Қ А З А Қ СТА Н
№02 (207) = 16 қаңтар = Жұма = 2015 жыл
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
өтті. – Барлық қиындықтарға қарамастан, біз 2014 жылды 4,3 пайыздық өсіммен аяқтадық. Бұл қазіргі жағдайда жаман көрсеткіш емес деп ойлаймын. Ресейдегі жəне Еуропадағы ахуалдың өрбуін де бақылап отыру қажет. Халық табысының төмендеуі, көрші мемлекеттердегі əлеуметтік шиеленістің күшеюі бізге де əсер етуі мүмкін. Біз бұған жол бермеуге тиіспіз. Жылдың негізгі қорытындыларын біз Үкіметтің кеңейтілген отырысында шығарамыз. Ол кезге қарай Үкіметте ахуалдың өрістеуінің барлық ықтимал жағдайына арналған нақты жоспар дайын болуы тиіс, – деді Қазақстан Президенті. Соңында Мемлекет басшысы ел ішіндегі маңызды жобаларды жүзеге асыруға бағытталған ша-
Кеңес барысында өңірлік жəне əлемдік нарықтардағы жағдайға байланысты ел экономикасы мен қаржы саласындағы ахуал қаралды. Мемлекет басшысы халықаралық экономикадағы қазіргі жағымсыз құбылыстар 20072009 жылдардағы жаһандық қаржы-экономикалық дағдарыстың салдары екеніне тоқталды. – Дағдарыстың көрінісі еліміздің экспорттық тауарларының, əсіресе соңғы жарты жылда құны барреліне 50 доллардан түсіп кеткен мұнай бағасының төмендеуінен байқалды. Ел бюджетіне қаражат түсімін қамтамасыз етіп отырған түсті жəне қара металлургия өнімдерінің де бағасы төмендеді. Сонымен қатар, Украинадағы ахуал жəне соған
Мемлекет басшысы елдің әлеуметтік-экономикалық даму мәселелері жөнінде кеңес өткізді байланысты Ресейге қатысты санкциялар, ресейлік рубльдің қазіргі жағдайы ықпал етіп отыр. Сондықтан біз ахуалды бақылап отыруға жəне тиісті шаралар қабылдауға тиіспіз, – деді Қазақстан Президенті. Нұрсұлтан Назарбаев өткен жыл соңында Үкіметке оқиғаның түрліше нұсқада өрбуінің сценарийлерін əзірлеуді тапсырғанын, ондағы басты міндет экономиканың өсім қарқынын төмендетпеу жəне негізгі əлеуметтік төлемдерді сақтау екенін еске салды. – Бюджеттің күрт қысқаруы
себепті Үкіметке оның бірқатар өлшемдерін қайта қарауға тура келеді. Біз бюджетке бір рет өзгеріс енгіздік, қажет болған жағдайда мұны тағы жасау керек. Барлық нəрседе үнемдеуге кіріскенімізді халыққа нақты түсіндіру керек. Тəуелсіздік жылдарында біз 700-ден астам мектеп жəне сонша аурухана салдық. Қазір жүріп жатқан құрылысты аяқтап, бірқатар инвестициялық құрылыс жобаларына қоса жаңа нысандарды тоқтату керек. Бұл жұмыстар дағдарыс аяқталған соң жалғастырылатын болады, – деді Мемлекет басшысы.
Қазақстан Президенті жағдай осылай өрбитінін еліміздің болжағанын жəне жағымсыз құбылыстарды еңсеру үшін тиісті шаралар əзірленгенін айтты. – «Нұрлы жол» бағдарламасы елдің инфрақұрылымдық дамуын қамтамасыз етуге, жұмыс орындарын құруға бағытталған, оның бүкіл экономикаға мультипликативтік əсері болады. Сонымен қатар, индустриялық-инновациялық даму бағдарламасы аясында 75 нысан іске қосылуы тиіс, олардың негізінде 7500 жаңа жұмыс орны құрылады, – деді Нұрсұлтан Назарбаев.
Мемлекет басшысы қаражатты тиімді жұмсамау оқиғаларының байқалып отырғанын, мұны болдырмау қажеттігін айтты. – Атаулы əлеуметтік көмек, көпбалалылар мен тұрмысы төмендерге арналған жəрдемақы бақуатты адамдарға берілмеуі керек. Басты міндет – дағдарыстан қарапайым адамдардың жапа шекпеуін қамтамасыз ету. Мемлекет сауын сиыр емес, – деді Мемлекет басшысы. Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстанда күрделі үрдістерді еңсеруге мүмкіндік беретін қажетті резервтің бəрі бар екенін атап
раларды қаржыландырудың негізгі көздері былтырғы жылы-ақ айқындалғанына тоқталды. –Үкімет пен оның əрбір мүшесі жұмыстың тиімділігі мен қаражаттың жұмсалуын бақылауға жауапты болады, – деді Мемлекет басшысы. Ұлттық экономика министрі Е.Досаев негізгі үш сценарийді əзірлеу барысында мұнай баррелі құнының түрліше нұсқасы қарастырылғанын айтты. – Бүгінде Мемлекет басшысының Жолдауда қойған міндеттерін жүзеге асыруға қажетті барлық құралдар бар. «Нұрлы
2017 жылдың соңына дейiн Қазақстан халқының саны 18 млн. адамға жетедi
жол» бағдарламасы биыл Үкіметтің контрциклдық экономикалық саясатын іске асырудың негізгі «өзегі» болады. Сонымен қатар, практикалық сипаттағы шаралар жиынтығы, соның ішінде өнеркəсіп кəсіпорындарын қолдаудың 2015 жылға арналған жоспары, мемлекет-жекеменшік серіктестігін дамыту, жаңа жəне тұрақты жұмыс орындарын ашу шаралары əзірленді, – деді Е.Досаев. Өз кезегінде қаржы министрі Б.Сұлтанов бюджет саласындағы былтырғы жылдың алдын ала қорытындылары, фискальдық органдар алдында тұрған 2015 жылға арналған міндеттер туралы баяндады. – 2014 жылдың нəтижелері бойынша мемлекеттік бюджеттің өлшемдері орындалды. «Нұрлы жол» бағдарламасының аясында бөлінетін қаражат жəне Ұлттық қордан алынған 1 триллион теңге көзделген мақсатқа жетеді. Бұл орайда бақылаушы жəне салық органдарының жұмысы қамтамасыз етіледі, – деді Б.Сұлтанов. Ұлттық банк төрағасы К.Келімбетов өткен жылдың қорытындылары мен алдағы кезеңге арналған макроэкономикалық саясаттың негізгі бағыттары туралы баяндады. – 2014 жылы Қазақстан экономикасының беріктігі едəуір нығайды. Елдің алтын-валюта резерві 102 миллиард долларға жетті, соның ішінде Ұлттық қор 73 миллиард долларға дейін өсті. «Нұрлы жол» бағдарламасын жүзеге асырумен бірге алғанда, бұл 2015 жылға арналған экономикалық саясатты сенімді қалыптастыруға мүмкіндік береді. Ұлттық банк биыл айырбас бағамының күрт өзгеруін болдырмауға ниетті, – деді К.Келімбетов. Akorda.kz
БІЗДІҢ КУРАТОР 4-ÁÅÒÒÅ
ДИМЕКЕҢНІҢ РУХЫ ЖҮРЕГІМІЗДЕ САҚТАУЛЫ 2-ÁÅÒÒÅ
Ертеден ата-бабаларымызбен бірге келе жатқан, құрт, айран, шұбат, қымыз тағы басқа ұлттық тағамдарымыздың орны ерекше. Солардың ішінде ұлттық тағамдардың ең құрметтісі, дастархан дəмінің бірі – қымыз жайлы, оның адамның денсаулығына келтірер емдік қасиеті жайлы аз айтылып жатқан жоқ. Ұлттық құндылығымыз өзгенің меншігіне айналып кетпей тұрғанда ертерек заңдастырып алу қажеттігін бастама ретінде жиі көтеріп жүрген басылымдардың бірі «Əділет» ұлттық апталығы. Парламент төрінде үкімет басшысына сауал жолдаған сенатор Қуаныш Айтахановқа да біздің басылым алғашқылардың бірі болып қолдау білдірді. Біз осы тақырып аясындағы мақалаларды жариялауды тоқтатпақ емеспіз. Сол себепті де «Қадірі бар ел құндылығын жоғалтпайды» атты тақырыппен «Егемен Қазақстан» газетінде жарық көрген сұхбатты назарларыңызға ұсынып отырмыз.
«АЯЗ БИ ӘЛІҢДІ, ҚҰМЫРСҚА ЖОЛЫҢДЫ БІЛ» немесе АСАУҒА ТҰСАУ САЛАТЫН СӘТ КЕЛДІ
- Көкесі болса менің палатама, болмаса...
ҚАДІРІ БАР ЕЛ ҚҰНДЫЛЫҒЫН ЖОҒАЛТПАЙДЫ
Анонс! Анонс! Анонс!
Дербес ел болғаннан кейін даралығымызды танытатын, адамзат тарихындағы орнымызды айқындайтын өзіндік ұстын, өзгеше келбет қашанда қажет. «Қилы заманнан өтіп, бүгінгі күнге жеткен жұрт келешекте қандай болмақ, кімбіз демек. Қазақтың ұлттық құжаты қандай болуы шарт?» деген көкейкесті сауалды тағы бір мəрте өзімізге жəне ел ағаларына қойып көрдік. Біздің бүгінгі сұхбаттасымыз – Қазақстан Ұлттық ғылым академиясының академигі, елге белгілі азамат Серікбек Дəукей (суретте). Қоғамда қордаланған көп сауалды жадымызға түйіп, санамызға жиып ұсындық та, төмендегідей əңгіме барысында еркін ой, пайдалы пайымның нəтижесіне қанығып, оны оқырман назарына ұсынуды мақұл көрдік. – Серікбек Жүсіпбекұлы, кезінде
биліктің басы-қасында жүрген азамат ретінде өзіңізбен əңгіме құруды жөн санадық. Өзіңізге мəлім, қазірде ел ағалары халықтың үні ретінде қазақтың құндылықтарын, соның ішінде ұлттық сусындарымыз – қымыз бен шұбаттың мəртебесін анықтайтын заң шығару керектігін күн тəртібіне қойып отыр. Осы мəселеге орай қолда бар құндылықтарымыз жəдігерге айналып, жаңа заман қатпарында қалып қоймаса екен деген төңіректе əңгімелессек. – Қазақтың дəстүрі – тұнып тұрған философия. Ұлттық тағамдардың құрамын ғана емес, оның тұтыну, ұсыну тəртібінің өзі талай ғасырлар бойы қалыптасқан тылсым бір ғылыми негізге ие. Мəселен, қай тамақты қай кезде ішу керек, қай мүшені кімге тартады деген секілді дəстүрлі тəртіптің өзі бөгде елде жоқ салт-сана. Неге басты үлкенге тар-
тамыз, жамбас неліктен сыйлы мүше, əйелге қабырға, балаға сирақ беру секілді дастарқан жорасы қайдан шыққан? Міне, осының өзі терең зерттеуді талап ететін ғылыми жол. Ұлттық сусындарды алып қарастырайық, қымыздың 3 сапасы бар. Біріншісі – уыз, бие құлындағанда пайда болатын аса құнарлы нəр, ол тек құлынның ғана емес, адамның да денсаулығына пайдасы зор. Екіншісі – саумал, адам ағзасына мың да бір ем. Саумалды кесемен емес, əуелі қасықтап ішіп, кейін біртіндеп көлемін арттырып отыру керек. Үшіншісі – қымыз, оның да бірнеше түрі бар. Қымызды сапыру арқылы, шайқау арқылы оның күшін қолдан жақсартады. Күбіде пісу, күбінің өзін тобылғымен немесе қайыңның қожырымен ыстау арқылы дайындау технологиясын арттыруға болады. (Жалғасы 4-бетте).
АҚША ЖИНАҢДАР! «Жыл басы қаңтар, қаңтарда қалта қопарылар» деген əзіл-шыны аралас сөз бар. Бірақ мына мəселеден соң осы сөздің əзілінен гөрі шыны басым ба деп қалдық. Редакциямызға Шымкент Аграрлық колледжінің қызметкерлері қоңырау шалды. Аты-жөндерін айтпау шартымен, олар өздері жұмыс істейтін білім ордасында Оңтүстік Қазақстан облыстық білім басқармасының колледждерге жауапты бөлім қызметкерлерінің тексеру жүргізіп, соның негізінде қомақты қаржыны жинап беруді талап етіп жатқаны туралы ақпарат айтты. Бұл мəліметтің шындыққа қаншалықты жанасатындығын білу мақсатында облыстық білім басқармасына жол тарттық. Колледждермен жұмыс істейтін жауапты маман Рахия
Асанова есімді қызметкер болып шықты. Оған келген себебіміздің мəнісін айтқанымызда, ол «Кім айтты? Қайсысы ол? Арыздары қайда? Оған мүлдем қатысым жоқ» деп ат-тонын ала қашудан əрі аспады. Біздің бір білетініміз, расымен де қазіргі таңда аталған басқарма тарапынан колледждерге тексеру жүргізіліп жатқаны белгілі. Шымкент Аграрлық колледжі қызметкерлерінің жанайқайын біз бұлайша жылы жауып қоя алмаймыз. Мұндай жағдай басқа оқу орындарының да басына түсіп жатқан болар. Өйткені «жел тұрмаса шөптің басы қимылдамайды» деген. Бұл туралы зерттеу жұмыстарын жүргізіп, ақты – ақ, қараны – қара деп тануға кіріскелі отырмыз.
Жіпке тізіп айтсаң аурудың түрі көп. «Батпандап кірген ауру мысқылдап шығады» дегендей келген кеселдің кетуі де қиын. Арамызда кейбір адамдар қандай да бір ауруға шалдықса «маңдайға жазылғаны осы шығар» деп оған амалсыз көніп жүре береді. Мұндай бейғамдықтың соңы өкінішті жағдайлармен аяқталып жатады. Күнделікті күйбең тіршілікте тұрмыс қамын ғана ойлап, денсаулығын аса ыждағаттылықпен қорғауға аса қатты мəн бермеу, ағзамыздың əлсіреп, əртүрлі дертке шалдығуымызға апарып соқтырады. Кейбіріміз ауыз салған ауруды емдемей, бейғамдық танытып, денсаулыққа жүрдім-бардым қараймыз. Дерт əбден
асқынған кезде, оған дауа таппай əбіржіп қалатынымыз жасырын емес. Мұндайда адам баласына қолы шипалы дəрігерлер көп көмегін тигізеді. Олар науқастың бетін бері қаратып, ауруынан құлан-таза айықтырып жатады. Сізде жəне мына бізде ондай сəттердің көп куəсі болдық. Десек те дəрігердің де өлім аузында жатқан науқастың өміріне араша түсуі кезінде дəрменсіз күйге түсетін сəттері де болады. Əдетте мұндай жағдайлар дерттің ағзаға шамадан тыс дендеп кетуі кесірінен орын алады. Сондай сəттерде «Бізге тым кеш келді. Бірер сағат бұрын қолымызға түскенде науқасты аман алып қалуға болатын еді» деген дəрігерлердің сөзін естігенде, зымыраған минуттар мен
сырғыған сағаттардың қадірін кеш түсініп жатамыз. Жалпы кез келген ауруға жүрдім-бардым қарамай, ол біздің бойымызда қылаң бергеннен бастап, онымен күресуді бірінші орынға қою қажет. «Денсаулық – зор байлық». Қоғам арасында салауатты өмір салтын насихаттап, баға жетпес басты байлығымыз денсаулығымызды күтудің мəні мен маңызын терең түсіндіруді біз өзімізге азаматтық міндет деп табамыз. Бүгінде қандай жағдайлар өмірімізге үлкен қауіп тудыратынын жəне оны алдын алу бойынша адамзат ағзасын неден қорғауы қажеттігін оқырман арасында кеңінен түсіндіруді үнемі назарға аламыз. Əрине қандай да бір дерек-дəйексіз қолымызға қалам мен қағаз алып көлгірсуге де болмайды. Сол үшін де біз ауруханада орын алған өлім-жітім жағдайларының себеп салдарын анықтауды жөн деп таптық. Оңтүстік Қазақстан облыстық Денсаулық сақтау басқармасының берген (12.01.2015ж. күнгі №02-06/192) мəліметтері бойынша ОҚО клиникалық ауруханасында жыл басынан бері (01.01.2015 - 12.01.2015жж.) яғни, бар-жоғы 12 күн ішінде 5 өлім-жітім жағдайының тіркелгені бізді бей-жай қалдырмады. Оның нақты себебін анықтап, мұндай өкінішті жағдайларды алдын алудың жолдарын мамандардан сұрау үшін аталған ауруханаға бет алдық. (Жалғасы 3-бетте).
2017 жылы ЭКСПО-2017 көрмесі аясында Астана маңында этноауыл бой көтереді
Бұл жастардың бойындағы ұлтжандылығын №02 (207) ояту үшін ең жақсы тəсіл болып есептеледі 16.01.2015 жыл
ЕЛ ТЫНЫСЫ
¦ÄIËÅÒ
ДИМЕКЕҢНІҢ РУХЫ ЖҮРЕГІМІЗДЕ САҚТАУЛЫ Қаңтардың 12-сі күні аса көрнекті мемлекет жəне қоғам қайраткері, үш мəрте Социалистік Еңбек Ері, Қазақ КСР Ғылым академиясының академигі, техника ғылымдарының докторы, ОК Қазақстан Компартиясының бірінші хатшысы (1964-1986 жж.) Дінмұхамед Ахметұлы Қонаевтың туылғанына 103 жыл толуына орай Шымкент қаласындағы ескерткіші маңында еске алу рəсімі өтті. Бұл шараға оңтүстікқазақстандық зиялы қауым өкілдері мен ардагерлері, Д.Қонаев атындағы мұражай, əртүрлі қоғамдық ұйым өкілдері қатысып, ұлы тұлғаның мүсінінің жанына гүл шоқтарын қойды. Оны Оңтүстік Қазақстан облысы əкімінің орынбасары Ерлан Айтаханов ашып берген болатын. Аталмыш шара барысында жиналғандар ұлтымыздың Ұлы тұлғасы Дінмұхамед Ахметұлы Қонаевтың еліне жасаған еңбектері жайында естеліктер айтты. Осы сəтті пайдаланып біз Димекеңнің көзін көрген ақсақал, əдебиетші-ғалым Əмір Мұсақұловты əңгімеге тарттық. - Əрбір мемлекеттің тарихында, əрбір тарихи кезеңнің ерекшеліктері, саясаты болады. Сол саясатты іске асыруда түрлі тəсілдер қолданылады. Сондықтан да бұрынғы ғұлама ғалымдар, саясатқа кейде тұрақсыз нəрсе деп баға берген. Өйткені уақыттың өзгеруіне байланысты саясат та өзгеріп отырады. Сол тұрғыдан қарағанда, Кеңес үкіметінің кезінде, Димекең Бүкіл Орта Азия халықтары басшыларының ішіндегі керемет тұлға, ардагер, ғұлама ғалым, ерекше жаратылған азамат болды. Ол
кісі республиканы басқарып тұрған кезде біз əрине, студент, жас қызметкер болдық. Қызмет бойынша араласқанымыз жоқ. Дегенмен көптеген жиналыстарда, кездесулерде амандасып жүрдік. Ол кісінің ең жақсы көретін Дүйсетай Бекежанов деген өзінің көмекшісі болды. Ал Дүйсетаймен біз университетте бірге оқыған едік, жолдаспыз. Сол жігіт арқылы Димекеңмен жақын танысып, үйіне де барып жүрдік. Өйткені, олар бір үйде көрші тұрды, бір подъезде дегендей. Адами тұрғыдан қарағанда, ол кісі өте таза, өте мəдениетті, өте иманды азамат болды. Димекеңнің əкешешесін де көрдік. Бақуатты, иманды кісілер болатын. Димекеңді жақсы оқу орнына берді, Мəскеуде оқыды, жақсы білім алды. Нəтижесінде Димекең өзінің қызметі арқылы аналарының еңбегін ғана емес, халықтың арманын орындауда үлкен жетістіктерге жетті. Горбачевтың теріс саясатының əсері Димекеңнің денсаулығына кері əсер етті. Ол Димекеңнің бойынан түрлі əрекеттер арқылы, кемшіліктер табуға, сол үшін кінəлау, жазалауға
Ер азаматтар жайлы салт-дәстүрлер
ды. Міне, сондықтан біз де Димекеңнің қасиетін, отан сүйгіштігін, халықтың тағдырына ерекше көңіл аударатын азамат ретінде жастарға насихаттауға тиіспіз, борыштымыз. Əсіресе, бұл жастардың бойындағы ұлтжандылығын ояту үшін ең жақсы тəсіл болып есептеледі. Міне, осы тұрғыдан қарағанда Димекең мəңгілік жасайды деуге болады. Ол кісінің өзі жоқ болғанмен, ол кісінің рухы біздің көңілімізде, жүрегімізде сақтаулы, - деген ардагер жазушы өз естелігімен бөлісті. Айта кетейік, еске алу жиынынан кейін Қонаев атындағы қоғамдық қордың ұйытқы болуымен ас берiлдi. Мирас ƏСЕМ.
