13 2015

Ұлттық рух – ұлттың асыл қасиеті. Б.МОМЫШҰЛЫ

¦ÄIËÅÒ ҰЛТТЫҚ АПТАЛЫҚ web: http://adiletgazeti.kz/

e-mail: gazeta_adilet@mail.ru №13 (217) = 3 сəуір = Жұма = 2015 жыл НАЦИОНАЛЬНЫЙ ЕЖЕНЕДЕЛЬНИК / NATIONAL WEEKLY / ULUSAL HAFTALIK / 國家周刊 / ‫اﻟوطﻧﯾﺔ اﻷﺳﺑوﻋﻲ‬

Жылдан-жылға мемлекеттік тілге деген қызығушылық пен оны меңгеруге ниет танытатындардың саны артып келеді Еліміздің Орталық сайлау комиссиясы Қазақстан Республикасы Президенттігіне үміткер ретінде «Нұр Отан» партиясы ұсынған Нұрсұлтан Назарбаевты, Қазақстан коммунистік халық партиясы ұсынған Тұрғын Сыздықовты жəне өзін-өзі ұсынған Əбілғазы Құсайыновты тіркегені белгілі. 26 наурыз күні осы үш кандидаттың үгіт-насихат жұмыстары бастауын алды.

26 сəуірде өтетін сайлауда халық ел Президентін таңдайды. Бұл сайлаудың басқа сайлаудан ерекшелігін, оны ұйымдастыру шаралары қалай жүргізілгенін, саяси науқанның жалпы қалай өтетіндігі жөнінде Орталық сайлау комиссиясының төрағасы Қуандық ТҰРҒАНҚҰЛОВТАН білген едік.

Кездесу барысында тараптар екі елдің өзара ықпалдастығының кең ауқымдағы мəселелерін, сондай-ақ халықаралық күн тəртібіндегі өзекті жайттарды талқылады. Мемлекет басшысы Қазақстан мен Венгрия халықтарының тарихи тұрғыдан жақындығына тоқталып өтті.

– Біз Венгрияны нағыз досымыз деп санаймыз. Елдеріміздің тарихи тамыры ортақ жəне даму жолдары ұқсас. Венгрия – біз үшін Еуропадағы маңызды тірек саналатын ел, – деді Нұрсұлтан Назарбаев. Қазақстан Президенті екі ел ынтымақтастығы дамуының үдемелі қарқынына назар аударды.

– Бұл біздің бірінші кездесуіміз емес. Бұл байланыстар біздің сауда-экономикалық қарым-қатынастарды нығайтуға ықыласты екенімізді көрсетеді. Біз Венгрияның Еуропа одағы елдері арасынан алғашқылардың бірі болып Қазақстанмен стратегиялық серіктестік туралы келісімге қол қойғанын жоғары бағалаймыз. Сіздің сапарыңыз нəтижелі болуы, ынтымақтастығымыздың нақты бағыттары бойынша уағдаластықтарға қол жеткізілуі үшін біз қажетті күш-жігерімізді жұмсайтын боламыз, – деді Мемлекет басшысы. В.Орбан өз кезегінде Қазақстан Президентіне елге шақыру үшін ризашылық білдіріп, венгр халқының сəлемін жеткізді.

– Əлемдегі күрделі ахуал жағдайында біз Сіздің бұдан арғы ынтымақтастығымыздың перспективалары жөніндегі пікіріңізді білуге мүдделіміз. Қазақстан Еуропалық одақта оның біздің ел сияқты сенімді досының бар екеніне сенуіне болады. Будапеште біз Астана көшесін ашқанымызды жеткізгім келеді. Біз саяси жəне мəдени байланыстарымыз тиісті деңгейде деп санаймыз, оның ар жағында Сіздің қолдауыңыздың тұрғанын да сезініп отырмыз, – деді Венгрия Премьер-Министрі. В.Орбан сондай-ақ Нұрсұлтан Назарбаевтың президент сайлауына қатысу туралы шешімі Қазақстанның болашақтағы тұрақтылығын да қамтамасыз етудің кепілі екенін айтты. Осыған байланысты Венгрия Премьер-Министрі өз елінің атынан Мемлекет басшысына зор табыс тіледі. Аkorda.kz

Старт взят с Южного Казахстана ЮКО стала первым регионом, за поддержкой к которому обратился Нурсултан Назарбаев, начав предвыборную кампанию. Хотя поездка президента и носила рабочий характер.

Главное действо развернулось на новой площади «Наурыз алаңы», где собрались 11 тысяч южноказахстанцев. Свое выступление Елбасы начал с поздравления всех казахстанцев с наступлением Наурыза.

– Этот древний праздник, имеющий многовековую историю, вернулся к нам вместе с независимостью. В Южном Казахстане праздничные мероприятия традиционно начинаются за девять дней до главного праздника. Хорошим начинанием является придание каждому дню своего значения и посвящение его добрым делам, благодаря чему Наурыз становится настоящим праздником доброты. Это хороший пример другим регионам страны, – сказал Нурсултан Назарбаев.

– Большая часть собравшихся здесь сегодня – молодые люди, – отметил он.

– Для того, чтобы они имели возможность получать качественные знания, строятся новые школы, университеты. Ведь за образованной молодежью – успешное будущее страны. Нурсултан Абишевич подчеркнул,

что, несмотря на кризисные явления во всем мире, Казахстан продолжает свое поступательное развитие, о чем говорят и высокие социально-экономические показатели региона. По территории области, где проживает 17 процентов населения республики, проходят крупные железнодорожные магистрали, участок международного транзитного автокоридора Западная Европа – Западный Китай, строится современная дорога в сторону Ташкента, реконструируется аэропорт. 35 процентов мировой добычи урана приходится на ЮКО. Президент поздравил жителей области и с 20-летием Ассамблеи народа Казахстана. Он подчеркнул, что все достижения Казахстана за годы независимости стали возможными только благодаря сплоченности и единству казахстанцев. За короткий срок Казахстан превратился в государство с сильной

Мырзатай ЖОЛДАСБЕКОВ, Мемлекет және қоғам қайраткері, ф.ғ.докторы, профессор:

ЕЛГЕ ДЕ, ЕРГЕ ДЕ СЫН ТУАР...

Жасан ЗЕКЕЙҰЛЫ:

«Көздегенім – қалтаның қамы емес, қазағымның саулығы»

Шығыс-тибет медицинасы – адамзаттың мыңдаған жылдар бойы ғылыми-тəжірибелік зерттеулерінің негізінде қалыптасқан емдеу саласы. Бүгінде оның көптеген құпия сырлары бар. Алайда ол кəдімгі классикалық медицинаға қайшы емес, оны керсінше толықтырады. Шығыс-тибет медицинасының тəсілдері, соның ішінде ине терапиясы кəдімгі медицинада кеңінен қолданысқа енуде. Дейтұрғанмен, бұл емдеудің тəсіліне еліміздегі ғылыми – зерттеу деңгейі əлі де жеткіліксіз. Біз əңгімелегелі отырған Жасан Зекейұлы 1967 жылы Қытай Халық Республикасының Тарбағатай ауылында дүниеге келген. 1989 жылы медицина университетін бітіріп, Шыңжаңның Күйтін орталық қаласында еңбек жолын бастаған. Кейіннен Пекин, Тянь-Жин қалаларында білімін жетілдіріп, «жоғары дəрежелі аға зерттеуші-дəрігер» мəртебесіне ие болды.

Өткен ғасырдың 60-жылдары еді. Кеңшардың қойын бағып жүрген əкем аяқ астынан жиналып Атырау қаласына тартып кетті. «Қытай əйеліне барам, сол кісіден алтын ине алып қайтамын» деді. Арада 7-8 күн өткен соң əкеміз қайта оралып, жұмысына кіріседі. Артынан қытай əйеліне əжеміз де барғыш болып алды. Көктемде жəне күзде қытай əйеліне барам деп қапылып жүретін. Осының əсері ме, əлде денсаулықтары мықты ма, əкеміз 80, əжеміз 105 жасады. Шығыс-тибет медицинасы жөнінде жазуға оқталғанда, менің есіме осы жайлар түскен-ді. Сонау 5000 жылдық тарихы бар шығыс-тибет медицинасы халық арасында қазір де кең қолдау тауып отыр. Бірақ, уақыт ырғағына қарай, адамдардың басым көпшілігі дəстүрлі медицинаға ойысып кетті де, тарихы əріде жатқан медицина тасада қалып қоя жаздады. Бірақ, айта кетейік, еуропалық медицинаның жасы бар болғаны 300 жыл. Бұрынғы кездері ата-бабамыз антибиотик деген ұғымды білмейтін. Ал, қол-аяғын жарақаттап алса, жарасына жапырақ таңып, емделетін. Бүгінгі күнге дейін ең мықты медицина – Қытайда дегенді жиі естиміз. Біздің елде тұрмақ, Еуропада емделуге келмейтін науқастар аспан асты еліне барып айығып кетіп жатады. Егер сізде «шынымен де ем болады ма?» деген күмəнді сұрақтар пайда болса, онда осы орталыққа келушілер неге көп? Не себептен қарапайым халық түгілі, танымал тұлғалардың өздері Шығыс-тибет медицинасына келіп емделуде? (Жалғасы 7-бетте).

экономикой, стал полноправным членом международного сообщества, с которым советуются и к мнению которого прислушиваются.

– Если мы хотим быть уважаемой и конкурентоспособной страной, мы должны оставаться единой и сплоченной нацией, – сказал Н. Назарбаев. – Сегодня успеха может добиться только страна, граждане которой работают на перспективу, не боятся новшеств. От имени южноказахстанцев Президента приветствовали председатель областного совета ветеранов Ж. Мауленкулов, член Ассамблеи народа Казахстана, главный редактор газеты «Южный Казахстан» М. Лимаренко, член Союза молодежи Ж. Осербаев. Торжественное мероприятие продолжилось театрализованным представлением и концертной программой. Рамзия ЮНУСОВА

Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінде бөлім меңгерушісінің бірінші орынбасары, бөлім меңгерушісі, 1990 жылдары Қазақстанның Мемлекет кеңесшісі, ҚР Премьер-министрінің орынбасары, Қазақстан Республикасының Иран Ислам Республикасындағы Төтенше жəне өкілетті елшісі, Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрі жанындағы Дипломатиялық ака-

демияның ректоры қызметтерін атқардым. Астанадағы Еуразия ұлттық университетінің ректоры, ҚР Президенттік мəдениет орталығының директоры болдым. Ата-бабам істемеген қызметті атқардым, олар көрмеген сый-құрметті, жақсылықты көрдім, олар жетпеген дəрежеге жеттім. Қай жұмыста да қазаққа қызмет етуден артық міндет жоқ деп білдім. Абыройсыз болғаным жоқ. Елімді таныдым. Елім мені таныды. Мырзекең атандым. Кезінде мені танып, елдіктің қызметіне жарайды деп сол лауазымды қызметтің бəріне тағайындаған - Нұрсұлтан Назарбаев. Осынысы үшін Нұрекеңе ризамын. (Жалғасы 3-бетте).

Қуандық ТҰРҒАНҚҰЛОВ, Орталық сайлау комиссиясының төрағасы:

САЙЛАУ ОРГАНДАРЫ ТРАНСПАРЕНТТІ ЖӘНЕ

АШЫҚ САЙЛАУ ӨТКІЗУ ҮШІН БАР КҮШІН САЛАДЫ

– Қуандық Тұрғанқұлұлы, ел Президентінің сайлауын ұйымдастыру шаралары қалай жүргізілді? Ол жайлы басынан бастап айтып берсеңіз.

– Біз өз жұмысымызды 27 ақпанда бастадық. Сол күні өткен Орталық сайлау комиссиясының отырысында 2015 жылғы 26 сəуірге тағайындалған Қазақстан Республикасы Президентінің кезектен тыс сайлауын ұйымдастыру мен өткізуге қатысты төрт қаулы қабылданды. Атап айтқанда, Қазақстан Республикасының Президенттігіне кандидаттардың мемлекеттік тілді еркін меңгергендігін анықтау жөніндегі лингвистикалық комиссия құру туралы шешім қабылданды жəне оның құрамы бекітілді. Оның төрағалығына белгілі коғам жəне мемлекет қайраткері Мырзатай Жолдасбеков тағайындалды. Сонымен қатар Ортсайлауком Қазақстан Республикасының Президенттігіне кандидатты қолдайтын сайлаушылардың дұрыс қолдарының саны кемінде 93 мың 012 қолды құрауы тиістігін белгіледі. Орталық сайлау комиссиясы 2015 жылғы 26 сəуірге тағайындалған Қазақстан Республикасы Президентінің кезектен тыс сайлауында шетелдік бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері, Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі берген аккредиттеу туралы куəлігі болған жағдайда, сайлауды байқауды жүзеге асыруға құқылы екенін белгіледі. Халықаралық байқаушы сауалнамасының мəтіні бекітіліп, халықаралық байқаушыларды аккредиттеу 2015 жылғы 20 сəуірде аяқталатыны шешілді. Сондай-ақ, Орталық сайлау комиссиясының бұқаралық ақпарат құралдарымен тиімді өзара іс-қимыл жасауын, оның қызметінің жəне сайлау процесінің барлық кезеңдерінің ашықтығын арттыруды, елдің сайлау заңнамасының ережелерін көпшілікке тарату мен түсіндіруде маңызды рөл атқаруды қамтамасыз етуге негізделген баспасөз орталығы ашылды. Осылардан бөлек Орталық сайлау комиссиясы мүшелері сайлауды байқау жөніндегі ЕҚЫҰ/ДИАҚБ миссиясының басшысы Корнелия Виллемиен Анке Йонкер ханыммен, «Қазақстан Республикасындағы сайлауды бақылау жөніндегі республикалық қоғамдық комиссия» Республикалық қоғамдық бірлестігінің төрағасы Нұрлан Ерімбетовпен жəне осы комиссия мүшелерімен кездесті. БАҚ басшыларымен сайлау науқанын ақпараттық сүйемелдеу жəне сайлау алдындағы үгітті жүзеге асыру қағидаларын сақтау мəселелері бойынша семинар өткіздік. (Жалғасы 2-бетте).

ҚР Инвестициялар жəне даму министрi Ə.Исекешевтiң назарына!

«Мен не деймін, домбырам не дейді?!» Осы жағымсыздау сөз тіркесін тақырыпқа шығаруға мəжбүр болып отырмыз. Себебін төмендегі жолдардан біле берерсіздер. Биылғы жылдың 27-ақпандағы нөмірімізде «Көліктік бақылау комитеті қажет пе?» – деген ҚР Инвестициялар жəне даму министрлігі, Көлік комитетінің аумақтық көліктік бақылау инспекцияларының (бұдан əрі Инспекция) жұмысын сынға алған мақала жарияланған болатын. Алды 10 жыл, соңы 30 жыл үлкен көлікпен жүк таситын жүргізушілердің жанайқайы берілген мақаланы 4 сауалмен қосып Инспекцияға жолдаған болатынбыз. Көлік комитетінің

төрағасы Ə.А.Асавбаев мырзадан жауап келді. Жауап бізді қанағаттандырмады. Қойған сауалымыздың 1не ғана нақты жауап бар да, қалған үшеуіне лəм-мим ештеңе жоқ. Əдеттегідей сырғытпа жауап. Мақала жарық көргелі айдан асты. Не өзгеріс бар екен деп көлік тұрақтарына арнайы бардық. Шаруамызды айтқанымызда Инспекция қызметінен əбден зəрезап болған жүргізушілер іштеріндегі шемен боп қатқан шерлерін ақтара жөнелді. Константин Кравченко: – Осы үлкен жолда жүргеніме 20 жылдан асты. Өзбекстан мен Ресейге жиі қатынаймыз. Арагідік Еуропаға да жол түседі. Көп нəрсені көзбен көріп,

бастан өткердік. Біз баратын елдерде жүк салмағы 20 тонна деп белгіленсе, Қазақстанда 18 тонна. Көліктің өз салмағы 20 тонна. Барлығы 38 тоннадан аспауы тиіс. Өзбек кедені қатал. 1 кг артық салмақ болса шығармайды. Сондықтан біз 18 тоннадан артық жүкті өзіміз үшін алмаймыз. Бір қызығы Қазақстанға кірген соң осы жүгіміз «ауырлап» шыға келеді. Инспекция артық салмақ таппаса (38 тоннадан артық) əр оське түсетін салмақ əртүрлі деген сылтау тауып, айыппұл салуға дайын тұрады. Айыппұл көлемі үлкен. Сондықтан айтқан сомаларын беруге мəжбүр боласың. (Жалғасы 2-бетте).

С. Давыдов

Мемлекет басшысы Венгрия Премьер-Министрі Виктор Орбанды қабылдады

4-5 сəуір күндері Алматыда «Киіз үй мерекесі» бірінші фестивалі өтеді

¦ÄIËÅÒ

Қуандық ТҰРҒАНҚҰЛОВ, Орталық сайлау комиссиясының төрағасы:

САЙЛАУ ОРГАНДАРЫ ТРАНСПАРЕНТТІ ЖӘНЕ

АШЫҚ САЙЛАУ ӨТКІЗУ

ҮШІН БАР КҮШТЕРІН САЛАДЫ (Соңы. Басы 1-бетте).

– «Бұл əн бұрынғы əннен өзгерек» демекші, алдағы сайлау өзге сайлаулардан несімен өзгешеленбек?

– Алдымен лингвистикалық комиссия жұмысы жөнінде айтайын. Қазақстан Республикасының Президенттігіне кандидаттардың мемлекеттік тілді еркін меңгергендігін анықтау рəсімі еш өзгерген жоқ. Ол 2005 жылғы 31 тамыздағы «Қазақстан Республикасының Президенттігіне кандидаттың мемлекеттік тілді еркін меңгергендігін анықтау рəсімі туралы» Орталық сайлау комиссиясының қаулысымен айқындалды. Бұл қаулыға сəйкес Президенттікке ұсынылғандар белгілі тақырып бойынша шығарма жазды, мəтіннен үзінді оқыды жəне шешендік өнерді ортаға салып, үш түрлі сипаттағы тапсырманы орындады. Кімдер бұл емтиханнан сəтті өткенін, кімдер сүрінгенін хабардар боларсыздар. Сондықтан осыған тоқталмай қояйын. Айта кетерлік жайт, жылдан-жылға елімізде мемлекеттік тілдің қолданылу аясы кеңейіп келеді. Оны меңгеруге қойылатын талаптар да артып келе жатыр. Сонымен қатар қолдарды жинауды сенім білдірген адамдар ұйымдастырды. Қолдарды жинайтын топтардың саны мен мөлшері шектелмеді. Сондай-ақ, Орталық сайлау комиссиясы қол қою парақтарын беру жəне Қазақстан Республикасының Президенттігіне кандидатты қолдап жиналған қолдардың растығын тексеру мерзімдерін қысқарту туралы шешім қабылдаған болатын. Қол қою парақтары Ортсайлауком кандидаттың Конституция мен «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Конституциялық заңда белгіленген талаптарға сəйкестігі тексерілгеннен кейін екі күнтізбелік күн ішінде берілді. Бұған дейін бұл рəсімге бес күн жұмсалатын. Аумақтық сайлау комиссияларының кандидатты қолдап жиналған қолдардың растығын тексеру мерзімі күнтізбелік он күннен бес күнге дейін қысқартылды.

– Сайлаудың əділ өтуі үшін қандай алғышарттар қолға алынды?

– Алдында айтқанымдай, сайлауды байқау жөніндегі ЕҚЫҰ/ДИАҚБ миссиясының басшысы Корнелия Виллемиен Анке Йонкер ханыммен, «Қазақстан Республикасындағы сайлауды бақылау жөніндегі республикалық қоғамдық комиссия» Республикалық қоғамдық бірлестігінің мүшелерімен сол мақсатта кездестік. БАҚ басшыларымен өткен семинарда да соны көздедік. Осы жерде мынаны атап өтейік, халықаралық байқаушыға, сондай-ақ шетелдік бұқаралық ақпарат құралының өкіліне, жеке басын куəландыратын құжаты болған жағдайда бір аудармашы ілесіп жүре алады. Біз ынтымақтастыққа дайынбыз, халықаралық байқаушылар үшін ашықпыз жəне олардың байқауға қатысуын алдағы сайлаудың жариялы, ашық, айқын болуын қамтамасыз етуге, сайлау процесіне қатысушылардың сайлауға деген сенімін арттыруға жəрдемдесу ретінде қарастырамыз. Ынтымақтастықтың оң жəне тиімді боларына сенімдіміз. Сайлауды байқау жөніндегі түрлі ұйымдармен жəне бірлестіктермен жанжақты ынтымақтастық – біздің тұрақты тəжірибеміз. Халықаралық жəне отандық байқаушылардың сайлау процесінің барлық кезеңдеріне бақылауды жүзеге асыруға қатысуын сайлау науқанының жариялы жəне ашықтық ахуалын қамтамасыз етуге жəрдемдесу ретінде қарастырамыз. Азаматтардың электораттық белсенділігі мен сайлау институтына сенімін арттырудың басты тəсілі ретінде транспаренттік – тек Орталық сайлау комиссиясының ғана емес, сондай-ақ сайлау процесінің барлық субъектілерінің, жалпы қоғамның басты

міндеттерінің бірі. Біз үшін Сайлауды бақылау жөніндегі республикалық қоғамдық комиссия сарапшыларының сайлау заңнамасын бұзушылықтарды қорытынды есепке жинамай, бізді заң бұзушылықтар туралы тікелей сайлау науқаны барысында жедел түрде ақпараттандыруы маңызды. Бұл сайлау органдарына бұзушылықтарды тиімді жəне уақтылы жоюға жəне ұқсас бұзушылықтардың алдын алуға мүмкіндік береді. Сайлау органдары транспарентті жəне ашық сайлау өткізу үшін бар күштерін салатынын айтқым келеді.

– Жалпы осы күндерге дейін қанша халықаралық байқаушы аккредиттелді?

– 2015 жылғы 28 наурызда Орталық сайлау комиссиясы «2015 жылғы 26 сəуірге тағайындалған Қазақстан Республикасы Президентінің кезектен тыс сайлауына шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымның байқаушыларын аккредиттеу туралы» қаулы қабылдады. Аталған қаулыға сəйкес Ортсайлауком Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігінің ұсынуы бойынша тоғыз шет мемлекет пен бір халықаралық ұйымнан 48 байқаушыны аккредиттеді. Олардың төртеуі – Норвегия Корольдігінен, үшеуден – Австрия Республикасы мен Сербия Республикасынан, екеуден – Болгария Республикасы мен Литва Республикасынан, бір-бірден Ұлыбритания мен Солтүстік Ирландия Біріккен Корольдігінен, Венгрия, Латвия жəне Словакия Республикаларынан, сонымен қатар 18 мемлекеттен ЕҚЫҰ/ДИАҚБ Миссиясының 30 байқаушысы. Аккредиттелген барлық байқаушыларға тиісті куəліктер беріледі. Осылайша, 2015 жылғы 28 наурыздағы жағдай бойынша Ортсайлауком халықаралық ұйымдардың екі Миссиясы (ЕҚЫҰ/ДИАҚБ жəне ТМД) мен 18 шет мемлекеттен 83 байқаушыны аккредиттеді. Сонымен қатар Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі 19 мемлекеттен бұқаралық ақпарат құралдарының 98 өкілін аккредиттеді. Шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың байқаушыларын аккредиттеуді Ортсайлауком 2015 жылғы 20 сəуірге дейін жүргізеді.

– Президент сайлауына шамамен қанша халық дауыс береді деп жобалап отырсыздар?

– 2015 жылғы 26 наурыздағы Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының отырысында «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының 12-, 24– жəне 37-баптарына сəйкес Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясы 2015 жылғы 26 сəуірге тағайындалған Қазақстан Республикасы Президентінің кезектен тыс сайлауында дауыс беруге арналған сайлау бюллетендерін орталықтандырып дайындау туралы шешім қабылдап, сайлау бюллетенінің мəтіні бекітілді. Сайлау бюллетендерінің саны, сайлаушылар тізімдеріне енгізілген сайлаушылардың жалпы санының бір пайызын қоса 9 451 057 дананы құрайды. Яғни, 10 миллионға жуық халық дауыс береді деп жобалап отырмыз. Сайлау бюллетендері облыстық, Астана жəне Алматы қалалық сайлау комиссияларына арнайы байланыспен 2015 жылғы 20 сəуірден кешіктірмей жеткізіледі. Облыстық, Астана жəне Алматы қалалық сайлау комиссиялары сайлау бюллетендерін 2015 жылғы 24 сəуірден кешіктірмей учаскелік сайлау комиссияларына жеткізуді жəне беруді қамтамасыз етулері қажет. Осы тұрғыдан 18 жасқа толған барша ел азаматтарын 26 сəуір күні өтетін ел Президентінің сайлауына қатысуға шақырамын.

