04 2015

№04 (209) = 30 қаңтар = Жұма = 2015 жыл

e-mail: gazeta_adilet@mail.ru

ЕЛБАСЫ ЖОҒАРҒЫ СОТ ТӨРАҒАСЫ ҚАЙРАТ МӘМИДІ ҚАБЫЛДАДЫ

Қ.Мəми Мемлекет басшысына соттардың 2014 жылғы қызметінің қорытындылары туралы баяндады.

Қазақстан Президенті бүгінде сот жүйесі алдында судьялардың VI съезінде белгіленген жаңа міндеттер тұрғанына назар аударды. Нұрсұлтан Назарбаев республика соттары 2015 жылдан бастап азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау кепілдігін нығайтуға бағытталған жаңа қылмыстық заңнама аясында жұмыс істеп жатқанына тоқталды. Сонымен қатар, Мемлекет басшысы сот төрелігін атқаруды одан əрі жақсарту, оған халықтың қолжетімділігін қамтамасыз ету, Қазақстанның судьялар корпусының кəсібилігін арттыру қажеттігін де айтты. Қ.Мəми соттарға 1,2 миллионнан астам арыз жəне іс келіп түскенін мəлімдеді. Ол азаматтық істердің саны шамамен 450 мың болуы Қазақстан азаматтарының сот жүйесіне деген сенімі артқандығының айғағы екенін айтты. Жоғарғы Сот төрағасы элек-

Халықаралық Түркі академиясы Қытай астанасы Бейжіңде биыл құрылғанына 550 жыл толатын Қазақ хандығының тарихына қатысты ғылыми жиын өткізді.

Белгілі тарихшы, професор Бай Цуй Циң соңғы жылдары Қазақстан тарихшыларының Цин мұрағатындағы Қазақ тарихына қатысты құжаттарды жинастыру, зерттеу жұмыстарын жоғары бағалады. Оның сөзінше, 1950-ші жылдан бері қазақ халқы мен тарихы, мəдениетіне қатысты қытай тілінде 2600-ден астам ғылыми мақалалар мен ондаған кітаптар жарық

Ғалымдарымыз Қытай жерінде Қазақ хандығына қатысты тарихымызды түгендеп қайтты

трондық сот өндірісін енгізу жұмыстары жөнінде де баяндады. Сонымен қатар, сот жүйесіндегі сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресті сегіз бағыт бойынша күшейту жөнінде кешенді ша-

ралар қабылданды. Солардың қатарында соттар қызметінің ашықтығын арттыру, инновациялық технологияларды енгізу, судьяларды іріктеу жұмыстарын күшейту, тұрақты əлеуметтік зерт-

теулермен қамту жəне басқа шаралар бар. Кездесу қорытындысы бойынша Мемлекет басшысы бірқатар нақты тапсырмалар берді.

Akorda.kz.

«ӘЛЕМ АЗАМАТЫНА» ТАҒЗЫМ Қытымыр қаңтар айында қазақ жұрты тағы бір арда азаматынан айрылды. Аталған айдың 13-і күні есімі елге таныс Халық Қаһарманы Мұхтар Əлиевті 82 жасында ажал арамыздан алып кетті. Көзі тірі болғанда ағамыз осы жылдың 2ақпанында 83 жасқа толар еді. Айтып келмейтін ажалға амал бар ма?.. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының иегері, Халықаралық медицина ғылымдары академиясының тұңғыш президенті, медицина ғылымдарының докторы Мұхтар Əлиевті ақтық сапарға шығарып салу рəсімі Алматыда Ғалымдар үйінде өтті. Қаралы жиында Алматы қаласының əкімі Ахметжан Есімов Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың марқұмның туған-туыстарына, жақын-жуықтарына жолдаған көңіл айту жеделхатын оқыды. Онда «Академик Мұхтар Əлиевтің өмірден өтуіне байланысты ауыр қайғыларыңызға ортақтасып, көңіл айтамын. Мұхтар Əлиұлы өз мамандығының шебері, білікті дəрігер əрі дарынды оташы еді. Марқұмның топырағы торқа, жаны жəннатта болсын!» деп жазылған. Президентіміз Мұхтар Əлиевті

Биыл қазақ жеріндегі өте құнды 14 тарихи ескерткіш қалпына келтіріледі

ерекше құрмет тұтып, оның ерен еңбегін, медицина саласындағы жасаған тарихи дүниелеріне риясыз ілтипатын білдіргенінен-ақ марқұмның нағыз елжанды азамат болғанын аңғару қиын емес. Аптал азамат туралы сөз қозғамас бұрын оның өмірбаянына көз жүгірте өтуді жөн санадық. Мұхтар Əлиұлы Əлиев 1933 жылы – Қызылорда облысы Жаңақорған ауданының Бөртескен стансасында туылған.

1957 жылы Алматы мемлекеттік медицина институтын емдеуші-дəрігер мамандығы бойынша бітірген. 1957 жылы Оңтүстік Қазақстан

облысы Темір кеңшарында учаскелік аурухана хирургі жəне бас дəрігері болған. 1958 жылы Алматы мемлекеттік медицина институтында клиникалық ординатор, 1960 жылы Республикалық клиникалық ауруханасының хирургдəрігері, 1961 жылы Онкология жəне радиология ҚазҒЗИ кіші ғылыми қызметкері, 1963 жылы Алматы екінші қалалық ауруханасы хирургия бөлімінің меңгерушісі; Алматы мемлекеттік медицина институтының аспиранты, 1966 жылы медицина ғылымдарының кандидаты, 1969 жылы Алматы дəрігерлердің білімін жетілдіру институты кафедрасының меңгерушісі, доценті

болған. 1974 жылы «Қосылысқан сəулемен зақымданған жағдайдағы күретамыр арқаулығы» деген тақырыпта докторлық диссертация қорғаған. 1976 жылдан бастап профессор атағын алған. Ол ҚР хирургтері ғылыми мектебінің негізін қалаушы əрі жетекшісі. 800 ғылыми еңбектің авторы. ҚР мен КСРО патенттері мен алдын ала патенттерінің 151 өнер табысы авторлық куəлігінің иегері.

30 ғылыми еңбектер жинағының бас редакторы. 1976 жылдан 1980 жылдар аралығында Алматы мемлекеттік медицина институты хирургия кафедрасының меңгерушісі, 1978 жылдан 1982 жылға

дейін ҚазКСР Денсаулық сақтау министрлігінің бас хирургі, 1980 жылдан 1985 жылға дейін Ə.Н. Сызғанов атындағы Клиникалық жəне эксперименталды ҚазҒЗИ директоры, 1982 жылдан 1987 жылға дейін ҚазКСР денсаулық сақтау министрі, 1997 жылдан Ə.Н. Сызғанов атындағы Хирургия ғылыми орталығының директоры қызметтерін жоғары деңгейде атқарған. 2001 жылдан бері Ə.Н. Сызғанов атындағы Хирургия ғылыми орталығының құрметті директоры. ХІ-ші, ХІІ-ші шақырылған ҚазКСР Жоғарғы Кең ес і н і ң д е п у та т ы ( 1 9 8 3 , 1985), Қазақстан Компартиясы XVI, XVII съездерінің делегаты, ҚКП ОК мүшелігіне кандидат (1986), КОКП XXVIII съезінің делегаты (1990), Халық депутаты (1990), Ə.Н. Сызғанов атындағы хирургия Ғылыми орталығы жанындағы медицина ғылымдарының докторы ғылыми атағын алу үшін ғылыми диссертация қорғау кеңесінің төрағасы (1988), Бүкіл одақтық хирургтер қоғамының басқарма мүшесі (1978-1982), ҚазКСР ҒА төралқасының мүшесі (1988, 1989) жұмыстарын жемісті орындаған. Халықаралық гастроинтестианалды хирургтер клубының (1996), Н.И. Пирогов атындағы хирургтер ассоциа-циясының (1996) мүшесі болған. ҚазКСР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1988), ҚР Мемлекеттік сыйлығының (1999), «Мамандық-Өмір» Халықаралық сыйлықтың (2004), «Платина Тарлан» сыйлығының лауреаты (2005). (Жалғасы 3-бетте).

Шараны құттықтау сөзбен ашқан Халықаралық Түркі академиясының басшысы Дархан Қыдырəлі Қазақстан президенті Н.Назарбаевтың тапсырмасы бойынша биыл Қазақ хандығының 550 жылдық мерейтойы кең көлемде аталып өтетінін атап айтты. «Елбасы Ұлытау төріндегі сұхбатында халқымыздың терең тарихы ғұндардан бастау алып, көк түріктерге ұласып, одан кейін Алтын Ордамен жалғасып, Тəуелсіздігімізбен сабақтасатынын ерекше атап өткен болатын», — деген ол өркениеттері иық тіресіп мыңдаған жыл көрші болған, Жібек Жолы арқылы қадым заманнан бері байланысы бекіген ежелгі елде Қазақ хандығы тарихына қатысты жиын өткізудің маңызына тоқталды. Қазақ тарихы, оның ішінде Қазақ хандығының мемлекеттік негіздері туралы жан-жақты мағлұматтар берілген алқалы жиынға қытайлық ғалымдардың қызығушылығы ерекше болды. Əсіресе Халықаралық Түркі академиясының ғалымы, профессор Бақыт Еженханұлының Қазақ хандығының тарихы туралы қытай-мəнжу мұрағат құжаттарына сүйеніп жасаған баяндамасын ықыласпен тыңдап, көкейдегі сұрақтарын қойды. Баяндамашы Қазақ хандығына қатысты ғылыми негіздегі жаңа деректер ұсынды. Өз кезегінде Қытай Қоғамдық ғылым академиясы Əлеуметтік зерттеулер институтының директоры, профессор Сун Чжунчжи, Бүкілқытайлық этникалық аз ұлттар тарихын зерттеушілер Қауымдастығының бас хатшысы профессор Лю Чжэньин, Қытайдың шекаралық аймақтарын зерттеу институтының бұрынғы басшысы, профессор Ли Цин Шэн жəне өзге де танымал қытай ғалымдары сөз сөйлеп, Қазақ хандығының 550 жылдығына байланысты өз пікірлерін білдірді. Қытайдың Қоғамдық ғылымдар академиясына (CASS) қарасты Этнология жəне антропология институтының директоры Ван Яньчжун: «Бүгін қазақ тарихшыларының институтымызға келіп, баяндама жасап, пікір алмасуы біздің қазақ тарихы, жалпы қазақ еліне деген түсінігімізді тереңдетеді. Мұндай шаралар біздің стратегиялық маңызды көршіміз — Қазақстанмен гуманитарлық-мəдени байланысты тереңдетуге оң əсерін тигізеді», деді.

көрген. Бертінде бұл салада докторлық жəне магистрлік зерттеу жұмыстарының саны артқан. Олардың арасында жергілікті жас қазақ ғалымдарының да қарасы молайып келеді. Бай Цуй Циң сондай-ақ «тақырыптарды қайталамау, дереккөздерді тиянақты жинақтау мен терең талдау мəселесінде қазақстандық əріптестерімізден үйренеріміз көп. Сол себепті сіздермен ынтымақтастықты арттыруымыз керек», — деді. Тағы бір танымал ғалым Ли Цин Шэннің пікірінше, Қытай ғалымдары бұдан кейін Қазақстан тарихы мен мəдениетіне қатысты зерттеу жүргізгенде қазақ əріптестерінің сол саладағы еңбектеріне баса мəн беруі тиіс. Ғылыми басқосу соңында Қытайдың Қоғамдық ғылымдар академиясына қарасты бірнеше институт Халықаралық Түркі академиясымен бірлесіп жұмыс істеуге деген қызығушылықтарын білдірді. Бірлесіп ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізу, ортақ шаралар атқару жəне ғылыми жинақтар шығару туралы сөз болды. Ынтымақтастық шеңберінде Қытай мұрағаттарына жол ашылып, Қазақ хандығына қатысты тарихымызды түгендеуге мүмкіндік туары сөзсіз. Бейжің сапары аясында Халықаралық Түркі академиясының ғалымдары Қытайдың бірінші тарихи музейінен Қазақ хандығына қатысты бұрын жарық көрмеген құнды құжаттар тапқанын айта кету керек. Қазақ хан-сұлтандарының Цин патшалығына жолдаған шағатай жəне қалмақ тілдеріндегі хаттары, Қазақ хандығы мен Цин мемлекеті дипломатиясына байланысты мəнжу тіліндегі маңызды жазбалар табылып, көшірмелері алынды. Түркі академиясының ғалымдары Бейжің сапары аясында Қашқардағы мың жыл бұрын түрік сөздігін жазып, тіліміздің құдіретін дүниеге танытқан Махмұт Қашқари мен биыл мың жылдық мерейтойы аталып өтілетін Жүсіп Баласағұни бабамыздың басына барып, тағзым етті. Сонымен қатар Үрімшідегі қазақ ғалымдары мен зиялылармен кездесу өткізді. Түркі академиясының ұйымдастыруымен өтетін Қазақ хандығының 550 жылдық мерейтойына қатысты халықаралық деңгейдегі мұндай ғылыми жиындар жыл соңына дейін жалғасатын болады.

BNews.kz

Астанада 6 ақпанда Қазақстан халқы Ассамблеясы жылының салтанатты ашылуы өтеді

¦ÄIËÅÒ

«Таңбалы» қорық-мұражайы Алматы қаласындағы Ə.Марғұлан атындағы археология институтының ғимаратында «Алматы қаласы тарихы» мұражайымен бірлесіп 2015 жылы 27 қаңтарда «Қазақ хандығының 550» жылдығына байланысты «Тарихтың түп қазығы – Таңбалы» атты көрме өтті.

ТАМСАНДЫРҒАН «ТАҢБАЛЫ» Көрмеге келген қонақтар Қазақстан Республикасының академигі, тарих ғылымының докторы, атақты археолог, ғалым, қоғам қайраткері Карл Молдахметұлы Байпақов, «Құрмет» орденінің иегері, белгілі жазушы, Алматы облысының құрметті азаматы, академик, белгілі қоғам қайраткері Нағашыбек Қапалбекұлы, С.Мұқанов пен Ғ.Мүсіреповтың əдеби-ескерткіш музей кешенінің директоры, ақын Əділғазы Жақсылықұлы Қайырбеков, Дінмұхамед Қонаев мұражайы, Зағип жəне нашар көретін азаматтарға арналған Республикалық кітапхана, Жамбыл атындағы Мемлекеттік жасөспірімдер кітапханасы, Ықылас атындағы қазақтың Халық аспаптары музейі, Қазақстан Республикалық Ұлттық кітапханасы қызметкерлері, «КТА» туристік ассоциация мүшелерімен музей қызметкерлері қатысты. Сонымен қатар БАҚ өкілдерінен «Қазақстан», «Хабар», «31», «СТВ», «Таң», «Мир», «Айқын», «Жас қазақ», «Қазақ радиосы» телеарналары жəне бірқатар республикалық бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері қатысты.

Көрменің салтанатты ашылуын «Таңбалы» Мемлекеттік тарихи-мəдени жəне табиғи қорықмұражайының директоры Ерлікбай Бессатұлы Əлімқұлов ресми кіріспе сөзбен ашқан соң, Қазақстан Республикасының академигі, тарих ғылымының докторы, атақты археолог, ғалым, қоғам қайраткері Карл Молдахметұлы Байпақов «Таңбалы» қорық-мұражайы ЮНЕСКО-ның Бүкілəлемдік мұралар тізіміне енген бірден-бір табиғи қорық екендігі жəне Қазақ хандығының құрылуы туралы əңгімелеп берді. «Құрмет» орденінің иегері, белгілі жазушы, Алматы облысының құрметті азаматы, академик, белгілі қоғам қайраткері Нағашыбек Қапалбекұлы: – «Таңбалы» біздің түп қазығымыз, ата-бабамыздың тарихы, мұнда үш мыңнан астам жартас суреттер көне жəдігерлер сақталған. Осы уақыттары осы жерде Керей мен Жəнібек хан ту көтерген деген əңгімелер еститінбіз, – деді өз сөзінде. С.Мұқанов пен Ғ.Мүсірепов музей кешенінің директоры Əділғазы Жақсылықұлы Қайырбеков: – Кең байтақ жеріміздегі ата-бабаларымыздың қалдырған тарихи мұраларын сақтап, ұрпақтан-ұрпаққа жеткізу біздің міндетіміз, – деп атап өтті.

Көрменің салтанатты ашылу лентасын ҰҒА-ның құрметті академигі, тарих ғылымының докторы Карл Молдахметұлы Байпақов пен «Алматы қаласының тарихы» музейінің директоры Айбек Жексеналыұлы Сыдық қиды. Көрменің тақырыптық нақышына орай «Тұран» фольклорлық этнографиялық ансамблі тарихи музыкалық бағдарламаларын келген қонақтарға паш етті. Көрмеге тарихи жəне этнографиялық жəдігерлер қойылды: «Таңбалы» кешеніндегі қола дəуірінің қабірлеріне археологиялық қазба жұмыстары жүргізілген кезде табылған қыш ыдыстарының түпнұсқасы. Жалпы алғанда жүзге тарта əртүрлі дəуірге жататын жартас суреттері мен тарихи ескерткіштер. Б.з.д. ХIII-ХIV ғасырдың ортасынан бастап ХІХ-ХХ ғасырлар аралықтағы қоныстар, қорымдар, ежелгі тас қашау орындары, жартас суреттері мен ғұрыптық құрылыстар (құрбан шалатын жерлер) бейнеленген сирек кездесетін жартас суреттерінің түпнұсқасының көшірмелері қойылды. Қазақстанға белгілі шеберлер ағайынды Құлмановтардың ұлттық нақышта жасаған этнографиялық туындылары көпшіліктің назарына ұсынылды. Қалқан, Қанжар, Батырдың кебелі сауыты, Батырдың бес қаруларын да жұрт тамашалай алды. Аты аңызға айналған Аңырақай даласы талай тарихи оқиғалардың куəгері. Осыған байланысты сол кездегі батырлардың қару-жарақ үлгілері мен Қарасай Наурызбай, Əйтей батырлардың суреттері мен деректері Бөрлі байрақ туының көшірмесі табылған тас мүсіннің түпнұсқасы қойылды. Келген қонақтарға «Таңбалы» тарихи-мəдени жəне табиғи қорық-мұражайының атынан арнайы естелік «Таңбалы» қорық-мұражайының фото альбомы сыйлыққа тапсырылды. Жұлдыз АЙНАБЕКОВА, «Таңбалы» қорық-мұражайының экскурсоводы.

e-mail: gazeta_adilet@mail.ru

«Таңбалы» қорық-мұражайы ЮНЕСКО-ның Бүкілəлемдік №04 (209) мұралар тізіміне енген бірден-бір табиғи қорық 30.01.2015 жыл

ЕЛ ТЫНЫСЫ

Шымкентте Ақпарат өндірістік орталығы ашылды 2015 жылдың 26 күні Шымкентте Қазақстан Республикасы Ішкі Істер министрлігінің мемлекеттік кəсіпорыны «Ақпарат өндірістік орталығы» ашылды. Ішкі істер министрлігіне тиесілі кəсіпорын ОҚО, Жамбыл жəне Қызылорда облыстарының тұрғындарына қызмет етпек.

рына құжаттарды дайындау мерзімін қысқарту жəне халыққа көрсетілетін қызметтің сапасын көтеру. Жаңа филиалдың ашылуы құтты болсын! Елдің игілігі үшін қызмет етейік, - деді ҚР ІІМ-нің орынбасары Рашид Тауфикұлы.

- Жаңа жыл басында ашылған жаңа мекеме қызметінің мақсаты айқын – халыққа сапалы қызмет көрсету. Қазақ-

азаматтарының ыхтиярхаты мен азаматтығы жоқ адамдардың куəлігін де даярлайды. Өткен жылы тек Оңтүстік Қазақстан облысында ғана 234 мың 101 азаматқа жеке куəлік пен төлқұжат дайындалған. Сонымен қатар, «АӨО» РММ ашылуына байланысты қосымша жұмыс орындары да пайда болды.

«Ата салтым асыл мұрам, ардағым» (Жалғасы. Басы өткен сандарда). САЛБУРЫН Бұл аңшылық сауық. Аңшы, саятшы жігіттердің топ болып, бірнеше күн бойы аңға шығуын «салбурын» деп айтады. Мұны «аңшылық мерекесі» десе де болады. Мұнда алған аң бəріне бірдей бөлінеді. Ауылдағы ақсақалдардың жолы бөлек есептеледі. Салбурын аңшылардың ерлігі мен ептігін, азаматтығын сынайтын жол. СЕРКЕ Қыс айларында жылқышылар бір мықты айғырды немесе мініс атын бауырынан жаратып, ерттеп алады да, таңдаған бір үйге «серке жегелі келдік» - деп түседі. Асы қашанда дайын тұратын қазақ «серке» деп келген соң, жылқышыларға мол етіп ет асады. Дəмі басталғаннан-ақ жаңағы жылқышылар сайлап келген айғыр қазан көтерген үйдің иесінің еркіне тиеді. Дəстүр бойынша серке атын алып жылқышылар аттанғанша, қалай қинап мінем десе де, қайда барып келем десе де еркінде. САУҒА СҰРАУ Ер-азаматтар жорықтан не бəйгеден олжалы болып келе жатып сауға сұрағанда, түскен олжасынан сұраушыға беруге тиісті болған.

Ақпараттық-өндірістік орталықтың негізгі мақсаты – құжаттарды дайындау мерзімін барынша қысқарту. Бұрын жеке басын куəландыратын құжатты 45 күн күткен Оңтүстік өңірінің тұрғындары енді оны 15-20 күнде алатын болады. Елімізде Астана мен Алматыдан кейін үшінші болып ашылған орталықтың ашылу салтанатына жиналғандар қатары көп болды. Шараға қатысқан ҚР ІІМнің орынбасары, полиция генерал-майоры Р. Т. Жақыпов, ОҚО əкімінің орынбасары Б.Оспанов, ІІО-ның ардагері Ж.Сұлтановтар құттықтау сөз сөйлеп, ғимараттың лентасын қиды. Одан кейін қонақтар Өңірлік мемлекеттік мекеме филиалының өндірісімен танысты.

