Ұлттық рух – ұлттың асыл қасиеті. Б.МОМЫШҰЛЫ
¦ÄIËÅÒ ҰЛТТЫҚ АПТАЛЫҚ web: http://adiletgazeti.kz/
E-mail: gazeta_adilet@mail.ru №14 (218) = 10 сəуір = Жұма = 2015 жыл НАЦИОНАЛЬНЫЙ ЕЖЕНЕДЕЛЬНИК / NATIONAL WEEKLY / ULUSAL HAFTALIK / 國家周刊 / اﻟوطﻧﯾﺔ اﻷﺳﺑوﻋﻲ
Мемлекет басшысы Абайдың «Жидебай-Бөрілі»
мемлекеттік тарихи-мәдени және әдеби-мемориалдық музей-қорығына барды Елбасы мұнда музей жəдігерліктерімен танысты жəне Семей қаласының шығармашылық зиялы қауым өкілдерімен кездесті. Нұрсұлтан Назарбаев Шығыс Қазақстан облысы мəдени жəне рухани мұраларға бай екенін, оларды сақтау мен дамыту мемлекеттік саясаттың басымдықтарының бірі болып қала беретінін атап өтті. – Шығыс Қазақстан – Абай, Шəкəрім, Мұхтар Əуезов туған киелі мекен. Олардың шығармаларында терең философия тұнып жатыр. Ұлы Абай барлық ұлттар бір əулеттің балалары екенін жүз жыл бұрын айтқан. Біз бүгін елдегі достықты, тұрақтылықты нығайтудамыз. Көптеген елдер 100 жылда да жетпеген нəрсеге біз небəрі 23 жылда қол жеткіздік. Егер тəуелсіздік сақталмаса, ел экономикасы дамымаса жəне əлеуметтік мəселелер шешілмесе, халық игілікке кенелмейді. Бүгінде барлық бағытта жұмыс жүргізіліп жатыр. Бұрын Семейде жылу беруге байланысты проблема болды, 200 қазандық қаланы түтінге орайтын. Қазір бұл проблеманың бəрі шешілді. Біз Семей ГЭС-ін салу мəселесін ойластырып жатырмыз. Жалпы, Қазақстан дұрыс жолда келеді, саяси тұрақтылықты, өзара түсіністікті жəне достықты сақтау қажет, – деді Қазақстан Президенті. Сөз соңында Нұрсұлтан Назарбаев көрсеткен қолдаулары үшін кездесуге қатысушыларға алғыс айтып, еңбекте табыс
тіледі. * * * Абайдың «Жидебай-Бөрілі» мемлекеттік тарихи-мəдени жəне əдеби-мемориалдық музей-қорығы 1940 жылы құрылған.
20 мыңнан астам жəдігерлік сақталып отырған мекемеде 82 адам жұмыс істейді. Музей экспонаттары қатарында Абай дəуірін, оның қоғамдық қызметін сипаттайтын түпнұсқа құжаттар, этнографиялық жəне
мұрағаттық материалдар, Шығыс классиктерінің сирек кітаптары, батыс философтарының шығармалары, ақын замандастарының естеліктері бар. Akorda.kz
«Əділет» ұлттық апталығының 23 қаңтарда жарық көрген №03 (208) санында «Ақталғандардың абыройы ешкімді алаңдатар емес» атты мақала жарияланғаны белгілі. Аталған материалда автор қандай да бір қылмыстық, əкімшілік, азаматтық іс бойынша қамауға алынған жандардың сот залынан ақталып шыққаннан кейінгі жағдайының көлеңкеде қалып қоюы, яғни, құзырлы орган өкілдерінің олардың моральдық құқының қорғалуына аса қатты назар аудармайтынын сын садағына алған. Бұл мəселеге Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің депутаты, генерал-лейтенант Абай Тасболатов төмендегідей пікір білдірді.
тік тексеру жүргізуді талап етуге, сондай-ақ осы баптың 11-1 тармағына сəйкес ол өзіне мəлім болған сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтың анық жағдайлары туралы өзі жұмыс істейтін мемлекеттік орган басшылығының назарына немесе құқық қорғау органдарына жеткізілген жағдайда, Қазақстан Республикасының заңнамасына сəйкес мем-
Президенту Казахстана Нурсултану Назарбаеву, Председателю Верховного Суда РК Кайрату Мами, Генеральному Прокурору РК Асхату Даулбаеву от матери 4 детей Аязбаевой Жанны Марксовны.
ОБРАЩЕНИЕ Я обращаюсь к Вам, не зная, как жить дальше и как бороться в сложившейся ситуации. Накануне выборов президента Республики Казахстан Глава нашего государства, являющийся в настоящее время кандидатом на должность президента РК, в своей предвыборной платформе на XVI Съезде партии «Нур Отан» призвал обеспечить верховенство закона, ужесточить требования к судейскому корпусу, к подбору и расстановке кадров. Более того Президент РК призвал ужесточить борьбу с коррупцией в судейском корпусе в целях отправления справедливого и независимого правосудия. Именно это обстоятельство стало лучиком надежды, что сдерживает меня от последнего в моей жизни отчаянного шага. Я мать четверых детей, граждан Республики Казахстан, на протяжении семи лет живу на улице, не имея никаких средств к существованию, так как обманута властьимущими людьми при молчаливом потворстве отдельных членов Верховного суда РК. В 2006 году мною была приобретена квартира у Канадовой Сауле Ергалиевны, дочери бывшего большого чиновника, экспредседателя суда одной из областей Казахстана Канаданова Ергали Бейсембаевича. Сама Канаданова С.Е. является профессиональным юристом, работает нотариусом в г. Алматы. Для покупки данной квартиры в банке был получен ипотечный кредит в размере 656 000 дол. США, который был выплачен Канадановой С.Е. в качестве основной части оплаты за приобретаемую квартиру. Однако в 2008 году Канаданова С. Е. обратилась в суд и, используя свои связи, умудрилась расторгнуть договор куплипродажи, при этом денег не вернув. Не подозревая об истинных намерениях с ее стороны, я поверила ее словам, что деньги, которые она получила, она обязательно вернет. Но каждый раз, когда я обращалась к ней с просьбой вернуть мне деньги, она, злоупотребляя моим доверием, а также отсутствием у меня возможности заниматься данным вопросом, так как в тот период у меня были сложные роды и как следствие слабое здоровье, выпрашивала у меня отсрочку. Так продолжалось до того момента, пока кредитор в лице банка не предъявил иск в суд и не взыскал с меня сумму 77 000 000 тенге. Теперь мне понятно, что Канаданова С.Е., являясь профессиональным юристом, заранее продумала свой корыстный план, в который входило обмануть меня, протянуть, как можно больше времени и в последующем использовать срок исковой давности, о котором я, не имея юридического образования, знать не могла. Учитывая наше бедственное положение с малолетними детьми, а также появившуюся возможность ходить по судам, так как дети уже подросли, я взяла денег в долг для оплаты государственной пошлины и, приложив максимум усилий, все же добилась справедливости, благодаря профессионализму судей Алматинского городского суда. Ведь указанные деньги не мои, это деньги банка, которые я должна вернуть кредитору. Изучив все обстоятельства дела, своим решением Апелляционная коллегия Алматинского городского суда, взыскала с Канадановой С.Е. незаконно присвоенные ею деньги. В последующем с выводами Апелляционной коллегии согласился суд Кассационной инстанции Алматинского городского суда. Однако Канаданова С.Е. вместо того, чтобы исполнить элементарно свой гражданский долг и просто по-человечески вернуть незаконно присвоенные деньги, пообещала мне расправиться со мной, используя все свои связи и связи своего отца Канаданова Ергали Бейсембаевича. При этом она без стеснений угрожала, что ее отец очень хорошо знает всех судей Верховного Суда, и он приложит все свои усилия для отмены состоявшихся законных решений суда г. Алматы. Угрозы не прошли даром, она действительно подала жалобу в Надзорную коллегию Верховного Суда РК. Мне до сих пор не понятно, почему Верховный Суд, попирая все законы морали и нравственности, пошел на поводу у семьи Канадановых и отменил законные решения судов г. Алматы. Ее угрозы сбылись, ее семье досталась и квартира, и деньги, которые она получила, продавая ее. В свою очередь мне не осталась ни квартиры, ни денег, но есть долг перед банком в размере 77 000 000 тенге.
Абай ТАСБОЛАТОВ, ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты, генерал-лейтенант:
«СОТ ШЕШІМІНСІЗ АЗАМАТҚА АЙЫП ТАҒУ АЗАЙМАЙ ТҰР» СҮЙІНБАЙ АҚЫН – ТҮРКІ ДҮНИЕСІНІҢ РУХАНИ ҚАЗЫНАСЫ Алматыда, Қазақстан Жазушылар одағында əдебиетшілер үйінде қазақтың ұлы ақыны Сүйінбай Аронұлының туғанына 200 жыл толуына арналған үлкен əдеби-сазды кеш болып өтті. Кеш шымылдығын қазақтың Құрманғазы атындағы ұлттық академиялық оркестрі дүрілдеген күйлерімен ашты. Кешті академик жазушы Нағашыбек Қапалбекұлы ашып, жүргізіп отырды. Халықаралық Түркі əлемі академиясының президенті, филология ғылымының докторы Дархан Қыдырəлі, Қазақстан Ұлттық Ғылым академиясының академигі, халықаралық «Қазақ тілі» қоғамының президенті Өмірзақ Айтбаев, Қазақстан Жазушылар одағы басқармасы төрағасының бірінші орынбасары, көрнекті ақын Ғалым Жайлыбай, Жамбыл ауданының əкімі Жандарбек Далабаевтар сөз сөйлеп, Сүйінбай ақынның шығармашылығы жəне оның мұрасын зерттеу, зерделенуі жайлы ой бөлісті. Ұлттық Ғылым академиясының корреспондент-мүшесі, филология ғылымының докторы Бауыржан Жақып, Қазақстан Жазушылар одағы басқармасы төрағасының орынбасары Маралтай Райымбекұлы, ұйғырдың дарынды қаламгері Абдолла Азнабакиев секілді ақындар өлеңдерін оқыды. Сүйінбай, Жамбыл, Үмбетəлі музейлері мен «Таңбалытас» қорық музейі қызметкерлері «Сүйінбайдың елі мен жері» атты мазмұнды көрме ұйымдастырды. Халықаралық түркі мəдениетін дамыту ұйымы – ТҮРКІСОЙ басшылығы атынан белгілі публицист-журналист, «Əділет» ұлттық апталық газетінің президенті Қуанышбек Ботабеков ТҮРКІСОЙ-дың Тоқтағұл Сатылғанов атындағы медалімен марапатталды. Кешті жүргізген жазушы Нағашыбек Қапалбекұлы Сүйінбай ақынның 200 жылдығына байланысты атқарылып жатқан игі істерді атап айтып берді. Кеш «Сүйінбай сазы» ансамблі, «Аманат» тобы жəне басқа да өнерпаздардың концертіне ұласты. С. ƏШІМОВА
- 2015 жылдың 15 қаңтарында «Əділет» ұлттық апталығы газетінде
жарияланған «Ақталғандардың абыройы ешкімді алаңдатар емес» деген мақаламен танысып шықтым. Автор көтеріп отырған тақырып өте орынды деп санаймын. Осыған орай, 1999 жылғы 23 шілдедегі «Мемлекеттік қызмет туралы» Қазақстан Республикасының Заңының 8-бабы, 11-тармағында мемлекеттік қызметші егер өзіне негізсіз айып тағылды деп есептесе, қызмет-
лекеттік қызметшінің құқықтық тұрғыдан қорғалуға тиіс екені көрсетілген. Мақалада өз құқықтары мен міндеттерін жетік білетін мемлекеттік қызметшінің тергеу амалдарынан босап шыққанына тəубе айтып, бұзылған құқығын қорғауға енжарлық танытуын амалсыздың күні деп бағалауға болатыны жөнінде айтылған. (Жалғасы 2-бетте).
