Maurits von Martels, boer met een landhuis

DOOR RIEN DE VRIES

Een boer met een landgoed. Dat is geen alledaagse combinatie. Ondanks zijn fulltimebaan als Tweede Kamerlid voor het Christen-Democratisch Appèl (CDA), ligt de passie van Maurits von Martels bij zijn boerderij op het landgoed Hessum. ‘Al vanaf mijn vierde jaar wist ik dat ik boer wilde worden.’

Het vijftig hectare tellende landgoed Hessum ligt verscholen tussen de grotere landgoederen Rechteren en Vilsteren in de omgeving van Dalfsen en Ommen. Samen zorgen ze voor een fraai landschap van bossen, landerijen en klassieke boerderijen. Jonkheer Maurits von Martels (1960) is elke dag in touw om de boerderij met het landgoed in goede staat te houden. ‘Ik maak lange dagen,’ vertelt Von Martels. ‘Tachtig uur in de week is gewoon. Ik ben drie dagen in Den Haag, maar ook thuis houdt dit werk mij bezig. In de overige tijd beheer ik samen met mijn vrouw het landgoed en de boerderij.’

Maurits en Aimée von Martels. (foto : Arie Tinbergen)

Kringlooplandbouw

Het aantal melkkoeien op zijn boerderij is in de loop der jaren gegroeid van zeventig naar honderd. Daarnaast heeft Von Martels nog vijftig stuks jongvee lopen in een gehuurde stal. Het dagelijkse werk op de boerderij wordt uitgevoerd door een compagnon. Alleen op zondagochtend en in de vakantie melkt hij zelf. Tijdens zijn werk in Den Haag is Von Martels actief betrokken bij de discussies over de toekomst van de Nederlandse landbouw. ‘Ik ben voorstander van de kringlooplandbouw, maar wel binnen Europees verband. Als zelfstandige boer kun je kleine stappen in die richting zetten. Te denken valt aan verbetering van de mestsamenstelling, waardoor er minder ammoniak vrijkomt. De samenstelling van het gras kan worden verbeterd, en de koeien kunnen vaker buiten staan. Ook kun je als boer meer voer van eigen land gebruiken en zorgen voor meer biodiversiteit. Het hoeft niet altijd om grote veranderingen te gaan.’ Als boer en als beheerder van een landgoed voelt Von Martels zich medeverantwoordelijk voor het landschap in de omgeving. Al in 1998 stelde hij een bedrijfsnatuurplan op, waarin hij vier hoofddoelen formuleerde: het herstellen en onderhouden van houtwallen, singels en solitaire bomen, het verbeteren van de leefomstandigheden voor amfibieën, het creëren van bloemrijke slootkanten en perceelranden en tenslotte het verbeteren van de broedgelegenheid voor vogels. ‘Eigenlijk is het hele Nederlandse landschap te beheren als een landgoed. Landbouw, natuur en recreatie vormen een eenheid. Met dat perspectief moet beleid samengesteld worden, zowel landelijk als provinciaal en lokaal. Deze integratie wordt al op veel historische landgoederen uitgeoefend.’

Vooraanzicht van het landhuis Hessum bij Dalfsen. (foto: Arie Tinbergen)

‘Achter gaat voor’

Naast de landbouw heeft ook het toerisme een plek op huize Hessum. De vader van Maurits, jonkheer Hubert L.M. von Martels (1917-2008) begon hier al mee in de jaren zeventig. Op de Witte Belten bouwde hij vakantiebungalows voor de particuliere verkoop en zorgde daarmee voor een tweede bron van inkomsten. Een aantal jaar geleden is Von Martels vrouw Aimée een Bed & Breakfast begonnen op de bovenverdieping van het voormalige koetshuis. Deze smaakvol ingerichte ruimte, met een mooi uitzicht over bos en weiland, kan voor langere tijd als vakantieappartement worden gehuurd. ‘Achter gaat voor,’ zo typeert Aimée het bestaan op het landgoed. Het grootste deel van de inkomsten dient als investering in de boerderij en het landgoed. De inrichting van het woonhuis is minder belangrijk, al staat het er goed onderhouden bij.