МІРЖАҚЫПТЫҢ ҚОЛЖАЗБАСЫ Республикалық кітап мұражайы – бұл рухани мұра ордасы. Ұрпақтан ұрпаққа мирас етіп қалдырған рухани қазына – кітап, қолжазбаларды сақтап, келушілерге көрсететін мəдени орталық. Жақында мұражайдың қоры тағы бір құнды жəдігермен толықты. Ол Міржақып Дулатовтың «Оян, қазақ!» кітабының қолжазбасы. Бұл қолжазба алаш қайраткері – қазақтың мүддесін көздеп, қамын жеген ұлт ойшылы, сол қайраткерлердің алдыңғы легінен орын алатын Райымжан Мəрсековтің қолында болған екен. Кейін Р.Мəрсеков 1938 жылы ұсталып кеткен соң, бұл қолжазба інісі Шарияздан Мəрсековте қалған. «М.Дулатовтың «Оян, қазақ!» атты кітабы баспадан шықпай тұрғанда қолжазба түрінде халықтан халыққа таралған», дейді қолжазбаны мұражайға тапсырушы танымал исламтанушы, қоғам қайраткері, жазушы, аудармашы, Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген мəдениет қайраткері, ұлт мəдениетінің өркендеуіне өзіндік үлес қосып келе жатқан қаламгер, еліміз Тəуелсіздік алған алғашқы жылдары Қасиетті Құран кітабын қазақ тіліне аударған Уахап Қыдырханұлы. Қолжазба 16 беттен тұрады. Арабтың бірінші жадит үлгісімен жазылған. Татар-түрік мəнері. Бірінші бетінде: «Баязит қажы Ахметұлы Міржақыптың өзінің қолжазбасы еді деп тапсырды. 15.01.1990ж.» деген У.Қыдырханұлының қолтаңбасы бар. Өзінің алғашқы өлеңдерінен бастап туған халқының тағдырындағы қиындықтар мен
Оқушылар Олимпиададан олжалы оралды
ауыртпалықтардың сырына үңіліп, оның əлеуметтік тамырын əшкерелеуді мақсат еткен ақын Міржақып «Оян, қазақ!» атты кітабын мынандай шумақтармен бастайды: Көзіңді аш, оян, қазақ, көтер басты, Өткізбей қараңғыда бекер жасты. Жер кeттi, дін нашарлап, хал һарам боп, Қазағым, енді жату жарамас-ты. Арғы-бергі кездерде жарық көрген кітаптар мен қолжазбалар – халқымыздың қымбат қазынасы. Оны көздің қарашығындай сақтап, халық кəдесіне жарату – біздің парызымыз болмақ. Салтанат ƏШІМОВА, Республикалық кітап мұражайының ғылыми хатшысы.
Қаңтар айының 2-і мен 9-ы аралығында Болгария Ғылым академиясының ұйымдастыруымен Мемлекеттік, халықаралық ХХІІІ «Черноризец Храбр» олимпиадасы өткен болатын. Бұл сынға Оңтүстік Қазақстан облысы, Шымкент қаласындағы №65 мектеп-гимназиясынан қатысқан 8 оқушының 6-сы олжалы оралды. Білімділер сайысынан жерлестеріміз 3 алтын, 1 күміс, 2 қола медаль иеленді. Алтын медаль 4г сыныбының оқушылары Мырзалы Дариға, Дəуіт Бейбарыс жəне 5б сыныбының оқушысы Бабирова Сагдиананың еншісінде. Күміс медальды Байтасов Төлеби жеңіп алса, Рысбек Дəурен мен Шыныбек Ержан қола жүлдені қанжығаларына байлады. Сондай-ақ Тастанбек Ерсұлтан мен Бабиров Диас арнайы сертификаттың иелері атанды. - Біз бұл олимпиадаға ұзақ дайындалдық. Ұстазымыз бізге əртүрлі деңгейдегі логикалық тапсырмалардың орындалу тəсілін үйретті. Соның арқасында біз «Черноризец Храбр» олимпиадасының іріктеу турынан өтіп, Болгарияға бардық. Болгарияда бізге Борислав Лазарев, Кирилл Банков сынды профессорлар төрт күн бойы мастер класс өтті. Соның арқасында жақсы нəтиже көрсетіп, бас жүлдені иелендім, - дейді Олимпиададан алтын медальды қанжығасына байлаған Мырзалы Дариға. Ендеше, еліміздің ертеңі болар жас ұрпаққа біз де сəттілік тілейміз! Білім нəрімен сусындап, ақылды, отан сүйгіш азамат болыңдар! Алдағы уақытта да бағындырған асқар шыңдарың мол болсын! «Əділет» - ақпарат».
Оңтүстік Қазақстан облысының Ішкі істер департаменті 2014 жылды төмендегідей көрсеткіштермен аяқтап отыр.
жергілікті атқарушы, басқа да құқық қорғау органдарымен жəне қоғамдық құрылымдармен тығыз қарымқатынасында бірлесе отырып, жеделпрофилактикалық іс-шаралар кешені жүзеге асырылды. Бүгінгі таңда бұл шараның өз жемісін бергені белгілі болып отыр. Ашылған жəне тергелген 9740 қылмыстық істің құжаттары сотқа жолданған (+9,2%, 2013ж. – 8915 іс), осы істер бойынша 1252 тұлға ұсталған болса, іздеуде жүрген 736 қылмыскер құрықталған (+13,0%, 2013 ж. – 651). Ұйымдасқан қылмыстық 3 топ əшкерленген, оның 21 тұлғасы арнайы есепте тұрады. Террористік актілер
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
СҮНДЕТКЕ ОТЫРҒЫЗУ Ислам дінінің жол-жосығы бойынша қазақтар ұл баланы бес жаста жəне жеті жаста күзге таман, шыбын-шіркей жоқ кезде сүндетке отырғызады. Осыған байланысты той жасалады. Той қарсаңында сүндеттелетін баланы басына жəне екі иығына үкі тағып атқа мінгізіп, жақын туыстары мен жұрағаттарын аралатады. Барған жеріндегі туыстары шашу шашып, құттықтайды. Балаға үкі қадайды, тəттілер береді, əл-ауқатына сай лақ, қозы, құлын сияқты жас төлдің біріне ен салып береді. Қазақ арасындағы бала сүндеттеу ісін осы кəсіппен шұғылданатын адамдар, молдалар жүргізеді. БАЛАНЫ АТҚА МІНГІЗУ Қазақ балалары бес жасынан бастап атқа салт мінуге жаттығады. Ата - аналары баланың алғаш атқа мінуін қуаныш етіп, той жасайды. Атқа мінетін бала жаңа киім киіп, басына үкі тағып, «ашамай» деп аталатын екі қасы «Х» түрінде айшықталып жасалған ерге мініп, туған-туысқандары мен руластарын аралайды. АШАМАЙҒА МІНГІЗУ Ұл бала қара табан болып, жерден жейтін таяғынан құтылып, кез-келген қурай мен шыбықты ат қып айнала шаба бастасымен өзі құралпы қыздардан бөліне бастайды. Есілдерті далаға, малға ауады. Ашамайға мінгізудің бір жағы баланы баулу болса, бір жағы осы батаны алу. ҚҰДАЛАРДЫ ҚАРСЫ АЛУ Қазақ халқында құда түсе келген құдаларды даладан ақпен /шұбатпен/ қарсы алып, шығарып салуы. Құда күтуде термелер, халық əндерін домбырамен арнайы шақырылған əншілер орындайды.
Оңтүстік Қазақстан облысында қылмыстың саны төмендеген 2014 жылдың 12 айында облыс көлемінде жалпы қылмыстың саны 29394 құрап, 10,6 пайызға өсіп отыр. Тіркелген қылмыстардың саны Бəйдібек ауданында (+31,4%), Түркістан қаласында (+21,2%), Созақ ауданында (+20,5%) жəне Сарыағаш аудандарында (+17,8%) өскен. Орта жəне жеңіл дəрежелі қылмыстардың саны 15,3 пайызға (23172-ден 26721-ге) жоғарылаған. Қылмыстың саны 10 000 халыққа шаққанда 108 қылмысты құрады, (республикалық орта көрсеткіш 192). Атқарылған іс-шаралардың нəтижесінде жекелеген қылмыстардың саны төмендеген. Мысалы, аса ауыр қылмыстардың саны 22,4 пайызға (223тен 173-ке), ауыр қылмыстардың саны 21,7 пайызға (3180-нен 2489-ға) кемісе, қасақана кісі өлтірудің саны 29,7 пайызға (128-ден 90-ға), денеге ауыр жарақат салудың саны 24,8 пайызға (149-дан 112-ге) азайған. Ал зорлықзомбылық қылмыстары: қарақшылықтың саны 54,0 пайызға (176-дан 81-ге), тонаудың саны 28,9 пайызға (1550-ден 1102-ге), мал ұрлығының саны 21,6 пайызға (1870тен 1466-ға) төмендеп отыр. 2014 жылдың қорытындысы бойынша ОҚО ІІД-нің жеке құрамымен
«Ата салтым асыл мұрам, ардағым» (Жалғасы. Басы өткен сандарда).
дейін барды. Сол уақыттан бастап ол кісінің денсаулығы нашарлай бастады. Халқының тағдыры үшін, қазақ халқының республика ретіндегі тарихын сақтап қалу үшін, мəдениетін сақтап қалу үшін соның барлығына шыдады. Димекең ел басқарып жүрген кезде Қазақстанды биік дəрежеге көтерді. Экономикасын, мəдениетін дамытты, бүкіл дүние жүзіне Қазақстанды танытты, насихаттады деуге болады. Бұл Димекеңнің өте көрегендігінің арқасы. Əркім əртүрлі айтады. Бірі ол кезде намаз оқу мүмкін еместігін айтса, енді бірі намаз оқыды дейді. Димекең иманды азамат, намазды білдірмей оқыды. Алланың бар екенін мойында-
бойынша жалған ақпарат бергені үшін 5 қылмыс орын алса, оның бəрі де ашылған. Əкімшілік құқықбұзушылықтардың 207301-і анықталған. 1 млрд. 830 млн. 612 мың теңге көлемінде əкімшілік айыппұл салынып, 1 млрд. 280 млн. 950 мың теңге əкімшілік айыппұл өндірілген. Учаскелік полиция пункттерінің жанында 254 «Қоғамдық кеңес» құрылып, олармен 1598 кеңес отырысы өткізілді. Кəмелетке толмағандардың құқығын қорғау комиссиясымен 294 отырысы өтіп, олармен 376 іс-құжаттар қаралған. Есірткінің заңсыз айналымына
қатысты 269 қылмыс анықталған. Оның 25-і есірткі затын сату болса, заңсыз айналымнан 581 кг 495,2 гр есірткі заттары, оның ішінде 12 кг 900 гр героин есірткісі тəркіленген. Көші-қон заңын бұзған 7454 шетел азаматтары анықталды. Заңсыз көшіқон ұйымдастырғаны үшін 6 қылмыстық іс қозғалып жəне 4 қылмыстық іс Қазақстан Республикасы шекарасынан заңсыз өткені үшін қозғалған. 2014 жылдың 12 ай көлемінде Оңтүстік Қазақстан облысының жолдарында 3370 жол көлік оқиғасы тіркеліп, 432 адам қаза болған, 4565 адам əртүрлі дене жарақаттарын алған. Жол көлік оқиғаларының саны 2013 жылмен салыстырғанда 12,2 пайызға, қаза болғандар саны – 18,3 пайызға, жарақат алғандардың саны – 11,5 пайызға азайған. Есептік мерзімінде жолда жүру ережесін бұзғаны үшін 169 446 əкімшілік құқықбұзушылар анықталған. Атқарылған профилактикалық ісшаралардың нəтижесінде қылмыстардың саны төмендегені байқалады. Қоғамдық орындарда жасалған қылмыстар – 0,5, көшелерде жасалған қылмыстар – 5,4 пайызға кеміген. Сондай-ақ бұрын сотты болғандармен жасалған қылмыстар – 27, мас халде жасалған қылмыстар – 10,3, топпен жасалған қылмыстар – 11,5, жасөспірімдер тарапынан жасалған қылмыстар – 33,6 жəне оттық қарумен жасалған қылмыстың саны 36,8 пайызға кеміген. ОҚО ІІД-нің баспасөз қызметінен.
2
ҚАЛТА ҚАРАУ Күйеу бала мен күйеу жолдас қалталарына қызға лайықты иіс сабын, айна, тарақ, жүзік, білезік, тағы басқа заттар салып матамен белбеу тағынады. Қыздың жеңгелері күйеу баланың қалталарын қарап алады да,
қатар отырған адамдарға үлестіреді. Белбеуін шешіп алады. Күйеу баланың жолдасының қалтасы да бос болмауы керек. ОТҚА МАЙ ТАМЫЗУ Қазақта жанып тұрған отқа май құю, соның лапылына қарап болашақты болжайтын ырым бар. Май тамызылған оттың жалыны ашық түсте болса – жақсылықтың нышаны. Оттың жалыны қара қошқыл болса – жамандықтың белгісі. ТОЙҒА ДАЙЫНДАЙТЫН ТАҒАМДАР Үйлену тойы үлкен тойлардың бірі. Оған да қазақ халқы аса дайындықпен өткізеді. Дастархан мəзірін жасау жауапты міндет. Қазақ халқының алуан түрлі тағамдары дастархан көркін ашады. Мал етінен қазақтың ұлттық тағамдарының ең бастысы ет асылып, «бес бармақ» дайындалады. «Құда табаққа» жылқы, сиыр, қой еттері кіреді. Құдаларға құйрықбауырды жеке дайындайды. Бауыр мен құйрықты тілшелеп кесіп, пияз, қаймақ немесе айран араластырып жасайды. Осы сыйлы табақтарды алғаннан кейін əдемілеп пісірген мал басынан қатарласып отырған үлкен кісілер ауыз тиіп жейді. Құлағын кесіп немерелеріне немесе кішкентай балаларға береді. Тілін, таңдайын кесіп қыз балаларға «қызыл тілді, тақылдақ таңдайлы бол» деп береді. «Құдағи табаққа» - жақ, қазы-қарта, қарын, тоқ ішек, асық жілік, жылқы, сиыр, қой еттерін салады. Қазақ халқы малдың жағын құдағи сыбағасы дейді. «Жеңге табаққа» - асық жілік, сүбе, қабырға, мойын омыртқа, қазы-қарта, құйрық, өкпе, ұлтабар салынады. Ұлтабар келіндердің сыбағасы деп есептеледі. «Беташар табаққа» - сүбе, төс еті, қарын, ащы ішек, құймышақ, мойын омыртқа кіреді. Мойын омыртқа жас келіннің сыбағасы. Оның да өзіндік мағынасы бар. «Күйеу табаққа» - төс, тоқпан жілік, қабырға, омыртқа еті, жылқы қазысы, қарта, жауырын, қой еті. Төсті қазақта күйеу сыбағасы дейді. «Қыз табаққа» - құймышақ, тоқпан жілік, беломыртқа, құйрық, қабырға кіреді. Тағы да қыздарға жүрек, тіл бүйрек салынады. «Құрдас табаққа» - беломыртқа, қабырға, бүйрек, бақай, асық жілік салынады. (Жалғасы бар).
МƏУЛІТ АЙЫ – МЕРЕЙЛІ МЕРЕКЕ Оңтүстік Қазақстан облысы Ордабасы ауданындағы мəдениет үйінде адам атадан басталған Пайғамбарларымыздың соңғысы хазіреті Мұхаммедтің (с.ғ.с) туған күні яғни, Мəуліт айы мерекесіне орай «Қош келдің, Мəуліт!» атты кеш өтті. Бұл жиынға 200-ге жуық халық, атап айтсақ, аталған ауданның бас имамы Бастарбек Əшірбай, аудан əкімінің орынбасары Əлдібек Сəдірмек, өскелең жастар, жергілікті тұрғындар мен мешіт жамағаттары қатысты. Мерекелік кеш ашылған соң құран оқылып, дұға жасалды. Аудан əкімінің орынбасары Əлдібек Сəдірмек жиналған жұртшылықты соңғы бесалты жылда елімізде халықтық дəрежеде аталып келе жатқан Мəуліт айы мерекесімен құттықтап, имандылықты ұлықтаған бұл кештің көпшілік қауымға берер пайдасын былай деп түсіндірді. – Адам баласы өзінің, туған туысы мен жақын жуығының туған күнін тойлауы дəстүрге айналған. Иə, жасқа жас қосу үлкен қуаныш. Оны тойлау ешқандай дау тудырмайды. Бірақ мұсылман ең əуелі Мұхаммед Пайғамбардың (с.а.с.) туған күнін тойлауы парыз. Бұл айтулы күнде оның жарқын бейнесі мен үлгілі өмірбаянын дəріптеу қажет. Тек Мəуліт айында емес, барлық уақытта Мұхаммед Пайғамбарға (с.а.с.) салауат айтып, Алладан басқа тəңір жоқ екеніне шүбə келтірмей, дұға оқып, жақсы тілек айту Жəннатқа барар жолды жеңілдететінін ұмытпайық ағайын. Содан соң жиында сөз алған ауданның бас имамы Бастарбек Əшірбай: – Жалпы Мəуліт айын тойлау жұмыр жердегі мұсылманның азаматтық міндеті. Бұл айтулы күн
қарсаңында адамзат Пайғамбарымызға ізгі тілек пен құрмет көрсетіп көп салауат айтып, жамағатқа жақсылық тілеу қажет. Алла тағаланың ерекше рақымына бөленген оның өмірбаянын, еткен амалдары мен сабақ болар сауапты істерін дəріптеу, хадистерін оқу, дұға тілектер арнау Мəуліт мерекесінің негізгі қазығы болып саналады. Мұның қоғам үшін пайдасы зор. Осы ретте бұл сауабы мол ісшараны ұйымдастыруда оған демеушілік етіп отырған Қуанышбек Тасболатұлына да Алланың рақымы түсе берсін демекпіз. Жалпы Мəуліт айын шын ықыласпен атап өту, оған үлес қосу адам жанын тазартып, оның қандай да бір теріс қылықтар жасауын алдын алады, - деп Мəуліт айының маңыздылығын тағы бір түсіндіріп өтті. Жиында дəстүрлі діни жиындарды басқарып жүрген Шымкент қаласындағы «Асыл мұра» өнер орталығының өнерпаздары «Кең болсаң кем болмайсың», «Көршінің көмегі», «Физиктің иманға келуі» атты тəлімі мол, тағылымы терең қойылымдар көрсетті. Сонымен қатар, жас ұрпақтың ананың аялы алақаны мен əкенің қамқорлығын дер кезінде түсініп, оларға əрдайым ізгілік көрсетуге баулитын «Ата-ананың қадірі» атты Мəдіхан Тəжиевтің орындауындағы Майлықожаның термесі көпшілікті елітіп əкетті. Өнерпаздар Пайғамбарымызды ұлықтау мақсатында шығарылған өлеңдерді нақышына келтіре орындап, жиналған жамағатты бір серпілтіп тастады. Ұйымдастырушылар бұл діни ісшара халықтың, əсіресе жастардың кереғар бағыттағы діни ағымдардың арбауына түсіп, санасының улануына тосқауыл қоятынын алға тартты. Ісшарадан кейін көпшілікке ас беріліп, табақ тартылды. «Əділет» - ақпарат».
Мəжіліс төрағасы «Бұл - біздің жұмыс тобының кемшілігі» деп мойындады.
ҚОҒАМ
¦ÄIËÅÒ
КҐЛІКТЕГІ АВТООРЫНДЫЌ ЕЛДІ АЛАЅДАТУДА СІЗ НЕ ДЕЙСІЗ?
Елімізде 2015 жылдың 7 қаңтарынан бастап күшiне енген «Жол қозғалысының» жаңа ережесіне сəйкес, жүргiзушiлер 12 жасқа дейiнгi балаларды тасымалдайтын арнайы құрылғыларды өзiмен бірге алып жүруі міндеттелгені белгілі. Бұл мəселе бүгінгі таңда парламентте де, халық арасында да кең талқыға түсіп жатқан басты тақырыптардың біріне айналды. Өйткені, жаңа ереженің шикі, түсініксіз kz тұстары көп болып тұр.
Мұрат ƏБЕНОВ, саясаткер: - Қазақстанда барлығы 4,5 млн автокөлік тіркелген. Олардың ең кемінде үштен бірі 12 жасқа дейінгі балаларды алып жүруге пайдаланылатын болса, онда 1,5 миллион автокөлікке арнайы балалар орындығын алу шарт. Егерде кемінде əр орындық ең арзаны 10 мың теңге тұратынын есептесек, онда кемінде бір аптаның ішінде қазақстандықтар осы өзгерістерді іске асыру үшін 150 миллиард теңге жұмсауы керек. Бұл – отбасылардың жоспарында жоқ шығын.