– Мазмұнды əңгімеңізге рахмет. Сұхбаттасқан Гүлмира МƏНШƏРІПОВА

Амангелді СОПБЕКОВ, ОҚО мәслихатының депутаты:

«...МҰҒАЛІМДЕРДЕН АҚША ЖИНАУ ТОҚТАМАЙДЫ» Білім саласындағы бассыздық пен былықтар «бас сынса бөрік ішінде, қол сынса жең ішінде» болмауы керек. Керісінше, онымен күресті қоғам болып «бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығарып» жүргізу керек.

Ағымдағы жылдың наурыз айының 30-ы күні Оңтүстік Қазақстан облыстық əкімдігінде аймақ басшысы Асқар Мырзахметовтың қатысуымен өткен алқалы жиынға қатысушылардың пікірі осыған саяды. Күн тəртібіндегі мəселе – білім саласы болды. Ондағы олқылықтар сын тезіне алынған отырыста жаға ұстатарлық деректер жария етілді. Мəселен, қадағалаушы орган өкілдерінің таратқан мəліметтері бойынша жең ұшынан жалғасқан сыбайлас жемқорлық фактілерінің дені осы білім саласында көп кездеседі екен. Яғни, қоғамның жегіқұрты – жемқорлықпен ымырасыз күрес жүргізу барысында тиісті мамандардың анықтауы

бойынша сыбайлас жемқорлық əрекеттерінің əрбір 10-ыншысы білім саласының үлесіне тиеді. Бұл салада бүгінге дейін 62 қылмыстық іс орын алған. Білім беру жүйесіндегі санасаң саусақ талдыратын, қарайласаң көз тұндыратын келеңсіздік пен кемшілікті сала мамандары жасырып жабуға қанша тырысқан. Бірақ шыдам шектен шығып, құпиялауға келмейтін дəрежеге жетті. Жиында сөз алған облыстық мəслихаттың депутаты Амангелді Сопбековтың төмендегі мəлімдемесінен соң бұған еріксіз көз жеткіздік. Өз сөзінде ол: – Құрметті Асқар Исабекұлы, облыстағы əрбір білім мекемесіне (бастауыш, негізгі орта жəне жалпы орта білім беру) бір жылда 16-17 рет тексеру жүреді.

e-mail: gazeta_adilet@mail.ru

Оларға 200-300 мың теңге көлемінде ақша жинап бермесек, 700-800 мың теңгеге дейін айыппұл салып кетеді. Ұстаздар ондай ақшаны қайдан алмақ? Бұл мəселені орталықтандырылып, жүйелі түрде бақылауға алынбаса, ақша жинау ешқашан тоқтамайды, - деді. «Қарға қарғаның көзін шұқымайды» деген. Əйтсе де аталған саладағы орын алып жатқан олқылықтарды емес, əртүрлі мақсаттағы ісшараларды кеуде кере мақтанып айтудан жалықпайтын бұрынғы білім, ал қазіргі білім, жастар саясаты жəне тілдерді дамыту басқармасының басшылығы халық қалаулысы Амангелді Əбдімəлікұлы айтқан бұл ащы шындықтан нақты нəтиже шығарады деген ойдамыз. «Əділет» - ақпарат»

Ақша жинап бермесек, 700-800 мың теңгеге дейін айыппұл салып кетеді

ҚР Президенттігіне кандидат Ә.Құсайынов «Қостанай су» МКК ұжымымен кездесу өткізді

№13 (217) 03.04.2015 жыл

2

ҚР президенттігіне кандидат Т.Сыздықов СҚО Мәмлүт ауданының ауылшаруашылық өндірушілерімен кездесті

Президенттікке үміткер Əбілғазы Құсайынов Қостанай қаласында «Қостанай су» коммуналдық кəсіпорнының ұжымымен кездесті. Бұл туралы кандидаттың сайлауалды штабының баспасөз қызметінен хабарлады. Өз сөзінде Ə.Құсайынов сайлауалды тұғырнамасының негізгі бағыттарымен таныстырып өтті. Ə.Құсайыновтың айтуынша, əлемнің түрлі елдеріндегі экономиканы қарқынды дамыту жұмыстары қоршаған табиғи ортаның мүмкіндіктері мен ол көтере алатын шектеулі шаруашылық салмақты ескермей жүргізіліп жатыр.

сімен қатар, онда өсетін бірегей өсімдіктер мен сирек кездесетін аңдардың қауіпсіздігі ескерілмей жатады. Бүгінде адам өз қолымен өзінің өмір сүретін кеңістігін шектеуде. Оған қоса, Ə.Құсайынов экологиялық білімнің маңыздылығына тоқталды. «Жалпы білім беретін мектептерде міндетті пəн енгізе отырып, экология мен оның қауіпсіздігі туралы түсінік қалыптастыру, сонымен қатар тұрақты экологиялық-ағартушылық жұмыстар жүргізу экологиялық жəне өнеркəсіптік қауіпсіздік туралы білім берудің маңызды қадамдары болып табылады», - деп атап өтті Ə.Құсайынов.

Қазақстан коммунистік халықтық партиясынан ұсынылған Қазақстан Республикасы Президенттігіне кандидат Тұрғын Сыздықов Солтүстік Қазақстан облысы Мəмлүт ауданының ауылшаруашылық өндірушілерімен кездесті. Бұл туралы ҚКХП Республикалық сайлауалды штабының баспасөз қызметі хабарлады. Кездесу барысында кандидат Сыздықов өзінің сайлауалды тұғырнамасының басты екі бағыты – коммунистік партия қызметінің негізгі қағидаттары жəне батыстық

бағытын жоғалтқан қоғам абдырап қалды. «Алтын көрсе періште жолдан таяды» демекші, батыстық қоғамда шексіз баю мен жеке қажеттіліктерін қанағаттандыру өмірдің басты мəніне айналып барады. Батыстық фильмдерде насихатталатын бейқам өмір – адам-тұтынушы тəрбиелеп шығаруды мақсат тұтатын ақиқаттан алыс аңыз ғана», - деді Тұрғын Сыздықов. Одан бөлек, кандидат Сыздықов аграршылардың жұмысының, сонымен қатар дұрыс тамақтанудың маңыздылығын атап өтіп, батыстық

Табиғат ресурстарын тиімсіз пайдалану, табиғи ортаның қалдықтармен ластануы, гендік қор мен биологиялық əртүрліліктің азыптозуы қоршаған орта мен адам мекендеген айналаның құлдырауына алып келеді. Адамның өнеркəсіптік жұмыстарының нəтижесінде озон қабатының бұзылуы, Əлем мұхиттарының ластануы, жер мен оның құнарлы қабатының жұтаңдануы, биологиялық əртүрліліктің азуы сынды мəселелер өзекті болып отыр. Атмосфераның шаң-тозаң жəне газды қалдықтармен ластануы үлкен алаңдаушылық тудырады. Олар минералды отын мен биомассаның өртенуіне, сондай-ақ тау-кен, құрылыс пен басқа да жерде жүргізіліп жатқан жұмыстарға байланысты ауаға таралуда. Адам орны толмайтын табиғи ресурстарды шексіз тұтына отырып, қалпына келтіруге болатын қорлардың қайта толысуына кедергі жасауда. «Табиғи ресурстардың қайта қалпына келмейтінін естен шығармаған жөн», - деп атап өтті Ə.Құсайынов. Кандидаттың айтуынша, адамзат жыл сайын өнеркəсіптік өндіріс көлемін өсіріп, соның салдарынан игерілмеген табиғаттың таза айналасы тарылып бара жатыр. Əдетте, өндіріс кезінде осы жерлерде тұрып жатқан халықтың мүдде-

Сонымен қатар «Қостанай су» ұжымының алдында Ə.Құсайыновтың аймақтық сайлауалды штабының жетекшісі Тибеев Бауыржан Айдаболұлы сөз сөйледі. Б.Тибеевтің айтуынша, адам əлемдік экожүйенің бір бөлігі екенін есінен шығармауы тиіс. Ғаламшардың жарқын болашағы əр адамның табиғи ресурстар мен жануарлар əлеміне деген саналы əрекетіне тəуелді. Əлемдік экожүйенің бір бөлшегі ретінде Қазақстан да қоршаған ортаның ластануынан туындаған проблемаларды сезініп отыр. Сондықтан өскелең ұрпақ арасында табиғатты аялауға үндейтін насихат жұмыстарын күшейту керек. Сондай-ақ, Б.Тибеев атап өткендей, аймақта сайлауалды штаб қызу жұмысқа кірісті, үгіт-насихат жұмыстарымен айналысатын сенімді тұлғалар белгіленді. Штаб жетекшісінің айтуынша, алдағы уақытта үгіт-насихат жұмыстары белсенді жүргізіліп, бірқатар ісшара өткізіледі, кəсіпорындардың жұмысшы ұжымдарымен кездесу өткізуі жоспарланған. Б.Тибеев штаб кеңсесі журналистер мен бақылаушылар үшін əркез ашық екенін атап өтті. «Үгіт материалдары бар, кандидаттың сайлауалды штабының мүшелері қажетті түсіндіру жұмыстарын жүргізуге əзір», - деді ол.

мəдениет пен батыстық өмір сүру салтының кері əсері туралы əңгімелеп берді. «Батыстық əлем жүйесі дағдарысқа ұшырады: жаңа қоғамдық даму формалары іздестіріліп жатыр. Қазіргі заманғы Батыстың келбеті экономикадағы, қаржы саласындағы трансұлттық корпорациялармен, қоғамның кедейлер жəне байлар болып бөлінуімен айқындалатын дамудың постиндустриялық кезеңіне, жаһандану дəуіріне аяқ басуымен сипатталады. Шектен шыққан демографиялық үдерістер, босқындардың қалың толқыны гуманитарлық апатқа ұшыратуы мүмкін», - дейді Сыздықов. Кандидаттың сайлауалды тұғырнамасында атап өтілгендей, «жаһандық компьютерлендіру мен батыстық электрондық БАҚ қоғамның сана-сезімін улап, адамдардың арасына іріткі салу үшін индивидуализм принципін насихаттауда, бұл ғаламшардың мəдени тұтастығының құлдырауына алып келуі мүмкін». Тек коммунистер ғана емес, сондай-ақ ірі саясаткерлер, экономистер, ғалымдар да батыстық қоғам əділетсіз деген пікірді қолдайды. Дамушы коммунистік идеялардың көмегімен ғана адамзатты құтқаруға болады. «Батыстық мəдениеттің түйткілдері кəзір əркімге аян. Ол маңызды құндылықтарынан айырылып,

фаст-фудтың зияны мен сапасыздығына кеңінен тоқталды. «Мұндай тағамды тұрақты тұтынудан туындайтын зиян ішімдіктің немесе шылым шегудің салдарынан кем түспейді. Алайда фаст-фуд салынған пакеттің сыртында денсаулыққа келтіретін зияны туралы ешқандай ескерту жоқ. Дұрыс тамақтану мəселесі əркез өзекті болып қала бермек – ол денсаулық негізі. Батыс елдерде халықтың фаст-фудқа деген қызығушылығы семіздікке шалдыққан адамдардың санын еселеп жатыр. Сондықтан да, батыста жүрекқантамыр аурулары адам өлімінің басты себебіне айналды», - деп толықтырды Т.Сыздықов. ҚКХП облыстық комитетінің жетекшісі С.Мартемьянов жиналған жұртты аймақтық сайлауалды штабтың жұмыс жоспарымен таныстырды. «Біздің штаб насихат материалдарын тарату жұмыстарын жүргізіп жатыр. Плакаттар ілініп, баннерлер орнатылды, кəсіпорын жұмысшыларымен алғашқы кездесулер ұйымдастырылды. Жалпы, жұмыс істеу үшін барлық жағдай жасалғанын атап өткім келеді, баспасөзбен де тығыз байланыс орнатылған», - деді С.Мартемьянов. Қорытындылай келе, Тұрғын Сыздықов кездесу қатысушыларына алғысын білдіріп, оларды қызықтырған сұрақтарға жауап берді.

BNews.kz

ҚР Инвестициялар жəне даму министрi Ə.Исекешовтiң назарына!

«Мен не деймін, домбырам не дейді?!» Ал, Ресейде бұл мəселе жақсы жолға қойылған. Арнайы таразылары бар. Дəл көрсетеді. Сағатына 20 км жылдамдықпен арнайы жолақ арқылы (200 метр) өтесің. Сонда салмағың артық болмаса ешкім де тоқтатпайды. Бізде түн жамылған шибөрілер сияқты жол торыған инспекторлар қалаған жерінде тоқтатады. Үлкен мəселе көтеріп отырған газетке рахмет! Енді осыдан нəтиже шықса. Сергей Давыдов: – Менің рөлде жүргеніме 30 жылдан асты. Үлкен балам да менің ісімді жалғастыруда. Былтыр Қызылорда облысында жартылай жүкпен келе жатқан ұлымды тоқтатып, көлігін таразыға тартқан Инспекция қызметкерлері «артық салмақпен келе жатырсың» деп 360.000 теңге айыппұл салған. Екі-үш ай сотқа сандалып жүріп электронды таразының дұрыс істемейтінін дəлелдеп, айыппұл төлеуден əрең құтылғанбыз. Енді біз моральдық жəне материалдық шығындарымызды кімнен сұраймыз. Бұл неткен тəртіпсіздік, бетімен кетушілік. Қысқасы, көлік инспекциясы қызметін дұрыс атқармайды. Бұлардың қызметін жол полициясына жүктей салса да болатын еді. Негізінде Инспекция бюджетке «артық салмақ»

түсіретін басы артық құрылым. Біздің жағдайымызды ойлап жүрген сіздерге рахмет. Өз басым журналистермен бірінші рет кездесіп тұрмын, əрі біздің мəселемізбен айналысып жүрген. Сондықтан тағы да рахмет! Міне, жол азабын тартып жүрген жүргізушілер осылай дейді. Көлік комитетінің төрағасы Ə. Асавбаев мырза өз жауабында: «Автомобиль көлігі заңнамалары талаптарының сақталуын қамтамасыз ету мақсатында республика аумағында көліктік бақылау жұмыстары 5 стационарлы жəне 32 жылжымалы көліктік бақылау посттарымен жүзеге асырылады. Аталған посттардың барлығы арнайы өлшеутексеру құралдарымен, сондай-ақ, аудио-видео байланысымен жабдықталған» дейді. Біз сөйлескен жүргізушілерге сенсек, аталған посттар өз қызметтерін адал атқармайтын секілді.

К. Кравченко

САЙЛАУ - 2015

Сондай-ақ Инспекция қызметкерлері көліктерді жөнді-жөнсіз тоқтатуы арқылы Елбасымыздың өзі қолдап отырған орта жəне шағын бизнестің дамуына үлкен кедергі келтіреді. Жол-патрульдік полициясының (МАИ) қызметін қайталайтын Инспекцияның, жүргізушілер айтқандай басы артық құрылым екені белгілі. Əлемдік дағдарыс жағдайында бюджетке салмақ салатын, бір істі қайталап отырған құрылымның қажеті қанша? ... Əнеубір жылдары Қайырбек Сүлейменов ҚР ІІ министрі болып тұрғанда Сарыағаштан Астанаға дейін қауын-қарбыз артқан, «КамАЗбен» барып, МАИ қызметкерлерінің қалай пара алатынын өз көзімен көріп, жағасын ұстағанды. Сол кезде талай погондар иықтан «ұшып», біршама жүргізушілер тынысын кең алып, рахаттанып қалған еді. Сол кездері генерал Сүлейменовке айтылған алғыс шексіз болатын. ... Егер министр Əсет Исекешев, министр Сүлейменовтің «жүріп өткен жолымен» жүрсе, жүргізушілердің жанайқайы мен наласы емес, ақ баталары мен алғысын алары анық. Халқымызда «Батаменен ел көгерер» жақсы мақал бар еді. Қайыржан СЕМБАЕВ

ХАБАРСЫЗ БА, ƏЛДЕ САУАТСЫЗ БА? Еліміздегі іргелі оқу орындарының бірі – М.Əуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті екені белгілі. Еңселі оқу орнында бүгінде сан мыңдаған студент білім алып, машықты маман болып, білім ордасының мерейін асырып жүр. Бірақ, қабілетті, кəсіби мамандар дайындап, еліміздің дамуына өзіндік үлес қосып жүрген мемлекеттік оқу орнындағы мына бір жəйт езуге еріксіз күлкі үйіреді. Аталған оқу орны биыл, наурыздың 30-ы күні бірнеше оқу орнына хат жіберген. Хатта төмендегідей мəтін келтірілген.

«2015 жылдың 1 сəуір күні Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университетінде Ұлы Отан соғысы жеңіснің 70 жыл толуына орай «70 күн – 70 игі іс» атты жобасы аясында жəне «Қазақ хандығының 550 жылдығы», «Қазақстан халықтар ассамблеясына 20 жыл», «Қазақстан Республикасы Конституциясына 20 жыл» толуына орай Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік

Университетінің «Жастар орталығы» жəне «Ақиқат» жастар пікірсайыс орталығының ұйымдастыруымен «Нұрлы жолмен – Мəңгілік елге» атты дəстүрлі Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университетінің ректоры кубогіне арналған қалалық пікірсайыс турнирі өткізіледі. Аталмыш іс-шараның маңыздылығын ескере отырып, Сіз басқарып отырған оқу орнының пікірсайысшыларын турнирге қатысуын қамтамасыз етуіңізді сұраймын. Турнирдың басталуы – 2015 жыл 1 сəуір сағат 9:00». Оқу орнының бірінші проректоры Ж.Т.Айменовтың өзі қол қойған бұл хаттың мазмұнына зер салғанмен көп нəрсені түсіне алмай дал болдық. Елбасының «Нұрлы жол – болашаққа бастар жол» атты халыққа арнаған Жолдауынан соң, жержерлерде осындай ұранмен айдар таққан іс-шаралар көптеп ұйымдастырылып жатыр. Мемлекет басшысының алысты ойлаған, келешекті көз-

деген бұл саясатын халықтың қолдап, оны насихаттауы заңдылық. Дегенмен, ұйымдастыру алқасының «Нұрлы жолмен – Мəңгілік елге» атты ол іс-шараны дəстүрлі деп атауын қалай ұғынуға болады? Хатта ректор кубогіне арналған пікірсайысты қалалық турнирге теңегенін де мүлдем түсіне алмадық. Сонда қалай? Ректор кубогіне арналған іс-шараның деңгейі қалалық мəртебеге ие ме? Сонымен қатар ұйымдастырушылар «Аталмыш іс-шараның маңыздылығын ескере отырып, оқу орнының пікірсайысшыларын турнирге қатысуын қамтамасыз етуіңізді сұраймын» деп баса айтқан. Іс-шара шынымен де үлкен маңызға ие болса, оған қатысушылар алдын-ала ізденіп, талабын шыңдап, дайындалатыны түсінікті. Ал сəуірдің 1-іне болатын ісшараны 30-наурызда хабардар етсе, онда оған қатысуға ниет білдірген жастар қалай үлгереді?! Міне, турнирдегі жеңімпаздарды анықтауда əділетсіздіктің орын алуына осындай

олқылықтар себеп болады емес пе? Сонымен қатар, мəтіннен əріптік қателерді көп табуға болады. Оқу орнының атауын «Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті» деп көрсеткен. Біріншіден, ондағы сөздің бас əріппен жазылмайтынын, екіншіден «М. Əуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті» деп жазылатынына мəн бермеген. Биыл Қазақстан халқы Ассамблеясының 20 жылдығын «Қазақстан халықтар ассамблеясына 20 жыл» деп көрсеткені көңілге кірбің ұялатты. Бұл ондағы қызметкерлердің көп жəйттен хабарсыз екенін көрсетіп тұр. Ал егер хабары болса, демек сауатсыз болғаны. Сіз қалай ойлайсыз, құрметті оқырман?! Бұл оқу орнының ректоры Жұмахан Мырхалықовтың қателігі деу қисынға келе қоймас. Хат іскер, жаңашыл, заман ағымына сай ілесе алатын азаматтың назарынан тыс қалған болса керек. «Əділет» - ақпарат».

Президент Н. Назарбаев – халқын сан мың жылдар №13 (217) іздеген мұратына жеткізген аса дарынды тұлға 03.04.2015 жыл

ҮШІНШІ БЕТ

¦ÄIËÅÒ

ҰЛТ КӨШБАСШЫСЫ – ҰЛТ ҰСТЫНЫ Кенжеғали САҒАДИЕВ, академик:

ЕЛ ТІЗГІНІН ҰСТАТАЙЫҚ!

– Нұрсұлтан Назарбаев – сан сынақтардан абыроймен өткен Елбасы. Оның басшылығымен Қазақ елі талай асулардан асты. Бұл – бабалар бұрын жүрмеген соқпағы көп жол еді. Оның қиындықтары да болды. Бірақ, Елбасы елді тұрақты дамуға жетелейтін жол таба білді. Соның айғағы – «Нұрлы жол – болашаққа бастар жол» атты Жаңа экономикалық саясат. Ол – кең байтақ елімізде бір-бірінен қашық орналасқан елдімекендердің байланысын нығайтып, халқымыздың тыныс-тіршілігіне жаңа леп əкелетін, жұмыссыздықпен күресуге жақсы құрал болатын бағдарлама. Ең бастысы, біздер бұрынғыдай тек мұнайға ғана иек артуды қойып, экономиканың жаңа қырлары мен мүмкіндіктеріне басымдық береміз. Біздерге құрғақ сөз, жайдақ ұран емес, нақты іс керек. Жаңа экономикалық саясаттың оң нəтижесін халық көруі керек. Сонда ғана «Нұрлы жол» біздерді жаңа белестерге шығара білген береке жолы деп айтамыз. Қазақстан Президенті əлемдегі қақтығыстарға бей-жай қарамай, бір-бірімен жауласқан елдерді бітімге шақырды. Халықтар арасындағы татулықты насихаттап, əлемдік деңгейдегі көрнекті тұлға дəрежесіне көтеріле білді. Бұның бəрі Нұрсұлтан Назарбаевты Қазақстан Президенттігіне бірден-бір лайық қайраткер екенін айғақтайды. Елін соңына ертіп, халықтың асқақ арманын үкілеген Елбасы – Нұрсұлтан Назарбаев болсын. Біз оны қолдап, ел тізгінін қолына ұстатайық. Анатолий БАШМАКОВ, Қазақстан халқы ассамблеясы төрағасының орынбасары:

ХАЛЫҚ ӨЗ ПРЕЗИДЕНТІНЕ СЕНЕДІ – Сыртқы геосаяси жəне экономикалық қатерлерге қарамастан мемлекетіміз аяғын нық басуда. Тұрақты елде өмір сүріп отырған халықтың тұрмысы да жоғары деңгейде сақталып тұр. Бүгінгі Қазақстан əлемдік қоғамдастықтың рухани орталығына айналды. Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті «Нұр Отан» партиясының негізін қалады. Қазақстанның тəуелсіздік алуы мен еліміз жетістіктерінің халықаралық аренада мойындалуы оның есімімен тығыз байланысты. Назарбаев пен Тəуелсіздік бір-бірінен бөліп қарауға болмайтын ұғымдар. Президентіміздің абыройы əлемде асқақтап тұр. Бұған мен БҰҰ-да болғанымда жəне Рио-деЖанейрода өткен Жер саммитіне қатысқанымда көз жеткіздім. Сол самитте БҰҰ бас хатшысы Пан Ги Мун Елбасымыз жайлы жылы сөздерді айтқанда, Нұрсұлтан Назарбаевты дарынды саясаткер, дана дипломат деп атағанда кеудемді мақтаныш сезімі кернеді. Өз халқын шексіз сүйетін Нұрсұлтан Əбішұлы маған үнемі үлгі болып келеді. Халық та өз Президентіне сенеді. Нұрсұлтан Назарбаев шын мəнінде Ұлт Көшбасшысы.