- Біздің басты мақсатымыз Оңтүстік аймағының тұрғында-

стан халқының 30 пайызы тұратын Оңтүстік Қазақстан, Қызылорда жəне Жамбыл облыстары үшін құжаттардың жедел дайындалуы қарапайым халық үшін үлкен жеңілдік болары сөзсіз, - деді Берік Серікұлы. Айта кетейік, мекемеге бюджеттен 756 миллион теңге бөлініп, заманауи технологиямен жасалған жабдықтар сатып алынды. Ал ғимаратты «Ақпарат өндірістік орталық» өзінің тапқан пайдасы есебінен алған. Енді Оңтүстік Қазақстан, Қызылорда мен Жамбыл облыстарының тұрғындарына құжат даярлаудағы көрсетілетін қызмет сапасы артып, мерзімі қысқарады. Филиалда күніне 800 төлқұжат пен 1500 Қазақстан Республикасының жеке куəлігін жасап шығаруға болады. Сондай-ақ, шетел

Көптің алғысына бөленіп, елдің болашағы үшін аянбай еңбек еткен азаматтың бірі – Сəтбай Əмзебайұлы Жұмабаев-ты Оңтүстіктің жұртшылығы жақсы таниды десек қателеспейміз. Қазақстан Республикасының Ішкі істер саласында абыройлы қызмет атқарған білікті де беделді басшыға бүгінде жаңа жауапкершілік сеніп тапсырылды. Жиналған қонақтардың барлығы дерлік Сəтбай Əмзебайұлының бастамасына сəттілік тілеп, алдағы уақыттарда халыққа адал қызмет атқаратынына сенім білдірді. «Халыққа қызмет ету – абыройлы да жауапты жұмыс». Біз де өз тарапымыздан елдің игілігі үшін аянбай еңбек ететін мекеме қызметкерлерінің жұмысына сəттілік тілейміз. Ж. ƏЛƏЙДАРҚЫЗЫ.

«Нұрлы жол» бағдарламасы үкілі үмітімізге жігер қосады

Оңтүстік Қазақстан облыстық Мемлекеттік кіріс департаментіне қарасты «Энергетикалық» кеден бекеті Шымкент мұнай өңдеу зауытының экспортқа кететін мұнай өнімдерін жедел түрде жөнелту үшін əрі зауыт өнімдері құйылған вагонцистерналардың тоқтап қалу мүмкіндіктерін мейілінше азайту мақсатымен жасалған көптеген ұсыныстарынан соң 1998 жылдың соңында зауыт аумағында ашылған болатын. Жəне бұл уақыт талабынан туындаған, дер кезінде ашылған мекеме болды. Сонымен қатар, жаңа тəуелсіз Орта Азия мемлекеттері арасындағы сыртқы экономикалық байланыстар, оның ішіндегі энергия көздері: жоғарғы вольтті электр қуаты желілері арқылы ағылып жатқан электр энергиясы мен газ құбырлары арқылы Қазақстанға импортталып келіп жатқан, Қазақстан жері арқылы өтетін газ құбырларындағы транзитті табиғи газдардың да осы «Энергетикалық» кеден бекеті арқылы рəсімделуіне қол жеткізілді. Міне, содан бері бұл кеден бекеті арқылы жүздеген мың тонна мұнай өнімдері экспортқа шығарылып, миллиардтаған текшеметр табиғи газдар есепке алынып, еліміздің экономикасына қажетті валюталардың мемлекет қазынасына түсуін қамтамасыз етіп келеді. Осы кеден бекеті арқылы еліміздің экономикасын көтеруге үлес қосып жүрген көптеген білікті, жақсы мамандар білімін жетілдіріп, олар кең байтақ Қазақ Елінің облыстарында, шекаралары мен Орталық органдарында да қызмет етуде. Өткен жылы Елбасымыз Н.Ə.Назарбаевтың «Нұрлы жол» бағдарламасына үн қосқан ОҚО МКД қарасты «Энергетикалық» кеден бекетінің ұжымы өткен 2014 жылдың қорытындысы бойынша: 1) Кедендік алымдар – 104,3 млн. теңге, 2) Импорттық баж салығы – 96,7 млн. теңге, 3) Экспорттық баж салығы – 16,6 млрд. теңгені

құрап, жалпы сомасы 17,7 млрд. теңгені мемлекет қазынасына түсірді. Сонымен қатар, əкімшілік құқық бұзу бойынша 15 іс қаралып, 740 800 теңге айыппұл салынып, мемлекет қазынасына құйылды. Кеден бекеті қызметкерлері сыртқы экономикалық байланыстармен айналысып жүрген заңды жəне жеке тұлғаларға тұрақты түрде күнделікті өзгеріп жатқан кедендік заңдар мен ережелер туралы да түрлі консультациялық кеңестер беріп келеді. Сонымен бірге, еліміздің экономикасының қауіпсіздігін сақтау мақсатында, «Жеңіл дистиллятторды жəне өнімдерді, керосинді, газойлдарды жəне өзге мұнай өнімдерін əкетуге уақытша тыйым салуды енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 27 маусымдағы №713 қаулысындағы шарттарының орындалуын толық қамтамасыз етуде. Елбасымыз Н.Ə.Назарбаевтың қамқорлығының арқасында Шымкент мұнай өңдеу зауыты алдыңғы қатарлы жаңа технологиямен қайта жарақтандырылуда. Алыс – жақын шетелдерден жаңа жабдықтар мен технологиялық қондырғылар көптеп келіп түсуде. Мұндай іс-шаралардың өз кезегінде кедендік баж салығын көбейтуге əкелері де сөзсіз. Қазіргі күндері бұл қымбат бағалы жабдықтардың арнайы кеден қоймаларында жатып қалмай, құрылыс алаңдарына тез жеткізілуі де аса маңызды. Бұл жерде де кеден қызметкерлері келген жүктерді жедел түрде рəсімдеп, ел экономикасының дамуына да өз үлестерін осылайша қосуда. Елбасымыз Н.Ə.Назарбаевтың халыққа арнаған жолдауы мен «Нұрлы жол» бағдарламасымен жігерленген біздің ұжым нық сеніммен алға басып келеді. Д. ТІЛЛƏБЕКОВ, ОҚО МКД қарасты «Энергетикалық» кеден бекетінің басшысы.

ОБЪЯВЛЕНИЕ Все сделки, удостоверенные нотариусом регистрируются в обязательном порядке через их систему. Клиент необходимо обратиться к нотариусу удостоверяющему данную сделку для госрегистрации через ЕНИС. Перечень «Регистрация возникновения права» изложить следующей редакции: · Договор безвозмездной передачи недвижимого имущества; · Договор дарения · Договор купли продажи · Договор мены

· Соглашение о разделе общего имущество супругов · Договор имущественного найма (аренды) Исключить кроме: из перечня типов договоров, такие действия, к свидетельство о праве на наследство по завещанию, свидетельство о праве на наследство по закону- которые по своей юридической природе не являются сделками и на которые, соответственно, не распространяются требования Закона о безальтернативной

электронной регистрация прав на недвижимое имущество. Просим Вас. Со своей стороны, уведомить Центры по обслуживанию населения, что свидетельство о праве на наследство по завещанию. Свидетельство о праве на наследство по закону и все иные свидетельство, не являющиеся сделками, подлежат принятию сотрудниками ЦОН-ов на бумажных носителях. Шымкентский гор. ЦОН 3 отдел.

2

СЫРАЛҒЫ СҰРАУ Аң аулап, олжалы келе жатқан аңшыдан сұрап алатын сыйлық. Егер аңшы, мысалы, бір киік атып алса, сыралғы сұраушыға сол аңның бір мүшесін беріп кетуі керек. МҮШЕ АЛУ «Мүше алып қашып жеңгеден, Бозбала ерке қызға апар». Ойынтойда, мерекеде жас жігіттер топпен келіп мүше сұрайды. Жеңгелері оған орамал, сақина, айна т.б. мүше береді. Жігіт оны ала қашады. Басқа жігіттер оны қуып, алып қалуға тырысады. Қашқан жігіт мүшені өзі ұнатқан қызға апарып береді. ҰРАН Бұрынғы қазақ салты бойынша əр ру мен тайпаның өз жауынгерлік ұраны, сыйынатын пірі болған. Ұран негізінде ел намысына шабатын кезде, жауға қарсы аттанғанда ел-жұртқа, азаматтардың қанын қыздырып, бір ортадан табылуға, біріктіретін қуатты күш ретінде қолданылады. Батырлар жауға шапқанда өз елінің аруақты атабабаларының, əулие-əмбиелердің атын ұран етіп аттанады. Жəне сол ұран арқылы қай ру, тайпаның батыры екені анықталады.

Қыз-келіншектер жайлы салт-дәстүрлер ҚЫЗ АЙТТЫРУ «Қыз айттырудың мұндай тəртібі Есім деген ханның бұйрығы бойынша орнаған көрінеді» (Ы.Алтынсарин). Əр ата-ана өз ұлының болашақ қалыңдығын ерте ойластырады, өзінің теңін іздейді. «Анасын көріп қызын ал» деген қағиданы қатаң ұстайды. Яғни болашақ құдасын орынды жерден, жақсы кісілерден, аталы, іргелі ауылдан қарайды. Тұқымында, тегінде ауруы бар отбасының қыздарына сөз салмайды. Лайықты деген адамдарына əдейі барып балаларының болашағы туралы əңгіме қозғайды, өздерінің құда болу ниетін білдіреді. Мұны «қыз айттыру» дейді. Бұл жолдың да түрлі ереже, тəртіптері бар. Егер балалар (ұл, қыз) жас болса, тіпті іште жатса да ерте келіп сөз байласады. Мұндай адамдар көбіне бірін-бірі жақсы білетін, өте сыйлы, дос кісілер арасында болады. Олар алдымен іште жатқан балаларын бір-біріне (əрине бірі ұл, бірі қыз болса) қосу туралы келіседі. «Атастыру» деген осы. Мұны бел құда дейді. Бесікте жатқан балаларды атастырса «бесік құда» дейді. Кейде қыз алған құда болған кісілер құдалықты тағы жалғастыратын болса оны «сүйек жаңғырту» деп атайды. Қыз бойжеткен, ұл ержеткен жағдайда екі жасты қосу «құда түсу» арқылы жасалады. Қазақтың ертеден белгіленген заңы бойынша жеті атадан бері қыз алыспайды. Некелік ережеден əйел күйеуден 8 жас, еркек əйелден 25 жас үлкен болса қосылуға рұқсат етілмейді. Əрине əмеңгерлік жолда бұл шектеуге қарамайтын жайлар да бола береді. «Қыз айттыру», баталасу жас отаудың беріктігін, сенім мен сыйластықтың негізін қалайды. ЖАУШЫ ЖІБЕРУ Жаушы – қыз айттыруға баратын өкіл. Ол жөн-жосықты білгіш, сөзге шешен, əзілге жүйрік адам болуы шарт. Жаушы қыздың əке-шешесімен сөйлесіп, бойжеткенге құда түсіп, «қыз айттыру» дəстүрін орындайды. «Құда түсу» дəстүрі де осы кезде белгіленеді. Осылайша екі жақ қазақ халқының салт-дəстүрін біріге орындайды. Қонақ жайлы қазақ, жаушы келген кезде қонақжайлық танытып дастарқанын жайып қарсы алады. Мал сойылып, табақ тартылады. Қыз бен ата-анасы қарсы болмаса, жаушының өтінішін қабыл алып, екі жақ құда болысады. «Құдалық берік болсын!» деп, жаушыға кəдесін жасап, шапан жауып, ризашылығын білдіреді.Осыдан кейін жігіт жағы «құда түсуге», қыз жағы «қыз ұзатуға» дайындық жасайды.

ҚЫЗ КӨРУ «Мырзалар қыз таңдаған келсін мұнда, жігітті қыз көретін біз көрелік» (Т.Жомартбаев). Кейде «қыз таңдау» деп те аталады. Салт бойынша белгілі кісілердің балалары немесе өнерпаз, сал-сері жігіттер өзіне лайықты қыздарды ел ішінен өздері таңдаған. «Пəлен жерде жақсы қыз бар» дегені естігенді жар таңдаған жігіттер өнерлі дос-жолдастарын ертіп қыз ауылына барады. Қазақта «қызды кім көрмейді, қымызды кім ішпейді» деген мақал қыз іздеген жігіттерге жол ашады. Ондай жігіттерге ешкімнің наразылық білдіруге, тосқауыл жасауға хақысы жоқ. Керісінше жігіттерді салтанатпен қарсы алған. Ауылдың бойжеткен өр мінезді, еркін қыздары мұндайда «қыз көретін жігітті біз көрелік» деп белсене шығып, жігіттермен өнер сынасқан. Жігітке олар сын көзбен қарап, өз ойын ашық айтқан. Осындай жолда бірін-бірі сынаған қыз жігіттер айтысқа түскен. Осыдан кейін ұнатқан жастар сөз байласып, жігіт жағы құда жіберген. Демек, жігіт пен қыз бірін-бірі ұнатқан жағдайда да құдалық жолы жасалған. Олай болса бұрын да қыз-жігіттің ұнатып, сүйіп қосылған кездері болған. Əрине, қазақ салтында «қыз таңдау», «қыз көру» əр кезде бола бермеген. Оған аты белгілі адамдардың балалары мен жігіттердің ғана қолы жеткен. ҚЫЗ ТАНЫСУ «Күйеу келтір, қыз ұзат, тойыңды қыл, қыз таныстыр – қызыққа жұрт ыржыңшыл» (Абай). Ұзатылған қыз өз босағасынан аттанар бұрын жеңгесін ертіп туған-туыстарын аралап, көрінеді. Мұны дəстүр бойынша «қыз танысу» дейді. Қыздың барған үйі оған құрмет көрсетіп, жақсы тілектер тілеп, бағалы киім, дүние-мүлік, жақсы тағамдар беріп аттандырады. Бұл бұрын халық арасында өте жарасты дəстүр болып қалыптасқан. СЫРҒА ТАҒУ Жігіт жағынан 4-5 адам барып, кездесу жасап, қыздың құлағына сырғасын тағып, ұзату тойына келіп, сол күні қызды алып кетуге келісіп кетеді. ҚҰДА ТҮСУ Қазақ отбасында қыз баланы «үй құты» деп бағалап, оған ерекше сыйқұрмет көрсетіледі. Сол себепті де тұңғыш қыз болып туылған ата-ана «Ырыс алды – қыз» деп қатты қуанысып, оны көздің жауын алатындай қызылмен киіндіріп, қос бұрымын төгілдіріп, төр жаққа отырғызатын. Балиғатқа толған қыз бала үй ішінде жүргенде басына жұқа қызыл орамал тартса, сыртта жүргенде қарқара, қарқаралы топы не қарқаралы тақия киеді. Осындай киім кию үлгісіне сай бойжеткен қыздар «қарқаралы қыз», «қызыл орамалды қыз» атанған. Басы бос бойжеткенді киген киімінен бірден таныған қыз көрушілер қызының ұнағанына оның əке-шешесіне сөз емеурінімен сездіреді. Қыз шешесі: «Қымызды кім ішпейді, қызды кім айттырмайды», Қызымның ұнағаны рас болса, бір белгі тастап кет», – дейді. Жігіт əкесі үйдің төріне қамшысын іліп, «Құдалықтың басы осы болсын» деп, бір жорға байлайды екен. «Ұнатқан қызыңа сыйла» деп шешесі аманат қылған үкілі тақия, сырға, сақиналарын жігіт бойжеткенге ұсынады. Осындай жоралғылардан кейін ол үйдің қызы «үкілі қыз», «сақиналы қыз» атанады да, «қыздың басы бос емес, біреудің қалыңдығы» деп танылады. Төрдегі қамшы құда түсу тойы болғанша ілулі тұрады. Қыз əкесі бір-бір жарым жыл жігіт үйінен жаушы күтеді. Осы шамада жігіт жағынан еш хабар болмаса, қыз үйі жігіт əкесінің қамшысын кері қайтарады. Бұл салт «қамшы қайтару» деп аталады да, «қызымның басын босаттым» деген ишараны білдіреді. Егер қыз əкесі жігіт үстінен билерге шағым жасаса, онда жігіт əкесі атшапан айып төлейді. ҚАЛЫҢМАЛ «Қалың мал» (дəстүр, кəде). «Мен ат тон айыбымен қалың мал қайтартпақшы болдым ғой» (С.Көбеев). Құда түсу рəсімі келісілген соң дала заңы бойынша күйеу жағы «қалың мал» төлеуге тиіс. Бұл қазақ, қазақ болғалы бұлжымаған ежелгі дəстүр. Оның мөлшері құдалардың дəрежесі мен дəулетіне байланысты екі жақ келісе отырып шешеді. «Бұрынғы кедейлер арасындағы қалың мал мөлшері бес алты малмен тынса, ірі байлар арасында екі жүз, бес жүз, мың жылқыға дейін жеткен. Би мен байлар, хан мен төрелер арасында қалың мал үстіне «бес жақсы» деп аталатын бес түйеге қосып бір «жетім қыз (күң), «аяқ жақсы» деп беретін үш түйеге қоса бір «еркек жетім» (құл) бергендігі кейбір деректер арқылы белгілі. Қалың малдың «қырық жеті», «отыз жетінің бүтіні», «отыз жеті», «отыз жетінің жартысы», «жақсылы отыз жеті», «жиырма жеті», «он жеті», «домалақ қалың мал», «домалақ бата» сияқты түрлері болған. Мұның сыртында той мал, сүт ақы, күйеу апаратын ілу, өлі тірі апаратын, тағы басқа көптеген бағалы кəде, жоралар да болады. Бұған кеңес үкіметі кезінде «қызды малға сату» деп қара күйе жағылып келді. Ал шындығында қыздың жасауы «қалың мал» мөлшерінен кем болмаған. Демек, бұрынғы дала заңында бұл ескерілген сияқты. Əрине «қалың мал» құдалардың дəулетіне байланысты болған. Бұл істе əркім өз шама-шарқына қарай белгілеген. (Жалғасы бар).

¦ÄIËÅÒ

ҚҰРМЕТ

Адам жанының арашашысы

№04 (209) 30.01.2015 жыл

3

«ӘЛЕМ АЗАМАТЫНА» ТАҒЗЫМ «Адамдар, жақсылық жасауға асығыңыздар!»

Мұхтар ƏЛИЕВ. Əмір МҰСАҚҰЛОВ, əдебиетші-ғалым, «Құрмет» орденінің иегері:

ШЕШІМДІ ЕШКІМГЕ ЖАЛТАҚТАМАЙ ӨЗІ ҚАБЫЛДАЙТЫН – Біз Мұхтар Əлиевпен бір заманның тумасымыз. Алғашында Мұхтар Əлиұлы Түркістандағы педагогикалық училищеге түсіп, бастауыш сынып мұғалімі мамандығын тəмамдаған. Жаңақорған ауылының төл перзенті сол кезде Отырар ауданы, «Темір» стансасына мұғалім болып жұмысқа орналасады. Алайда, медицинаға деген ерекше ықыласының нəтижесінде 1951 жылы Алматы қаласындағы медициналық институтқа құжаттарын тапсырып, өз күшімен оқуға қабылданады. Дəрігер болуға ерекше ден қойған Əлиев оқып жүріп, «Хирургия» кафедрасының меңгерушісімен тығыз қарымқатынаста болады. Шəкіртінің білімділігіне, бейімділігіне тəнті болған ұстазы ерекше сенім білдіріп, күрделі оталарға қатыстырады. Институт қабырғасында жүріп, дипломдық жұмысын да өте жоғары деңгейде қорғап шығады. Медицина институтын бітірген соң, туған елі Отырар ауданына келіп, аталған аудан ауруханасының дəрігері болып қызметке тұрады. Сол кезде ол аурухананың бас дəрігері

Бакуден келген Махуддин Асанов деген өте жоғары білімді дəрігер болатын. Мұнда аз ғана жұмыс жасаған Мұхтар Əлиұлы «Темір» стансасындағы ауруханаға жеке дəрігер болып ауысады. Осында жүріп халықтың ықыласына бөленіп, көптеген алғыстарға, марапаттарға ие болды. Халықтың жас дəрігерге деген ықыластары күннен-күнге арта түсті. Беделі артты. Алтын қолды хирург екенін танытты. Осы тұста айта өтетін жəйт, Отырарда жүріп, «Қазақ вальсінің королі» Шəмшімен танысады. Шəмшінің талантына тəнті болған ол оған барлық жағынан көмек береді. Осылай жұмыс жасап жүріп, 1966 жылы кандидаттық диссертациясын қорғайды. Қызмет ету барысында жас екеніне қарамай, «талантты хирург», «шебер хирург» деген атқа ие болады. Халықты өз білімімен мойындату арқылы, бүкіл дүние жүзін де мойындата білді. Бұл кісінің науқастарға қойған диагнозы да дəл келетін.

Иманəлі Оспанұлы БАЙДƏУЛЕТ, медицина ғылымдарының докторы, профессор, ХҚТУ клиникасының менеджері, Шымкент қаласы жəне Ордабасы ауданының Құрметті азаматы, бірнеше халықаралық ғылымдар академиясының академигі, ҚР-ның ХІ-Жоғары Кеңесінің халық депутаты: (Соңы. Басы 1-бетте). «Абылай хан» алтын медалімен (1998), «XXI ғасырдың 500 негізін салушылар» (Кембридж, Англия, 2001), «1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысындағы ерен еңбегі үшін», «XXI ғасырдың 2000 көрнекті интеллектуалдары» медальдарымен; «Қазақстан Республикасы ғылымын дамытудағы еңбегі үшін» белгісімен (2001) марапатталған. «Стратегиялық менеджмент үшін» алтын медалі мен лауреат атағын алған (Франция, 2002). Алтын жұлдыз - айрықша белгісінің табыс етілуімен «Халық Қаһарманы» (1995), «Жыл адамы» (2001), «Əлемнің көрнекті интеллектуалдары», «Медицина облысында көрнекті кəсіби жетістіктері», «Əлем азаматы», «Əлем елшісі», «Көрнекті көшбасшы» (2003) атақтарының иегері. Хирургияны дамытудағы көрнекті үлесі үшін құрметті халықаралық дипломның дипломанты (2002), Балтимор қаласының Құрметті азаматы жəне АҚШ-дағы Кентукки штатының Құрметті полковнигі (1988) атақтарын алған. Жаңақорған, Ордабасы, Сайрам аудандары мен Түркістан, Алматы қалаларының Құрметті азаматы.