Жаңа жол ережесіне енгізілген автокресло соңғы уақытта халықты əжептəуір уайымға салды. Себебі, заң тəртібі бұзылса, жазасы айыппұл болғандықтан, көпшіліктің алаңдайтындай бар. Салынатын айыппұл мөлшері де аз емес, 10 мың теңгеге қалта жұқартуға тура келеді. Оның үстіне, бір жылда үш рет ереже бұзған жүргізушінің «Əкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы» кодекс баптарына сəйкес, 6 айға дейiн жүргiзуші куəлiгiнен айрылатыны тағы бар. Əрине, адамның қауіпсіздігі үшін қатаң талаптар қажет-ақ. Бірақ əлі де ойланатын дүниелер бар. Мəселен, бір отбасында жасы он екіге толмаған бірнеше бала болса, барлығына бірдей кресло алу мүмкін бе? Біріншіден, ол аз ақша тұрмайды. Кез келген отбасының қалтасы көтере бермейді. Екіншіден, кресло көліктегі көп орынды алады. Бəлкім, заңның осы тармағын қайта қарау керек шығар. Мысалы, кейінгі жылдары шыққан көліктердің артқы орындықтарында міндетті түрде қауіпсіздік белдігі бар. Демек, соны тағып отыру да жеткілікті болар. Оның өзі үлкен адамның да, баланың да қозғалыста қауіпсіздігіне кепіл бола алады емес пе? Жаңа заң қауіпсіздікті қамтамасыз ете ме, əлде қалтаны қаға ма? Көпшіліктің көкейінде осы сауал. Жаңа заңды халықтың таразысына салмай қолдап дауыс берген депутаттарға жұрттың өкпесі қара қазандай. Тағы біреулері керісінше, жаңа ереженің дұрыстығын түсіндіріп əлек. Айталық, автокресло – ең əуелі баланың қауіпсіздігі үшін керек құрал. Дегенмен, бұл жаңалық, əсіресе, нəпақасын адам тасымалдап тауып жүрген жүргізушілер үшін төбеден суық су құйғанмен бірдей болды. Жаңа заң бойынша, енді такси қызметтерін ұсынатын көліктер де жаппай автокресломен қамтамасыз етілуі тиіс. Тіпті, баласы бар клиенттер үшін оның бірнешеуін салонда ұстау міндеттеліп отыр. Қауіпсіздік үшін қажет бұл кресло бала-шағасы үшін аз шығынданбайтын қарапайым халыққа оңай тимейтіні анық. Бүгінде жаңа туған сəбиден бір жасқа дейінгі балаларға арналған отырғыштардың құны 20 мыңнан басталып 100 мың теңгеден асып жығылады. Осыдан кейін бір жастан асқан балалардың креслосы қанша тұратынын өзіңіз де бағамдай беріңіз. Қазір базардағы белгілі компаниялардың өнімін ұқсатып жасаған «бояма» тауарлардың да арзаны жоқ. Оның өзінде автокреслолардың тапшылығы біліне бастады. Автобөлшектер сататын дүңгіршектер мен базарлардағы саудагерлер қондырғыларға сұраныстың көптігін айтып мақтанып та алды. Осыған дейін апталап, айлап, жылдап жататын қоймадағы тауарлары бір күннің ішінде босап жатқан ұқсайды. Бір айта кетерлігі, автокреслоға тапсырыс берушілердің дені қалталылар мен жолаушы тасымалдаушы мекемелер екен. Дегенмен, такси қызметінің мамандары ережеге енгізілген өзгерістерге қарсылық білдіріп, автокресло алуға əлі де дайын еместігін айтады. - Бұл жаңалық ешкімді қуанта қойған жоқ деп айта аламын. Себебі, қаладағы автопарктердің көбінде толығымен автокресло жоқ. Енді жаңа заңмен келіспеске тағы болмайды. Сондықтан, бізде өз тарапымыздан заң бұзушылықтар болмас үшін
автоотырғыштардың бірнешеуіне тапсырыс беріп қойдық, - дейді «Diva-taxi» автопаркінің диспечері Зарина Магатаева. - Менің негізгі табысым – осы. Күн-түн демей, жолаушы тасимын. Бала-шаға көлігіме жиі отырады. Енді автокреслом жоқ екен деп табысымнан бас тартпаймын ғой. Сондықтан балаларға арналған орындықты сатып алмақпын. Мен білетін такси жүргізушілерінің біразы амал жоқ сатып аламыз деп жүр. Десе де, мен бұған қарсымын. Ойлап қарасаңыз, қазақтардың көбінде төрт-бес баладан бар. Олар енді сол үшін де опық жеуі керек пе?! Тіпті, кейде осы біз жаңа жүйе арқылы «Отбасылардың бала санын арттыруына кедергі келтіріп отырған жоқпыз ба?» деп те ойлаймын. Мүмкін, менің пікірім дұрыс емес шығар. Бірақ осындай ой түйдім, - дейді жеке такси жүргізушісі Пазылбек Ешанкулов. Міне, бүгінгі көлік иелерінің көпшілігінің күңкілі осындай. - Енді кішкентай балаларға креслолар мен белдіктер орнату керек деп жатыр. Ол оңай ма екен? Креслолар қымбат, бағасы 20 мың теңгеден жоғары, ал, қосымша белдіктер сатылымда жоқ. Сонда біз не істеуіміз керек? Расымен де, 20 мыңнан 60 мың теңгеге дейін шарықтап тұрған балалар орындығын сатып алуды кез келгеннің қалтасы көтере бермейді. Заң бойынша 5 жасқа дейінгі балалар міндетті түрде отырғышта отыру керек. Ал енді қараңыз, менің бес жасқа толмаған үш балам бар. Егер көліктің артына үш баламды креслоға отырғызам делік, алдынғы орынға біреуі отыра қойсын, өзіммен бірге тағы бір балам сыймай қалып кетпей ме? Сонда қалай? Жолдасым барлығымызды жеткізу үшін екі мəртеден бізді тасу керек пе? Осы жағын да ескерген абзал, - дейді көп балалы ана Бақтыгүл Медетбекова. Жол қозғалысына қатысты өзгерістерді қазақстандықтар əртүрлі қабылдады. Бес саусақ бірдей еместігін ескерсек, бұл заңды құбылыс. Əйтсе де, жаңа ереженің басты мақсаты – жол қауіпсіздігін қамтамасыз ету болғанымен, депутаттар «Жол қозғалысы туралы» Заңдағы автоорындыққа қатысты тұсының орындалуын 1 жылға шегеруді ұсынып отыр. Тіпті, ҚР Парламенті Мəжілісінің төрағасы Қабиболла Жақыпов заңның кемшін тұстары бар екенін тілге тиек етіп, «Бұл біздің жұмыс тобының кемшілігі» деп мойындады. Демек, алдағы уақытта бұл мəселе қайта қаралады дегенді білдірсе керек. Ж. ƏЛАЙДАРҚЫЗЫ.
Нұрғали ИСАХОВ, ОҚО ІІД Əкімшілік полиция басқармасының басшысы: - Жол қозғалысы туралы Заңның 22 пунктінде жолаушылар тасымалына қатысты енген өзгерістерге байланысты 12 жасқа дейінгі балаларды арнайы қондырғысыз алып жүруге тыйым салынады. Яғни, бұл жерде балаларды ұстап тұратын құрылғылар деп көрсетілген. Автокресло сондай құрылғылардың бір түрі ғана. Ал, одан да өзге де бекіту құрылғылары бар екенін ешбір ақпарат құралдарында жазылмай отыр. Егер баланың салмағы 36 келіден асып, бойы 1 метр 35 см-ді құраса, онда ол балаларды арнайы орындыққа отырғызудың қажеті жоқ. Туу туралы куəлігін де ешкім сұрамайды. Тек қауіпсіздік белдемшелерін тағуға міндетті. Балалардың бас басына кресло сатып алу шарт емес. Егер балаңыз көп болса, құралдарды олардың жас ерекшеліктеріне сай сатып алыңыз. Мəселен, сəбиіңіз 5ке толмаса, автокресло, одан ересектеріне бустер немесе адаптер сатып алсаңыз болады. Сонда сіздің көлігіңізде бос орын көп болмақ. Сондай-ақ, барлық автокреслолар бірнеше топқа бөлінеді. Олардың əрқайсысы белгілі бір жас мөлшеріне, баланың бойы мен салмағына сəйкес келуі тиіс. Кресло сатып аларда осы топтарға көңіл бөліңіз. - 0 тобы – жаңа туған нəрестелер мен 6 айына дейінгі сəбилерге арналған, салмағы 10 кг-нан аспайтындарға; - 0+ тобы - жаңа туған нəрестелер мен 1 жасқа дейінгі сəбилерге арналған, салмағы 13 кг-нан аспайтындарға; - 1 топ – 9 айлық сəбиден 4 жасқа дейін, салмағы 9дан 18 кг-ға дейін. «Сақтанғанды Құдай да сақтар» дейді халқымыз. «Мен өзіме сенімді жүргізушімін. Автокреслоны құр орын алып тұру үшін сатып алуға тура келер. Апатқа ұшырамайтыныма сенімдімін» десеңіз, қатты қателесесіз. «Бала артқы орындықтағы үлкеннің алдында отырса, ештеңе етпейді» деу – жауапкершілігі аз адамның сөзі. Көптеген елде бұл заң бұрыннан қолданыста бар. Балалардың қауіпсіздігі үшін оларды арнайы орындыққа отырғызу заң жүзінде талап етіледі. Соңғы жылдары жол-көлік оқиғалары жиі туындайтындықтан жəне жолда адам өлім-жітімі де көбейіп кеткендіктен еліміз осындай қадамға баруға мəжбүр болып отыр. Сондықтан бұл заңды қолдауға тиіспіз. Индира РАСЫЛХАН, əнші: – Жалпы, бұл заң бізге енді жетіп жатыр. Бұдан он жыл бұрын шетелде болған едім. Сол кезде Еуропада дəл осындай заң жұмыс істеп тұрған. Қауіпсіздік үшін күндіз де, көліктің шамын жағып жүру, балаларға арналған кресло міндетті түрде болады. Бірақ менің де келіспейтін жағым бар. Ол 12 жасқа дейінгі балаларды креслоға отырғызып қою. Бұл басы артық дүние. Осы жағын əлі де пісіру керек сияқты. 4-5 жасқа дейін десе, əңгіме басқа. Ал 12 жасқа дейін деу тым артық. Жылдамдықты асырмау, шам жағу, тағы басқа ескертулер керек. Егерде осы заң ойдағыдай жұмыс істеп кетсе, көлік апаты да біршама азаятын шығар деп ойлаймын.
«АЯЗ БИ ӘЛІҢДІ, ҚҰМЫРСҚА ЖОЛЫҢДЫ БІЛ» (Соңы. Басы 1-бетте). Бірақ бас дəрігер Мұқан Егізбаевтың қабылдау бөліміне кірген бойда, бізді көрген оның хатшысы ат тепкендей күй танытып, бірден дүрсе қойды. «Неге ескертусіз келіп тұрсыздар? Бас дəрігер қабылдамайды. Шығыңыздар» деп өзінен-өзі шала бүлінді. «Таз ашуын тырнап алады» демекші, тіпті телефон арқылы, əлдекімді «Неге «Əділет» газетін кіргізесіздер?» деп айқайдың астына алды. Бұл келеңсіз көріністердің барлығы кабинеттегі бейнетаспада жазылып жатты. Жəне де оны келесі кабинетте отырған М. Егізбаев «тамашалап» отырмады деп те айта алмаймыз. Сол сəтте қабылдау бөліміне басқа бір дəрігер ентелей кіріп, «Бас дəрігерге кіруге болмайды. Сіздерге қандай ақпарат келсе солай жаза беріңіздер. Ешқандай да сұхбат бермейміз» дегені айды аспанға бір-ақ шығарды. Сұраған мəселемізге бас дəрігердің емес, оған бағынысты қызметкердің «Сіздерге қандай дерек келсе, солай жаза беріңіздер» дегені, «Қолдарыңнан келгенін істеңіздер. Бұдан біздің беліміз бүгіліп, морт сынып қалмаймыз» дегенді меңзегені ме? Иə, «жер астынан жік шықты, екі аяғы тік шықты» деген осы екен-ау. Жалпы бұқаралық ақпарат құралдары өкілдері қоғамда болып
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
немесе АСАУҒА ТҰСАУ САЛАТЫН СӘТ КЕЛДІ
М. Егізбаев жатқан жағдайларға құлағы түрік жүреді ғой. Біз облыстағы кейбір құзырлы орган басшыларының, басшы болған да қандай басшы десеңізші, генерал шенді «дəулердің» осы аурухананы, нақтырақ айтсақ оның бас дəрігері М. Егізбаевты үнемі қызғыш құстай қорғап жүретінін көп естіп, көп көреміз. Мүмкін əлігі дəрігердің М. Егізбаевтың атынан осылайша нық сөйлеп жатқанының мəнісі осындай «қамқорлықтың» салдары шығар. Сонда дейміз ау, Егізбаевтың генералға мұншалықты арқа сүйеуінің сыры неде екен? Түбі генералдың жылдар бойы жинап-терген беделіне бас дəрігердің «балта шабуы» бек мүмкін-ау. Əзірге ол оның атақ-абыройына «балта шаппаса» да, ҚР БАҚ туралы заңын өрескел бұзып, белден басып
отыр. Мемлекеттік қызметке теңестірілген бас дəрігер Елбасы бекіткен заңды таптап, барынша бұзуда. Осы ісəрекеттері үшін заң алдында жауап беруі тиіс деп санаймыз. Біздің басты мақсатымыз өмірден озған адамдардың атын атап, түсін түстеу емес еді. Болған жəйттің негізгі себебін, оны алдын алудың жолдарын маман ретінде түсіндіруіне қол жеткізу еді. Бірақ ол өзінің кəсіби қызметін орындаудан қашқақтады. Мұның астарында ешқандай шикілік, заңсыздық болмаса мəселені неге ашып айтпайды. Халық қалаулысы халықтың мəселесін қозғауға неге құлықсыздық танытады? Өткенге салауат айтып, келешектен жақсы күндер күтетін халықпыз ғой. Біз жаңа жылда бас дəрігер М. Егізбаевты жаңашылдықпен жұмыс бастайтын шығар деп ой түйген едік. Өкінішке орай бұл ойымыз орындалмады. «Қала құлар, əдет қалар» деген осы екен-ау. Халықтың денсаулығы тұрғысында бірер ой айтуға келгенде үнемі аяқ тартатын ол «халық қалаулысы» деген атақты қалай арқалап жүр? Егізбаевты біз ата жау емес, бар болғаны бас дəрігер ретінде білеміз. Ал оның тірлігі мынау. Мүмкін ол тіс қаққан кəсіпкер, не болмаса гүлді баптап өсіретін мықты бағбан
болғанда мұндай қателіктерге жол бермес пе еді. «Тауық сойылса да қасап сойсын» деген. Сондықтан да облыстағы маңдайалды ауруханаға халық денсаулығы дегенде ішкен асын жерге қоятын, Гиппократ антын адал орындайтын арлы дəрігердің келуі кезек күттірмес мəселе деп білеміз. Бет қатталып жатқанда: Ұзынқұлақтан естуімізше, бір қалалық, екі облыстық деңгейдегі аурухананың бас дəрігерлері, бас-аяғы «Үш Ноян» «көрпесіне қарай көсілмей», облыс əкімінің үстінен аттап өтіп, Ақордадағы ҚР Президент Əкімшілігі жетекшісінің орынбасарына кіріп, өздерін облыстағы денсаулық сақтау басқармасы басшысы орынтағына тағайындауын сұранып жүр екен-міс. «Аяз əліңді, құмырсқа жолыңды біл» деген. Бұл дəрігерлер бұқараның қамын күйттеп барса игі еді. «Креслоны» ойлап жүрген олар Гиппократқа берген антын қайда қалдырыпты? Бірақ халықты емес, өз қарақан басын ғана ойлаған ондай бас дəрігерлерден не үміт, не қайыр күтесіз ағайын?! Осы тақырыпқа байланысты зерттеу материалын газетіміздің алдағы сандарынан оқитын боласыздар. С. СҰЛТАН
№02 (207) 16.01.2015 жыл
3
Ел жаңалықтары Сенатор 12 жылдық білім беру жүйесінің мазмұнын қайта қарауды ұсынды Парламент жоғары палатасының депутаты Мұрат Бақтиярұлы ҚР Премьер-министрі Кəрім Мəсімовке жолдаған сауалында 12 жылдық білім беру жүйесінің мазмұнын қайта қарауды ұсынды. «Егер министрлік 12 жылдық білім беруге көшуге ұмтылса, қазір ешқандай нормативтік құжат дайын емес. Апатты жағдайда тұрған мектептер, үш ауысымдық білім ошақтары бар, олар 12 жылдық білім беру жүйесіне көшуге мүлде дайын емес. Сондай-ақ ешбір сын көтермейтін оқулықтармен қамтамасыз ету мəселесі тағы бар», – деп атап өтті өз сауалында сенатор. «Қаржы дағдарысы жағдайында 12 жылдық білім беру жүйесінің мазмұнын қайта қарап, оған көшуді тоқтата тұрған жөн. Қазіргі 11 жылдық жүйе ең пəрменді əдіс болмақ», – деп толықтырды ол.
Астанада 100-ден астам ұлт өкілі тұрады Астанада 100-ден астам ұлт өкілі тұрады, 46-ға жуық этномəдени бірлестік белсенді қызмет етеді. Биылғы 2015 жыл Қазақстан халқы Ассамблеясының жылы деп жарияланды. Ассамблеяның құрылғанына 20 жыл толуының құрметіне бүкіл Қазақстан бойынша кең ауқымды іс-шаралар өткізу жоспарланған. Астана əкімдігі ресми сайтының хабаралуынша, қала тұрғындары мен қонақтары үшін этномəдени бірлестіктердің қатысуымен көптеген қызықты іс-шаралар дайындалуда. «Мерейтойлық жылдың салтанатты ашылуы 6 ақпанда Бейбітшілік жəне келісім сарайында өтеді. «Бейбітшілік жəне келісім жол картасы» мега-жобасының қорытындысы шығарылып, этномəдени бірлестіктердің «Менің Қазақстаным» қалалық музыкалық фестивалі ұйымдастырылмақ. Елордалық мұражайлар мен мəдениет мекемелерінде жыл бойы Қазақстандағы бейбітшілік пен толеранттылықты сақтау, көп ұлтты мемлекетімізді нығайту ұранымен этнофестивальдар, патриоттық кештер мен тақырыптық көрмелер өткізіледі», – делінген ақпаратта. Астаналық мектеп оқушылары бейбітшілік жəне келісім сабақтарына қатысып, балалар шығармашылығы байқаулары мен мемлекеттік тілді білу сайыстарында жарысқа түседі. Сондай-ақ, қалалық мектептер мен ЖОО мəдени бірлестіктердің күндері өтеді. Биыл елорда күні «Астана бейбітшілік жəне келісім қаласы» ұранымен аталып өтіледі, соның аясында қалалық этномəдени бірлестіктердің қатысуымен мерекелік іс-шаралар ұйымдастырылады. Əкімдік мəліметіне сəйкес, Астанада 100-ден астам ұлт өкілі тұрады, 46-ға жуық этномəдени бірлестік белсенді қызмет етеді.
Қазақстандықтарға жаңа автокөлік қобдишаларын сатып алу қажет емес Қазақстандықтарға автомобильдегі алғашқы медициналық көмек жаңа қобдишасын сатып алу қажет емес, оның құрамын автокөлік иелері өз бетімен жаңарта алады. «Автомобильдегі алғашқы медициналық көмек жаңа қобдишасын алу бойынша міндетті талаптар жоқ, қазақстандықтар олардың құрамын ҚР Денсаулық сақтау жəне əлеуметтік даму министрінің бұйрығына сəйкес өз бетімен жаңарта алады», – деп хабарлады ведомство баспасөз қызметінен. Бұрын хабарланғандай, 2014 жылғы 18 қарашада «Автомобильдегі алғашқы медициналық көмек қобдишасының дəрілік заттары мен медициналық мақсаттағы бұйымдарының тізбесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2014 жылғы 2 шілдедегі №368 бұйрығына өзгерістер енгізілгенін бұрын хабарлағанбыз. Автомобильдегі алғашқы медициналық көмек қобдишасының жаңа құрамы туралы бұйрық 2015 жылғы 11 қаңтардан күшіне енген. «Автомобильдегі алғашқы медициналық көмек қобдишасының құрамы көлік құралы жағдайында дəрілік заттарды сақтауда температуралық режимді сақтау мүмкіндігі жоқтығынан өзгертілді. Сутегі тотығының 3% ерітіндісінен басқа барлық дəрілік заттар алып тасталды. Бұл құрам еуропалық елдердің нормаларына сəйкес əзірленді, жəне Ресей мен Беларусьтегі автомобильдегі алғашқы медициналық көмек қобдишасының құрамына сай», – деп түсіндірді ҚР Денсаулық сақтау жəне əлеуметтік даму министрлігінен. Автомобильдегі алғашқы медициналық көмек қобдишасының жаңа құрамына кіргендер: сутегі тотығының 3% ерітіндісі (1 флакон), зарарсыздандырылған дəке бинті 5м *10 см (1 дана), зарарсыздандырылмаған дəке бинті 5м *10 см (1 дана), зарарсыздандырылмаған дəке бинті 7м *14 см (1 дана), зарарсыздандырылған медициналық дəке салфеткалар (1 дана), зарарсыздандырылған таңу пакеті (1 дана), зарарсыздандырылған медициналық гигроскопиялық мақта 50 г. (1 дана), қан тоқтатқыш жгут (1 дана), бактерицидті лейкопластырь (5 дана), медициналық лейкопластырь (1 дана), эластикалық түтікшелі бинт № 1, 3, 6 (бір бірден), зарарсыздандырылмаған медициналық қолғаптар (1 жұп), доғал ұшты қайшылар (1 дана).
2017 жылдың соңына дейiн Қазақстан халқының саны 18 млн адамға жетедi Болжам бойынша 2017 жылдың соңына дейiн Қазақстан халқының саны 18 млн адамға жетедi. Бұл туралы бүгiн ҚР Президенті жанындағы Орталық коммуникациялар қызметінiң брифингi барысында журналистер сауалдарына жауап берген ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің төрағасы Əлихан Смайылов мəлiмдедi. «Бiз 2029 жылға дейiн халық саны 20 млн адамға жетедi деген болжам жасағанбыз. Жалпы бiр жылда халық саны 251 мың адамға артты. 2017 жылдың соңына дейiн Қазқстандағы халық саны 18 млн-ға жетедi деген жоспарымыз бар», – дедi Ə.Смайылов.
