NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA • NAUKA Marcin Różewicz
Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy, Zakład Uprawy Roślin Zbożowych
Potencjał wykorzystania ziarna żyta Streszczenie Żyto ozime jest zbożem, które uważane jest za najlepiej przystosowane zboże ozime do panujących w naszym klimacie zmiennych warunków zimowych. Charakteryzuje je wysoki stopień zimotrwałości i stosunkowo niskie wymagania glebowe. Do atutów zachęcających do jego uprawy zalicza się także odporność na okresowe niedobory wody. Uzyskuje się wysoki plon ziarna, które może zostać wykorzystane na różne cele. Żyto uznawane jest jako jedno z podstawowych zbóż, które odgrywa bardzo istotną rolę gospodarczą na terenach o słabszych glebach i ostrzejszym klimacie, a więc tam, gdzie uprawa pszenicy jest mało efektywna lub niemożliwa. Obserwuje się jednak tendencję spadkową powierzchni uprawy żyta względem lat 80. i 90. Mimo regresu areału uprawy zarówno w skali kraju jak i globalnej, Polska pozostaje wciąż jednym z liderów w Europie pod względem areału uprawy i pozyskania ziarna żyta. Jego stała podaż na rynku jest źródłem wartościowego surowca do zagospodarowania. Ziarno żyta może być przeznaczone na różne cele. Jest ono wykorzystywane na cele spożywcze, w tym głównie na przemiał na mąki i wypiek chleba, ale także jako komponent paszowy mieszanek dla zwierząt. Nowatorskim kierunkiem jest także energetyczne wykorzystanie tego surowca. Słowa kluczowe: żyto, plon, mąka żytnia, wartość paszowa
Potential use of rye grain Summary Winter rye is a grain that is considered to be the best adapted winter grain to the changing winter conditions in our climate. They are characterized by a high degree of winter hardiness and relatively low soil requirements. Advantages to encourage its cultivation include also resistance to periodic water shortages. A high grain yield is obtained, which can be used for various purposes. Rye is considered as one of the basic cereals that plays a very important economic role in areas with weaker soils and a harsher climate, i.e. where wheat cultivation is inefficient or impossible. However, a downward trend in the area of rye cultivation is observed in the 1980s and 1990s. Despite the regression of the cultivation acreage both nationally and globally, Poland remains one of the leaders in Europe in terms of acreage cultivation and obtaining rye grain. Its constant supply on the market is a source of valuable raw material for development. Grains of this grain can be used for various purposes. It is used for food purposes, mainly for flour milling and bread baking, but also as a feed component of animal mixtures. The energy use of this raw material is also an innovative direction. Keywords: rye, yield, rye flour, fodder value
Żyto jest ważnym gospodarczo zbożem uprawianym w Polsce i Unii Europejskiej, wykorzystywanym głównie do produkcji chleba. W Polsce największe ilości żyta przeznacza się na żywność, co stanowi 40,4% zużycia krajowego. Na pasze przeznacza się około 27,3%, zużycie przemysłowe stanowi 18,5%, na siew przeznacza się 7,8%, natomiast inne wykorzystanie wynosi 6,0% ogółu podaży krajowej (rys. 1). Żyto miało niegdyś bardzo duże znaczenie gospodarcze. Występujące dawniej mroźne zimy, powodowały wymarzanie zbóż ozimych, przy czym żyto cechowało się najwyższą zimotrwałością. Z tego względu było to zboże uprawiane na dużym areale. Dodatkowym atutem przemawiającym za uprawą żyta w Polsce są jego niższe wymagania glebowe, co w powiązaniu z przeważającym udziałem (około 60%) gleb słabych predysponuje ten gatunek do znacznie szerszej uprawy [11, 15].
27,30%
40,40%
7,80% 18,50%
6%
Pasze
Nasiona
Zużycie przemysłowe
Inne
Żywność
Rys. 1. Zużycie ziarna żyta w Polsce (%).
Obserwowane w ostatnich latach złagodzenie klimatu, czego objawem są zimy o krótkotrwałym obniżeniu temperatury do wartości ujemnych spowodowało, że plantatorzy chętniej uprawiają inne gatunki zbóż ozimych. Wskazuje na to zauważany trend spadku areału uprawy żyta względem lat 80. i 90. Analiza zbiorów ziarna żyta przedstawiona na rys. 2 wskazuje, że produkcja ziarna
w roku 2018 wynosiła 2,2 mln ton i była niższa w porównaniu do średniej z lat 2014-2018 o 7,2%. Mimo regresu areału uprawy w skali naszego kraju, Polska pozostaje wciąż jednym z liderów w Europie pod względem powierzchni uprawy i pozyskania ziarna żyta. Podaż ziarna na rynku jest źródłem surowca do zagospodarowania. Z konsumpcyjnego punktu
20 2/2020
PRZEGLĄD ZBOŻOWO MŁYNARSKI