жылында 13 мыңнан астам операция жасапты. Бұл дегеніміз 13 мың адамның тағдыры. Оның ана сүтімен бірге бойына тараған бұл дарын қасиеті еліміздің медицина саласының мерейін асырды. Іштарлық, қызғаншақтық сияқты адамның жаны мен тəнін қартайтатын қасиеттерден ада Мұхтар Əлиев білгенін білмегенге үйретуді үлкен міндет деп санайтын. Сол үшін де ол өзінің ізін басып келе жатқан шəкірттерге, көкейге түйген көп тағылымын ой-санасына сіңдіретін. Содан жас шəкірттердің тəжірибесінің толысып, шебер дəрігер болуына күш салатын. Ол тек бір сала жолымен емес, медицинаның түрлі салаларын жетік меңгерген талантымен де дара еді. Шамасы «жігітке жеті өнер де аз» дегенді қаперіне алса керек. Мысалы, ол бірде бауырдағы эхинококты лазермен күйдірсе, ендігі кезекте отаны аяқ-қол микрохирургиясы бойынша жүргізген. Ал оның қан тамырларын пластикалық жолмен байланыстыру, асқазанға хирургиялық, пластикалық операциялар жасау əдістері хирургиядағы айтулы жаңалықтардың біріне айналды. М.Əлиев Қазақстан мен Орта Азияда алғаш рет балаларға бүйрек,

ТАЛАНТЫ ТАЛАЙДЫ ТАҢҚАЛДЫРҒАН ТҰЛҒА – Мұхтар Əлиев – қазақ еліне бірінші болып эндоскопиялық (пышақсыз) отаны енгізіп, оны жүйелі түрде жолға қоя білген белгілі шебер хирург. Ол Қазақстанның хирургтар мектебінің негізін қалаған біртуар тұлға. Мұхаңның Қазақстанның медицина саласына сіңірген еңбегі орасан зор жəне ерекше. Біз ол кісімен қатар жүріп, халық депутаты болдық. Ол кезде марқұм Марс Фазылұлы Үркімбаев та арамызда жүруші еді. Үшеуміз халық қалаулысы бола жүріп, басымыз қосылғанда еліміздің медицинасының жай-күйін, өзегін тарқатар өзекті мəселелерін талқы-таразыға салатын едік. Халық саулығы үшін өте маңызды болған мемлекетімізде жоқ эндоскопиялық қондырғыны шетелден алып келу үшін бар күшін сарқа жұмсады. Тоқырау кезеңіне қарамастан, бұл мəселенің жүзеге асуына өз үлесін қосқан азаматтың бірі мақта өндірісі ісімен (Таймақта) айналысатын компания басшысы, елжанды

азамат Шаһарбек Усманов бауырымыз құны 103 мың АҚШ долларын қамтитын мақтаны беріп «Сіздердің бұл бастамаларыңызды қолдаймын. Эндоскопиялық аппараттың дəл өзін алып бере алмасам да, бағасы одан кем түспейтін мына мақта өнімін беремін. Сатсаңыздар əжептеуір ақша болады» деп, азаматтық танытты. Бұл ізгілікті бастамамыз жүзеге асты. Бұған сол кездегі облыс əкімі Зауытбек Тұрысбековтың де үлкен қолдау көрсеткенін айта кеткенім жөн. Əрине, оның туған өлкесі Оңтүстік өңірі болған соң, аталған жерге үнемі бүйрегі бұрып тұратын. Қызылорда облысының Жаңақорған ауданына, ОҚО, Отырар ауданы, Темір кеңшарына көмек қолын созудан еш жалықпайтын. Алматыдан ат арылтып, Оңтүстікке іссапармен келген бойда, бірден шалғайдағы ауыл-аудандарға бет түзейтін.

Мəди БИГАЛИЕВ, медицина ғылымдарының докторы, профессор:

Мұхаңның өмір мектебіне қарап отырсақ, оның бесіктен белі шығып, буыны бекіп, бұғанасы қатайғаннан бастап-ақ, талмай, тынбай ізденіп, көз майын тауыса кітап оқып, білім нəрімен сусындалып, талай тың бастамаларды дүниеге əкелсе де, тоқмейілсіп тоқтап қалмай, ары қарай еңбек етуден жалықпағанын байқауға болады. Ол адам жанының арашашысы «ақ халатты абзал жан» деген ардақты атқа шаң жуытпай, өз қызметін ерекше адал атқарған. Талай жанның өміріне араша түсіп, əрдайым қолы шипалы, сөзі жылы деген құрметті арқалап жүрген. Өз өмірінде дертіне дауа іздеген сан мыңдаған науқас жандарға орта жəне күрделі оталар жасаған. «Əуелгі байлық – денсаулық» деген. Иə, атың дардай бай-бағлан болсаң да басты байлық денсаулықты сатып ала алмайсың. Алланың нығметімен берілген бұл құдіретті кейбіріміз бағалай бермейміз. Салдарынан түрлі ауыр науқастарға шалдығып, төсек тартамыз. Осындайда олқылықтың орнын толтыру үшін Гиппократқа ант берген ақ халаттылардың қызметіне қол созамыз. Жағдай ушығып, көңіл-күйіміз тығырыққа тірелген сондай сəтте дəрігердің білгірлігі үлкен рөл ойнайды. Қазақта ондай өз ісінің кəнігі маман дəрігерлерін «қолы жеңіл дəрігер екен» деп айтады ғой. Міне, сол қолы жеңіл дəрігерлердің бірі əрі бірегейі осы Мұхтар Əлиев десек артық айтқанымыз емес. Ол өзінің саналы ғұмырының 20

e-mail: gazeta_adilet@mail.ru

бауырды алмастыру (трансплантация) операцияларын жүргізген азамат. Сондайақ, өт жолы мен аналық без ісігіне, соқыр ішекке эндоскопиялық əдісті сəтті қолдана білді. Бұған қоса қан тамырларына жасалатын операцияларды барынша жетілдіре отырып, оны хирургиялық тəжірибеге енгізді. Академиктің еңбектерінің арасында ұйқы безіне аутотрансплантация жасау, бүйрек пен арықша бездерге, лапараскопия əдісін қолдану жұмыстары да көрініс табады. Ол Қазақстанда алғаш рет қолқа мен тəждік (коронарлық) артерияларды жалғастыру операциясын шебер жасағандығымен əріптестер арасында шоқтығы биік болған. «Жасымда бейнет, қартайғанымда зейнет бер» деген. Мұхтар ағамыз жалынды жастығында еңбегінің зейнетін рахаттана өткізетіндей қызмет ете білді. Бұған ешкім де дау тудырмайды. Бірақ соңғы жылдардағы əлденеге алаң көңілі оған ылғи да маза бермеді. Осы жəйт те оның алақандай жүрегіне салмақ салғанын ұғыну қиын емес. Қайткен күнде де асқаралы асулардан асып, биіктерді бағындырған ел ағасының есімі ел тарихынан өшпес орын алғаны күмəнсіз. Елімізде алғаш рет «Əлем азаматы» атағын алған абзал ағаның рухына тағзым ете отырып, оның есімі тəуелсіз еліміздің медицина тарихында алтын əріппен жазылатынына сенім білдіреміз. Қуанышбек ТАСБОЛАТҰЛЫ.

«ӘЛЕМ АЗАМАТЫ» АТАҒЫН АЛҒАШ АЛҒАН

- Еліміздің біртуар азаматы, ұлы ұстазымыз Мұхтар Əлиұлының медицина саласында сіңірген еңбегі ерен. Ол көп жылғы ізденісінің арқасында осы жауапты салаға көптеген жаңалықтар ашып, тың бастамаларды жүзеге асырды. Мəселен, Қазақстанда алғаш рет бауыр-бүйректі алмастыру оталары Мұхаңның бастамасымен қолға алынған. Бүгінде ол сəтті жалғасын тауып жатыр. «Шəкіртсіз ұстаз тұл» деген. Аптал азамат əрдайым талаптанған шəкірттеріне білгенін үйретіп, ұстаздық етуден жалықпаған кісі ғой. Оның шекпенінен 100-ден аса білімді де білікті шəкірттердің шығуы соған дəлел. Өзім де сол шəкірттердің бірімін. Ол кісінің тəлімін алған шəкірттер бұл күнде министр, белгілі жоғары оқу орындарының басшысы жəне бас дəрігер сияқты лауазымды қызметтер атқарып, еліміздің денсаулық сақтау саласының дамуына өз үлестерін қосып отыр. Осындайда «бүгінгі ұстаз, кешегі шəкірт» деген сөз еріксіз еске түседі.

– Марқұм бар өмірін медицинаға арнаған атпал азамат еді. КСРО кезінде Қаз ССР-нің денсаулық сақтау министрі болып жүргенінде əрбір ауылдар мен елді мекендерге дейін амбулатория, медициналық бекеттер ашуға қол жеткізді. Алыстағы малшыларға дейін жылжымалы медпункттер қызмет көрсетті. Балалардың «қызылша» ауруын республикада толығымен жойды. Оба, тырысқақ, алапес ауруларының ошақтарын жойып, бақылауды күшейтті. Туберкулезге қарсы күресті күшейтіп, əр аудан орталықтарынан арнайы ауруханалар аштырды. Ақтөбе рентген зауытын іске қосып, жылжымалы рентген көлігімен бүкіл республиканы қамтамасыз етті. Елге, халқына сіңірген еңбегі көп еді. Түркі əлемінен, оның ішінде халқымыздың ішінен тұңғыш рет «Əлем азаматы» деген атақты алған тұлға да осы Мұхтар Əлиев ағамыз болды. Мінезі тұйық, ауыр болса да, жаны шуақты адам болатын. Алла алдынан жарылқап, иманы жолдас болсын! Алды пейіш, арты кеніш болсын! Қазаның арты отбасына да, Елге де қайырлы болсын!

Өмірзақ ƏМЕТҰЛЫ, Мұхтар Əлиевтің інісі:

АҒАМНЫҢ ӨНЕГЕСІ АДАСТЫРМАС ЖОЛСЕРІК БОЛДЫ – Ағамның қазасы ел үшін, біздің əулет үшін ауыр қаза болды. Мұхаң мұндай жетістікке, атақабыройға табан ет, маңдай терімен қол жеткізді. Ол кісіде «көке-жəке», «таныс-біліс» деген ұғым болмады. Бар күшін білім алуға, саналы ғұмырын медицинаны дамытуға арнады. Ол жас кезінен бастап тағдыр теперішін көп көрді. Ананың аялы алақанынан ерте қағылып, мейіріміне тоймай өсті. Сұм ажал ағайынды Əмет пен Мұхтардың анасын ерте алып кетті. Мұхтар ағамыздың балғын балалық шағы сұрапыл соғыспен тұспа-тұс келді. Оның сол ұмытылмас балдəурен кезеңін сол бір қиян кескі ұрыс, қиын-қыстау күндер, жоқшылық пен шымшытырық сəттер мəңгі ұрлап кеткені жасырын емес. Ол жастайынан еңбекқор, талапшыл болып өсті. Табандылығы мен өжеттілігінің арқасында ол ел назарына ілікті. Ауылдың көп көрген көрегенді ақсақалдары оны көргенде бауыр

Ондағы тіршілікті өз көзімен көріп, бақылайтын. Əсіресе, учаскелік ауруханаларға бар көмегін аямай, ондағы медициналық проблемалардың өз шешімін табуына бар күшін салатын. Мұхаң аз сөйлейтін. Бірақ тым көп жұмыс істейтін азамат, ұлағатты ұстаз ретінде бізге үлгі бола білді. Еліміздің Денсаулық сақтау министрі болған кезінде де, уақытының өте тығыз болуына қарамастан, адамдарға қуаныш пен өмір сыйлауды басты назарға қойып, ота жасаудан қол үзген емес. Біздің зерттепзерделеуімізше жиырма жылға жуық уақытта он үш мыңнан астам ота жасаған. Бұл сан мыңдаған адамдардың қасында отбасы, туған туысы, ұл-қызы сияқты қаншама жандардың жанын шүберекке түйіп отыратынын ескерсек, оның мыңдаған жанға қуаныш сыйлағанын бағамдау қиын емес. Жоғары Кеңесте депутат болып жүргенде ол күндізгі сағат 10:00-да басталатын кеңеске бір минөт те кешікпей келетін. Бір таңқаларлығы ол сол жиын басталмас бұрын таң қылаң берген сəттен бастап, науқастардың жайын ойлап, жоспар негізінде екі бірдей отаны жасап келуге де үлгеретін. Сөз соңын Мұхаңның қазасына көңіл білдіре отырып, оның өмірі, еткен еңбегі мен қарымқабілеті білікті де шебер дəрігер боламын деп мақсат қойған жандарға үлкен өнеге болады деп түйіндегім келеді.

Ілесбек БАЙЖАНОВ, Қазақстан Журналистер одағының мүшесі:

ҚАЗАҚТЫҢ ТҰҢҒЫШ ХИРУРГЫ

Мұхаң жастармен бірге

Шешімді де ешкімге жалтақтамай өзі қабылдайтын. «Бөтеннің ала жібін аттама», «үлкенге – құрмет, кішіге – ізет» көрсетуден ешбір жалықпа» деп үнемі айтып отыратын əке өсиетін Мұхтар Əлиұлы өмірінің соңына дейін жадынан шығармады. Көптеген кандидаттарды айтпағанда, білікті шəкірттерді медицина саласына баулып, 70-тен аса қабілетті докторларды дайындаған. Осы тұста өзінің айтқан бір оқиғасы есіме түсіп отыр. Соны айта өтейін. Институт қабырғасында жүрген кездерінде кезекті отаға дайындалып жатқанда ұстазы ешбір ескертусіз «бұл отаны Мұхтар жасайды» дейді. Барлығы сасып қалады. Өз қабілетіне сенген Мұхтар байыппен отаны бастап та кетеді. Ота аяқталады. Сол кезде ота жасалған жерден қан кете бастайды. Сонда да қанына сіңген байсалдылықпен, қанды дер кезінде тоқтатады. Ота сəтті аяқталады. Салмақты мінезіне тəнті болған ұстазы шəкіртіне дəн риза болады. Міне, бұл да өз ісіне деген құштарлықтың белгісі болса керек. «Білекті бірді жығады, білімді мыңды жығады» демекші Қазақ медицинасын талай биіктерге жетелеген Мұхтар Əлиев өз білімінің арқасында «Халық қаһарманы» атты жоғары марапатқа ие болады. «Өмір бар жерде, өлім бар» демекші, сөз соңында айтарым, Мұхаңның жатқан жері жайлы, жаны жəннатта болсын.

тартып «осы сенен бірдеңе шығады. Халықтың жанашыры боласың-ау» деп лебіз танытатын. «Халық айтса, қалт айтпайды» деген. Сол аузы дуалы аға буынның айтқаны айна қатесіз жүзеге асты. Мұхаң əмбебап, он саусағынан өнері тамған, жан-жақты, білімді азамат болып биік шыңды бағындырды. Жұлдызы жанып, ел алғысына бөленді. Оның медицинамен қатар, техника ғылымдарына, спортқа деген əуестігі, өнерге деген жанашырлығы ерекше болды. Сырттан қарағанда жүзі қатулы болғанымен, жақын араласа түссең, жаны жайсаң, жүрегі мейірімге толы ізетті жан екенін бірден аңғарасың. Оның жетім көрсе жебей жүретін қасиеті бəрімізді ерекше тебірентетін. Бұл түсінікті де еді. Кезінде өзі өзгеден күткен жылулық пен мейірімділікті қамкөңіл жандарға шын жүректен көрсете

білетін. Ата-ана қамқорлығынан ерте айрылған балаларды шамамен жыл сайын 200-300-ге жуығын сүндетке отырғызып, өз қаржысы есебінен думандатып той жасап, тарту-таралғы беретін. Елді имандылыққа баулуда да ерен еңбек сіңірді. Сəждеге бас қойған мұсылман жұрты үшін Алматы қаласында, Қызылорда облысы Жаңақорған ауылында жəне Отырар ауданында Алланың үйі мешіттер салып, сабақ болар сауапты іс жасаған. Досқа адал, бауырға аса қамқор бола білді. Қонақжайлылығының өзі бөлек əңгіме. «Адамдар, жақсылық жасауға асығыңыздар!». Мұхтар ағамыздың бұл сөзін еске алғанда селт етпейтін жүрек болмайды. Сол жүрек мына фəнидің бескүндік екенін, өмірде тек сыйластық қана қалатынын терең сезініп, адамды жақсылық жасауға жетектейтін. Өзім ол кісінің тəрбиесін көп алдым. Оның маған берген өнегесі əкем берген тəрбиеден кем түспеді. Өмірде өз орнымды табуда, оның берген тағылымы адастырмас жолсерік болды. Келместің кемесіне мініп кетсе де, артында өшпестей із қалдырған ағамыздың жатқан жері жайлы, топырағы торқа болғай. Алды пейіш, арты кеніш болсын. Ағамыздың еткен еселі еңбегі, игілікті ісі жадымызда мəңгі сақталмақ.

Біз ел тыныштығын сақтау үшін аянып қалмауға тиіспіз

АЙМАҚ

¦ÄIËÅÒ

өткен жылмен салыстырғанда жастар арасындағы қылмыс 50 пайызға төмендеді. Осы істермен шұғылдануға мамандарымызды арнайы бекітіп қойғанбыз, жұмыс жасап жатыр. Əйелдер кеңесімен кездесу де жоспарда бар. Біздің бүгінгі мақсатымыз – аудандағы қоғамдық орындарда қылмысты болдырмау, оның алдын алу жəне халық арасында түсіндіру жұмыстарын жүргізу. Өткен жылы қоғамдық кеңес құрғанбыз. Құрамында 13 адам бар. «Қандай кемшіліктер, қандай артықшылықтар орын алып жатыр? Бірінші неден бастауымыз керек?» деген сауалдарды талқыға саламыз. Кеңестің жұмысы бүгінде өз нəтижесін беріп жатыр. Ол кісілерге арнайы көлік бөлінген. Кеңес аудандағы ауылдарға барып, халық арасында түсіндіру жұмыстарын жүргізіп отырады. Əкімшіліктің жанынан барлық жағдайы жасалған арнайы бөлме берілген. Аптасына бір рет əкіммен кездесіп тұрады. Өзбекстанмен жақын тұста орналасқандықтан шекара маңында көптеген

Қаңтардың 26-ы күні Оңтүстік Қазақстан облыстық Ішкі істер департаменті жанындағы қоғамдық кеңес мүшелерінің қатысуымен Сарыағаш ауданында жедел кеңес өтті. Бұл шараға ОҚО ІІД бастығы, полиция генерал-майоры Асқар Оспанов, ОҚО ІІД Қоғамдық кеңесінің төрағасы, облыстық мəслихат депутаты, «Нұр Отан» партиясы Шымкент қалық филиалының төрағасы Өмірзақ Мелдеханов, Сарыағаш ауданының əкімі Бұхарбай Парманов, Сарыағаш қаласы Ардагерлер кеңесінің төрағасы Рахымберді Оспанов, Сарыағаш АІІБ Қоғамдық кеңесінің төрағасы Полат Тұрсынбаев қатысты.

САРЫАҒАШТА ӨЗГЕ АУДАНДАРҒА ҮЛГІ БОЛАРЛЫҚ БАСТАМА КӨП

Сондай-ақ кеңеске облыстық мəслихат депутаттары, Қоғамдық кеңес мүшелері, ұлттық мəдениет орталықтарының төрағалары, бұқаралық ақпарат құралдарының бас редакторлары, Сарыағаш аудандық Ішкі істер басқармасының жеке құрамы шақырылған болатын. Күн тəртібінде Сарыағаш аудандық Ішкі істер басқармасының 2014 жылдың қорытындысы бойынша жедел-қызметтік жұмыстарының нəтижесі қаралды. Өзбекстан Республикасымен шекаралас аймақта орналасқан Сарыағаш ауданының халық саны 314 мың адам. Оған қоса жыл сайын облыстың ең ірі курорттық демалыс орындардың орналасуына байланысты Сарыағаш шипажайларында Қазақстан Республикасының барлық аумақтарынан жəне ТМД елдерінен 600-700 мың азамат келіп демалып кетеді. Ал адамы көп қоғамдық орындарда түсінбеушілік, қылмыс, тəртіп бұзушылықтың жиі орын алатыны да заңды. Сол себепті Сарыағаш АІІБ осындай жағдайларды болдырмау мақсатында жемісті жұмыс жасап келеді. Оның нəтижесі осы жедел кеңес аясында ұйымдастырылған ісшаралар барысында анық байқалды. Сарыағаш ауданында облыс аумағындағы ең ірі шекаралас аудандардың бірі ретінде басқарма қызметтерін жоғарылатып, жетілдіру үшін бірқатар ұйымдастырутəжірибелік іс-шаралары жүзеге асырылған.