3

Мырзатай Жолдасбеков, Мемлекет жəне қоғам қайраткері, ф.ғ.докторы, профессор:

ЕЛГЕ ДЕ, ЕРГЕ ДЕ СЫН ТУАР... (Соңы. Басы 1-бетте). Ең қиын кезеңде Елбасының жанында болдым. Жауапты жылдарды, ел үшін, келешек үшін түн ұйқы төрт бөлінген ауыр жылдарды бірге өткіздік. Елге де, ерге де сын болған сол бір жылдарда халықты адастырмай алып шығу - ердің еріне, азаматтың ақылы мен арына артылған ауыр жүк, тарихи аманат еді. Біз бұл міндетті абыроймен орындап шықтық. Менің барлық саналы өмірім ұлтқа қызмет етуге арналып келеді. лші болып кеткенімнің жайына келетін болсақ, кез келген мемлекет өзінің еларалық саясатын елшілері арқылы жүргізеді. Тəуелсіздіктің алғашқы жылдарында елімізде кəсіби дипломаттар жоқтың қасы еді. Сондықтан Президент елші етіп мемлекет ісінде ысылған, қоғам таныған кісілерді жіберді. Менің, Олжастың, Қуаныштың елші болып кетуіміздің бір себебі осында. Біз ұзына бойы тарихымызда Ұлы далада небір қиындықтарды басымыздан кешірген, сұрапыл соғыстарды, жойқын жортуылдарды өткерген; сан рет қирап, сан рет бой түзеген; “тарихтың тағдырлы көші” дейтін ұзақ жолда жақсыны да, жаманды да көрген; салтанатты да өмір сүрген, хандары алтын сарайларда да тұрған, алтын тақта да отырған, іргелес елдермен бейбіт өмір сүре де білген елміз. Тауқыметті соншама көп кешкен, тағдыры аянышты – езіліп-егілген, жабығып жапа шеккен, тарығып-зарыққан халық жер бетінде екеу болса, соның біреуі – қазақ. Сондай сұмдықтардың кесірінен қазақ кезінде атамекенін тастап, тоз-тоз болып жан сауғалауға да мəжбүр болды. Орысқа бодан болған үш ғасырдың ішінде тарихымыз, ар-ожданымыз табанға тапталды. Алқакөл-сұламаға ұшырадық. Кеңпейіл, аңқау қазақтың мал-жаны тəркіленіп, ашаршылыққа душар болды. Зұлматтың құрығына түсті. Өзгенің тарихын өзімізге теліп оқыдық. Хандарымыз бен билеріміз, бектеріміз бен батырларымыз əжуаға, күлкіге, мазаққа айналды. Тарихымыз саясаттың құралына айналды. Сана, дəстүр күйреді. Халық жадынан айрылды. Шыбын жаны шырқырады. Ұлт ретінде жер бетінен жойылып кете жаздадық. Қазақтың: “Қаратаудың басынан көш келеді”, деп зарлағаны, Қазтуған жыраудың: “Қайран да менің Еділім” деп қабырғасы сөгілгені; үш жүздің басын қоса алмай, қала сала алмай, көшіп-қонған жұртын орнықтырып ел ете алмай Абылайдың пұшайман болғаны; Бұқар жыраудың жер тіреп күңіренгені; “Еділді келіп алғаны – етекке қолды салғаны, Жайықты келіп алғаны – жағаға қолды салғаны”, “Əдіра қалғыр Үш Қиян” деп Мұрат ақынның күйзелгені; “Бас-басына би болған өңкей қиқым, Мінеки, бұзған жоқ па елдің сиқын”, деп Абайдың қабырғасы қайысатыны осы тұс еді. Даламызды да, өзімізді де көрмеген батыстың ғалымдары қазақты жер бетіндегі жабайы халықтың қатарына қосты. Олар өркениеттің Шығыстан басталғандығын, Еуропа қалың ұйқыда жатқанда бұл өңірде салтанатты тіршілік болғандығын, керек болса, ер қанаты жылқыны да қолға үйретіп, ер-тоқым салып, жүгендеп, өмір сүрудің құралына айналдырғандығын біле тұра, мойындағылары келмеді. Өркениеттің жалғасын, тұтас бір дəуірін жасаған ататегіміз – ғұндарды да, оның көсемі Еділ (Аттила) патшаны да; көк Тəңірі мен қара жердің ортасындағы бүкіл адам баласын билеген, дүниенің төрт бұрышын аузына қаратқан, сөйтіп азды-көп, кедейді бай қылған, тату елге жақсылық қылған, асыл мұралар қалдырған Қағанат қаһармандарын да жабайыға санады. йыңа түссе зығырданыңды қайнататын, пұшайман қылып сергелдеңге салатын, досың түгілі жауыңа да тілемейтін осындай қорлықты, сұмдықты басымыздан кешкен, тарихқа есесі кеткен елміз. “Дəуір алмасып жатқанда өмір сүрме”, – дейді екен қытайлар. Бүгінгі ұрпақтың өмірі

Е

О

қалыптастырды. Қасым ханның қасқа жолы, деп бозқасқа шалдық. Президенттің басына дəуір мен дəуір, ғасыр мен ғасыр алмасып, Есім ханның ескі жолы тағы бар. Кезінде мұрақ кигізіп, иығына шапан жаптық; үш заман өзгеріп жатқан тұсқа тура келді. Біз оның да əжептəуір қызметі болды. жүздің таңбасын салдырып, беліне кісе осы күнге арып-ашып, жадап-жүдеп, Тəуелсіздік алғаннан бері біздің түскен соқтырдық. Ақ киіздің үстіне тұрғызып ант шаршап-шалдығып, талықсып, сеңдей жолымыз тіптен басқа жол. Бұл азаттықтың, бергіздік. Алатаудан отыз рет зеңбірек атып, соғылысып, тентек қойдай теңселіп, тəуелсіздіктің жолы. Сондықтан бұл жолдың тəуелсіздігімізді əлемге паш еттік. ақылымыздан, жадымыздан, санамыздан өзі нұрлы жол еді. Сол нұрлы жолды одан 2004 жылы Ақорданың ашылу айырыла жаздап жеттік. сайын нұрлы етіп отырған тəуелсіздікті алып салтанатында да қалың елді құттықтап, Құдайға шүкір, Алла көзіміздің жасын келген, халқымен бірге талай жылдар атаЕлбасына бата беру менің еншіме тиген еді. көріп, тілегімізді беріп, басымыздан бақ бабамыздың арманына жеткізген ол Əбіш Кекілбаев, Ақселеу Сейдімбек үшеуіміз тайған, қан жылаған зар заманымыз артта Нұрсұлтан Назарбаев. Сондықтан, нұрлы барып, халықтың атынан бата берген едім. қалып, жаңа дəуірдің, жаңа заманның есігін жол десе дегендей қазір біз бас-аяғы 23 жыл Мұны да тарих ұмытпайды деп сенемін. аштық. болды ғой, қарап тұрсаң 23 жыл деген қас“Сүйер ұлың болса, сен сүй” деп Абай Сөйтіп, көз алдымызда демде жер де, ел қағым сияқты, есікті ашып-жапқан сияқты айтқандай, Нұрсұлтан Назарбаев де, адам да, заман да өзгерді. Күл-талқаны уақыт қана. Соның өзінде біз ақылға қолпаштауға да, қолдауға да, қошеметтеуге шығып, быт-шыт болып қираған өндіріс сыймайтын, қиял жете алмаған жетістіктерге де тұратын; қалай мақтауға да сыятын кісі, ошақтары қайта тірілді, жаңа арнаға түсті. Ел жеттік. 2008-2009 жылдары басталған ортасынан ойы озған, қатарынан қалпы озған есін жиды, етегін жапты, еңсесін көтерді. əлемдік дағдарыста біздің елбасымыз азамат. Халықтың көңілі орнығып, жаңа заманның ертерек қамданып, елін қыл көпірден, резидент Н. Назарбаев – халқын кəсіп-тіршілігіне көшті. Ызы-қиқы, адам қиындықтан аман алып шықты. Біздер сан мың жылдар іздеген мұратына баласы түсініп болмайтын неше түрлі маманы емеспіз, бірақ жұрттың айтуына жеткізген, мемлекеттігімізді мехнат-қиындықтар ұмыт болды. Жылқы қарағанда келе жатқан дағдарыстың орнатып, оны дамытып, əлемге танытқан аса мінезді халық емеспіз бе, енді бүгін сол салмағы ауыр сияқты. Талай елдер осы дарынды тұлға. құбыжықтарды басымыздан кешпегендей, дағдарыстың салдарынан əлсіреп кетті. Бұл Н.Назарбаев – халқының бар қадіркөзімізбен көрмегендей болып отырмыз. жығылған үстіне жұдырық болайын деп отыр. қасиетін бойына жиған, тілін, тарихын, Демде-ақ бəрін де ұмыттық. Ұлы далада Əдетте біздің Президентіміз өзінің жолдауын мəдениетін, əдет-ғұрпын, салт-дəстүрін жетік шым-шытырық, қым-қиғаш, астасқан алуан жылдың басында, Парламентте білетін, ұлтын жан-тəнімен сүйетін, халқының заманның ел басынан өткені де, талай жариялайтын еді. Бұл жолы басқаша болды. үмітін, сенімін ақтап келе жатқан қалың елдің дəурен сүргені де рас, бірақ ХХ ғасырдың Ұмытпасам бұл он тоғызыншы Жолдауы. Біз мұңдасы, тағдырласы; елінің есіктегі басын аяғында көзіміз көрген, өзіміз араласқан осының барлығына куə болып келе бүгінгідей ғажайып шындықты қазақ халқы жатырмыз. Биыл неге ерте жолданды? бұрын-соңды басынан кешкен емес. Себебі, уақыт күттірмеді. Біз дағдарыстың əуелділіктен арылып, тəуелсіздікпен алдын алуымыз керек деді. Сондықтан, қазір қауышқан тұста, ызы-қиқы кезеңде біздің ырғалып-жырғалып жүруге ешқандай мен Н.Назарбаевтың елді апатқа Н.Назарбаев – мұршамыз жоқ. Біз алдын алып, шешетін ұшыратып алмай, аман алып шығудың халқының бар қадірнəрсенің барлығын шешуіміз керек. «Нұрлы айла-əрекеттерін іздеп шарқ ұрған, елі жол» да əдеттегі дəстүрлі Жодлдаулар үшін төсегінен түңіліп, түн ұйқысын төрт қасиетін бойына жиған, сияқты халқымыздың экономикасын, ішкі бөлген мазасыз күндерінің, ұйқысыз тілін, тарихын, мəдениетін, саясатын да, сыртқы саясатын да, түндерінің куəсі болған, жан өндірісін де, өнеркəсібін де дамытады тебіренісін де, күйзелісін де көрген əдет-ғұрпын, салт-дəстүрін жетік деп ойлаймын. Бұл жолдауда əсіресе адаммын. Жан-жақтан анталаған білетін, ұлтын жан-тəнімен сүйетін, маған қатты ұнағаны – сондай кезеңде жанында болған, ерлігін, қиындықтарға қарамастан біз қайсарлығын, тəуекелшілдігін халқының үмітін, сенімін ақтап келе Қазақстанда осы Жолдауға көзіммен көрген, елі үшін атқарған жатқан қалың елдің мұңдасы, байланысты нұрлы жолдар пайда ерен еңбектерінің куəсі болған болайын деп жатыр. Алматы-Астана адаммын. Шамам келгенше тағдырласы; елінің есіктегі басын төрге арасындағы жол, Қазақстанның қолғабыс тигізген нөкерлерінің барлық аймағын даңғыл жолмен бірімін. шығарған, əлемге кеңінен танылған, жалғастыратын үлкен нұрлы жол бар. Н.Назарбаев ел тізгінін іргелі елдердің басшыларымен Біздің əлеуметтік саламыз бұрынғыдан алмағайып, аумалы-төкпелі, ең күшеймесе əлсіремейді деп ойлаймын. қиын кезеңде қолына алды. сөйлескенде сөзі асатын, егескенде Оған бөлінген қаражаттың барлығы Тарихтың да, тағдырдың да сынынан еңсесін басатын, елдескенде ауқымды. Мəселен, аралас, 3 аусымды абыроймен өтіп, халқын да қыл мектептердің жағдайына қарау, құлау көпірден, жанып тұрған өрттен аман мейірін шашатын аузы уəлі, алдында тұрған мектептердің алдын алу, алып шықты. Азаматтың теңдесі жоқ осы сөзі дуалы саясаткер. балабақшалардың жағдайын жасау бұл қаһармандығын, даналығын кейінгі келешек деген сөз. Бұрын Қазақстанда ұрпақтың келешекке аңыз етіп жеткізетіндібасталып кеткен үлкен индустриялы жоба гінде еш күмəн жоқ. Тарихқа есесі кеткен ЭКСПО-ға жетелейтін үлкен үрдіске кіріп халқымыздың бүгінгі тағдыры туралы ойлау кеттік. Осыған байланысты əуежайлардың – Президентіміз туралы ойлаумен сабақтас. жағдайын жасау, сол ЭКСПО-ның өтетін Бағы тайған қазақтың есесін қайтарып, төрге шығарған, əлемге кеңінен танылған, жерін жаңа бір қалашыққа айналдыру қабырғалы ел етіп, осыншама құдіретті іргелі елдердің басшыларымен сөйлескенде мақсатында қалаға да көп қаражат бөлінді. жасап беріп отырған Елбасының кемеңгерлігі сөзі асатын, егескенде еңсесін басатын, Елбасының Жолдауларының орындалмай туралы қалай айтсақ та жарасады. елдескенде мейірін шашатын аузы уəлі, сөзі қалғанын, аяқсыз қалғанын көргеніміз жоқ.

1991 жылдың 1 желтоқсанында Тұңғыш дуалы саясаткер. Дағдарыстың қай кезде келетінін, қай Президент сайлауын өткіздік. Сайлаудың ұрсұлтан Назарбаев – дарынды маңайға жақындап қалғанын білмейміз ғой, штабын басқару да, Президенттің ұйымдастырушы, жұртты сендіре бірақ, келе қалған жағдайда да Қазақстан инагурациясын – таққа отыру рəсімін өткізу де, иландыра да алатын, «өз елім Елбасының Жодауының арқасында, 2050 де маған жүктелді. Мұны да абыроймен менің – өзегім» дейтін қайраткер. стратегиясының арқасында қазақ халқы өткіздік. Оны қазақ халқы да, тарих та ҚР Президенті Н.Ə.Назарбаевтың қиналмай, қиындықтың өткелінен аман-есен ұмытпайды деп ойлаймын. Қазақстан халқына арнаған биылғы «Нұрлы өтеді деп ойлаймын. Хан тұсында қан шашылмасын деп жол – болашаққа бастар жол» дəстүрлі (Жалғасы бар). ақсарбас шалдық. Боздақтар аман болсын Жолдауы халықтың санасында ой

П

Т

Н

Кәсіподақтар тұрақтылық пен болашаққа сенімділікті қолдайды Жуырда ОҚО кəсіподақтар Орталығының мəжіліс залында алдағы кезектен тыс Президент сайлауында Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаевтың кандидатурасын қолдау жөнінде облыс кəсіподақтары активінің жиналысы өткізілді. Актив жиналысын Орталықтың төрағасы, «Нұр Отан» ХДП ОҚО филиалы Саяси кеңесінің мүшесі, Президент сайлауында Елбасымыз Н.Назарбаевтың ОҚО бойынша сенімді өкілі Д.А.Шерімқұлов ашып, қысқаша баяндама жасап, жүргізіп отырды. Досыбай Айтбайұлы Қазақстан халқы Ассамблеясы кеңесі мүшелерінің келесі жылы Парламент сайлауымен тұспа-тұс келетін Президент сайлауын мерзімінен бұрын өткізу жөніндегі көтерген бастамасы еліміздің қоғамдық-саяси өмірінде ерекше серпіліс тудырғанын айтты. Бұл

бастаманы бүкіл ел қолдап, Елбасы атына жолданған хаттар легі толасыз түсіп жатқандығы жөнінде жұртшылықтың бұқаралық ақпарат құралдары арқылы хабардар екенін еске салды.

e-mail: gazeta_adilet@mail.ru

Елбасы өзіне деген өтініштерді ескере отырып, халықтың болашағы үшін Қазақстан Конституциясына сəйкес шешім қабылдап, Президент сайлауын 2015 жылы 26 сəуірде өткізу

жөнінде жарлыққа қол қойғанын айтты. Осыған байланысты, саяси партиялар мен қоғамдық ұйымдардан жəне Президенттікке үміткер жеке тұлғалардан өтініштер түсіп жатқанын ескертті.

11 наурыз 2015 жылы Астана қаласында өткізілген «Нұр Отан» партиясының он алтыншы съезінде мемлекет жəне қоғам қайраткері К.Сағадиевтің ұсынысы бойынша алдағы сайлауда Президенттікке үміткер ретінде партия атынан Н.Назарбаевтың кандидатурасын қолдап, делегаттар бірауыздан шешім қабылдағанын айтты. «Қазіргі алмағайып заманда ел тізгінін берік ұстайтын, елімізді əлемдегі ең дамыған елу елдің қатарына енуге жол бастайтын ірі тұлға керек. Мұндай тұлға – бүкіл əлем саясаткерлері мен мемлекет басшылары мойындаған азамат, еліміздегі тұрақтылық пен болашаққа сенімділіктің кепілі – Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаев екені барша

жұртқа белгілі» деп, əріптестерін алдағы Президент сайлауында Елбасы Н.Назарбаевтың кандидатурасын қолдауға шақырды. Президенттікке үміткер ретінде саяси партиялар мен қоғамдық ұйымдардың атынан жəне өзін-өзі ұсынғандардың қатарында Қазақстан Республикасы кəсіподақтар Федерациясының төрағасы Ə.Қ.Құсайыновтың кандидатурасы болғандықтан, кəсіподақтардың таңдауы қалай болады екен деген сауалдар туындап жатқаны белгілі. Бұған Əбілғазы Қалиақпарұлының қызмет бабын пайдаланып, кəсіподақтарды мəжбүрлемейтінін жəне өзіне қолдау көрсететін командасының бар екендігі, соларға сенім артатындығы жөнінде мəлімдегенін еске салды. Республика кəсіподағы көшбасшысының мəлімдемесінің дəлелі ретінде ҚР кəсіподақтар Федерациясы Атқару комитетінің

кезекті отырысында алдағы Президент сайлауында Н.Ə.Назарбаевтың кандидатурасын қолдау жөнінде шешім қабылдағанын тілге тиек етіп, əркім өзінің жүрек қалауы бойынша таңдау жасайтынын айтып, пікір білдірушілерге сөз кезегін берді. ОҚО білім жəне ғылым қызметкерлері кəсіподағы комитеті төрағасының орынбасары А.Əбуов өздерінің жуырда бюро өткізіп, онда білім жəне ғылым саласының кəсіподақтары 26 сəуірде өтетін Президент сайлауында Елбасы Н.Ə.Назарбаевтың кандидатурасын бірауыздан қолдайтынын білдіріп, шешім қабылдағанын айтты. Басқа пікір білдірушілер де «Қазақстан – 2050», «Нұрлы жол – болашаққа бастар жол» бағдарламаларының жүзеге асырылуы тек қана осы идеялардың авторы Н.Ə.Назарбаевтың басшылығымен мүмкін екенін айтып, Елбасының кандидатурасын қолдайтындарын білдірді. Дидар БИ Дастан

Почему Президент предвыборную кампанию начал с ЮКО?

СОЦИУМ

¦ÄIËÅÒ

МЫ ВЫБИРАЕМ... Предвыборная гонка набирает обороты. И если первоначально какое-то оживление чувствовалось лишь в казахстанских столицах, то постепенно ее импульсы докатились и до более отдаленных регионов. Заметно оживилась южноказахстанская периферия, особенно после визита в эти края Главы государства. Несмотря на то, что поездка Президента носила как бы рабочий характер, на деле ЮКО стала первым регионом, за поддержкой к которому он обратился, начав предвыборную компанию. Мы обратились к достаточно известным в определенных кругах южноказахстанцам с просьбой высказать свое мнение по поводу предстоящих выборов в президенты страны и его кандидатах.

Валентина КУЛИКОВА, директор медиахолдинга:

«Думаю, что большинство южноказахстанцев проголосует за действующего Президента» - Безусловно, нам, южанам, льстит такое пристальное внимание Главы государства к региону. Ведь многие объекты начали расти у нас по его инициативе и под его контролем. Так, за рекордно короткие сроки Шымкент преобразовался в мегаполис, мы стоим в шаге от того, чтобы стать городом - миллионником. Он растет, в нем возводится новый центр. Улучшается инфраструктура региона, что также было отмечено Президентом Казахстана. Через область проходят автомобильные и железнодорожные магистрали, газопроводы. Это способствует развитию бизнеса и в целом повышению благосостояния населения. Также Глава государства обратил внимание на приоритетное развитие агропромышленного комплекса. Он отметил, что область имеет все условия, чтобы стать настоящей «фабрикой» по производству овощей и фруктов. На это выделяются значительные средства, и уже идет хорошая отдача. Мы видим внедрение современных технологий, за счет чего наращивается производство. Президент Казахстана отметил особое внимание, уделяемое государством вопросам образования, здравоохранения, молодежной политики. Таким образом, Елбасы держит руку на пульсе развития нашей области. Не случайно, он начал предвыборную кампанию с ЮКО. Как он сам отметил, здесь проживает около 17 процентов всего населения страны. По территории региона проходят крупные железнодорожные магистрали, построен международный транзитный автокоридор «Западная Европа — Западный Китай», реконструируется аэропорт. За эти годы область стала мировым центром уранового производства. Думаю, что большинство из тех, кто придет на избирательные участки 26 апреля, отдадут свой мандат доверия Нурсултану Абишевичу. Иначе и быть не может, ведь мы будем голосовать за стабильность, надежность и процветание нашей страны, которое возможно, под руководством человека, знающего проблемы сегодняшнего дня и дорогу в перспективное будущее. И лучшее как никто, чем действующий Президент, это сделать не сможет. Конечно, нужна команда из людей, понимающих всю ответственность за выполнение программы «Нурлы жол» и предвыборной платформы будущего президента.

Алексей ГОНЧАРОВ, краевед, блогер:

«Народ уже сделал для себя выбор...»

- У меня все более укореняется впечатление, что мы возвращаемся к временам брежневского застоя. И нынешняя агитационная компания – тому пример. Это уже наш, наверное, неизлечимый диагноз: жить и работать на показуху, так же как и в те времена. Добровольно - принудительно собирать студентов, бюджетников – в общем, толпы людей, размахивать флагами и флажками с той лишь разницей, что они другого цвета. Налицо элементы запрограммированной политической игры. При нынешней системе административного давления, когда избирательные участки возглавляют государственные чиновники, не может быть иного расклада, чем тот, который запланирован сверху. В ЮКО все, безусловно, пройдет как «на мази», мы привыкли рапортовать наверх о положительных результатах. А это приводит к отсутствию поступательного движения, стремления к развитию реального гражданского общества, строительству действительно цивилизованного государства. Когда журналисты начинают размышлять на эту тему, они должны придерживаться более принципиальной позиции. Как говорят, незаменимых людей не бывает. Бывают неповторимые. Такой наш действующий президент.

- Алексей, но поначалу было зарегистрировано приличное количество кандидатов. Примечательно, что среди них – две женщины из нашего региона, где в общемто слабый пол не в особой чести, во всяком случае, в большую политику их стараются не выпускать, такой «техасский» менталитет…

- Ну уж извините, совсем несерьезные кандидатуры, одним словом, баляхоры. Когда электорат видит такой расклад кандидатов, он вообще может потерять интерес к выборам – отсутствуют личности. Для подбора более серьезной команды кандидатов в президенты должна быть активная политическая жизнь общества. В той же Америке с ее развитой демократической историей , к примеру, выборы идут перманентно. То есть процесс идет постоянный. А у нас от выборов до выборов. Сама динамика политической жизни у нас, если хотите, отсутствует. У нас не сформированы политические традиции, как, допустим, в уже упомянутой Америке или Японии, население которых постоянно вовлечено в избирательные процессы. У них более либеральные законы. У нас все это происходит эпизодами. Но уж коли, как говорят процесс пошел, необходимо направить все усилия, чтобы выборы прошли достойно. Президент Казахстана, обращаясь к представителям различных госструктур, однозначно подчеркнул, что выборы должны пройти честно и открыто. Чтобы та же оппозиция подумала: слушайте, оказывается, можно провести выборы честно. Зря мы не участвовали, потому что не верили. А народ, думаю, уже сделал для себя свой выбор. Так стоит ли его за ручку вести, словно несмышленыша какого? Дайте ему большей самостоятельности и продемонстрируйте это всему миру. Заработайте имидж реально демократической страны.

Анвар ИСМАИЛОВ, доктор исторических наук, профессор:

«Нынешняя жизнь Казахстана держится на рецептах Назарбаева» - Назарбаев, как опытный политик, понимает, что ЮКО – область непростая. И не только по численности населения, но и по ее этническому составу, менталитету. Возможно, поэтому именно с нашей области Нурсултан Абишевич начал рабочий обход юга. Мне лично глубоко импонирует его отношение к великим историческим местам, в частности, к Туркестану. Президент улавливает в нашей области высокую духовность, вытекающую из самой истории и культуры казахского народа. Истории известно, когда наступает ответственный политический момент в судьбе народа, государства, когда духовный потенциал играет не менее значимую роль, чем политический или материальный.

- Мы неоднократно выбирали президента и всегда предпочтение отдавали Назарбаеву. На первых порах даже было актуально повторять: коней на переправе не меняют. Ну, вот вроде бы переправу мы одолели. Казахстан – состоявшееся и признанное во всем мире государство. Так, может, следует поменять лидера? На более молодого, со свежими идеями?