ҚР Бас прокуроры А. Дауылбаевтың назарына!
ЗАҢНАН ДА, ҚҰДАЙДАН ДА... немесе жазықсыздардың жанайқайы Бас Прокуратураға жете ме? Жұмыс іздеп Ақтау қаласында болып қайтқан сарыағаштық Умаров Бекнұр, 2013 жылдың ақпан айының 4-нен 5-не қараған түні сағат 12:30да таксимен Сарыағаштағы "Жібек жолы" ауылына келіп түседі. "Жібек жолы" бүкіл Қазақстан "Черняевка" деп атайтын, Қазақстан мен Өзбекстанның арасындағы ең үлкен кеден бекеті орналасқан ауыл! Жыл 12 ай, күндіз-түні, тура бір құмырсқаның илеуіндей құж-құж болып жататын жер. Жақтары бір сембей сарнаған таксистер, бірінің үстіне бірі шыққан ақша айырбастайтын дүңгіршектер, алқа-салқасы шыққан уақытша шəйханалар, үйлердің ауласынан жабайы ашыла салған автотұрақтар тəулік бойы жабылмай жұмыс істеп тұрады. Бекнұрды достары Баққожа, Ердəулет, Абдулла күтіп алып, сол жердегі Азамат деген баланың гамбургер дайындайтын дүңгіршегіне барып тамақтанып, əңгімелесіп отырады. Бекнұр Атырауда жүрген кезде Азаматтың əкесі қайтыс болған екен, хабарын сол жерде естіп ол құран бағыштайды. Əңгімелесіп отырғанда уақыт та зыр етіп, түнгі сағат 2:30 болады. Төртеуі қайтуға жиналып жатып, Бекнұр Азаматтан "ақшасын ертең тастап кетемін" деп, қарызға тағы бір гамбургер сұрап алады. Сөйтеді де төртеуі жақын жердегі Баққожаның үйіне барып қонады! Бұл түн Бекнұр мен Ердəулеттің бостандықтағы соңғы түндері еді!
Азанда Ердəулет пен Абдулла өз жұмыстарымен кетеді де, Баққожа Бекнұрмен қосылып "Қарабау" ауылына қарай жолға шығады. "Қарабауға" келіп үйіндегілермен көріскен соң Бекнұр мен Баққожа "Сарыағаш-Ташқұлақ" автобусымен, шопырына "ақшасын қайтарда береміз" деп, орталықтағы халық банкіне дейін жетіп алады. Бекнұр банктен 11 700 теңге стипендиясын алып, базардан киініп, Баққожа екеуі "қайтардағысын да" төлеп, əлгі автобуспен Бекнұрдың үйіне кешкі сағат 5-6 шамасында қайта келеді. Тамақтанып болып, Бекнұр Баққожаны шығарып салып тұрғанда, бір топ полиция қызметкерлері сау ете қалып, əй-шəй жоқ Бекнұрға қарай ұмтылады. Сасып қалған Бекнұр, тұра кеп қашады. Бірақ полиция қызметкерлері оны қуып жетіп, желкелеп машинаға тығып, полиция бөлімшесіне алып кетеді. Сөйтсе түнде Бекнұр достарымен тамақтанып отырған Азаматтың дүңгіршегінен көшенің қарсы жағында орналасқан ақша айырбастайтын "обменныйдағы" 2 "валютчица" əйелді, беттеріне маска киген үш жігіт тонап, 850 мың теңге ақшаларын алып кетіпті. Учаскелік полиция инспекторлары түнде сол аймақта болғандарды сұрастырып, Бекнұр, Абдулла, Ердəулет, Баққожалардың Азаматтың дəмханасында тамақтанып 2 сағаттан аса уақыт отырғанын біліп, төртеуін де ұстап əкетеді. Күдік Бекнұр мен Ердəулетке түсіп қылмыстық іс қозғалады да, неге екені белгісіз Абдулла мен Баққожа босатылады. (Жалғасы 2-бетте).
Сегодня я опустила руки, не зная, как жить и кормить своих маленьких детей. Если государству не нужна здоровая семья, дети, которые смогут сказать слово «мама», то пусть государство заберет моих детей, как забрало веру в справедливость, потому что ее мамы могут лишиться из-за правового беспредела, творящегося в нашей судебной системе. Я давно потеряла покой, ведь меня беспокоит не только банк, чьи деньги нагло и бесцеремонно присвоила семья Канадановых, но и судьба моих 4-х детей. Сейчас я нахожусь в депрессивном состоянии, ни один мой день не обходится без успокоительных лекарств. Не могу смотреть, как мучаются мои дети. Мне стыдно и больно мириться с тем, что им приходится видеть тяжелую участь нашей жизни. Им давно нет покоя от беспокойств нашего дома представителями банка и людьми, которым я должна деньги. Я на грани от того, чтобы наложить на себя руки.... Обращаясь к Вам, прошу Вас восстановить справедливость, истребовать данное гражданское дело и отменить незаконное и не справедливое решение Надзорной коллегии Верховного Суда РК. Аязбаева Жанна Марксовна, мать четверых детей P.S. Редакция газеты «Адилет» надеется, что те, кому адресовано обращение, прореагируют на него, не дадут погибнуть женщине, примут соответствующие меры и известят об этом редакцию. Напомним, что в пяти новых реформах, предложенных нашим Елбасы и направленных на создание транспарентного государства, особое внимание уделено совершенствованию судебной системы. Он прямо говорит, что «сегодня самые слабые звенья судебной системы – отбор судей, неэффективность квалификационных требований к судьям, что приводит к коррупционным явлениям». Так может, уже пора нам серьезно задуматься над этим и исправлять ошибки, чтобы рядовые казахстанцы окончательно не утратили веру в торжество справедливости?
Астанадағы Жеңіс парадына 5 мыңнан астам қазақстандық əскери қызметші қатысады
¦ÄIËÅÒ
АДАМ. ЗАҢ. ТАҒДЫР
Кінəсі жоқ Бекнұр мен Ердəулеттің болашағына балта шауып отыр!
Абай ТАСБОЛАТОВ, ҚР Парламенті Мəжілісінің депутаты, генерал-лейтенант:
«СОТ ШЕШІМІНСІЗ АЗАМАТҚА АЙЫП ТАҒУ АЗАЙМАЙ ТҰР» (Соңы. Басы 1-бетте). Автордың айтуынша 2014 жылы республика соттарымен 41 адамға қатысты ақтау үкімдері шығарылып, 30 (2013 жылы 24) адамға қатысты ақтау негіздерімен қылмыстық іс өндірісін қысқарту туралы сот қаулылары заңды күшіне енген. Оқырманға жан-жақты түсінікті болу үшін тиісті құқық қорғау органдарынан 2-3 мемлекеттік қызметшіге қатысты қозғалған іспен танысып, одан əрі кеңінен тарқатып жазғаны жөн болар еді. Ал ақталып шыққан азаматтардың құқықтарына нұқсан келтірген құқық қорғау органдары қызметкерлердің қаншасына тəртіптік шара қолданылғаны туралы ақпарат алу мақсатында 2015 жылдың 18 наурызында Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасына сауал жолданды. Алайда, соңғы кездері республика көлемінде заңсыздыққа жол беріліп бұқаралық ақпарат құралдарында мемлекеттік қызметшіге қатысты сот шешімі шықпай жатып, тергеу амалдарын жүргізу барысына тексеру жəне «сыбайлас жемқорлық» деген ауыр айыптың тағылуы кеңінен етек алып отыр. Бұл қарапайым халықтың мемлекеттік қызметшілерге сенімсіздікпен қарауына əкеп соғуда. Сондықтан, «Нұр Отан» партиясының XVI съезінде Елбасы Н.Ə.Назарбаев берген тапсырмаларды басшылыққа ала отырып, əрбір мемлекеттік қызметшіні өзіне жүктелген міндеттерді адал атқарып, елге мінсіз қызмет етуіне шақырамын. Міне, құрметті оқырман, мəжіліс депутаты Абай Бөлекбайұлы біз көтерген мəселеге осылай деп пікір білдірген. Өз кезегінде ол бұл жəйтке жауап бермес үшін жан-жақты тексеру жүргізіп, еліміздің Бас прокуратурасына хат жолдаған екен. Хатқа еліміздің Бас прокурорының орынбасары А. Кравченко төмендегідей мəлімдеме берген. Құрметті Абай Бөлекбайұлы! М. Рашовтың «Əділет» газетіне жарияланған «Ақталғандардың абыройы ешкімді алаңдатар емес» атты мақалаға қатысты өтінішіне келесіні хабарлаймын. 2014 жылы 41 тұлғаға қатысты ақтау үкімдері жəне ақтау негізімен 30 тұлғаға қатысты сот қаулылары заңды күшіне енген.