2012 жылы əкімшілік қамауға алынған тұлғалар үшін құрамында 28 орындық арнайы қабылдау орны ашылған. 2014 жылдың барысында Сарыағаш АІІБ арнайы қабылдау орнына ҚР ҰҚК Шекара қызметінің N92020 əскери бөлімінің қызметкерлерімен бірлесе отырып, 1717 тұлға жеткізілген. Құрамында 12 қызметкерден тұратын жедел қимылдайтын арнайы жасақ құрылып, олардың қажеттілігі үшін ғимарат пен арнайы құрал-жабдықтар үшін қойма қайта жөндеуден өткізілген. 20122013 жылдары ІІД-мен ҚІІБ қажеттілігіне 14 автокөлік бөлінген («ПАЗ-32053-20» автобусының базасында жылжымалы полиция бекеті, кезекші бөлім үшін «Ssаng Үоng» жəне «УАЗ» автокөліктері). Жұмысты жандандыру мақсатында бірқатар нысандар салынып, пайдалануға берілген. Мысалы, заман талабына сай техникалық іздеу құралымен жабдықталған бақылап-өткізу бекеті жұмыс істеуде. Мультимедиялық бейнетаспа құралымен жабдықталған арнайы ату жаттығуын өткізетін орны бар. «Бір терезе» əдісі негізінде Сарыағаш ауданының халқына қызмет көрсететін көші-қон жəне жол-патрульдік полиция құрылымдарының ғимараттары жөндеуден өткізілді. Сондай-ақ саптық алаң жабдықталып, жөнделген. Басқарма ауласы толығымен қоршалып, периметр бойынша толық бейне бақылау камералары орнатылған. Кезекші бөлім де толық жөндеуден өткізіліп, іске кіші ЖБО қосылды. Барлығы Сарыағаш қаласы бойынша 25 бейнебақылау камералары орнатылса, 2015 жылғы қосымша 25 камера сатып алу, республикалық маңызы бар жəне кедендік бекеттердің маңында интеллектуалды камералар орнату жоспарланған. Соңғы 20122014 жылдар аралығында 19 учаскелік полиция пункті салынып, іске қосылған. Барлық учаскелік полиция пунктері толық радиобайланыспен, жаңа жиһазбен,

сейфтермен, факстармен, дактилоскопиялық құралдармен, қызметтік автокөліктермен жəне арақашықтық тəсілмен ҚР ІІМ автоматтандырылған бірегей базасына қосылған компьютерлермен жабдықталған. Сарыағаш ауданының жеке құрамы қала əкімінің аппаратымен, басқа да құқық қорғау органдармен жəне қоғамдық құрылымдармен тығыз қарым-қатынаста бірлесе отырып, жедел-профилактикалық іс-шаралар кешенін жүзеге асырып келеді. Ауданда ауыр жəне аса ауыр қылмыстардың ашылымы жақсарған. Азаматтардың конституциялық құқықтарын қорғау бойынша 8161 шағым қаралған. 681 қылмыс ашылып, тергеліп, сотқа жолданса, оның ішінен ауыр жəне аса ауыр санаттағы қылмыстар бойынша 124, оның ішінде оңайлатылған сотқа дейінгі өндіріспен 104, олар бойынша 111 адам тұтқындалыпты. Əкімшілік жауапкершілікке 11560 адам тартылып, оның ішінде 2682 тұлға əкімшілік қамауға алынған. Учаскелік полиция пунктерінің жанында құрылған қоғамдық кеңестердің отырыстарында 128 құжат талданып, онда тұрмыстық қатынастар, тыйым салынған жерлерде сауда жасау, жасөспірімдердің жайсыз тəртібі, тыныштықты бұзу, қоғамдық тəртіпті бұзу жəне басқа да материалдар қаралған. Кəмелетке толмағандардың құқығын қорғау бойынша комиссия отырыстарында 11 құжат қаралса, қылмыс пен тəртіп бұзушылықтың профилактикасы бойынша əкімнің жанындағы 4 комиссия отырысы өткізілген. Бүгінде ауданда құқық қорғау бағытында 20 қоғамдық бірлестік қызмет атқарады, олардың қатарында 240 адам тіркелген. Аудан ветеринарлық инспекциясымен бірлескен 05.05.2014 жылғы №138 бұйрық негізінде мал ұрлығының алдын алуға бағытталған жоспар əзірленіп, бекітілген. Осылай, ветеринарлық инспекциямен бірлесе отырып 89 рейдтік ісшара жүргізілген. Іс-шара барысында күдік туғызған 12 мал еті сатылып жатқан орындар белгілі болған. Сондай-ақ, 42 ірі қара малдың орындары анықталып, түгендеу құжаттарының негізінде аталған мал өз иелеріне қайтарылды.

Қабылданған іс-шаралар нəтижесінде тіркелген қылмыстардың деңгейі азайып келеді. Ауыр жəне аса ауыр қылмыстардың саны 27,9%-ға, қасақана адам өлтіру 43,8%ға, зорлық-зомбылық қылмыстар 15,6%-ға кеміген. Қоғамдық орындардағы қылмыстар 11,4%-ға, көшелерде жасалған қылмыстар 5,3%-ға, жасөспірімдермен жасалған қылмыстар 60,0%-ға, мас халде жасалған қылмыстар 41,8%-ға төмендеген. «Əкім бол, халқыңа жақын бол» демекші, жоғарыда атқарылған жұмыстарға Сарыағаш ауданының əкімі Бұхарбай Парманов тікелей өзі ұйытқы болып жүр. Əр істің халыққа пайдалы жағын ойлап, тиімді жолын қарастыруда да өз тəжірибесін ортаға салуда. Өз ісін адалынан атқарып жүрген əкімнің жұмысына халық та дəн риза екенін жасырмайды.

- Жергілікті жерден шыққан адам əкім болған соң жұмысы осындай жемісті болады. Ал басқа жақтан келген біреу болса бəрін уақытша істейді де кетіп қалады. Əкіміміз еңбекқор. Тазалық пен тəртіпті талап етеді жəне соған сай жағдай жасап отыр. Өткен жылы сол кісінің бастамасымен қоғамдық кеңес құрылды. Қоғамдық кеңес құру оңай шаруа. Көп əкім «құрдық қой» деп айтуға ғана жарап жатыр. Ал ол кеңеспен бірлесіп жұмыс істей білу кез келген əкімнің қолынан келіп жатқан жоқ. Бізде бұл жағы жақсы жолға қойылған. Қоғамдық кеңеске арнайы көлік бөледі. Елді аралап «Қай жерде арыз-шағым көп, ол неге жиілеп кетті, себебі қандай?» деген секілді сауалдардың шешімін табуға тырысамыз, - дейді аудан ақсақалдары. Айтса айтқандай-ақ, əкімнің іскерлігі өткен іс-шара барысында байқалды. Жедел кеңеске қатысушыларды ауданның жағдайымен таныстырып, атқарылып жатқан жұмыстардың жай-жапсарын түсіндіріп берді.

- Болашағымыз жастар болғандықтан, олар басты назардан түскен емес. Жастармен дөңгелек үстел өткіземіз, болып жатқан əртүрлі келеңсіз жағдайларға байланысты түсіндіру жұмыстарын жүргіземіз. Жұмысқа орналастыру, «Жастар практикасына» жіберу мүмкіндіктерін де қараймыз. Жастар болған соң бұзақылық жасайтыны бар. Дегенмен,

тəртіпсіздіктер болып жатады. Осының алдын алу мақсатында аудандық ІІБ бірге жұмыс жасап жатырмыз. Аудан өте үлкен, халық көп. Мал ұрлығының, қоғамдық орындарда орын алып жатқан əртүрлі қылмыстың алдын алу мақсатында жұмыс жүргізілуде. Əр ауыл округіне өзіміз қаржы бөліп, 160 сарбазды жұмысқа алғанбыз. Арнайы киім берілген. Бұл тəжірибе 2014 жылдан бері қолға алынып, бүгінгі таңда өз жемісін беріп жатыр. Сонымен қатар, Сарыағаш қаласында бейнебақылау орнатылған. Оған жергілікті бюджеттен 50 млн. теңге бөлінді. Бұл мəселе аудандық мəслихат депутаттарымен келісілген. Осындай игі бастамаға қолдау білдірген ОҚО ІІД бастығы Асқар Оспанов мырзаға алғысымды білдіремін, - дейді Сарыағаш ауданының əкімі Бұхарбай Парманов.

- Елбасымыздың Қазақстан халқына арнаған «Нұрлы жол – болашаққа бастар жол» Жолдауының аясында біздің аудандық ІІБ-де бірқатар жұмыстар атқарылып жатыр. Жолдаудағы 7 бағытқа басымдық бере отырып жергілікті атқару органдарымен бірлесіп жұмыс жасаудамыз. Аудан шекаралас аймақта орналасқандықтан шекара, кеден қызметкерлерімен бірлесіп жұмыс жасамаса да болмайды. Мысалы, Өзбекстаннан өзен арқылы ағып келген өлі адамның денесін таптық. Шомылуға, балық аулауға шыққан адамдар болуы мүмкін. Ол жақта Қазақстанға, Ресейге жұмыс іздеп кеткен шығар деген оймен адамдарын аса іздей бермейді. Соңғы 3 айда осындай 7 оқиға тіркелді. Ертеңгі күні түсінбеушілік орын алмауы үшін осындай жағдайлардың алдын алуды қарастырып жатырмыз. Біз ел тыныштығын сақтау үшін аянып қалмауға тиіспіз, - дейді Сарыағаш АІІБ бастығы, полиция полковнигі Орынбасар Қабыштаев. Полиция генерал-майоры Асқар Оспановтың бастамасымен Сарыағаш ауданында болып қайтқан Оңтүстік Қазақстан облыстық Ішкі істер департаменті жанындағы қоғамдық кеңес аймақтағы атқарылып жатқан жұмыстарға оң бағасын берді. Тіпті, облыстағы өзге аудандарға үлгі боларлық бастамалары бар екенін де алға тартты. Мирас ƏСЕМ.

Қалғансырдағы айтылмай қалған сыр бойынша нәтиже Былтыр 2014 жылдың 26 желтоқсанындағы «Əділет» ұлттық апталық газетінің №46-47(205) санында жарық көрген «Қалғансырдағы айтылмай қалған қандай сыр?» атты мақаламызда, Сарыағаш ауданының Жамбыл ауылдық округіне қарасты Қалғансыр деген кішкене ауылда орналасқан №133-ші С.Сейфуллин атындағы шағын жинақты жалпы орта мектептің Ынтықбай Сахов есімді директоры сынға алынған болатын. Мақалада директор

Ынтықбай Саховтың Қалғансырдағы мектепті білім біліктілігінің емес, «көкесінің» арқасында 30 жыл бойы жалғыз өзі мызғымастан басқарып, жағдайын адам шошырлық халге жеткізгені жəне оны директорлықтан ешкімнің босата алмайтыны тілге тиек болған. Сынымыз негізді екен, жаңа жыл мерекесі өтісімен 30 жыл дегенде директор Ынтықбай Өтегенұлы Сахов Сарыағаш аудандық білім бөлімінің басшысының 15.01.2015 жылғы №14-к бұйрығымен,

e-mail: gazeta_adilet@mail.ru

Қазақстан Республикасының Еңбек кодексінің 54 бабының 1 бөлігіндегі 13 тармақшасының талабына сай №133-ші С.Сейфуллин атындағы шағын жинақты жалпы орта мектептің директорлық лауазымынан босатылды. Қалғансыр ауылындағы мектеп, ешқашан құтылмастай көрінген Ынтықбай Саховтан Құдай құтқарса, құтылды! Ол мектеп ұжымының қуанышын ұзағынан сүйіндірсін дейміз! Мектепке жауапты, білім сапасын көтеретін

білімді һəм білікті директор бұйырсын дейміз! Ынтықбай Саховтың директорлық лауазымынан босатылуына да «Əділеттің» мүшесі Қуаныш Мамаевтың арызы бойынша жүргізілген тексеру қорытындысы себеп болғаны бұйрықта көрсетіліпті. Ал Ынтықбай Саховқа келсек, оған былтыр директор болып жүрген кездегі облыстық қаржы полиция департаментінің өз қызметіне жауапты қарамаған

тергеушісі Бағлан Туркуловтың 2014 жылдың 12 мамырындағы қылмыстық іс қозғаудан бас тарту қаулысы, қазіргі таңда Сарыағаш аудандық прокурорымен мұрағаттан шақыртылып отыр. Нəтижесі туралы алдағы сандарымызда міндетті түрде оқырман қауымның назарына ұсынамыз. Амангелді БАТЫРБЕКОВ, «Сарыағаш-ƏДІЛЕТ» қоғамдық бірлестігінің төрағасы, ҚР Журналистер одағының мүшесі.

№04 (209) 30.01.2015 жыл

4

«Алимент берешегін төлеуден жалтарған борышкерлерге АКЦИЯ ЖАРИЯЛАНДЫ!» Оңтүстік Қазақстан облысы Əділет департаменті басшысының 2015 жылдың 14 қаңтарындағы бұйрығымен 2015 жылдың қаңтар айының 14-інен ақпан айының 14-і аралығында «Алимент өндіру туралы» «акция айы» жарияланды.

2014 жылдың 12 айдың статистикалық есебі бойынша, аумақтық сот орындаушылар бөлімдерінің өндірісінде «алимент өндіру», жалпы атқару құжатарының болғаны – 21 466, оның ішінде, аяқталғаны – 3 036 құжат, нақты орындалған – 673. Сонымен қатар, 2015 жылға қалдық ретінде – 18 430 құжат өткен, 96 құжатта борышкерлерге іздеу жарияланған болатын. Сонымен бірге, өткен жылмен салыстырғанда – 5 073 құжат артық орындалды. Яғни, жылдан жылға алимент өндіру туралы атқару құжаттары өсіп жатқаны көрініп тұр. Қазақстан Республикасы «Атқарушылық іс жүргізу жəне сот орындаушылар мəртебесі туралы» Заңының 99-бабының 3-бөлімі негізінде, егер борышкер бұл кезеңде жұмыс icтeмeген немесе оның жалақысын жəне өзге де табысын растайтын құжаттар ұсынылмаған жағдайда, алимент бойынша берешек оны өндiрiп алу кезiнде Қазақстан Республикасындағы орташа айлық жалақы мөлшерiн негізге ала отырып айқындалатыны көрсетілген.

2015 жылдың қаңтар айында Қазақстан Республикасындағы орташа айлық жалақы мөлшерi 119 111 теңгені құраған. Оны алименттік мөлшерге бөлсек, ¼-і, – 29 780 теңге, 1/3-і, – 39 704 теңге, ½-і, – 59 555 теңгені құраған. Алайда, борышкерлер сот орындаушыларының жəне Заңының талаптарын орындамай жүргендері аз емес. Алимент өндіруге қиындық туғызатын мəселелер: атқару құжатында көрсетілген борышкердің мекен-жайы толық көрсетілмеуінің салдарынан туындайды. Сондай-ақ, қазіргі таңда борышкердің көбі жұмыссыз болуына жоғарыда аталған алимент берешек сомалары уақтылы төлемеуіне себеп болуда. Негізінде, Заңда көзделген мерзім ішінде сот орындаушыларымен Қазақстан Республикасының Заңдарына сəйкес атқарушылық амалдары жүргізіліп, атқару құжаттары орындалуы тиіс. Дегенмен, сот орындаушыларымен сот актілерін орындау барысында борышкерлермен немесе өзге де адамдармен сот актісін əдейі орындамай не орындаудан жалтару, жəне сот орындаушыларының заңды талаптарын орындамау сияқты іс əрекеттер жасалып, сот актілерінің уақтылы əрі толық орындалуына едəуір кедергі келтіреді. Осындай келеңсіздіктердің алдын алу жəне болдырмау мақсатында Қазақстан Республикасының Заңнамаларына сот актілерін жəне сот орындаушыларының сот актілерін орындауға қатысты талаптарын орындалмағаны үшін жауаптылық көзделген арнайы баптар енгізілген. Атап айтсақ, 2014 жылы борышкерлер алимент төлеуден жалтарғаны үшін олардың үстерінен Қазақстан Республикасы ƏҚБтК-нің 524-бабымен əкімшілік жауапкершілікке тартылуы туралы 263 құжат əзірленді, ал Қазақстан Республикасы ҚК-нің 136-бабымен 89 құжат бойынша жауапкершілікке тартылған.

2015 жылы Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне атқарушылық іс жүргізуді жетілдіру мəселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Мəселен, 2015 жылдан бастап ҚР ƏҚБтК-нің 524-бабы 669-бабына ауыстырылды. Сот орындаушылар бөлімдерінде АСУКИП базасы орналасқан. Аталған базада борышкердің табыс көзі, оның атында тіркелген жылжымалы немесе жылжымайтын мүліктері жəне т.б. мəліметтерді толық алуға мүмкіншілік бар. Қазақстан Республикасы «Атқарушылық іс жүргізу жəне сот орындаушылар мəртебесі туралы» Заңының 33-бабының 1-бөлімінде борышкер болып табылатын жеке тұлға, заңды тұлғаның лауазымды адамы (оның міндетін атқарушы) атқарушылық құжаттағы талаптарды дəлелсіз себептермен белгіленген мерзімде орындамаған жағдайда сот орындаушысы борышкердің Қазақстан Республикасынан шығуын уақытша шектеу туралы қаулы шығаруға құқылы, ал өндіріп алушының өтініші бойынша осындай қаулы шығаруға міндетті екенін көрсетілген.

2014 жылы сот орындаушысымен борышкердің Қазақстан Республикасынан шығуын уақытша шектеу туралы соттың санкцияланған қаулысымен «Беркут» бағдарламасы арқылы шектеуге қойылғаны жалпы – 2 188 құжат болып отыр. Жалпы айта кетейік, Қазақстан Республикасының азаматы ретінде заңдарға сəйкес өз құқықтарымызды қалай қорғай білсек, сол сияқты өз міндеттерімізді, оның ішінде сот актілерінің мүлтіксіз орындалуына қатысты міндеттерімізді ұмытпайық. Ж. АГАБЕКОВА, ОҚО Əділет департаментінің Атқарушылық өндірісті есепке алу жəне бақылау бөлімінің басшысы.

ТҰЛҒА

¦ÄIËÅÒ І Бауыржан Момышұлының кеңес үкіметі кезінде жарияланған таңдамалы шығармалары 2 том болып жүз мыңдаған тиражбен дүркіндүркін жарық көріп келді. Соған қарап жұртшылық, оқырман қауым батырдың жазған еңбектерінің бары осы шығар деп ойлайтын. Ал шын мəнінде майдангер жазушының жазған еңбектері, артына қалдырған мəдени, жазушылық мұраларының бұл бір мысқалдайы ғана екен, ал баспа бетіне шықпағаны ұшантеңіз болып шықты. Баукең өзінде бар осыншама материалдарды ешкімге тіс жарып, жария етіп айта да бермеген. Соның айқын бір көрінісі бүгінде Момышұлының 30 томдық шығармалары жинағы дайындалып, жарық көріп жатқандығы. Артына келер ұрпақ үшін осыншама мол құнды қазына қалдырып кеткен халқымыздың намысына айналған тұлғаның саф алтындай бағалы мұраларының ішінде орны алабөтен дүниесі – оның 1944 жылы Ғылым академиясында іріктелінген ғылым, əдебиет, өнер өкілдері алдында, шағын аудиторияда, өткізген əңгіме-дəрісінің тарихи, ғылыми, мəдени маңызы ерекше деп білеміз. Біздіңше, бұл Б.Момышұлының архивінде сақталынып келген мұраларының ішіндегі ең бір құнды, ең бір бағалы, тарихи маңызы жағынан аса зор əдеби жəдігер болып табылатындығында. Б.Момышұлының шаңырағында сақталынып келген бұл сирек архив материалымен танысудың жұлдызды сəті 1998 жылы туған еді. Ол кезеңде айтулы даталарға байланысты шығарылатын əдебиеттер алдыға бірер жыл салып баспалардың тақырыптық жоспарына ұсынылатын. Алдағы, 1990 жылы атап өтілетін Ұлы Отан соғысындағы Жеңістің 45 жылдығын мерекелеу шаралары қолға алына бастаған еді. Республика баспалары осы айтулы шараға алуан түрлі тақырыпта шығарылатын кітаптарды тақырыптық жоспарға ұсынатыны мəлім. Б.Момышұлының сырты қызғылт қоңыр мұқабамен тысталған, ішкі бетінде: Архивный материал. Академия наук КазССР. Гвардии полковник Бауыржан Момышулы. Стенограммы. Речей, докладов, лекции и выступлений в годы Великой отечественной войны (1943 – 1945 гг.). Отпечатано в 2 экз. Экз. №2 (личный) деп жазылған 2 томдық еңбегінің машинкаға басылған қолжазбасын қолыма толқи алғаным əлі есімде. Өйткені соншама ұзақ жылдар бойы көпшілікке белгісіз болып келген дүниенің кімді де болса өзіне еріксіз назарын аударып, қызықтырып, тартып əкететіні жасырын емес. Екі томдық қолжазбаны алған бойда енді оқып шығуға асықтым, күндіз-түні бас алмастан үш күннің ішінде бірінші томын оқып бітірдім. Бұл көп қолжазбалардың қатарындағы дүние емес еді, бұл жəуһар ойдың тұнығына батырып жіберетін, адамның ақыл-ойын бірден-ақ баурап, матап тапжылтпастан еріксіз жетелеп отыратын, оқыған адам бас ала алмай қалатын дүние болып шықты. Осы асыл қазынаның батырдың əңгіме-дəрісінің керемет əсерінен арыла алмай, іштей қанаттанып кеткенімді сезіндім. Батыр айтқан оқиғалардың адам жандүниесі мен көңіл-күйін баурап алғандығы сондай көзімнен үш рет ыстық жас тамшылары ыршып түскенін бүгіп қала алмаймын. Бұл қолжазбада адамның дүние танымын кеңейтіп, бойына бұла күш, бұла қуат дарытып жіберетін аса мықты құдіретті күш жатқандай еді. Б.Момышұлының əр беті машинкаға басылған 27-28 жолдан, жалпы көлемі 441 беттен тұратын 1-ші томына 1944 жылы 19, 20, 21, 22, 24, 25 қаңтар күндері Ғылым академиясында оқыған лекцияларының стенограммасы енген. Стенограмманың көлемі – 310 бет. Əңгіме – дəріс 19 қаңтар күні сағат 1200 басталып, сағат 1800 аяқталынған, оған 18 адам ғана қатысқан, қатысушылардың тізімі стенограммада толық берілгендіктен біз оған тоқталмаймыз. Майдан даласында ауыр жарақат алып, госпитальда емделіп шыққаннан кейін 1943 жылдың аяғында Алматыға қысқа мерзімдік демалысқа келген Б.Момышұлын ең алдымен республика зиялы қауымы мен халқы батырына аса зор қошемет көрсетіп қарсы алды. Бұған дейін М.Əуезовпен сырттай хатхабар алысып біліскені болмаса жүзбе-жүз көріспеген хас батыр онымен алғаш рет кездесіп, бірін-бірі бұрынғыдан да тереңірек ұғынып, түсінісе түседі. Атақ-даңқы 1941 жылы Мəскеу іргесінде əлемде бұрын-соңды болмаған алапат ауыр шайқастарда жарқ етіп шыққан Б.Момышұлының батыр батальон командирі ғана емес, алғыр, терең ойлап ой қорытатын нағыз қолбасшы екенін, оның үстіне қаламы қарымды тұлға екенін Əуезов тереңірек танып білді. Олардың арасындағы шығармашылық байланыстың жемісті бір көрінісі – Баукеңнің Ғылым академиясында оқыған осы тарихи əңгіме-дəрісі болды. Соғыс жылдарында өткен бұл кездесуді Қ.Сəтбаев жүргізіп отырды. Əңгіме-дəріске атақты кинорежиссер Рошаль мен кинорежиссер В.П.Строева бастан аяқ қатысып, аса қызығушылық білдірген. Строевамен Момышұлының достық, жолдастық қарымқатынасы міне осы – əңгіме-дəрістің үстінде басталғаны күмəн туғызбайды. Əдеттегі жоғары оқу орындарының профессорларының оқитын лекцияларындай емес, бұл əңгіме-дəрістің оқылуы да, өткізілуі де мүлдем өзгеше, мүлдем жаңа сипатта болатын. Лекция негізінен орыс тілінде өтті, əңгіме барысында кейде оқиға қазақша да айтылып отырды, мұның бəрі де стенограммада мүмкіндігінше түсірілген. Əңгіме-дəрістің оқырмандар мен ғалым, ұстаздарға өнегелік ерекшелігіне назар аудару үшін мына жайтқа назар аударуды жөн деп білеміз. Бір жапырақ қағазсыз оқылған, баяндалған алғашқы күнгі лекцияның көлемі – 83 бет болса, ал екінші, 21 қаңтар күні, сағат 1200–ден сағат 1700-ге дейінгі аралықта өткізілген əңгіме-дəрістің көлемі – 90 бет. Ал үшінші күнгі əңгіме-дəріс небəрі 25 бет қана, төртінші күнгі дəрістің материалы 34 бет, ал бесінші күнгі дəріс 39 бет болса, ал соңғы күнгі лекция 44 бет. Стенографистер бірінші, екінші