- Тысячу раз прав был американский магнат Рокфеллер, который говорил: «Когда мне нужно нанять грузчиков, я беру молодых. Но когда мне нужно решать серьезные проблемы, для которых необходим опыт, знания, я зову зрелых людей — тех, кто этим опытом действительно обладает». Переправу, может, мы и одолели, но ситуация в мире накалилась. И чтобы прочно удержаться на мировой арене, не стоит экспериментировать. Если быть объективным – нынешняя жизнь Казахстана держится на авторитете и опыте Назарбаева, на его рецептах. В частности, в нашем регионе очень многое сделано по рекомендации действующего президента, под его личным контролем. Такое внимание первого лица государства к ЮКО не случайно. По численности населения наш регион самый крупный среди областей Казахстана, у нас рождается каждый четвертый младенец страны, то есть мы даем 25 процентов прироста населения. С демографической точки зрения ЮКО представляет огромный интерес для политика крупного масштаба. Здесь решаются крупные социальные проблемы. Отсюда вышли яркие представители нашего народа, нашей нации. Думаю, нам надо принять активное участие в выборах президента, которые, без сомнения, важны для политического развития нашей республики, для будущего наших детей.

Украли замуж — этим в наших аулах точно никого не удивишь, и сколько б правозащитники не твердили о том, что налицо уголовно наказуемое похищение человека, а не красивый старинный обычай, девушек продолжают красть. Так уж сложилось в нашем сознании, что похищение невесты – это древний и красивый обычай. Достаточно вспомнить вечно живую комедию Гайдая «Кавказская пленница». Ее, ставшую крылатой фразу: «красивый и древний обычай»!

№13 (217) 03.04.2015 жыл

4

станет обращаться в суд. К ней обратились родители похитителя и обещали взять ее дочку замуж. Чтобы избежать пересудов и сплетен, мать согласилась отдать свое дитя в совершенно чужую семью. Запомнилось, как девочка все время, даже когда ее не спрашивали, твердила: «Все хорошо, у меня все хорошо». Провели брачный обряд в мечети, а через два месяца ее привезли обратно в дом родителей со словами: «Сноха и жена она плохая». Прошел уже солидный срок, и даже за изнасилование нельзя было привлечь:

ВЫЙТИ ЗАМУЖ - НАПАСТЬ

Красивый обычай или ужасный пережиток прошлого? Некоторые недалекие люди утверждают, что традиция эта имеет исламское происхождение. Кстати, говорят, в основном, «пострадавшие» девушки. Оно и понятно, стыдно позорится, ведь так можно остаться девой. Но ни в одном священном писании Ислама нет ни одного слова о похищении. Более того, этот дикий обычай идет вразрез со всеми нормами шариата. Ислам запрещает принуждать женщину к браку. А применение при этом грубой физической силы против невинной и беспомощной девушки считается большим грехом! Интернет пестрит различными видео, рассказывающие о похищении невесты. Чаще всего это случается в Южном Казахстане. Как-то в социальной сети Facebook появилась любительская видеозапись похищения невесты в Мактааральском районе ЮКО. На записи запечатлена циничная сцена. Молоденькую девушку привезли в дом "жениха" и насильно удерживают внутри. Плачущая невеста изо всех сил пытается выбраться из жилища, но ее не пускает родня похитителя. В ход идут крики, ругань и рукоприкладство. Ролик вызвал большой резонанс в интернетсообществе. Подавляющее большинство комментаторов выразили свое возмущение насилием над девушкой. Впрочем, как написал пользователь Кайрат Кожабеков, выложивший видео, история с похищением завершилась относительно благополучно. Та девушка на видео была вынуждена остаться с "женихом": сейчас у нее растет сын. Нередко все происходит по обоюдному согласию и заканчивается счастливым браком, но часто принуждение к замужеству ломает судьбу молодой девушки. О том, что такие случаи стали происходить не только в аулах, но и в городах, говорят сотрудники правового центра женских инициатив «Сана Сезім».

- К нам, как правило, обращаются не сами похищенные — им всего-то по 16-17 лет, а их родители, - рассказывает юрист центра «Сана Сезім» Лилия Халиулина. - Обстоятельства в таких случаях очень схожи: старшеклассница либо первокурсница, которая мечтает получить профессию, добиться чегото в жизни, выйти замуж по любви, вдруг становится жертвой. Малознакомые, а то и вовсе незнакомые парни похищают порой даже не с целью жениться, а просто развлечься с девочкой. Самое удивительное, что когда привозят девочек домой, матери, родственницы парней не осуждают, а, скорее, потакают этому. Начинают силой удерживать девушку, ложатся на пороге с хлебом и платком, обещая ей несчастья, если переступит через них. Казалось бы, преступление налицо, но матери похищенных девушек, которые приходят к нам с просьбой помочь наказать похитителя и насильника их дочери, затем забирают свои заявления из полиции. Причина одна — договорились полюбовно. Родственники парня засылают сватов, договариваются провести обряд неке кию с несовершеннолетней невестой, обещают, что в будущем она станет полноправной женой. И родители смиряются, не желая выносить сор из избы, боясь пересудов. Одна из таких мам пришла к нам в конце прошлого года. Ее дочку, ученицу 11 класса, умницу и красавицу, украл знакомый парень. Женщина пришла к нам в слезах, говорила, что пойдет до конца, чтобы защитить дочку. Мы помогли ей составить заявление в полицию, вместе с полицейскими по номеру сотового телефона девочки определили координаты, где ее держат. Но через несколько дней мама пришла и, отводя взгляд, сказала, что не

свидетелей нет, следов хотя бы в виде синяков, ссадин - тоже. Никаких доказательств. Девочке срочно требовалась помощь психолога. Утешает, если можно так выразиться в этом случае, что хотя бы беременной она не была. Еще один случай похищения 15-летней (!) девушки, девятиклассницы одной из шымкентских школ, произошел в ноябре прошлого года. Заявление о пропаже девочки написали в полицию ее учителя после четырех дней самостоятельных поисков. Родители ученицы разведены, дети остались с отцом, мать жила в Мактаральском районе. Найти пропавшую девушку удалось прокурорам. Они создали мобильную группу и выяснили, что школьница находилась в Жетысае, где ее изнасиловал неизвестный мужчина. Как оказалось, в район девушку пригласила ее собственная мать, сказав, что купила ей сотовый телефон. Там ее украл местный якобы для заключения гражданского брака и изнасиловал. Мать была в курсе. Дело завели в прокуратуре Мактааральского района, на территории которого произошло преступление. Но до суда не дошло и оно: закрыто за примирением сторон. Как пояснили в прокуратуре, девушку отдали за похитителя замуж, и у родителей претензий больше нет. Между тем вред столь ранних браков очевиден: они лишают девочек детства, препятствуют их развитию, получению образования, ставят под угрозу здоровье их и потомства. Далеко не единичны случаи, когда такая, по сути, девчонка оказывается на улице – без образования, профессии и средств к существованию, но с ребенком, а то и двумя на руках. Она не может претендовать на совместно нажитое имущество и не имеет прав на алименты. С другой стороны у нас в стране похитившее невесту лицо и участники похищения привлекаются к ответственности по статье «Похищение человека» Уголовного кодекса. Если девушка не давала своего согласия на брак, то ее похищение считается уголовным преступлением. За совершение этого преступления в соответствии со статьей 125 Уголовного кодекса («Похищение человека») предусматривается наказание - лишение свободы от четырех до семи лет. В соответствии с законом «О браке и семье» брак - добровольный союз. Если одна сторона не согласна, брак считается незаконным. К тому же депутаты Мажилиса РК не раз поднимали вопрос о том, что надо включить в Уголовный кодекс отдельной статьей «Похищение женщины для принуждения вступления в брак», а также «Похищение несовершеннолетней для вступления в брак». В любом случае девушки должны знать, что им помогут. Главное - не нужно покорно и смиренно соглашаться на принудительный брак. Об этом должны помнить и их родители и бороться за своих дочерей несмотря ни на что. Каждая девушка достойна любви, имеет право любить и быть любимой. Счастья и любви вам!

ЮРИДИЧЕСКИЙ ЛИКБЕЗ

Главное – как следует подготовиться

Подготовка дела к судебному разбирательству - одно из основных и существенных стадии отправления правосудия и обязательна по каждому гражданскому процессу независимо от его сложности. К сожалению, этот момент на практике иногда недооценивается, тогда, как именно на этом этапе судопроизводства обеспечивается возможность правильного и своевременного рассмотрения дела, формируется база для исследования доказательств в судебном заседании, разрешается ряд существенных процессуальных вопросов, что предусмотрено ст.166-170 ГПК. Эти нормы адресованы всем участникам состязательного процесса. Судья же организует, контролирует и оформляет соответствующие процессуальные действия подготовки дела. Грамотное руководство со стороны судьи имеет немаловажное значение для достижения целей подготовки дела. Она начинается с опроса истца по существу заявленных им требований, выясняет у него возможные возражения со стороны ответчика, предлагает, если это необходимо, представить дополнительные доказательства, разъясняет истцу его процессу-

альные права и обязанности. Согласно пп.2 ст.170 ГПК, судья в необходимых случаях вызывает ответчика, опрашивает его по обстоятельствам дела, выясняет, какие имеются возражения против иска и какими доказательствами эти возражения могут быть подтверждены. Многолетний опыт работы суда показывает, что судье наиболее целесообразно пригласить на беседу обе стороны

e-mail: gazeta_adilet@mail.ru

по делу, возможно и одновременно. Именно на этой стадии подготовки дела следует уточнить фактические обстоятельства, имеющие значение для правильного разрешения дела. При этом возможна корректировка истцом своего заявления. Дополнение заявленных требований, изменение предмета или основания иска зависят исключительно от волеизъявления истца, который в соответствии с принципом диспозитив-

ности самостоятельно распоряжается принадлежащими ему материальными и процессуальными правами. В основном ошибки судей при проведении досудебной подготовки заключаются в следующем: - досудебная подготовка проводится формально; - не выполнив действия, указанные в определении о досудебной подготовке, дело назначается к рассмотрению; - фактически досудебная подготовка проводится после назначения дела к слушанию или в ходе судебного разбирательства по делу, что приводит к неоднократному отложению рассмотрения дела. К сожалению, судьи суда апелляционной инстанции также формально относятся к этому важному этапу судопроизводства. Нарушения, допущенные в ходе досудебной подготовки дела, безусловно, в дальнейшем могут привести к отмене принятых судебных актов. К примеру, по делу по иску М. о восстановлении на работе в должности заместителя директора средней школы и взыскании заработной платы досудебная подготовка была проведена формально.

Трудовой договор с работником был расторгнут по п.6 ст. 54 Трудового кодекса (прогул). В ходе досудебной подготовки судья беседу с истцом и представителем ответчика не провел, поскольку они не явились по вызову, и назначил к рассмотрению. Далее, рассматривая дело, суд ограничился исследованием справки инспектора труда и представления прокурора, куда истец обратился с жалобами, решение суда об удовлетворении иска было мотивировано данными, изложенными в них. Из решения невозможно установить, имел ли место прогул со стороны работника или нет. Суд апелляционной инстанции подготовку дела к рассмотрению также не провел, рассмотрел дело без участия истца и принял новое решение об отказе в иске. При рассмотрении дела в судебном заседании кассационной судебной коллегии истец представил справки из станции скорой помощи, где указано, что в дни, когда он отсутствовал на работе, ему была оказана медицинская помощь на дому. Представил в суд копию листка о нетрудоспособности, по которому в день увольнения работник находился на стационарном лечении. Суд кассационной инстанции, отменив

постановление суда апелляционной инстанции, оставил без изменения решение суда первой инстанции. Если бы суд первой инстанции своевременно провел досудебную подготовку в полном объеме, стало бы ясно, что работник мог отсутствовать на работе по уважительной причине(по болезни), уволен с работы, когда он находился на стационарном лечении. Можно привести множество примеров, когда из-за непроведения или формального проведения досудебной подготовки дела, его слушания откладываются, стороны допускают процессуальные упущения. В своем выступлении на ХVI съезде партии «Нур Отан» Глава государства выдвинул пять институциональных реформ, которые необходимо осуществить в самое ближайшее время, отведено особое внимание обеспечению верховенства закона. Достижению позитивных результатов по этому направлению будет способствовать дальнейшее реформирование судебной системы. А. САГИНДЫКОВА, судья Южно-Казахстанского областного суда

Страницу подготовила Рамзия ЮНУСОВА

¦ÄIËÅÒ

ЖАРҒЫ. ЗАМАН. ЗАҢ

ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫНА - 550 ЖЫЛ

ҚАСЫМ ХАННЫҢ ҚАСҚА ЖОЛЫ

және оның тарихи мәні

Қай дəуірде, қай қоғамда өмір сүрсең де, №13 (217) адамның адамдығы – адалдығында 03.04.2015 жыл РУХАНИЯТ (Жалғасы. Басы өткен сандарда).

Жоғарыда айтқандай, өз күнінен хабар беру екінің бірінің қолынан келе бермейді. Артында қалың елі, тірелген бауыр-туысы бар келіншектер болмаса, жалғыз атты кедейдің қыздары пешенесіне тағдырдың жазғанын көріп, көнбістікпен үнсіз жүре берген. Сондықтан болуы керек, қыздары сəлемдеме жіберсін-жібермесін, өз мүмкіндіктеріне қарай бай да, кедей де қызға сəлемдеме жіберіп отырған. «Ел-жұртын сағынып жүрген шығар», «артына қарайлап, көңілі алаң болмасын», «соңында іздеуші-сұраушысы жоқ екен демесін» деп алыста жатса да, кішкентай сəлемдеме арқылы рухани қуат беріп отырыпты. Қыз баланың барған жеріне балдай батып, судай сіңіп кетуіне артынан келер сəлемдеменің қаншалықты мəні зор екенін өзі келін болып көргендер жақсы түсінеді. Саған да ағаң Жамалбек, жеңгең Айша сонау Кегеннен үнемі сəлемдеме жіберіп жатады ғой. Сонда көзің нұрланып, жайраңдап кетесің, солай ма?

Оған да шүкір, басымды болар-болмас изегенім болмаса үндемедім. Енді тыныш отыратын шығар десем, шамалы уақыт өткенде: – Орамалды ылғи саласыз ба? – дегені. Мына жазғанның қай сасқаны бұл?! Менің орамалымда не шаруасы бар?

– Келін болып келгелі бері салып жүрмін, – деп көзіне қадала қарап жауап бердім. Менің тіктеліп салқындау үнмен сөйлегеніме ренжіп қалды ма, əлде басқа бір себебі бар ма, орнынан шаян шаққандай ыршып тұрып, жылдамдата басып төмен түсіп кетті. Келуі де, кетуі де оқыс əрі түсініксіздеу болды. Осы арада есіме бір нəрсе сап ете қалып, еріксіз жымидым. ...Баяғыда қыздарға қыры жоқ можантопай бір жігіт болыпты. Оған жаны ашыған жеңгелері оңаша кездестірмек болып, қызбен алдын ала келісіпті. Жігітті ертіп əкеліп, қыздың қасына кіргізіп жібереді. Қыз бір үйде бір өзі, қол диірменмен ұн тартып отырыпты. Жігіт келуін келгенімен сөзді неден бастарын, қызға қалай жұғысарын білмей ары отырып,

БАБАЛАР 2015 жылы қазақ хандығының 550 жылдығын атап өткелі отырмыз. 1465 жылы Жəнібек пен Керей сұлтандар көк орда хандығынан ірге бөліп, қазіргі қазақ даласында тəуелсіз жеке хандығын құрған еді. Қазақ ұлтының жəне тұңғыш қазақ мемлекеттігінің қалыптасуы да осы кезеңнен бастау алды. Кең далада өздерінің мемлекетін құрған көшпелі тайпалар қазақ атанып, сол бір аласапыран заманда ұшқан құстың қанаты талатындай байтақ даланы ұрпағына мұра етіп қалдырды. Тарихқа ой жіберіп қарасақ, алғаш қазығын қадап, мемлекеттігін қалыптастырған күннен бастап жан-жағын анталаған жауымен жан аямай күресіп, тəуелсіздігін сақтап қалған қазақтың қаһармандығына куə боламыз. Қазақ халқы еш уақытта да өзгенің жеріне көз алартпаған, өз-өзімен жатқан, жаны жомарт, пейілі кең қасиетімен қайта бауырына кеп жығылғанды кері теппей, теперіш көрсетпей, көмек қолдауын аямаған халық. Қазақ мемлекеті іргесі қаланғанымен «Ақтабан шұбырынды, алқакөл сұлама» атанған қазақ халқы XVIII ғасырдың басында əлсіреп, қиын жағдайда қалды. Ресеймен қосылу идеясы осы кезде туды. Мың өліп, мың тірілген қазақ ата-баба арманы болған Тəуелсіздікке де қол жеткізді. Тəуелсіздігімізді алғаннан кейін ғана еліміздің тарихы қайта жазылып, ел үшін жанын пида еткен аяулы тұлғаларымыздың есімдері қайта жаңғырды. Жас ұрпақ мектеп партасында туған ұлтының шынайы тарихын оқып білетін болды. Қазақ мемлекеттігі алғаш құрылған күннен бастап оның ішкі, сыртқы жағдайын реттеп отыратын заңдары да болды. «Қасым ханның қасқа жолы», «Есім ханның ескі жолы», Əз Тəуке ханның тұсында қабылданған «Жеті жарғы» соның айғағы.

1991 жылы Тəуелсіздік таңы атып, екі жарым ғасыр қол астында болған бұғауынан құтылдық. Тəуелсіздігімізбен бірге жоғалтып ала жаздаған ана тіліміз өз төріне шықты. Ұмытыла бастаған салт-дəстүріміз жанданып, ұлттық сана-сезіміміз тұғырына қонды. Бұрмаланып келген тарихымыз ақиқат арнасын тауып, өміріміздің өміршең өзегіне айнала бастады. Ата заңымыз əлемдік ең озық заң үлгілерін бойына жинақтаған, адамдардың бостандықтары мен құқықтарын қорғауға барынша негіз жасалған халықтық заңға айналды. Қазақстанның тəуелсіз ел ретінде құрылуы мен даму қоғамының бірлігіне тікелей байланысты екенін Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ə.Назарбаев терең бағамдады. Ол жаңа, тəуелсіз ұлтты құруға елдегі барлық қауымдастықтар қолдағанда ғана қол жеткізетінін көре білді. Қазақ халқының ұлттық сана-сезімінің өрлеуі Қазақстанда тұратын 130 этнос өкілдерінің салтдəстүрлерін, тілі мен мəдениетін құрметтеу арқылы жүзеге аспақ. Осы істе Ел Көшбасшысы барлық қауымдастықтың құқына кепілдік беретін салиқалы саясат ұстанды. Осының арқасында Еуразия аймағында танымал елге айналған егеменді Отанымыз «Мəңгілік ел» идеясын басшылыққа алып, болашаққа батыл қадам басып келеді. Қазақстанның даму жəне қалыптасуындағы тарихи рөлі таразылап ел басының стратегиялық бастамаларынан баянды бағдар тауып отырған ел ертеңіне сенімді. Қасым ханның қасқа жолы – қазақ халқының хандық дəуірінде əдет-ғұрыптың заң ережелерінің жиынтығы, Қасым хандық құрған кезде (1511-23) ел басқару ісінде қолданылған. Негізі орта ғасырларда Қыпшақ, Шағатай ұлыстары қолданған «ярғу» заңынан (қазақша «жарғы» - хақиқат деген ұғымды білдіреді) алынған. Қасым хан өзі билік құрған кезеңде қазақ халқының этникалық аумағын кеңейту барысында əдет-ғұрыптық заңдарға арқа сүйеді. Тіпті шариғат қағидасын мығым ұстанған отырықшы аудандар да Қасым ханның қол астына өткен соң əдет-ғұрыпқа сүйенген қазылық биліктерге жүгіне бастады. Қасым хан өз заңында Құран талаптарына қайшы келмейтін қазақи ғұрып ерекшеліктерін сақтады. Мысалы, жеті атаға дейін үйленбеу, əмеңгерлік, құдалық жол-жоралар, қазақылық билік, т.б. ол халықтың көкейінен шыққан əрі ежелден келе жатқан билік дəстүрді, əдет-ғұрыптық «жарғыны» жаңғыртып, күшейтті. Бұл заңға енген ережелер: мүлік заңы (жер дауы, мал-мүлік дауы); қылмыс заңы (кісі өлтіру, талау, шапқыншылық жасау, ұрлық қылу); əскери заң (аламан міндеті, қосын жасақтау, қара қазан, ердің құны, тұлпар ат) елшілік жоралары (майталман шешендік, халықаралық қарым-қатынастағы сыпайылық, əдептілік, ибалылық); жұртшылық заңы (шүлен тарту, ас, той, мереке, думан үстіндегі ережелер, ат жарыс, бəйге ережелері, жасауыл, мекеуіл, тұтқауыл міндеттері). Бұл жарғы халық арасында ілтипатпен «Қасым ханның қасқа жолы» деп аталып кетті. «Қасқа жолдың» қағидалары өзгерусіз XVII ғасырға жетіп, Есім хандық құрған тұста (1598-1645) «Есім ханның ескі жолы» деген жаңа атқа ие болды. Тəуке ханның тұсында (1680-1708) бұл заң əлі де шариғат қағидасымен ежелгі билер жасаған қалпын жақсы сақтады. Құба қалмақтың жортуыл шапқыншылығына байланысты тарихи-саяси жағдайдың аса шиеленіскен қиын кезеңінде сұңғыла ойшыл билер бес тараудан тұратын ежелгі ережелерге тағы да екі тарау қосып, «Жеті жарғы» (Жеті хақиқат) деп атаған. Тəуке кезінде

e-mail: gazeta_adilet@mail.ru

қосылған бұл екі тарау: жесір дауы; күң дауы. Бұл кезеңде шапқыншылық, кісі өлтіру көп болғандықтан құн дауын өз алдына бөлектен, қылмыс заңына айналдырған. XV-XVIII ғасырларда қолданылған ежелгі жарғының үзінділері халық аузында қысқа-қысқа мəтел сөздер қалпында сақталған. Мысалы, «Қара қылды қақ жару»; «Ердің құнын екі ауыз сөзбен бітіру»; «Түгел сөздің түбі бір, түп атасы - Майқы би», «Тура биде туған жоқ, туған биде иман жоқ», т.б. Қазақтың ұлы хандарының бірі Қасым ханның (1511-1523 жж.) тікелей бастамасымен көшпелі ортада ежелден орныққан əдеттік құқықтың нормаларының жүйеленіп кодификацияланған жинағы. Бұл жинақтың «Қасқа жол» деп атауына қарағанда, ол Қасым ханның хандық жүргізген кезеңде көшпелілердің бір орталыққа бағынған мемлекеттік құрылымының ең маңызды атрибуты, əрі ең институционалдық механизмдерінің бірі ретінде алғаш жасақталған болуы керек. Қазақтық əдеттік құқығын зерттеген жəне зерттеп жүрген біраз ғалымдар «Қасқа жолдың» негізгі қағидаларын көшпелі қоғамның кейінгі кезеңдерінде қолданыста болған құқықтық нормалар мен принциптерінің негізінде зерделеді. Соның ішінде əйгілі заңгер академик С.З.Зиманов пен қытай зерттеушісі Пожыпиң Бай Суичинді ерекше атауға болады. Егер, С.З.Зимановтың еңбектері «Қасқа жолдың» тарихи қисындылығын теориялық негіздеуге арналса, қытай ғалымының зерттеуі нақтылығымен ерекшеленеді. Пожыпиң Бай Суичиннің пікірінше «Қасқа жолдың» құрылымы төмендегідей ережелерден тұрады: 1) мал мүлік заңы. Онда мал, жайылым жер туралы мəселелерді реттеуге байланысты нормалар белгіленген; 2) қылмыстық істер заңында кісі өлтіру, мал тонаушылар сияқты қылмысты жазалаудың нормалары көрсетілген; 3) əскери міндетті өтеу заңында əскери қосым құру жəне əскери міндет өтеу туралы қағидалар берілген; 4) елшілік заңында елшіліктің негізгі құқықтық парыздары мен міндеттерін белгілейтін нормалар негізделеді; 5) азаматтық істер заңында өлім жітімге байланысты, сондай-ақ, əртүрлі мерекелік шараларды, салттар мен ғұрыптарды атқаруға қатысты құқықтық нормалар берілді. Өкінішке орай, күні бүгінге дейін аталмыш заңдар жинағының түпнұсқасы да, оны дəйектейтін жазба ескерткіштер де табылмай отыр. Сондықтан, жоғарыда аталған жəне басқа да зерттеулердің еңбектерінің болжамдық қана мəні болатындығы түсінікті жайт. Дегенімен, көшпелі ортада ұрпақаралық-этникалық ақпараттың беріліс тəсілінің, осыған байланысты социумде сан алуан функция атқарған ақпараттық өрістің өзіндік ерекшелігіне орай Қасым хан билік жүргізген кезеңде «Қасқа жол» ресми құжатталса да, жазба түрде ұрпақтан ұрпаққа берілмеуі əбден мүмкін. Бірақ, социум үшін айрықша маңызды осы сияқты ұстанымжолдардың ұрпақтан ұрпаққа берілсін қамтамасыз ететін көшпелі ортада ежелден орныққан айрықша əлеуетті механизм – ол қоғамдық тəжірибе болып табылады. Яғни, əдеттік құқықтың нормаларының, соның ішінде, «қасқа жол» сынды кодификацияланған ережелер жинағының да қолданысын ұдайы қамтамасыз етіп отыратын қоғамдық тəжірибе.Қоғамдық тəжірибенің қолданылып, түлеу үрдісін қамтамасыз ететін, əлбетте, əлеуметтік орта, сол ортадағы институционалдық қажеттілік. Көшпелі ортаның əдеттік құқық саласындағы сан алуан институционалдық үдерістің ең басты субъектілері – қазақ билері мен олардың тəжірибесі «Қасқа жол» сияқты əдеттік құқықтың қағидаларының қолданысын ұрпақтан ұрпаққа берілсін қамтамасыз еткен негізгі фактор болды. Өйткені, «Қасым ханның қасқа жолының», «Есім ханның ескі жолының», Тəуке ханның «Жеті жарғысының» қоғамдық тəжірибе арқылы ұрпақтан ұрпаққа беріліп отырған негізгі қағидалары қазақ билерінің іс-əрекетінде үнемі негізгі алынып отырылды (Қасым ханның қасқа жолы, Есім ханның ескі жолы / Есім хан салған ескі жол; Жеті жарғы). Қазақ төңкерісінің əр кезеңдерде «қара қылды қақ жарған» дейтін əйгілі билерден жеткен деректерде олардың бірінші кезекте сүйенгені аталмыш «жолдар» мен Жеті жарғы екендігі жай айтылмаса керек. Бұл жайтты қазақтың əдеттік құқығын зерттеу барысында қазақ билерінің қоғамдық тəжірибесінде ұдайы қолданыста болды деп айтуға толық негіз бар. Осы ретте ерекше екшеп айтар бірер жайт – «Қасым ханның қасқа жолының» нормалары жоғарыда айтылған қоғамдық тəжірибенің ұрпақаралық беріліс функциясына байланысты, кейінгі «Ескі жол» мен «Жеті жарғыға» тұтас енгізілді деп айтуға болады.Мұндай байлам көшпелі қоғамның сан ғасырлық экологиялық негізділігіне, тарихи уақыт пен тарихи кеңістікте өзгермейтін жəне өзгеруге тиісті емес əлеуметтікэкономикалық табиғатына, мəдени-рухани болмысына байланысты туындайды. Нұрлыбек ҚОСАНОВ, Жаңақорған аудандық сотының төрағасы. Қызылорда облысы

5

керек. Енді осылардың түбіне қарашы, жеңдібілектей жұп-жуан, – деді де, қайтадан жүріп кетті. Мен ілесіп келемін.

