Een kast vol handschriften. Het tweehonderdjarig jubileum van de collectie van de Gelderse Academie in de Athenaeumbibliotheek Deventer

DOOR SUZAN FOLKERTS

In 1792 doopte de Harderwijkse hoogleraar en bibliothecaris Everardus Scheidius zijn pen in de inkt en schreef een catalogus van de boeken die zich in de bibliotheek van de Gelderse Academie bevonden. Enkele jaren later sloot de Gelderse Academie in Harderwijk haar deuren en besloot Koning Willem I dat de collectie bestemd was voor de Athenaeumbibliotheek in Deventer. Met de komst van de bijna 3300 handgeschreven en gedrukte boeken verdrievoudigde de collectie van de Athenaeumbibliotheek.

Verhuizing van de collectie

In 2020 is het tweehonderd jaar geleden dat de collectie van de Gelderse Academie, ofwel de universiteit van Harderwijk, naar de Athenaeumbibliotheek van Deventer werd overgebracht. In 1818 sloot de universiteit, die inmiddels was gedegradeerd tot hogeschool, voorgoed haar deuren. Koning Willem I besloot in dat jaar dat de 3300 banden tellende boekencollectie van de Gelderse Academie beter op haar plek was in de bibliotheek van het Athenaeum Illustre in Deventer. Enkele boeken bleven in Gelre en verhuisden naar de stadsbibliotheek van Arnhem, maar het leeuwendeel kwam in 1820 naar Deventer. Met de komst van de nieuwe boeken was de toenmalige behuizing van de Athenaeumbibliotheek, de kapel van het Heer Florenshuis, niet langer toereikend. De nieuwe bibliotheek werd ingericht in het Raadhuis aan het Grote Kerkhof. Daar ging de collectie van de universiteit Harderwijk op in de Deventer collectie. De boeken uit Harderwijk waren een welkome aanvulling op de collectie van de Athenaeumbibliotheek. Die beschikte bijvoorbeeld eerder niet over het werk van wiskundige René Descartes, en vanaf dat moment wel.

De gereconstrueerde kast methandschriften volgens de catalogusvan Everardus Scheidius uit 1792(foto Viorica Cernica, Houdbaar)

Handschriften uit Harderwijk

Bij de boekenvracht uit Harderwijk zat ook de catalogus van Scheidius, die tot 1793 hoogleraar Oosterse talen en bibliothecaris was in Harderwijk. In de catalogus beschreef hij welke boeken per plank in de bibliotheek stonden. Een speciaal onderdeel daarin was een overzicht van de kast met handschriften, die vijf planken met in totaal 94 titels bevatte. Overigens werden ook gedrukte boeken met handgeschreven aantekeningen van geleerden onder de handschriften geschaard. Veel van deze boeken waren afkomstig van de geleerde Petrus Burmannus Secundus (1713-1778). Scheidius had tientallen boeken aangeschaft op de veiling in Leiden van diens bibliotheek. Daaronder bevonden zich ook kostbare middeleeuwse handschriften, zoals een Griekse woordenlijst (glossarium) → uit de elfde of twaalfde eeuw.

Een middeleeuws handschrift dat toebehoorde aan de academiebibliotheek van Harderwijk (Middelnederlands Psalter, signatuur: Deventer, AB, 101 F 1 KL)

Naast aankopen ontving de academiebibliotheek boeken uit schenkingen van geleerden, onder wie Scheidius zelf. Hij schonk onder meer een Syrische brief die geschreven was door de Leidse hoogleraar Oosterse talen Carolus Schaaf, een Perzische liederenbundel en een Perzisch-Arabische woordenlijst. Verder zullen sommige middeleeuwse handschriften afkomstig zijn uit de tijdens de Reformatie gesloten Harderwijkse kloosters. Van andere boeken is niet bekend hoe ze precies in Harderwijk belandden. Een handschrift van de Deventer stadssecretaris Henrick van Suchtelen (1660-1708) met daarin een briefwisseling met zijn (aangetrouwde) oom Gisbert Cuper kwam via zo’n onbekende omweg terug in Deventer. Ook een bloemlezing uit de Griekse literatuur uit het bezit van de Deventer bierbrouwer en later in Oxford gepromoveerde Simon de Vries (1723-1793) kwam via Harderwijk terug naar de IJsselstad.

Hebreeuwse bijbel, gedrukt in 1517 (signatuur: Deventer, AB, 43 F 1 KL).

Roofgoed

Een aparte sectie in de Harderwijk-collectie vormen de Arabische en Maleise handschriften, die afkomstig zijn uit het bezit van vlootvoogd Jacob Pieter van Braam. Deze handschriften zijn in 1784 buitgemaakt bij de gevechtshandelingen in Salangor in de straat van Malakka. Van Braam woonde na zijn terugkeer naar Nederland in Harderwijk en schonk zijn collectie aan de academiebibliotheek. Hij vertelde aan Scheidius dat de boeken uit het huis van een islamitische geleerde waren meegenomen, die zijn boeken met zijn leven verdedigde. Ook bleek uit brieven dat Van Braam geschriften die in een boot waren gevonden had meegenomen. Het verhaal over roofgoed is geen mooi verhaal, maar maakt het verhaal over de collectie uit Harderwijk wel compleet. Door deze voorgeschiedenis zijn in de Athenaeumbibliotheek nu Maleise religieuze en geleerde geschriften te bestuderen en zelfs teksten in het Boeginees, de taal en het schrift van Sulawesi (vroeger Celebes). ●

Een 15e-eeuws handschrift gekocht op de veilingvan Burmannus’ bibliotheek (Elegiae, signatuur:Deventer, AB, 11 D 4 KL).

Praktische informatie

Waar: Bibliotheek Centrum, Stromarkt 18, Deventer en Athenaeumbibliotheek, Klooster 12, Deventer.

Wanneer: 1 september tot en met 16 december 2020. Zie voor openingstijden: https:// www.bibliotheekdeventer.nl/harderwijk

Publicatie: Bram Boers en Suzan Folkerts, Handschriften uit Harderwijk. Tweehonderd jaar collectie Gelderse Academie in de Athenaeumbibliotheek Deventer (Deventer, Stads-of Athenaeumbibliotheek, 2020). Dit boekje is voor bezoekers van de tentoonstelling kosteloos verkrijgbaar op beide bibliotheeklocaties en daarna(ast) in de webwinkel van de Athenaeumbibliotheek voor € 5,-

Expositie, boekje en website

Deze rijkdom is van 1 september t/m 16 december 2020 te zien in een tentoonstelling in zowel de Bibliotheek Deventer als de Athenaeumbibliotheek. Bij de expositie is een boekje verschenen: Handschriften uit Harderwijk. Tweehonderd jaar collectie Gelderse Academie in de Athenaeum bibliotheek (zie hiernaast). De catalogus van Everardus Scheidius die als uitgangspunt diende voor het project is gedigitaliseerd en staat, evenals diverse andere handschriften uit Harderwijk, volledig online. Op de website www.bibliotheekdeventer.nl/harderwijk is achtergrondinformatie over de tentoonstelling beschikbaar en wordt verwezen naar gedigitaliseerde boeken uit Harderwijk.

De voorzijde van het boekje, met daarop een afbeelding van een koran uit de geroofde collectie van Van Braam(ontwerp Peter Bos, Houdbaar)