Бетінде тату мен пирсингі бар қазақстандықтар жаңа куәлік ала алмайды Бетінде тату мен пирсингі бар қазақстандықтар құжатсыз қалуы мүмкін. Жаңа жеке куəліктердің фотосуреттеріне қойылатын арнайы талаптар тату мен пирсингке тыйым салып отыр. Алматылық Малика Мансұрованың айтуынша, қасқа татуаж жасауға да болмайды. Жаңа үлгідегі жеке куəліктер өткен жылдың желтоқсан айында шығарыла бастады. Басты назар фото сапасын жақсартуға бөлінген. Тек бетінде тату мен пирсингі бар адамдар сəнді атрибуттарымен қоштасқысы келмесе, олардың құжатсыз қалу қаупі бар. BNews.kz
¦ÄIËÅÒ
С. Дəукей
(Соңы. Басы 1-бетте). Қаныш Сəтбаев кезінде Томскіде оқып жүрген кезінде өкпе (туберкулез) ауруымен ауырған. Сол кезде ол кісі қымызды бір ыдысқа құйып, оның ішіне қазы салып, əлгі қымыз салынған қоржынды аттың мойнына байлаған да, жылқыны жайылымға бос қоя берген. Кешкісін жылқыны ұстаған кезде күнұзақ аттың мойнында шайқалып жүрген қоржындағы қымызға қазының майы да, етінің құнары да əбден сіңіп, сол сусынды ішкеннен кейін Қаныш Имантайұлы құрт ауруынан құлан-таза айығып кеткен екен. Əне, ол халқымыздың сан ғасырлардан келе жатқан ұлттық емі, ұлттық тағамының шипалық нəрі. Ғұлама ғалым атабабадан келе жатқан далалық емшипаның түрін кездейсоқ таңдаған жоқ, ең əсерлі əрі қолжетімді табиғи дəруменге оны генетикалық түйсік мəжбүрледі. Жəне соның арқасында денсаулығын нығайтып алды. – Елімізде жекелеген шипажайларда берілгені болмаса, арнаулы қымыз, шұбатпен ем жүргізетін орын əзірге болмай тұр. Бəлкім, бүгінгі ел ағаларының күн құрғатпай айтып жатқан ұсыныстарынан кейін қолға алынар деп ойлаймыз… – Біз қымыз бен шұбаттың құнарын, емдік қасиеттерін білгенімізбен, елімізде əлі күнге осы ұлттық сусындармен емдеу ісін, арнаулы шипажай ашу мəселесін жолға қоя алмай келе жатырмыз. Бір ғана Бельгияның өзінде қымызбен емдейтін 78 шипажай бар. Біз құсап жүздеп, мыңдап жылқы бақпаса да, кермеде шұрқыратып бие байламаса да бельгиялықтар қымызбен емдеп, халқының денсаулығын нығайтуға үлес қосып отыр. Мен бір кездері Атырауда əкім болып қызмет еттім. Ол кезде құрт ауруына шалдыққандар аз емес еді. Не істеу керек? Халықтың денсаулығын нығайту үшін əрбір қазақтың иммунитетін бала жастан көтеруіміз керек қой. Соны ескеріп Атырау мектептерінде қымыз бен шұбатты оқушыларға беру үрдісін қалыптастырдым. Балаларға бір мезгіл қымыз бен шұбат берсе, одан біздің үкіметіміз ұтпаса, ұтылмайды. Бүгінгі ұл мен қыз ертеңіміз емес пе?! Мемлекет есебінен қаржы қарастырылса артық болмайды. Одан экономикалық шығын көрмейміз. Қайта халықтың денсаулығын нығайту арқылы пайдаға шаш-етектен кенелеріміз анық. Бұл адам денсаулығын жақсартумен қатар, ұлттық сусынды өндіріп отырған түйеші, жылқышыларымызға да үлкен көмек болар еді. Осыны мүлтіксіз орындайтын, таратып беретін жүйе болса, ел тек түйе мен жылқы басын көбейтумен ғана шұғылданар еді. Қазақ үшін қымыз, шұбатты өндіру қиын емес, ал оны сату, өткізу барып тұрған əлегі көп шаруа.
Неге қымыз, шұбатпен емдейтін арнайы шипажай жасамасқа?
БОЛМЫС
№02 (207) 16.01.2015 жыл
4
қалыптастыруымыз шарт. Кез келген қазақ баласынан Рональдиню деген кім деші «футболист!» деп саңқ ете қалады. Ал сол бала қазақтың бір көкпаршысын танымайды. Неге? Өйткені, біздің көкпар сонау қаланың сыртында, тізеден балшық басып жатқан жерде өткізіледі. Оны тамашалауға кім барсын. Əрине, қолы жеткен адам ғана көкпар көруге барады. Ал кьерлинг қаланың қақ ортасында өткізіледі. Футбол да солай. Содан да біздің балаларымыз жат жұрттың спорт жұлдыздарын бір туған бауырындай таниды. Мысалға келтіргенде бөлежарайын деп отырғаным жоқ, неге біз өзіміздің ұлттық спорт пен мəдениетімізді талмай насихаттай
сойып жейсің бе, əлде көбейтесің бе, онда мемлекеттің ақысы жоқ. Саған тек түріктің бір малының басын екеу еткенің үшін мемлекет ақы төлейді. – Сонда 200 доллар қаржы не үшін беріледі? – Мал басын көбейткені үшін. Əр түрік мал басын сөйтіп көбейтсе, күні ертең мемлекеті еттен таршылық көрмейді, өзге елге алақан жайып ет сұрамайды. Мемлекеттің заңын аттап ешкім шетке мал сатпайды. Егер мен биыл 10 қойдың басын көбейтсем, менің шотыма 2000 доллар түседі. Сосын мен ұрғашы малдың басын кемітпей, келер жылы 20 бас төл алуды көздеймін. Малы көбейген адам мемлекетке қол жаймайды, өз күнін
бəрі жеке көлікке ауысқан жоқ қой. Елде мал аз деген сөз. Неге аз? Өйткені, қазір мал ұстау қиынның қиыны болып бара жатыр. Əр шағын ауылда 60 түтін бар десек, соның əр шаңырағында 1 бұзаулы сиыр, 1 тайынша, 5-6 қой, 1-2 құлынды бие ұстап отырса қандай жақсы! Ол ауылдың жастары жұмыс іздеп қалаға қашпайды, үлкендері ұлттық дəстүрдің қаймағын бұзбай, сақтап отырар еді. Сондықтан мемлекет ауыл шаруашылығын көтеретін шаруаға тікелей қадам жасауы керек тəрізді. – Қымыз бен шұбаттың заңдық мəртебесін бір анықтап алып, күні ертең болар ЭКСПО-2017 көрмесінде күллі əлем жұртшылығы алдында насихаттасақ па дейді ішкі бір ойымыз… – Өте орынды ой. Менің жеке пайымым бойынша, негізі қазақтың
ұлттық салт-дəстүр, ұлттық қолтума, түлік түрлері, ұлттық өнер, т.б. туралы арнайы заңымыз болса, қане! Осындай құндылықтардың баршасының құқығын, заңды қатынасын реттейтін немесе жекелеген түрде де заң аясында əрекет ететін құжат болуы керек. Қазір ағылшын ғалымдары ең алғаш жылқыны қолға үйретіп, қымыз өндіру осы қазақ жерінде басталған деп дəлелдеп отыр. Шыңғыс ханның əскері қазақтың жылқысымен жарты əлемді бағындырған. Бүгінгі таңда халықаралық дəрежеде заңмен қорғалған ағылшын, араб, түрікмен жылқылары біздің қазақы жылқыдан тарайды да, ал өзімізде не заң жоқ, не ұлттық жылқы тұқымы жоқ. Қазақтың етін қырғыздар, қымызын немістер еншілеп жатыр, біз сонда не істеп отырмыз? Неге өз ұлтымыздың төлтумасын өзгенің қанжығасына байлап беріп не қарап
алмай отырмыз деген сұрақтың жауабын тапқым келеді. Немістер қымыздың ұнтақ түрін саудалай бастады, Израильде халықаралық түйе орталығы жұмыс істейді. Олар түйенің сүтінен, етінен, жүнінен, тіпті, сүйегінің өзінен сан алуан өнім өндіреді. Шұбаттан балмұздақ пен балалар тағамын жасап отыр. Ал енді бізге де солай жасап, ұлттық өнімдерімізді өз ішімізде насихаттасақ, таратсақ, кеңінен тұтынсақ, біреу бізге тыйым салып жатыр ма? Əрбір ұлттық өнім этнографиялық негізін сақтай отырып дайындалуы тиіс. Мəселен, корейлердің тұтынатын тағамдарының дені ащы дəмдеуіштен тұрады, орыстар квасын насихаттап отыр, қырғыздың өзі шора дейтін сусынын алысжақын шетелдерге таратуға бейіл. Біз қазір шетелдің тамақ ішу дəстүріне иіліп кеттік те, ұлттық тағамтануымыздан алыстап қалдық. Менің жеке пікірімше, еліміздегі мейрамханалар мен кафелерге қымыз бен шұбатты саудалауды міндет етіп қою керек шығар. Мектептер мен шипажайларда, емхана, ауруханаларда халыққа бір мезгіл ағарған ішкізуді ережеге ендіру керек пе екен. Əйтеуір қоғамның қажеттілігіне айналдыру жолында осы қымыз бен шұбаттың мəртебесін көтеретін тың серпіліс жасауға тиістіміз деп есептеймін. Ол үшін бізге, міндетті түрде, заң керек! Бір мысал келтірейін, Түркияда ет мəселесі қиын екенін баршамыз білеміз. Бұл туралы оларда арнайы заң бар. Егер түріктің қойы қоздаса, ауылдың мал доғдыры келіп төлді мақұлдайды екен. Жаңағы төлге сырға таққаннан кейін заңды құжатқа тіркелесің, мемлекет мал иесінің есеп-шотына 200 доллар аударады. Ол қозыны сатасың ба,
өзі күйттейді. Оның шаруадан қолы босамайды, жұмыс орнын ашады. Тек қана алға жылжуды ойлайды. Бізде де дəл солай жасау керек. Қазір қарап отырсаңыз бізде дотация, субсидия алу үшін табаныңнан таусыласың. Мемлекет шаруамен тікелей жұмыс жасауы тиіс секілді. Сонда ешқандай бюрократия да, сыбайластық та болмайды. Мұның бəрін тізбелеп отырған себебім, мемлекетті байытамыз, халықтың жағдайын түзейміз, халықаралық талаптарға сай зайырлы қоғам құрамыз десек – бізде барлық саланың заңдары толық болуы керек. Қымыз бен шұбат туралы да, қазақы жылқы, түйе, тіпті, қазақтың салт-дəстүріне байланысты да арнаулы заңдар қабылдануы қажет. Қазір сапарлап ауылдардың үстінен өткенде байқаңызшы, бізде баяғыдай атпен салт жүрген адамдар азайған. Неліктен? Елдің
салт-дəстүрін бір сəттік жарқ ете қалатын қойылым немесе көрме тауары секілді керек кезінде ғана ел назарына ұсынбауымыз керек. Қазір қазақтың шапанын əрісі теледидардан, берісі тойлардан ғана көретін болдық. Тек Наурыз мерекесінде ғана киіз үй тігіп, қымыз сапырамыз, шетелдік қонаққа ғана қыздарымызды сəукелемен, шолпысын сылдырлатып шығарамыз да, ұлттық тағамдарымызбен сыйлап, одан кейін бəрін жылы жауып қоямыз. Бұл, əрине, дұрыс емес! Байқасаңыз, қазаққа Америка мен Батыстың салт-дəстүрі, өмір сүру образы еніп барады. Оны тойтарып, ұлттық келбетімізді сақтап қалу үшін нақты саяси ұстаным керек. Еліміздің заң шығарушы жəне оны қабылдаушы органдары қаншама құжат қабылдады. Бірақ «Ұлттық құндылықтарды қорғау туралы» əлі бір толыққанды заң қабылданған жоқ. Ұлттық мəдениет,
жүрміз? Соның бəрін бүгін қалпына келтіру, қалыптастыру қажет. Ол келер ұрпақтың несібесі мен тұрақты тіршілігінің алтын арқауы ғой. Бəлкім бұл əрекет экономикамызға пəлендей əсер етпеуі мүмкін, алайда саяси тұрғыдан біздің ұлттық, мемлекеттік ұстынымызды дүние жүзінің алдында нақтылап берері хақ. Біз қазір Қазақстандағы барша ұлт өкілдеріне қандай жағдай жасап отырсақ, өзіміздің ұлттық құндылықтарымызға да сондай жағдай тудыруымыз керек. Мемлекеттің əлеуетін таныту үшін өзгеге өз құндылықтарымызды паш етіп мақтануымыз қажет. Сырт көзді қазақтың табиғатымен таң-тамаша етуге талпыныс жасайық. – Ұлттық құндылықтарға үн қатқан ниетіңіз оң шешімін тапсын дейік. Əңгімелескен Қанат ЕСКЕНДІР.
ҚАДІРІ БАР ЕЛ ҚҰНДЫЛЫҒЫН ЖОҒАЛТПАЙДЫ Қымызды жинайды, оны апарып жол бойына ма, базарға ма шығарады. Бірде саудасы болады, бірде болмайды, барып тұрған машақат. Ал егер үкімет немесе жергілікті əкімшілік тарапынан белгілі бір жүйе болса, оны белгілі тəртіпке келтіріп мектептерге, шипажайларға өткізетін болса, шағын кəсіпкерлікті қолдау деген осы емес пе?! Қымыз бен шұбатты ішіп талай сырқатынан айығып кеткен азаматтарды көзіміз көріп жүр. Ендеше, неге қымыз, шұбатпен емдейтін арнайы шипажай жасамасқа? Қарап отырсаңыз түйе Ақтау, Атырау, Ақтөбе, Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан облысында ғана емес, қазір Алматыда да баршылық. Бізде шұбатты қайдан іздеймін дейтін мəселе жоқ. Тек ұйымдастыра алсақ болды. – Сөзіңіз өте орынды. Қазір қымыз, шұбатты ішу үшін қымызхана іздейтін болдық. Жапондар өз халқының ағзасынан ядролық қарудың зардабын кетіру үшін əр оқушыға күніне бөдененің 2 жұмыртқасын жеуді міндеттеген екен. Мүмкін, бізде де сондай міндеттер енгізу керек шығар? – Мейрамханаларға барсаңыз шеттен келген сусын мен ішімдіктің неше түрі бар, ал қымыз бен шұбат жоқ. Неге? Себебі, бүгінгі қазақ қымыз бен шұбатты ұмытып бара жатыр. Теледидардан жарнамалатып жатқан түрлі сусындарға да үйренді жұртымыз. Қымыз бен шұбатқа да солай үйретсек қой. Бір ғана газет, журналдағы мақалалар аз, теледидардан да, радиодан да, ғаламтор беттерінен де қымыз бен шұбатты насихаттауымыз қажет. Ұлттық сусындарымызды ел ішіне кеңінен тарататын жүйе
ЌАЗАЌ ДАЛАСЫ – ЖЫЛЌЫНЫЅ ОТАНЫ Жылқы (лат. Equus ferus caballus) – тақтұяқтылар отрядының бір тұқымдасы. Жылқы адамзат өркениетіндегі, əсіресе, дала өркениетіндегі дамудың жарқын да елеулі көрсеткіштерінің бірі болды. Жылқыны қолға үйрету көшпелі шаруашылық пен дала өркениетінің негізін қалады. Қолға үйретілген жылқының тұрмыста маңызы зор. Ол – ет жəне қымыз өндіру, салт міну, арба-шанаға жегу, жауынгерлік жəне сайыс өнеріне бағытталып өсірілген. Еуропалық ғалымдардың зерттеуіне қарағанда, адам баласы жылқыны қолға үйреткеніне 5500 жылдан асыпты. Өркениет тарихында жылқылар алғаш рет қазіргі Украина топырағында қолға үйретілді деген тұжырым болған еді. Алайда, соңғы зерттеулердің қорытындысы өркениеттің Азиядан басталғанын дəлелдеді. Ағылшын зерттеушісі Кимберлей Броун «Лос Анжелес Таймс» газетіне сілтеме жасай отырып, «Horse» атты журналға жазған еңбегінде, жылқы түлігі еуропалықтар ойлағаннан көп бұрын Азияда қолға үйретілгенін меңзеген. Ағылшын зерттеушісінің жоғарыдағы пікірі еліміздің солтүстік пұшпағында орналасқан Ботай қонысы маңына жүргізілген қазба жұмыстары барысында дəлелін тапты. Аталмыш археологиялық жаңалықтың құндылығы жайлы еуропалық «National
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
Geographic News» атты ғылыми басылым: «Қазіргі күні Қазақстан деп аталатын елдің жерін мекендеген далалық өлке тұрғындары алғашқы болып жылқыға мініп, оның сүтін ішкен…» деген байлам жасады.
Басылымның бұлай түйін жасауына себеп болған дүние: жоғарыдағы қазбадан табылған жылқылардың тістері мүжілген, əрі оған сызат түскен. Осыған қарап ғалымдар, жылқының мініске пайдаланылғанын, ауыздықталғанын анықтап отыр. Сонымен
қатар, жер астынан табылған ыдыстардың түбінде кепкен қымыз қалдықтарының ізі қалған. Осы дəлел-деректерді негізге алған АҚШтың Нью-Йорк қаласындағы Хартуик университетінің зерттеушісі Давид Антони: «Егер ботайлықтар биені сауып, сүтін пайдаланған болса, бұл жылқылар жабайы емес, яғни, қолға үйретілген жануарлар» деп, түйін сөзін айтқан. Сондай-ақ, Ботай қонысы маңына археологиялық қазба жұмыстарын жүргізген ұлыбританиялық жетекші ғалым, Эксетер университетінің қызметкері Алан Оутрам: «Біздер тапқан жаңалықтан түйгеніміз, байырғы адамдар біз ойлағаннан да өнертапқыш екенін көріп отырмыз» дейді. Қысқасы, біздің жыл санауымыздан 36003700 жыл бұрын энолит дəуірінде өмір сүрген ботайлықтар Есілдің жағасын мекендеп, жылқыны қолға үйретіп, оның етін
тұтынып, қымызын ішіп күнелткен. Зерттеушілер осындағы жылқы сүйегінің бір жерге аса көп мөлшерде шоғырланғанына қарап, ботайлықтар жылқы малын будандастыруды да меңгерді деген оқшау тұжырым жасайды. Сол секілді француздың атақты шығыстанушы ғалымы, академик Рене Груссе өзінің «Дала империясы» атты еңбегінде, «ең алғаш жылқы малын қолға үйретушілер көшпенділер болған» дей отырып: «Сайын дала – жылқының отаны. Далалықтар жаратылысынан ат құлағында ойнаған сарбаздар һəм ат əбзелдерін ойлап табушылар да осылар…», — дейді. Яғни, ежелгі дəуірде жылқы түлігінің қазіргі Қазақстан аумағында қолға үйретілгені бұл малдың ерекше қастерленіп, өмір сүру жоралғысының ажырамас бір бөлігіне айналғанын көрсетеді. Тіпті, қазақ халқы əлі күнге дейін жылқының сүтін қымыз ретінде пайдаланып отырғаны – қазақ даласында сонау ежелгі дəуірден бері үзілмей жалғасып келе жатқан дəстүрдің айғағы. Адамдардың жылқы малын қолға үйреткені емес, бірінші кезекте оны көлік құралы ретінде тұтынғаны тарихи маңызды. Себебі, адамдар жылқыны ерттеп мінгеннен бастап, адамзат тарихында үлкен сілкініс жасалды. Қазіргі техника дəуірі өркендеген заманның өзінде жылқы түлігі тарихи, шаруашылық маңызын жоғалтқан жоқ. Бекен ҚАЙРАТҰЛЫ, «Қазақтың атбегілік өнері» кітабынан
«Əділеттің» екі жыл бойы жазған «Сарыағаштағы қыл №02 (207) көпір» «қыл» деген атынан арылып, кеңейіп шыға келді! 16.01.2015 жыл
АЙМАҚ
¦ÄIËÅÒ
5
Оңтүстiк Қазақстан облысының прокуроры И. Имановтың, Мақтарал ауданының əкiмi С. Тұрбековтың назарына! Қанша жазсаң да жыры таусылмайтын, қылықтары том-том кітап бастырып шығуға жеткілікті Абибуллаевтар əулетінің арсыз істері туралы мақалалар топтамасын жалғастырамыз. Бұл жолы əңгіме Мұса Абибуллаев туралы болады. Иə, «азуын айға білеген», туған əкесі Жəңгір Абибуллаевты сотқа берген Мұсекең осы кісі (2000 ж. 15 желтоқсан. Сот ұйғарымы) Бұрын əр жерде бір істеп, шықпаған төбесі қалмаған Мұсекең «Жер астынан жік шықты, екі құлағы тік шықты» дегендей, 2009 жылы аудан əкімшілігіндегі ең үлкен бөлімнің бірі ТҮКШжАЖ бөлімі бастығының креслосына əуеден түскендей боп қонжиды. Ол жерде істеп жүргенде басшылар тарапынан сынға ұшырап, газеттердің тұрақты «сүйкімсіз кейіпкеріне» айналды. Ақыр соңында бөлім екіге тарқап, Мұсекеңе екі бөлімнің бірінің де басшысы қызметі бұйырмады. Егер ол жұмысты қатырып істеген болса бір бөлімнің басшылығының тізгіні қолына тиер еді ғой. Содан арызданбаған жері қалмаған Мұсекеңе жылға жуық уақыт өткен соң «осы бəледен құтылайықшы» дегендей аудан басшылары ТҮКШ бөлімі басшысының орынбасары қызметіне тағайындады. Ол қызметті де игеріп кете алмаған болса керек, басшылар оны қызметінен алып, бөлімге қарасты «Жасыл желек» МКК-нің басшысы қызметіне қойды. Бұл қызметті қанша уақыт істей алатыны «крышасының» құдіретіне байланысты болмақ. Ал қазіргі күнде Мұсекең жұмысын қатырып жүр дей алмаймыз (дəлел
Мўса Абибуллаевтыѕ
махинациялары
ретінде төмендегі суреттерді ұсынамыз). М.Абибуллаев 2010 жылдың ақпан айының 25 жұлдызынан бастап Мақтарал аудандық «Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, жолаушылар көлігі жəне автомобиль жолдары бөлімі» мемлекеттік мекемесінің басшысы болып қызмет атқарып келген еді. Аудан əкімі С.Тұрбеков 2013 жылғы 7 тамыздағы Өкімдерімен «Мақтарал ауданының Тұрғын үй-
коммуналдық шаруашылық бөлімінің» (бұдан əрі ТҮКШ) бастығы етіп Ғ.Полатовты, ал «Мақтарал ауданының Жолаушылар көлігі жəне автомобиль жолдары бөлімінің» (бұдан əрі ЖКжАЖ) бастығы етіп Н.Мусаевты тағайындаған. 2013 жылы тамыздың 20-22-іне бұл екі бөлім аудандық əділет басқармасына тіркеліп, мөрлерін алады. 2013 жылдың 11 қыркүйегінде
болған аудандық мəслихаттың сессиясында ТҮКШ, ЖКжАЖ кодында тұрған қаржыларды жаңа екі бөлімнің кодтарына түсіруге шешім қабылдайды. Аудан əкімі С.Тұрбеков 2013 жылдың 18 қыркүйегінде Ғ.Полатовқа М.Абибуллаевтың орнына мердігерлермен келісім-шарттарды бұзу үшін шешім шығарады. Бірақ, тамыздың соңғы күндері жəне қыркүйектің алғашқы күндері ТҮКШ, ЖКжАЖ
бөлімінің басшысы ретінде М.Абибуллаев қаржы игерген. Бұл заңсыз, себебі, бөлім тамыздың 8-інен тарқап, М.Абибуллаев бөлім басшысы қызметінен босатылған. Бұл жерде М.Абибуллаевтың жоғарыдағы көрсетілген істері ҚР Қылмыстық кодексінің 309-бабына (лауазымды адамның өкілеттігін иемдену), 314-бабына (қызметтік жалғандық жасау) «сұранып» тұрған жоқ па?
