Het Twentoldrama. Deventer verzetsstrijders een uur voor de bevrijding geëxecuteerd

DOOR ESTER SMIT

Op het Twentolplein in Deventer staat een monument met zeven namen. Zeven helden vermoord door de Duitse bezetter. Bovenaan prijkt een vrouwennaam: Cornelia.

Cornelia Bosch wordt op 2 augustus 1925 geboren in Deventer. Na haar schooltijd gaat ze aan de slag als laboratoriumassistente. Dat werk doet ze ook tijdens de oorlog. Ze raakt betrokken bij een groep studenten van de Koloniale Landbouwschool, waar de meesten over het algemeen zeer kritisch tegenover het Duitse bewind staan. Een van die groepen, een knokploeg (KP), fungeert als bewaking van een verzetscommando in Raalte onder leiding van kolonel G.D.E.J. Hotz. ‘Iedereen’ weet wel dat Corrie in het verzet zit. Als zij ineens onder Sperrzeit weg moet, vraagt niemand iets. Vragen is problemen dragen. Corrie is koerierster, levensgevaarlijk werk. Duitse patrouilles liggen overal op de loer. In cafés maakt Corrie, vrolijk als ze is, vaak een praatje met Duitse soldaten om de ontfutselde informatie door te spelen aan het verzet. Zij wordt verliefd op Joost (Jos) Wanders Westland van Baalen, een van de studenten uit de KP. Op 28 maart 1945 treden zij in het huwelijk. Over het waarom van dit oorlogshuwelijk doen twee verhalen de ronde. Mochten zij bij een opdracht de dood vinden, dan zijn zij in ieder geval voor eeuwig verbonden. Een ander verhaal lijkt logischer. Corrie zou zwanger zijn.

Bewaking van IJsselbrug

Ten tijde van het huwelijk rukken de Canadezen op, terwijl de Wehrmacht fanatiek terugvecht. Jos krijgt de opdracht om zich met vijf andere KP-leden te verschansen in de Twentol smeeroliefabriek. De verlaten fabriek staat nog vol brandbare olievaten. In afwachting van de Canadese troepen moet het licht bewapende ploegje, zonder ervaring met explosieven, de brug over de IJssel bewaken. Die mag niet vernietigd worden, dat zal een eventuele Canadese opmars frustreren. Dat de Canadezen oprukken naar het noorden weten ze niet. De plek is wellicht strategisch gekozen, maar ogenschijnlijk niet verstandig. Eén vonkje en de smeerolievaten vatten vlam. Waarom worden ze niet geïnstalleerd in de houthandel ernaast? Waarom kiest Hotz deze KP? Corry Bastiaan zou de groep van proviand zou voorzien, maar Corrie van Baalen ruilt met haar, om dichtbij haar man te zijn. Op 9 april voegt Corrie zich met proviand bij de vijf. Even later komen er nog twee leden bij. De acht verzetslieden maken zich gereed. Als ze al iets willen uitrichten, dan maken ze geen schijn van kans. De volgende ochtend, dinsdag 10 april, blazen de Duitsers met een daverende knal de brug op. Inmiddels komt het Canadese granaatvuur steeds dichterbij. Het Twentolterrein - afgesloten van de binnenstad - ligt midden in de vuurlinie.

In de val

De helden zitten als ratten in de val. Er zijn meerdere ooggetuigenverslagen overgeleverd. Om het terrein te bewaken lopen ze om beurten een bewakingsronde. Als een van hen, Gerard Verhoeven (de naam ontbreekt op het monument), een Duitse korporaal tegen het lijf loopt, komt het tot een gevecht. Gerard neemt hem gevangen, terwijl de Duitser om zijn leven smeekt. Zonder overleg met de rest laat Gerard hem lopen. De korporaal zweert te zwijgen. Enige ogenblikken later verschijnt een Duitse patrouille. Gerard kan niet meer terug en ontsnapt door in de IJssel te springen. In een andere versie wordt verteld dat de Duitser gewond raakte aan zijn been. De ploeg laat hem vrij met de belofte dat hij hen niet zou verraden. Een paar minuten later donderen Duitsers met stampende laarzen het Twentolterrein op. Het is ook mogelijk dat de patrouille toevallig op de KP stuit. Bij het vuurgevecht dat volgt vinden twee KP’ers de dood. Olievaten vatten vlam. Gerard ontsnapt onder dekking van de dikke rook. In een mum van tijd is de fabriek een ziedende vlammenzee. Corry, haar man Jos, Jaap Bennebroek, Harry Engels en Marinus Woertman vechten moedig, maar worden overmeesterd. De lichamen van Derk Bruggeman en Jan van Gennep Luhrs liggen levenloos tussen brandende olievaten. Een vreselijk voorval in dit laatste oorlogsuur. Is het toeval of verraad? In de binnenstad wapperen al bevrijdingsvlaggen.

‘Abknallen’

Dinsdag 10 april 1945. ‘Hände hoch!’ blaft iemand. De gevangenen lopen richting de Snipperlingsdijk. Ter hoogte van een speeltuintje (er staat nu nieuwbouw) houden ze halt. In een provisorisch opgetuigde Kommandantur klinkt kort het oordeel: ‘Abknallen’. De officier, volgens ooggetuigen een lange man met krullend haar, formeert een executiepeloton. Eén soldaat, Ernst Gräwe, weigert. ‘Ich erschiesse keine Frauen!’, zou hij geroepen hebben. Zonder aarzelen schiet de officier zijn ondergeschikte dood. De executie wordt uitgevoerd. Verteld wordt dat Corrie als eerste viel. Kogels knallen in haar rechterslaap. Ze klapt dubbel. Kort daarna vallen de anderen. Harry bewoog nog, maar de Duitsers trekken snel verder. Pakweg vijftien minuten later is heel Deventer bevrijd. Bij de Snipperlingsdijk snellen omstanders toe. Harry bezwijkt in het ziekenhuis. De vermoorde verzetshelden worden in vijf kisten gelegd. Twee anderen, Jan en Derk, worden pas een week later gevonden. Zeven jonge mensen. Nog geen uur voor de bevrijding van Deventer vermoord.

Liefde

Veel vrouwen werkten als koerierster. Cornelia twijfelde niet toen ze bij haar man wilde zijn en de koeriersbeurt van haar naamgenote overnam. Onbesuisd? In elk geval was er moed en lef voor nodig. En liefde. ‘Zij heeft haar leven gelaten voor haar idealen’, zei een geïnterviewde neef. Zijn moeder koesterde haar zuster haar leven lang. Laten wij dat ook doen. Corrie gaf haar leven uit vaderlandsliefde, voor vrede en voor vrijheid. Onze vrijheid. ●