Ұлттық рух – ұлттың асыл қасиеті. Б.МОМЫШҰЛЫ
¦ÄIËÅÒ ҰЛТТЫҚ АПТАЛЫҚ web: http://adiletgazeti.kz/
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru №11-12 (216) = 20 наурыз = Жұма = 2015 жыл НАЦИОНАЛЬНЫЙ ЕЖЕНЕДЕЛЬНИК / NATIONAL WEEKLY / ULUSAL HAFTALIK / 國家周刊 / اﻟوطﻧﯾﺔ اﻷﺳﺑوﻋﻲ
Мемлекет басшысы елшілерден СЕНІМ ГРАМОТАЛАРЫН ҚАБЫЛДАДЫ Қазақстан Президентіне Төтенше жəне Өкілетті Елшілер – Кувейт Мемлекетінен Тарик Абдулла Əл-Фарадж, АҚШтан Джордж Альберт Крол, Пəкістан Ислам Республикасынан Абдул Салик Хан, Болгария Республикасынан Васил Петков, Сауд Арабиясы Корольдігінен Гурм бен Саид Əл-Милхан сенім грамоталарын тапсырды.
Мемлекет басшысы рəсімге қатысушыларды дипломатиялық жұмыстарының басталуымен құттықтап, олардың біздің елмен қарымқатынастарды бұдан əрі дамытуды қамтамасыз ете отырып, өздеріне жүктелген міндетті лайықты атқаратынына сенім білдірді. – Сіздердің жұмыстарыңыз əлемдегі ахуал тұрақсыздана түскен күрделі кезеңге тап келіп отыр. Бұл – біздің жас мемлекетіміз үшін де салмақты сынақтар кезеңі. Жаңа сын-қатерлер жағдайында Қазақстан үшін ішкі тұрақтылықты, қоғамдық келісімді сақтау маңызды. Сондықтан Қазақстан халқы Ассамблеясы Президенттің кезектен тыс сайлауын өткізуді ұсынды. Бұл бастаманы еліміз бірауыздан қолдап, сайлау биылғы 26 сəуірге белгіленді, – деді Қазақстан Президенті. Нұрсұлтан Назарбаев алдағы сайлау Қазақстан қоғамының саяси кемелденуін, демократиялық құндылықтар мен заң үстемдігіне беріктігін көрсететінін айтты. – Қазақстан барынша ашық əрі əділ сайлау үдерісін қамтамасыз етуге ниетті. Сайлау Қазақстанның тұрақтылығын қамтамасыз етуге қуатты серпін береді. Ал тұрақтылық – экономика мен қоғамды жаңғыртудың ауқымды міндетін атқарудың басты шарты, – деді Мемлекет басшысы. Қазақстан Президенті бүгінде еліміз өз дамуының жаңа тарихи белесінде тұрғанына назар аударды. Əлемдегі ең дамыған 30 елдің қатарына кіру мақсатында маңызды бес институционалдық реформаны іске асыру басталатынын айтты. Бұлар – кəсіби жəне автономды мемлекеттік аппарат қалыптастыру, заң үстемдігін қамтамасыз ету, индустрияландыру жəне əртараптандыруға негізделген экономика-
лық өсім, болашағы біртұтас ұлт, транспарентті жəне есеп беруші мемлекет. Мемлекет басшысы еліміздің əрі қарай дамуы үшін маңызды жобалар жөнінде де айтты. – «Нұрлы жол» инфрақұрылымдық даму бағдарламасы Қазақ елін Орталық Азия өңірінің іскерлік, транзиттік жəне логистикалық хабына айналдыруды көздейді. Мұны жүзеге асырған соң Қазақ елі Азияны Еуропамен жалғайтын ең қысқа жолды қамтамасыз ететініне сенімдімін. Астанада өтетін халықаралық «ЭКСПО-2017» көрмесі іскерлік ынтымақтастық үшін жаңа мүмкіндіктер ашатын болады. Соның бəрі өзара іс-қимылды арттыру үшін перспективаларға жол бастайды. Сіздердің жұмыстарыңыз екіжақты байланыстардың əлеуетін барынша кеңейтуге бағытталады деп сенемін, – деді Қазақстан Президенті. Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан мен АҚШ-тың арасындағы көпсалалы стратегиялық серіктестіктің деңгейі жоғары екенін қанағаттанушылықпен атап өтті. – АҚШ Қазақстанның тəуелсіздігін əлем мемлекеттері арасынан алғашқылардың бірі болып таныды жəне қауіпсіздігімізге кепілдік берді. Бүгінде Вашингтонмен арада биік деңгейдегі серіктестіктің сенімді диалогы қалыптасқан. Біз осы үкі-
метаралық жəне ведомствоаралық тығыз қарым-қатынасты жоғары бағалаймыз. Ресурс өндіру жəне оны əлемдік нарықтарға тасымалдаудағы энергетикалық серіктестігіміз белсенді түрде дамып келеді. Қазақстанда 400-ден астам бірлескен кəсіпорын жұмыс істейді. Өткен жылдың өзінде ғана екі ел арасындағы тауар айналымы 2,4 миллиард доллар болды, – деді Мемлекет басшысы. Қазақстан Президенті екі елдің халықаралық жəне өңірлік проблемалар бойынша ортақ мүдделестігі бар екеніне тоқталды. Бұл – ядролық қарусыздану жəне таратпау, Ауғанстанды қалпына келтіру, Орталық Азияда тұрақтылықты сақтау жəне өзге де маңызды мəселелер. Мемлекет басшысы Сауд Арабиясы Корольдігі біздің араб жəне мұсылман əлеміндегі негізгі серіктесіміздің бірі екеніне назар аударды. – Корольдік халқы мен басшылығы Қазақстан тəуелсіздігінің бастапқы кезеңінде зор достық қолдау көрсетті. Біз оны ешқашан ұмытпаймыз жəне жоғары бағалаймыз. Елдеріміздің арасындағы саяси диалог сенімге құрылған. Ол сауда жəне экономика саласында өзара іс-қимыл аясын кеңейтуге берік негіз қалады. Инвестиция, ғылым, технология алмасу саласындағы ын-
тымақтастық үшін құқықтық негіз жəне тиісті жағдай жасалған. Ауыл шаруашылығы кешенінде, мұнай химиясы, энергетика, көлік, туризм салаларындағы іс-қимылды арттыруға ортақ мүдделілік бар. Біз Астана мен Эр-Рияд арасындағы өзара тиімді ынтымақтастықты жалғастырып, бұдан əрі нығайта түсуге əзірміз, – деді Қазақстан Президенті. Нұрсұлтан Назарбаев Кувейт Мемлекетімен арадағы байланыстардың жүйелі дамып келе жатқанын атап өтті. – Былтыр Əл-Кувейтте Қазақстан елшілігі, ал биыл Астанада Кувейт елшілігі ашылды. Дипломатиялық миссиялар саяси, сауда жəне экономикалық, инвестициялық байланыстарға тың серпін береді деп сенемін. Бұл орайда, жоғары деңгейдегі сапарлардың маңызы зор екені анық, – деді Мемлекет басшысы. Қазақстан Президенті біздің еліміз Пəкістанды Оңтүстік Азиядағы маңызды əрі перспективалы серіктес ретінде қарастыратынын айтты. – Біз Исламабадпен арадағы саяси жəне экономикалық байланыстарды кеңейтуге мүдделіміз. Қазақстан – астық жəне басқа да ауыл шаруашылығы өнімдерін ірі көлемде өндіретін ел. Сондықтан Пəкістанға агроөнеркəсіп өнімдерін жеткізу мəселесін қарастыруымыз-