Бұған жауапты құзырлы органдардан күтеміз. P.S. Газетіміздің алдағы сандарында Жəңгір Абибуллаевтың өз қолында тұрған немересімен, өз балаларымен жəне туысқандарымен соттасқандары туралы мақалалар топтамасын жазатын боламыз. Жебе ШАЯН, ОҚО, Мақтарал ауданы.
Жылқы жылы Сарыағашта несімен есте қалмақ
орынбасары Бұхарбай Пармановты ауданымызға əкім етіп тағайындап кетті. Бірінші орынбасарлық қызметінде 6 əкімді қарсы алып, шығарып салып «вечный зам» деген атпен кезінде «Əділетпен» сыналған Бəкең əкім болмай-ақ жүр екен! Шымқаладан Сарыағашқа кіріп келе жатқан тас жолдың екі жағынан жас талдар отырғызылды, ол талдар суық түскенге дейін əжептеуір желкілдеп, көзді қуантты! Ешқашан көрмегенбіз ғой, қаланың да ішкі жолдарының екі жағынан гүлдер отырғызылып, тазалық қолға алына бастады. «Бəрін айт та бірін айт» демекші, «Əділеттің» екі жыл бойы «Сарыағаштағы қыл көпір» деп, талмай көтеріп келе жатқан темір жол үстінен өтетін жалғыз көпіріміз «қыл» деген атынан арылып, кеңейіп шыға келді! Құдайдың құтты күні көпіріміздің екі жағында созылып тұратын кептелістер бір күнде жоғалып, рахаттандық та қалдық. Осы көпірге тəуелді көршілес Мақтарал, Шардара ауданының халқы да дəн риза! Ауданымыздағы ең күрделі проблемалардың бірі өз шешімін тапты! Əкімшіліктегілердің айтқаны рас болса, Бəкең көпірдің кеңеюі қалай жүріп жатқанын назарынан бір сəт тыс қалдырмай, жіті қадағалап тұрған көрінеді. Өте орынды! Егер «ол көпір бізге қарамайды ғой, республикалық бюджетке қарайды ғой» деп, аудан əкімі басын алып қаша беретін болса «қыл көпір» кеңейер ме еді? Жыламаған балаға емшек қайда?! Бəкең əкім бола сала, жалғыз «Əділеттің» ғана емес, ауданымыздың күн тəртібінен екі жыл бойы түспеген білім бөлімінің басшысы Ерлан Рыспаевты қызметінен босатып, ол мəселеге де «семіз нүкте» қойған болатын. Бірақ аудандық соттың «Əділеттің» сынынан көз ашпайтын Нұргүл Лесова деген судьясы, өзінің тағы бір «тарихи шешімімен» əкімнің «семіз нүктесін» өшіргішпен өшіргендей, Ерлан Рыспаевты қайтадан білім бөлімінің басшылығына қойып қойды! Шіркін біздің Сарыағаштағы сотымызға сөз жоқ қой, сөз жоқ! Тек «бұйрығымның бұзылып кеткенін-ай!» деп, жаңа əкіміміздің сағы сынбаса болғаны, əйтеуір! Ол енді басқа тақырып! Бəкеңнің əзірше бастамасы жаман емес, «менен тек жұмыс сұраңдаршы» деп жалаңдап-ақ тұр! Бəкеңе тілейтініміз, алған бетінен қайтпай, халқының есінде «нағыз əкім» деген атпен мəңгі қалатындай, адал еңбек етсін! Содан кейінгі ауданды дүр сілкіндірген жаңалық, 26 жыл бойы ауданымыздың сайлау комиссиясының төрағасы болып, білгенін істеп келген Сапарəлі Селтановтың сол қызметімен «қимай-қимай» хош айтысуы. Сапарəлі Селтанов биыл көктемде сол қызметіне тағы 5 жылға сайланбақшы болып, қанша əрекеттенсе де онысынан ештеңе шықпады, сосын амалсыз өз еркімен арыз жазып кетуге мəжбүр болды. Оған енді «Əділеттің» атсалысқанын мақтанышпен айта аламын! Бұл біз үшін де, ауданымыз үшін де, болашағымыз үшін де өте үлкен жетістік! Əйтпесе Сапекеңнің
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
и.
елі к ле б
Өткен 2014 жылқы жылы, жалпы Оңтүстік Қазақстан облысы, Сарыағаш ауданы үшін жаман жыл болған жоқ. Басқасын айтпағанда, мемлекетіміз Сарыағаш ауданына алдыңғы жылға қарағанда 2014 жылы 3-4 миллиард теңгеге асырып, 31 миллиард 600 миллион теңге қаржы құйды. Не деген қыруар қаржы! Мемлекетіміздің Оңтүстік Қазақстанға бөлген қаржысының ең көбі Шымкент қаласына екен де, сосын біздің Сарыағаш ауданына екен! Ендігі гəп, сол қыруар қаржыны «тістегеннің аузында, ұстағанның қолында» кетірмей, тиімді жарата білуде! Аудан экономикасы бір қалыпты даму үстінде, соған қарағанда қаржы орынды жұмсалып жатса керек!? Сарыағашта қаржы жағынан, экономика жағынан басқа да ауыз толтырып айтарлықтай жақсы жаңалықтарымыз бар! Ол жағымды жаңалықтардың барлығында дерлік біздің «Сарыағаш-Əділет» қоғамдық бірлестігі мен «Əділет» газетінің, яғни «Əділеттің» үлесі үлкен! Жаңалықтың көкесі, ақпан айында бір жылдық əкімдеріміздің 6-шысы Əбдібақыт Мақұлбаевтың Сарыағаш ауданынан кетуі. Негізі бұл жақсы үрдіс емес, келген əкімдеріміз бір жыл, əрі барса бір жарым жыл отырады да, тура бір астарынан су шыққандай, алдыңғысының соңынан кете барады! Ол туралы да 2012 жылы «Сарыағашта неге əкім тұрақтамайды?» деп дабыл қаққан, осы біздің «Əділет» еді, егер оқырманның есінде болса! Əбдібақыт Мақұлбаев біздің ауданымызға екі рет əкім болды. 2012 жылы екінші рет тағайындалып келгенінде, өткен жолы бітіре алмаған істерін осы жолы қолға алатын шығар деген үмітпен, демімізді ішке тарта күткеніміз рас. Бірақ уақыт өте келе Əбекеңдікі сол баяғы сарыннан аса қоймайтыны белгілі болды да, оған деген қызығушылық тез өшті. Əбекеңнің Сарыағаштағы бір жылдық əкімдігінен халықтың есінде ұмытылмай қалатыны, салынғалы бері ауласы ашық тұрған аудандық əкімшілік ғимаратын жақсылап шарбақпен қоршап кеткені-ау, меніңше! Былтыр ақпан айының 6-сы күні облыс əкімі өзі келіп қатысқан, əкіміміз Əбдібақыт Мақұлбаевтың бір жылдық есебінде, əкімге «қанағаттандырарлық» деген баға беру үшін мінбеге бір-бірімен жарыса шығып жатқан өзіміздің «жалпақ шешейлерден» соң, мен де сұранып шығып, аудандағы шешімін таппай, өткір тұрған 4 мəселені көтергенмін. Сол 4 мəселенің ішіндегі өткірі, ауданымыздағы бір-екі «оңбаған шенеуніктің» заңсыз іс-əрекеттерінің салдарынан жергілікті бюджеттен республикалық бюджетке аударылып кетейін деп тұрған 90 миллион теңгенің қалайда ауданда қалдырылуы еді. Жиналыстан кейін, облыс əкімі Асқар Мырзахметов аудан активін алып қалып, мен көтерген 90 миллион теңгенің құжаттарын сұратыпты деп естідім. Айтқанымның жала емес екеніне көзі жетті ме қайдам, араға 10 күн салып, Əбдібақыт Мақұлбаевты басқа жақтағы бір қаланың əкімі етіп жіберіп, оның орнына бірінші
немесе «КӨШ ЖҮРЕ ТҮЗЕЛЕДІ»
Əд көп ілет тің біз хақ ден, ы. тө Тө р
Мінекей, жылқы жылын шығарып салып, қой жылына да аяқ бастық. Əйтеуір көз тимесін, егемен еліміз аман, жұртымыз тыныш, білгенге осының өзі үлкен жетістік! Жаңалықтардан көріп жатырмыз ғой, солтүстігімізде айрандай ұйып отырған бауырлас екі ел билікке таласқан ат төбеліндей аз ғана топтың іріткісінен бірін-бірі ата жауындай қырып, бір-бірінің жерін тартып алып жатыр. Ал енді оңтүстіктегі бауырларымыздың патшалары қайта-қайта ауыса беріп, биліктің тұрақсыздығынан халқы нəпақасын сырттан іздеп, тентіреп жүр! Бізде де кемшіліктер жоқ емес, мемлекет, қоғам болған соң кемшіліксіз бола ма? Бірақ, Құдайға шүкір, Елбасымыздың салиқалы саясатының арқасында ешкімге жаутаңдамай, өз елімізде, өз жерімізде тұрақты еңбек етіп жатырмыз. «Көш жүре түзеледі» деген дана халқым, Алла тағалам аспанымызды ашық етіп, бергенінен танбасын, жүре түзелеміз! Енді құрметті оқырман, өзім Сарыағаштан болғандықтан, біздің киелі Сарыағашымыздың да жүре түзеліп келе жатқанынан біраз сыр шертсем.
сапыруының арқасында сайлауымыз «сайқымазақ клоунада» болып кетті ғой, беті құрысын! Дауыс саналған күні кешке бір депутат, таң ата қарасаң мүлдем басқа депутат! Бұндай сайлау нəтижесіне, əлгі анекдоттағы «мен де аң-таң, енем де аң-таң» демекші, кешке «депутат болдым» деген үміткер де аңтаң, «сайладық» деген халық та аң-таң! Тек Сапекеңде таң қалу жоқ, 26 жылда ондай майда-шүйдеге Сапекеңде мықты иммунитет қалыптасқан, «бəрі заң шеңберінде» дейді де, былқ етпей отыра береді!! Мейлі, ол да тарих болып келмеске кетті ғой, əйтеуір өзімен кетсін! Құдай қаласа, келесі Сапекеңсіз өтетін сайлауда, Сарыағаш халқы Сапекеңнің емес өз қалаулысын сайлай алатын мүмкіншілікке ие болды деген үміттеміз! Аудандық сайлау комиссиясына жаңадан сайланған төраға Абай Жұмасай да, Сапекең сияқты сорақылыққа барудың тиімсіз екенін түсінген шығар! Қазір интернет заманы емес пе, ұрпақтан ұрпаққа «жағымсыз жұлдыз» болып қалғаннан масқара не бар! Одан кейінгі жаңалықтың маңыздысы Сарыағаш аудандық ішкі істер басқармасының бастығы полковник Талғат Охашовтың ауданымыздан кетуі. Полковник Талғат Охашовтың кетуіне «Əділет» газетімен «қой терісін жамылған қасқырлар» деп сыналған Асқар Ешанқұлов пен Марат Бекқұлов деген тергеу басшылары себеп болды. Иə, ол екеуінің 2013 жылы бір қылмысты төрт ай бойы қалай жасырғанын əшкерелеген де жалғыз «Əділет» болатын! Сол кезде ешқандай шара көрілмегендіктен ол екеуі, «дəніккеннен құныққан жаман» демекші, 2014 жылы да тура сондай заңсыздыққа барған ғой! Мəз болды ма, қызметтерінен босап кетті! Өздері кетсе мейлі ғой, бастықтары полковник Талғат Охашовты өздерімен бірге ала кетті! Өте дұрыс, егер Талғат Охашов жұмсақтық танытпай, бастық ретінде ол екеуінің сазайын жақсылап тұрып бергенде, қазір нəтиже басқаша болар еді! Сол кезде жеке қабылдауына кіріп, қоластындағы екеуінің былықтарын көрсетіп дəлелдеп жатқанымызға қарамай, полковник Талғат Охашов ол екеуін барынша қорғаштап, арамызда қаншама ауыр сөздер де айтылды! Нəтижесі əнеки?! Қайта тергеу басшылары Асқар Ешанқұлов пен Марат Бекқұловтың қылмыстық жауапкершілікке тартылмай қалай дін-аман
кеткендеріне қайранмын! Мейлі, олар да өздерімен кетсін, ауданымыздан аулақ! Ал енді ауданымыздың ішкі істер басқармасын басқаруға Қазығұрт аудандық ішкі істер басқармасын басқарған полковник Орынбасар Қабыштаев тағайындалды. Жаз айларының соңында Сарыағаш қаласының көшелеріне бейнекамералар орнатылды, демек, біраз қылмыстарға тосқауыл қойылатыны сөзсіз. Басқарманың жеке құраммен жұмыс жүргізуді жақсарту мақсатында, өмір бойы «кепе тамға» ұқсап тұратын акт залын төбесін ашып биіктетіп, кеңейтіп өз күштерімен жөндеп алды. Отыратын бір де бір орындық жоқ басқарманың алдында, адамдар қар-жаңбырда үстері малмандай болып, топырлап тұратын. Қазір ұзын орындықтар қойылып, үстін жаңбыр мен қардан көлегейлейтін түнекеймен жаптырып, мұң-мұқтажын көтеріп келген қарапайым азаматтарға осылай да болса кішкене жағдай жасап қойды. Неге бұрынғы басшылардың біреуінің де басына кірмеген екен осы? Əлде, əдейі «ұзақ шыдай алмай кетіп қалсын, проблемасын да өзімен бірге əкетіп қалсын» деген оймен істемеген бе екен? Басқарма бастығы ретіндегі Орынбасар Қабыштаевтың кəсіби іскерлігіне келетін болсақ, қызметін енді бастады ғой, жаман болмайтын шығар деген үміттеміз! Иə, айтпақшы «Əділеттің» күн тəртібінен түспейтін тағы бір өткір мəселе, ол – ауданымызда өршіп тұрған мал ұрлығы! Полковник Орынбасар Қабыштаев осыған ауданымызға жаңадан тағайындалып келген прокурормен бірлесе отырып, бір ем тапса ғой! Ол енді алдағы уақыттың еншісінде! Бұрынғы прокурордың қалай кеткенін айтпай-ақ қояйын. Одан кейін ауданымызға прокурор болып, Созақ ауданының прокуроры Нұрғали Асқанбеков тағайындалып келді. Нұрғали Асқанбековтің де қандай прокурор екенін алдағы уақыт көрсете жатар. Жаңа прокурорымыз жас жігіт екен, бабаларымыз «ақыл жастан» деген ғой, осы мақала арқылы бір бұйымтайымызды айта кетсек! Нұрекең шіркін мəрттікпен бұрынғы прокурорлардан ерекшеленіп, аудандық прокуратура ғимаратының алдындағы кезінде заңға қайшы жабылған жолымызды ашып берсе ғой, шіркін! Кезінде сол көшені жабуға рұқсат берген, қала əкімінің жəреукілігі ме, əлде көр соқырлығы ма, білмедім? Əйтпесе, əкім «бүйректен
сирақ шығарып», сол жолды жабуға рұқсат бере ме екен? Ортада тұрған ескерткіштің екінші жағындағы қылдырықтай жалғыз жолға Құдайдың құтты күні кептеліп жатқан əр көлік жүргізушінің боз-боран боғауызы мен қарғысы да еш тимейді екен, сол жолды заңсыз жапқандарға! Прокурорымыз алда-жалда, «ауламды бермеймін» десе, оған ешкім дауласайын деп жатқан жоқ! Бірақ сол жолды ашып берсе, Сарыағаш халқы Нұрғалидай ақылды прокурорды ешқашан есінен шығармас еді! Мейлі, енді оны жаңа прокурорымыздың кеңесетін қабырғасына қалдырып, əділ де ақылды əрі заңды шешіміне үміттенейік! Міндетті түрде айта кетер тағы бір жаңалық, ол – экономикалық жəне сыбайлас жемқорлық қылмысымен аянбай күресуі керек, бұрынғы қаржы полициясының бастығы Т.Жақсыбаевтың ауданымыздан кетуі. Т. Жақсыбаев та бастық болып біздің ауданға екі рет келіп кетті. Екінші рет бастық ететіндей не қатырғанын қайдам? Сонысына қарағанда бірінші жолы бастық болғанында біздің аудан Жақсыбаевқа қатты ұнап қалса керек! Бірақ ол екінші жолы келгенде де ештеңені қарқ қылған жоқ! Бір-екі мың теңге парамен біреулерді ұстап алып сотқа жолдап жатады да, ал «шортандарды» көрсе де көрмегендей түр көрсетіп жүре береді. Сыбайлас жемқорлық деген қылмыс қай мемлекет үшін болмасын өте қауіпті қылмыс, егер сыбайластық ендесе мемлекет іштен мүжіліп, өзінен-өзі жоқ болып кетеді! Қайта Т. Жақсыбаев келгелі ауданда экономикалық қылмыс пен сыбайластық үдеп кеткен сияқты! Əрине, үдейді, егер «шортандардың» анық көрініп тұрған қылмысы ашылмаса, ал ашылған қылмыс «шортандардың» құтылуы үшін уақыт ұтқыза əдейі созбалаңға салынса, соңында ол қылмыстық іс ұятсыздықпен қысқарса... Қаржы полиция бастығы Жақсыбаевтың осындай əрекеттерін 2 жыл бойы көптеген мақалалар арқылы аямай сынға алдық! Астанадағы жəне облыстағы басшыларына құжаттай дəлелдер келтіре, оның экономикалық жəне сыбайластық қылмыспен күресетін қудалау органынан аластатылуын сұрап, ресми хатпен шықтық. Т.Жақсыбаев жыл соңында ауданнан кетті! Естуімізше, қудалау органынан да түбегейлі кеткен көрінеді! Қайда кетсе де, өзімен кетсін! Қаржы полициясы қазір тарқалып, оның орнына сыбайластық қылмыспен ғана күресетін қудалау органы ашылғанынан бəріміз хабардармыз. Жаңа жылда жаңа бастық демекші, бұрын Сайрам ауданының қаржы полициясын басқарған Əбілқасым Жорабеков есімді полковник ауданымызға осы органның бастығы болып, тағайындалып келді. Полковник Əбілқасым Жорабековты білетінім, кезінде облыстық қаржы полиция департаментінде тергеу саласын басқарып отырған кезінде, бір атышулы қылмыстық іс əбден созбалаңға салынған. Əбілқасым Жорабеков Сайрам ауданына ауысып кетісімен əлгі қылмыстық іс бойынша тергеу қарқынды жүріп, аз уақыттың ішінде айыптау қорытындысымен сотқа жолданып, қылмыскер жазасын алған. Бірақ сол кезде қылмыстық істі əдейі созбалаңға салып, əрекетсіздік танытқан тергеушілер мен олардың тікелей бастықтары полковник Əбілқасым Жорабеков əлі күнге дейін жазасыз жүр! Міне, сол полковник Əбілқасым Жорабеков енді біздің ауданның сыбайластарына қарсы күреспекші екен! Оның да қалай күресетінін алдағы уақыт көрсете жатар,
алдынан жарылқасын! Жағымды жаңалықтарымызды айтпай кетуге еш болмай тұрған тағы бірі, ол – Сарыағаштағы бір жылдан бері дау-дамайы басылмай тұрған дарын мектебіндегі жағдай. Сарыағаш ауданында негізі 150-ге жуық мектеп бар, бірақ Сарыағаш ауданының халқы үшін, №4 «Дарын» мектебінің орны бөлек! Себебі, ол ауданымыздың дарынды балаларына арналған жалғызақ мектеп жəне тікелей облыстық білім басқармасына ғана бағынады. Бұрынғы директоры Гүлзинат Юсупова апайдың маман тану қабілеті мен ұжымды ұйымдастыра білуінің, білім-біліктілігі мен ерен еңбегінің арқасында біздің осы «Дарын» мектебі, бар-жоғы 7 жылдың ішінде еліміздегі үздік 40 мектептің қатарына кіріп, облысымыздың да, ауданымыздың да мақтанышына айналған нағыз білім ордасы. 2013 жылы қыркүйек айында Гүлзинат апайдың зейнетке шығуына байланысты бұл мектепке облыстан Раушан Джеренова деген біреу директор болып тағайындалып келді де, «Дарын» мектебінің басы дау-дамайдан арылмай қойды. Директор Раушан Джеренова келе сала ұстаздық ұжымды диктаторлық жүйемен басқару тəсіліне көшіп, мектеп ұжымын өзіне қарсы қойып алды. Мектеп ұжымы облыстық, республикалық деңгейдегі құқық қорғау органдары мен өздерінің басшыларына шағымданып, теледидары мен баспасөзі бар, БАҚ өкілдерінен араша іздей бастады, бірақ ешқандай нəтиже шыға қоймады. Сосын директор Раушан Джеренованың теперішіне шыдай алмай, небір жоғары санатты мықты мұғалімдер, «дарынды» бірінен соң бірі тастап, мектепте кітапханашы мен зертханашы мұғалімдікке қабылдана бастады. «Дарынға» лайықты емес оқушылар қабылданып, кейбір сыныпта оқитын оқушылардың саны 40-қа бір-ақ шықты. «Дарынның» тағдырына бейжай қарай алмаған, нəтижесіз шағымдарынан əбден таулары шағылған біраз мұғалімдері мен қызметкерлері күз айында əділдік іздеп бізге келді. Оларды зейін қоя тыңдап, қолдарындағы құжаттарын мұқият зерттеп, қолымыздан келгенінше күресуге бел будық! «Сарыағаштағы дарын дауы...» деген тақырыппен бір емес 2 сын мақала жаздық. «Əділеттің» атынан облыстық білім басқармасы мен аудандық прокуратураға ресми хатпен шығып, директор Раушан Джеренованы атқарып отырған қызметінен босатып қана қоймай, оны жəне оның заңбұзушылық əрекетіне селқостық танытып келген аудандық қаржы полициясының жауапты қызметкерлерін қылмыстық жауапкершілікке тартуды сұрадық. Қылмыстық жауапкершілік бойынша əлі белгісіз, бірақ облыстық білім басқарма басшысының 2014 жылдың 26 желтоқсан күнгі №316к санды бұйрығымен Раушан Омарханқызы Джеренова Сарыағаш аудандық дарынды балаларға арналған мамандандырылған №4 мектебінің директоры қызметінен босатылды. Міне өткен жылқы жылындағы біздің жаңалықтарымыз осындай, құрметті оқырман! «Көш жүре түзеледі» деген бабамыз, еліміз тыныш, аспанымыз ашық болсын, жүре түзелеміз! Алла тағалам жаңа қой жылында барлығымыздың отбасымызға құтбереке əкелсін, əділдіктің ақ туын биік көтеріп, тұғырлы еліміздің егемендігін баянды етсін! Амангелді БАТЫРБЕКОВ, «Сарыағаш-ƏДІЛЕТ» қоғамдық бірлестік төрағасы, ҚР Журналистер одағының мүшесі.
