Jan ten Hove en zijn mooiste boek

Grensgang: een grensverleggend boek

Op verzoek van directeur Jos Mooijweer van de IJsselacademie ontwikkelde historicus Jan ten Hove in de zomer van 2011 een concept voor een boek over de grenzen van Overijssel. Het moest gaan over de vele facetten van de grensthematiek en de geschiedenis van de Overijsselse scheidslijnen. Halverwege de herfst later lag er een voorstel, waarvoor de IJsselacademie een belangrijke subsidie verkreeg van de Provincie Overijssel en van Grenswerte, een grensoverschrijdend kunst- en cultuurprogramma in de Euregio, het gebied rond de grens van Overijssel en Duitsland.

De speurtocht zoals Ten Hove die voor ogen had, richtte zich nadrukkelijk op de externe afbakening van de provincie. Interne grenzen, zoals marke- of gemeentegrenzen, kwamen dus niet of nauwelijks aan bod. ‘Het eerste hoofdstuk’, aldus de inleiding op het boek, ‘geeft een chronologisch overzicht van de historischgeografi sche vorming en ontwikkeling van de grenslijnen die het huidige grondgebied van Overijssel omsluiten. (…) Hierin wordt als een rode draad door middel van kaders en illustraties aandacht besteed aan de markering van de Overijsselse begrenzing, die in toenemende mate door grensstenen werd bepaald.’ (…) ‘Het vervolg van het boek is onderverdeeld in negen “etappes”, waarin de lezer wordt meegenomen op een imaginaire historische reis langs de provinciale grenzen. In elk deeltraject wordt aan de hand van een aantal gevarieerde verhalen een rijk geschakeerd beeld van de grensgeschiedenis geschetst. Daarbij staan twee vragen centraal: waarom ligt de grens juist hier en in hoeverre heeft de afbakening in deze contreien een scheidende dan wel een verbindende werking gehad? Verder wordt in elke etappe ingegaan op typisch plaatselijke omstandigheden en op de rol die de grens in het leven van de grensbewoners heeft gespeeld. Ook hier ligt bij de afbeeldingen de nadruk op de nog aanwezige cultuurhistorische sporen in het grenslandschap. Bovendien wordt elk traject door zowel moderne als oude kaarten nader in beeld gebracht. Zo kan de lezer als het ware vanuit de luie stoel langs de Overijsselse grenzen reizen, terwijl hij of zij eveneens wordt uitgenodigd om interessante locaties zelf te bezoeken. De titel van het boek is niet voor niets ontleend aan het woord laakgang (laak = grens), waarmee vroeger een inspectietocht langs de markegrenzen werd aangeduid.’ Na een periode van literatuurstudie en een digitale reis rond de Overijsselse grenzen (‘Zonder internet zou het een compleet ander boek zijn geworden.’) begon Ten Hove in het voorjaar met zijn partner Saskia Zwiers - zijn ‘Lebensgefährtin’, aldus het Duitstalige deel van de inleiding - aan zijn tocht langs de Overijsselse grenzen. Aan de etappes langs de Duitse grens begonnen zij vanuit een centraal punt (een hotel in Gronau en een huisje in Uelsen), al fi etsend en wandelend met een lijst van objecten bij de hand. Voor de overige etappes vertrokken zij vanuit huis. Het was - soms letterlijk - hard aanpoten, maar eind augustus, precies een jaar na de eerste gesprekken, lag er een manuscript. Daarmee gingen redacteur Jeroen Kummer van de IJsselacademie en de Deventer vormgever Floris Santema aan de slag. ‘Ook weer een boeiende fase’, aldus Ten Hove, ‘die het boek zeker ten goede is gekomen.’ Grensgang is een boek geworden waaruit overduidelijk de ervaring van een kwarteeuw onderzoek en schrijverschap spreekt. Zonder de grote kennis en bekwaamheid van de auteur ten aanzien van de bronnen voor de Overijsselse geschiedenis had het boek zeker niet zijn rijke inhoud kunnen krijgen. Het is niet alleen een lust voor het oog, prikkelend, verrassend, uitermate leerzaam en prettig lezend, maar ook grensverleggend. ‘Het is het mooiste en leukste boek dat ik ooit heb gemaakt’, zegt Ten Hove er zelf over, op weg naar een volgende etappe in zijn bestaan als historicus.

Linksonder: Auteur Jan ten Hove, uiterst rechts als een stip aan de horizon gefotografeerd door zijn partner Saskia Zwiers, nabij grenspaal 107, op de grens tussen Duitsland en Nederland bij Venebrugge; op pagina 73 van Grensgang.

Over de auteur

Jan ten Hove (Kampen 1960) kreeg in de zomer van 2011 de vraag om mee te denken over een boek over de grenzen van Overijssel. Juist vanwege zijn grote ervaring als publicist over de geschiedenis van deze provincie. Na zijn studie geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen en een periode als dienstweigeraar op het toenmalige Rijksarchief in Overijssel, tegenwoordig onderdeel van het Historisch Centrum Overijssel, begon hij in 1987 als zelfstandig historicus. In 1988 verscheen zijn eerste boek, over het raadhuis van Kampen, in 1989 volgde Meer dan stenen muren, over het Huis van Bewaring in Zwolle, ondertussen werd hij genealogisch correspondent. Daarna ging het snel. Van zijn hand verschenen onder andere ook Overijsselaars gezocht (1999), een veelgebruikte gids voor stamboomonderzoek in Overijssel en Flevoland, het standaardwerk de Geschiedenis van Zwolle (2005), Het Overijsselse Geschiedenisboek (2007), een handzame historie van Overijssel, en nog zo’n twintig andere boeken plus tientallen artikelen en bijdragen over de geschiedenis van de provincie.