Əрбір ақтау үкімі мен істерді қысарту деректері прокуратура органдарында қаралады. Өткен жылы 43 прокуратура жəне 503 полиция қызметкерлері тəртіптік жауапкершілікке тартылған. 2014 жылы ақталған азаматтармен республикалық бюджеттен моральдық жəне материялдық шығындарды өндіру жөнінде сотқа 76 талап арыз берілген. Оның 57 бойынша сот шешімі шығарылса, тек 43 талап қанағаттандырылып, 67 350 579 теңге өндірілген. Өтініш иесі Рашов заңсыз қылмыстық жауапкершілікке тартылу нəтижесінде келген шығынды азаматтардың өндіріп алуы мен оның тəртібін түсіндіру заңмен реттелмегендігін көрсетеді. Қылмыстық істі жүргізу органының заңсыз əрекеті мен келген шығынды өндіру мəселесі Қылмыстық-процесті кодекстің (одан əрі ҚПК) 4 тарауында қарастырылған. ҚПК-тің 37-бабына сай қылмыстық қудалау органы адамды ақтау жəне оған қылмыстық процесті жүргізетін органның заңсыз əрекеттерінің салдарынан келтірілген зиянды өтеу бойынша заңда көзделген барлық шараларды қолдануға тиістігі көрсетілген. Егер адамды заңсыз ұстап алудың, күзетпен ұстаудың, үйқамақтың, лауазымнан уақытша шектеудің, арнаулы медициналық ұйымға орналастырудың, соттаудың жəне медициналық сипаттағы мəжбүрлеу шараларын қолданылған болса, ақталған тұлға келген зиянды өндіріп алу туралы сотқа талап арыз беруге құқылы. ҚПК-тің 38-бабына сай келтірілген зиян қылмыстық процесті жүргізетін органның кінəсі бар-жоғына қарамастан, толық көлемде республикалық бюджеттен өтеледі. Ақтау үкімен шығару немесе ақтау негізімен қылмыстық істі қысқарту барысында тұлғаға келген шығынды өндіріп алу құқығы мен тəртібі түсіндіріледі. Сонымен қатар ҚПК-тің 39-бабына сəйкес қылмыстық процесті жүргізетін орган адамды ақтау туралы шешім қабылдай отырып, оның зиянды өтеткізу құқығын танып, оған зиянның өтелу тəртібі түсіндірілген хабарлама жіберіледі. Ақталған тұлға келген шығынды толығымен өндіріп алуға, моральдық зиянның орынын толтыруға, сол сияқты еңбектік, зейнеткерлік, тұрмыстық жəне басқа да құқықтарын қалпына келтіруге құқылы.
Рашов өтінішінде сол сияқты полиция қызметкерлері қылмыстық жауапкершілікке тартылмайтыны жəне олардан шығынды өндіруге жіберілген қаражат өндірілмейтіндігі көрсетілген. Тəжірибе көрсеткендей, лауазымды тұлғалардың барлық əрекеттері қылмыстық заңмен қудаланбайды. Көпшілік жағдайда ақтау үкімдері тек лауазымды тұлғалармен қылмыстық іс құжаттарын бұрмалау жəне т.б. дерекетері бойынша шығарылады. Азаматтық кодекстің 923-бабына сай анықтау, алдын ала тергеу, прокуратура жəне сот органдары лауазымды адамдарының əрекеттерінен келген зиянды олардың кінəсіне қарамастан, толық көлемде мемлекет өтейді. Өз кезегінде мемлекет АК-тің 933бабына көзделген тəртіптерде төленген төлем мөлшерін кінəлі лауазымды тұлғадан кері талап қоюға (регресс) құқылы, егер ондай тұлғаның кінəсі заңды күшіне енген сот үкімімен анықталса.
2015 жылдың 1 қаңтарынан бастап мерзiмдi əскери борышын өтеуден жалтарғандарға қарсы жауапкершiлiк арттырылды. Соған орай, Əкімшілік құқық бұзушылық кодексі мен Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексіне өзгертулер мен толықтырулар енгізілді. Он екі мүшесі сау бола тұрып, əскерге барудан жалтарып жүргендер үшін енді жайбарақат өмірдің ауылы алыстамақ. Сонымен қатар, əскерге барудың орнына түрлі салада еңбек етіп жүргендердің де жағдайы қиындамақ. Себебі, енді кез-келген кəсіпорын басшысы өз мекемесінің жұмысшылары жайлы бар ақпаратты əскери комиссариатқа өткізіп отырады. Ал егер олай етпесе басшысының өзі айыппұлдың астында қалмақ. Бұл туралы толығырақ ОҚО Қорғаныс істері жөніндегі департамент бастығының орынбасары Нұрмаханбет Дюсебаев мəлiм еттi. – Жаңа Қылмыстық кодексте əскери борышын өтеуден жалтарғаны үшін жазалау шаралары күшейтілді. Атап айтқанда, заң бұзушыларға ақшалай айыппұл салумен қатар, əскерге шақырудан жүйелі түрде бас тартқан азаматтарды қамауға алу жазасы да қарастырылған.Əскерден жалтарғандарға 1 мың АЕК яғни,1 миллион 980000 теңге айыппұл жəне қылмыстық жауапкершiлiк қарастырылған. Немесе 1 жылға бас бостандығынан айырылуы мүмкін. Одан бөлек, өзінің денсаулығына зиян келтіру арқылы немесе аурумын деп жалған сылтаурату жолымен құжат жасау жəне өзге де алдау арқылы дəл сол іс-əрекет үшін үш мың айлық көрсеткішке дейінгі айыппұл салынады. Сонымен бірге, түзеу жұмыстарына не үш жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады. Айта кетейік, егер əскерге шақырылушы тергеп-тексеру органы істі сотқа бергенге дейін əскерге шақыру пунктіне өз еркімен келсе, онда жеңілдіктер қарастырылған. Азаматтардың əскери есепке алу жөніндегі міндеттерді орындамауына төленетін айыппұл мөлшері одан да көбірек. Мəселен, əскери есепте тұрған немесе тұруға міндетті азаматтың жергілікті əскери басқару органының шақыруы бойынша көрсетілген мерзімде дəлелді себепсіз келмеуі,тұрақты тұрғылықты жерге сондай-ақ уақытша (үш айдан астам мерзімге) тұруға келуі мен қызметтік іс-сапарларға, оқуға, демалысқа келіп, келген жері бойынша халыққа қызмет көрсету орталығына жеті жұмыс күні белгіленген мерзімде келмеуі – бес айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салуға əкеліп соғады. Сондықтан біздің жастар өз міндеттерін білуі тиіс. Бірақ, біз бірден шара қолданбай, жастардың бойындағы патриоттық сезімді оятуды жөн көріп отырмыз, – деді Нұрмаханбет Бексейітұлы. Ағымдағы жылдың 1 сəуірінен бастап Қазақстанның барлық өңірінде əскерге шақыру комиссиясы (медициналық) жұмысын бастады. Қазақстан Республикасының заңнамасына сəйкес əскери қызмет мерзімі бір жыл болып айқындалды. Бүгінгі таңда Қазақстан əскері – еліміздің мақтанышы болып отыр, ал əскери қызмет құрметті əрі беделді мамандыққа айналған. Əскери қызметтің барлық салаларында əлемдік тəжірибеге негізделген жаңа əрі озық өзгерістер енгізілуде. Республикадағы əскерге шақыру резервінің жеткілікті болуы жас буынды анағұрлым сапалы іріктеуге мүмкіндік береді. Іс жүзінде медициналық комиссияға келген дені сау, моральдық-психологиялық тұрғыдан даярланған азаматтардың əскерге шақырылатындығын айта кеткен жөн. Азаматтарды мерзімді əскери қызметке даярлау жəне шақыру үзіліссіз жүргізілетін процесс екенін айту керек. Əскерге шақыру учаскелеріне тіркелгеннен бастап оларды əскерге шақырғанға дейінгі уақыт аралығында жергілікті əскери басқару органдары мерзімді əскери қызметке шақыруға жататын азаматтарды жүйелі түрде зерделеу жұмыстарын жүргізеді. Бұл ретте зерделеудің
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
маңызды кезеңдерінің бірі – əскерге шақырылушының өзімен, оның ата-анасымен немесе ол тəрбиелеуінде болып табылатын азаматтармен, сондай-ақ əскерге шақырылушы жұмыс істейтін (оқитын) кəсіпорынның (оқу орнының) өкілдерімен жеке əңгімелесу тұрғысындағы жұмыс болып табылады. Əңгімелесу барысында олардың денсаулық жағдайына, білім деңгейіне, моральдық-психологиялық жай-күйіне жəне отбасы жағдайына ерекше көңіл аударылады.Науқан кезінде 18 бен 27 жас аралығындағы азаматтар əскер қатарына шақырылады. Олардың қатарында оңтүстікқазақстандық 1700-ден аса жас бар. Тамарахан МАМИРАИМОВА, ОҚО Қорғаныс істері жөніндегі департаментінің тəрбие, əлеуметтік жəне психологиялық бөлімінің əскери маманы: – «Ақ сұңқар» автоматтандырылған психодиагностикалық кешені бүгінде оң нəтиже беруде. Алдымен оның сұрақтарының жүйелі жасалғанын байқауға болады. Мысалы, кешенде 44 тест нұсқасы болса, əрбір азаматқа 350-дей сұрақ қойылады. Сосын кешен өз нəтижесін шығарады. Біріншіден, «Ақ сұңқар» жылдам жұмыс істеуге мүмкіндік беріп отыр. Бір жағынан əскерге шақырылушыны бейнебақылауға алып, оның қимыл іс-əрекетіне дейін баға береді. Сонымен бірге, сауалға шынайы жауап бермегендерді анықтау да оңай. Дегенмен біз тесттен өте алмай қалған азаматтарға тағы да бір мүмкіндік ретінде қайта тестілеуден өткіземіз.
Заманауи талаптағы əскерге шақырылудың ерекшелігі – оның ашықтығы. Бұл ең алдымен қоғам өкілдерінің шақыру комиссиясының жұмысына қатысуы арқылы жүзеге асырылады. Енді жасы жеткен жігіттердің бұрынғыдай комиссариаттан себепсіз сытылып кетуі екіталай. Кейінгі кезде анау-мынауды сылтауратып əскерге бармауды əдетке айналдырғандар көбейген. Əсіресе тепсе темір үзетін жігіттер денсаулығынан жасанды ақау тауып алады. Ал басқалары ата-анасы мен аға-көкесіне сеніп, əскери комиссариатқа мүлде бармайтын болған. Бірақ бұндайлардың дəурені енді бітті. Биылдан бастап күшіне енген заң шақыртудан қашқандарды қатаң жазаламақ. «Тəрбие – талбесіктен» деген атам қазақ, көкірегінде намысы бар, бойында күш-қуаты бар, Отан үшін отқа түсетін ұрпақ тəрбиеледі. Ата-баба аманаты болып қалған ұлан-байтақ қазақ даласын аман сақтап, бейбіт күнде баянды тіршілік ету тəртіп пен тəрбиеге байланысты. «Тəртіпсіз ел болмайды, тəртіпке бас иген құл болмайды» деп Бауыржан Момышұлы бекер айтпаған. Сондықтан Отан алдындағы борышты əр азамат өз парызым деп түсінгені абзал. Қайыржан СЕМБАЕВ, Ақжібек ƏЛƏЙДАРҚЫЗЫ.
2
ҚР Бас прокуроры А. Дауылбаевтың назарына!
ЗАҢНАН ДА, ҚҰДАЙДАН ДА...