¦ÄIËÅÒ ПƏТЕР ТОНАУ – «МАМАНДЫҚ» Жастардың бəріне топырақ шашу ойымда жоқ. Дегенмен, жастар арасында пəтер тонауды «мамандық» етіп алғандардың бар екенін айтсақ, шындықты бетке айтқанымыз.
«Жастар арасында қылмыстың көбеюінің бірінші себебі: тəрбиенің жоқтығы. Ата-ана да, қоғам да тек ақша табудың жолында жүр. Кеңес одағы кезіндегі октябрят, пионер, комсомол, партия, міндетті əскери қызмет – бəрі де адамды тəрбиелейтін. Қазір оның бірі жоқ. Жастар қоғамдары тек КВН ұйымдастыруды ғана біледі. «Жас Отанның» жастар арасында түк те беделі жоқ. Сосын жастар ойына не келсе соны істеп, ақыры қылмыстық жазаға тартылып кетіп жатыр» деп жазады əлеуметтік желіде Жомарт есімді азамат. Бұл – Жомарттың өзіндік пікірі. Десек те, келіспеске тағы болмайды. Ата-анасының тəрбиесін көрмеген жастар оңай олжа тапқысы келеді. Оңай олжа табанның астында жатқан жоқ. Ол үшін не істейді? Жұмыс істеп, адал нəпақа табудың орнына пəтер тонаумен айналысады. Шымкент қаласының əккі ұрылары екіге бөлінгендей. Бір тобы – тек байлардың үйлеріне ұрлыққа түседі. Екінші бір топ – олар үшін тонаса болды. Мəселен, Самал-3, Береке, Ынтымақ көшелерінің тұрғындарына былтырдан бері жасөспірім ұрылар маза бермей, берекелерін алуда. Осындағы учаскелік полицияның не бітіріп жүргені тағы белгісіз. Келісесіз бе, келіспейсіз бе, оны өзіңіз білесіз, Айбек есімді жігіт ағасы былай дейді: «Барлығы кінəлі. Қылмыс жасайтын адамдар еріккеннен емес, өзіне ақша табу үшін қылмысқа барады. Қылмысқа итермелейтін нəрсе – тұрмыс жағдайының төмендігі жəне тəрбиенің жоқтығы. Тұрмыс жағдайы төмен адамдар яғни, кедейлер – көбінесе жан-жағындағы адамдарға қызыға да қызғана да қарайды. Жəне сол адамдардан қалмай, байлыққа жету үшін ұрлыққа барады. Тəрбиесі əлсіз адамдар білместікпен басқа адамдарға қастандық жасап қояды». Иə, пікір алуандығы дұрысақ, бірақ біз осылай пікір таластырып отырғанда, келесі бір жас ұрылардың сіз бен біздің пəтерімізді тонап жатпағанына кім кепіл? Болат СЕМБИЕВ.
БІЗ ДЕ ЖАС БОЛҒАНБЫЗ... Ойпырмай, қазіргі жастарға таң қаламын. Алматы болсын, мына шеті Ақтөбе болсын, өзіміздің Шымкент болсын, əкелерінің арқасында бір-бірден «иномарка» мініп жүрген жастар өздеріне жол бермеген өзге көлік иелерін тоқтатып, тіпті сабап кететін болды. Шеттерінен бұзық, үлкенді сыйлау, қоғамдық орындарда тəртіп бұзбау, заңды сыйлау дегенді қаперлеріне алмайды. Бірде Шымқаланың Республика даңғылы бойымен келе жатқанмын. «Ауди» жеңіл көлігі бұрыла бергенде, оның алдын «Лэнд крузер» джипіне мінген жас жігіт орап, тұра қалды. Секіріп түсіп, «Аудидегі» орта жастағы кісіні боқтап, ұра да бастады. Ешкім ажыратпаған соң, көше шетінде тұрған мен жетіп бардым. Əрең сөзге тоқтаттым жас жігітті. Сондағысы, артында келе жатқанда «жол бермепті!» Апырмай десеңші, біз де жас болғанбыз, бірақ мынадай сұмдықты көрген емеспін. Біздің жастар қайда барады өзі? Ақылбек КҮНТУҒАНОВ, зейнеткер.
ЖАСТАР САЯСАТЫ «Жастар біздің болашағымыз» деп тəтті сөйлеуге құмар екенімізді несіне жасырайық? Бірақ сол жастарға үкімет қамқорлықты аямай төгіп жатыр ма? Қамқорлық дегенде, баспана мəселесін айтамыз. Алматының «жетім бұрышы» бүкіл елімізге мəлім. Астана болсын, басқа облыс орталықтары болсын, пəтер іздеп сандалып, кісінің есігінде есеңгіреп жүрген жастар неге көп? Өз жерімізде, өз елімізде пəтерге қашан қарқ боламыз? Əрине, кез-келген жастың көкейінде осы сұрақ. Шыны керек, жастардың баспанамен қамтамасыз етілуі тым баяу, тасбақа жүріспен келеді. Өздеріңіз білесіздер, өткен жылдың аяғында Парламенттің кезекті отырысы қазақ жастарының «жас» мөлшеріне арналған еді. Мəжіліс депутаты Серікбай Нұрғисаев оқыс ой айтты. Ашығын айтқанда, ҚР Білім жəне ғылым министрі Аслан Сəрінжіповке жастардың жас шамасын ұлғайту жөнінде ұсыныс тастаған болатын. Депутат «Аталған талаптарға байланысты жастардың жас ерекшеліктері мəселесі қаралмады ма? Қазір магистратура, PhD, шетелде білім алу бар, ал отбасын құру кейінге қалады. Бағдарламалардың түрі көп. Бұрын жастар дегеніміз 14 пен 29 жас аралығындағылар болған, заң жобасына сəйкес ұзартылмай ма?» деген сауал тастаған. Министр бекітілген заң жобасы аясынан шыға алмайтынымен ақталды. Оның пайымдауынша 29 жастан асқандар өз жағдайын жасап үлгерген білімді жастар екен. Бұл жерде министр мырза қатты қателесіп отыр деп
ойлаймын. Ол бұрынғы, сонау келмеске кеткен Кеңес одағы кезіндегі «сара жолдан» шыға алмай отыр. Сол жүйемен ойлады. Қазір заман басқа. Депутаттар 35-ке келген жастарды да «жас» санатына қосу қажеттігін айтып, мəселе көтерген болатын. Алайда ол ұсыныстың көбі аяқсыз қалды. Ойлап қарасаңыз, еліміздегі жас отбасылардың 80 пайыздайының баспаналары жоқ. Ал, «Өрлеу» Ұлттық
«Еліміздің жəне жастардың ең басты байлығы – сапалы білім»
құрамын дегенше, жастар санатынан шығып кетеді. Сол себепті де олар пəтер есебінде тұра алмайды. Сондықтан, жастар есебінде емес, «Жас отбасы» деген жеке бағдарлама түзуіміз керек. Ол бағдарлама отыздан асқандарды қамтыса болады. 29 жастағы жастар ғылым атағын алып үлгермейді. Сонда отызында ғылым докторлығын қорғаған ғалымдарды «жас ғалым» деп айта алмаймыз ба? «Жас маман», «Жас кəсіпкер», «Жас ғалым», «Жас отбасы» деген ұғым 29 жаспен шектеліп қалмауы керек. «Отызында орда бұзғандарға» арнап, жаңа жоба, жаңа бағдарлама
жасалуы тиіс. Əсіресе, жастардың баспана мəселесін шешуі үшін мұндай бағдарламалар өте қажет. Қалай десек те, жастар мəселесі түбегейлі шешіле қойған жоқ. Бір сөзбен айтқанда, жастардың қағанағы қарқ, сағанағы сарқ болды ма? «Дипломмен ауылға» бағдарламасы да қағаз жүзінде қалып қойды. Шын мəнінде ауылға барған бірлі-жарым мамандардың өзіне жарытып жағдай жасай алмайтын шенеуніктерге не деуге болады? Иə, баспана мəселесі – бүгінгі күннің өткір тақырыбы екенінде дау жоқ. Елбасымыздың өткен жылғы Жолдауында жастарды баспанамен қамтамасыз ету мəселесі өз алдына тақырып болған еді. Ендігі үміт осы жолдауды бағыт-бағдар етіп алатын шенеуніктерде... Тұрмысбек АЛТАЕВ.
«Жұмыс істегісі келгендердің бəрі жұмыс табады жəне бір емес, екі жұмыс тауып, еңбекақы алу мүмкіндігі бар. Тек ниет болуы керек». Н. НАЗАРБАЕВ.
«Жас қазақстандық азамат дегеніміз – бұл тек құқық қана емес, бірінші кезекте өзі, өзінің отбасы жəне біздің Отанымыз үшін ұлы жауапкершілік екенін есте ұстаулары тиіс». Н. НАЗАРБАЕВ.
АЖЫРАСУ – РЎЌСАТ ЕТІЛГЕН, БІРАЌ АЛЛАЄА ЎНАМСЫЗ ІС Бүгінгі жаһандану ғасырында, ғаламдық құндылықтарға қауіп төніп отырған сындарлы уақытта жастар тəрбиесі өзектілігін жоғалтпайтын тақырып. Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы жастар мəселесін əрдайым назарда ұстап, олардың толыққанды діни білім алуына, мешіт имамдарымен тұрақты қарым-қатынаста болуларына мүмкіндіктер жасап, тиісінше қолдау білдіріп келеді. Бас мүфти Ержан қажы Малғажыұлы Діни басқарманың төрағалығы қызметіне тағайындалғаннан бері еліміздің дін саласында жақсы жұмыстар жасалып, жаңа бетбұрыстар байқалуда. Солардың бірі – жастар мəселесі. Бас мүфтидің бастамасымен Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының жанынан Жастар бөлімі ашылып, аталған бөлім жастар ұйымдары жəне студенттермен осы бағытта бірлесе жұмыс істеуде. Арнайы кездесулер, конференциялар өткізіліп, ел болашағы саналған жастарымыздың діни сауаты, олардың қоғаммен байланысы, ғылымды игеруі, жаңа технологияларға икемделуі, дін мен дəстүрді ұштастыра отырып, болашаққа қадам басуы, т.б. мəселелер күн тəртібіне қойылып, қызу талқылануда. Расында да, бүгінгі алмағайып заманда бала тəрбиесінің нашарлауы, рухани құндылықтардың əлсіреуі, қоғамда жаман əрекет пен жат қылықтардың көрініс табуы, т.б. осы секілді келеңсіз жайттар жас ұрпақтың бүгінгі рухани жəне мəдени келбетін қалыптастыруға теріс əсер етіп жатыр. Иə, адамзат материалдық жағдайды көбірек күйттеп, қоғамда моральдық құндылықтардың бағасы төмендеп кеткені қазіргі уақытта ізгілікке құштар жастар адамгершілікке жол сілтейтін жəне олардың жоғалған ішкі жан сұлуы
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
мен əдемі əдептерін қайта қалыптастыратын бағыт-бағдарды қажетсінуде. Діни басқарма мен мешіт имамдары осы бағытта жүйелі жұмыс жасап, ізгі іс-шараларды жүзеге асыруда. «Орбита» мешіті де осынау игі істерге үлес қосып, жастарды отансүйгіштікке, олардың діни білім алуына жағдай жасап келеді. Мешіт жанынан ашылған діни сауат ашу курсы осы бағытта қызмет етуде. Дəстүрлі дініміз Исламда жас ұрпақтың санасына ізгіліктің дəнін сеуіп, жеткіншектерді атаның баласы емес, адамның баласы болуға баулу айрықша маңызға ие. «Еліміздің жəне жастардың ең басты байлығы – сапалы білім» деп Елбасы атап көрсеткендей, заман талабын ескере отырып жастардың білімін көтеру мəселесі еріксіз назар аудартады. Білімді жастар ғана ел дамуына жол ашады. Орта ғасырларда Ислам əлемге математика, химия, астрономия, медицина, сəулеткерлік, философия мен поэзия салаларында ұлы жаңалықтар мен жетістіктерді сыйлады. Бұл қуатты интеллектуалдық өркениетті құруға негіз қалады. Бүгін де осындай қуатты тарихи іргетасқа сүйене отырып, Ислам өркениетінің интеллектуалдық рөлін қайта жаңғырту күн тəртібінде. Демек, ендігі кезекте жастар білім тұрғысынан өзге жұртпен терезесі тең деңгейден табылуы тиіс. Өйткені, пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) үмбетін тал бесіктен – жер бесікке дейін ілім алуға, ілімге сай амал етуге үндеген. Хадис-шəріпте: «Ілім – Исламның өмірі, иманның тірегі. Ешкім сауатсыздығымен құрметті, ал ілімімен масқара болмайды. Бос уақытын ілімге жұмсаған адам құтылады. Салих ғалымдардан болыңдар, егер салих ғалымдардан болмасаңдар, сондай ғалымдардың сұхбатына қатысыңдар,
сендерді хидаятқа (тура жолға) қауыштыратын, адасушылықтан алыстататын ілімді тыңдаңдар. Қай жерде ілім бар болса, сол жерде мұсылмандық бар», – делінген. Иə, пайғамбарымыз (с.ғ.с.) айтқандай, білім алмаудың кесірінен кейбір жастарымыз өзге ағымның арбауында кетіп жатыр. Осы ретте еліміздегі мешіттер жанынан ашылған діни сауат ашу курстары ілім үйренем деген адамдарды тегін қабылдайтынын айта кеткім келеді. Бұл – үлкен мүмкіндік. Жастар арасындағы мəселелердің бірі – ажырасу. Əлемде отбасы құндылығының беделі төмендеп, ажырасулардың азаймай отырғандығы да ел болашағына балта шабуда. Жесір қалған келіншек, жетім қалған бүлдіршіндер – сіз бен біздің баламыз немесе əпке-қарындастарымыз емес пе? Алла елшісі (с.ғ.с.): «Ажырасу – рұқсат етілген, бірақ Аллаға ұнамсыз іс», – деп ескерткен. Бұл кім-кімді де ойландыратын мəселе. Сондықтан бұған қалай тосқауыл қоямыз деген сұрақтар да уайымдатады. Əрине, мұның бір шешімі: жастардың имандылық тəлім-тəрбиесін
6
БАЛАҢЫЗ БЕН ҚЫЗЫҢЫЗ НАШАҚОР ЕМЕС ПЕ?
алады. Оның үстіне, мектептер 11 жылдық. Одан кейін бес жыл жоғары оқу орнын бітіреді, одан соң, магистратурасы, докторантурасын оқимын дейді. Мұның бəрін тауысамын дегенше, 29 жастан асып кетеді. Жастар қазір үйленуге асықпайды. Үйленіп, отау
ЖАСТАРДЫҢ “ҚАҒАНАҒЫ ҚАРҚ, САҒАНАҒЫ САРҚ” ПА?
біліктілікті арттыру орталығы» АҚ директорлар кеңесінің төрағасы Мұрат Əбеновтің пікірі басқаша: – Əрине, болар бала он бесінде баспын дейді, болмас бала отызында жаспын дейді. Меніңше, жастардың жасын ұлғайта берудің қажеті жоқ. Бізде ерке балалар өте көп. Бұл мəселенің екінші жағын айтуымыз керек. Бұрын қыз бала 21 жасында, жігіттер 24 жасында отау құратын болса, қазір қыздар 24-25інде, ұлдар 27 жасында үйленеді. Оның да өзіндік себептері бар. Өйткені, көпшілігі «оқу оқимын, жұмыс істеймін, мансабымды реттеймін» деп жүріп
№02 (207) 16.01.2015 жыл
күшейтіп, оларға отбасының бақыттыбаянды болуының қаншалықты жауапты іс екенін насихаттауда. Қасиетті Құранда: «Егер ол əйелдер сендерге мойынсұнып жатса, (ажырасуға) сылтау іздемеңдер. Күмəнсіз Алла Жоғары мəртебелі əрі Ұлы» («Ниса» сүресі, 34аят), – деп өмірде асығыс шешімге бармай, ажырасудың алдын алу керектігін ескертуде. Егер де Құран мен хадистерге амал жасасақ, отбасы шаңырағы шайқалмайды деп сенемін. Бүгінгі таңда жастар арасында өзөзіне қол жұмсаушылардың да азаймай тұруы көңілге кірбің ұялатады. Суицид шариғатымыз бойынша аса ауыр күнə. Құранда Алла Тағала: «Өз-өздеріңді өлтірмеңдер! Алла сендерге өте рақымды», – деп бұйырған. Жуырда осы мəселеге қатысты ҚМДБ-ның Пəтуа жəне шариғат бөлімі пəтуа шығарды. Сол пəтуада: «Қоғамымызда орын алып жатқан осынау сорақы қылмыстың ең басты себебі иманды тəрбиенің жетімсіздігі екендігіне куə болып жүрміз. Иман болмаған жерде күдік пен күпірдің қатар жүруі заңдылық. Иманы əлсізді албасты шайтан азғырып, тура жолдан тайдыруға тырысады. Ақыры дегеніне көндіріп, өз тобының қатарына кіргізеді. Өйткені Ібілістің басты мақсаты адамзатты адастырып, торына түсіру болатын. Адамның өмірі қандай болмасын, басына қандай қиындық түспесін, өзіне қол жұмсамақ түгілі, өлім тілеуіне де болмайды. Өйткені адамның жаны, тəні, өмірі – Жаратушы тарапынан берілген аманат», – деп жазылған. Жастарымыз мұның ауыр күнə екенін шынайы білетін болса, мұндай іске бармас еді деп ойлаймыз. Алла тағала баршамыздың иманымызды кəміл, дұғамызды қабыл еткей! Асан ТІЛЕУБЕРДИЕВ, «Орбита» мешітінің бас имамы.
Жастар арасында нашақорлық, есірткіге тəуелділік етек алып барады. Қызыңыз болсын, ұлыңыз болсын, ортасы нашар болса, жасырын түрде нашақорлықты бастайды. Оны сіз байқамай да қаласыз. Əсіресе, «менмін» деген шенеуніктердің ұл-қыздары инеге тəуелді болып, небір қылмыстарға барып жатады. Бұл нені көрсетеді? Ең əуелі үйде балаларға дұрыс тəрбие берілмейді. «Баланы жастан» деп атам қазақ баяғыда айтып кеткен. Бала өскен соң, айтты не, айтпады не, жүре тыңдайды.
