Giethoorn rond 1900

DOOR: GERKE VAN HIELE

Ds. Harmannus Schuurmans herinnerde zich tien jaar later nog levendig hoe hij op een zonnige zondag in augustus 1894 voor het eerst naar Giethoorn reisde. Hij moest die dag ‘op beroep’ preken in de Zuidervermaning. Of er meer kandidaten voor deze predikantsplaats waren is niet bekend. Hij beschrijft in Elsevier’s geïllustreerde maandschrift (Jaargang 15, 1905) hoe hij in alle vroegte met de koets uit Steenwijk kwam, lustig draafden de paarden over de dijk. Af en toe werd hij verzocht even uit te stappen omdat de bruggen niet al te veilig waren. Bij de derde brug werd opnieuw halt gehouden en de koetsier opende het deurtje met een ‘daar zijn wel al, meneer’: ‘Ik keek tamelijk verbouwereerd rond, zag nog geen enkel huis, geen mens … totdat een inboorling aan de voet van de brug mij toeriep: ‘of ik de dominee was, dan moest ik maar hier komen’. Ik kwam – al ging het niet zeer vlot, ik zag en … was overwonnen.

In de slanke punter ging het nu bomende naar het dorp toe, en bij iedere zet van de boom steeg mijn verwondering; het dorp kwam dichterbij en recht voor mij uitkijkend, voelde ik bij instinct het wonderbare; toen ik binnen was aanschouwden mijn ogen dat waarvan zij nimmer verzadigd zouden worden.’

Schuurmans zou er zestien jaar blijven wonen en werken en steeds iets beter gaan begrijpen waar hij nu eigenlijk was aangeland, in deze oerveenkolonie. Het land is hier, zo ontdekte hij, niet ontgonnen naar vast model of van te voren opgemaakt plan, maar louter en alleen naar ieders behoeften en belangen, en dat is het juist wat aan alles het eigenaardige karakter heeft gegeven, aan het geheel, aan de huizen, aan de boomplantingen, aan de vonders en de bruggen, aan de punters en aan de mensen. Een dorp zonder rangen of standen met vrijmoedig en blijmoedige mensen met een wat zuidelijk aandoend temperament en met veel gevoel voor zang en muziek. De bevolking was rond de vorige eeuwwisseling voor twee derde doopsgezind en een derde Hervormd. Men leefde er van veeteelt, hooibouw, veenderij, visvangst, rietgewas en eendenkooien.

Schuurmans schreef over het dorp en zijn bewoners in een blad als Elsevier’s geïllustreerd maandschrift, maar ook voor een ander vrijzinnig blad en deze artikelen zouden in 1909 gebundeld worden in het boek Van de oude garde en van een jong predikant. Schuurmans heeft hiermee een historische bron over het leven in Giethoorn rond 1900 nagelaten. In dit pareltje van vertelkunst laat hij allerlei mensen uit het dorp in hun eigen streektaal aan het woord. Je hoort ze als het ware tegen je praten en dat geeft je als lezer het gevoel er even dichtbij te zijn, bij hoe het leven er was en aanvoelde. Door zijn ogen krijg je een uniek beeld van het leven in Giethoorn: de strijd om het bestaan, de omgang met ziekte en gezondheid, geloof en twijfel, de tradities van de doopsgezinde gemeente en de typerende gebruiken rond afscheid en dood. Schuurmans heeft zich in zijn tijd ook met van alles in en rond het dorp bemoeid, was betrokken bij de zondagschool, de coöperatieve vereniging Steun in ziekte om arbeiders in ieder geval enigszins te wapenen tegen gevolgen van ziekte in een tijd dat er nog nauwelijks of zelfs geen sociaal vangnet was. Daarnaast had hij oog voor het belang van toerisme, dit dorp kon in die jaren wel wat bijverdienste gebruiken. Schuurmans had oog en hart voor mensen, werd geraakt door hun verhalen. Hij was zich bewust van de spanningen die het opkomend socialisme bij hen opriep. Schuurmans stond op de drempel van de oude en nieuwe eeuw en het zou aan zijn opvolger ds. T.O. Hylkema (1888- 1976) zijn om die nieuwe orde gestalte te gaan geven. Tegelijk wist hij zich aangesproken en gedragen door ‘het geloof des harten’. Geloof, hoop en liefde is een zaak niet zozeer van het hoofd, maar bovenal van het hart.

Het gaat om besef van het geheim van God dat ons omgeeft en dat de bron is van alle religie. Godsbesef, leiding, geestkracht en geborgenheid, richting, doel en zin zijn innerlijke ervaringen. Die innerlijkheid én de verankering hiervan in een wijze van leven zijn het die hem zo raken in de ontmoetingen met de oude garde. In zijn ontmoetingen met de jonge mensen worstelt hij met de vraag hoe je zoiets innerlijks kunt overdragen aan een volgende generatie. Het gaat niet om de leerstof, maar om wat er met of in de omgang met de leerstof mee komt en je je eigen maakt tot in de vezels van je bestaan: dat je als mens ten diepste van God bent, een kind van het Licht. We zijn in dat licht geroepen om vrij te zijn en te leven in verbondenheid. Niet voor niets staat het ‘Een is uw Meester en gij zijt allen broeders’ op de gevelsteen boven de deur van de kerk.

Dat besef de kans geven te ontkiemen en te laten groeien en werkzaam te worden, daar is het om begonnen. Wat helpt daar nu bij? Hoe kun je mensen behulpzaam zijn en hoe voed je en onderhoud je dit? Zijn zelfonderzoek leerde hem dat ook hij zelf er meer mens van was geworden, verstandiger, gevoeliger en meer bezonnen. Schuurmans bezat de gave om mensen te bepalen bij de gewone dingen van het dagelijks leven om vandaar uit hen te verwijzen naar de universele boodschap van het evangelie aan alle mensen. Zo simpel kan het zijn. We zijn allemaal kinderen van één Vader en zo zijn er altijd weer kansen voor geloof, hoop en liefde.

Her en der zijn nog enkele originele exemplaren van dit boekje in omloop. Er wordt af en toe naar verwezen vanwege het prachtige tijdsbeeld van Giethoorn rond de vorige eeuwwisseling. Er is in onze tijd meer aandacht gekomen voor het cultuur-historische en religieuze erfgoed van het dorp, voor dit bijzondere verhaal in de Kop van Overijssel. De kerk wordt in het seizoen opengesteld voor een moment van rust, stilte en bezinning en er is een vaste expositie over godsdienstvrijheid en het verhaal van de doopsgezinden in deze streek. Giethoorn is al zo lang een vrijplaats voor andersdenkenden. In dat kader is de heruitgave van dit pareltje van vertelkunst over de ontmoetingen van een jonge voorganger met markante dorpsgenoten een bijzondere gebeurtenis in het jubileumjaar van de doopsgezinde gemeente midden in het oude dorp met al zijn bewoners en bezoekers.

Harmannus Schuurmans, Giethoorn rond 1900 door de ogen van een jonge predikant. Hertaald in 2020 door dr. Harrie Scholtmeijer. Prijs 15 euro. Verkrijgbaar bij boekhandel Groenendijk in Steenwijk en bij boekhandel Riemer in Meppel. Of via www.dggiethoorn.doopsgezind.nl Gerke van Hiele is predikant van de Doopsgezinde gemeente in Giethoorn en Steenwijk.