немесе жазықсыздардың жанайқайы Бас Прокуратураға жете ме? (Соңы. Басы 1-бетте). Кейіннен белгілі болғандай, түнде Азаматтың дүңгіршегіне гамбургер жеуге келген бір-екі адам, сыртқа дəретке шығып, қайтып кіріп келе жатқан Бекнұр мен Ердəулетті көрген екен, сосын Бекнұрдың аялдамада қаша жөнелгені тағы бар! Ол уақытта Сарыағаштағы ішкі істер басқармасының тергеу саласын полковник Асқар Ешанқұлов пен майор Марат Бекболов дегендер басқарып, ешкімнен, ешнəрседен қорықпастан білгендерін істеп жатқан кездері. Ал Бекнұр мен Ердəулетке қатысты қылмыстық істі өндірісінде тергеген Асқар Сейдуллаев деген тергеуші болса екі бастығынан да өткен сұмдық еді. Бекнұрдың əкесі Əділхан аға осы күндері, "қайтем, жоқшылық-ай, тергеуші А.Сейдуллаевтың екі балаға сұраған 15 мың долларын тауып бере алмадым ғой" деп күңіренгенде... Қазіргі таңда полковник А.Ешанқұлов пен майор М.Бекболов екеуі адам өліміне қатысты бір қылмыстық іс бойынша масқара əрекеттері əшкереленіп, аудандық ішкі істер басқармасындағы тергеу саласынан қуылды. Ал, тергеуші А.Сейдуллаев органнан біржола қуылған!
P.S. Заңдардың мүлтіксіз орындалуын қадағалайтын органның берген бұл жауабымен танысу арқылы біз аталған органның «Əділет» ұлттық апталығындағы «Ақталғандардың абыройы ешкімді алаңдатар емес» атты мақаламен жете таныспағанын аңғардық. Неге? Өйткені автор өз мақаласында «заңсыз қылмыстық жауапкершілікке тартылған адамдардың моральдық шығын өндіріп алуы мен оның тəртібін түсіндіру заңмен реттелмеген деп келтірген» емес. Керісінше, мемлекеттік айыптаушылар сот залынан ақталып шыққан адамдардың өз құқығын қорғауын жіті назарға алмайтынын ашына айтқан. Сонымен қатар, Бас прокуратураның жолдаған хатында «газеттегі мақалада полиция қызметкерлерінің қылмыстық жауапкершілікке тартылмайды» деп жазылған. Бірақ мақалада олай емес, «адамдардың қамауға алынуына жол берген сақшылардың «тəртібін» тезге келтіру жағы көп айтылмайды... Құқық қорғау органы қызметкерлерінің қателіктері неге бүкпеленеді?» деп көрсетілген. Əр қадамын аңдап, алдыартын барлап, ақырын жүріп, анық басатын құзырлы орган өкілдерінің мақалаға жіті мəн бермей сыңаржақ пікір білдіруі бізді қайран қалдырды. Əділ ҚЫРАН
Отан алдындағы борышыңды өте!
№14 (218) 10.04.2015 жыл
Сонымен тергеуге келейік. Тоналған 2 "валютчицаның" өздерінің көрсетуімен 3 қарақшының қолдарына қолғап кимей ұстаған жерлерінен 11 саусақ ізі алынған. Ол саусақ іздері сол күні сараптамаға өткізілген, сараптама "Бекнұр мен Ердəулеттің қолдарының ізі жоқ" деп береді. Бірақ тергеуші А.Сейдуллаев ол нəтижені қылмыстық істің бумасына тікпейді. Бекнұр мен Ердəулеттің саусақтарының іздері болмай шыққаны жөнінде бірдебір сөз жоқ! Не деген тергеу десейші?! Ол 2 "валютчица" əйел мен күдікті ретінде ұсталған Бекнұр, Ердəулеттер таныту өткізбей жатып, тергеушінің бөлмесінің қасындағы бөлмеде 5 сағат бойы бірге əңгімелесіп отырған. Бес сағат бойы бір бөлмеде əңгімелесіп отырған күдіктіні, жəбірленуші мың адамның ішінен болса да танып қоймай ма екен? Осындай да таныту болады ма, əлде, біздің сарыағаштық тергеудің ерекшелігі ме? Ал енді сол 2 "валютчица" əйелдің Бекнұр мен Ердəулетті беттері жабылған бірнеше адамның ортасына қойып тұрып танытқанда, қолдарымен мүлдем басқаларды көрсетіп тұрғаны қылмыстық істегі фотосуретте тұр. Ал бұл ше? Ия айтпақшы тоналған 2 "валютчица" əйел, қарақшылардың аяғында кебіс болғанын анық көрген екен. Атыраудан Бекнұрдың кебіспен келмегені анық, сондай-ақ Бекнұрды күтіп алған достары Абдулла, Ердəулет, Баққожалардың ешқайсысының аяқтарында кебіс болмағаны тергеуде анықталған. Тоналған 2 "валютчица" əйелдің біреуі тергеуде берген жауабында, қарақшылар келердің алдында өздерінде 14 миллион өзбек сумы, 345 АҚШ доллары, 5 мың ресей рублі, ал теңге 100 мың екенін көрсетеді. Сонда қарақшылар 850 теңгені қайдан алды екен, ə?! Құрметті оқырман, бұл уəждерді қоя беріңіз, одан да мына жəйтке назар аударыңыз?! Бекнұр мен Ердəулетке тергеу жүріп жатқан кезде көрші Қазығұрт ауданында басқа бір қылмыспен ұсталып сотталған Орынбаев, Эганбаев, Нұров деген үш қылмыскер, "Черняевкадағы" осы қылмысты, тура сол түні өздері жасағандарын, керек болса қалай жасағандарын тəптіштеп тұрып айтып, мойындарына алған. Үшеуінің де өз қолдарымен жазған жазбаша түсініктерінің көшірмесі бар. Ал енді осындай, кінəлі еместіктерін айғақтайтын нақты уəждер бола тұра, Бекнұр мен Ердəулетке қалай айып тағылған?! Тергеуші А.Сейдуллаевтың тұжырымы бойынша, Бекнұр түнгі сағат 12:30-да Шымкент қаласынан "Черняевкаға" келеді, сөйтеді де əлгі тоналған "обменныйдың" жанындағы Азаматтың дəмханасына өзін күтіп алған 3 жолдасы Абдулла, Ердəулет, Баққожалармен отырады. Жарты сағаттай отырады да, яғни, түнгі сағат 3:00-дер шамасында Ердəулетті ертіп сыртқа шығып, жолдың қарсы жағында тұрған "обменныйдағы" 2 "валютчица" əйелдің 850 мың теңгесін тартып алып, түк болмағандай Абдулла мен Баққожалардың қасына қайта келіп, тағы 1,5 сағат отырады. Осыған сенуге бола ма? Бекнұр мен Ердəулеттің бастарына "тоналған 2 əйел полиция шақырады-ау, полиция келген соң бізді ұстап əкетеді-ау, əлгі "валютчица" 2 əйел екеумізді түрімізден болмаса да киімдерімізден танып қоюлары мүмкін-ау?" деген ой келмейді екен де?! Міне, осындай еш қисынсыз жəйттермен Бекнұр мен Ердəулетке айып тағылды да кетті! Ал енді бұл айыптау қорытындысына "мынау өзі істен гөрі, Андерсонның ертегісіне ұқсайды ғой" деп күмəнданып, егжей-тегжей тексеріп, заңды баға беру керек прокурорымыз не деген екен? Прокурорымыз "тоналған əйел Ердəулетті масканың үстіндегі жəудіреген көздерінен танып қойған ғой" дейді! Тоналған нысан өзі анық ақша айырбастау пункті ме екен, əлде тауық кепе ме екен? Мейлі ол ақша айырбастау пункті-ақ бола қойсын, онда ол 2 əйел жеке кəсіпкерлер ме, əлде алаяқтар ма? Ол 2 əйел салық төлеп тұрған жеке кəсіпкерлер-ақ бола қойсын, онда сол 2-еуі нақты көрсеткен жерлерден алынған саусақ іздері, неге Бекнұр мен Ердəулеттің саусақ іздеріне сəйкес келмейді? Тоналған əйелдер "100 мың теңгеден басқа теңге жоқ" деп
көрсеткен. Ал айырбастау пунктінде 850 мың теңге қайдан шықты? Қарақшыларды сыртқы киімдерімен таныту кезінде түсірілген фотосуретте, тоналған екі əйел, неге Бекнұр мен Ердəулетті емес, қайдағы басқа біреулерді көрсетіп тұр? Бекнұр мен Ердəулеттің кебістері қайда? Егер расында көшенің қарсы бетіндегі "обменныйды" Бекнұр мен Ердəулет тонаған болса, неге ол екеуі дереу бой тасалап қашып кетпей, сол жерде бақандай 1 жарым сағат бойы отыра берген? Егер прокурор тергеушінің айыптау қорытындысынан осы сұрақтарға жауап тапқанда, бəрі басқаша болар еді? Ал прокурорымыз болса "тоналған əйел Ердəулетті масканың үстіндегі жəудіреген көздерінен танып қойған ғой" деп, ешқандай кінəсі жоқ Бекнұр мен Ердəулеттің болашағына балта шауып отыр! Логикамыз не дейді, соны бір тыңдайықшы! Есі дұрыс қарақшы, біріншіден біреуді ұрып жүріп 850 мың теңгесін тартып алған соң, қылмыс жасаған жерінде қалай 1,5 сағатқа шейін қаннен қаперсіз отыра береді? Екіншіден, қалтасында 850 мың теңге тұрған адам гамбургерді қарызға сұрап жей ме? Үшіншіден, қалтасында 850 мың теңге тұрған адам 50 теңгелік жол ақысын төлей алмай, қарызға автобусқа отыруы мүмкін бе? Төртіншіден, қалтасында 850 мың теңгесі бар адам, үстіне киім алу үшін 11 700 теңге стипендияға тəуелді бола ма? Бесіншіден, осындай ауыр қылмыс жасаған адам, полиция қызметкерлері сабылып іздеу салып жатқан елді мекенде, бір сөтке бойы əрі-бері көлбеңдеп жүре алады ма? Алтыншыдан, егер айдаладағы қылмыскерлер осы қылмысты өздері істемесе, қалай ғана шатаспастан, тура сол түні, сол уақытта, қанша ақшаны, қалай əкеткендерін бүгешігесіне дейін дəл жазып береді? Жетіншіден, заңды рəсімделген бірде-бір құжаттары жоқ "тауық кепе", қылмыстық істе қалай ғана "жеке меншік ақша айырбастау орны" деп нақты көрсетілген? Айыптау қорытындысын сотқа жолдаған прокурор, сол кездегі Сарыағаш аудандық прокурорының міндетін уақытша атқарып отырған Нұрлан Сапаров. Н.Сапаров ауданымызға қандай прокурор тағайындалып келсе де орынбасарлықтан еш ауыспайды, ал аудан прокурорының екінші орынбасары ылғи ауысады да жатады. Тағы бір таң қалатыным, 2012 жылы нарықтық құны 1 миллион АҚШ долларына жете қабыл ғимаратқа қатысты прокурор Н.Сапаров "қылмыс құрамы жоқ" деп архивке жолдап жіберген бір іс-құжат бойынша, 2014 жылдың күзінде қылмыстық іс қозғалған болатын. Бірақ 2 жыл бұрын қылмысты жасырған прокурор Н.Сапаровқа түк те болған жоқ! "Қылмысты жасырған едім-ау" деп, басы ауырып жүрген Н.Сапаровты көрсем көзім шықсын! Заңдылықты қырағы қадағалау керек прокурорларымыздың ісі осы! Облыс прокурорының Н.Сапаровты қызғыштай қоруына қарап, екеуінің туыстық жақындығы жоқ па екен деген күдік пайда болады. Ал енді, Бекнұр мен Ердəулетті соттап жіберген сотқа келейік?! Сотта Бекнұр, тергеуші А.