Біреулер есірткі таратып, байлыққа қол жеткізеді, ал қаншама жан бұдан тағдырларын бұзып, ажал құшып жатыр десеңізші! Есірткіге еліктейтіндер, қызығатындар негізінен жасөспірімдер мен жастар. Жастар өмір мен өлімді ажырата білмейді. Бір күндік «қызықты», еліткенді місе тұтады. Жастар психологиясына жүргізілген зерттеулер бойынша білетініміз, олар өздеріне лайық орта іздейді. Ал, сол ортасы табылмаса, жапан далада жалғыз қалғандай сезінеді. Егер сол ортасы нашақорлар болып шықса ше? Онда балаңыз не қызыңыз сорлады дей беріңіз! Балаңызды қызықтыратын орта аз, қала баласы түнгі клуб, би алаңдарынан шықпаса, ауыл баласы көше тоздырып, арақшарап ішуге əуес. Жасыратыны жоқ, көптеген ата-ана баласымен тек қана материалдық тұрғыда ғана əңгімелесумен шектеледі, қарның тоқ па, көйлегің көк пе дегендей. Онымен əңгімелесуге, ұлын не толғандырып жүргенін, оның ортасы қандай, достары кім екенін білуге, жасөспірімнің бос уақытын қайда, қалай, кіммен өткізетіндігін білуге, сырласуға уақыт таппайды шіркіндер! Менің Т. есімді көршім бар. Забадам елді мекенінде тұрамыз. Шымкент қаласына жақын ауыл. Осында есірткінің ұялары көп. Талай жастар нашақорлықтан өліп те кетті. Ал, есірткі сатушылар полиция құрығынан құтылып кете береді. Шамасы, ақша беріп қояды ғой деймін. Айтайын дегенім, балаңыз бен қызыңыз немен айналысып жүр, осыған назар аударыңыз! Ертең кеш болады... Асылбек СЫДЫҚ.
СІЗДІ ТЫҢДАЙ МА? Бəрін жамандағандай болмайын. Менің Асылхан Есіркепұлы деген досым бар. Балаларын айтсаңшы! Өте тəрбиелі! Əке-шешесінің айтқандарын екі етпейді. Сөз қайтармайды. Жүре тыңдамайды. Мен үйіне қонаққа барсам, қос қолдарымен амандасып, кетерімде туфлиімді алдыма тосады. Осындай балаларыңнан қалай айналмайсың? Қартайғаныңда жаныңа қуат, көңіліңе медет қой бұл деген! Ал, əке-шешесіне айқайлап сөйлейтін, жүре тыңдайтын, өздері «аспаннан салбырап» түскендей, кергіп қалатын, ол аз десеңіз, əкесін сабайтын, шешесін сотқа беретін қатыгез ұл-қыздар аз ба? Қазекем ондайларды «шіріген жұмыртқа» дейтін. Ол бер жағы ғой, əке-шешесі қартайғанда қарттар үйіне апарып тастайтын безбүйрек балалар көбейді емес пе? Осы мəселені Елбасымыз да сөз етті. Кейін өздері қартаймайтындай, өмір бойы осылай шалқып жүретіндей көрінеді... Атаңа не істесең, алдыңа сол келеді. Жастарға айтар ақылым, сыпайы болыңдар, мейірімді болыңдар! Əйгерім АЛПЫСБАЙҚЫЗЫ. Батыр ана.
«Творчествода «шəкірт» ұғымы болмауы керек, №02 (207) шығармашы адам қашанда – өзіне-өзі ұстаз» 16.01.2015 жыл
ТҰЛҒА
¦ÄIËÅÒ
7
БІЗДІЅ КУРАТОР Т
Фантаст-жазушы А. МАРХАБАЕВ Белгілі фантаст-жазушы, филология ғылымдарының докторы, профессор Абдул-Хамид Мархабаев 77 жасқа қараған шағында дүние салды. Ол «Білім жəне еңбек» («Зерде) журналының əдеби қызметкері, бөлім меңгерушісі (1964ж), Қазақ мемлекеттік университеті журналистика факультетінің ассистенті, аға мұғалімі, доценті (1967ж), «Білім жəне еңбек» журналын (1976-1985) басқарды, «Жаңа фильм» журналының аға редакторы, Қазақ КСР Баспа, полиграфия жəне кітап саудасы істері жөніндегі мемлекеттік комитеті бас редакциясының аға редакторы, Қазақ орталық мұражайының баспа-редакция секторының аға редакторы, сектор меңгерушісі болып қызмет атқарды. Фантаст-жазушының «Арал əуендері» (1980), «Балалардың аман қалғанын айт!» (1997), «Аспанға құлады да кетті» (1997), «Жарылқаушы…» (1998), «Тосын ғарышхат» (1998), «Шортан планетасы, сен кінəлісің!» (2008), «Қызық қиял» (2008) сынды əдеби еңбектері бар. Ал, ғылым саласы бойынша фантастика жанрының табиғаты мен теориялық ерекшеліктері жайлы «Қолыңды əкел, Келешек. Қазақ фантастикасы: кеше, бүгін жəне…» (1978), «Қазақ фантастикалық əдебиеті. Жылнамалау, қарастыру, топтастыру, даралау, қисындау, дəйектеу» (1998), «Қазақ фантастикасының поэтикасы» (2008) атты монографиялары, «Ислам — Ғылым — Журналистика» оқулығы жарық көрді. Иманыңыз саламат болсын, ұстаз!
– Университетті бітірген соң аспирантураға қалай түсуге болады? – деген оның сауалына əлі оқуға іліккен қуанышымыздың аптығын басып үлгермеген біздер таңырқай қарасақ та, кураторымыз Абдул-Хамид Мархабаевтың қатты риза болғаны бар. Бұны айтып отырғаным, расында да, қазіргі білім қуған жастарға бұл да өнеге боларлық тəлім еді. Сол Ербол досымыз ұстаз сенімін ақтап, кейін бұқаралық ақпарат саласының қаншама лауазымды қызметтерін атқарды. Елбасымыз Н. Назарбаевтың алғашқы баспасөз хатшысы болды. Биыл бір кездері қазақтың маңдайына жаратылған жалғыз университетпен тағдырларымыздың байланысқанына қырық жыл толыпты. Өзіміз ұшып шыққан білім ордасында торқалы тойда тағы да бас қостық. Осы арнайы датаға арнап, біздің курс «Өмірдастан» естеліктер жинағын шығарды. Осы кітаптағы өзінің куратор-ұстазынан интервью алған, бүгінде белгілі жазушы, халықаралық «Алаш» сыйлығының иегері Қуаныш Жиенбаевтың мына сөзі барлық шəкірттерінің де Хамаң ұстазымызға деген жүректен айтылар тілегін, ықыласпен көрсетілер құрметін білдірсе керек. «Хама! Неге екенін кім білсін, сізге əлі күнге дейін еркелегіміз келіп тұрады, əлі күнге дейін сізбен сыр бөліскіміз келіп тұрады. Сіз қат-қабат шаруаны алға тартып, уақытыңыздың тапшылығын талай мəрте еске салсаңыз да, біз бəрібір оны табанда ұмытып кетеміз де, арсалаңдап алдыңызға барғанша асығамыз» – деп, ағынан жарылған ол. «Жазған кітабының тиражынан шəкірттерінің саны көп (қаламдас досының сөзінен)» Хамаң аға Мархабаев туралы оның бір əріптесі: «ҚазМУ – оның Құраны» деп мерейтойлық мақаласына тақырып та қойыпты. Сырт көзге тым айғайлап тұрғандай көрінетін осы тақырып ұстазымыздың өмірлік ұстанымы мен еңбек жолына сай дəл тауып қойылғандай.
Расында да, өзінің саналы өмірінде университетті бітірген бойда-ақ еліміздегі жалғыз республикалық ғылыми-көпшілік журналда бөлім меңгерушісі, кейін ҚазМУге оқытушы болып қайта оралып, фантастика жанрынан кандидаттық диссертация қорғап, доцент атағын алғасын, əлгі журналға Бас редакторға тағайындалған біршама жылдары болмаса, Хамаң қалғанын аталмыш шаңырақ астында өткізіп келеді екен. Ең бастысы – өз қолынан өрбіген «ұлқыздары» – шəкірт қаламгерлерінің қолы жеткен кез-келген табысына қуана білді. Ф. Ницшенің: «Өмір бойы шəкірт болып қалу – ұстазға тартқан сый емес» деген даналық сөзі бар ғой. Сол айтқандай, Хамаң ағайымыз да біздің əрқайсымыздың қоғамда өз орнымыздың болғанын, жеке тұлға болып қалыптасқанымызды қалады. «Шындап келгенде, творчествода «шəкірт» ұғымы болмауы керек, шығармашы адам қашанда – өзіне-өзі ұстаз» деп үйретті. «Өлгеннің артынан өлмек жоқ». Қазақтың əлімсақтан келе жатқан бұл сөзінің астарында біз біле бермейтін қандай құпия бар. Сірə, өлімге бетпе-бет шығып текетірескен, өзінің оптимистік көзқарасымен тағдырға қарсы қасқайып тұра білген, азат ойлы, көшпенді еркін өмір сүрген ата-бабаларымыздың аузынан ғана айтылған сөз ғой бұл. Өзінің ең сүйікті шəкірттерінің бірі Ербол Шаймерденов қаза болған кезде А. Мархабаев ағамыз қатты қайғырды, содан осы мақалға «өлімді мұқалтудың бірден-бір жолы...» деп анықтама беріпті. Сөйтеді де, өзі айтқандай, «бұ жалғанда құр босқа өмір сүрмеген» ұстаз жүрегі марқұм болып кеткен шəкірт рухымен тілдеседі. Оңаша сəтте өзінің ағалық-ұстаздық ойын бөлісіп, оған жан сырын шертеді. «Əлгі, айтпаса да, сені мен мен үшін, жалпы «қырық жылдықтардың» бəрі үшін де «тарихи бас қосу» саналуы тиіс датаға туралап шығарған «Өмірдастан», – деп жазады ол.
– Қазақ мемлекеттік университетінің журналистика факультетінде 1971-1976 жылдары оқыған курс түлектерінің өмір жолдары хақында өздері шерткен жүрекжарды сырлары классикалық естеліктерін қайта қайыра түгелдей оқып шыққанда көзім жеткен ақиқатым: барлығың да талай, таландарыңа сай тағдырларыңды таба біліпсіңдер! Оған менің де, мысқалдай болғанмен, əсерім тигені бар секілді. Демек, куратор Мархабаев та бұ жалғанда құр босқа өмір сүрмеген-ау!.. Менің педагог ретінде түйіндеуім: өз қолынан өрген шəкіртінің кейінгі тағдыры да (əсіресе творчестволық тағдыры) белгілі дəрежеде ұстазының мойнында болуы керек. Ол міндеттен мен бас тартпаймын». Белгілі публицист-журналист Нұртөре Жүсіп те 1971-1976 жылдары ҚазМУ-дің журналистика факультетін бітірген ағалары туралы бір мақаласында «шетінен «сен тұр мен атайын» дейтін мықтылар еді» деп лебіз білдіріпті. Ержұман Сымайыл, Серік Байхонов, Мағауия Сембай, Қуаныш Жиенбай, Ербол Шаймерденов, Маңдайлы Қосымбаева, Сүлеймен Мəмет, Сағидолла Көшімбаев... Қарап отырсақ, елу қыз бен жігіттің барлығы да өздерінің саналы өмірін сүйіп қалаған мамандықтарымен байланыстырып, қазақ журналистикасына бір кісідей лайықты еңбек сіңірді. Ал олардың ең алдымен, адам деген ардақты атты биік ұстауында ардақты ұстаз, ұлағатты ғалым, қарымды қаламгер АбдулХамид аға Мархабаевтың – біздің кураторымыздың қосқан еңбегі зор екенін айқайлап айтқымыз келеді. Құдиярбек АҒЫБАЕВ, Əл-Фараби атындағы ҚазҰУ Баспасөз жəне электронды БАҚ кафедрасының аға оқытушысы. Əмір МОЛДАБЕКОВ, ф.ғ. к, Халықаралық ЮНЕСКО сыйлығының иегері.
КОМОНДОР АБДУЛ-ХАМИДТІҢ ОРАЛУЫ
Ж
ер планетасынан ұшып шыққалы бері қанша ғасыр өтті десеңші. Бес ғасыр бағытымыз құс жолы бойындағы Арыстан шоқжұлдызы болатын еді, бірақ астероидтар көшіне тап болып, бағыт өзгеріп шыға келмесі бар ма... Міне, туған жерге, өзіміздін күн жүйесіне қайта оралу қандай қуаныш. Таблоэкранда ғарыш кемесінің бағытбағдарын көрсетіп, компьютерлік темір дауыспен комондор АбдулХамид мырзаға ескертеміз, сөйлеп те экранда жазу да шығып тұр: – Ғарыш кемесі күн жүйесіндегі жер планетасына 384400 шақырым қалды. Бағдарламаға байланысты осы қашықтықта тоқтауға тиістіміз, жер планетасы рұқсат бергенше... – Бұлар бəрін дұрыстаса да бюрократтықтан айырыла алмады ғой, – деп, комондорым АбдулХамид мырс етті де, жұлдыздар картасына қарады. – Анар, əлгі, Айгүл қайда? Тағы қандай жаңалықтары бар екен? – Абдул-Хамид аға, алдағы голограмалық экранға көз салсаңыз. Сізбен біреулер сөйлеспекші. – Ой тəйірі!.. Олар айды мекендейтін «сəулелі» халқы ғой! – Ол қай халық?.. – Олар адамзат молекулаларының атомдарынан құралған физикалық тұрғындар. Сендер, оған үрке қарамаңдар. Олай қара, бұлай қара, бірақ, олар да өзіміз сияқтылар ғой. – Комондор, яғни, қалай айтасыз, олар, жансыз ғой... – Бұл дүниеде бəріміз де жансызжанды дүниеміз ғой, басқаша қарауымыз керек! – Жер планетасына 384400 шақырым қашықтықтамыз, – деген Алпамыстың «темір текті» дауысы естіледі ғарыш кемесі ішінде. – Ой, тəйірі. Ол жер мен ай арасындағы қашықтық қой. Оны не үшін қайталайды анау, робот Алпамыс?
іршілік деген əлемнің діттеген межесіне тістей қатып, тағдыр талабымызға біткен жолмен тырмыса жылжып, мақсат-мұратқа ұмтылған сол бір жетпісінші жылдардың басын ойлағанда мың сан жолдардың ішіндегі жол анасы болған – Қазақ Мемлекеттік Университетінің журналистика факультетіне келіп, студент боп қабылданған күндерімізді қашанда қимастықпен еске аламыз. Бұл – балғын, балауса шақтың көкейіндегі жылт еткен күшікей үміті емес, қайта болашақ асқар биік шыңдарды бағындыруға бет алған өршіл жастардың білім нəрімен, ізгілікпен қауышқан кезі еді. Өзге курстардан ерекшелігіміз – сайдың тасындай өңшең бір-екі, алды он жыл өндірісте жұмыс істеп, не əскер қатарынан оралған жігіттер едік. Оқуға түскен елу баланың кеудесінде елу түрлі арман алға жетелеп, оларды бір арнаға тоғыстырған. Кешегі абитуриент бір-ақ сəтте студент атанып, университеттің білім аудиториясында ұстаздарымызбен танысу-кездесу өткізгеніміз күні бүгінгідей көз алдымызда. Бір көрген адамға қабағында сұс пен ерекше жылылық қатар жүретін Тауман аға Амандосов – ересектер тобына, ал, қай кезде де шəкіртімен тіл табысып, əзілдесе алатын, бауырына тартып, керек кезінде сеніміне кіруге əзір тұратын Абдул-Хамид аға Мархабаев – біздің, екінші топтың кураторы болды. Сол күні қырық бір ұл мен тоғыз қыздың назары ұстаздарымызға ауып, профессорлар: Қайыржан Бекхожиннің, Тауман Амандосовтың, аға оқытушы (қазіргі профессор) Əбілфайыз Ыдырысов ағайларымыздың аузынан шыққан əрбір сөзді қалт жіберместен тыңдаған едік. – Оқу – инемен құдық қазғандай, – деген, Абдул-Хамид аға біздерді жанарымен барлай қарап. – Сендер, ерте заманда Жүсіп деген пайғамбардың Мысырдың уəзірі болып, атағы дүрілдегенге дейін ауыр еңбек пен құлдықтың қамытынан қабырғасы қайысып, қаншама азап шеккенін білесіңдер ме? Міне, журналист шеберлігі де осындай азапты еңбекпен, талмай ізденіспен, оқумен келетінін естеріңде сақтаңдар!.. Бəріміз демімізді ішімізге тартып, ең үлкеніміз əрі жаңа ғана сайланып үлгерген старостамыз Би-апаның (Бибігүл Мəтенова) аузына қарағанбыз. Жиын соңына таман ұстаздарымыз: «Тағы да кімде сауал бар?» дегенде, кейінгі қатарда отырған, біздің көзімізге елеусіздеу болып көрінген, сол кезде арамыздағы жас жағынан ең кішіміз Ербол Шаймерденов орнынан көтеріліп, сұрақ қойған еді.
– Комондор ағай, робот мырзаның қызметі сол ғой. Қай планетаға, қай жұлдыздар əлеміне қанша шақырым қалды немесе келесі планетаға қашан жетеміз, осының бəрін біліп отыру оның міндеті ғой, – деп, Анар Алпамысты қорғаштай сөйледі. – Ал, анау Қобыланды робот не бітіріп жүр? – Ол бүкіл бөлмелерді, блогтарды тексеріп жүр, басқа планеталардың микроэлементтері жерге бармасын деген сақтықпен корабльдің бүкіл бітімін тексеру үстінде, – деді Анар. Сөйтті де: – Робот Қобыланды өлең шығарыпты, соны қайталап айта береді, айта береді, аға! – деді. – Ал, ол қандай өлең екен?.. – Өзінен сұраймыз ба, əлде, мен айтып берейін бе?.. – Өзі жұмыс істей берсін, сен айта сал. Қырымның қырық батыры эпосы сияқты ұзақ емес шығар.
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
– Мен оқып беремін, жазып алған едім. Анар электронды кітапшасын алды да, оқи жөнелді: – Марста махаббат – басқадай, Муж ПИ-дің алдында толған қыз. Жігітке гүл сыйлап, жанынан тастамай, Бір-бірден қолтықтап алған қыз!.. – Қалай, аға, ұнай ма, өлең? – Тұра тұр, тұра тұр. Бұл бір ақынның өлеңі болуға тиісті. Есіме түспей тұр, əлгі Құдиярбектің өлеңі емес пе екен, – деп, комондор ойланып қалды. Тағы да голограммалық экранда «сəуле» халқы пайда болды. Сырылып, дыбыссыз ашылған есіктен ішке кіре бере Айгүл сөзге араласып: – Бұлар, баяғының депутаттары сияқты жақсылықты үйіп-төгіп жатыр, жерге қондырмау үшін, – деді. – Е, бұлардың ортасы сиреп
қалған ғой, неге ашық мəтінмен кетті десем, – деді, комондор. – Ол не, сиреп қалғаны қалай? – Оған əлгі, Қосылған ағаларың кінəлі. Ол 70 жасында медициналық акедемияны бітіріп, жаңалық ашты, адам жасын бес ғасырға жылжытты. – Олай болса, жер адамдары жасарып кеткен ғой. Қосекең бес рет үйленген шығар, – деп, Айгүл күлімсіреп Анарға қарады. Бұлардың əзілдерін комондор бөліп жіберді. – Əй, қыздар, жеңгелеріңнен таяқ жеп қалып жүрмеңдер. Ол да Қосылған сияқты. Жап-жас емес пе. Біз жерге қонғаннан кейін бізді бірекі ай немесе жарты жылдай барокамераға жатқызып, жасымызды жермен сəйкестендіреді. Біздің жасымыз космостық өлшемен өлшенеді. Сендерге қазіргі сəтте, түсінікті болар. – Айгүл, жаңа ғана депутаттар
жайлы не айтпақ едің? Əлгі, «сəуле» халқы голограммалық экранда пайда болған кезде, – деп, комондор Айгүлге қарады. – Иə, депутаттар 100 мектепті саламыз, арзан үй салып береміз, ұшақ немесе тікұшақтар шығарамыз деп жүргенде өздері жайқалып, пісіп тұрған астықтың қар астында қалып, ысырап боп жатқанын көрмеді ғой. Ал аталармыз болса даладан масақ жинап, бір уыс бидай үшін кезінде жазықты болып, сотталып та кетті емес пе. – Иə, ондай депутаттарымыз болды ғой, президентімізді де алдаған, халықты да алдаған, мектептерді де жапқан. Шағын ауылдарды да жоқ қылды ғой. Алпамыс қайда жүр, метеориттер туралы жаңа ақпарат бар деп еді. Алпамыс дыбыссыз жылжып келе қалды да, əскери адам құсап комондорға өзінің есеп картасын, экран арқылы метеориттер жайлы суреттемені көрсете жөнелді. – Міне, желтоқсан айы, осы айдың 7 мен 20-сына дейін Теменид деп аталатын метеориттер көші басталады. Леонид метеориттер көші 10 мен 20 қараша аралығында аяқталатын еді. Өткен айдың аяғы мен осы айдың басында жерге қонуымыз керек еді, программалық есеп бойынша. – Енді Квандрантид метеориттер көші қаңтардың ортасына дейін созылады, күтеміз... күтеміз. Екі-үш рет қайталап сөзін аяқтады Алпамыс-робот. Аудитория іші тып-тыныш, масаның ызыңы естілердей. Лектор Абдул-Хамид ағамыз аудиторияны бір шолып өтті де, көзі Дəуірге түсті. Иə, ақын бала түні бойы өлең жазған ғой деп ойлады да, «Айжан, ана бəлекетті оятшы!» деді.