ға болады. Пəкістанның Азиядағы өзара іс-қимыл жəне сенім шаралары кеңесіне, Əлемдік жəне дəстүрлі дін лидерлері съезіне, Астана Экономикалық Форумына белсене қатысуын жоғары бағалаймыз, – деді Нұрсұлтан Назарбаев. Мемлекет басшысы Қазақстан мен Болгарияның арасында дəстүрлі достық байланыстар орныққанына назар аударды. – Елдеріміздің арасында берік құқықтық шарттар базасы жасалып, үкіметаралық байланыстар орныққан. Парламентаралық ынтымақтастық белсенді дамытылуда. Біздің саяси диалогымыз экономикалық жəне мəдени-гуманитарлық ынтымақтастық арқылы беки түсуде. Қазақстандағы болгар қауымы да «халықтық дипломатияда» аса маңызды рөл атқарып отыр. Біздің елде болгар этносының мыңдаған өкілі тұрып жатыр. Өкінішке қарай, Қазақстан мен Болгарияның өзара сауда көлемі əзірге айтарлықтай емес. Бұл мəселе бірлескен күшжігерді жұмылдыру арқылы шешілетініне сенімдімін, – деді Қазақстан Президенті. Нұрсұлтан Назарбаев осы рəсімге қатысушыларды алдағы уақытта бірлескен ауқымды жұмыстар күтіп тұрғанына тоқталды. – Бұлар – 8-Астана экономикалық форумы, Əлемдік жəне дəстүрлі діндер лидерлерінің 5-съезі, Ислам ынтымақтастығы ұйымының қолдауымен өтетін шаралар жəне басқа ірі халықаралық жобалар. Қазақстан таяу уақытта Дүниежүзілік Сауда Ұйымына кіргелі отырғаны мəлім. Бұл қадам шет елдермен ынтымақтастық аясын кеңейтуімізге септігін тигізері анық, – деді Мемлекет басшысы. Қазақстан Президенті Республикамыздың өзара сенім, тең құқықтылық жəне ынтымақтастық қағидаттарына негізделген сыртқы саясаты бейбітшіл, теңгерімді саясат болып қала беретінін айтты. – Сіздердің қызметтеріңіз ынтымақтастықты кеңейтіп, мемлекеттердің қарым-қатынасына тың серпін береді деп үміттенемін, – деді Нұрсұлтан Назарбаев. Соңында Мемлекет басшысы елшілерді Астанадағы дипломатиялық қызметтерінің басталуымен тағы да құттықтап, оларға зор табыс жəне қонақжай Қазақ жеріндегі жұмыстарының жемісті болуын тіледі. Akorda.kz
Киелі кесене сынақ алаңына айналмауы тиіс
Түркістан қаласындағы Қожа Ахмет Ясауи кесенесі – Қазақстан жəне Орталық Азия тарихындағы ең таңдаулы жəдігерлердің бірегейі. Ясауи кесенесі – «ЮНЕСКО-ның əлемдік мұра тізіміне» енген Қазақстанның алғашқы мəдени нысаны. Соңғы жылдары кесененің сақталу жағдайы жалпы жұртшылықты, зиялы қауым өкілдерін алаңдатып отыр. Жұмыстың жүйелі жүрмеуіне «Əзірет Сұлтан» қорық-мұражайы ұжымының мекеме басшылығының үстінен түрлі жалалы арыздарды жазуы да себеп болуда. Бұл жөнінде «Əділет» ұлттық апталығында «ЖАЛАҚОРЛАР ЖАУАПҚА ТАРТЫЛСЫН!», «АРЫЗҚОЙЛАР АРАМЫЗДА, ЖАЛАҚОРЛАР ЖАНЫМЫЗДА ЖҮР» деген атпен мақала жарияланған болатын. Ондағы мəселені біздің басылым назардан тыс қалдырған емес. Сондай-ақ еліміздің басты басылымы «Егемен Қазақстан» газеті де бізбен үндес болып отыр. Сол себепті киелі кесенедегі келеңсіз жағдайлар жөнінде осы газетте жарияланған мақаланы назарларыңызға өзгеріссіз ұсынып отырмыз.