күні барын салып жұмыс істеген, ал кейіннен стенографистердің тəжірибесіздігінен оқылған əңгіме-дəрістің 30-40 проценттейі қағазға түсірілмей қалған, өте көп жолдар, əңгімелер тəжірибесіздіктің салдарынан бізге де жетпей қалған. Əңгіме-дəрістің авторы Момышұлы өз қолымен жазылған экз. 2 (личный) деген 1томда түсіп қалған, басылмай қалған жолдарды арнайы көрсетіп отырады, сөйтіп өз сөзінің стенограммасына да аса маңызды құжат ретінде өзінің ескертпелерін білдірген, онысын орысша «пропуск, большой пропуск» түрінде белгілеп отырған. Мұның өзі стенограмма материалының толықтығын білу үшін зерттеушілерге де қажет мəліметтер болмақ. Бір күнде 90-100 беттік лекция оқыған ғалымды кездестіре алар ма екенсіз, ал сол ғалымның лекциясы баспа талабына жауап бере алар ма еді,

Бауыржан мұрасы ауызша айтқанымен №04 (209) жазбаша түсіргенмен бірдей жəдігер 30.01.2015 жыл атқыштар дивизиясының 6 жылдығына байланысты салтанатты жиналыста жасаған баяндамасы жəне де 1945 жылы 28 қыркүйекте Прене қаласында демобилизацияланатын жауынгерлердің алдында сөйлеген сөзінің стенограммасы қамтылған. Бұл материалдардың барлығын оқырман қолдарындағы кітаптан оқи алады. Екінші қызғылт қоңыр мұқабалы тыспен қапталған қолжазбаның бірінші бетіне Архивный материал. Академия Наук КазССР. Гвардия полковник Баурджан Момыш-улы. Фронтовые записи (1941-1945). отпечатаны в 2 экз. Экз. №2 (личный) деп жазылған, көлемі 325 бет. 27-28 жолдан басылған. Бұл томға 38 материал топтастырылған. Біз солардың ішінен «Мұхтар аға», Қазақ ССР ХКС төрағасына хат, Қазақ ССР тарихы туралы Əбдіхалықов пен Панкратоваға жазған рецензиясы, Көкібаев туралы мінездеме,

Қаламгер

e-mail: gazeta_adilet@mail.ru

ҚОЛБАСШЫ

əңгіме сонда, оның үстіне ойын əбден екшеп, електен өткізіп, жүз ойланып, мың толғанған əңгіме-дəріс авторының оқыған лекциясы ешбір түзету, редакциялауды қажет етпейтін материал екенін де ерекше баса айтқымыз келеді. Момышұлының ойының тереңдігі мен ауқымдылығы, орыс тілін орыстардың керек болса өзінен де артық білетін, орыс əдеби тілін керемет игерген қабілеттілігі оның ауызша айтқан əңгімелерін жазбаша материалдан кем етпейді, қайта қазақтың шешендік өнері бойына қонған қолбасшының артықшылығын айғақтайды. Бауыржан мұрасы ауызша айтқанымен жазбаша түсіргенмен бірдей жəдігер, бұл аса сирек кездесетін құбылыс, тағы да қайталап айтамыз, ауызшасы мен жазбашасы бірдей талант осы Баукеңнің өзі. Б.Момышұлының оқыған лекциясы шын мəнінде сирек кездесетін құбылыс деуіміз керек. Ұлы Отан соғысы тарихында орыс əскери ғылымында да жоқ, басқа елдер əдебиетінде де мұндай дəріс-əңгіме ұшыраспайды, өйткені екінші дүние жүзілік соғыстың бүткіл ауыртпалығын кеңес əскері, халқы өз иығымен көтерді, сондықтан майдан мəселелеріне қатысты салмақты сөз де кеңес азаматтарының үлесіне тиістілігі заңды. Оқылған лекцияның 30-40 процентінің түсіп қамтылмай қалғанының өзінде 310 беттік материалды оқып шыққан адам Алланың мұнысына да шүкіршілік дейді, соған да тəубе деріне күмəн жоқ. Оқырман қауымды қызғылт қоңыр тысты бұл қолжазбаның ішінде бұдан басқа қандай материалдар енген екен деген сұрақ та қызықтыратыны мəлім. Баукең əңгімедəрістен кейін қолжазбаның мазмұнында 7 пункте Қосымшалар деп көрсеткен. Ол Қосымшалардың ішінде: а) «Волоколамск тас жолы» екінші повесінің І тарауы. А.Бек. Бауыржан Момышұлымен қайта кездесу. б) «Знамя» журналының редакторы Михайловаға хат; в) Панфилов дивизиясының Москва түбіндегі жүргізген ұрыстарының 50 000 масштабтағы карта-схемасы (ерекше папкіде беріледі), 2. Панфилов дивизиясының Старо-РусскоХолмск дəлізінде жүргізген ұрыс қимылдарының 50 000 масштабтағы картасхемасы (ерекше папкіде беріледі). Стенограмманың мазмұнында көрсетілген 2 карта-схема салынған папкіні қолымызға тигізе алмадық, ол Ғылым академиясы кітапханасында да болмай шықты. Бұл картасхемалар аса маңызды əскери құпия құжат, оны Баукең дəріс-əңгіме өткізер алдында қолға алып, дивизияның бүкіл ұрыс қимылдарын осы карта-схемаға түсіріп бүкіл əңгімесінің желісін осы карталар негізінде баяндап, өрістетіп отырған. Бұл екі арнаулы папкідегі картасхемалар əңгіме-дəрістің ең негізгі құпия құжаты болды. Стенограмманың кей беттерінің екінші жағында батырдың қара қаламмен кейбір жорық жолдарының бағытын сызып көрсеткен белгілері ұшырасады, осыған қарапақ екі папкідегі карта-схемалардың əскери тұрғыдан аса құпиялық сипатын, маңызын көруге болады. Екінші жағынан, командир ретінде Момышұлының карта бойынша бағытбағдарды, соншама нақты анықтай білетін қасиетін, оның картограф, топографиялық жағынан өте жетік басшы болғанын айқын аңғарасыз. Карта бойынша бағыт-бағдарын айқындай алмайтын командир – солдаттарды жау апанына өзі алып барып түсіреді. Ал жіберілген қателіктің соғыс жағдайында зардабы аса ауыр. Картамен жұмыс істей білу – бұл аса зор өнер. Бұл жағынан Шоқан Уəлихановтың жүрген саяхаттарының картасын жасап, бейнелеп отыратын аса сирек кездесетін қасиеті Баукеңнің бойында туа біткенін айқын көруге болады. Шоқан ғалым ғана емес, суретші, картограф, топограф болса, мұнда ерекше бітім Бауыржан бойынан табылуы кездейсоқ құбылыс емес. Бұл екі папкі Момышұлының қайталанбас бір қырын ашып көрсетуге таптырмас бағалы құжат болар еді. Сонымен қатар бұл қолжазба да 1944 жылы 7 ақпанда Сəтбаевқа жазған хаты, 8-ші гвардиялық дивизияның екі жылдығына 25.7.1943 ж. жасаған баяндамасы, сондай-ақ Кеңес одағы жазушыларының кешінде 8.12.43ж. сөйлеген сөзі, «Знамя» журналының редакторына хаты, «Волоколамск тас жолының» екінші повесі туралы рецензиясы, сондай-ақ екінші рет 8.12.44 ж. Кеңес жазушылары клубында «Волоколамск тас жолы» повесін талқылауда сөйлеген сөзі, 1945 жылы 20 мамырда 9-шы гвардиялық атқыштар дивизиясы партактивінде сөйлеген сөзі, сондай-ақ 1945 жылы 9 маусым күні 9-шы гв.

«Знамя» журналының редакторына жазған хаты, Қаныш аға, «Қазақ тілі туралы пікір» атты еңбектерін осы кітапқа енгіздік. Б.Момышұлының бұл архив материалдары сөйтіп, тұңғыш рет «Қазақстан» баспасынан Жеңістің 45 жылдық тойына арнап 1990 жылы орыс тілінде «Психология воины» (книгахроника) деген атпен 20 000 данамен менің тікелей ұсынып жоспарға енгізуіммен жарық көрді, кітап тез арада жылға жетпей таралып кетті. Сусаған оқырмандардың сұраныстарына орай, біз бұл материалды стенограммаға түсірілген бастапқы қалпын сақтай отырып, түпнұсқаға барынша жақын етіп аударып, 1991 жылы «Қанмен жазылған кітап» деген атпен аталмыш баспадан 40 000 данамен басып шығардық. Кітаптың орысша аты да, қазақша аты да Баукеңнің өз сөзінен алынып қойылғанын айту лəзім, оны зер салып оқыған адам аңғара алады. Кейіннен Жеңістің 50 жылдығы қарсаңында «Психология войны» «Қазақстан» баспасынан екінші рет орыс тілінде 10 000 данамен жарық көрді. Сонымен бұл материал орыс жəне қазақ тілдерінде бір ғана «Қазақстан» баспасының өзінен 70 000 данамен басылып шығып, оқырмандарға кеңінен таныстырылды. Бірнеше рет Халықаралық кітап жəрмеңкелеріне қойылып, шет ел баспаларына ұсынылды. Соның ішінде Куба баспасы да бар, алайда Одақ ыдырап кеткеннен кейінгі кезеңде шет елмен кітап басып, аударып шығару мəселесі де селкеу тартты. Дегенмен Баукеңнің бұл еңбегі екі тілде кеңінен таралғанын айтып өткеніміз жөн. Республика кітап басу ісінде Момышұлының архивте жатқан мұрасының жарқ етіп жарыққа шығуы жұртты елең еткізген аса ірі мəдени, əдеби, тарихи оқиға болғанын айту артық болмас. Əсіресе, белгілі журналист-жазушы Сапар Байжанов ағамыз дер кезінде аударылып, жарық көрген шығарма деп қуанышын білдіргенін ұмыта алмаймыз. Сөйтіп Б.Момышұлының Академияда шағын таңдаулы зиялы қауым алдында Ұлы Отан соғысы қызу жүріп жатқан сұрапыл жылдарда оқыған əңгіме-дəрісінің кез келген кең ауқымды аудиторияны да баурап, өзіне елітіп алып кеткеніне ешбір күмəніміз жоқ. Сонымен, əңгіме-лекцияда қандай мəселелер айтылды деген сұрау туары сөзсіз. Əңгіме-дəріске кіріспес бұрын алдымен Б.Момышұлы дайындықты карта-схеманы жасаудан бастайды: ол Панфилов дивизиясының Москва түбінде жүргізген ұрыстары; дивизияның Старо-Русско-Холмск дəлізінде (коридорында) жүргізген ұрыс қимылдарының карта-схемалары болатын. М.Əуезов, Қ.Сəтбаевтың əңгіме-дəріс өткізу туралы ұсыныстарын қабыл алған Б.Момышұлы міне осы екі карта-схемаларға Панфилов дивизиясының 1941 жылғы қазанқараша айларында аса ауыр жағдайда жүргізген қорғаныс ұрыстарының барысы түсірілген болатын, мұнан басқа Б.Момышұлының қолында Қызыл Армияның уставы, «Волоколамск тас жолы» повесін 1943 жылы 24 желтоқсанда Мəскеуде Жазушылар одағында талқылауда сөйлеген сөзінің стенограммасы, Қазақстан жазушыларына, журналистеріне, баспагерлеріне жазған хаты, Қазақ ССР тарихы туралы жазған рецензиясы, «Знамя» журналының редакторы Михайловаға жазған хаты, рецензиясы бар болатын. Ал алты күнгі дəрістің қалған материалдарын тақырып бойынша сөйлеген сөздерінде дамытып, тереңдетіп отырған.

1941 жылдың қазан-қараша айларында жүргізген ауыр шайқастарда, бес рет қоршауда қалып, батальонын қоршаудан ақыл-айла, шебер қолдана білген тактикалық əдіспен шығынсыз алып шыға білген Б.Момышұлы комбат ретінде Панфиловтың назарына бірден-ақ ілігеді. Қарауындағы полк командирлерінің өзінің ішінен дəл Момышұлындай жау құрсауынан, жартылай қоршаудан дұшпанға ойсырата соққы беріп, сытылып шығып отырған командирлер аз еді. Сондықтан Панфилов полк қарауынан алып, Б.Момышұлы батальонына дербес қимыл жасауға рұқсат береді. Бауыржанның батальоны Панфиловтың резервтегі батальоны болды. Момышұлы ұрыс күндері алдағы болатын операцияларды жүзеге асырар алдында, ешуақытта асығыс шешім жасаған емес, «мың жасаған қариядай» əбден ойланып, жолдарын қарастырып, барлаушыларын жіберіп, дұшпанның орналасқан жерін, күшін, техникасын, адам санын, жер жағдайын зерттеп біліп барып қана түпкілікті ұрыс қимылдарын жүргізудің жоспарын жасап отырған. Кездейсоқ жағдайдың, оқыс оқиғалардың сөйтіп алдын алып орағытып кететін-ді. Тумысы, жаратылыс

бітімі бөлек, ойлау жүйесі кесек, мінез-тұрысы қатал, батальон командиріне Мəскеу түбіндегі күші мен техникасы төрт-бес есе басым, автоматпен, танкімен қаруланған жауға қарсы шайқастарының тəжірибесі – ең алдымен соғыстың қару мен қарудың, техника мен техниканың ғана соғысы емес, бұл ақылдың сынға түсетінін, ақылмен ақылдың, айлатəсілдің соғысы екенін барынша терең ұғынуына себеп болды. Бұл соғыстың, майданның ішкі заңдылығын ашып тани білу болатын. Соғысатын техника ғана емес, адамдар еді, ең алдымен солдаттар, соның ішінде жаяу əскер болатын. Соғыста техникамен қатар кімнің моральдық-саяси рухы күшті болса – соның жеңетініне көз жеткізді. Солдаттың рухы – бұл ең қуатты қару деп білді, бұл тұжырымы да солдат психологиясын, жаяу əскердің мінез-құлқын терең зерттеген батальон командирінің жасаған қорытындысы болатын. Адамның бойындағы ана сүтімен, ата дəстүрімен дарыған қасиеттің сынға түсетін шағы да – осы ұрыс. Ұрыс жалған батырлықтың бет-пердесін сыпырып тастайтын майдан, сондықтан анасынан батыр, болмаса су жүрек қорқақ болып туды ма – бəрін ұрыс, майдан таразысы əпсəтте-ақ таразыға салып жібереді. Сондықтан Б.Момышұлы əңгіме-дəрісінің өзекті тақырыбын ойластырып тұжырымдаған кезде ең басты мəселе бұл – ұрыс жəне оның психологиясына баса назар аударды. Оған қосымша тақырып ретінде Панфилов, офицерлер, солдаттарға тоқталуды, талдап, тұжырым жасап, қорытындылап түйіндеуді мақсат етті. Немістердің Мəскеуге шабуыл жасау бағыты бұл – Волоколамск тас жолы бағытымен жүргізілген екінші дүние жүзілік соғыстағы ең шешуші шабуылы болатын. Панфилов дивизиясының 60-70 км. созылған шебі де немістердің шабуылына осы бағытта тойтарыс беруге міндеттелді. Баукеңнің əңгіме-дəрісінің салмақты тұсы осы Волоколамск бағытындағы ұрыстарға арналды. 1942 жылғы қысқы науқанда неміс əскерлерінің тұмсығы аяусыз соққыға тап болып, шегінуге мəжбүр болды. Б.Момышұлы үшінші күнгі дəрісін осы 1942 жылғы кеңес əскерлерінің қысқы науқанына арналды. Ал төртінші күні қорытынды жасап, сұрақтарға жауап берумен қорытындылау жоспарланды. Алайда аудитория əскери аудитория болмағандықтан, бұл төрт күнге есептелінген дəріс тағы да екі күнге созылып, жалпы саны 31 сағаттық дəріс-əңгімеге ұласады. Стенограмма текстіне қарап, Б.Момышұлы көп уақытты қайталап түсіндірумен өткізіп алғанына, уақыттың тым қысқа болып отырғанына назар аударып өтетіні бар. Сондықтан Баукең 31 сағаттық лекциясының кейін стенограммасын оқып шыққаннан соң айтылған əңгіме-дəрістің 30-40 проценттей материалының стенограммаға түспей, қалып қойғанына қынжылыс білдіріп, қатысушыларға жазып отырған жазбаларын осы түсіп қалған материалдардың орнын толықтырсаңыздар екен деп өтініш білдіреді. Уақыт болып, тағдыр аман-есен оралуды жазса, кейін қайта бас қосып, бұл – əңгімедəрісті аяқтасам деген тілегін де білдірді, бірақ соғыстан кейін бұл – əңгіме-дəріс жалғастырыла алмаған, оған əртүрлі себептер де бар. Дегенмен қалай болған күнде де майдан даласында ерлік ісімен атақ-даңққа бөленген Бауыржанды, батыр ретінде ғана емес, батальон, полк командирі ғана емес, қолбасшы, ірі əскери тұлға, шығармашыл азамат, от ауызды, орақ тілді, ағып тұрған шешен, ойы ұшқыр, мемлекеттік деңгейде ойлайтын əскери қайраткер ретінде қазақ зиялылары жүзбе-жүз кездесуде танып білді. Қазақ зиялыларына асқақ, өр тұлғалы, самғар тауы биік, өз қарауындағы əскерлерінің жайын терең ойлайтын, елдің елдігін, халықтың болашағын болжайтын, тарихымыздың талмаурын тұсын тамыршыдай тап басып танитын, ұлттық мүдде мен ұлттық рухтың қайнар көздеріне үңілтіп, қоғамымыздың осалсыған тұстарына назар аударып аяусыз əділ сынға алған айрықша жаратылған, сирек талант иесімен жүздесу өшпес із де қалдырды. Олар батырға айрықша сүйсінді. Көптеген азаматтар үшін Б.Момышұлы Отан үшін от кешіп жүрген азамат қана емес, халқының болашағы қатты алаңдататын ұлтжанды, елін, жерін шексіз сүйген патриот ретінде жаңа бір қырынан танылды. Əсіресе, М.Əуезовке Момышұлымен жүзбе-жүз кездесу сəттері ерекше есте қаларлық əсер қалдырғаны мəлім, ол қолбасшымен ғана кездесіп тұрмағанын, дайын тұрған жазушы, ақын, ғалыммен, сыншы, тарихшы, психолог һəм педагогпен де дидарласып тұрғанын, оны жақыннан