Сейдуллаевтың тергеу кезінде өзін түнгі сағат 2ден 5-ке дейін қолын даладағы бір темірге кісендеп қойып, адамның өңменінен өтетін ызғырықта ұстап қинағанын айтқанда, əкесі Əділхан аға шыдай алмай жылап жіберіпті. Бірақ оған судья Ермахан Рахманберді ери қоймай, сын көзбен қарап отыра беріпті! Тергеу кезіндегі заң талаптарының əшейін емес, өрескел бұзылғанын көріп, біліп отырып, екі кінəсіз бейшараны 5,5 жылға соттай салған сотқа не дейсің?! Облыстағы соттар бастарын ауыртып жатпай, ол үкімді күшінде қалдыра салды. Бауыр еті баласының кінəсіз сотталып, дəрменсіз күйге түскен əкені көру өте ауыр екен! Əдекеңнен қолымыздан келген көмегімізді аяған жоқпыз! Əдекеңнің атынан, баласы Бекнұрдың жазықсыз сотталғанына өзімнің заңгер ретіндегі көзқарасыма негізделген уəждерімді келтіріп, ҚР Бас Прокурорына, "Нұр-Отан" партиясына, ҚР Жоғарғы Сотының төрағасына шағымдар жаздық. Оңтүстіктегі соттардағы сорақылықтарды сынға алдық! Ол сын мақалаларымызды Əділхан аға Астанадағы жоғарғы сотқа жазған шағымдарына тіркеп жатты. 2014 жылдың 20-шы мамырында Қазақстанның барлық облысынан қатысқан 17 судьяның көзінше, Жоғарғы соттың 7 судьясынан құралған алқа соты Бекнұр мен Ердəулетті қамаған Сарыағаш аудандық сотының үкімін бұзады! Сотқа ҚР Бас Прокуратурасынан қатысқан прокурор да іске қатысты тергеудің заң талаптарына мүлдем қайшы жүргізілгенін көрсетіп, қорытынды берген болатын. Сонымен үкім бұзылып, өзіміздің облысқа кері қайтарылғаннан кейін, маусымның 19-ы күні облыстық апелляциялық сотымыз жазықсыздарды ақтап үкім шығарып, сот залынан босатады. Əділдіктің салтанат құрғанына қуанғанымызды сөзбен жеткізу мүмкін емес еді! Бірақ қуанышымыз көпке созылған жоқ! Облыс прокуроры Ибраһим Иманов "Сарыағаштағы Нұрланым құритын болды" деді ме, көп ұзатпай екі жігітті ақтаған облыстық апелляциялық соттың үкіміне кассациялық наразылық енгізді! Кассациялық наразылық демекші, "Əділет" газетінің оқырмандары, егер ұмытпаса қаңтар айындағы "Генералға екі сөйлеуге бола ма?" атты мақаламда, Ибраһим Имановтың "кассациялық наразылық енгізем" деп сөз беріп, артынша енгізбей қоя салғанын жазған едім ғой! Бұл жолы Ибраһим Иманов Сарыағаштағы Н.Сапаровтың тағдыры шешілейін деп тұрған соң ба, қайдам, ҚР Жоғарғы сотының 7 судьядан құрылған сот алқасына да, өзінің тікелей басшысы Бас прокурорға да қараған жоқ, кассациялық наразылығын ендірді де жіберді! Облыстық соттың да кассациялық алқасы "Алыстағы ағайынның аты озғанша, ауылдастың тайы озсын" деді ме, еліміздің Жоғарғы соты мен Бас прокурорының берген бағаларынан өзіміздің облыс прокурорының пікірін жоғары бағалап, кінəсіздерді ақтаған үкімді бұзып, апелляциялық сатыға қайта түсірді! Астанадағылар білмей жүр екен, біздің кім екенімізді! Апелляциялық алқа соты алды да, "міне, сендерге əділдік" дегендей қылмысы жоқ жандарды қайтадан "қамауға алынсын" деп қаулы шығара салды! Əділхан аға жан-жағында не болып, не қойып жатқанын еш түсіне алмай қалды! Бірақ заңды құрметтегені ғой, Бекнұрды өз қолымен апарып түрмеге қайта тапсырды! Менің бір түсінбей жатқаным, сонда облыс прокуроры, генерал Ибраһим Иманов ҚР Жоғарғы Сотының қаулысы мен өзінің тікелей басшысы ҚР Бас прокурорының қорытындысын "заңсыз" деп, ал Сарыағаштағы заң талаптарын өрескел бұза жүргізген тергеуші А.Сейдуллаевтың айыптау қорытындысын "заңды" деп жоғары бағалап отырғаны ма? Амангелді БАТЫРБЕКОВ, "Сарыағаш-ƏДІЛЕТ" қоғамдық бірлестігінің төрағасы, ҚР Журналистер одағының мүшесі P.S. Өзіміздің облыстық соттың кассациялық алқасына Бекнұр мен Ердəулетті қайтадан "қамауға алынсын" деп шығарылған қаулыға біздің жақтан кассациялық шағым жазылды. Үмітсіз тек шайтан болсын!
ҮШІНШІ БЕТ
¦ÄIËÅÒ
Нұрсұлтан Əбішұлы – ұлттың көшбасшысы. №14 (218) Көріпкелі. Ұлт намысының қамшыгері 10.04.2015 жыл
ҰЛТ КӨШБАСШЫСЫ – ҰЛТ ҰСТЫНЫ
САЙЛАУ - 2015
Айман МҰСАҚОЖАЕВА, Қазақ ұлттық өнер университетінің ректоры, профессор, Қазақстанның Еңбек Ері:
ДАМУДЫҢ ДАҢҒЫЛ ЖОЛЫ Тəуелсіздік алғанына ширек ғасыр да болмаған Қазақстан бүгінде əлемге тұрақты дамып келе жатқан тұғырлы мемлекет, береке-бірліктің алтын бесігі ретінде жан-жақты танылып келеді. Бүгінгі уақыт – біздің алдымызға осы жеткен жетістіктерді еселей түсуді, дамудың даңғыл жолынан айнымау міндетін қойып отыр. Қазіргі таңда саясаткерлер мен сарапшылар əлем елдерін əрі-сəрі күйге салған қаржы дағдарысының Қазақстанды да айналып өтпейтінін болжап отыр. Осы жағдайды жан-жақты саралай келе кезектен тыс Президент сайлауын өткізу туралы Қазақстан халқы Ассамблеясының ұсынысы дер кезінде көтерілді деп ойлаймын. Сол ұсынысты халқымыздың қызу қолдауы арқасында еліміз қазіргі таңда тағы бір саяси науқанның қарсаңында тұр. Қара ормандай халқымыз тəуелсіз Қазақстан мемлекетін құрған, оның шекарасын шегендеген, əлемге танытып, мойындатқан, елін сүйген, елі сүйген Елбасы Н.Назарбаевқа тағы да сенім артып отыр. Қазақстан халқы бұл сайлауда елімізде қалыптасқан тұрақты дамуға, бейбіт өмірге, жарқын болашаққа дауыс бергелі отыр деп ойлаймын. «Тəуелсіздікті алу қиын, оны сақтап қалу одан да қиын» деп Елбасымыз Н.Назарбаев үнемі айтып келеді. Əлемде 2000-ға жақын ұлт пен ұлыс болса да мойындалған мемлекеттердің санының 200 ден аспайтыны кез келген ойлы азаматты ойландырмай қоймайды. Осы тұрғыда жүрегі елім, жерім деп соққан ел азаматтары бабаларымыз сан ғасырлар бойы армандап, қанын төгіп, жанын қиып жеткен тəуелсіздікті тұғырландыруға, баянды етуге əр салада аянбай өз үлестерін қосуы тиіс. Елбасы ғылым, білім, мəдениет саласына үнемі ерекше назар аударып келеді. Елімізде жаңа жоғары оқу орындардың жəне мектептердің ашылуы осы сөзіміздің айғағы. «Нұр Отан» партиясының соңғы съезінде де Елбасы бұл салаларға ерекше тоқталды. Дағдарысқа қарсы үнемдеу шараларының білім мен мəдениет салаларын айналып өтуінің өзі сала қызметкерлерін бір серпілтіп тастады. «Мəдениетте шекара жоқ» дегендей мен концерттік іс-сапарлармен шет елдерде жиі боламын. Еліміздің атын естіген шетел азаматтарының жүзінен бізге деген ерекше бір жылылықты, ізгілік шуағын көргендей боламын. Қазақстан жайында көбірек білгісі келетін, көргісі келетін адамдарды жиі кездестіремін. Мұның бəрі біздің еліміздің ерекше көркейіп, қанатын кеңге жайып келе жатқандығын білдіреді. Жалаң қылышпен əлемді жаулаған жауынгер бабаларымыз секілді біздің өнерпаздарымыз қазақтың қасиетті домбырасымен-ақ Еуропа, Америка жұртшылығын еріксіз таңқалдырып жүр. Бұған сол елдерде болған концерттерде бірнеше мəрте куə болдық. Ендеше «Дағдарыстар келеді, кетеді, ал мəдениет мəңгілік» дегендей, атадан балаға жалғасып келе жатқан рухани құндылықтарымыз бен мəдени мұраларымызды дəріптей берейік дегім келеді. Талғат ТЕМЕНОВ, театр жəне кино режиссері:
ЕЛ ТІЛЕГІ ДЕП БІЛЕМІН – Бұл сайлау дер кезінде өтіп жатыр деп ойлаймын. Өйткені қазіргі əлемдегі геосаяси жағдай, көрші мемлекетіміз Ресейдің Украинамен арасындағы жағдайы, алпауыт АҚШ-пен қарымқатынасының бізге де тікелей əсері бар. Дүниежүзіндегі ахуалдың бəрі бір-бірімен байланысты. Мысалы, теңіздің ортасына тас лақтырсаң, бір толқынды бір толқын қуалап кете береді. Дəл сол секілді қазіргі геосаяси жағдай ауыр болып тұр. Ресейге бүкіл Еуропа мен АҚШ қарсы санкция жасап, қиындық келтіруде. Мемлекеттердің тарихын қарап отырсақ, қиынқыстау кезеңдер болады. XXI ғасырдың ең бір қауіпті кезеңі осы кез деп ойлаймын. Ал осы кезеңде біздің Елбасының үлкен кемеңгерлігі қажет-ақ. Өйткені, ол кісі дауласушы жақтарға араағайындық жасап жүр. Сайлау ең алдымен халықтың ауызбіршілігін көрсетеді. Сайлау ел экономикасының тұрақтылығын айқындайды. Сайлау саяси партиялардың, саяси ағымдардың барын көрсетеді. Сонымен қатар, сайлау ел ішіндегі халықаралық достықтың белгісін аңғартады. Менің бала күнімде өтетін сайлау есімде қалыпты. Сонда əке-шешеміз əдемі киімін киіп, ауылдағы орталық клубқа баратын. Далада радиодан музыка ойнап, сауда-саттық жасалады. Ата-анамыз бізге пирожок, коржик, лимонад алып келеді. Біз үшін үлкен мереке болатын. Шынында да сайлау халықтың мерекесі, халықтың берекесі. Елбасы ширек ғасырдан бері осы елдің саясатын, экономикасын, тыныштығын, тұтастығын сақтап, үлкен деңгейге көтерді. Қазақстанды əлем таныды. Ен далада Сарыарқаның төсінде бас қаламыз Астана бой көтерді. Қазір Астанада 1 млн-ға жуық халық тұрады. Бұл ұлтаралық достықтың, тыныштықтың белгісі. Қазақ халқында шал, қарт, ақсақал оның ар жағында абыз деген сөз бар. Абыз дегенде ең бірінші ауызымызға жерұйығын іздеген Асан қайғы түседі, одан кейін Майқы би, Төле би, Əйтеке би, Қазыбек би бар. Бұлардың барлығы да халықтың қамы деп, зары деп, мұңы деп өмір кешкен үлкен-үлкен абыздар. Бүгін біздің Елбасы да абыздық деңгейге көтеріліп, үлкен кемеңгер тұлға болып тұр. Орыстар: «коней на переправе не меняют» дейді. Қиын-қыстау кезеңде абыздар ғана болу керек. Қазақ халқы үлкенді сыйлаған, үлкенге құлақ түрген, ақылын тыңдаған. Кезінде не соты, не прокуратурасы жоқ, не бір түрмесі жоқ мидай далада абыз ақсақалдар бəрін шешіп отырған. Елбасы да елін қиындықтардың бəрін жеңіп алып келе жатыр. Абыздан айрылмауымыз керек деп есептеймін. Абыздық деңгейге көтерілу кез келгеннің қолынан келмейді. Мен, Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаевты қолдап, дауысымды беремін. Елімізді, халқымызды болашаққа қарай жетелейді деп сенемін, тілектеспін. 26 сəуір күні сайлауға ағайын, туыс, əріптес, жалпы Қазақстандықтар болып бір кісідей қатысайық. «Бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығаратын» кез туды. Бұл тек Президент əкімшілігінің немесе менің ғана тілегім емес, елдің тілегі деп білемін.