Газетіміздің өткен жылғы 17 мамыр күнгі 96 нөмірінде ұлтымыздың ұлы байлығы, руханият қастері – Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің қауіп алдында тұрғаны жайында профессор М.Қожаның «Кесененің күйі күрделі» аталатын мақаласы жарияланған болатын. ЮНЕСКО-ның Бүкілəлемдік мұра тізіміне Қазақстан атынан енген «Орта Азияда теңдесі жоқ ғажап ғимарат» (Массон) Қ.А.Ясауи зəулімінің жай-жағдайы мақаладан соң тиісті орындарды ойландырған болар деген үмітте едік. Сол үкілі үмітпен мəселенің мəн-жайын, қолға алынған жұмыстардың барысын білмек ниетпен «Əзірет Сұлтан» мемлекеттік тарихи-мəдени қорық-мұражайы» республикалық мемлекеттік мекемесінің директоры Мəулен Садықбековке хабарласқанбыз. Өкінішке қарай, «Егемен Қазақстан» көтерген мемлекеттік маңызы бар мəселеге назар аударған, жанашырлық танытқан жан болмағандай. Қорық-мұражай директорының мақаласы соны анық аңғартады.
Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің бүгінгі техникалық жағдайы өте қиын. Тіпті, апатты жағдайда тұр десек, бұл асыра айтқандық емес. ЮНЕСКО-ның Бүкілəлемдік мұра тізіміне енген, мемлекетіміздің мақтанышына, түркі дүниесінің тұмарына айналған, Орта Азияда теңдесі жоқ ұлы ғимараттың күйі көз алдымызда күн санап нашарлап барады. «Қазақ халқының ұлы перзенттерінің мүрделері осы жерде сақтаулы. Сондықтан осынау тамаша ескерткішті қалпына келтіріп, бас біріктірер ортақ кіндікке бүкіл ұлттың наза-рын аударып отырғанымыз дұрыс», деп Елбасымыз кесенені қалпына келтіріп, оның сақталу жағдайын ұлт болып, бүкіл халық болып жіті назарда ұстау қажеттігін «Тарих толқынында» кітабында атап көрсеткен болатын. Өкінішке қарай, Президенттің бұл аталы сөзі де назардан тыс қалып қойды. Ендігі жерде кесене туралы дабыл қақпаса болмайтын жағдайға жеттік. Үніміз жеткен жеріне дейін Елбасымыз айтқан «Ұлы ғимараттың» мəселесін əрдайым көтеріп келе жатырмыз. Алайда, «Айтқанның аузы, жылағанның
көзі жаман» дегендей күй кешіп келе жатқандығымыз да жасырын емес. Соңғы 5 жылда кесененің жағдайын тексеру жөнінде 5 рет ведомстволық комиссия құрылды. Келген комиссия ескерткіштің техникалық жағдайына, онда жүргізіліп жатқан реставрациялық жұмыстардың сапасына баға берудің орнына «бұдан былай үндеріңді шығармаңдар» деген кейіппен мəселе көтерген «Əзірет Сұлтан» қорық-мұражайын қаралап, айыптап кетеді. Сонда біз кесененің бір бөлігі құлап түскенше үнсіз отыра беруіміз керек пе? Ондай жағдайдан Құдай сақтасын. Десек те, ондай қауіптің бар екені рас. Бұрын Қожа Ахмет Ясауи кесенесінде төтенше жағдай орын алған болатын. 1982 жылы кесененің үлкен күмбезінің астындағы сталактиттердің бірқатары құлап түскен. Бүгінгі күнде де кесененің ең қауіпті жерлерінің бірі сол үлкен күмбез жəне оның астындағы сталактиттер болып тұр. Қожа Ахмет Ясауи кесенесінде ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізген тə-
уелсіз ғалым-мамандар ескерткіштің өн бойында қауіпті тұздану, ылғалдану процестері үздіксіз жүріп жатқандығын анықтап отыр. Тəуелсіз ғалымдар кесененің мұндай жағдайға тап болуы – ғылыми негізсіз, жобасыз, қалай болса солай жүргізіліп жатқан қайта қалпына келтіру жұмыстарының салдары екендігін атап көрсетті. Бұл жөнінде бірнеше республикалық басылымдарда жазылды да. «Кесененің күйі күрделі» деген тақырыппен мемлекетіміздің бас басылымы «Егемен Қазақстан» газетінің 2014 жылдың 17 мамыр күнгі № 96 санында Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің жетекші ғылыми қызметкері, тарих ғылымдарының докторы Мұхтар Қожаның жанайқай мақаласы жарияланды. Тағы да назар аударған ешкім болған жоқ. «Егемен Қазақстанның» үні де еленбей қалды. Десек те, «Үмітсіз шайтан», деп тағы да қолға қалам алуға мəжбүр болып отырмыз. (Жалғасы 2-бетте).