– Жаңағы қортық ағаштардың əрқайсысы жеке-дара өсіп тұрған болса, бұтақтары саласала жайылып, жапырақтары жайқалар еді. Басына құс қонып, ұя салып, балапандарын қарақанат етіп, жетілдірер еді. Айналасына көлеңке түсіріп, аптапта сая болар еді. Адамдар тыныстайтын ауаны тазартып, өлшеусіз қызмет етер еді. Ал ана еріксіз ергежейлі болған бұталардың сыртқы əдемілігі болмаса, басқа қасиеттен жұрдай. Құс екеш құс та қонақтамайды. Ағаштар да – Жер-ананың бір перзенті. Табиғат аясында анасының төсінен нəр алып, бірі аласа, бірі биік болса да, əрқайсысының өзінше бас көтеріп, өсіп-өнуге қақысы бар. Бірақ пенделер қиянат жасаудан жалықпай келеді, – деді ата. Қызық! Ағаштардың «құқы» деген де бола ма екен?! Əй, бірақ ата жайдан-жай, ойсыз, астарсыз сөзді айта салмайды ғой. Шешілетін түйіні басқа болар. Ондай бұталар қаланың əр жерінде молынан кездеседі. Қасынан сан мəрте өтсем де, зер салған емеспін. Көз үйренген көп көріністің бірі ғана мен үшін.

– Дүниенің тұңғиығына батып келесің бе? – Атаның үні селт еткізді.

– Əшейі-і-ін... Ойланып... Жаңағы ағаштарды көріп жүрсем де, сіз айтқан жағы

аманаты

– Əрине, солай. Олар жіберген нəрселер үйде бар болса да, қатты қуанамын, – дедім. Атаның аға-жеңгемді есіне алғанына бір серпіліп-ақ қалдым.

– Халқымызда «аманат – аманатқа қылма қиянат» дейтін ұлағатты сөз бар, – деп ата басыма келмепті, – дедім. əңгімесін жалғастыра берді. – Біреуге – Адам көрген нəрсесіне үш түрлі сəлемдеме беріп, соны жеткізеді деп сенім көзқараспен қарайды, яғни үш түрлі көру бар.

– Халқымызда артқан адам қайткенде оны иесіне табыс Біреу жүрдім-бардым көз жүгірте салады, етуге міндетті. Кейбір көңілі сайтандыққа «аманат – аманатқа біреу сəл назар салып қарайды, енді біреу бұрылып кететін адамдар сəлемдемеге суық үңіліп қарайды. Үңіліп қараған ой елегінен қолдылық жасаса, күнə саналады. Ондай қылма қиянат» дейтін өткізіп, сананың сарабына салып, екшеп жағымсыз қылық істегендердің ел алдында ұлағатты сөз бар, – деп ата қарайды. Көру мен көңілге түю – екеуі екі өзі де, сөзі де құнсызданып, сүйкімсіз басқа. «Ұйықтап жатқан жүректі оятуға жағдайға ұрынған. Қай дəуірде, қай əңгімесін жалғастыра берді. – болады, өлген жүректі тірілту қиын» қоғамда өмір сүрсең де, адамның депті сопылар астарлап. Сенің жүрегің Біреуге сəлемдеме беріп, соны адамдығы – адалдығында. «Адамды біл – «ұйықтап» жатқан жүрек. сенімді ақтауынан» демекші, сенімді жеткізеді деп сенім артқан адам Қауашағыңда ойлантар бір шайнам ақтаудың үлкен-кішісі болмайды. миың болса, біз өмір сүріп жатқан қайткенде оны иесіне табыс етуге Сəлемдеме деген əншейін зат емес, қоғам бірыңғай бастары тегістелген затты кез келген дүкеннен сатып алуға міндетті. Кейбір көңілі сайтандыққа бұталар секілді екенін сезер едің. болады. Ал сəлемдемеге оны жіберген Мемлекетке илеудегі құмырсқадай бірбұрылып кететін адамдар сəлемдемеге адамның ыстық ықыласы, сағынышы, бірінен аумай қалған адамдар керек. сезімі, құрметі, амандық сұраған сəлемі суық қолдылық жасаса, күнə Сонда оларды басқару оңай болады.

– барлығы сыйып тұрады. Сəлемдемені Айтқанға көнеді, айдаған жаққа жүреді. саналады. Ондай жағымсыз қылық тек заттай ғана емес, жолға бұзылмайтын Егер біреу басқаша ойлап, өзінше бұра тағамдардан да жібереді. Мұндай істегендердің ел алдында өзі де, тартса, анау бұталар құсатып, басын сəлемдемелер қос қабат қадірлі деуге қырқып тастайды... сөзі де құнсызданып, болады. Себебі – əрі сəлем айту, əрі дəм – Ойбұй, ата! Біреу естіп қояды! Естіп татқызу. Сəлемдеменің жолын өз мəнінде сүйкімсіз жағдайға қояды! – деп сөзін бөліп, шыр-пырым шыға ардақтай білетін адам оның аз-көптігіне шошып кеттім. Мен сияқты октябрят, пионер, ұрынған қарамайды. Амандық сəлем арқалай келген комсомолдың тəрбиесінен өтіп, «əлемде бізге бір түйреуішті де, бір уыс тарыны да жетер мемлекет жоқ» деп құдайдай сенетін бағалайды. Сəлемдеме – көңілдің демеушісі. адамға атаның мына сөздері дар алдына Сəлемдеме арқылы қымбат көңіл сыйлап, сүйрейтіндей үрейлендірді. бері отырып, ақырында: «Əй, қыз, ұныңды кісіні қуанту да – бір ғанибет. шашып жіберейін бе?» – деген екен. Əлгі Ата өзінің өр тұлғасымен жан-жағына Мен 1943 жылдың тамыз айында 504кісінің менің орамалымды сұрағаны мен ұн қарап: госпитальда жатқанымда Қазақстаннан ақын шашқысы келген жігіттің сөздері ұқсап – Ешкімді көріп тұрғаным жоқ. Менің Ғали Орманов бастаған делегация келді. кеткеніне күлген едім. сөзімді сен ғана естіп келесің. Сонда полктің атынан Жамбыл атама Меніңше, бұл кісінің көздегені менің «Үндеместерге» сыбыршы болып өзің сəлемдеме жібертіп едім. Ол нақышталған орамалым емес. Атамен бірге келгенімді бармасаң... – дегенде аузым ашылғанмен əсем өрнекті əрі қындап жасалған болат көрді, атаға бір жақындығым бар екенін ұқты. тілім байланып қалды. Көшеде келе кездік болатын. «Самому старейшему Мүмкін əлгінде сыртымнан мəлімет те алған жатқаныма қарамай екі көзден жас парлап мудрейшему Казаху» деген сөздер ойылып шығар. Ол ата туралы бір нəрсе білгісі, қоя берді Бұдан өткен қорлау болмас! Ес жазылған еді. Полк жауынгерлері əртүрлі сұрағысы келген болуы керек, бірақ соған біліп, өмір тани бастағалы бері мұндай ұлттың өкілі болғандықтан ортақ тілде батылы жетпей, сөзі қобырап кетті. Өзі жидіген сөзді естіп көрмеппін. жазылды. Сол сəлемдеме Жамбыл жарықарамдығы жоқ, аңғалдығы жетіп-артылатын – Перестань! Көшеде жылағаны несі, ұят тыққа жетпепті. Кейін Ғалидан сұрағанымда адамдай көрінді. Əсілі, мұндай көріністерге болады, – деді. жоғалтып алғанын айтты. Мен қатты онша көңіл бөле бермеймін, атамен бірге Ата мені жылай салады деп күтпесе керек, ренжідім. Қалай болғанда да соғысып жүрген, жүргенде талай «қызықты» көруге үйреніп бір түрлі өкінгендей басын шайқады. өлім мен өмірдің арасында жүрген жауынгерқалғам.

– Өзіңіз ғой, мені өсекшіге теңеп тұрған, – лердің сəлемін, аманатын тапсыра алмай, Ата бастықтың қасында бір сағаттай деп ренішімді жасырмай, қабағым кіржиді. бүкіл полкті Жəкеңнің батасынан құр қалдыротырып енді шықты. Əнуар аға өзі ілесе Дегенмен жол үстінде сомадай боп көз ғанына ренжідім, – деп сөзін үзіп, жүріп, атаны бірінші қабаттағы сыртқы жасыма ерік бергенім əбестеу болды-ау темекісіне қолын созды. есікке дейін шығарып салды да: деймін. Бірақ құлаққа да, көңілге де мұздай – Шайды жаңалап əкелейін, – Бəуке, сізді үйге жеткізіп суық тиер ауыр сөзге шыдау қиын екен.

– деп мен де орнымнан салатын көлік берейін, – деп – Мен сені балапаннан баршынға дұрыс тұрдым. Мемлекетке еді, оған ата: келе жатыр деп жүрсем, əлі осал екенсің, – – Шай ішпеймін.

– Рақмет! Қажеті жоқ, – деді. илеудегі құмырсқадай Сұйықтау етіп ашыған деді. Бұл тағы не дегені? Ата бүгін мені сынап көжеңнен əкелгін. бір-бірінен аумай қалған Қоштасып, көшеге келе ме, қыспаққа алып қинап келе ме? Содан кейін өзің шықтық. «Неге көліктен Түсініксіз қиямпұрыс сөздерді неге көп айтып адамдар керек. Сонда барып демалғын. бас тартты, бəрібір жатыр? Қай жерде ағат басып, артық Ертең сағат онда оларды басқару оңай болады. қазір такси ұстауға сөйледім, білмеймін. Энвердің қабылтура келеді ғой...».

– «Балапаннан – баршынға» деген сөздің Айтқанға көнеді, айдаған дауына барамын. Менің осы ойымды ата мағынасын білесің бе? – деп сауал қойды. Сондықтан азанда жаққа жүреді. Егер біреу оқып-білгендей: – Білмеймін. Құсқа байланысты бірдеңе ертерек қамданып, – Жаяу жүреміз, – сияқты, – дедім. Ата сөз ноқтасын қолына басқаша ойлап, өзінше бұра такси шақырғын, – деді. алып, өзі сөйлеп кетті. деді. тартса, анау бұталар – Үйге дейін бақандай – Бүркіттің ең алғашқы туғанын «балапан» Ата Жазушылар сегіз көше бар, аяғыңыз дейді. Екі жасарын – «қантүбіт», үш жасарын құсатып, басын қырқып одағының бірінші ауырады, қалай жаяу – «тірнек», төрт жасарын – «тастүлек», бес хатшысы Əнуар тастайды... жүреміз? – деп жасарын – «мұзбалақ», алты жасарын – Əлімжановты өзінше бір қарсылығымды білдірдім. «көктүбіт», жеті жасарын – «қана», сегіз мəнермен «Энвер» деп – Қалай жүруші едік, құдай жасарын – «жана», тоғыз жасарын – атайтын. берген екі аяқпен жүреміз. Содан «майтүбіт», он жасарын – «барқыт», он бір * * * кейін, ауырса, менің аяғым ауырады, жасарын «баршын» деп атайды. Тіліміздегі Біз келгенде Жазушылар одағының сенің нең кетеді?! – дегенде шыны ма, «балапаннан баршынға жеттің» деп жататын алдында дабырлап, көңілді сөйлесіп тұрған шырғасы ма деп жүзіне таңырқай қарадым. сөз – адамның өсіп-жетіліп, кемелденуін бес-алты адамды көзіміз шалды. Олар атаны Ата сөзіне кері келуге болмайтынын білсем образды түрде осылай теңеп айтқаны, – деді. көрген бойда қоғадай жапырылып келіп, де, қажет кезде, айтылуы керек жерде үнсіз – Ол теңеу əйелдерге үйлеспейді ғой. қолын алып сəлемдесіп жатты. Сол топтан қалмай, «тұяқ серпіп» қалатыным бар. Бірақ Бүркіт болған соң, ер-азаматтарға арналған сəл арыда оқшаулау, əлдебір газетке ата өз шешімін оңай өзгерте салатын адам образ емес пе? – дедім білгішсініп. шұқшиып тұрған жігіт атаны енді байқады емес. Сондықтан жағдайды ушықтырмай – Бүркіттей биікке талпынбай, əншейін білем, ентелей келіп ана кісілердің соңын ала мойынсал болудан өзге лаж жоқ. салпыетек болып қалам десең, ерік өзіңде! – атаға қол созды. Қолын ұсынғанда: – Балам, біраздан бері далаға шықпай, Осыны айтып «саған неменеге сөзімді «Сəлеметсіз бе?» – деді. Ата оның қолын салтөсек болып жатқанымды білесің. шығындап тұрмын» дегендей салқын жүзбен алды, бірақ «здрəсти» деп ішке кірер есікке Еріккеннен жаяу жүремін деп тұрғаным жоқ. шаншыла қарап, қолын бір сермеді. бұрылып кетті. Мен ішімнен мырс етіп, ана Аяғыма қан жүрсін, буындарым қозғалсын деп Бүгін мен əбден кещеленіп, сөз ұғудан жігітті аядым. Атаның неге олай істегенін ол жатырмын. Енді түсіндің бе? – деді. қалдым. Қортық ағаштар, қоғамдық құрылыс, байғұс білмеуі əбден мүмкін. Мен білемін. «Түсіндім» деп айтқаныммен осыны неге ұйықтап жатқан жүрек, балапан-баршын, енді Мұндай «здрəстилердің» талайын естігем. бірден айта салмай, мені бір ырғап, көзімді келіп салпыетек – бəрі көжедей араласып, Ата сəлем жолын сыйлағандықтан ұсынған бақырайтқанын түсінбедім. қойыртпақ болып, басымды киіз ғып жіберді. қолын алды. Алайда қазақ салтымен ерҚарашаның бел ортасынан асса да, қар Атаның қыртысты ой иірімдері мен сөз азаматқа лайық «ассалау-мағалайкүмді» жаумаған, жер қара еді. Салқындау ағымдарына онша маңайлай алмадым. Менің айтпағаны үшін өз жауабын берді. болғанымен күн ашық, жаяу жүруге бір шама шамам да, санам да Əнуар аға Əлімжановтың екінші қабаттағы жайлы сияқты. Комсомол көшесінің бойымен тығырыққа тіреліп, кабинетіне ата тура кіріп кетті. Мен қабылдау аяңдап келе жаттық. Бір кезде ата тоқтады. жан дүнием бөлмесінің кіреберісіндегі фойеде қатар Тоқтады да: дағдарысқа тұрған орындықтардың біріне барып – Мыналарды көрдің бе? – деді. Атаның түскендей, ойсырап жайғасып, атаны күттім. Бір шамада көрсетіп тұрғаны бастарын теп-тегіс етіп тұр. Сондықтан дəл баспалдақтан көтеріліп келе жатқан əлгі қырқып тастаған, бойлары жарты метрден қазір қағанағым қарс жігітті көрдім. Байқаймын біреуді іздегендей сəл асатын бір-бірімен жиі орналасқан айырылса да, енді жан-жағына жалтақтай қарап келеді. Өзі бұталар еді. дыбыс шығармай етжеңді, ақсары өңді, отыздар шамасында – Бəрі біркелкі, көзге əдемі көрінеді, – төзуден басқа абзал секілді. Бері қарай жүрді, сəл тоқтады, одан дедім. жол жоқ. Əсілі, əркім аяғын тағы басты. Сөйтті де именшектей өзінің шамасына шақ – Жылтырағанды парықтамай, алтынға келіп, жаныма жалп етіп, отыра кетті. Бос болғаны жөн екен. балайтын əдеттерің ғой. Иə, көзге əдемі тұрған сонша орындықтардан орын көрінеді. Бұталардың біреуі басын қылтитып таппағандай тура менің қасыма сүйкене Зейнеп АХМЕТОВА өзінше өсуге талпынса, дереу қырқып, орныққаны ызамды келтірді. Сол замат ары басқалармен теңестіріп қояды. Сəнді бұзбауы жылжып отырдым. Ана кісі «кешіріңіз» деді. (Жалғасы бар).

¦ÄIËÅÒ

«Исламист» – ислами білім-ғылымды меңгерген №13 (217) ғалым немесе қарапайым діндар мұсылман 03.04.2015 жыл

ХХІ ҒАСЫР ІНДЕТІ

мəнінде «исламист» деген кім?

– Бұл сөзді еркін түсіндіретін болсақ, онда «исламист» жауынгер мұсылман деген мағына береді. Ал Useful english dictionary немесе Принстон университетінің сөздігіндегі «исламист» – ислами білім-ғылымды меңгерген ғалым немесе қарапайым діндар мұсылман. Яғни, ислам жайында көп білетін, шариғат тəртібімен өмір сүруді қалайтын діншіл адамды білдіреді.

– «Əл-Каида» немесе Сирияда, не болмаса дүниенің басқа бөлігін шарлап жүрген, таңдап-талғамай, оңды-солды адам өлтіріп жүрген «ИГИЛ-ді» исламист деп айтуға бола ма?!

– Əрине, жоқ. Мұндай адам – ең алдымен, қылмыскер, террористік ұйым мүшесі. Бұрын мұсылманшылықты ұстанып, секта немесе террористік ұйымға тартылған, діни сөздерді пайдаланып, исламның бұзылған, бұрмаланған талдамасы арқылы

Соңғы кездері əлемдік жəне отандық баспасөзде «діни экстремизм», «исламист», «лаңкестік», «ислам содырлары» ұғымы жиі қолданылуда. Террорлық оқиғаны міндетті түрде діннің немесе ұлттың өкілімен тікелей байланыстырып жариялауды өзіміз де əдетке айналдырдық. Мемлекет басшысының өзі осындай ақпараттық шабуылдың салдарынан исламофобия туындап жатқанын ескертті. Қазіргі таңда келеңсіз оқиғалардың себебін неге бейбіт діннен іздейміз? Саяси күштер мұны қалай пайдалануда? Ақпараттық жауапкершілікті қайтсек арттырамыз? Біздің осы жəне өзге де сауалдарымызға ҚР Мəдениет жəне спорт министрлігі Дін істері комитетінің төрағасы Ғалым Шойкин жауап береді.

Ғалым ШОЙКИН, ҚР Дін істері комитетінің төрағасы:

аталмыш топ өкілдері үшін дін – жауыздық əрекеттерді жасыру мақсатында қолданатын бүркеме аясы. Экраннан санасы уланған балалардың «оқытушы-нұсқаушыларының» кеңесімен дінді қорғау үшін деп, оңай адам өлтіріп жатқанын көріп жүрміз. Алайда 40-тан астам əлем елдерінде өмір сүретін 1 млрд-тан астам мұсылман ИШИМ жəне оған ұқсас террористік ұйымдардың идеологиясын жақтамайды əрі олардың ислам дінін түсіндіру талпынысын алдау мен секта екенін түсініп, қабылдамайды да. Көптеген ислам ғұламалары мен шейхтары «қасиетті жиһадты» түсіндіріп, оның жеке бас күнəлары мен құмарлықпен күрес, өз бойындағы кемшіліктерден арылу, іштарлық пен өшпенділікті тыю екенін айтты, осылайша тиым салынған экстремистік жəне террористік ұйым мүшелері əрекетінің, олардың кінəсіз адамдарды – журналистерді, еріктілерді,

«Дінді қарақшылармен және содырлармен байланыстыруға болмайды»

– Ғалым Нұрмағамбетұлы, жасыратыны жоқ, ақпараттық жаһандану заманында дін туралы түсінікке жеңіл қарайтын болдық. Оқиғаны жариялау барысында сөздің түп төркініне аса мəн бермейміз. Дінде экстремизм болмайтынын білсек те, «діни экстремизм» дегенді жиі қолданамыз. Бұл ақпараттық жауапкершіліктің азайғанын білдірмей ме?

– Өкінішке қарай, бұл мəселе дін тақырыбын қозғайтын көптеген шетелдік жəне отандық бұқаралық ақпарат құралдарына тəн. Мəселен, Сирия мен Мысырда болып жатқан оқиғаларды, сонымен қатар қазіргі замандағы ислам мен мұсылманды сипаттау барысында сөздің төркініне, мəн-мағынасына назар аудармай, жеке редакциялық лексиканы пайдаланады. Нəтижесінде БАҚ-тағы ақпарат тарату жауапкершілігі мен сапасы барған сайын кері кетуде. Тіпті, «Исламизм», «исламист», «жиһадшы», «ислам экстремисті», «ислам террористі», «ислам содырлары» деген сөздер қоғам қайраткерлері мен журналистердің, тіпті қатардағы оқырманның сөздік қорына терең бойлап кеткен.

– Олай болса ислам мен терроризмді қатар қолдануға тыйым салу керек шығар...

– Тыйым салу мүмкін емес, бірақ ұсынылған дұрыс болар. Жуырда көршілес Ресейдің Дума мүшелері жоғарыда айтқан сөздер мен сөйлемдерді БАҚ-та пайдалануды доғару керек деген орынды ұсыныс жасаған болатын. Бұл ретте Ш.Серəлиев деген азамат: «Мұндай көзқарас адам санасында «Ислам мен терроризм – бір» деген сыңаржақ ой қалыптастырады. Мұсылмандардың барлығы автоматты түрде қарақшылардың, жан алғыштың, террористің қатарына жатқызылады», – деген дұрыс пікірін білдірген болатын. Оның ұсынысын Мемлекеттік дума ақпараттық саясат комитетінің мүшелері қолдап, «Известия» газеті бұл туралы ақпарат таратқан еді.

Ал АҚШ президенті Барак Обама болса, Францияда болған террорлық əрекеттерден соң, Париж қасіретіне қатысты өз мемлекетінің ұстанымын білдіре отырып, оны басқаша сипаттау қажеттігін айтты. «Charlie Hebdo» редакциясында болған террористік əрекетті айыптау барысында Б.Обама мен АҚШ мемлекеттік хатшысы Д.Керри, жиһадшылық, исламизм жəне радикалды ислам жайында бірде бір сөз айтпай, «терроризм» жəне «экстремизм» түсініктерімен ғана шектелді.

– Бұдан Ресей мен АҚШ-тың ұстанымын қалай түсіндіруге болады?