Мырзатай Жолдасбеков, Мемлекет жəне қоғам қайраткері, ф.ғ.докторы, профессор:
ЕЛГЕ ДЕ, ЕРГЕ ДЕ СЫН ТУАР... (Естелік) (Соңы. Басы өткен санда).
Б
олашақ Президентті алғаш рет 1957 жылы көрдім. Қаскелеңдегі Абай атындағы қазақ орта мектебінде педпрактикадан өткенімде Нұрсұлтан оныншы кластың оқушысы еді. Жүзі жайнап, екі көзі оттай жанып, жарқ-жұрқ етіп, ай маңдайы жарқырап, бəйге атындай тыпыршып отыратын. Ішіне сыймай жүрген бір құдірет бардай көрінетін. Қажырлы, еңселі болатын. Тұрғыластарының арасынан иығы озық тұратын. Намысшыл болатын. Момынға болысып, жұртқа көмектесіп жүретін. Болат кездік қын түбінде жатпайды дегендей, Нұрсұлтан жастайынан қынаптан суырылған қылышқа ұқсады, əуел бастан-ақ мұзжарғыш кемедей қай ортаға барса да сыйып, сіңіп жүре берді. Орта мектепті үздік бітірді. Бала жастан елгезек болып өсті. Ерте тұрды, кеш жатты. Отбасының ауыртпалығын əке-шешесімен бірге көтерісті. Жатпай-тұрмай ата-анасына қолғабыс тигізді. Асылы, ықылым заманнан бері қоғамдық өмірде қалыптасқан белгілі бір құбылыс – кесек, біртуар тұлғалардың жаратылысы ерекше болып, көпшілік ортада құдай берген қадір-қасиетімен бала кезден танылатындығы. Сөйтіп, жасынан көзге ілігіп, қай істе де мақсаткерлік мінез-болмысымен дараланып, шоқтығы биік тұратындығы. Бесіктегі баланың бек боларын кім біледі, Қарындағы баланың хан боларын кім біледі, – дегендей, ол кезде Нұрсұлтанның Президент боларын кім болжады дейсіз. Бірақ табиғатынан жалындап тұрған жастың түбі бір жерді жарып шығатынын жұрт сезетін еді. зі қатарлы балалар ауылын қимай жүргенде Қаскелеңге тиіп тұрған əсем Алматыға емес, ол кезде жер түбіндей көрінетін Арқадағы Қарағандыға, оның да өзіне емес, жанындағы ол кезде атын біреу естіп, біреу естімеген Теміртау қаласына, онда да оқуға емес, жұмысқа тартып кеткенін, кейіннен өзге де қазақстандық жастармен Днепродзержинскіге аттанғанын, келгеннен кейін Қазақстан Магниткасының маңдайалды металлургі атанғанын да, сонда жүріп көзге түсіп, əуелі комбинаттың, одан қаланың, одан облыстың басшылығында болғанын да, қылшылдаған қырықтағы жасына жаңа жеткенде республикалық деңгейдегі лауазымды қызметке – Орталық Комитеттің хатшылығына шақырылғанын да, мұнан соң көп ұзамай сол кезде Кеңес Одағындағы ең жас Совмин Төрағасы болып бекітілгенін де бүгінде халық жақсы біледі. Осы кезден бастап біздер қайта араласа бастадық. Ол кезде мен ҚазГу-дың филология факультетінің деканы болатынмын. Мəскеуге барып, Талдықорған педагогикалық институтына ректор болып бекітіліп келгенімде менің қасымда Нұрсұлтанмен бірге оқыған Сейдолда деген азамат бар еді. Ол кезде ол Алматы қаласы оқу бөлімінің бастығы болатын. Сол екеуміз ұшақтан бірге түстік. Сол кезде Сейдолда телефон соққан екен. Арнайы Қарағандыдан келіп, əуежайда мені қарсы алып тұр екен. Не деген азамат айналайын! Соған уақыт тауып, мəн беріп келгеніне əлі күнге риза боламын. Сол күн əлі есімде. Алматыда М.Əуезов атындағы драма театрының жанында əңгіме айтып, сыр шерттік. Сол күні ұлпалап əдемі қар жауып, ауа райы да жібектей болып тұрды. Сонда көзім жетті, əбден піскен екен. Содан бері біздің байланысымыз үзілген жоқ. Қиын жылдарда қасында болдым. тəуелсіздікпен қауышқан тұста, ызы-қиқы кезеңде мен Н.Назарбаевтың елді апатқа ұшыратып алмай, аман алып шығудың айла-əрекеттерін іздеп шарқ ұрған, елі үшін төсегінен түңіліп, түн ұйқысын төрт бөлген мазасыз күндерінің, ұйқысыз түндерінің куəсі болған, жан тебіренісін де, күйзелісін де көрген адаммын. Жан-жақтан анталаған кезеңде жанында болған, ерлігін, қайсарлығын, тəуекелшілдігін көзіммен көрген, елі үшін атқарған ерен еңбектерінің куəсі болғанмын. Шамам келгенше қолғабыс тигізген нөкерлерінің бірімін. Сол жылдары 5 жыл Елбасының қасында идеологияны басқардым. Біз өте ауыр кезеңде келдік. Партия құлап, оның орнына басқа нəрсе келе жатқан, оның не болатынын білмейтін кезең. Талай күрес болды. Талай ұйқысыз түндер өтті. Тəуелсіздік үшін күрес басталды. Ешкім қолына қару алған жоқ. Бұл ақылдың күресі болды. Кейін тəуелсіздік жарияланды. Жарияланғаннан кейін біздің кейбір бауырларымыз «бұл қандай тəуелсіздік, жерде жатқан тəуелсіздік. Қансыз келген
Ө
тіуелсіздік» деп көкіп шыға келді. Ол азаматтарға айтуға тура келді: Сенің сан мың жылдар бойы бабаларыңның күресі, солардың төгілген қаны, шашылған сүйегі, қиған жаны аз болды ма? Аз болған жоқ! Біз осы тəуелсіздік үшін мыңдаған жылдар бойы күрестік. Ешбір елде ешбір ұлт өзінің ұлтының санын өз мемлекетінде 50 пайыздан аспай тəуелсіздікке жете алмайды. Ал, біз 39,7 пайызбен тəуелсіздік алдық. Бұл жерде де Нұрекеңнің еңбегі орасан зор болды. Қарсы шыққандар, келіспейтіндер деген топтарды жеке-жеке шақырып алып сөйлесті. Оларды ақылға шақырды. Тəуелсіздік алғаннан кейін елдің есі шығып кетті. Қуанғаны сол, шерулер қаптап кетті. Неше түрлі қозғалыстар пайда болды. Кейбір адамдар, тіпті қыздар шықты айқайлап. Кейде жөнсіздік етек алды. Соның барлығына Елбасы сабырмен қарады. Елбасы аузынан тастамайтын, біз үшін де маңызды бір мəселе бар. Ол тəуелсіздік орнағаннан кейін сол тəуелсіздіктің туы етіп Қазақстанды мекендеген халықтың бірлігі мен ынтымағын алды. Содан бері осы жолдан айнымай келеміз. Тəуелсіздік əкелген, елімен осы тəуелсіздікке жеткен, мемлекеттігін құрған, қалыптастырған, экономикасын дамытқан, Қазақстанды əлемге танытқан, оны мойындатқан, қазақтың есіктегі басын төрге сүйреген Елбасы. Мен Президент туралы 10 мақала жазған адаммын. Соның біреуінде мен жазғам: «қазаққа адам жақпайды. Басқа елді басқару оңай болуы мүмкін, қазақты басқару қиын. Ең қияметтің қиыны осы» деп. Өйткені, біздер шетінен данышпанбыз, шетінен ақын, жырау, батыр, көсембіз. Бір нəрсе жақпай қалса шалқасынан түсетін халықпыз. Ал, осыны ақылмен ұстап отыру деген қиынның қиыны. Қонаев тірі кезінде көктегі жұлдызымыз деп барлығымыз көзі тірісенде табындық. Сол кісі бір сəтте Құдайдың құдіретімен торғайдай жерге топ етіп түскен кезде қазақ сырт айналып шыға келді. Қазақтың осы бір мінезін сынаған жоқ па Абай?! Елбасын əрдайым қолдайтын да осы қазақ халқы. Құдайдан кейін ең үлкені – халық. Одан асқан ешкім жоқ. ен өзімді қазақты таныған, оның жақсысын да, жаманын да білетін, Нұрекең сияқты кемшілігін көріп отырып кешіре білетін деңгейге жеткен адаммын деп білемін. Өзімді де қазақ таныған кісі деп ойлаймын. Менің жазғандарым да, жазып жүргенім де ылғи қазақ туралы. Қазақтың тарихы, бүгіні мен болашағы. Қазақтың болмысы, қазақтың қайраткерлері, қазақтың салты мен дəстүрі, мəдениеті. Осы төңіректен шыға алмаймын. Абылай нашарлап жатыр екен. Əдетте қазақ халқында көңіл сұрау деген бар ғой. Бұқар бабамыз бастап, кілең игі жақсылар келіп көңіл сұрап отыр екен. Сонда жаны ашып, қабырғасының қайысқаны ғой Бұқар жырау: «Ей, Абылай, сенің жолыңа үш жүзден үш кісіні құрбан шалсам жаның қалар ма екен депті. Не деген сөз! Не деген бағалау! Сонда сұрайды: «не арманың бар?!» деп. Сонда Абылай: «қала салсам деп едім, сала алмадым, үш жүздің басын қоссам деп едім, қоса алмадым, жер-жерде босып жүрген халқымның басын біріктіріп, ел етсем деп едім, оны да ете алмадым, бұл менің келешекке аманатым» деген екен. Ел етсем деп отырғаны ел деген мемлекет деген сөз. Сол аманатты Елбасы орындады! Қала салды, үш жүздің басын қосты, іргелі мемлекет орнатты. Сол Абылайдың аманатын 300 жылдан кейін Назарбаев орындап отыр. Нұрсұлтан Əбішұлы – ұлттың көшбасшысы. Көріпкелі. Ұлт намысының қамшыгері. Бірнеше жылдан бері Президент ғылымсыз елдің дамымайтынын қатты айтып жүр. Бұл əлемдік үрдіс. Кейінгі Жолдауда да ғылымға қатты мəн беріп жатыр.