5

бұрынғыдан да терең тани түскенін сезінді. Баукеңнің лектор ғана емес, тыңдаушыларын өзінің еркіне оп-оңай елітіп алып кетер айрықша шешендігіне, қыннан суырылған қылыштай ойларының өткірлігіне тəнті болды. Мұның айқын дəлелі М.Əуезовтің Баукеңнің оқыған лекциясының конспекті жазып отырғандығы. Əуезовтің «Бауыржан, его беседы, лекции читанные в течение 6 дней января 44 г.» деген қолжазбасы ұлы жазушының əдеби-мемориалдық музей-үйінде №409-папкіде сақталынып келеді. Ал Ғ.Мүсірепов болса Баукең дүниеден өткен 1982 жылы «Қазақ əдебиеті» газетінде жазған бақұлдасу мақаласында «Біздер соғыс жылдарында Бауыржанның алты күндей шəкірті болған едік» деп жазған еді. Өзін Баукеңнің шəкірті санаған Ғабиттің сол 1944 жылғы 19-26 қаңтарда өткізілген əңгіме-дəрісті еске алып отырғандығы белгілі болатын. Бұл дəріс-əңгіме қазақ əдебиетінің классиктерінің, қазақ ғылымының, өнерінің таңдаулы өкілдері алдында өткізілген тарихи дəріс болатын; ал мұндай адамның жандүниесін тебірентіп, ақыл-ойын асқақтатып жіберетін, терең мазмұнды əңгіме-дəріс қазақ тарихында кездескен емес. Осы əңгіме-дəрісті ұйымдастырудағы М.Əуезовтың тарихи еңбегін атап өткен жөн, Əуезов болмаса, лекция да ұйымдастырылып өткізілмес еді, мынадай мол рухани қазына да біздің қолымызға жетпесі ақиқат болатын. Сонымен, Момышұлы лекциясының басты тақырыптарын белгілеп, жоспарлап алғаннан кейін айтар ойы да, əңгіме барысы да нақтылана түседі. Баукең соғыс тақырыбына жазылып жатқан шығармалардың шындықтан алыстығын, соғыс мəселесін үстірт көрсетіп, баяндайтынын, ғұмыры қысқа болып келетінін сынға алып, орыс тіліндегі шығармалардың да 60 пайызы брак деді. Сондықтан соғыс тақырыбын шындық тұрғыдан жазып, көрсету, ұрыс пен ұрыстың психологиясын, командирдің міндеті мен парызын барынша ашып көрсету қажеттігі міндетті нəрсе екендігіне екпін түсірді. Өйткені соғыста барлық мəселе ұрыста, тек қана ұрыста ғана сынға түседі деп білді. Ал жауынгер бойындағы барлық қасиет міне ашылатын жер осы – ұрыс. Адам бойындағы сезімдерді Баукең талдай отырып, екіге бөліп қарастырады: күн мен түннің, жарық пен қараңғының, ыстық пен суықтың табиғи түрде алмасып отыруы қарама-қайшылықтың бірлігін көрсетсе, адам бойындағы сезім əлемінде де қарама-қайшылықтың бірлігінің көрініс беретінін түсінесің. Бауыржан адам сезімін жоғары сезімдер: парыз, адамгершілік, ержүректілік, ерлік, батырлық, қаһармандық жəне т.б.; төменгі сезімдерге: опасыздық, ұждансыздық, үрей, қорқыныш, шошу жəне т.б. бөліп қарастырды. Жауынгердің жан дүниесін тануда Баукеңнің бұл классификациясы шын мəнінде психология ғылымында жаңалық болды деп айту керек. Ұрыс психологиясын майдан жағдайында, ұрыс барысында зерттеген Момышұлының мына схемасы бойынша кез келген адамның бойындағы қасиетін тап басып тани білуге болады. Лекция барысында Баукең көптеген психологиялық терминдер мен ұғымдарға, түсініктерге арнайы тоқталып қана қоймай қысқа-қысқа анықтама да беріп отырады, рухани күші мықты адам моральдық, адамгершілік тұрғыдан да мықты болып келетіні мəлім, ал əлсіз адам жасық, бөркелік, осалдығын көрсетіп алады. Қызыл Армия уставында ұрыстың алты түріне анықтама берілген екен, бірақ Момышұлы жаңа жағдайға сəйкес ұрыс ұғымын байыта түседі, ол ең алдымен ұрыс дұшпанға ақылмен, психикамен, техникамен, қару-жарақ күшімен əсер ету деп білді, соның ішінде ақылмен ықпал жасауға баса назар аударды. Ұрысты басқара білуге, ұрыстың психологиясына, ұрыс өнерінің негізіне, ұрыс идеалы ұғымына жеке-жеке анықтама беріп тоқталып өтеді. Ұрыс ұғымына жан-жақты талдау жасай отырып, ұрыс қауіпті емес, өйткені адам əлде бір аждаһамен емес, адаммен шайқасады. Сондықтан адам бойындағы барлық қасиеттер: жоғары жəне төменгі сезімдер ұрыс жағдайында ғана барынша ашылады, өйткені сынға түседі. Ұрыстың психологиясына тереңдеп ене отырып қорқыныш сезіміне тоқталады. Бұл соғыс жағдайында аса үлкен проблемалық та мəселе болатын. Ал қорқыныш, үрей ұғымына əскери əдебиеттерде ғылыми анықтама берген бірден бір адам Б.Момышұлы. Қорқыныш пен үрей ұғымдары З.Бабырдың, М.Х.Дулатидің еңбектерінде де əдемі айтылады, өйткені шамасы ұлы тұлғалардың болмыс бітімі ғана адам психологиясындағы нəзік өзгерістерді қалт жібермей байқай алатын ерекше таным мен қасиетке ие. Қорқыныштың пайда болуы мен оны жеңу жолдары қандай деген мəселені де Баукең тайға таңба басқандай етіп айқындап, анықтап көрсетеді. Батылдық, ерлік ұғымдарын əскери термин ретінде қарастырып, ерлікке тəрбиелеу мəселесіне, оның қайнар көздеріне ой көзімен үңілте түседі. Ақыл, сезім, ерік, ойлау, сенімділік, күдік, ес, зерігу, селқостық, армандаушылық, қулық, екіжүзділік, сезім, əсер, парыз, абырой, ұят, жігерлендіру, үрей, зəресі ұшу, сасу, үміт үзу жəне т.б. көптеген майдан жағдайында жауынгер бойынан жиі көрініс табатын психологиялық ұғымдарға тоқталып, анықтама беріп, өзінің тəжірибелерімен бекіте түседі, мұнысы шынында да командирдің творчестволық тұлға екендігін дəлелдей түседі. Мұхтар ҚАЗЫБЕК, М.Х.Дулати қоғамдық қорының директоры. (Жалғасы бар).

ƏДЕБИЕТ

¦ÄIËÅÒ

Əлсіз адам үйде өлер, Арсыз адам күнде өлер...

№04 (209) 30.01.2015 жыл

6

СҮЙІНБАЙ АРОНҰЛЫНЫҢ ТУҒАНЫНА – 200 ЖЫЛ ТОЛУ ҚАРСАҢЫНДА Сүйінбайдың есімі қырғыз еліне кеңінен мəлім болған. Атақты «Манас» эпосын қазақта Сүйінбай, Жамбыл, Кенен таңды таңға ұрып жырлаған. Арнайы ат жіберіп, қолқалап қырғыздар Сүйекеңді жиі шақырып, төрден орын ұсынып, ғажайып жырын сүйсіне тыңдаған. Сүйінбайдың атағы əсіресе Қатағанмен айтысқаннан кейін тіпті аспандап кетті. Ал мына ұсынып отырған айтысты кезінде жазушы-зерттеуші Бақытяр Əбілдаұлы қырғыздан тауып, аудартып «Қазақ əдебиеті» газетіне жариялаған болатын. Сондай-ақ, ол өзінің «Сыпатай батыр» атты тарихи-деректі романында («Мерей». Алматы. 2000ж.) кеңінен тоқталып кетті. Бұл айтыс сондай-ақ былтыр шыққан «Сыпатай батыр Əлібекұлы» атты жинақта да берілген. Көбіне-көп Қатаған мен Арыстанбекті бір ақын деп келген едік. Екі жыл бұрын Қырғызстан Ғылым Академиясы Шыңғыс Айтматов атындағы əдебиет жəне тіл институтының ғалымдарымен кездесіп, Жамбылдың қырғыз елімен байланысы жайлы дөңгелек үстел өткізген болатынбыз. Жамбыл жəне басқа қазақ ақындары жайлы көптен зерттеп жүрген Батима Кебекова Сүйінбай, Жамбыл, Кенен, Үмбетəлі жайлы кеңінен əңгімелеп, қолындағы екі папка еш жерде əлі жарияланбаған зерттеулерін бізге көрсеткен еді. Сүйінбайдай дүлділ ақын, бұлбұл ақынның 200 жылдығы қарсаңында қырғыз еліне арнайы барып, көңілде жүрген көп сұраққа жауап тауып, тың зерттеу жүргізіп қайтса қандай ғанибет болар еді. Қазақстан Ғылым Академиясының қорында Сүйінбай мен Арыстанбектің, сондай-ақ Сүйінбай мен Қатаған айтыстарының қолжазбалары сақтаулы тұр. Оларды да іріктеп, байыпты саралап, жаңа шығатын жинаққа ғылыми таңдаудан өткен нұсқасын беру керек. Газет оқырмандарына елге көп мəлім бола қоймаған Сүйінбай жинақтарының ешбірінде жарияланбаған осы Сүйінбай мен Арыстанбектің айтысын ұсынып отырмыз. Нағашыбек ҚАПАЛБЕКҰЛЫ, жазушы. АРЫСТАНБЕК: Оу, Сүйінбай, тоқтағын, Əлсіздің сөзін қозғадың. Мойыныңа дорба асынып, Алақан жайған тіленші, Бейшара сорлы аш па едің Ақындығың пəс па еді? Кеше Алыбайдың асында, Хан Боранбай басында, Ақылмандар қасында, Бел ауыртпай бəйге алып, Сен дəнігіп қалдың асылдан. Ей, екейден шыққан Сүйінбай. Айтқан сөзің құйындай, Бөлекті көрме бұйымдай. Келе сала «бер» дейсің, Қалған ба нəпсің тиылмай?! Қол жайғызбай қырғызға Екі тобышақ ат беру – Жер мыңғырған жылқылы, Тезек төре халқыңа, Жұрт басқарған барыңа, Осыншалық қиын ба?! Отау тігіп, қыз бер, – деп Ойбайлайсың, қазағым. Алақан жайып қалыпсың, Қирады ма үй мазарың?! Таусылған ба ғазалың?! Ұяты кеткен қазағым, Ұялмай сұрай бастадың, Жау талаған жерің жоқ. Мұнша неге қақсадың?! Ашаршылық кезі емес – Ұққан адам ұялар Əдепсіз сөзді тастағын. Орынсыз кепті айтпағын. Ойлап көрші, Сүйінбай,

Сүйінбай мен Арыстанбек айтысы

Отау тігіп бергендей, Олжа қылып бөлгендей, Сен қажысы ме едің қырғыздың?! Я перзенті ме едің нұр қыздың?! Əйел алып бергендей, Алды-артына бөлгендей Сен атасы ма едің қырғыздың?! Не айымы ма едің нұр қыздың?! Анталап үлес сұрайсың Атаңның бар ма еншісі?! Анаңның бар ма бересі?! Түйе бер, – деп сұрайсың – Түйе өсірген қазақтың Төбесінен ұрған ба?! Жүк артатын түйең жоқ. Жүктей-тұғын мүлкің жоқ, Сұлтаныңда қайыр жоқ, Суларыңда сусар жоқ, Ішейін десе шайы жоқ, Қайыр қылар байы жоқ, Шайнайын десе майы жоқ, Сусыныңның күші жоқ, Шара толған айран жоқ, Көнегінде қаймақ жоқ, Жағып ішер мұрты жоқ, Кедейінде көйлек жоқ, Кемпірінде өрмек жоқ, Түгел бəрі құрыған ба?! Жамбы сұрап жалбарына Жанталасып жырлайсың. Жамыларға жабу жоқ Жамбастыға жайы жоқ Жастарында қару жоқ, Ақынында иман жоқ. Жаратқан сені ұрған ба?! Жалпы қазақ құрыған ба?! Жамбының жайы басқаша – Қырағы мерген сен болсаң. Қия атып аларсың, Қанжығаға саларсың, Олжаға батып қаларсың, Жамбасың талып жатпасаң Жамбыны дəл атпасаң Сұрағанға бəйге жоқ, Сұраншаққа сусар жоқ, Құр жалаңдап қаларсың! Қажысы мəрт қырғыздың – Ат сұрасаң аларсың. Ауылыңа мініп барасың, Қыз берердей қырғыздың Қызы жатпайды далада! Алқымыңды ағытып, Құры болма дүбара. Байыптап байқап отырсам, Сүйінбай былжырайды. Сұратып қойып жыршысын, Сұлтандары мылжырайды Мұның сұлтанын Құдай ұрған ба?! Құл сұрайсың Сүйінбай, Құл жұмсаушы сен бе едің?! Қалжыңдама құры бекер Құл жұмсап беріп қазаққа, Əлемге қалып мазаққа, Құлдық ұрушы мен бе едім?! Күң сұрайсың Сүйінбай, Күң жұмсаушы сен бе едің?! Күл шығарушы мен бе едім?! Құтырмағын құры бекер, Күң болсын деп қыздарың Қырғыз бермейді қазаққа Халыққа қалмайды мазаққа Құдайыңа қарасаң Өткеніңді санасаң, Құл жұмсаймын деп кепкендей

e-mail: gazeta_adilet@mail.ru

Сен құлдықтан қашан құтылдың?! Құрғақ сөзді көп айтып, Сен Арыстанбекке тұтылдың! Күң сұрайсың Сүйінбай, Күң жұмсап кəде күткендей Сен күндіктен қашан құтылдың ?! Күпілдеп мақтан етем деп, Сен Арыстанбекке тұтылдың! Оу, ақылман қалыстар, Əркіл-тəркіл сөйлесе, Асыл сөзді білмесе, Ақынның пұты шалысты. Алакеуде жыршының Əңкі-тəңкі сөздерін Ақылман қайдан парықтар?! Оу, аларман қазағым, Ұмытпағын өткенді Бүгін шалбар кигенге, Сұлтандар мен жүргенге Бейопа сөзді көп сөйлеп, Сүйінбай шындап кеткен бе?! Мақтанбағын қазағым, Сенің жайың белгілі Боларсың менің мазағым Түбің маңғұл, қалмақтан! Жылқысын қуып жылғадан, Қойын айдап қырқадан, Кəде-салтты сақтамай, Қыз-келінді парықтамай, Олжа етіп алам деп, Қырғызға қырғын салам деп, Абылай хан бізге жармасқан, Бегімжан сұлу жоқтауы Белгілі еткен осыны, Қаныш қыздың арманы Халық ішіне айтылып, Əлі күнге қалғаны. Түбі бұзық қызығым, Түргеннің суын бойладың. Түнде жылқы айдадың. Еш жеріңе жұқпапты, Шекеңе мүйіз шықпапты. Ернің тұр əне кеберсіп, Кəнеки жарып қалғаның?! Қарқара суын бойладың, Қатарлап жылқы айдадың, Былжыраған қазағым, Айтсаң шығар мазағың, Кəнеки жырғап қалғаның?! Абылай құлдың тұқымы – Кенесары, Наурызбай Кесірлі шықты нойыстай. Қоңсы жатқан қырғызды Жөн жайына қойыспай, Қылышын қынға қандаған. Құсшыларды жайлаған. Арам қалмақ тұқымы Кімге азап салмаған?! Қаперсіз жатқан қырғыздың Шейіт болған батыры, Жесір қалған қатыны. Малын жиып айдаған Алмағаны қалмаған, Қыз-қырқынын жылатқан, Кемпір-шалды боздатқан, Тіріні мұндай еткен соң, Түрі бұзық кəпірің Əруаққа да қол салған Есқожа мен Қанайдың Көрін бұзған талайдың Мұсылман пенде қылмаған! Бұзықшылық жұртқа көп етіп, Бейшаралар жылаған, Бейопа жанын қинаған, Хайуанның ісін жасаймын деп, Ақыры шықты мазасы,

Кенесары, Наурыздың Қырғыздан жетті қазасы. Абылай жолын жолдайм деп, Қырғыздарды қорлаймын деп, Өзі келіп қабылды, Ажалы шеттен табылды. Кейінгі біздің ұрпаққа Арыстанбек сөзі лайық. Қойынның басы тау болар, Таудың басы зəу болар. Тоғайдың іші құс болар, Тұйықтың іші тұз болар, Тұздың түбі сор болар, Екі ел жауласса, Елдіктен кетіп дауласса, Елдестірер би болар, Ептестірер қыз болар. Зордың түбі зар болар, Зобалаңы шоң болар, Шегінен шықса азғындап, Шеңгелінен қан шығып, Зорлықтың түбі қан болар. Ел парқын біліп жүргеннің, Байсалды өмір сүргенің Тəжі түспес басынан, Тағы кетпес астынан, Басына келіп бақ қонар, Қасына келіп жұрт қонар, Ойландың ба қазағым, Орныңды біл, қазағым, Өйтпесе шығар мазағың. «Бер» дегеннен басқа сөз Аузыңа түспейді айналып. Қайда кеткен ғазалың?! Айқайлама, қазағым! Аямай шығар мазағың, Аттыға жаяу жете алмас, Айналып зəуді өте алмас, Асқан бұлбұл Арыстанды Əліңді біл, қазағым. Айтысып ақын жеңе алмас. Түбі болат майырылмас, Терең ақын жалтармас, Түбі сайыз адамдар Төкпе сөзді айта алмас. Сен сияқты жыршыны Арыстанбек бұлбұл парық алмас. Жаратқанның мизамы – Түн жаңарып, күн болған, Күн айналып, түн болған, Өріс көркі мал болған, Жаңбыр жауып, сел болған, Бұлақ ағып, су болған, Бел шөккен соң ой болған, Өріс көркі мал болған. Айқайлаған қазаққа «Аттан!» дейтін əл қайда?! Батырлығы қырғыздың Бейжінге жетіп, даң болған. Əліңді білмей қазағым, Айтысқалы отырсың. Арыстанбектей ақынды – Əр санат сөзге жақынды Аңғарып алшы кім болған?! Айтысам деп келгендер Айласын таппай сенделіп, Ақырын сөйлеп, жым болған. Белсеніп жырлар Арыстанбек – Мен белді жердің баласы. Теңселіп жырлар Арыстанбек – Мен текті жердің баласы. Тегінде жоқ қарасы. Тегін білсең тұқымында Ақынның бар ма шаласы! Төге жырлап берейін Мөлтеңдемей ұғып ал Тегіме жақын келейін: Мен Арыстан – Бұйлаш баласы, Тынымсейіт данасы, Жырымның жоқ шаласы. Мен Арыстанбек болғалы, Арыстанбек атқа қонғалы, Ісімді періште оңдады. Он алтымда жырладым, Оң мен солды сындадым, Күйші болып күй шалдым, Гүлбурақ болып нұр салдым, Он сегізге келгенде Жыршы аталып, бата алдым. Тура он алты жасымда Жаратқанды жар тұтып, Жалғыз шұбар ат мініп, Қамшыланып қатты жүріп, Əкем Бұйлаш артынан, Сəркелердің зарпынан Əндижанға барғанмын. Қомыз шертіп, ыр ырлап, Орданың болғам еркесі, Көп ыршының серкесі, Мендей бар ма ер кісі?! Алыбекті көргемін, Хан ордасы ішінен Өзгеше көңіл бөлгемін. Қоқан менен Марғалан – Қоса жүрдім аралап, Ыршылығым даналап, Хан, датқаны паналап. Көп ақынмен айтыстым, Көп ішінде тартыстым, Қомыз күйі жөнінен Ешкім менен өткен жоқ, Белдескен ыршы шыққан жоқ. Атын ұқшы – Əндіжан Əр жерінде бір жиын,

Əр өнердің сыры екен, Сөздің шынын айтайын – Ыршылықтан құры екен. Мəуе жеміс төгілген Берекесі мол екен. Пұлдың күші зор екен. Шынында елі қор екен. Жерінің көбі шөл екен. Атағы алыс кетсе де, Төрт түлік малға кем екен – Ас, тойға аздап мал сояр. Торпақ, тана, қой сояр Күрішті табақ көтерген, Күймелілер көп болар. Əзіл сөзі аз болар, Ала шапан көп болар, Пышақ ала жүгіріп, Бүрмесін шешіп бүгіліп, Бір-біріне қас болар. Жар құласа, түз болар, Ертегі айтса сөз болар Жарты нан түйіп беліне, Қол қусырып иіле, Жарбақтаушы көп болар. Жігіт кезден Арыстанбек Ас пен тойды билеген, Ажарла сөзді сөйлеген. Жұрт алдында жырлағам. Ел жақсысын сыйлағам. Асқан ақын аталғам, Ақсақалдан бата алғам, Ырысымды жемейм бе, Кепті қайтым айта алам, Сен сияқты, қазағым, Сұрамай-ақ ат алғам, Айтқызбастан бата алғам, Мырза ыршы аталғам, Көп ішінде ырлағам, Көп жақсыны сыйлағам, Қариядан бата алғам. Халық ыршысы аталғам, Қарқылдамай құзғынша Кəдеменен ат алғам. Келе сала «Бер!» дейсің, Қырғызды сен кім дейсің?! Нарықты сөзге келмейсің, Былжыраған қазағым, Таралған ба базарың? Пəс пе сенің назарың? Тағы бар ма айтарың? СҮЙІНБАЙ: Оу, Арыстанбек не дейсің, Сөзге кезек бергейсің. Тектімін дейсің, Арыстанбек, Тегіңді жақсы білемін, Такаббар сөзді сөйледің, Мен сенің тек жайыңды теремін, Сөзімнің жоқ қатасы, Қырғыздың ба ма атасы?! Одан бері мен келсем, Сөзіңнің көп шаласы. Сен Бұйлаштың баласы. Əндижанға барыпсың. Азынатып жетелеп, Айғыр атын алыпсың. Əңгіге жақсы жарыпсың, Ат сұрайды деп аптықпа, Айта беріп қарлықпа. Би баласы болсаң да, Би үйіне кірмеген. Би үлгісін көрмеген, Сен салбардан туған кəріпсің. Оу, Арыстанбек ақыным, Жалған сөзге жақыным, Тегіңді айтып мақтандың, Мені тексіз деп салдың, Менің ата тегім жыр болған. Жыр мен күйге пір болған. Сөз шынына келелі, Сіздерше Қабан жыршы кім болған?! Бақ дарыған бабамның Бар жері түгел сыр болған. Барған жері жыр болған. Тегімде бар жыршылық, Теңселе берме шырқ ұрып, Такаббар болмай тек отыр, Одан гөрі, Арыстанбек, Текті сөзді төге тұр, Мақтанатын жайың жоқ, Жас кезінде, Арыстанбек, Қарағай, тікен аралап, Қол-аяғыңды жаралап, Қозы бақтың ойбайлап, Қой қайтардың айғайлап, Баққаның болды қозы-лақ, Қалыпсың енді сөз қуалап. Күң баласы қатарлы Əкең бір қадір қылмады. Айып етпе, Арыстанбек, Жалған жала сен бастап, Сүйінбай сөзге қыңбады, Оу, Арыстанбек мақтанба, Қалыпты сөйлеп ақталма! Естіген бар хабарым – Қоқан жаққа барғаның, Қоқандықтың Мала хан Қоқилаған шала хан, Мақтап соны жүріпсің, Көк шапанды киініп, Көтерем сартты сүйіпсің, Əндіжан, Қоқан аралап Алымбекті паналап Аста, тойда көп жырлап, Аларманды сарттардың Жыршыларын жеңіпсің.