– Бұл ретте террористердің барлығы дінді қанаушылық пен қатыгездікті ақтап алу үшін пайдаланатынын айтуымыз керек. Олардың көздеген мақсаты – əртүрлі мемлекеттерде халық пен ресми билік өкілдерінің дінге деген көзқарасын бұзу. Ал біз жоғарыда аталған «исламизм», «жиһадшылық», «радикалды исламист» жəне т.б. сөздер мен сөз тіркестерін қолдану арқылы олардың іс-əрекеттерін бейбіт дінмен байланыстырамыз.

CNN тілшісі Обамадан осы сөздерден неліктен қашқақтайтынын сұрағанда, АҚШ президенті: «Ешқайсысы осы мəселелердің түп тамыры мұсылман қоғамдастықтарынан басталатынын жоққа шығармайды. Алайда мұсылмандардың басым көпшілігі аталмыш идеологияға қарсы екенін де ескеруіміз қажет», – деген болатын. Қазір көптеген батыстық жəне батыстық емес журналистер мен блогерлер ислам мен қанаушылықты, террорды жəне жаппай адам өлтіру əрекеттерін ұштастыру үшін белгілі бір қалыпты пайдаланады.

– Сонда, олардың пайдаланатын сөздері мен түсініктері кімге пайдалы? Шын

өз əрекеттерін жасыруға тырысқан адам. Егер қарақшы топтың мүшелері, ислам дініне еш қатысы болмаса да, өздерін «Ислам мемлекеті» деп жарияласа, ислам мемлекеті деген түсінікті бұрмалап, оны БАҚ-та солай атау керек пе? Əрине, тағы да жоқ деп ойлаймын.

– Демек, қарақшы топ мүшелері исламға қатысы болмай-ақ, өздерін «Ислам мемлекеті» деп атаса, оны БАҚ-та дəл солай жарияласа, бұл ислам мемлекеті деген түсінікті бұрмалау болып табылмай ма?

– Еуропа мен Америка саясаткерлері ISIS, ISIL деген қысқартылған сөзді жиі пайдаланады. Олардың айтуына қарағанда,

əйелдер мен балаларды өлтіруін «жиһадпен» еш сəйкес келмейтінін ескертті.

– Біз не себепті бұған назар аудармаймыз?

– Шынында, біз «жиһадшы», «шахид», «исламист» жəне тағы басқа сөздерді қолдану арқылы адамдарды жалған түсінікке жетелеп келеміз. Осылайша, қарапайым мұсылман адамын зайырлы ақпарат көздерінен алыстатып отырмыз. Əрине, өзінің ақпараттық саясаты тұрғысынан «кіршіксіз таза» ақпарат құралдары дүние жүзі бойынша жоқ. Қазіргі БАҚ-тың саясатпен астарласып жататыны тағы бар. Сондықтан, бейтараптық сақтау барған сайын қиындай түсуде. Алайда, қоғам журналистерді нақ осы жоғары сапасы үшін

6

бағалайды емес пе? Сарапшылардың айтуынша, белгілі бір терминдерді қолданбау, баспасөзде сан алуан филологиялық қиындықтарға əкеп тірейді, сондықтан нақты террористік жағдайға əсер ету мүмкіндігі де болмайды. Мен бұған келіспеймін. Олардың қай дінге жататыны туралы ақпарат қаншалықты аз айтылатын болса, өздеріне назар аударту, əсіресе дінді дұрыс түсінетін жастарды өз құрамына тарту əрекеті де соншалықты азаятын болады. Бүгін, əлемдік жəне аймақтық БАҚ-ты көріп, оқи отырып, дүние жүзінде ислам мен мұсылмандар туралы, олардың əлеуметтікэкономикалық саладағы жетістіктері, басқа дін өкілдерімен достық қарым-қатынастары, қиын жағдайда көмек көрсеткендері жайында бірдебір жағымды жаңалық жоқ деген тұжырым қалыптасады. Сонда рейтинг пен кемшілік фактілер позитив пен татуластықтан маңызды болғаны ма? Біз осы теріс ақпараттар арқылы өзге сенім иелері мен мұсылмандар арасындағы өшпенділікті одан сайын өршітіп, экстремистер мен террористерге қолдау білдіріп жатқан жоқпыз ба?

– Яғни, отандық баспасөз діни терминдерді қолданғанда абайлау керек дейсіз ғой...

– Дəл солай. Мысалы, мұсылмандармен қатар өмір сүріп көрмеген протестанттық штаттардағы америкалықтар Американың ислам дін өкілдерін «жиһадшылар», «шахидтер» деп санап, оларды дүкендерден көрген кезде, ат-тонын ала қашатынын, не болмаса жастарының мұсылмандарды қара тасқа (Қағбаға) табынушы санайтынын оқығанда, көргенде, БАҚ-тың өз елдеріндегі қарапайым адамдарының санасы мен көзқарасына қаншалықты əсер ете алатынын түсінесің. Сондықтан дін сияқты нəзік дүниені қозғаған кезде, материалды мəн-мəтінмен байланыстырайық. Осы ретте қазақстандық БАҚ-ты, саясаткерлерді, қоғам қайраткерлерін террористер мен қылмыскерлердің діні мен ұлтына тиіспей, өз атымен атайық дегенді айтқым келеді. Террорист – атеист, мұсылман немесе христиан бола ма, ол – ең алдымен, террорист. Сондықтан оған діни терминдерді қосу қажет емес. Біздің қоғам саны аз экстремистердің көп қырлы мұсылман əлемін тұтастай жек көрінішті етіп көрсету əрекетінің жетегінде кетпеу керек. Осы мəселені түсініп, бүгінде Қазақстан мемлекеті мен азаматтық қоғам бірлесе отырып, ксенофобияның, экстремизмнің, арандатушылық антиконфессиялық жəне өзара араздық əрекеттердің ел ішінде таралуын алдын алуы жолында барлық ісшараларды жасап келеді. Бұл – біздің басты жетістігіміз. Тобықтай сөздің түйінін айтар болсам, жақсылық пен төзімділік діні есептелетін нағыз дінді халықаралық қарақшылар мен содырларға теңеуді доғарайық. Терминология мен тұжырымдалған ойды білу əрі пайдалану, олардың елімізде жасампаз немесе қиратушы рөл атқаратыны тек өзімізге, жауапкершілігіміз бен ұстанымымызға байланысты.

– Əңгімеңізге рахмет!

Bnews.kz

ЗАҢ ЖӘНЕ БІЗ

МЕДИАЦИЯ – МƏМІЛЕГЕРЛІК Биыл Қазақ хандығының 550 жылдық торқалы тойын тойламақпыз. Мемлекет басшысы айтқандай: «біз – бабаларымыздың ұлы істерінің жалғастырушыларымыз», бабадан қалған ұлы істерді жалғастырып, келер ұрпаққа табыстау бүгінгі буын біздердің парызымыз. Қазақ хандығының 550 жылдық мерейтойын мемлекеттік дəрежеде атап өтуге байланысты Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының төрағасы Қайрат Мəмидің бекіткен жоспарына сəйкес үстіміздегі жылдың 15 мамырында Астана, Алматы қалалық соттарының ұйымдастырумен «Қазақ хандығындағы дəстүрлі құқық жəне сот билігі» тақырыбында ғылыми конференция өтеді. Конференция барысында Қазақстан аумағындағы ежелден қалыптасқан мемлекеттік басқару, құқықтық нормалар мен сот билігі туралы, Қазақ хандығының негізін қалаған Керей мен Жəнібек хандар, Қазақ хандығын нығайтуға сүбелі үлес қосқан Қасым хан, Хақназар хан, Тəуекел хан, Есім хан, Салқам Жəңгір хан, Əз Тəуке хан, Абылай хан, Əбілқайыр хан жəне əйгілі Төле би, Қазыбек би, Əйтеке билердің ел басқаруға дайындаған заң-ержелері мен билер сотының мемлекетіміздің құқықтық жүйесін нығайтудағы рөлі ғылыми тұрғыда жан-жақты зерттеліп, талқыланатын болады. Еліміздің мемлекеттілігін нығайтуда Қазақ хандығы мен оған қызмет көрсеткен билер сотының төрелігі, билердің құқығы мен əділдігі, мəдениеттілігі мен біліктілігі жəне оған қатысты құқықтық тарихи құжаттар жан-жақты зерделенеді. Конференцияға Астана қалалық сотының делегаттары сондайақ, республика көлеміндегі белгілі заңгерлер, тарихшылар, филолог, этнограф ғалымдар, ізденушізерттеушілер қатыстырылады. Қазіргі уақытта Қазақ елінің құқығы мен билеріне қатысты жергілікті облыстық мұрағаттар мен музейлерде, кітапханаларда сақталған құнды құжаттар мен фото суреттерді, басқа да экспонаттарды жинап, сараптау жүргізу қолға алынды. Астана қалалық сотында орналасқан тарихи мұражайда Қазақ хандығы тұсындағы хандар мен билер сотынан мағлұмат беретін тарихи деректер жинастырылып, орналастырылған. Қазақ хандығын қалыптастыру мен нығайтудағы Қазақ елінің құқығы, билер сотының төрелігі, Майқы би заманынан бері қарайғы дала заңдарының мемлекеттік билікті дамытудағы маңызын, сабақтастығын талдау, мемлекет басқарудағы хандар мен

сұлтандардың рөлі, билердің адвокаттық, прокурорлық міндеттері мен тергеу амалдарын жүргізуі, билердің заң шығару құқығы, билердің сот төрелігін жүргізудегі əділдігі жəне тəуелсіздігі, Қазақ билер сотының бітімгерлік рөлі жайындағы тақырыптар Астана қаласының аудандық соттарында зерделенуде. Билер шығарған заңережелер мен үкім-шешімдердің қазіргі Республика Конституциясынан, қылмыстық, азаматтық кодекстерден, өзге де заңдардан көрініс табуы, Қазақ билері жүргізген əділсот тəжірибесіне сүйене отырып, қазіргі сот жүйесін жетілдірудің өзекті проблемалары сарапталуда. Қорытындылай айтқанда алқалы жиында билер сотының əділдік принципі – тəуелсіз еліміздің сот жүйесіндегі реформалық кезеңдер мен оның əлемдік стандартқа сай даму, көшпелі қазақ қоғамындағы дəстүрлі құқықтық мəдениет, Қазақстанда құқықтық жəне зайырлы демократиялық мемлекет қалыптастыру мен дамыту процесіндегі сот жүйесінің қосқан үлесі, мемлекетті құқықтық орнықтырудың маңыздығы жөнінде баяндамалар тыңдалатын болады. Биыл Бас құжат – Конституцияның қабылданғанына 20 жыл толады. Қазақ мемлекетінің құқықтық қалыптасуы, ата заңымыз Конституция – «Жеті Жарғыдан» бастау алатынын нық сеніммен айтуға болады. «Қазақ хандығының нығаюы, Қазақ елінің құқығындағы заңдар жүйесі – «Жеті Жарғы» жəне оның бүгінгі Конституциямен сабақтастығы» жайында Астана қалалық сотының төрағасы Тілектес Бəрпібаев мынадай ой қозғайды.

– Қазақ елінің үш жүз ұлыстарын бір орталыққа бағындырып, бірегей Қазақ хандығын нығайтуға бағытталған идея, бүгінгі Қазақ мемлекетінің тəуелсіздігінің даңғыл жолының

e-mail: gazeta_adilet@mail.ru

бастауы болды. Ұрпақтың болашағын баянды ету жолындағы «Жеті жарғы» бүгінгі тəуелсіз еліміздің құқықтық демократиялық мемлекет орнатуының қайнар көзі деп білеміз. Үш жүзге билік жүргізген Би бабаларымыз Тəуке ханның тұсында қазақ халқының дəстүрлі əдеп-ғұрып заңдарының жиынтығы – «Жеті жарғыны» қабылдады. 17-ғасырда қазақ хандығының ыдырау қаупінің тууына байланысты Тəуке хан елдің ауызбірлігін, бейбіт өмірін сақтау мақсатында дəстүрлі құқықтық қағидаларды сақтай отырып, «Жеті жарғыны» бекітті. Қазақ қоғамының мемлекеттік дамуы жолында мықты билік пен бірлікті қамтамасыз ете алатын, ел арасындағы ауызбірлікті сақтау, тəртіпті нығайту жаңа заңдар жүйесі «Жеті жарғыда» толық қамтылды. «Жеті жарғыға» сүйеніп, бишешендер ел ішіндегі дау-жанжалдар мен саяси маңызы бар мəселелерді əділ шешіп отырды. «Заң жүйесі қазақ халқының өмірлік мəселелерін барлық жағынан қамтып, соның нəтижесінде Тəуке ханның билік еткен тұсы Қазақ хандығының барынша күшейіп, дəуірлеген кезі болды» деген тарихи жазбалар бар. «Жеті жарғыдан», «Алаш» партиясының бағдарламасынан бастау алатын заңдар жүйесі бүгінгі 20 жыл толып отырған Ата Заңымыз – Конституцияның тұтас болмысы іспеттес», – деп түйіндейді, ғылыми

мақаласында Астана қалалық сотының төрағасы Тілектес Бəрпібаев. Ғаламдық жағдайда адамзаттың өсіп-өркендеуінде, мемлекеттің əлеуметтік-экономикалық дамуында қоғамдық институттардың нығайюына ықпал ететін заңнамалық актілер қай кезеңде де заман талабына сəйкес болуы шарт. Осы тұрғысынан алғанда Бас құжат – Конституциямыздың құзыретінде құқықтық мемлекеттің негізі қаланып, заңдылық пен тəртіп нығайды. Биыл Қарамола заң ережесінің қабылданғанына 130 жыл толады.

1885 жылдың мамыр айында Қарамолада өткен съезде төбе би болып сайланған Абайдың өзі бұл құжатты жазып шыққан. «Семей қазақтары үшін қылмыстық істерге қарсы заң ережелерінен» Абайдың ел билеудің əдеттік-құқықтық жүйесі мен ислам діні бекіткен заң нормаларын заман талабына сай жаңарту идеяларын айқын көруге болады. 74 ереже, яғни 74 баптан тұратын заң 1886 жылы генерал-губернатордың бұйрығымен Қазан қаласында басылып шыққан. «Елдестіру елшіден» дегендей, конференцияда қазақ қоғамындағы билер институтының рөлі, қазақ билер сотының бітімгерлік рəсімдер жөніндегі ғылыми зерттеулер бүгінгі заманмен сабақтасады. Осыдан бірер жыл бұрын «Медиация туралы» заң қабылданған болатын. Медиация институтын

енгізудің алғышарттары Мемлекет басшысы бекіткен құқықтық саясат тұжырымдамасында айқындалған. Медиация ұғымы бітімгер, мəмлегер, делдалдық ету, бейбіт келісім деген мағынаны қамтиды. «Сот төрелігінің негізгі мақсаты – қылмыс жасаушылар қатарын көбейту емес, адамның құқықтары мен бостандықтарын қорғау жəне қалпына келтіру» екенін конференцияда Астана қалалық сотының судьясы Оралхан Тұрсынов талдайтын болады. Императивті жазалау нормаларын аса ауыр қылмыстарға қатысты сақтап, ал қалған қылмыстар бойынша шеккен зиянның орнын толтыру мақсатымен сот төрелігін жүзеге асырып, қылмыстық процесте татуластыру рəсімдерін қолдануды бағдар етіп алынуда. Бұл жаңадан қабылданған қылмыстық процестік кодекстің мақсаттарының бірі. Бүгінде Еуропа елдерінің көбі осындай бағытты ұстанып келеді. Бұл құқық кеңістігінде өзінің дұрыстығын дəлелдеді. Медиация бас бостандығынан айыру түріндегі жазаға балама ретінде қолданылып, қылмыс салдарынан болған залалдың орнын еселенетін мүлікпен толтыру, белгілі бір жерлерде мəжбүрлі жұмысқа тарту сияқты жазалардың заңдық тұрғыдан қолданылуы. Осы медиация институтын зерттей келе бітістірушілік тəжірибесі қазақ елінің тарихында бағзы заманнан болғанын Астана қалалық сотының Кеңсе басшысының орынбасары Айбол Ибрагимов та өз баяндамасында тарқатады. Жалпы, медиация институты қазақ қоғамына жат емес. Ұлтымыздың тарихында билер институты болғанын жақсы білеміз. Бұл нағыз далалық демократияның жарқын көрінісі. Азаматтар арасында туындаған дау-дамайларды билер, от ауызды, орақ тілді шешендер, данагөй ақсақалдар əділ шешіп отырған. Бұл қазақ халқының ежелгі өмір сүру салтынан келе жатқан құндылықтар. Медиация мен билер сотының көп ұқсастықтары бар жəне оны қазақ баласы ықылым заманынан бері қолданып келген. Билердің негізгі шешетін мəселесі – келген шығынды қалпына келтіріп дауласушыларды бітімге жеткізу. Осыны бірінші орынға қойып, екі тарапты да қанағаттандыру-

ды көздеген. Қазіргі қолданылып отырған медиация билер институтының жарқын көрінісі. Азаматтық сот өндірісіне судьяның қатысуымен бітімгершілік рəсімдерді (сот медиациясын) енгізудің пилоттық жобасы енгізілді. Сот медиациясы – бітімгершілік рəсімдерді жүзеге асыратын судьяның жəрдемдесуімен сот процесі тараптарының арасындағы дауды реттеудің бітімгершілік рəсімі. Медиация бас бостандығынан айыру түріндегі жазаға балама ретінде қолданылып, қылмыс салдарынан болған залалдың орнын еселенетін мүлікпен толтыру, белгілі бір жерлерде мəжбүрлі жұмысқа тарту сияқты жазалардың заңдық тұрғыдан қолданылуы. Мəселен, өткен жылы барлығы 45 мың 259 азаматтық іс аяқталып, 30 мың 464 іс бойынша шешім шығарылды. Оның ішінде 355 іс бейбіт келісіммен аяқталды. Ал, қылмыстық істер бойынша 3 мың 157 тұлғаға қатысты 2 мың 611 іс қаралып, 1 мың 842 тұлғаға қатысты 1 мың 454 сот үкімі шығарылды. Медиаторлардың қатысуымен 105 қылмыстық іс қаралды.

2013 жылы 2014-2016 жылдарға арналған «Халық тарих толқынында» атты тарихи зерттеулер бағдарламасы қабылданды. Отандық тарих ғылымының дамуында ұлттық тарихтың тұтас көрінісін қалыпастыру, отандық тарихтың өзекті мəселелерін зерттеу, тарих ғылымын жаңғырту мəселесі қолға алынды. Сол кезден басталған отандық тарихты зерттеу Абылай ханның 300 жылдық мерейтойымен ұласып, Қазақ хандығының 550 жылдығын атап өту жылнамасына сабақтасты. Қазақ хандығының 550 жылдығын тойлау бастамасы Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Мəңгілік Ел» ұлттық идеялогияға айналған идеясының бастамасы. Қазақ хандығының 550 жылдық мерейтойын атап өту, соттардың жаңа тарих беттерін қайта қарап, сот жүйесінің ертеректен келе жатқан құқықтық дəстүрін кеңірек тануға, бүгінгі ұрпақтық санасында қайта жаңғыртып, болашақпен сабақтасуына мол мүмкіндік береді деген үміттеміз. Тыныс АХМЕТЖАНОВА, Астана қалалық сотының баспасөз қызметі

¦ÄIËÅÒ

ДЕНСАУЛЫҚ

(Соңы. Басы 1-бетте). Шығыс-тибет медицинасының Отаны саналатын Қытайда біздің дəуірімізге дейінгі III ғасырда-ақ жүйелі медициналық еңбектер жарық көре бастаған.18 томдық «Хуаңды Нецузин», 12 томдық «Он Цзин» еңбектері – соның дəлелі. Сондай-ақ, 1026 жылы жарық көрген «Қола адам нүктелерінің атласы» дейтін кітаптың орны айрықша. Аталмыш кітапта емдеуге бағытталған ине қою нүктелері егжей-тегжейлі сипатталады. Сол дəуірдің əйгілі ғалымы Ван Бен-н адамның қоладан жасалған мүсініне 600 емдеу нүктесін 12 сызыққа (меридианға) орналастырып, хатқа түсірген. Оның ойынша, əр сызық адам денесінің перифериялық бөлігін ішкі ағзалармен байланыстырады. Сол замандардан бері ине емі өзінің ерекше дəрулік қасиетімен адамзаттың аман-саулығына қызмет жасап, бүгінгі күнге жетіп отыр. Тіпті, бертінгі 200-300 жыл көлемінде ине терапиясы ерекше дамуға қол жеткізді. Дейтұрғанмен, инемен емдеуді тек қана Қытай немесе Тибет халықтарына меншіктеп қоюға болмайды. Бұл адамзаттың ортақ қазынасы. Оған ата-бабаларымыз да орасан

Жасан ЗЕКЕЙҰЛЫ:

Қытайда заң бар – емтиханда көп балл №13 (217) жинаған оқушы медицинада оқуы тиіс 03.04.2015 жыл негізінде жасалған. Бұл қытай-тибет медицинасы. Оған əлемнің түпкір-түпкірінен келіп ем қабылдайды. Алтын ине, шөппен күйдіру, массаж жасау – тибеттік-қытай медицинасының бір бөлігі ғана. Айталық, оның ішінде сумен, балшықпен, тамақпен, биологиялық актив заттармен емдеу – осының бəрі тұтас ғылым. Қытайда Еуропалық медицина Шығыс-тибет медицинасымен қатар жүреді. Бірақ жұрт соңғысына көбірек көңіл бөледі. Өйткені оның пайдасы көп, бізге де осы əдісті кеңінен тарату керек. Мəселен, Бейжің олимпиадасына қытайлықтар ерекше дайындалған. Биологиялық актив заттарды молынан шығарды. Медициналық шөптерді, калориясы жоғары ұнтақтарды ішкендердің қанша алтын алғанын өздеріңіз көрдіңіздер. Мен осыны зерттеп, үлгі ретінде біразын осында алып келдім. Тіпті, ағылшындар бəйгеге қосатын аттарына 200300 тал ине салып, алдын ала дайындайды екен.

– Ата-бабамыз тамыр ұстап диагноз қоя білген, – деп əңгімесін жалғастырады Жасан. – Емші дəрігерлеріміз науқастың тамырын ұстап отырып, жүректің қағысынан 80 түрлі ауруды анықтай білген. Тəжірибелі ақсақалдарымыз болған, олардың милары таза, қуат энергиялары жай

«Көздегенім – қалтаның қамы емес, қазағымның саулығы»

зор үлес қосты. Қазақтың қарапайым емшілігінде Шығыс-Тибет медицинасымен ұқсастықтар өте көп. Мəселен, жоғары қан қысымы барлардың басынан қан алдыру, адамның сынған сүйектерін оташылық шеберлікпен қиюластырып, емдеп жазуы, өкпе ауруына шалдыққандарды қымыз, шұбатпен қуаттандыру, қатты тұмауратқандарды сүт қосылған суық сумен ұшықтап емдеуі, т.б. ерекше емдеу түрлері ғылыми негіздермен астасып жатыр. Атақты Ибн-Синаның өзі емдеуде нүктелік массажды көп пайдаланған екен.