Predicaat

‘Jonkheer is geen titel, maar een predicaat dat ik bij mijn geboorte heb meegekregen’, vertelt Von Martels. ‘Het zegt mij niet zoveel, omdat het niet door verdienste is verkregen. Gedrag en houding in de samenleving zijn veel belangrijker.’ Het predicaat jonkheer gebruikt Von Martels amper. In het verleden gaf een titel makkelijk toegang tot een bestuurlijke functie, maar nu moet je tonen dat je het waard bent. ‘Van mijn ouders heb ik geleerd dat je hard moet werken om iets te bereiken en dat continuïteit belangrijk is om goede dingen te kunnen waarborgen. Van extreme veranderingen of uitspraken houd ik niet, ook niet in de politiek. Je inzetten voor de omgeving en de (lokale) samenleving vind ik een morele plicht.’

De koeien eten kuilvoer in de stal, met op de achtergrond het landhuis. (foto: Arie Tinbergen)

Continuïteit

Von Martels en zijn vrouw hebben drie zonen die het alle drie belangrijk vinden dat het landgoed voortgezet wordt. Alleen hebben ze geen interesse voor de melkveehouderij. In de toekomst zal daarom gezocht moeten worden naar andere vormen van inkomsten om het landgoed te onderhouden, maar dat is van latere zorg. Voorlopig werkt Von Martels met plezier door. Er zijn diverse mogelijkheden te bedenken, zoals het verpachten van het boerenbedrijf, maar het landgoed wordt niet verkocht, net zo min als huize Hessum als het aan Von Martels ligt. De continuïteit van het landgoed en het landhuis voor het nageslacht is het doel. ●

Huize Hessum bij Dalfsen, 1966. (Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed)

Landgoed Hessum

De eerste bewoners van Huize Hessum waren de Zwolse arts Franciscus Justus van der Ketten en zijn vrouw Theresia Maria Hens. Hun vijfjarige zoontje Petrus Antonius legde op 17 juni 1830 de eerste steen van het huidige Huize Hessum. 22 jaar later werd een stal gebouwd en begon de agrarische geschiedenis van het landgoed. In 1861 erfde Theodorus E.J. van der Ketten (de broer van Franciscus) Huize Hessum. Hij was getrouwd met Ida M.C.A.J.A. von Martels. Aangezien zij geen kinderen hadden, werd landgoed Hessum op naam gezet van hun petekind Alfred C.E.A.M. von Martels (grootvader van de huidige bewoner van Huize Hessum) die in 1884 was geboren in Vreden (Duitsland) en tot 1958 op Hessum bleef wonen. In 1964 kregen hij en al zijn wettige afstammelingen de Nederlandse adellijke titel met het predicaat van jonkheer en jonkvrouw. Bij het huwelijk van zijn zoon Hubert L.M. von Martels met Marita F. Baurichter in 1950 onderging het huis een ingrijpende verbouwing. Het echtpaar kreeg vier kinderen. Op het landgoed was een melkveehouderij en er werden paarden gefokt. Jongste zoon Maurits von Martels nam de boerderij en het landgoed uiteindelijk over.

De vijfjarige Petrus Antonius van der Ketten legdein 1830 de eerste steen van het huidige landhuisHessum. (foto: Arie Tinbergen)

Overijsselse landgoedeigenaren aan het woord

De afgelopen twee jaar interviewde Rien de Vries, vrijwilliger bij de stichting Overijsselacademie/HCO, zo’n vijftien eigenaren, bewoners, personeelsleden of pachters van Overijsselse landgoederen. De betrokkenen vertelden over de soms rijke familiegeschiedenis, wat er allemaal komt kijken bij het beheer van een landgoed, en over de wisselwerking tussen de omgeving en de maatschappelijke functie van de landgoederen. De interviews zijn nu gebundeld op een speciale themapagina over landgoederen in Overijssel op het cultuurhistorische platform MijnStadMijnDorp.