М
Н.Назарбаев жалпы көріпкелі бар адам. Зияткерлік мектептерді жəне Назарбаев университетін тегін аштырып отырған жоқ. Ол əйтеуір өзінің атын беру үшін жасалған жұмыс деп ойласақ қатты қателесеміз. Ол кісі Назарбаев атындағы оқу орны болса, жұрттың жұмылып, соған дұрыс жұмыс істейтінін біліп отыр. Əлемдік деңгейі жоғары үлгілі университет жасап, Гарвард, Оксфорд, Кембридж секілді ғасырлық тарихы бар университеттермен иық тірестіре алатын оқу орнын құруды ойлаған. Оған келіп түсетін балалар дарынды, талантты болуы шарт, ал олар Назарбаев зияткерлік мектептерінен өтіп келуі тиіс. əуелсіздік жылдарының алғашқы кезеңінде, елең-алаңда тұтастай бес жыл Қазақстанның идеологиясын басқардым. Сол тұстағы Елбасының мазасыз күндерінің, ұйқысыз түндерінің куəсі болған жанның бірімін. Тəуелсіздікке жеткен соң, мемлекет ретінде қалыптасу кезеңі басталды. Ол оңай іс емес еді. Соған тəуекелі, батылы жетіп, белін буып, білегін сыбанып кіріскен, Тəуелсіз елдің тізгінін ұстап, көшін бастаған кісі Нұрсұлтан Назарбаев болатын. Бұл үлкен көшті бастауға жүрек те, тізгінді ұстауға білек те Нұрсұлтан Назарбаевтың бойынан табылды. Құдайға шүкір, содан бері мемлекетіміз ілгері дамып, аты əлемге əйгілі болды. Күллі ғалам қазақты тани бастады. Елбасы не көрсе де, халықпен бірге көріп келеді. Тəуелсіздікке қолымыз жеткен кезден бастап, ешкімге: «Мен сені жарылқаймын, ай мен күнді орнатамын», ̶ деп уəде берген емес. Ең қиын кездерде, жасырмай, алда да қиындық болатындығын, шыдам керектігін, бірге бұл сын сəттерден де аман-есен өтетіндігімізді айтты. Қандай жағдай болмасын, халық Елбасыға сенім артты, арқа сүйеді. 2008-2009 жылдары əлемді шарпыған қаржы дағдарысынан Президентіміз алдын орап, аман шықтық. Елбасы ешқашан халықты алдаған емес. Əр сөзін барлап, əр жоспарын байыппен жасады. Болжамы дөп түсті. Сондықтан халықта оған деген сенім пайда болды. Елді мұратына Елбасы жеткізерін көпшілік білгендіктен Президент етіп сайлады. Қазақта текті деген жақсы сөз бар. Елбасымыз текті адам ғой. Нұрсұлтан – түп атасынан, арғы тегінен батырлық үзілмеген, қазақ тарихында қолбасшылығымен, билігімен, шешендігімен өшпестей із қалдырған қайраткерлердің ұрпағы. Бабалары – еңсегей бойлы Есімханның туын ұстаған қолбасшы Қарасай батыр, Қарасайұлы Көшек батыр, Назарбай би. Əкесі Əбіш пен анасы Əлжанның тұла бойы тұңғышы, əулиеге түнеп жүріп, Құдайдан тілеп алған баласы. Əлжан ана перзент көрмей, құрсақ көтермей, аяғы жеткен жердегі əулиелерді аралап, ақыры Райымбек батырдың басына кеп түнеген түні түс көреді... Түсінде ен далада жүріп келеді екен. Жүріп келеді, жүріп келеді, ақыры көз ұшында сағымданып көрінген бір теңізге келіп жетеді. Теңіздің түбіне түседі, жүре береді. Жүре береді, бір кезде теңіздің түбінде көлденең жарқырап жатқан ұзын мылтықты көреді. Мылтықты көтеріп алып, иығына салып, сол күйі теңізді кешіп отырып, арғы бетіне шығады... Осы көрген түсін Əлжан ана ауылдағы абысынажындарына айтып береді. Олар Əлжан ананың түсін жақсылыққа жориды: «Құрсақты болады екенсің, шекесі торсықтай ұл табады екенсің, өмірі күреспен өтеді екен», – дейді. Алла анамыздың тілегін беріп, тоғыз ай, тоғыз күн көтеріп, дүниеге болашақ Президентті əкеледі. Айтса айтқандай, ес жиып, етек жапқаннан бері Нұрсұлтанның өмірі ел үшін, болашақ үшін күреспен өтіп келеді.
Т
РУХЫ БИІК ТАРИХИ ТЎЛЄА Қазақстанда Тəуелсіздікпен қатар аталатын қадірлі де қастерлі тарихи тұлға бар. Ол Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті, көрнекті мемлекет қайраткері, бейбітшілік пен татулық жəне ел бірлігі жолындағы жалынды күрескер – Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаев. Елбасының арқасында бүгінгі Қазақстан – мəртебесі мен шоқтығы биік, еңселі Қазақстан. Өйткені, Елбасы – рухы биік, кімді болса да өз ісіне сендіре алатын, кімді болса да ізгі істерге жігерлендіре алатын тарихи тұлға, халықтың қалаулы перзенті. Елбасының саяси көрегендігін, жігерлілігін, сындарлы ойлай білетіндігін барша жұрт біз ғана емес, бүкіл дүниежүзі танып біледі жəне мақтанышпен айтып, оның іскерлігі мен батыл қадам жасай алатын қасиетін мойындап та жүр. Президентіміз бабалардан қалған «Жүз күндігін ойламаған адамнан без» деген нақылға жаңашылдық көзқараспен қарап, ел болашағының сындарлы мəселелерін көтеруді жөн санап, аз уақыт ішінде Қазақстанды осыншалықты биік дəрежеге көтерді.
...Бүгінде Қазақстан серпінді даму үстінде. Оған тағы бір дəлел, байлық пен абыройдың, жаңарулар мен жаңғырулардың аспаннан жаумайтынын, оған жетуден үміткер елдің еңкейген кəрісі мен жасының зор мақтанышпен, отансүйгіштік сезіммен қабылдайтын жəне үлес қосатын еліміздің ауқымды «ЭКСПО-2017» Халықаралық көрмесі. Нəтижелі еңбек пен тұғырлы ғылымға арқа сүйесек оны да еңсеріп, жарқын күндеріміздің шуақты болатынын əріден пайымдайтын ерен Елбасымыз кемелденген Ұлт Көшбасшысы ретінде өз тəжірибесіне сүйене отырып қазақ халқының 30 жылдық өмірін алдын ала жоспарлап, елінің жүрер жүрісін дұрыстап, алар тынысын жөндеп Ұлттық идеямыз Мəңгілік Елдің даму даңғылына айналған «Нұрлы Жол» мұратын алға тартты. Əлемдік дағдарыс кезінде тығырықтан шығудың бірден бір жолын қарастырып, нақты жұмыстарға кірісіп, əлеуметтік-тұрмыстық жағдайлардың барлық сұрақтарына жауап іздей отырып, күрделі кезеңнен елді аманесен алып шығудың алғы шарттарын ойластырып келеді.