Айжанның қолы тиер тиместен Дəуір атып тұрып, өлең оқи жөнелді: Ай астында бір көл бар, Ат шаптырса жеткісіз. Ортасында алуа-шекер бар, Татқан қулар жеткісіз. Қараша үйде қара бар , Хан ұлы басып өткісіз, Алланың бір күні бар, Бір жарым айда жеткісіз. Мұңдас ерлер болмаса, Менің айтқан сөздерім, Құлқына жаман жеткісіз. – Əй қу, Махамбет шығармаларын əлі өткен жоқпыз, отыр!.. Аудитория іші қыран-топан күлкі. Дəуір сендерге не, күлкілі ме дегендей, өзі бір нəрсені бүлдіргенін сезе қойды да орнына отыра кетті. Қош делік, мына баланың ойын жалғастырайық. Мысалы, шығармаға тақырып қып қойған «Ай астындағы бір көлі» несі? Асанқайғы – Жерұйықты, Томас Мор – Утопия аралын жер бетінен іздесе, Махамбет фантазиясы өз планетасынан да алысқа, аулаққа, Айға ұшып шыққаны ма? Солай болуы рас шығар. Себебі: «ат шаптырса жеткісіз» дейді ғой. Асанқайғының Желмаясы жетпейтін жер бетінде географиялық нүкте жоқ, барлығына да бара алады. Ал, Ай астындағы көлге ат тəріздес көлік жете алмайды. Мүмкін, космос кемелері қажет болар... осымен тоқтайық, бұл əңгімені кезі келген кезде жалғастырамыз. Алдағы СРСП сабағына ақын Əсеттің «Ағаш ат» поэмасын оқып, өз беттеріңше талдап келесіздер, оқымысты мырзалар. Боссыңдар, үзіліс! – деді де, ұстаз есікке бет алды. Əмір МОЛДАБЕКОВ, ф.ғ. к, Халықаралық ЮНЕСКО сыйлығының иегері.
БҮГІНГІ САТИРА
АҚЫЛ АЙТАМЫЗ! Су тегін ақыл айтамын. Егер сіздің қызметіңіз өсіп, қақиып қалсаңыз, былайша айтқанда кісілік пайда болса, адам баласын менсінбейтін болсаңыз, оқтау жұтыңыз. Одан бетер қақия түсесіз... * * * Жағымпаздықты үйреніңіз. Егер бастығыңыз əйел затынан болса, “Кешіріңіз, бөксеңізге тіземнің тиіп кеткеніне ғафу өтінемін! Кешірім өтінемін, бөксеңізге тізем тиіп кетті... Бөксеңізге тіземнің тиіп кеткенін кешірген боларсыз? Бұдан былай артыңызға қарамаймын, кешіріңіз... Кешірім өтінемін, бөксеңізді өкпелетіп алдым-ау деймін...” деп мың мəрте басыңызды иіп тұрып алыңыз! * * * Егер əйеліңізге тіліңіз батпаса, ол жоқта үйіңізге ерте келіңіз де, оның көйлегін төсекке жайып қойып: “Оңбаған қатынсың! Мені еркек деп сыйламайсың! Осы тұрған жеріңде тасталқаныңды шығарайын ба?” - деп көйлектің үстіне жата кет! Ашуың келсе, көйлектің дал-далын шығарып, жырта сал... * * * Үйіңізде ештеңе жоқ. Тақыр кедейсіз. Қарныңыз ашса, саусағыңызды сорыңыз...
* * * Электр жарығын үнемдей білу керек. Ол үшін лəмпечкенің жартысын қараңғылап, қара боямен бояп қойыңыз... * * * Жолсапардан келгенде, əйеліңіз көңілдесімен төсекте қатар жатса, абыржымаңыз. Көңілдесінің қасына қатар жата кетіп: “қалай жағдайыңыз? Мен қазір ғана сіздің əйеліңіздің жанынан келдім!” деп өтірік айта салыңыз... * * * Ұзақ өмір сүру үшін, ұзақ өмір сүріңіз... * * * Қонақта отырғанда, алдыңыздағының бəрін жайпап жей беріңіз. Қасыңызда отырған əйелге ілтифат көрсетіп, алдына тағам салмаңыз. Ол мүгедек емес шығар, өзі қолын созып, өзі жесін... * * * Егер сізді машина қағып кетіп, өліп қалсаңыз, міндетті түрде көлік иесін сотқа беріңіз! * * * Əйеліңізге сенбейтін болсаңыз, ышқырына білдірмей, жасырын камера қойыңыз! * * * Егер біреу саған тиіссе, ұрма, таяқ жеп жата бер. Орныңнан тұр да: «Сотқа беремін, давай ақша бер!» де. Қорыққанынан ақша береді. Осылай əркімнен таяқ жеп, қырғын ақша табуға болады... * * * Əкім болу оңай... Ол үшін бірден төрт қатын алу керек. Төрт əйеліңнен төрт баладан тудыр. Олар үйленіп, бір қауым ел болады. Сосын осы əулетіңе əкім болып шыға келесің! Сол САТИРИК.
№02 (207) 16.01.2015 жыл
Кімге күлкі, кімге түрпі Күйеуіңнің қадірін Байсыз болғанда білерсің, Тұз-дəміңнің қадірін, Майсыз болғанда білерсің! Балалықтың қадірін, Саналы болғанда білерсің, Ата-ананың қадірін, Балалы болғанда білерсің! Денсаулықтың қадірін, СПИД болғанда білерсің, Ақ жаулықтың қадірін, Қашып кетсең білерсің, Таза ауаның қадірін, Сасып кетсең білерсің... Қара көздің қадірін, Соқыр болсаң білерсің. Тырнағыңның қадірін, Қотыр болсаң білерсің, “Правоның” қадірін, Шопыр болсаң білерсің,
БІЛЕРСІҢ... Қара нанның қадірін, Аш болғанда білерсің, Ар-ұяттың қадірін, Тас болғанда білерсің... Тақырбастың қадірін, Шаш болғанда білерсің... Мейлі маған күлерсің, Оны өзің білерсің... Мынау не деп кетті деп, Бəйтерекке ілерсің... Жақпаса кейбір сөздерім, Тақиямды тілерсің... Сатыпалды ЕСТЕМЕСҰЛЫ.
Ет піспесе, шикі болады, ал, заң піспесе ше? Жаңа жол ережесі мені де етпетімнен түсірді. Əлі тұра алмай, жан-жағыма мойнымды бұра алмай жатырмын. Көршім де көзімді шұқып тұрып айтады дейсің... Жаңа заң бойынша он екі жасқа дейінгі балаларды автокөлікте алып жүруге болмайды, алып жүрсе, оңбайды... Айыппұл төлейді екенбіз, жаңа заң бойынша көліктің терезелеріне темір тор орнату керек, апат кезінде айдалаға ұшып кетпей, ішінде бықсы-ып жана беруіміз үшін, (көршім солай дейді...), жаң заң бойынша рулге кəдімгі құс жастықты байлап қою керек екен, өзінің апатты жағдайда шығатын жастығы жыртылып кетуі мүмкін... (көршім солай дейді əйтеуір), жаңа заң бойынша көліктің ішінде тырқылдап күлуге, сіңбіруге, түшкіруге, есінеуге, мызғып алуға болмайды дейді. Жаңа заң бойынша жеңіл көліктің ішіне түйе, сиыр, жылқы артуға болмайды, сыймайды дейді (Оны өзіміз де білеміз!)
8
– Ікке, дышқым келсе, ұя бейеді.. Амал жоқ, Досигім мен Майра қызымды артқы жүк салғышқа отырғызып, алдына арзан, үш жүз теңгелік кəмпит шашып тастадық. Қорқып қалмас үшін, ішіне фонар жағып, ойыншықтарын төбе қылып үйдік. Қысқасы, бала-шағадан əбден күйдік. Ызғытып келеміз. Бір жерге келгенде, МАИ инспекторлары тоқтатты. Кабинадан шықпай, құрт сорып отырмын. – Жүк салғышыңыздан жылаған балалардың даусы шыққандай ма? – деп сұрады бірі. – Жоға. Радио ғой. «Балалар қалай жылайды?» деген хабар екен... – «Живой» дауыс қой мынау! – деді екіншісі. – Олар əншілер деймісің? Фонограммамен жыламайды. Тірі дауыспен... – Радиоңызды өшіріңізші, қане... Радиомды «өшірген» болсам да, жүк салғыш жақтан балаларымның аңыраған дауысы... – Не ғой... Радиом өшпейді. Өшпейтін радио.
ЕТ ЖЕГІМІЗ КЕЛГЕН Бір күні қаланың шетінде тұратын інім ет жеп кетуге шақырды. Құдайдың өзі бере салған, бірінен соң бірі келе салған сегіз балам бар! Əйелім тоғызыншымызға екіқабат... Ең үлкен қызым он төртте, одан кейінгі ұлым он бірде... Он екіге толмаған, кішкентайымыз екі жаста... Үйде қалдырып кетейік десек қалмайды, біз қайда болса да шұбыр-еп жүргенді қалаймыз. Он ойланып, тоғыз толғанып, көліктің үстіндегі жүк артқышқа киіз жайып жіберіп, бес баламды қатар жатқыздым да, үстіне көрпе-төсек жинап, арқанмен шандып тастадым. Тұншығып қалмас үшін, ауыздарына қамыс түтік сорғызып, бір шетін ауаға шығарып қойдым. Болды. Бітті. Үлкен қызыма іште отыруға рұқсат, бесеуі төбеде жатыр, енді еңіреп тұрған екеуі қалды. Əйеліме əлсірей қарадым. Құлап қалатындай болып: «Осы екеуі «личный-ау»? Бекер туыпсың...?» Əйелім бұртиды: «Өзің ғой ұшқалақтай берген...» – Досжан, көршінің үйінде қаласың ба? – деп сұрадым. – Ікке, өжің қал... – Майра, шоколадтың қабығын беремін, көршінің үйінде қаласың ба?
–Басқа толқынға қойыңызшы? «Ауыстырған» болдым. Бір кезде балаларым сықылықтап күлсін... МАИ инспекторлары май жалағандай бір-біріне қарады. – Мына төбедегі не? – Көрмей тұрсыз ба, көшіп барамыз... – дедім мен. – Багажникті ашыңыз! – деп бұйырды семізі. Амал жоқ аштым. Ашып қарасам балаларым, балапандарым жоқ! Зəрем қалмады. Бірақ сездіргім келмей, ыржалақтап: – Айттым ғой, радиом бірде істеп, бірде істемейді... Олар кеткен соң барып, «ух!» дедім. Сөйтсем, балаларым артқы шіріген тесіктен өтіп, салонда жүр екен! Қуанғаным-ай! Не керек, ет жеп қайттық. Сол күні бес баламызды іздеп, түнімен сабылдық. Қайдан білейік, төбеде томпиып жатқан жүгермектерімізді, ініміздің үйінен ет те жемеген балаларымызды ұмытып кетіппіз ғой! О, шикі заң, саған апам да, атам да аң-таң... МұхШЕР.
НАНСОҒАР ЕДІК...
- Жүке, сіздің Жүсіп Ақшораев атыңызды да, «Шаншар» əзіл-оспақ театрының белді де бірегей əртісі һəм режиссері екеніңізді де «беске» білеміз. Сіздің балалық шағыңызға саяхат жасасақ. Өзіңіз құралпы балаларды мазақтаушы ма едіңіз? - Мектепті интернатта жалпиып жатып оқитынбыз. Бірақ қазір миымыз ашып кетті ғой, балалық шағымның көбі есімде қалмапты. Айтпақшы, интернаттың асханасынан нан ұрлайтынбыз. Қозы қарнымыз аш. Аспаздар жоқ кезде есіктің ілгегін сым темірмен көтеріп жіберіп, ішке кіретінбіз. Нанды таса жерге алып кетудің орнына, тап сол жерде жеп тұра беретінбіз. Ауылда таба нан жеп үйренген бізге бір жағынан бөлке нан дегеніңіз таңсық. Балмұздақты да бірінші көріп таң қалғанмын. «Қалай пісірген?» деп... Наубайханадан нан тасытқанда, жанымыз кіріп қалатын. Жеткенше нан күйсеп келетінбіз. Əсіресе, мен жүдə нансоғар едім. Ол кезде нан таситын «Мотороллер» жоқ, қаппен таситынбыз. - Газды сусынды да бірінші көріп, таңдайыңыз маңдайыңызға «жабысып» қалған шығар?
- Ауылда жəй күндерден гөрі бірінші мамыр мерекесінде лимонадты қарнымыз тырс етіп, жарылып кеткенше ішетінбіз. Қалаға келгенде көрдім, бес теңге салсаң, бір стақан толтырып береді. Не деген арзан су деп іше беріппін, іше беріппін. Қуығым жарылып өліп қала жаздадым! - Мектепте оқып жүргеніңізде алғашқы махаббатыңызға көз қысып дегендей... - Ол кезде менің көзім қысылмайтын. Əзіл ғой. Қайда-а, момын едік, қызға қырындау дегенді білмеппін.1977 жылы Жетісай қаласында тұратын нағашы əпкеме бардым. Шопырдың оқуына түсейін деп. Бірақ, жасым жетпей, нағашым істейтін дүкенде жүк тасушы болып жүрдім. Күндердің күнінде Қ. Жандарбеков атындағы драма театрына бір таныс жігіт арқылы жұмысшы болып кірдім. Жұмысшы болып жүріп, спектакльдің бүкіл диалогын жаттап алатынмын. Өзімше оңашада тентек адамдай ойнайтынмын. Жаз айында театрда ақын Мұхтар Шахановтың кеші өтті. Сол кеште мен ақынның өлеңдерін оқып, көзге түсіп, актер болып қабылдандым. Əрі Жетісайдағы мəдени ағарту техникумының режиcсер бөлімін бітіріп шықтым. - «Момынмын» дейсіз. «Шөстри» болып шықтыңыз ғой! Театрда ұзақ жыл істедіңіз бе? - Қайдағы! Ауылдағы туыстарым: «Əртістігің де құрысын, шайтаның да құрысын! Ауылға кел!» - деп шақырып алды. - «Шаншар» театрына қалай келдіңіз? - Мұха, бəрі өзіңіздің көз алдыңызда ғой. Біліп тұрып сұрайсыз, ə? Шəуілдірде Уəли екеуміз «Тамаша» ұйымдастырдық. Сөйтіп жүргенде өзіңіз мұрындық болған облыстық «Күлкі жəрмеңкесінде» бірнеше дүркін жүлдегер атандық. Өзіңіз ауылға, біздің үйге іздеп барып, Уəлиді
Атқарушы директор Асыл ЖАПАНОВ Жауапты хатшы Мұрат СЕРІКБАЙҰЛЫ
«Əділет» ұлттық апталығының президенті Қуанышбек Тасболатұлы БОТАБЕКОВ
Фельетон жəне сын-сықақ бөлімінің меңгерушісі Мұхтар ШЕРІМ Жарнама жəне жазылу бөлімі Салтанат ИБРАГИМОВА
жетектеп, Алматы теле арнасына апардыңыз. Ол кезде Астанаға бару, теледидарға түсу үш ұйықтасақ түсімізге кірмейтін. Жұрт ақша беріп теледидарға түсетін. «ТТТ-тамаша теледидары» бағдарламасында сіздің «Өтірік айтсам, өліп кетейін», «Қайыршылар»,»Бейшара балықшы» интермедияларыңызды орындап, Уəли екеуміздің сахнадағы жолымыз ашылды десем, өтірік айтқаным емес. «Шаншардың» дүниеге келуіне өзіңіз де себепкер болғаныңызды екінің бірі біле бермейді. - Сіз еңбек ететін театр Қазақстанның бренді. Дегенмен сіздерге қандай «ауа» жетіспейді? - Таза ауа жетеді...(Күлді) Көрермен береді емес пе бағамызды. Үнемі ізденіс болмаса тағы болмайды. Мəселен, «Бауыржан-шоудың» жігіттері жан-жаққа кетіп қалды. «Біз ғана мықтымыз!» деуге болмайтын шығар? «Шымкент шоу», «Нысана» театрларының да өзіндік орны бар. - Облыстық сатиралық театр неге қазақ классикасынан комедия қоймайды? - «Дыз» етпе сұрақ екен. Өте орынды. Ойланамыз! - Əңгімеңізге рахмет! Мұхтар ШЕРІМ.
Жаңа автокөлік сатып алған бір мақтаншақ көшеде ары-бері ызғытып жүріпті де, жол жиегіндегі бағананы сүзіп қалып, ес-түсінен айырылып, ауруханаға апарылады. Онда екі апта емделіп, үйіне оралыпты. Көршілерінің бірі көңілін сұрай келеді: - Иə, қалайсың? Дəрігерлер не деді? - Дəрігерлер: "Миың жоқ екен, əйтпесе қатты шайқалатын еді", - деді. x x x Төбет күшігін шақырып алып: - Мектепке сабаққа жақсы дайындаласыңдар ма? – деп сұрайды.
Интернетте, Бір қызбен таныстым, СМС жазып, Хат-хабар алыстым... Сондағы оның жазғаны-ай, Көңілімнің қалғаны-ай: “Үйге қазір кеватрым, Подругама”пока...” Деватрым... Қарным ашқан екен, Вермишель жеватрым.. Ваще, өзің қалайсың,
Республикалық «Əділет» ұлттық апталық газеті алқа кеңесінің төрағасы Нағашыбек ҚАПАЛБЕКҰЛЫ Меншікті тілшілер: Доқтырхан ТҰРЛЫБЕК (Алматы қаласы)
Техникалық директор Константин МАРКОВ
Тілшілер қосынының жетекшісі Мұратбек ТОҚТАҒАЗИН (Астана қаласы)
Видео-фотооператор Руслан НАСИРОВ Серік ҚОСАЕВ
Мекен-жайымыз: ҚР Астана қаласы, А. Иманов көшесі, 41/127. Шымкент қаласы, Қазыбек би көшесі, 84Б-үй. Байланыс үшін тел./факс: 8 (7252) 55-85-84 Ұялы: 8-777-557-08-52
- Əрине, жақсы дайындаламыз. - Оқуды үйрендің бе? - Жоқ. - Санауды ше? - Жоқ. - Түбің түскір-ау, мектепте не үйретеді? - Біз шет тілін үйреніп жүрміз? - Жақсы екен. Шет тілінде бірдеңе айта қойшы? - Мияу –у! x x x Орыс, қазақ, өзбек, еврей тікұшақпен ұшып келе жатады. Сөйтіп тікұшақтан бір ақау табылып, пилот құлағалы жатқандығы туралы жолаушыларына ескертеді. Сонда өзбек: - Менің жанұям бар маған өлуге болмайды, - дейді де үш парашюттің біреуін алып, секіріп кетеді. Еврейдің миы қатты істесе керек ол: - Осының бəрін ойлап тапқан мен ғой, деп тағы біреуін алады. Соңғы орыс: - Мынаны сен ала ғой, – деп қазаққа сөйлейді. Қазақ: - Сен ше? - десе, Орыс: - Менде бар, жаңа еврейге құр сөмке ұстатып жібердім. Оның миы қатты істейді ғой, жолда бірдеңе ойлап табар, - депті. x x x Əкесі баласынан: - Балам мектептегі жағдайың қалай
Менімен танысқан, Сен де жарайсың... Бүгін кешке Болсын есте, Кафеде кездесейік, “Сіз” деп сызылмай, Сыразым “сен” десейік! Айтпақшы, Келмей қалып, Қуып кетпе, Махаббатың нөл болып, Суып кетпе!”
болып жатыр? Баласы: - Мен тəртіпсіз, сабағын оқымайтын баланың əкесімен сөйлеспеймін! x x x Қыз жігіттен: - Менің туған күніме қандай сыйлық жасайсың? - Үлпілдеген бетіңнен сүйемін. - Егер мен рұқсат бермесем ше? - Олай болса жүре бер сыйлықсыз. x x x Сабақ өтіп жатыр. Мұғалім үй жұмысын тексеріп жатқан кез: - Асан, сен неге үй жұмысын орындамадың? - Аяғымды шығарып алдым. - Отыр, екі. Үсен, əжем ауырды деймісің? Отыр, екі! Ал, Арман, сен ше? Үй жұмысын неге орындамадың? - Зонадан ағам келді. - Мені ағаңмен қорқытпайақ қой, отыр үш.
Осыдан кейін... Не дейін? Мен де бірдеңе Деватрмын... Сол қыздың көзін шұқу үшін Кеватрмын... Мен ҒОЙ... ПЫСЫ. Қазіргі жастар интернетте осылай жазып жүр. Ана тілімізді бұлай қорламайық, сауатты жазуды үйренейік! Апталық Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне ақпарат министрлігінде есепке алынып, 27.12.2013 жылы есепке алу туралы №14077-Г куəлігі берілген. Аптасына бір рет жарық көреді. Таралымы - 15 000 дана. Тапсырыс - 0102.
Апталық Астана қаласы, "Ernur" Медиа холдингі" ЖШС (Сілеті көшесі, 30-үй) мен Шымкент қаласы, "ERNUR" ЖШС-нің (Т.Əлімқұлов көшесі, 22-үй) баспаханасында басылады