Ала тақия, көк шапан – Аянбай оны жинапсың. Қоқандықтың көк шапан Бір өзіңе шақ шаған, Төсі ашық сарт шапан Көптен олжа алыпсың. Сопысынып сөйлеме, Сонша мақтап сарттарды, Сауқатқа шындап жарыпсың, Асылзада хандардан Ат сұрасам, арланбай. Сеншілеп жұртқа жалбаңбай, Ардағын жырлап ат алу, Ақындықтың салты сол, Ас пен тойдың парқы сол, Ақсақалдан бата алмай, Ауылға қайтып қайтамын?! Жамбы берсе жамбаймын?! Сенің айтқан сөзіңе Жабығып тоқтап қалмаймын. Алтын берсе алмаймын, Сенің айтқан сөзіңе Арланып тоқтап қалмаймын. Арыстанбек, мені кім дейсің?! Абайласаң – пір дейсің?! Тура жиырма екі жасымда, Алыбайдың асында Орман, Жантай, Боранбай, Жақсылардың басында, Тезек төре, Бөлтірік, Бұлар да болды қасымда, Өрге – төмен тартысқам, Көпті көрген Қатаған, Көп ыршыны матаған, Көп сөздің басын шатаған, Оған мойын берместен, Домбыраны қолға алып, Толғап-толғап бұрадым, Толғап сөзді құрадым. Бір Аллаға сыйынып, Артықтығым білініп, Көк шидей теуіп, ұрғаным. Көпшіліктің ішінде Күйлі сөзді көп айтып, Күшіктейін қылғамын. Сонда, Арыстанбек, қайда едің?! Сүйінбайдай ақынға Сөйлей алар жан ба едің?! Оу, Арыстанбек, ақыным, Əрі бір сөзге жақыным, Албан, дулат аралап, Асқа барған жоқ па едің?! Анық жыршы деп жүрсем, Астан тұлпар мінбеген, Əсем шапан кимеген, Асыл сөзді білмеген, Ауылда жүрген соқпа едің, Ақындығың жоқ па еді?! Оу, Арыстанбек, ақыным, Əрбір сөзге жақыным, Шапырашты екейдің Тойына барған жоқ па едің?! Сені əруақты ақын ба деп жүрсем, Тойда торқа кимеген, Топ жиынға кірмеген, Тулатып тұлпар мінбеген, Тура сөзді білмеген, Тана мінген бала ма ең, Жыршылығың шала ма ең, Бəле сөзді көп сөйлеп, Баймын дейсің, қырғызым. Байлығыңды білемін, Ішімді баса күлемін. Ауылың жақын қонғанда, «Баламның іші қатты», – деп, «Көк айран жанға батты», – деп, Келуші едің ұн сұрап, Қайнатуға шай сұрап, Қатықтыққа май сұрап, Кеше көрген жарлы едің, Бүгін қайдан байыдың?! Мақтанам деп, Арыстанбек, Шындық сөзден тайыдың, «Бекпін», – дейсің, қырғызым, Бектігіңді білемін – Киізден басқа киімің жоқ, Кілем салған төрің жоқ, Мақтанатын жөнің жоқ. «Батырмын» – дейсің, қырғызым, Оның несін айтасың? Елі бардың ері бар, Айтар сөздің ебі бар, Халқы бардың ханы бар, Қара ниет кəпір болмаса, Қатерлі жұртта парқы бар. Қаптап қалың жау келсе, Халық намысын сақтаған Əрбір елдің салты бар. Айтқанымда қалет жоқ, Батыры бардың парқы бар. Жалғыз мазар болдырмас, Батырдың да халқы бар, Өткеннен кеп бастасаң, Шындық сөзден қашпасаң, Ғасырға кетсе қырқысып, Қастерлі қалың қазақта Қырғыздың да кегі бар, Мақтанның да шегі бар, Абылай ханның шапқаны – Талайдың қалған есінде: Басынбақ болған қазақты, Есенқұлдай манапты, Қояндай қуып қашырған, Қашқарға қарай асырған.

Садырдың сорын қайнатқан, Жайылыңды жайратқан Өткеніңді бұқтырып, Қазақтың күшін ұқтырып, Аманатқа алдырып, Абылай хан көшірген. Сол қырғыздар жуасып, Екі болыс ел болды – Сарыарқаның төрінде! Кек қайтарсаң көрейін, Батырлығыңа сенейін, Жорыққа шығып жосып ал, Бауырларыңды қосып ал! Сол кегіңді кешірме! Естімегің осы ма?! «Кенесары, Наурызбай, Қырғыздардан өлді»... деп, Көкіме сөзді айтып есірме! Басың кетер кесірге! Батырмен деп мақтанба, Бағаны білмес Арыстанбек, Баланың сөзін айтар ма? Тау құласа, зəу болар, Хан бұзылса, жау болар, Сел қаптаса, жер көнер, Жау қаптаса, ел көнер, Оның несін айтамыз – Ежелден бері осындай, Əлсіз адам үйде өлер, Арсыз адам күнде өлер, Жоқ іздеген жолда өлер, Ер азамат жауда өлер, Ажал жетсе хан да өлер, Бар ғаламды білетін, Ғұлама-шайық о да өлер, Қызыл тілі сайраған, Қалың жұртты жырлаған, Сүйінбай, Арыстан да өлер, Бауыры бүтін, басы аман Бір Құдайдай сөйлейсің, Алланың жолын білмейсің, Шейіт өлім болмаса, Сенің қайда Манасың?! Иен қалған Таласың, Қанды жолда ұрысып, Көп қытаймен жұлысып, Əлмамбет, Сырғақ ер өлген, Шулы Шуақ тағы өлген, Батырлардың бəрі өлген. Қазақ-қырғыз – біз тұрмақ, Əзірет Əлі балалары Асан, Үсен екеуі Бір Құдайдың жолында, Кербаланың шөлінде Жау қолынан мерт болған. Шейіттерге шəк етпеу – Азаматқа серт болған! Қазақтың батыры əрі биі Ботбай Сыпатай айтысты осы жерден тоқтатып, төрелігін айтты: – Уа, қырғыз-қазақ ағайын! Түбі бір туысқан едік. Арамызда ұрыс-талас болып, берекебірлігімізді ірітті. Енді ынтымаққа жаңадан келіп отырғанда, өткен шатақты еске салып, қазаққырғыздың қызыл тілімен намысын қоздыру еш жараспайды. Екі елдің талай боздақтарын жалмаған соғыс өртін біржолата өшіру үшін кейбір көңілдерде қалған шоқ қозын үрлемелік деп келісіп едік. Соған қарамастан өткен қайғықасіреттен сөз бастап, Арыстанбек жыршы мына елді ыңғайсыз жағдайға қалдырды. Мен қазақпын, қырғыздарға бауырлығым кешегі қиын-қыстау шақта байқалды деп білемін. Екі елдің достығы, туыстығы үшін аянып қаларым жоқ. Мына қазақ ақыны Сүйінбайға бүйрегі бұрды демейсіңдер. Сүйінбай өз кезегінде əдептен озбай жөн сөйледі. Арыстанбек ақынға орнымен, əдемі жауап қайтарды. Екі ақынға айтарым: сөз семсерін сілтеуден біріңді-бірің жеңе алмайтындай көрінесіңдер. Екеуіңнің де бірбірлеріңе тең ірі жыршылар екендіктеріңді байқадық. Оған мына игі жақсылардың, құлағымен естігендердің бəрі куə болды. Айтыс бұдан əрі жалғасса, сөз бұзылып, арты шатаққа айналып кетуі кəдік. Ел екеулеріңе де бірдей сөз тапқандықтарыңа риза. Боранбай манап екі ақынға бұғылар тіккен бəйгесін тең бөліп берсе деймін. Бұдан кейін қазақ-қырғыз ақындары айтыса қалса, мынадай ескі кекті қоздыратын, екі ел ынтымағына сына қағатын сөз айтпаса деймін. Бұл сөз Сүйінбай мен Арыстанбек, алдымен екеуіңізге айтылып отыр. Осыған риза болыңыздар «Аумин!» делік. Отырған жұрт түгел Сыпатайдың бұл билігіне риза болысты.

РУХАНИЯТ

¦ÄIËÅÒ ДІН

7

БІЛІМ

Қаңтардың 24-жұлдызында Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының ұйытқы болуымен Астана қаласындағы Конгресс холл сарайында «Адамзаттың абзалы» атты Мəуліт кеші өтті. Күллі əлемге рақым нұры болған Мұхаммед пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) туылған айын исі мұсылман қауымының ерекше ықыласпен күтетіні белгілі. Жыл жаңарып, жаңа күнтізбеге аяқ басқалы Алаш жұртының да асыға күткен мерекелерінің бірі де осы Мəуліт болатын.

мыңдай сахабасын Арафат тауына жинап, оларға ең соңғы өсиетін қалдырды. Сол өсиетте айтылған əрбір сөйлем, əрбір сөз бүгінге дейін барша мұсылман жұртшылығына өнеге болып келеді. Осы өнегелі соңғы құтпаны ҚМДБ Жалпы жəне жастар ісі бөлімінің меңгерушісі Алтынбек Ұтысханұлы

Øàðàïàòû ìîë МӘУЛІТ МЕРЕКЕСІ «Олай болса, сендер де Аллаға жəне Оның барлық сөздеріне иман келтірген сол үмми пайғамбарға, сол Елшіге иланыңдар, оның соңынан еріңдер. Сонда сендер тура жолды табасыңдар». («Ағраф» сүресі, 158-аят). Мəуліт арабша «туылу», «туылған уақыты» деген мағыналарды білдіреді. Адамзаттың асылы, пайғамбарлардың ардақтысы Мұхаммедтің (с.а.с.) туған уақытына байланысты тойланатын мейрам Мəуліт мерекесі деп аталады. Əр жылы Рабиул – əууал айында Аллаһ тағала өзінің сүйікті пайғамбары Мұхаммедтің (с.а.с.) үмметі етіп жаратқанына сансыз шүкірлік етіп, Оған (с.а.с.) салауаттар айтады, мəуліт қасидасы, өлеңдері оқылып, расулулаһ еске алынады. Бүкіл ғаламға мейірім ретінде жіберілген елшінің есімін ардақтау, уағыздады. Алла елшісін таныған сайын оған деген сүйіспеншілігіміз арта түседі. Мəуліт күнінің мəні де, сəні де екі дүние сəруары Мұхаммед Пайғамбарымызға (с.а.с.) мол салауат айту. Осыған орай, ардақты Пайғамбарымыздың (с.а.с.) өмір жолы жайлы Мəуліт салауаттары оқылды. Оны оқығандар «Сəдуақас қажы Ғылмани» мешітінің бас имамы Садырханов Жұманазар қари, Ербол Саргелов, Арман Ғабдуллин жəне Астана медресесінің шəкірттері көпшіліктің шынайы ілтипатына бөленді. Жиналған сүннетіне амал ету – сауапты іс. Бұл айды атап өткізудегі негізгі мақсат – Мұхаммед (с.а.с.) пайғамбардың іс-əрекеттерін насихаттау, салауаттар айту, жастарға имандылық қағидаттарын түсіндіру, оларды отансүйгіштікке, бауырмалдыққа, адамгершілікке, ата-ананы құрметтеуге жəне түрлі теріс қылықтардан сақтануға шақыру. Алқалы əлеуметке өлеңжырларымен кеңінен танылған ақын Қалқаман Сарин жүргізген «Адамзаттың абзалы» атты кешті «Əзірет Сұлтан» мешітінің азаншысы Еркебұлан Байғабылов Алла аяттарымен бастады. Артынша адамзаттың ең абзал тұлғасына арналған мерекеге байланысты құттықтау тілек білдіру үшін сахна төріне ҚМДБ төрағасы, еліміздің Бас мүфтиі Ержан қажы Малғажыұлы шақырылды. Бас мүфти өз сөзінде «Аллаға шүкір, егемендігіміздің, бірлігіміздің арқасында діни мерекелеріміз қайта жаңғырып жатыр. Халқымыз «Бағаламасаң – бақ кетеді» дейді. Бүгінгі тыныштығымызды бағалай білейік, ағайын. Дұға-тілектеріміз, салауаттарымыз қабыл болсын. Тəуелсіздігіміздің тұғыры биік болсын!» деп ақжарма ниетпиғылын білдірді. Иə, ұл-қызымыз бейбіт елде ойнап-күліп, жайқалып өсіп жатыр. Қадірін білгенге осының бəрі үлкен ғанибет. Ардақты Пайғамбарымыз өз үмбетін қашанда бірлікынтымаққа, тыныштыққа, бейбіт ғұмырға шақырып өткен. Сондықтан, бүгінгідей қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған тату тіршілігіміз үшін Жаратқанға сан мəрте шүкіршілік етсек құба-құп. Өз кезегінде Астана қаласы əкімінің орынбасары Ермек Аманшаев сөйлеген сөзінде барша мұсылман қауымға шарапатты мерекеге қатысты тілек айтып, қала əкімі Əділбек Жақсыбековтың құттықтау хатын оқып берді. Одан соң дəстүрлі жəне діни əндер, терме орындалып, өлеңдер оқылды, көрініс қойылды. Ел жүрегінен өзіндік орын алған, үнінен інжу, тілінен маржан төгілдіретін айтыскер ақын Аманжол Əлтаев мəулітке арнау айтты. Жүрек пен көңілді сағыныш сазы билегенде, тілімізден ажарлы өлең мен əсем əн төгілетін кездер болады. Сол секілді саңлақ сахабалар да бір кезде сүйікті Пайғамбарымызға деген ыстық сағыныштарын «Талағал бадру» деген илəһи əнмен білдіретін еді.

«Аллаға шүкір, егемендігіміздің, бірлігіміздің №04 (209) арқасында діни мерекелеріміз қайта жаңғырып жатыр» 30.01.2015 жыл

Дəл сол əнді жиналған қауым ана тілімізде осы рухани кеш барысында өнер академиясы түлектерінің орындауында тыңдауға мүмкіншілік алды. Сəл кейінірек бабаларымыздан қалған ұлағаты мол сөздерді балалар аузынан естідік. Жас дарындардың өнеріне қошемет білдірмеске амал қалмады. Бұдан кейін, Алмас Темірбайдың «Уақыттың қадірі» атты монологын Ақгүл деген кішкентай бүлдіршін нақышына келтіре орындап берді. Арман Бердалин өзінің авторлық «Жоқ іздеп жүрмін» деген тəлімі мол термесін айтқанда жұртшылық еріксіз тына қалды. Себебі, жасынан жыр суына қанып өскен халықтың ұрпағы үшін уағыз да, насихат та термесінде жатыр. Сол сияқты, танымал эстрада əншісі Жігер Аупбаевтың орындауындағы «Пайғамбарға арнау» термесі арқылы да өмір өнегелеріне бір қанып қалғандай болдық. Ал Қанатбек Болатбек болса, «Сағыныш» дейтін діни əнімен топ алдына шықты. Сосын Асылбек Əуезханұлының «Дерт пен дауа» деген тəмсілінің негізінде Астана жастар театрының өнерпаздары сахналық қойылым қойды. Жиырма минутқа созылған театрландырылған көріністі жайбарақат көре салу мүмкін емес еді. Жүрек елжіретер қойылымның соңына қарай зал ішінде көзіне жас алған көрермендер де көп болды. Бұл, əрине, өнерге сүйсіну, өмірді түйсіну. Құлақпен естіп, көзбен көрген қойылым жүрегімізге сіңіп, санамызға ой салғаны анық. Осы ретте режиссер Бейбіт Құсанбаевтың кəсіби шеберлігін атап өтпесек болмас. Рухани кеш барысында діни уағыз да айтылды. Мейірім жаршысы Мұхаммед Пайғамбар (с.а.с.) дүниеден өтер алдында 120

e-mail: gazeta_adilet@mail.ru

жамағат та сауапты істен құр қалмау үшін салауат мəтініне қосылып отырды. Кеш соңы «Ақиқат нұры» деген илəһи əнмен түйінделіп, билеттен түскен қаражатты қайырымдылық ретінде еліміздің телеарналарына шығып, көмек сұраған бес азаматқа Бас мүфти Ержан қажы өз қолымен табыстады. Мəуліт мейрамындағы рухани нəрден сусындаған халайық, ізгі игіліктер мен жауһар құндылықтарды бойына сіңіріп, жылы тарқасты. Қасиетті мəулітте Хақ-Тағаланың құт-берекесі арта түсетініне зор сенім артқан жұрттың жүзінен тек қуаныш пен шаттық көрдік. Тағы бір атап көрсетерлік жəйт, ғибратты кеште Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы тарапынан мерекеге жиналған барша мұсылмандарға Алланың ақырғы Елшісінің (с.а.с.) өнегелі өмір жолы баяндалған үш томдық «Жүрек төрінен орын алған теңдессіз тұлға Мұхаммед (саллаһу алəйһи уə сəллəм) кітабы жəне басқа да бірқатар құнды діни əдебиеттер тегін таратылды.

P.S. Газетіміздің барша оқырмандарын шарапатты Мəуліт мерекесімен құттықтаймыз. Осынау айтулы мейрамның аясында Алла Елшісін (с.а.с.) жақсырақ танып, өсиеттерін тереңірек түсінуді нəсіп етсін. Осы мереке адамдар арасындағы рақым-мейірімнің, имандылықтың, бауырмалдықтың арта түсуіне сеп болғай. Пайғамбардың (с.а.с.) əміріне мойынсұнып, тыйымынан тыйылуға түрткі болғай. Алланың игілігін, берекесін жəне разылығын тілейміз. Данияр ҚАЙЫРТАЕВ, Астана қаласы.

ҮЛГІЛІ ОҚУ ОРНЫНДАҒЫ ИГІЛІКТІ ШАРА Жуырда немерем Нұрбек əліппемен қоштасу кешіне шақыру қағазын алып келді. Бұл немеремнің мектептегі алғашқы мерекесі болған соң қуана қабылдадым. Немерем Алматы қаласы Бостандық ауданындағы М.Мақатаев атындағы №140 мектеп-гимназиясында білім алуда. Мерекеге ертерек келіп, мектеп ішін аралап, көріп керемет көңілім толды. Мектепте Мұқағали Мақатаевтың бүкіл бар болмысы көрсетілген жəне ұрпаққа ұлағатты мəні бар көркем сөздер мектеп қабырғасын толтырып тұр. Бұл жерден үлкен тəрбиелік пен ізгіліктің лебі есіп тұрғандай. Мен мемлекетіміздің көптеген оқу орындарын аралап көріп жүргендіктен, салыстырып қарасам – мына білім ошағының ұланғайыр ісі шынында да баршаға үлгі боларлық екен.

Сонымен аз уақытта əліппемен қоштасу кеші басталып кетті. Кешке қатысқан əр баланың киген киімдері, жүріп тұрғаны, айтқан əні мен биі өте ұйымдасқан, бір-біріне үйлескен, мағыналық мəні бар, асқан ұйымдастырушылықпен өтті. Мен əсіресе осы 1 «Г» сынып жетекшісі Гүлбану Сəрсенбайқызының еңбегіне ерекше дəн риза болдым. Екі сағатқа жуық өткізілген əліппемен қоштасу кешінен алған əсерім ұшан-теңіз. Біздер қазіргі алдыңғы буын ата-əжелер қауымы жас бүлдіршіндердің біліміне, парасатына, ынта-зейініне көбіне күмəнмен қараймыз ғой. Міне, бірінші сыныптағы кішкентай оқушылардың əртүрлі тақырыпты қамтып, көрсеткен өнерлеріне тəнті болдым. Мұнда əн, би, сахналық көрініс, тақпақ айту, əзіл, ағылшын тіліндегі қойылым сияқты ересектер көбіне игере алмайтын қойылымдарды құлшыныспен, терең ризашылығыммен тамашаладым. Бірінші сынып оқушылары осындай қиын да күрделі өнерлерін шеберлікпен орындап, бір де біреуі жаңылысып, сөзден, биден шатасып қалған жоқ. Бүкіл қойылымның барлығы жүйелі əдемі жазылған сценарий бойынша ретретімен, іркіліссіз өтіп жатты. Бұл еліміздегі оқу орындарына үлгі-өнеге боларлық қойылым.

Енді осы көрсетілімдегі көңілге ұялаған игі жайттарды ортаға салайын: Барлық оқушылар сахнаға шығады: Немересі: Ата-əже, міне, Жан ұстазым жақыным, Аямаған ақылын, Қыркүйекте қуанып, Кіргенімде сыныпқа. Мейіріммен ұстазым, Қарсы алды, Қадамымды құп алып.

1-жүргізуші: – Сəлеметсіздер ме, құрметті ата-аналар, ұстаздар, оқушылар! «Қош бол, құтты Əліппем!» атты ертеңгілігімізге қош келдіңіздер!

2-жүргізуші: – Бүгін бізде қуанышты күн, өйткені 1»Г» сынып оқушылары тұңғыш рет сауатын ашқан əліппені бітірді. Сондықтан қуаныштарыңыз құтты

болсын! * * * Армысыздар, мұғалімдер, əз жандар, Білім іздеп инемен құдық қазғандар. Құшақ жая қарсы аламыз сіздерді, Би биленіп, əн де бүгін шырқалар. * * * Қош келіпсіз, ақ жаулықты аналар, Қош келіпсіз, асқар таудай əкелер. Жүздеріңнен жауқазындай құлпырған, Біз алаңсыз балғын шақты балалар. * * * Кешегі сəби балаңыз, Жарады міне, қараңыз. Ғылым, білім жолына, Енді қайық саламыз. * * * Өтті оқу, сан сабақ, Бүгін үлкен салтанат. Оқулықпен достастық, Əліппемен қоштастық. * * * Əріптерді таныған, Өңкей білгіш балдырған Өсті білім ойымыз, Құтты болсын тойымыз! (Осы кезде сахнаға əліппе шығады) Əліппе өлең айтып шығады: – Ау, достарым, əліппе тойы болады деген шақыру қағазы бойынша осы мектепке келдім. Той осында ма? Кешіккен жоқпын ба?

Оқушы: – Сəлеметсіз бе, əліппе! Төрлетіңіз, той осында. Оқушы: – Кешіккен жоқсыз құрметті Əліппе. Міне, балаларыңыз күтіп тұр. Əліппе: Армысыздар, ата-аналар! «Келешегі сөйлесін Қазақ деген халықтың» дей отырып, бүлдіршіндерге сөз берейік.

А деген ол – Аналар ғой ардақты Ə деген ол – Əкелер ғой салмақты Б деген ол – Балалар ғой əдемі Біздің елде үшеуі де кəделі. Алшақ кетпей сондықтан да расында Тұрар олар – Алфавиттің басында. Осылай жалғасып жатқан оқушылар өнері жұмбақтарға ауысты. Ара-арасында əуезді əн, ырғақты билер орындалды. Əліппе: – Балалар, сендер оқуқұралдарын жақсы ұстау керектігін біледі екенсіңдер. Менің мына сұрақтарыма жауап беріп көріңдерші.