Оңтүстікте 13 наурызды «Самарқанның көк тасы еритін күн», Батыста 14 наурызды «Амал күні», өзге өңірлерде «Көрісу», «Амандасу» күні деп атағанымен, бəрі де Наурыз мейрамының қазақ жеріне келгенін білдіреді. Демек, бір күн емес, апта, айлап тойланатын Наурыз мерекесі құтты болсын, ағайын! Қанда тулап жатқан төре өнердің төбесінде тұрған Сүйінбай мен Қатаған, Жамбыл мен Құлмамбет айтысы өнер өлкесінің саф алтыны саналады. М.ƏУЕЗОВ
СҮЙІНБАЙ – АЙТЫСТЫҢ АҚТАҢГЕРІ Биыл түгел түркінің қазынасы, қазақ елінің ұлы ақыны Сүйінбайдың туғанына 200 жыл толады. Осыған орай 2 сəуір күні сағат 15.00-де Алматы қаласында Қазақстан Жазушылар одағының (Абылай хан даңғылы 105 үй) Əдебиетшілер үйінде «АҚИЫҚ АҚЫН, АТАҚТЫ АЙТЫСКЕР» (ТҮРКІ ДҮНИЕСІНІҢ РУХАНИ ҚАЗЫНАСЫ – АҚЫН СҮЙІНБАЙ) атты əдеби-сазды кеш өтеді. Жуырда Алматы қаласының жоғары оқу орындарында білім алып отырған студенттер арасында айтыс өтті. Халықаралық түркі мəдениеті мен өнерін дамыту «ТҮРКСОЙ» ұйымы Сүйінбайдың 200 жылдығын бүкіл түркі тілдес халықтарға жариялап, өзінің күнтізбелік жоспарына бірнеше игі шараларды кіргізді. Айтап айтқанда, мамыр айында Анадолу жерінде «Сүйінбай апталығы» өтеді. Салтанатты ашылу Түркияның төрінде – Анкара қаласында ұйымдастырылады. Оған Түркия мен Қазақстанның белгілі сүйінбайтанушы-ғалымдары, ақын-жазушылар, түркі тілдес мемлекеттердің дипломаттары қатысады. Түркияның Анкара, Невшехир, Қыршехир, Ниғде жəне Ыстамбұл қалаларында концерттік бағдарламалар, зиялы қауым өкілдерімен басқосулар өтеді. Түркияда ай сайын шығатын «Кардеш калемлер» атты көркем əдебиет журналының мамыр айының саны толықтай Сүйінбайдың шығармашылығына арналады. Сонымен қатар, түрік тілінде Сүйінбай ақынның өлеңдері «Сүйінбай ақын» атты кітап болып ТҮРКСОЙ тарапынан шығарылады. Аударған белгілі аудармашы-жазушы, Қазақстанның ТҮРКСОЙ-дағы өкілі Мəлік Отарбаев. Тамыз айында Қырғызстанның Бішкек қаласында Сүйінбайдың 200 жылдығына арналған айтыс, ғылыми-практикалық конференция, концерттік бағдарламалар өтеді. Биыл жыл бойы Сүйінбай мұрасы жəне шығармашылығы жайлы шаралар ұйымдастыру көзделуде.