– Шəрипа анамның айтуы бойынша кішкентай кезімде өте ашық, бауырмал болыппын, – дейді Ж.Зекейұлы. – Біреудің мұрыны қанаса, ағаш іліп, жырып кетсе жараның бетіне топырақ шашып, қанды тоқтатады екенмін. Жапырақпен жараны орайтын едім. Осылайша мен дəрігерлікке бейім болып өстім. Қытайда заң бар – емтиханда көп балл жинаған оқушы медицинада оқуы тиіс. Ауданда 500-ден астам оқушы болып емтихан тапсырсақ, ең көп балл жинаған үштіктің қатарында мен де бар едім. Сізбен ақылдаспайды, жинаған баллыңа қарап медицинаға оқуға жібереді. Оқуға шақырту қағазы келген соң, үлкендер ақылдасып, маған ақ жол тіледі. Оқи келе мен бір жағдайға тап болдым. Əке – шешеміз ауылға жиі барып тұратын. Сол кезде «анау кісі қайтыс болды», «мынау кісі қайтыс болды» дегенді естігенде, жаным ауыратын. Көп адамдар сонда «қылтамақ» деген аурудан көз жұматын. Өлімге қимайтын едім. Адамға не қымбат? Өмір! Мен сонда ғана «оқып отырғаным жəй мамандық емес, адамның тағдырын шешетін мамандықта оқып жүргенімді түсіндім. Баласы медицина оқу орнына түскенін Қытайда мəртебе санайды. Адам денесінде, оның тұла бойындағы қанды жүргізіп, бүкіл іс-əрекетін басқарып отыратын жүйе бар. Оны орыстар меридиан, ал біз жан арнасы дейміз. Жан арнасы 12 жұптан тұрады. Ағзада, 24 жан арнасы бар. Олар адам денесінде осы күнге дейін табылған 707 нүктені бір-бірімен жалғап тұрады. Əлгі 707 нүктенің əрқайсысы адамның ішкі ағзаларына жалғанады. Бірі 5, енді бірі 12 нүктеге жалғанады. Яғни сырттағы нүкте арқылы іштегі ауру басқарылады. Демек, адам ағзасын басқарып отыратын арнаулы нүкте бар. Ол – жан нүктесі. Сол нүктеге қойылған ине іштегі ағзаға өзінің «əмірін» жүргізіп, оны оятады. Керек нүктені дөп басқаннан кейін ағза сауығуға бет бұрады. Ине қоятын маман адам денесіндегі нүктенің қандай жағдайда екенін, науқастың халіне қарай қайсысын токқа жалғап, қайсысын шөппен қыздыратынын бес саусағындай білуі керек. Мұның бəрі иненің əсерін күшейтеді. Микроскоппен қарасаңыз, жан арнасы астында қан жүріп жатады. Мысалы, адамның сау қолының да, сал болып істемей қалған қолының да бойымен қан ағып жатады. Ендеше, оның істемей қалуының себебі не? Мəселен, машинаның жүрегі – мотор, ал моторды айналдыратын бензин. Бірақ кейде машина от алмай қалған кезде «сым» тигізу керек. Енді осы мысалды адамға байланысты айтып көрейік. Жүрек-моторыңыздан айналған бензин - қаныңыз күллі денеңізде айналып ағып тұр. Бірақ бір қолыңыз қозғалмайды. Өйткені жан арнасы істемейді. Демек, «сым» тигізу керек. Ол – алтын ине. Керек болса, ол токқа жалғанады немесе шөппен қыздырылады. Сал болып қалған кісі екіүш апта көлемінде қаралса, екі курс емнен кейін-ақ оңалып шыға келеді. *** ...Мамыр айының іші еді. Айнала балауса көкке оранған, керілген кең дала. Тау етегіндегі сан алуан майса көктің хош иісі! Жазғы еңбек демалысын алған жас дəрігер Жасан ағайындардың жасыл жайлау төріндегі келін түсірген тойына барады. Ауылдастарымен, туған-туыстарымен сағынысып көріскен Жəкең ат бəйгесі мен көкпар тартудың, қыз қуу мен теңге ілудің қызығын тамашалайды. Тойдың дүркіреп өтіп жатқан дəл сол сəтінде бір келіншек кермедегі өз атының шылбырын шешіп, шідерін алуға еңкейе бергенде, қатарлас тұрған тарпаң мінез бір жылқы əлгі келіншекті тұп-тура бастан тебеді. Бүкіл денесін қан жауып кеткен əйелді көрген жұрттың зəресі ұшып аласапыран болады да кетеді. Мұндай жайсыз хабарды естіген Жасан да жетеді жаралы əйел жатқан жерге. Не істеу керек? Дайын дəрі-дəрмек жоқ. Ойлануға уақыт тығыз. Əрі-сəрі болмай кез келген сəтте адам өмірін құтқару дəрігердің бұлтармас борышы. Ол емдеу шарасына шұғыл кіріседі. Мақта мен дəкенің табылғанын медет тұтқан дəрігер кəдімгі кесте тігетін қарапайым инежіппен жаралы əйелдің бас терісін тіге бастайды. Тұп-тура 23 сабақ жіппен бір сағаттан астам уақытта күрделі отаны сəтті аяқтайды. Келіншек құтқарылады. Жиналған елдің барлығы жас дəрігердің батыл қадамына айрықша тəнті болып, алғыстарын жаудырады. Бір жұмада əлгі келіншек құлан таза сауығады. ... Жасан Зекейұлының аға дəрігері атанып, Күйтіндегі үлкен емхананың 80 орынды палатасының көкірек-кеуде-бас бөліміне жауапты болған кезі. Бірде емхананың жедел-жəрдем қызметі түнгі кезекшілік атқарып отырған Жəкеңе бір ауыр жаралы адамды алып келді. Бұл оқиға былай болған екен. Бір топ ұры күзетші болып қызмет атқаратын əлгі адамды пышақтап, өз пиғылдарын көксейді. Жан дəрмен сақшы бөлімшесіне хабарлап үлгергенше ол қансырап жығылады. Тексеру барысында пышақтың жүрек қабынан өтіп, жүрек бұлшық етіне 0,3 мм. тереңдікте зақым келгені анықталды. Ол жылдары хирургиялық

e-mail: gazeta_adilet@mail.ru

жолмен жүрек қабын ашу, ұйыған қанды тазарту бүкіл Шыңжаң бойынша бірен-саран ғана емхананың еншісіндегі тəжірибе еді. Бұл ауыр жаралыны орталыққа жіберсе, көздеген жерге жеткенше жол үсті көз жұмуы мүмкін. Осындай сəтте Жəкең көмекші дəрігерлермен тəуекелге барып, отаға кіріседі. Ұйыған қан тазарады. Ота сəтті аяқталды. Небары 10 шақты күн ғана дəрігерлердің бақылауында болған күзетші көңілін сұрап келген басшылар мен тілшілерге: – Маған екінші өмір сыйлаған Жасан сынды білікті дəрігерге мəңгі қарыздармын, деген жүрекжарды сөзін айтады.

1994 жылдың жаз айында Күйтүн қаласына көршілес Шиху қаласындағы ағаш материалдарының өңдеу зауытының жұмысшысы Жаң фамилиялы қытай азаматы Жасан дəрігердің атын естіп, арнайы іздеп келеді. Өйткені, сəл бұрын ғана Жасанмен Бақтыбек деген білікті дəрігер екеуі Толы аудандық білім бөлімінің бастығы болып істейтін Қазы деген азаматтың қарындасы 6 кило өспесімен келгенде қан тамырларының тұтасқан жеріндегі өспені алып, жұрт назарын тағы бір аударған. Ал, Жаң болса бауыр қан тамырынан 21 кило өспесіне душар болған ауыр науқас еді. Ол бұдан бұрын Бейжің, Ухан, Шыңду қатарлы ірі қалаларға барса да ешқандай шипа қонбапты. Ең соңғы үмітін осы Жасанға артып келеді. Емхана талабы бойынша, өзі, жұбайы, балалары ауыр отаны жасатуға кепілдік сенімхаттарын тапсырып та үлгерді. Жасан Зекейұлы Ли Жың Жу деген хирургпен қауіпті əрі күрделі отаны жасауға кіріседі. Бас-аяғы 17 сағатқа жалғасқан дəрігерлер еңбегінің нəтижесінде бауыр қан тамырындағы 21 кило құбыжық өспе алынып, ота орны 120 жіппен тігіледі. Əлгі науқас бір апта көлемінде өздігінен жүре алатын, тамақты жақсы ішетін, ұйқысы тынышталған сау денелі адамдардың қатарына қосылады. Айға жетпейтін уақытта өлімге қарай жетелеп бара жатқан алып өспеден құтылған Жаң Жасанға алғысын жаудырып, шадыман көңілмен үйіне аттанды. Атамекенге орала салысымен Жасан «Жас-Ай» Шығыс-тибет медициналық орталығын ашады.

– Қытайдағы оқу жүйесі мүлдем бөлек, – дейді біздің кейіпкер. – Біз университетте оқып жүргенімізде ине салу, шөппен емдеу тəсілдерін де қоса үйрендік. Қытайда 7 атасынан бері ине салу əдісін қолданып жүрген, осы ілімді түбіне дейін зерттеп, том-том кітап жазған Құн Сұн деген ғалым-дəрігер бар. Инемен емдеу тəсілі қолданыла бастағалы бергі тарихты дəуір-дəуірге бөліп, жіліктеп беретін, алтын иненің құдіретін əлемге танытқан ғалымның Қытайда мыңдаған шəкірттері бар. Ұлы ұстаздың қазақтан шыққан тəлімгері мен ғанамын. Университет бітіргеннен кейін еңбек жолымды хирург болып бастадым. Түске дейін бір адамға ота жасасақ, түстен кейін шығыстың медицина тəсілімен жүздеген адамға септігіміз тиетін. Соның мыңнан бірі ғана қазақ, қалғаны қытай. Елге оралып, осы əдісті тарату туралы көп ойлана бастадым. Бірақ елге қайту үшін бір себеп табу керек. Қытайлықтардың тегіннен-тегін жібермесі анық. Сөйтіп, мамандығыма қатысты тұстарды алға тартып, Қазақстанға ғылыми жұмысымды жалғастыру үшін барсам деген ұсыныс жасадым. Соның алдында адамдардың қылтамақ ауруына шалдығу себептері жайлы ғылыми жұмысым үшін, Мемлекеттік сыйлықпен марапатталғанмын. Расын айту керек, осы дертпен ауыратындар, негізінен, қазақтар. Өзге ұлт өкілдері бұл ауруға көп шағымданбайды. Осы аурудың шығу тегін осы елде зерттеп келейін деген себеппен Қазақстанға келуге сұрандым. Атамекенге осылай жеттім. Əрине, мұнда бəрін жаңадан бастауға тура келді. Əуелі аспирантураға түстім .Өзгелер 3 жыл оқыса, мен 4 жыл оқыдым. Бірінші жылым орыс тілін үйренуге кетті. А.Н.Сызғанов атындағы хирургиялық ғылыми-зерттеу орталығында Қазақстанда тұңғыш рет «Хирургиялық аурулардың жəне операциядан соң болатын асқынуларды Қытай методикасын қолдану арқылы алдын алу жəне емдеу» тақырыбында кандидаттық диссертация қорғадым. Маған Алматыдағы № 12 орталық ауруханада отадан кейінгі асқынуларды Шығыс-тибет тəсілімен емдеуге рұқсат етілді. Сонымен 500 адамға тəжірибе жүргіздім. Оның оң нəтиже беретініне мамандардың көзі əбден жетті. Əдетте, науқастың анализдерін тексеріп, зерттеуге көп уақыт кетеді. Ал мен тамыр ұстап, бірден емге кірісемін. Мұның ауыр науқастардың беті бері қарауына көп септігі тиді. Тамақ жемей қалған кісілер дəм алатын болды. Енді мені Қазақстанның түпкір-түпкірінен жұрт іздеп келе бастады. Орталық ауруханада олардың барлығын қабылдауға мүмкіндігім жоқ еді. Тəртіп бойынша мен Бостандық ауданының тұрғындарын ғана қарауым керек. Сондықтан, мен жеке клиника ашқанды жөн көрдім. Несие алып, 2004 жылы осы орталықты аштым. *** Қазір Қытай медицинасының өзінде екі түрлі жүйе бар. Мəселен, бір қаласында кəдімгі біздің ауруханадай. Яғни, система, химиялық дəрілер, компьютерлік аппарат, томография, рентген, жүрек аппараты... Алайда, бұл мемлекет бюджетіне жұмыс жасайтын ауруханалар. Ал екінші түрі – өзінің ұлтын қорғау, ұлттық дəстүрін сақтау

адамдардан əлдеқайда жоғары. Солар əрбір дерттің сырын біліп, диагноздарын айтып отырған. Ал енді қазіргі кездегі тамыр ұстауды шығыс медицинасы заңдастырып алды. Құжат жағына келгенде біздің енжарлығымыз басым. Аурудың тамыр соғысынан олар жүрек кардиограммасын сызғандай етіп көрсетеді. Неге сызу-жазуға əуес емеспіз? Қазаққа енді осыған əуес болу керек. Батыс-Шығыс медицинасында тамыр ұстау бар. Бірақ олар біздің ұстағанымыздай ішкі дүниені сезе алмайды. Жаңалықтың бəрі осы біздің Азиядан басталады да, Еуропа оны заңдастырып ала қояды. Науқасқа алдымен дұрыс диагноз қою керек. Əйтпесе ол ауруына ауру жалғайды. Ал енді ине алған адам ағзасының барлық меридиандық нүктелері жұмыс жасағандықтан, суықты тез қабылдайды. Сондықтан, ине алып жүргенде ыстық ванна немесе монша қабылдауға болмайды. Суық тигізбей, күтінгені жөн. Енді кез келген қытайлық дені сау болса да, жылына екі рет өзінің қуат көзін ашу үшін алтын ине қабылдап жатады. Ине салдырудың кері əсері болмайтыны, адамның зиян шекпейтіні дəлелденген. Тіпті, АҚШ-тың өзінде нашақорлардың 80 пайызын осы əдіспен емдейді екен. Қытайда Хуа То деген ғұлама дəрігердің атында ашылған ине өндіретін зауыт бар. Біз сол зауыттың өнімдерін пайдаланамыз. Өйткені, олар халықаралық өлшемге сай, адамның денесіндегі нүктелердің орналасу жағдайына қарай ұзынқысқалығына дейін дұрыс жасап шығарады. Əр адамға қажетті инені жеке-жеке пробиркаға салып өндіреді. Əрі иненің сапасына да, тазалығына да кепілдік беріледі. Ал, бір адамға қолданылған ине, екінші адамға қолданылмайды. *** Бəрі аяқ астынан басталды. Ертеңгілік жұмысқа келгенімде телефоным шырылдап жатыр екен. Көтерсем Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаты Сəрсенбай Еңсегенов ініміз болып шықты. Аз-кем амандық сұрасқаннан кейін ол шаруасына көшті. «Алматыда «Жас-Ай» Шығыс-тибет орталығы ашылып жұмыс істеуде. Сіз осы орталыққа келіп неге емделмейсіз. Жəне орталықтың Бас директоры қазір сізбен сөйлеседі» деп, телефон трубкасын Жасан Зекейұлына ұстатты. Ол да Сəрсенбайдың сөзін қайталап, орталыққа кел деп айтты. Көп кешікпей, кезекті еңбек демалысымды алып, зайыбымды ертіп, Алматыға жол тарттым. Орталық Алматының əдемі жерлерінің бірі Əл-Фараби даңғылы мен А.Розыбақиев көшесінің қиылысына орын теуіпті. Таяу жерде Президенттің саябағы бар. Түске жақын «Жас-Ай» орталығына келдік. Төменде отырған кезекші журналын қарады да, біздің № 27ші палатаға орналасатынымызды айтты. Орталық қызметкерлері бас директордың 1-2 күн болмайтынын, іс-сапармен Қытайға кеткенін хабардар етті. Палатаға орналасып болғаннан кейін ғимарат ішімен таныстық. Бізді таң қалдырғаны іштегі жазулардың бəрі қазақ тілінде. «Жас-Ай»-дың бірінші қабатындағы кіре берісте «Қазақтың түбіне жетер төрт кемшілігі: күншілдік, жалқаулық, рушылдық, намыссыздық (жігерсіздік)» – деген жазу бірден көзге түседі. Одан əрі «Ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде», «Ағаштың қурауы – тамырынан, адамның ауруы – табанынан» деген мақалдар, орталық емдейтін ауру түрлері, ұжымға берілген дипломдары мен Құрмет грамоталары, алғыс хаттар мен сертификаттар, орталықта болған мемлекет жəне қоғам қайраткерлерінің тілек сөздері мен суреттері ілініпті. Мен «Жас-Ай» орталығында 15 күн ем алдым. Шығыс-тибет əдісі жақсы əсер етті. Шипагерлер бір айдан кейін емді жалғастыратынын да айтуды ұмытқан жоқ. Иə, орталықта бас директор басшылығымен инетерапевттер; Бибігүл Нұртазаева, Бибісара Қалиева, Айгүл Рахметова, Гүлнұр Нұрəлі, Сəуле Есімова,Омарова Индира емделушілердің бабын табуда. Олардан қалыспай жүрген аға мейірбике Майгүл Мұхтарова, мейірбике Ығизат Молдабекова, Гүлсім Көпесбаева, Жанар Қожақова, Гүлжайна Əбделі, Арайлым Мұқашева, Əсел Əбітова, Гүлнар Акынова сынды кəнігі мамандардың еңбегін айтып өтпеске болмас. Жалпы алғанда орталықта жүйке жүйесінің, жүрек-қан тамыр, асқазан-ішек, несеп жыныс, буын, тыныс алу жүйесінің аурулары емделуде. Біз барған уақытта стационарда 30, сырттай 80-ге тарта емделуші ем алып жатты. Емделушілер республикамыздың барлық облысынан келетін болып шықты. ...Емделу мерзімі аяқталды. Келгендегіден едəуір жақсардым. Ағзамда үлкен өзгерістер болып жатқанын сеземін. Осы жерде ойыма Жасан Зекейұлының «көздегенім – қалтаның қамы емес, қазағымның саулығы» деген сөзі түсті. Орталықтан кетіп бара жатып «Келген жанның бəріне кішіпейілділікпен, мейіріммен қараңдар! Жанына демеу болыңдар! Бұл – сендердің міндеттерің!» деген жазуға көзіміз түсті. Шіркін, осындай жазу барлық емханаларда болса адамдардың көңілін ешқашан да кірбің шалмас еді-ау. Құттыгерей СМАДИЯР, Қазақстан Журналистер Одағы сыйлығының лауреаты, Алматы қаласы

7

«Ата салтым асыл мұрам, ардағым» «Ата салтым – асыл мұрам, ардағым» атты тақырыпты Халықаралық «Алаш» сыйлығының, «Құрмет» орденінің иегері, ҚР Мəдениет қайраткері, жазушы, академик, профессор, тəлімі мол қаламгер Нағашыбек Қапалбекұлы жүргізеді. (Жалғасы. Басы өткен сандарда). Баланы сыпыртқымен, көсеумен ұрмайды. Бұлай істегенде балаға пəле жабысады, қырсық шалады деп ырымдалады. * * * От басында отырған қарияның орнына кез-келген адам отыра бермейді. Кейбіреуіне қарияның кəрі тиеді. * * * Жаңа түскен келіннің бетін ашқанда, жыр айтушы ақын оң қолымен ашады. Жеміс ағашына немесе тобылғы сапталған қамшының сабына қызыл торғын орамал байлап, сонымен ашады. Онысы: «Келіннің беті айдай жарық болсын, жемісті ағаштай ұрпағы көп болсын» деп ырымдалады. * * * Қызына құда түсе келген адамның тілегін қабыл еткенде жағалы шапан кигізеді. Оны «шеге шапан» дейді. Бұл құдалық баянды болсын деген ниет. * * * Отырған адамды айналуға балаға да, басқаға да рұқсат етпейді. Олай істесе, əлгі адамның ауру-дерті болса, соны айналған кісіге көшеді, барлық сиқыры қонады, жұқпалы дерті жабысады, соның салдарынан бақытсыздыққа душар болады деп ырымдалады. * * * Біреудің ұл баласы жоқ болса, əйелі қыз туа берсе, ол соңғы туған қызына «Ұлболсын, Ұлтуған...» деген секілді тілеу аттар қояды. Онысы – келесі балам ұл болсын деп ырымдаған. * * * Қазақ біреуге өзінің киім-кешегін берсе, бір түймесін не бір бауын үзіп алып қалады. Онысы – басымдағы бағым түймемен немесе баумен бірге кетпесін деген ырым. * * * Қазақ əйелдері өзінің əдейілеп басына салып жүрген арнаулы жаулығын басқаларға бермейді. Олай етсе басындағы бағы басқаға көшеді деп ырымдайды. * * * Үйге тамақ шайнаған қалыппен кіруге болмайды. Ал, тамақ шайнап шығу – жақсылықтың нышаны. Қазақ: «Дұшпанының үйіне жеп кір, досыңның үйінен жеп шық» дейді. Біреудің тамақ шайнап кіріп келе жатқанын байқаса, үй иесі оның аузындағысын босаға төктіреді. * * * Қонақ келгенде есікті үй иесінің өзі ашады. Ал қонақ шығарда есікті үй иесі ашпайды, қонақтың өзі ашып шығады. Қонақ үйге келгенде құт бірге кіреді деп жориды. Қонақ кетерде үй иесі есік ашып берсе, құт та əлгі кісімен ілесіп кетеді деп ырымдалады. * * * Қазақ ұғымында үкі – қасиетті құс. Үкінің үлпілдек жүні, басы, сирағы жəне қауырысынын жын-сайтаннан қорғайды деп, төсектің басына, бесікке, бас киімге қадайды. * * * Қазақ үйінде ыдыс-аяқты салдырлатпайды. Онда ырыс үркеді. Үйдің киесі шамданады, бақ жоламайды деп ырымдалады. * * * Қазақта «Сыйға – сый, сыраға – бал» дейтін сөз бар. Жігіт жағы құдаларды есік көрсетуге шақырады. Мұндағы мақсат – қалыңдықтың барлық туыс-туғандарын күйеуге таныстыру, өз ел-жұртын, дəулеті мен сəулетін көрсету. «Өлі-тірісіне» бір мал аталады. Бұл – аруақ разы болсын дегені. Егер өлі-тірісіне мал аталмаса, келін ауруға шалдығады деп есептейді. * * * Қазақта шын көңілмен, адал ниетпен құдаласып, қонақ болып отырғанда табақ тартар алдында құйрық-бауырды араластырып турап, үстіне айран құяды да, құдаларға асатады. Бұл асатудың əзілге ұласатын жағы да бар. Алайда адал ниет те қабысып жатады. Айран араластыруы – тілек ақ болсын, іші-бауырымыз араласқан мың жылдық құда боламыз деп ырымдағаны. * * * Жаңа түскен келіннің бала көтеріп, жерік болғанын сезсе, қайын енесі ағынан жарылып, «төсек той» жасап, көршілерін қуантады. Жиналғандар төсекке теңге, қыран құстың қасиетті саналған дене мүшелерін іледі. Жастығының астына пышақ жастап қояды. Онысы бала аманесен жарық дүниеге келсін, тіл-көзден аман болсын дегені. * * * Жас жұбайлардың алғаш жататын төсегі – «Ақ некенің ақ төсегі» деп аталады. Енесі мен жеңгелері төсекті

аршамен аластайды, иіс су себеді. Төсекті бұлай аластамаса, жынсайтан жабысып, неке бұзылады деп жориды. * * * Қатар тартылған екі табақтың адамдары түгел ет турап алуға пышақ сұрап алса, етті турап болған соң, пышақты құры қайтармайды, пышақтың ұшына май шаншып беріп, алғыс айтады. Өйткені пышақ – ердің қаруы. Ақ май сол ниетті білдіреді. * * * Қазақ: «Ай құлақтанса – аяғыңды сайла, күн құлақтанса – күрегіңді сайла» дейді. Онысы – Ай қорланса күн жылы болады. Ай шалқасынан туса – қатты аяз болады. Ай қырынан туса – күн жылы болады деп жориды. * * * Қазақ суға түкірмейді. Ағынды суды беталды бөгемейді. «Дəм татқан құдығыңа түкірме» деген нақыл сондай ырымдардан қалған. * * * Қазақ шығып бара жатып, есікті қатты жаппайды. «Қайта кірер есігіңді қатты серппе» деген нақыл бар. Өйткені бақ пен есік төрде қатар тұрады. Есікті қатты серпісең, үйден бақ қашады деп ұйғарады. * * * Қазақ қазан-ошақты теппейді. Ондай істегенде аяқ дертке шалдығып, кем болады. Қазанның қарасы, ошақтың киесі атады деп есептейді. * * * Шөп басын сындыратын ырым да бар. Бұл жақсылыққа өтелген іске байланысты ырым. Сараңдар жомарттық жасаса, қорқақтар ерлік көрсетсе, біреу оқыс əрекетімен көзге түссе, соны естіген кісі: «Мынау шөп сындыратын іс екен» деп, жерден шөп не қу шырпы алып сындырады. Бұл тіл, көз тимесін дегені. * * * Адам қатты ауырғанда, басына күн туып, бағы тайғанда, қауіп-қатерге жолыққанда, алладан медет сұрап, ақсарыбас қой сояды. Пəледен құтқар деп тілейді. * * * Баланың төбе-шашын ұзын өсіріп, моншақ араластырып өріп қояды. Бұл «Айдар» деп аталады. Айдарлы адам айбарлы көрінеді, оған тіл-көз тимейді деп ырымдайды. * * * Айт күні ренжуге болмайды. Жайраң қағып, жылы шыраймен, ыстық жүрекпен, тасыған мереймен жүреді. Айт күні ренжісе, келесі айтқа дейін ашу тарқамайды деп жориды. * * * Айттан бұрын үй тазаланады. Ескіқұсқыны, кетік ыдыс-аяқты тастайды. Айт күні жаңа нəрселер ғана істетіледі. Онысы – жаңа дүние көбейсін, бақ орнасын деп ырымдайды. * * * Келін қайын атасының, енесінің, қайын ағасының, қайын жұртындағы үлкен-кіші туыстардың атын атамайды. Ата-енесіне басқаларға қосалқы ат қояды. Бұл қайынжұртына құрметі əрі сыйлағаны, жақсы келін атанудың жөні. * * * Қазақ ұғымында от – үйдің жарылқаушысы, шам-шырағы. Қазақ отты ерекше құрметтейді. Жаңа түскен келінді үйге кіргізгенде үлкен үйдегі отқа сəлем бергізеді. Одан кейін от басына төселген жұмсақ бөстекке (теріге) отырғызады. Онысы – оттай жайнап тұр, терідей жұмсақ бол дегені. * * * Жаңа түскен келін отқа сəлем бергенде: «От-ана, Май-ана, жарылқа» деп тілеу тілейді. Басқа əйелдер отқа май құйып, алақандарын қыздырып алып, келіннің бетін сипайды. Бұл келіннің жүзі жылы, дидары ыстық болсын, тіл-көз тимесін дегені. * * * Торқалы тойдың, өлім-қазаның ас-суы елге үлестіріледі. Бұл – береке сақталсын, дəм-тұз таусылмасын, қазан қаңсымасын дегені. * * * Əйел кісі итке тас лақтырмайды. Бұлай істесе құты қашады. Ит –жеті қазынаның бірі, шамданады. Əйел қолының берекесі қашады, ырысы кетеді деп ырымдалады. * * * Киіп жүрген бас киімді сыйға немесе кие тұруға бермейді. Себебі, бастан бақ кетеді, соры қайнайды. Сыйлыққа жаңа бас киім беру керек. Бұл басты қастерлегендік. (Жалғасы бар).