- Аспанда не ыстық?

- Күн ыстық.

- Ал жерде не ыстық?

- Ата-анамыз сүйікті тым ыстық.

- Ендеше, осының бəрін үйреткен кім?

- Мектеп, мұғалім, Əліппе, Ата-ана! Оқушы: – Құрметті Əліппе, біздің оқушылар сізді қимай тұр. Оқушылар əліппемен қоштасып, Ана тілімен қауышады. Ана тілі: Сөйлетер сөзді шеберлеп, Өзіңнің Ана тіліңмін. Байытам жақсы оқысаң, Негізі менде білімнің.

– Сəлеметсіңдер ме, балалар! Енді сендер мені оқитын боласыңдар! Сендер Отан туралы білесіңдер ме? Оқушылар: – Білеміз. Ана тілі: – Қане, онда Отан туралы не білесіңдер? Оқушы: Отан – атам, Отан – əкем, Осы сөзім қате ме екен? Қате болса, Неге біздер дейміз оны «Атамекен». * * * Отан – əжем, Отан – анам, Туған ел! – деп Туған жер! – деп Ол бекерге аталмаған.

* * * Отан – атам, Отан – əжем, Отан – əкем, Отан – анам, Төртеуі де «Отан» маған. Төртеуі де «Ботам» дейді, Ер азамат атан! – дейді. Үшеуі бірге хормен: Мақтанамын Отаныммен Отаныма «Ботамын» мен. * * *

* * * Бар кітапқа бас болған, Əліппе – білім ағасы. Əліппеден басталған, Даналықтың данасы. * * * Əкең менен анаң да, Атаң менен ағаң да, Шопан, биші, аспаз да, Шахтер менен ұстаз да. Барлық, барлық жақсы адам Əліппеден бастаған. * * *

АТАСЫ МЕН НЕМЕРЕСІНІҢ ӘҢГІМЕСІ Көрпешенің үстіне атасы, əжесі, немересі отырады. Əжесі: Отыра ғой балам, тамағыңды іш, сабақтан шаршап келдің ғой.

– Сабағың қалай балам?

– Жаман емес, ата.

– Жаман болмағанда қалай? Қандай сонда бағаң?

– Кеше əліппеден шаршы алғам.

– Шаршысы несі? Сондай баға бола ма?

– Төрт қой, ата.

– Е, солай демейсің бе?

– Ата, сіз оқығанда баға болмайтын ба еді?

– Болмайтын. Бес, төрт, үш, екі делінетін.

– Ал, біздің бағаларымыз жұлдызша, шаршы, үшбұрыш делінеді.

– О, тоба! Енді тіпті бағалардың аты да өзгерген бе?

– Ата, бұл əліппені бітіргенше ғой. Енді сіз айтқандай бағалар алатын боламыз.

– Ə, бəсе. Онда, балам, тек жұлдызша алатын бол.

– Е, бəсе. Ендеше сабағыңды жақсы оқы балам. Білім негізі бірінші сыныптан қаланады. Сондықтан осы бастан өте жақсы оқуың керек, – деп ақсақал ақ батасын береді.

Жалпы еліміздің көптеген оқу орындарын аралап, түрлі кештер, кездесулер өткізіп жүрміз ғой. Бірақ мына Алматы қаласындағы Бостандық ауданында орналасқан Мұқағали Мақатаев атындағы №140 мектеп-гимназия ұжымының бүгінгі таңда атқарып жатқан игі істеріне керемет разы болдық. «Мұхиттың дəмі бір тамшыдан білінеді» демекші, алғашқы алған əсеріміз өте жоғары. Осы кеште қорытынды сөз алған мектеп директоры Сəния Өскенбайқызы Тілеубай осындай əсерлі де əдемі, мазмұнды шара өткізуге бар күшін салған сынып жетекшісі Гүлбану Сəрсенбайқызы Əбжановаға, ата-аналарға ерекше алғыс айтты. Ата-аналар атынан сөйлеген Азат Смағұлқызы Туғанбаева жəне Куляш Нұрсұлтанқызы Сəтимбекова бұл мектептің басқаларға қарағанда оқу-тəрбие, білім бергені үздік екеніне, мұғалімдер қауымының іскер əрі ынталылығына аса разы болып, мектеп директоры Сəния Тілеубайға, оқу тəрбие

ісі жөніндегі директордың орынбасары Ажар Ахметқуловаға, сынып жетекшісі Гүлбану Əбжановаларға алғыстарын жаудырды. Мұқағали Мақатаевтай ақиық ақын есімін иеленген бұл мектепте оның музейі бар, тіпті бүкіл мектеп іші тағлымы мол музей дерсің. Оқушылар арасынан түрлі олимпиада, оқуда, спортта жұлдызы биік таланттар, дарындар көптеп саналады. Иə, бұл мектеп атқарып жатқан игілікті істері жайлы əңгіме бөлек, бір мақалаға сыймайды. Мектеп ұжымы болашақтағы, ХХІ ғасырдағы тəуелсіз Қазақстанымызға лайықты тұлға-азаматтар тəрбиелеуде əлі де талай жеңістерге жете беретініне кəміл сеніп, көп табыс тілеп тарастық. Нағашыбек ҚАПАЛБЕКҰЛЫ, жазушы, академик, профессор.

БҮГІНГІ САТИРА

Кімге күлкі, кімге түрпі

№04 (209) 30.01.2015 жыл

АНЕКДОТТАР

Бiр фермердiң тауықтары кiлең кiшкентай жұмыртқа туады екен. Сосын тауықтарға айқай салыпты: «Көрші фермер жұмыртқаларын 15 теңгеден сатып жатыр! Ал біз болсақ, 13 теңгеден сатып жатырмыз! Неге ірі-ірі етіп тумайсыңдар, а?» Туу-у, бүгін кешке сыныптастарымның бешірі ғой! Қалай барам мен? Аяғымда туфлиім де жоқ, көйлегім де ескірген, үрлесең, жыртылып кетеді... «Ойбай-и...» осы үйдің отымен кіріп, «көңілім күлдей...» деп күлімен шығамын... Нан да жабамын, айран ұйытамын, есік алдын сыпырамын, кішкентай інімнің мұрны астындағы «лəмпечкесін»

– Жылап алғансың ба? Мен күрсіндім. Жағдайымды айтып едім, атам: «Əбəдə-мəбəдə, марылқа, қызымды жарылқа!» деп еді, сиқыршы екен, тез арада əдемі-і ұзын көйлек киіп шыға келдім! Аяғыма қарасам, анам киіп көрмеген əдемі-і-і туфли! Қолымда соңғы сəндегі сөмке! Мойнымда моншақтар! Құлағымда алтын сырға!

«БЕШIРГЕ БАРАТЫН ЕДIМ...» сүртемін, тамақ пісіремін, ыдысаяқтарды жуамын... Анам байғұс базарда азаннан кешке дейін пісте сатады. Əкем шопыр. Телебезерде депутат ағайлар: «Біздің ел байып кетті, біз бай елміз!» деп мақтанады да жатады, ал менің аяғымда туфлиім жоқ... Туу-ей, орыстардың «Золушка» деген ертегі киносы бар ғой, сондағы сиқыршы келіп, мені аудан əкімінің қызы сияқты алтындай жалтылдатып киіндіріп жіберсе ғой! Аудан əкімінің қызы Гүлмирамен бір сыныпта, тоғызыншы «а»-да оқимыз... Сосын ол таң қалса... Сыныптастарымның бəрі маған қарап: «Ой, Мəдина! Қалай құлпырып кеткенсің! Əкең ат басындай алтын тауып алған ба?» деп аңтарыла қараса... Осылай ойлап отыр едім, біреу тереземді жəймен тықылдатты. Қарасам, қазақы шапан киген ақ сақалды бір қария тұр екен.

– Қызым, қарным ашты, айран бар ма? – деп сұрады ата.

– Жалғыз сиырымызға шөп сатып ала алмаған соң, əкем былтыр сатып жіберген...

– Нан бар ма, нан?

– Қап-қара нан бар... – деп өзім үшінші сорттан жапқан нанның бір үзігін əкеліп бердім. Наннан ауыз тиген ата: – Халық қара нан жеп отыр, ал үкімет ақ нан жеп отыр... Əділетсіздік қой бұл...

– деді де: – Апаң қайда? – деп сұрады.

– Пісте сатуға кеткен.

Атаның бетінен сүйіп, бешірге қарай құстай ұштым! Мені бағана мазақтап, тілін шығарып кеткен əкімнің қызына сауап болды! Ішің күйсе тұз жала! Бешір болатын үйге кіріп келгенімде, сыныптастарым шеттерінен құлап жатты. Аяғымды маңғаздана басып, əкімнің қызына тілімді шығардым. Сосын, «Чипчипке» биледік! Мені аудандық мəслихат хатшысының баласы Бастарбек биге шақырды. Гүлмираның ой жыны келді дейсің... Өзінше ол да Бастарбекке жүрегінің жартысын кесіп беріп жүрген. Жүрегінің жартысы дейтінім, 10-шы «б»да оқитын Сапарбекпен де махаббат... Бір кезде сағатқа қарасам, түнгі он бір! Сиқырша ата: «Он бірге дейін тез қайтарсың, кешіксең, үстіңдегі киімдерің жоқ болып кетеді!» – деген. Бір қарасам, үстімдегі киімдерімнің жоқ болып кеткені! Аяғымда тəпішке, үстімде ескі-і көк халатым... Оның бір түймесі жоқ... Сыныптастарымның тырқылдасып күлгендеріне қарамай, бетімді басып, тұра қаштым. Бір тəпішкем сол жерде қалып кетіпті... Кейін мектеп бітіріп, қаладағы кафелердің бірінде ыдыс-аяқ жуып, жұмыс істеп жүрсем, бір жігіт келіп тұр. Сəл шырамыттым, баяғы мен барған бешірге көрші ауданда оқитын бір бейтаныс жігіт те келген болатын. Əкесі атақты бизнесмен... Мынау сол. Қолында менің тəпішкемнің сыңары... Тууу, екінші сыңарын лақтырып жібергенімді қарашы, тууу... Жоқгүл КЕДЕЙБЕКҚЫЗЫ.

Мен ылғи «обгон» жасағанды жақсы-ы көремін! Орысша сөйлегеніме кешіріңіздер. Өмірде «отсталый» болғым келмейді. Əкем де, шешем де айтып отырады: «Сүметіліп, жұрттың соңында жүрме! Сен байдың баласысың! Мектепте алдыңғы қатарда жүр!» деген соң, алты сабақтан кейін апайымды ұрып кеттім, мектеп аралық «разборкада» арқама алты пышақ қадалып, алты күннен соң тұрып кеттім. Жұрттың алдында жүрген жақсы ғой! Жаяу келе жатып, алдымда кетіп бара жатқан кім болса да, «обгон» жасайтын» едім! Мектеп бітірген соң универге түстім. Жұрттың алды болып, парамен оқыдым. Жұрттың алды болып, қыздарға қырғидай тиіп, бір айда 32 қыз зорлайын деп қалып, түрмеге түсе жаздадым, əкем құтқарып қалмағанда, «жұрттың алды» болып, түрмеде отыратын едім... Өмірде салпақтап, көш соңында жүргенді суқаным қаламайды. Қысқасы, ешак жүріс маған жарамайды. Өмірде бəрінен «обгон» жасап

Сонда бір кəрі тауық алға шығып: «Қойшы, екі теңгеге бола, құйрығымызды жыртайық па? – деген екен. * * * Жеті жынды суретке түсіп жатыр екен. Бірде төртеуі тұрып, үшеуі отырып, сосын төртеуі отырып,

8 үшеуі тұрып əлекке түсіпті. Қасына келген кісі: «Сендерге не болған?» - деп сұраса: «Жұмысың болмасын, 3х4 суретке түсіп жатырмыз!» – деген екен. Жинаған: Болаттың досы Бақыт. (Жалғасын келесі нөмерден оқисыз...)

ОБГОН ЖАСАЙМЫН!

жүрген жақсы! Ит салпақтап кетіп бара жатса, жүгіріп озып кетемін, аспанда ұшып бара жатқан тік ұшақтан «обгон» жасаймын деп жүгіріп бара жатып, шалқамнан түскенмін. Екі көзім аспанда болған соң, столбаға соғысыппын.. Əкем солай үйреткен! Əкем «жұрттың алды болсыншы!» деп «крутой» машина сатып əперді. «Крутой көлікпен «өлік» болып жүргеннің несі жақсы дейсіз? Бір жолы трассада ызғытып келе жатсам, жұрттың арты болып кетіппін... Сосын газды басып, бір «Мерстен» обгон жасадым, екінші «Аудиден» обгон жасадым, үшінші бір «Джиптен» обгон жасай беріп едім, алдымнан «Камаз» шыға келді де, арғы жағын не помню... О дүниеге барып, есігін тықылдатыппын да, ол жақта «жұрттың алды» болуға жарамайтын болғанымнан қайтып келгендеймін. Екі аяғым, бір қолым жоқ... Ауруханада жатырмын. Енді кімдерден «обгон» жасаймын деп уайымдап жатырмын... Ах... Ратхұм МІРЕШ.

Б

Үш келіншек перзенханада жатып, бір-бірімен танысып жатты.

– Менің атым – Тоня, – деді ақсары келіншек керіле түсіп.

– Тоня? Қазақша атың бар шығар?

– Тазакүл негізі. Атым өзіме ұнамаған соң, Тоня болып кеткенмін.

– Ал, менің атым – Соня, – деді қара торы келген келіншек сықылықтай күліп.

– Соня? Сəрсенкүл емессің бе?

– Жоға, шын атым – Сейсенкүл. Соня болып кетіппін ғой.

– Ал, менің атым Оля, – деді қара келіншек есінеп жатып. Үшеуі де перзентханаға бүгін таңертең түскен.Толғақтары келмей керігіп жатқандары сол.

– Қалай, қорқынышты ма? – деп сұрады Тонясы. - Мен, мен первородкамын...

– Өй, түк те қорқынышты емес,– деп жауап қатты Соня, – Өтірік жөтеле берсең, жөтеле берсең, өзі шығып кетеді, «миым ашып кетті ғой»

Қыз бен жігіт махаббат екен... Жігіт сүйіктісін құшақтап тұрып:

дегендей...

– Ал, мен тұңғышымды қоқысқа тастап кеткенмін... Бір жыл отырып келдім ғой, – деп Оля ішін сипап қойды.

– Жынды екенсің ғой! – деп қалды Тоня, – Балаңды өлтіргенше, сатпайсың ба? Мың долларға алып кететіндер табылады...

– Баламның əкесін танымаймын... Солай болып қалды... Ойнақтап...– деген Соня бармағын тістеледі. Бұлардың əңгімесін тыңдап жатқан отыздағы əйел ашуланып: – Құдайдан қорықсаңдаршы! Сендер маймыл туасыңдар! – деді. Қарғысын Құдай естіді ғой деймін, үшеуі де ұрғашы маймыл босанды... Артынша үшеуі де құйрықтарын тыр-тыр қасынып, маймылдарға айналып шыға келді! Аңыз ба, шындық па, ол жағын өздеріңіз білесіздер,қазақтың жеткен жері осы, несіне күлесіздер?

– Жаным, сен менің көзімнен не көріп тұрсың? – деп сұрайды. Қыз сол кезде: – Жаным-ау, сенің көзіңнен ну орман, асқар тау, мөлдір бұлақ көріп тұрмын! – депті. Сонда жігіт: – Жаным-ау, мен саған мұрныма емес, көзіме қара дедім ғой! – деген екен. * * * Əкесі мен баласы қорқынышты кино көріп

Атқарушы директор Асыл ЖАПАНОВ Жауапты хатшы Мұрат СЕРІКБАЙҰЛЫ

«Əділет» ұлттық апталығының президенті Қуанышбек Тасболатұлы БОТАБЕКОВ

Фельетон жəне сын-сықақ бөлімінің меңгерушісі Мұхтар ШЕРІМ Жарнама жəне жазылу бөлімі Салтанат ИБРАГИМОВА

Ж. ТӨРЕХАН. отырады. Кенет экранға қорқынышты құбыжық шыға келгенде баласы қорыққаны соншалық, көздерін жұмып: – Мама! – деп айқайлап жіберіпті. Əкесі миығынан күліп, баласына: – Иə, мамаңа қатты ұқсайды... – деген екен. * * * Құдай əйелді жаратып болып, біртүрлі қарап тұрыпты да: – Ештеңе етпейді. Өзі-ақ боянып алар, – депті. Жинаған Болат СЕМБИЕВ.

іздің елде ғылым мен білімге қыруар қаржы бөлінді де, оны жемқорлар байқамай қалып еді, ғылым мен білімнің атасы болып, жапондардан жеті қыр, ағылшындардан алты қыр асып кеттік! Тіпті, «Менмін!» деген Əміриканың да аяғын басып кеттік! Үкімет «Əлемде теңдесі жоқ технология!» деген байқау жариялап, оған бір миллиард қаржы бөліп еді, қазекемнің бір қасиеті бар, баласы ғалым ба, жоқ əлде қаскөй залым ба, оған қарамастан, жетесіздерін жетектеп, бəйгеге қоса салады. Сол екен, бір жұқсыз «Əлемде теңдесі жоқ» ұялы телефон жасап шығарды! Ұялы телефонның үлкендігі адамның бойымен бірдей, 1,70 – сантиметр, ені – 50 сантиметр, тек арқалап жүресіз. Анау мынау емес, сенсорлы! Жады шексіз! Батереямен емес, бензинмен жұмыс істейді, мұнайлы ел болғанымыздан қарық боламыз десе керек! Атасының басы, шешесінің шашы... Мұнай бағасы төмендеп кетті ғой... Мұнайымыз шетелдіктердің жұмырында кетіп, таусыла қалса, бұл ұялы телефон соляркамен жұмыс істейтін шығар? Хош, сонымен, ұялы телефон сенсорлы дедік қой, кезкелген адамға, затқа қаратып, телефон мониторын саусақпен сипай жылжытсаңыз, магниттей тартып алып, сотканың ішіне кіргізіп жібереді. Былай жылжытсаңыз, тоңқалаң асып, шығып кетесіз... Бір қызығы, жожоқ, шыжығы, бір жұқсыз жігіт бейтаныс бойжеткенді телефоны ішіне кіргізіп жіберіп, «маған тиесің бе?» деп сұраған. Қыз қылымсып: «Қойшы-ей...» деген екен, сол жерде зорлағаны үшін бес жылға сотталды... Ұялы телефонның аты – «Нұр телефон» деп аталады. Елбасының өзі: «Неге нұр сөзіне құмарсыңдар?» – десе де қоймаймыз ғой... Тағы бір ерекшелігі – əлеуметтік желіге, мысалы, «Фейсбукке» телефон арқылы өзің кіресің де: «Ассалаумағалейкум!» – деп

Республикалық «Əділет» ұлттық апталық газеті алқа кеңесінің төрағасы Нағашыбек ҚАПАЛБЕКҰЛЫ Меншікті тілшілер: Доқтырхан ТҰРЛЫБЕК (Алматы қаласы)

Техникалық директор Константин МАРКОВ

Тілшілер қосынының жетекшісі Мұратбек ТОҚТАҒАЗИН (Астана қаласы)

Видео-фотооператор Руслан НАСИРОВ Серік ҚОСАЕВ

«Кейде халыққа тас керең болып қалуымыз үшін таптырмайтын дүние екен!» – деп жатыр. Селфи жасасаң, суреттер кілем түрінде тоқылып, сыртқа шығады! Нағыз қазақы көрініс! Ұлттық рух жатыр! Бізде ұлттық рух көбімізде бар ма өзі? Танысыңмен сөйлессең, дауыстарың жерде шашылып жатады! Дауысты «тірідей» көрген дүние жүзінде ешкім жоқ! Оймақ демекші, электронды оймақты саусағыңа киіп алып, ауаға сызғылап, небір сөздер жаза бересің! Сөздер ауада ілініп тұра береді! Бір қызығы, интернеттегі кейбір «иттердей» былапыт сөздер жаза алмайсың, жазған күнде, іріп түсіп қалады екен! Міне, ғылым жаңалығы! Еліміздегі көшелерде орналасқан сауда үйлері маңдайшаларына барып, ағылшын сөздерін саусағыңдағы оймақпен алыста тұрып-ақ өшіресің де, қазақшалай саласың! Əне, мемлекеттік тілге құрмет! Біз қай елден кембіз? Құдай қаласа, 2017 жылы болатын ЭКСПО-да бұл телефонымыз бен электронды оймағымыз талайларды таңқалдырады əлі... деп қиялыммен қияр турап, қиялдап отырмын... МұхШЕР.

қасына жетіп бара аласың! Ұнамаса, саусағыңдағы электронды оймақпен түртіп қалсаң, «бан» деген шұңқырға түсіп кетеді. Одан он жылдан кейін шыға алады екен... Рахат, өзге діннің шырмауығына

Мекен-жайымыз: ҚР Астана қаласы, А. Иманов көшесі, 41/127. Шымкент қаласы, Қазыбек би көшесі, 84Б-үй. Байланыс үшін тел./факс: 8 (7252) 55-85-84 Ұялы: 8-777-557-08-52

шырмалып, шетелде соғысқысы келген жастарды, діни экстремистерді бан-шұңқырға оңай жібере саласың... Телефонның шырылынан дауыл тұрады. Даусы он шақырымға дейін жетеді екен. Үкіметтегілер:

ПЫСЫ. Жақын арада осындай ұялы телефон сатылымға шығар болса, таң қалып, шалқаңыздан түсіп жүрмеңіз! Ұялы телефонның тағы бір ерекшелігі – төменгі жағында дөңгелектері бар дейді, Өте ыңғайлы, сүйретіп жүре бересіз!

Апталық Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне ақпарат министрлігінде есепке алынып, 27.12.2013 жылы есепке алу туралы №14077-Г куəлігі берілген. Аптасына бір рет жарық көреді. Таралымы - 15 000 дана. Тапсырыс - 0250.

Апталық Астана қаласы, "Ernur" Медиа холдингі" ЖШС (Сілеті көшесі, 30-үй) мен Шымкент қаласы, "ERNUR" ЖШС-нің (Т.Əлімқұлов көшесі, 22-үй) баспаханасында басылады