* * * Жуырда Сүйінбай Аронұлының 200 жылдық мерейтойына арналған Алматы қаласы тарихы музейінің ұйымдастыруымен студенттер арасында айтыс өткізілді. Қазақ ақындарының ішіндегі көрнекті тұлға Сүйінбай Аронұлының 200 жылдық мерейтойын атап өту, келер ұрпақ алдында насихаттау, ұлттық тарихымызды бойларына сіңіру бүгінгі күннің кезек күттірмес міндеті. Жасынан жыраулығымен елге танылған Жамбыл ақын «Менің пірім - Сүйінбай, сөз сөйлемен сыйынбай» деп оны ұстаз тұтқан. Бұл күнде айтыс өнерінің дəстүрін жас толқынды жастар да жалғастырып келе жатыр.
Сүйінбай Аронұлының 200 жылдық мерейтойы аясында ұйымдастырылған жастар арасындағы айтыста ақынның жырларын, өлеңдерін, өнегелі өмірін дəріптеді. Сонымен қатар Қазақ хандығының 550 жылдығына еліміздің тəуелсіздік жылдарындағы жетістігін, халқымыздың мəдениеті мен салт-дəстүрін кеңінен насихаттап, жастар арасында айтыс өнерін дамыту. Айтысқа Алматы қаласының жоғары оқу орындары: Əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Қазақ ұлттық Өнер академиясы, Қазақ мемлекеттік Қыздар педагогикалық университетінің танымал айтыскер ақын студенттері қатысты. Айтысқа жиналғандар алдында Сүйінбай мұрасы жəне оның зерттелуі мен насихатталуы жайлы жазушы, академик Нағашыбек Қапалбекұлы, Жамбыл атындағы академиялық филармонияның бас директоры, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Ақан Əбдуəлиев сөз сөйледі.Айтысқа он айтыскер ақын қатысты. Төрешілер алқасының төрағасы Нағашыбек Қапалбекұлы айтыс қорытындысын шығарып, жеңімпаздарда хабарлады. Бас бəйгені Зура Шайдымұрат жеңіп алды. Ал, Жамбыл атындағы арнайы жүлдемен Есенқұл Жақыпбековтің шəкірті Аяулым Жұмабекқызы марапатталып, бірінші орынға ие болды. Екінші орын – Құлан аян Құлмамбет атындағы сыйлыққа Айтбек Тұрсынбаев, Ақын Сара атындағы сыйлықты Арзыгүл Қайыңбекқызы алды. Жеңімпаздарға сыйлықты М.Əуезов атындағы əдебиет жəне өнер институтының бөлім меңгерушісі, филология ғылымының кандидаты Тоқтар Əлібек, «Таңбалытас» қорық мұражайының директоры, «Айбын» орденді қоғам қайраткері Ерлік Əлімқұловтар табыс етті. Бұл айтыскер студенттердің аяқ алысынан əлі талай-талай жыр додасының жеңімпаздарын көретінімізге кəміл сендік. Салтанат ƏШІМОВА, Алматы қаласы
Ердің анасы, елдің анасы еді
Келместің кемесіне мініп қайран ана, асыл əже мəңгі дүниесіне кетті. Анамыздың жатқан жері жайлы, жаны тек жұмақта болсын!!! 4-бетте
Қазақстандықтар ұялы телефон арқылы үкіметтің 50-ден астам электрондық жəне сервис қызметін пайдалана алады