Kaarten van Nicolaas ten Have gerestaureerd en

Kaarten van Overijssel van Nicolaas ten Have gerestaureerd en geconserveerd

Restauratieatelier Hoogduin in Delft kreeg een verzameling binnen van zes kaarten, met een formaat van 90 x 112 centimeter, afkomstig uit de collectie van het Historisch Centrum Overijssel. Deze provinciekaarten uit 1648 waren, in opdracht van de Staten van Overijssel, gemaakt door Nicolaas ten Have uit Zwolle. In principe waren ze allemaal gelijk, maar toch hadden ze stuk voor stuk een eigen identiteit. Ze zijn dan ook voor verschillende doeleinden gebruikt en dat maakt deze verzameling uniek.

Kaart PBO 113 heeft aan stokken gehangen en vertoont ernstige mechanische schade (scheuren, ontbrekende delen, losse fragmenten).

De kaart wordt tussen twee steundragers in een warm bad gespoeld. De oude lijmlagen weken op, waardoor oude reparaties kunnen worden verwijderd.

Twee kaarten (PBO 113 en PBO 114) waren voorzien van stokken, omdat ze in het verleden werden gebruikt als informatiebron en ter versiering aan de wand. Om ze te beschermen tegen omgevingsinvloeden waren ze behandeld met schellak, een type hars dat ook werd gebruikt bij het maken van lakzegels. Kaart 508 was opgebouwd uit stukken van 10 x 15 centimeter en op linnen gezet, zodat deze zich gemakkelijk liet opvouwen tot een klein en handzaam formaat. De kaart werd tevens gebruikt als wandkaart . Kaart KDOO 1127 was eerder gerestaureerd. Kaart PBO 139 was een fraai ingekleurd en ingelijst exemplaar op dik strobord, dat ernstige verkleuringen en verzuring had veroorzaakt. Kaart 508A was donkerbruin verkleurd, vertoonde ernstige mechanische schade en was ook eerder gerepareerd.

Kaart PBO 139 zit op dik strobord geplakt. Om verdere degradatie te voorkomen, moet de kaart worden verwijderd van dit strobord .

De kaartdelen worden voorbereid om te worden aangevezeld. Om de kaart te kunnen spoelen, wordt de linnen drager droog verwijderd. Deze zal worden vervangen door een drager van Japans papier.

Het aanvezelen, waarbij de ontbrekende delen worden gevuld met papiervezel, gebeurt machinaal.

Restauratieplan

In overleg met Peter van der Most, restaurator bij het Historisch Centrum Overijssel, werd een conserverings- en restauratieplan gemaakt. Hierbij werd rekening gehouden met het karakterbehoud van de collectie. De kaarten kregen in de eerste plaats een conserverende behandeling. Het vuil aan de oppervlakte werd droog verwijderd en schades werden gestabiliseerd door scheuren te repareren

Op een vacuümtafel wordt een kaartdeel aangezogen, zodat de oude lijmlaag kan worden verwijderd.

Vóór het samenvoegen van de kaartdelen, worden de randen afgewerkt.

Van kaart PBO 139 wordt met tefl on spatels het strobord nat verwijderd.

en losse fragmenten vast te zetten. Afgesproken werd om tot een uitgebreide restauratie over te gaan indien er sprake zou zijn van verlies van informatie of versnelde degradatie van het materiaal. Dit was bij twee kaarten, PBO 113 en PBO 139, het geval. Verder werd de collectie voorzien van een maatberging, waarbij materialen werden gebruikt die voldoen aan de richtlijnen voor permanente berging.

Restauratie van PBO 113 en PBO 139

Nummer PBO 113 was, zoals gezegd, voorzien van stokken en behandeld met schellak. De schellak was grotendeels ernstig aangetast. Door omgevingsinvloeden (rook, roet, vocht en temperatuurverschillen) en het gebruik was de kaart ernstig beschadigd. Het papier was donkerbruin verkleurd, vertoonde craquelé en ernstige mechanische schade. Het linnen werd verwijderd om een natte behandeling van de kaart mogelijk te maken. De kaart werd machinaal aangevezeld en de daarna nog ontbrekende delen werden ingevuld met katoenvezels. Het linnen is niet teruggebracht, maar vervangen door een drager van Japans papier. Nummer PBO 139 was ingekleurd en verlijmd op dik strobord, waardoor de kaart ernstig was verkleurd en verzuurd. Om verdere degradatie te voorkomen werd hier het strobord verwijderd. Een ingrijpende behandeling, waarbij de kleuren vooraf zijn gefi xeerd. Het overgrote deel van het strobord is droog mechanisch verwijderd, de rest werd opgeweekt in een waterbad en voorzichtig afgeschraapt met tefl on spatels. Hierna heeft ook deze kaart een vervangende drager gekregen van Japans papier.

In hun nieuwe hoedanigheid konden deze twee kaarten worden gepresenteerd tijdens een symposium op 2 november 2012 ter gelegenheid van jhr. Arnold Gevers, die gedurende bijna veertig jaar werkzaam was geweest bij het Historisch Centrum Overijssel en als afscheidscadeau had gevraagd, de conservering en restauratie van deze zes kaarten van Nicolaas ten Have mogelijk te maken.

De kaartdelen worden voorbereid om ze machinaal aan te vezelen. Na het opweken van de natuurlijke lijmen kunnen de oude reparaties worden verwijderd.

De vier kaartdelen na het afwerken weer samen voegen. Nadat de kaart op de tafel is opgespannen, kunnen de ontbrekende delen worden geretoucheerd.

Kaart PBO 139 na restauratie.