Көзіңді аш, оян, қазақ, көтер басты, Өткізбей қараңғыда бекер жасты...

СОҢҒЫ БЕТ

№13 (217) 03.04.2015 жыл

8

«Айтыскерлердіѕ анасы, Пародияныѕ папасы»

АЛАШТЫҢ АСЫЛ ҰЛЫ – МІРЖАҚЫП

Ағымдағы жылдың 19 наурызында ОҚО саяси қуғын-сүргін құрбандарының мұражайында қазақтың біртуар азаматы, алаш арысы Міржақып Дулатұлының туғанына 130 жыл толуына орай «Алаштың асыл ұлы – Міржақып» атты іс-шара өтті. Ісшараға бастамашы болған ОҚО саяси қуғын-сүргін құрбандары мұражайының директоры, «Алаш» сыйлығының лауреаты, «Парасат» орденінің иегері, ақын-жазушы Ханбибі Есенқарақызы. Өткен ғасыр қазақ халқының басынан кешірген зұлмат заман. Қазақ даласында патшалық Ресейдің отаршылдық саясаты күшеюі қазақтың көзі ашық, оқыған, зиялы азаматтарына қозғау салды. Наразылық туды. Күресудің жолдары қарастырылып жатты. Оның негізгі жолы ретінде оқуға, білім алуға ұмтылыс күшейді. Бірте-бірте халықтың саяси санасы оянып, ел ішінде отаршыл саясатқа қарсы ұлт-азаттық идеялары туындады. Патшалық Ресей де бірінші буржуазиялық-демократиялық дүмпудің қарсаңында болатын. Кез болған кер заман біздің баққа, Жау жарағын асынып міндік атқа, заман-ай. Ел бастайтын ерлерге бұл бір зор сын, Жаңа талап, жас ұлан, қарап жатпа, заман-ай! - деп келетін Алаш əнұранын да осы кезде жазады. Міржақыптың осы əні 1916 жылдың қаралы зобалаңының шырағы болып, ұраны боп, жеңімпаз маршы боп, 1917 жылдың қазан төңкерісінің сұрапыл өртіне араласып кетті. Кең даласында алаңсыз өмір сүріп, мал бағып жатқан бейқам халқын:

«Көзіңді аш, оян, қазақ, көтер басты, Өткізбей қараңғыда бекер жасты» - деп жырымен жұлқылап оятып, оларды білімге, ел үшін пайдалы ісəрекетке шақырады. Бүкіл халықтың еркіндікке жетуінің басты шарты түнек болып торлаған қараңғылық ұйқысынан ояну, дүр сілкініп, надандықтан арылу деп білген ол: «Оян, қазақ!» деп ұрандаудан танған жоқ.

1913 жылы Міржақып Ахмет Байтұрсынұлымен бipгe "Қазақ" газетін шығарып, басылымның бұдан кейінгі жұмысына белсене араласады.

1920 жылы Ташкентке келіп, сондағы “Ақ жол" газетінде қызмет атқарады. Онда Міржақыптың «Тіл мəселесі», «Халық ағартушылардың құлағына алтын сырға», «Жаңа жыл құтты болсын!», «Еске алалық», «Қазақ зиялылары», «Ел күйзелді!», «Аштықтың қырғынынан қалай құтыламыз?», «Ашыққан елге жəрдем қайткенде мол жиналады?» сынды мақалалары Мадияр атты бүркеншік атпен жарияланып отырған. Міржақыптың шығармашылығына келетін болсақ, ол – əдебиеттің əр түрлі жанрына қалам тартқан талантты сөз шебері. Алғашқы кітабы — "Оян, қазақ!" деген атпен Петербург қаласында жарыққа шықса, одан кейін 1913 жылы Орынборда "Азамат", ал 1915 жылы "Терме" атты өлеңдер кітаптары басылып шығады. Ақын өлеңдерінің басты тақырыбы – ел тағдыры болды. Алғашқы кітабы "Оян, қазақ!" жұртшылық арасында ауыздан-ауызға, қолдан-қолға тез тарап кетті. Кітаптың нeгiзгi мазмұны халықты оятуға, əділетсіздікпен

күресуге шақырған өлеңдер құрады. Сол себепті де кітап тұтқындалып, авторы қуғынға ұшырайды.

1922 жылы жазықсыз қамауға алынады. Түрмеден шыққан соң, 1922-1926 жылы Орынбордағы ағарту институтында оқытушы болады. 1928 жылдың аяғында бiр топ қазақ зиялыларымен бipгe қамауға алынады да, он жылға сотталып, 1935 жылы тұтқында қайтыс болады. Өзінің шығармашылық жолын ə дегеннен өлеңнен бастаған Міржақып проза жанрына да қалам сілтейді.

1910 жылы "Бақытсыз Жамал" романын жазды. Бұл қазақ əдебиетіндегі таза көркем проза үлгісінде туған тұңғыш роман Қазан қаласында басылып шықты. Кітап 1914 жылы екінші peт басылды. Бұл жылдары Міржақып бірқатар мақалалар жазады. 1922 жылы Ташкентте екі бөлімнен тұратын "Есеп құралы" оқулығын бастырады. "Балқия" пьесасын жазады. Міржақып Дулатұлының өмірлік мақсатының биік нысаны, тапжылмас темірқазығы – бір күндік даңқ, өтпелі дəулет, баянсыз шын емес, туған халқының бостандығы, өзін-өзі билеуі, орталық езгіден құтылуы, ол қуғынсүргін көріп, түрмелер азабын тартып жүрген азапты күндерінің өзінде де, ақтық демі біткенше бұл жолдан тайған жоқ. Қазақ жұртының бүгінгі болашақ буындарына «Алаш» деп ұран салып, келешек үшін арыстанша алысқан Міржақып Дулатұлы жас ұрпақтың жадында осы асыл қасиеттерімен-ақ мəңгі сақтала бермек. Г. БЕКБЕНБЕТ, ОҚО саяси қуғын-сүргін құрбандары мұражайының ғылыми қызметкері

Оңтүстік өлкесі биыл да дəстүрінен жаңылған жоқ. Ұлық мереке қарсаңында шашасына шаң жұқпаған дүлдүл ақындар Шымқалада тағы да бас қосты. Былтыр ғана тұсауын Ұлт Көшбасшының өзі кескен «Түркістан» сарайында. Наурызға арналған айтысты «Пародияның папасы» деп А.Тұрсынбаева айтқандай, елімізге танымал, белгілі сатирик-пародист Көпен Əмірбек ашып, жүргізіп отырды. Көпен ағамыз беташар сөзінде төл тарихымызға тереңінен тоқталып өтті. М,Əуезовтын «Хан Кене» пьессасы, Е.Бекмұхановтың Кенесары туралы ғылыми монографиясы қалай жазылып, олардың қалай қудаланғаны жөнінде тарихи фактілермен дəлелдей отырып əңгімелеп берді. Ғ.Қайырбеков өткен ғасырдың 60-жылдары «өзгенің патшалары қаһарман да, біздің хандар неге қанішер» деп бір шумақ өлең жазғаны үшін қызметтен қуылғанын, Қ.Мырзалиевтің «Біздің тарих ол-дағы қалың тарих, Оқулығы жұп-жұқа бірақ-тағы» деген өлең жолдары үшін биліктегілер ақын ағамыздың басынан сипамағанын көрермендерге əсерлі жеткізді. Облыс əкімінің орынбасары Сəкен Қаныбеков халықты Наурыз мерекесімен құттықтап, ақындарға сəт сапар тілеген соң аламан айтыс та басталып кетті. Сонымен... Бірінші жұпта айтысқа сарыағаштық Жарқынбек Наушабеков пен жамбылдық Ахметжан Өзбеков түсті. Жарқынбек «Көзіме сыйып тұрғанмен, Сөзіме сыймай тұрсыңдар» деп халықпен амандасып алған соң Əлия, Мəншүк, Хиуазды білетін көпшілік үшін, майданда ерлік көрсеткен басқа да қазақ қыздары жөнінде тың мəліметтер жария етті. Мəселен, Балтық жағалауын азат етуге қатысқан Ғарипа, партизандар Майра мен Нұрғаным, снайпер Мəлика, Əзима, десантшы Қаламсияларды тізе келе: Мұның бəрі айтылмай келді рас, Айтқызбай теуіп еді белден кімдер? Аз ұлттарды кемсіткіш Кремльдің, Айтқанына амалсыз көнгенсіңдер. Соның бəрі ашылып жатыр бүгін, Ақтарып ақиқатты келген күндер. Кім не десе де о десін, шаруамыз жоқ, Ең бастысы, ер туған ерлерсіңдер. Қазағым, Азияда жалғыз ғана, Жауынгер қыздар туған сендерсіңдер, - деп түйіндеді. Сонан соң негізгі қарсыласы Кəрима-

ның (Оралова) ауырып қалғанына байланысты, Айнұрға (Тұрсынбаева) еріп келген Ахметжанның қарсылас болғанын «маған ылғи да қалған-құтқан бұйырады» деген əзілмен сөз кезегін əріптесіне берді. Сөзден тосылатын Ахметжан ба? ... Айнұрға атқосшы боп ілесіп кеп, Орақ тілмен ой шөбін орып тұрмын. Кəрима келмей қалып, запастағы, Офицердей қатарын толықтырдым. Билет алмай пойызға мініп кеткен, Жалтаңбай жолаушыдай болып тұрмын, - деген ұтымды жауабын қайтарды. Айтысты одан ары қарай жалғаған Ахметжан Оңтүстік өңірінің ең бір осал тұсын былайша өрнектеді: 2050-ден де əрі асамыз, Болашақты жарқын деп бал ашамыз. Төрімізге жайғасқан Ассамблея, Құтты болсын 20 жыл тамашаңыз. Қазақстан бүтін бір мемлекет, Ұлттар болып ұйысып жарасамыз. Ал, қазақтар оңаша қалған кезде, Қоңырат, Дулат болып таласамыз. Ахметжанның осы шумақтары шындықты бетімізге шыжғырып басқандай болды. Осыдан сабақ алатын жандар, əсіресе, зиялы қауым өкілдері болса қанекей?! Шымкентте Шəмші салған əн бар екен, Сəулетінде шығыстық сəн бар екен. Ұлтымның өсім санын көбейтетін, Оңтүстікте үш миллион жан бар екен. Шымкенттіктің шешеден қайыруында, Демографияны қамтитын мəн бар екен, - деген əзілінің соңында үлкен зіл жатқаны аян. Осы бір кемшілігімізді Елбасымыз Оңтүстікке келген бір сапарында жұмсартып жеткізгені де есімізде. Зерделеп қарасақ Ахметжан ойлы, орақ тілді ақын. Бір əттеген-айы сөзі «тас» болғанымен, əуені «пəс». Сахнаны игермегені, əртістік қабілетінің жоқтығы Ахметжанды үнемі төмен тартып тұрады. Айтыстың ең қызықты да, тартысты жұбы Анар Жаппарқұлова мен

қарағандылық Мақсат Аханов болғанын бүкіл көрерменнің үздіксіз қол соғып, екі ақынды кезек-кезек демеп отырғаны айқындады. Құрдастар қалжыңы, қазақтың ырымдары мен дəстүрі айтыстың өзегіне айналды. Бұл айтыс тек қана көзбен көріп, өз құлағыңмен тыңдайтын айтыстардың бірі болды десек қателеспейміз. Үзіліссіз алты сағатқа жуық созылған аламан айтысты жазушы Мархабат Байғұт қорытындылады.

- Бүгінгі айтыс жоғары, діттеген деңгейде өтті деп ойлаймыз. Хандарымыз, батырларымыз, ІІ дүниежүзілік соғыстағы қаһарман ағаларымыз бен апаларымыз, ел тұтастығы мен халықтар достығы, Тəуелсіз Қазақстанның жетістіктері мен көктем мерекесі бəрібəрі қамтылды. Ақындарға рахмет! Көп ізденген. Ардақты ағайындар, Сіздерге рахмет, бес сағатқа жуық тапжылмай айтыс тамашалаған. Басында финал жасамаймыз деп келісіп едік. Алайда, Сіздердің айтысқа деген ықыластарыңызды ескердік. Бұл мерекеде наурызкөжені қарын жарылғанша ішу керек деп айтады. Сол сияқты сіздер де айтысқа тойсын дедік. Айтыстың ардагері, ақтаңгері, жолбарысы атанып жүрген Бекарыс жөнінде бірер сөз. Бекарыс бұл жолы мүлт кетті. Сондықтан алғашқы үштікке ілінбеді. Дегенмен, күллі қазақ мойындаған Бекарыс өз биігінде қала береді. Жалпыңызға рахмет! – деді. Сонымен, «Наурыз» айтыстың бас жүлдесiн (1,5 млн. теңге) Бiржан Байтуов жеңiп алса, 1-орынды (1 млн. теңге) Сара Тоқтамысова олжалады. Ал, 2-орын (750 мың теңге) Анар Жаппарқұловаға, 3орын (500 мың теңге) Əсем Ережеқызына бұйырды. Айнұр Тұрсынбаева, Мақсат Аханов, Бекарыс Шойбеков жəне Мұхтар Ниязов арнайы жүлдемен (300 мың теңге) марапатталды. Өзге ақындарға ынталандыру сыйлығы (200 мың теңге) тапсырылды. Ақыл БЕК

ТОПЖАРҒАН

ҚЫЗДАРЫМЫЗДЫҢ ҚАРЫМЫ КҮШТІ

Бүгінде еліміздегі мектептер мен кəсіптік-техникалық колледждерде алғашқы əскери дайындық пəні ҚР Конституциясы, ҚР-ның «Əскери доктринасы, «Қазақстан Республикасының Қарулы күштері жəне Қорғанысы туралы» жəне «Əскери міндеттілік жəне əскери қызмет туралы» ҚР Заңдарына сəйкес жүргізіледі. Бұл пəн əскерге шақырылуға жəне əскерге шақырылу жасындағы білім алушы жастарға өткізіледі. Аталған дəріс өскелең ұрпақты ел басына күн туса, етікпенен су кешіп Отан қорғайтын, жерін жауға бермей шайқасатындай ерік-жігер танытуына ықпал етеді. Бұл ретте осы пəнді жүргізетін мұғалімнің біліктілігі үлкен рөл ойнайды. Алғашқы əскери дайындық дəрісі алғашқы əскери дайындықпен тығыз ұштастырыла отырып, жастардың əскери істі жақсы меңгеруіне, төтенше жағдайларда қорғанудың

тəсілдері мен құралдарын дұрыс пайдалана білуге ықпал етеді. Қытай философында «Маған жай айтсаң — ұмытамын, көрсетсең есімде сақтаймын, ал өзімді іс-əрекетке қатыстырсаң, үйренемін» деген даналығы бар. Бұдан теорияны тəжірибемен ұштастырудың маңызының зор екенін түсінуге болады. Алғашқы əскери дайындық пəні барысында жастар санасына «Отан – оттан да ыстық» екенін сіңдіру яғни, елге, жерге, діліміз, дініміз бен тілімізге деген құрмет сезімін ояту қажет. «Іргесі берік елді жау алмас, дауысы бір елді дау алмас» деген. Сондықтан да қойнауы қазынаға толы жерімізді қорғайтын намысты, жігерлі, қайратты жастарымыз көп болғай. Дəулет НАЗАРБЕКОВ, А. Байтұрсынов атындағы №1 жалпы орта мектебінің АƏД пəнінің мұғалімі. Түркістан қаласы.

ХАБАРЛАНДЫРУ «Шопан и Ком» Жауапкершілігі шектеулі серіктестігі (тіркеу нөмірі 31322-1958-ЖШС; тіркеу күні 06.05.2011ж) өз жұмысын тоқтататынын мəлімдейді. Для исполнения решения Аль-Фарабийского райсуда г. Шымкента № 2-6139 от 06.10.2014 г. приношу свои извинение Егизбаеву Мукану Кенесбековичу. В.И.Нарижний

Атқарушы директор Асыл ЖАПАНОВ Директордың орынбасары Қайыржан СЕМБАЕВ

«Əділет» ұлттық апталығының президенті Қуанышбек Тасболатұлы БОТАБЕКОВ

Жауапты редактор Алмас АҚЫЛБЕК Жауапты хатшы Мұрат СЕРІКБАЙҰЛЫ

Əсел Қанайдың жеңіс тұғырындағы сəті

Республикалық «Əділет» ұлттық апталық газеті алқа кеңесінің төрағасы Нағашыбек ҚАПАЛБЕКҰЛЫ Тілшілер қосынының жетекшісі Мұратбек ТОҚТАҒАЗИН Меншікті тілшілер: Доқтырхан ТҰРЛЫБЕК (Алматы қаласы) Гүлмира МƏНШƏРІПОВА, (Астана қаласы)

Жарнама жəне жазылу бөлімі Салтанат ИБРАГИМОВА Техникалық директор Константин МАРКОВ Видео-фотооператор Руслан НАСИРОВ Серік ҚОСАЕВ

Мекен-жайымыз: ҚР Астана қаласы, А. Иманов көшесі, 41/127. Шымкент қаласы, Қазыбек би көшесі, 84Б-үй. Байланыс үшін тел./факс: 8 (7252) 55-85-84 Ұялы: 8-777-557-08-52

не көп септігін тигізеді. Жақын адамдарының мұндай қолдауы оны ерекше қанаттандыра түседі. Қазақстанның бірнеше дүркін жеңімпазы болған спортшы қыз жайында №11 шығыс жекпе-жек түрлерінен балалар мен жасөспірімдердің мамандандырылған спорт мектеп директоры Данияр Исабаев: – Негізінде Əселдің бұл жарыста топ жаратынына сенімді болдым. «Еңбегіне қарай өнбегі» деген. Оның ізденісінің өзі ерекше. Үнемі талмай, тынбай еңбектенеді. Қандай жағдай болмасын жаттығудан қалмайды. Білімге құштарлығы күшті. Оның ерікжігері мықты. Жарыстарда қарсыластарының алдында əлсіздік танытпайды. Мойымайды. Бұл мақтау сөздер оның жігерін одан əрі жандандыра түседі деп үміт артамын,- деді. Каратэдан спорт шеберлігіне үміткер бұл қос қызымыздың жеңісі олардың шеберлігін шыңдаған Асқар Исабаев, Нұржан Мамешов сынды жаттықтырушылардың бойына мақтаныш сезімін ұялатты. Каратэдан болашағынан зор үміт күттіретін тағы бір спортшы қыз Айжан Анарбай аталған жарыста күміс медальды олжалады. Бұл чемпионатқа 580 спортшының қатысқанын ескерсек Айжанның бұл жеңісін тəуір көрсеткіш деп толық сеніммен айта аламыз. Айжан каратэдан бірнеше халықаралық турнирлердің жеңімпазы, ҚР құрама командасының мүшесі. Ол аталған спорт түрі ойыны бойынша өзін алғаш жаттықтырған жаттықтырушысы Руслан Жабаевқа зор алғыс айтады. Ал қазіргі жаттықтырушысы Нұржан Мамешов болса Айжанның алар асуы əлі алда екенін, ең бастысы көп еңбектену қажеттігін айтып оған сəттіліктер тіледі. Қазіргі таңда бұларды спортқа дайындап жəне үлкен жарыстарға шығарып жүрген мектептің каратэ бөлімінің аға жаттықтырушысы Нұржан Мамешов болып табылады. Сөз соңында қарымы мықты бұл қыздарымызды жеңістерімен құттықтап, өмірінде құрмет пен қолдау көп болғай демекпіз. С. ЖЕКСЕНБЕК

А. Анарбай

Жастар – еліміздің ертеңі, ұлтымыздың айнасы. Болашағымыздың баянды, тəуелсіздігіміздің тұғырлы болуы бүгінгі жас ұрпаққа байланысты екені сөзсіз. Елдің сенер тірегі, жұдырық болса білегі бола алатын, сапалы білім, саналы тəрбиемен сусындалған елжанды ұрпақ тəрбиелеу біздің ортақ міндетіміз. «Ел боламын десең – бесігіңді түзе» деген. Бұдан келісті келешекті қалыптастыруда ұрпақ тəрбиесінің маңызы аса зор екенін ұғынуға болады. Өз кезегінде ұрпақ тəрбиесінде əскери патриоттық дəріс берудің орны ерекше.

Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан облысы мен Астана қаласының спортшылары қатысқан тартысты бəсекеде аталған мектептің мақтанышы Гүлмира Үсенова қарсыластарының барлығын тізе бүктіріп, чемпион атанды. Ол бұл жемісті жеңіске қол жеткізуде көп тер төкті. Бес жылдан бері спорттың осы түрімен тұрақты түрде шұғылданып келе жатқан Гүлмира – Қазақстанның бірнеше дүркін жеңімпазы, Азия чемпионатының қатысушысы, Орталық Азия чемпионатының жеңімпазы, халықаралық турнирлердің жүлдегері. Бүгінде ҚР жасөспірімдер құрамасының мүшесі.

– Бұл спорт түріне қатты қызығамын. Басқа спорт ойынына көңілім аумайды. Негізгі мақсатым – Əлем чемпионы болу. Ол үшін көп еңбектеніп, іздену керек екенін жақсы түсінемін. Жалпы осы сынды жарыстардың өткізілуі біз үшін үлкен сабақ дер едім. Мəселен, өзге жерден келген қарсыласыңның тəжірибесін басқа жаттықтырушы шыңдайтыны белгілі. «Өнерде үйрен де жирен» деген. Сондай сəттерде қарсыласыңнан немесе

қарсыласың сенен көптеген əдіс-тəсілдерді көріп, кейіннен соны меңгеріп алады. Яғни тəжірибемізді шыңдай түседі. Сол үшін де мұндай бəсекелер жиі ұйымдастырылса нұр үстіне нұр болар еді. Осылай деген Гүлмира Үсеноваға біз табысты бол деген игі тілек білдіреміз. Бұдан бөлек аталған чемпионатта Əсел Қанай да жеңімпаз болды. Əсел каратэ ойыны бойынша 6 жылдан бері шеберлігін шыңдап келеді. «Баласы атқа мінсе, анасы тақымын қысады» демекші, Əсел қандай да бір жарысқа барар алдын ата-анасы оның биік белестерді бағындыруына талабы да, тəжірибесі де жететінін айтады. Ең бастысы өзіне деген сенімін жоғалтпауын ұғындырып, ақжарма тілектермен шығарып салады. Бұл болашағынан үлкен үміт күттіретін Əселдің бойындағы қорқыныш пен толқу сезімдерінің сейілуі-

Ə. Қанай

Əскери патриоттық тəрбиенің маңызы зор

Г. Үсенова

Интернет телевидение Adilet TV примет на работу тележурналистов на конкурсной основе. При себе иметь резюме с фото. Обращаться по адресу Казыбек би 84 «б». Тел.: 8 (7252) 55-85-84. Факс: 8 (7252) 53-04-93.

Наурыз айының 28-і мен 29-ы күндері Шымкентте каратэ шито-рюден Қазақстан Республикасының чемпионаты болып өтті. Онда Шымкенттегі №11 шығыс жекпе-жек түрлерінен балалар мен жасөспірімдердің мамандандырылған спорт мектебі каратэ бөлімінің бірнеше спортшылары жеңіс тұғырынан көрінді. Болашағынан үлкен үміт күттіретін саңлақтар мектеп мерейін көтеріп, ұжым қызметкерлерінің көңілін бір серпілтіп тастады.

Апталық Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне ақпарат министрлігінде есепке алынып, 27.12.2013 жылы есепке алу туралы №14077-Г куəлігі берілген. Аптасына бір рет жарық көреді. Таралымы - 15 000 дана. Тапсырыс - 0830.

Апталық Астана қаласы, "Ernur" Медиа холдингі" ЖШС (Сілеті көшесі, 30-үй) мен Шымкент қаласы, "ERNUR" ЖШС-нің (Т.Əлімқұлов көшесі, 22-үй) баспаханасында басылады