Meer dorpsgezind dan doopsgezind. Dominee Tjeerd Hylkema en Giethoorn

DOOR GERKE VAN HIELE

Als er iemand een grote impact gehad heeft op het Gieterse godsdienstig en maatschappelijk leven van de vorige eeuw dan is dat dominee Tjeerd O.M.H. Hylkema (1888-1976). De huidige Gieterse boulevard, het oude Peerdepad, is in 1952 naar hem vernoemd. Hylkema was een van de markante inwoners van het dorp. Tot op de dag van vandaag houden de Gietersen hem in ere.

In het leven van Hylkema is de ontmoeting met de Quakers, de zogenaamde Vrienden (Friends), in hun studiecentrum Woodbrooke bij Birmingham heel belangrijk geweest. Rond de vorige eeuwwisseling heeft hij dit centrum een aantal keer bezocht. Het was voor hem een oord van vrede en tevens middelpunt van een veelzijdige en geëngageerde gemeenschap.

Dienstbaar aan de samenleving

Hylkema kwam er in aanraking met een sfeer van ongedwongen niet-dogmatisch maar sterk beleefde vroomheid die zich liet verenigen met sociale interesse, met romantische natuurzin en met gevoel voor humor. Het verhaal gaat dat men in Woodbrooke bij de maaltijd niet alleen een gebed uitsprak voor het dagelijks brood, maar dat men ook vrijmoedig varieerde: Give us today our daily discovery! Dit wijst op een speelse en onbevreesde omgang met de traditie, iets wat Hylkema in zijn werkzame leven heeft weten vorm te geven in tal van initiatieven. Het ging hem om een praktisch christen te zijn, dienstbaar aan de samenleving. Hij was onder de indruk van de inspiratie, het vredesgetuigenis van de Quakers en de gemeenschapszin die daar bloeide juist voor gewone mensen, voor jong en oud.

Drie jongens in een punter bij het Kraggehuis op het Bovenwiede in Giethoorn. (Historie Giethoorn)

Samen Een

Dit ‘Samen Een’ (met God, met elkaar, met iedereen, ook andersdenkenden) kon Hylkema in zijn eerste gemeente Giethoorn gestalte geven. Hij trouwde op 6 januari 1912 met Jacoba Adriana van der Breggen en betrok met zijn bruid de nieuwe pastorie in het dorp. Voor velen zou dit een gastvrij huis worden. In de jaren voor en tijdens de Eerste Wereldoorlog zag hij hoe veel Gietersen een armoedig bestaan hadden of elders werk zochten. Hij zette van alles op om het levensperspectief voor de mensen van het dorp te verbeteren. Hij was ook op het hele dorp gericht. Illustratief hiervoor is de kaart die hij in het eerste jaar in Giethoorn al maakte met alle huizen, wie er allemaal woonden of zij nu kerkelijk, hervormd of doopsgezind of ‘niks’ waren. Het ging hem om het hele dorp. Een oud mopje is dan ook dat Hylkema niet alleen ‘doopsgezind’ was maar vooral ‘dorpsgezind’ was. Het ging om het geheel.

Geen rangen en standen

Zo keek Hylkema waarschijnlijk ook naar de gevelsteen boven de deur van de Doopsgezinde kerk/vermaning: ‘Een is uw meester en gij zijt allen broeders en zusters’. (Mattheus 23:8b). Dat klinkt bijbels en goed doopsgezind en mogelijk ook wat ouderwets, maar het is wel een uitdrukking van een diep besef van verbondenheid en vrijheid. Het is egalitair. De gemeente bestaat uit gelijkwaardige zusters en broeders en ook de voorganger draagt niet een toga of liturgisch gewaad. Er is ook niet een uitstaande belijdenis waar iedereen zich aan zou moeten houden. Niks dus met hoeden en petten, met hoog en laag, rangen en standen. Al vormt de in 1911 gebouwde grote pastorie hierop wel een bijzondere uitzondering.

Samen Een-lied

Het beslissende inzicht is echter dat ieder wel zijn eigen weg gaat en zijn eigen verantwoordelijkheid heeft, maar dat er ook een Samen is dat kostbaar is, kwetsbaar en krachtig. Het bekendste Gieterse lied van Hylkema is het lied van Samen één. Inspiratie hiervoor ontleende hij aan de golven die tegen de palen van de beschoeiing van de Beulake sloegen. Daar zag je de waarde van samen één: United we stand, divided we fall. De golfslag van de geschiedenis heeft ook Giethoorn niet onberoerd gelaten. Er was veel om het hoofd aan te bieden, zoals de grote overstroming van 1825, de twee wereldoorlogen, de armoede en de grote ontginningen van de Gieterse polder. Hylkema speelde een voorname rol bij de bestrijding van de werkloosheid en zette zich in voor de inpoldering en ontginning van moeras- en kraggeland, teneinde betere cultuurgrond te verkrijgen. Een betere opbrengst zou voor de Gietersen immers ook een beter leven kunnen betekenen.

Gevelsteen boven de deur van de Doopsgezinde kerk in Giethoorn.

Kraggehuis

Voor de jongeren van Giethoorn liet Hylkema in 1918 op het Bovenwiede ‘Het Kraggehuis’ bouwen. Een hangplek avant la lettre ten dienste van het plaatselijke jeugdwerk. Ook de oprichting van het koor Vriendenkring (1918) en de Korfbalvereniging Samen Een (1920) paste in dit plaatje. De opzet was een jeugdhuis waar de jongeren in het weekend gezellig samen konden komen. Hylkema financierde de bouw met een bedrag van 600 gulden. Hij weerde zo de jongeren uit de kroeg. Drankbestrijding en de blauwe knoop waren volgers hem van groot belang. Van alleen turf en jenever werd je niet een beter mens, aldus Hylkema. Het pand op het Bovenwiede brandde twee keer af, maar tegenwoordig staat er een goed uitgerust groepsvakantiehuis voor wel 54 personen. De laatste dertig jaar wordt dit ook gebruikt voor het ‘Kindereiland’, twee zomerweken voor de plaatselijke jeugd. Dit is een initiatief van een van zijn opvolgers ds. Andries Bakker in 1990. Diverse groepen zijn er van harte welkom. Ook buiten Giethoorn was Hylkema actief. Het door hem opgerichte Broederschapshuis Fredeshiem op De Bult bij Steenwijk staat inmiddels bekend als Buitengoed Fredeshiem. Het werd een ontmoetingscentrum met een eigen sfeer waar een ieder welkom was, ongeacht geloof, richting of kerk. Opnieuw een vorm van ‘Samen Een’. In juni 1932 werd aan de overkant van het Bovenwiede in juni 1932 nog het Kampeerhuis ‘Samen Een’ gebouwd.

Het Kraggehuis

Hoe heeft Hylkema dit indrukwekkende aantal activiteiten allemaal tot stand weten te bregen? Ik vond het wel een opluchting om te ontdekken dat hij een privésecretaris had. Hylkema had desondanks wel veel van zichzelf gevergd. Op 1 april 1949 ging hij met vervroegd emeritaat. Op 27 januari 1952 vond in de Vermaning in Giethoorn onder grote belangstelling een eenvoudige herdenking plaats van de dag waarop hij, veertig jaar eerder, in Giethoorn zijn intrede had gedaan. Zoals Kollen in zijn Overijsselse Biografieën schreef: ‘Hylkema was een gedreven man, met vele verdiensten; een pacifist, sober, indringend in zijn prediking, met een warme piëtistische inslag. Hij had de gave om te leiden en te organiseren. Een man, die op geestelijk en maatschappelijk gebied baanbrekend werk heeft verricht.’ ●