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
3
Елімізде зияткерлік серпіліс болмайынша табысты даму болмайды. Елбасымыз əлемнің даму бағыты «білім қоғамын» жəне «білім экономикасын» құру жолында келе жатқандығын əріден байқап, ұлттық білім беруді жаңғыртып, оны жаңа сапалық деңгейге көтеруге, мұғалімнің кəсіби дамуына оның қоғамдағы мəртебесі мен имиджін өзгертуге мəн беріп отыр. Бұл да еліміздің болашағын əріден, тереңнен ойлау деген сөз. Жуырда Алматы қаласында «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ Педагогикалық шеберлік орталығы» Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектеп басшыларының біліктілік арттыру бағдарламасы бойынша бірінші «Бетпе-бет» кезеңінде білімімді жетілдіріп қайттым. Əлем өзгеруде, əлемдегі өзгерістер балалардың да өзгеруіне əсерін тигізбей қоймайды. Ал балалардың өзгеруімен мұғалімдердің алдына жаңа талаптар қойылатыны айдан анық. Көптеген елдер сын тұрғысынан ойлауды, қиялды, мəдениетаралық жəне əлемдік сананы, шығармашылық
тəсілдер мен азаматтық борышты қоса алғанда, бай білім мен көптеген дағдылардың қалыптасуына қолдау көрсетуге тырысып жатқандығын бүгінде өз əріптестерім мен шəкірттеріме дəріптеумен бірге үйретуді мақсат ете отырып ұлы игіліктің, еркіндіктің, дамудың қайнар көзі болған ғылым мен білімнің дамуына мектеп басшысы ретінде де, ұстаз ретінде сүбелі үлес қосып жəне еңбек жолындағы тиімді еңбегімнің жемісін көріп келемін. Алда қазақстандықтар үшін үлкен сындарлы уақыт келе жатыр. Еліміздің ұлт көшбасшысын қолдау өзіңді қолдау, еліңді, елдігіңді қолдау деп білемін. Осынау қиын-қыстау, өтпелі кезеңдерде туған халқының тағдырын түн ұйқысын төрт бөліп, жыл сайын өзінің жүрек жарды тебіреністерін жалпақ жұртшылықпен бөлісіп, барша халықтың ортақ мақсатқа жетудің дұрыс жолын айқындап отырған, сөзін əр кез ісімен дəлелдей білген осындай тұлға қашанда қолдауға лайықты болса керек. Еліне, халқына зор сенім артқан Елбасыға да қалтқысыз сенім білдіру, оның мемлекеттің дамуы жолына
арналған жоспарларының орындалуын бірлесіп қолдау, ол – ең əуелі атабабаларымыздың арманы, аңсары болған Мəңгілік Ел болуды қолдау, ол өз болашағымызға «Мəңгілік елдің ұрпағының» санасына туған еліміз жəне оның көшбасшысын құрметтеу деген ұғымды, дағдыны, ұлттық сананы терең сіңіру деген сөз. Істің бейнетін көрген адам қашанда соның зейнетін көрсем дейді. Сондықтан да еліміздің дамуына осыншалықты өзіндік қолтаңбасын қалдырған Елбасына қолдау көрсету ниеттес адамдардың, текті халықтың қолынан келері хақ. Азға қанағат білдіретін, көпке шүкіршілік айтатын "барға мəзір, жоққа сабыр" дейтін, "малым жанымның садағасы, жаным арымның садағасы" дейтін қазаққа ақша, дүние аса құндылық болмаған. Біздің халық тым қанағатшыл, жаманнан жоғары, жақсыдан төмендеу дегендей өмірге бейімделген, ненің жетіспейтіндігінен гөрі қолда барға риза халық. Ендеше, сабырлы да парасатты, рахымшыл болумен бірге еліміздің болашағы үшін, сəт сайын айналамызға ойлы да əділ,
шыншыл да парасатты көзқараспен қарап, мемлекет тарапынан жасалынып отырған қамқорлық істерге біздің де берерімізбен қоса қайтарымымыз мол болу керектігін, əсіресе, осындай сын сағатында «бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығарып» шынайы түрде əділ шешім қабылдап, Елбасымызды бірауыздан қолдауды басты назарда ұстанғанымыз жөн. Егер де біз Қазақстанды болашақта білімді қоғамы бар, ақылды экономикасы бар мемлекет ретінде қарастырып, дамыған 30 мемлекеттің қатарынан көргіміз келсе, тəуелсіздікпен бірге жасасып келе жатқан рухы биік тарихи тұлға Елбасының үніне өз үнімізді үйлестіре отырып, дауыс берейік! Карима Төленқызы АЛИПАЕВА, Оңтүстік Қазақстан облысы, Арыс қаласы, №376 бастауыш мектебінің директоры, «Қазақстан даңқы» орденінің, «Еңбек жолындағы тиімділігі үшін» медалінің иегері
САЙЛАУ - 2015
¦ÄIËÅÒ
ҚР Президенттігіне кандидат Әбілғазы Құсайыновтың Қызылорда қаласы жұртшылығымен кездесуі туралы
БАСПАСӨЗ ХАБАРЛАМАСЫ
Қазақстан Республикасы Президенттігіне кандидат Əбілғазы Құсайынов Қызылорда қаласының жұртшылығымен кездесу өткізді. Кездесу барысында Əбілғазы Құсайынов жиын қатысушыларын экология саласына негізделген өз сайлауалды бағдарламасының басты бағыттарымен таныстырды. Ə.Құсайынов жиынға қатысушыларға жаһандық экологиялық қызметтің негізгі векторлары туралы баяндап, табиғатты қорғау мəселесінде ғылымның маңызына ерекше тоқталды. Оның айтуынша, бұл – экологиялық қауіпсіздік, климат пен су ресурстарын, «жасыл» технологияны зерттеу жұмыстарын қоса алғанда, бірталай міндеттер кешенін қамтитын маңызды мақсат. Кандидаттың айтуынша, əлемде күні бүгінге дейін экологиялық проблемаларға тиісті назар бөлінбей келеді. Халықаралық қауымдастықтар мен мамандандырылған ұйымдардың атқарып жатқан экологиялық жұмыстары конференция, талқылаулар, шешімі жоқ даулармен ғана шектеліп отыр. Ал əлемде табиғат қойнауын тиімсіз пайдалану, гендік қор мен биологиялық əртүрліліктің азаюы топырақтың құнарсызданып, судың ластануына, жалпы, қоршаған ортаның құлдырауына алып келуде. Сондай-ақ, кандидат əлемдік өнеркəсіптің қарқынымен артып отырған техногендік апаттардың алдын алу мəселесіне жеке тоқталып өтті. Адам іс-əрекетінің табиғатқа келтірген ең үлкен залалы – жаһандық жылыну. Бұл парниктік əсер тудырып отыр. «Əлемнің ғалымдары дабыл қағуда. 21 ғасырда, ең аз дегенде, температураның орташа жылыну деңгейі 3 градусқа жетуі мүмкін. Мұның өзі – табиғатқа аса үлкен қауіп төндіретін өзгеріс. Бірақ, егер қауіпті газдардың атмосфераға таралуы тоқтатылмаса, бүгінгі өзгеріс бұдан да қорқынышты құбылысқа ұласуы мүмкін. Аталмыш болжамға сенсек, жаһандық жылыну деңгейі 6,5 градусқа жетеді! Бұл алыс болашақта емес, ертеңгі күндері-ақ орын алуы мүмкін үлкен қауіп. Дəл осы мəселеге қоғам назарын аудартқым келеді», - деді Ə.Құсайынов.
Тұғырнамасымен таныстырған кандидат қазіргі заманда адамдар жаңартылмайтын табиғи ресурстарды шексіз тұтына отырып, қалпына келтіруге болатын қорлардың қайта толысуына кедергі жасауда деген пікірін жеткізді. Адамзат табиғат дамуын жағымсыз бағытқа бұрып барады. Бұл биологиялық жəне əлеуметтік феномен ретінде оның физикалық жəне рухани дамуына нұқсан келтіруі ықтимал. Қоршаған ортаның ластануы күн сайын күрделі мəселеге айналып барады. Бүгіннің өзінде Жер шарын мекендеген 7 млрд. адамға қажетті құнарлы жердің тапшылығы 6 гектардан асады. Бұл көрсеткіш жаһандық жылынуға байланысты бұдан бетер нашарлай бермек. «Біз əлем бойынша экология əр адамның дамуы үшін қажетті толыққанды ғылым ретінде қарастырылуын қалаймыз. Ол – тек табиғат туралы емес, ең алдымен, біздің өміріміз жайлы ғылым», - деді кандидат. Осы кездесуге қатысқан кандидаттың аймақтық штабының жетекшісі Жандос Тұсмағанбетов экологиялық мəселенің өзектілігіне тоқталды. «Кандидатымыздың сайлауалды бағдарламасы экология мəселесіне негізделген. Бұл əлемдегі ең өзекті тақырыптардың бірі. Əлемдегі биобалансты, табиғат тазалығы мен өнеркəсіп қауіпсіздігін сақтау мəселесі бұған дейін де өзекті болған. Бірақ, соңғы уақытта оның ауқымы жаһандық деңгейге жетті. Біз қоғам назарын халықаралық экологиялық мəселелерге аудартып, ол тек сөз жүзінде ғана емес, барлық мемлекеттердің келісілген ұстанымымен нақты қолдау көрсетуді қажет ететін шешімін күттірмейтін түйткіл екенін көрсеткіміз келеді», - деді Ж.Тұсмағанбетов. Кездесуді қорытындылай келе, Əбілғазы Құсайынов экологиялық күн тəртібінің маңызына тоқталып, жиынға қатысушыларды жаһандық экологиялық мəселелерге шынайы көңіл бөлуге шақырды. «Əр өткізген кездесуімде қайталайтыным, табиғат – адамның ең басты байлығы. Оны аялап, өз қолымызбен оған зиянын тигізуі мүмкін өзгерістерден, ластанудан, жағымсыз технологиялық ықпалдардан қорғауымыз керек», - деді Ə.Құсайынов.
Ә.Құсайыновтың СҚО Қызылжар ауданындағы «Молсервис» ЖШС ұжымымен кездесуі туралы БАСПАСӨЗ ХАБАРЛАМАСЫ Президенттікке үміткер Əбілғазы Құсайынов Солтүстік Қазақстан облысы Қызылжар ауданындағы «Молсервис» ЖШС ұжымымымен кездесуі өткізді. Өз сөзінде Ə.Құсайынов жиын қатысушыларын сайлауалды тұғырнамасының негізгі бағыттарымен таныстырды. Ə.Құсайыновтың айтуынша, бірқатар əлем елдерінде экономиканы қарқынды дамытуға бағытталған жұмыстар қоршаған табиғи ортаның мүмкіндіктерін ескермей, оған шамадан тыс күш салып жатыр. Табиғат қойнауын тиімсіз пайдалану, табиғи ортаның қалдықтармен ластануы, гендік қор мен биологиялық əртүрліліктің азуы табиғи ортаның, адамзат мекендеген айналаның құлдырауына алып келуі мүмкін. Адамның өндіріске негізделген тұрмысынан туындаған озон қабатының бұзылуы, Əлем мұхиттарының ластануы, жер мен оның құнарлы қабатының жұтаңдануы, биологиялық əртүрліліктің азып-тозуы сынды құбылыстар бүгінгі күннің өзекті мəселесіне айналды. Атмосфераның шаң-тозаң жəне газды қалдықтармен ластануы үлкен алаңдаушылық тудырады. Олар минералды отын мен биомассаның өртенуіне, сондай-ақ тау-кен, құрылыс пен басқа да жерде жүргізіліп жатқан жұмыстарға байланысты ауаға таралып жатыр. Адам орны толмайтын табиғи ресурстарды шексіз тұтына отырып, қалпына келтіруге болатын қорлардың қайта толысуына кедергі жасауда. «Табиғи ресурстардың қайта қалпына келмейтінін естен
шығармаған жөн», - деп атап өтті Ə.Құсайынов. Кандидаттың айтуынша, адамзат жыл сайын өнеркəсіптік өндіріс көлемін өсіріп, соның салдарынан игерілмеген табиғаттың таза айналасы тарылып бара жатыр. Əдетте, өндіріс кезінде осы жерлерде тұрып жатқан халықтың мүддесімен қатар, онда өсетін бірегей өсімдіктер мен сирек кездесетін аңдардың қауіпсіздігі ескерілмей жатады. Бүгінде адам өз қолымен өзінің өмір сүретін кеңістігін шектеуде. Оған қоса, Ə.Құсайынов экологиялық білімнің маңыздылығына тоқталды. «Жалпы білім беретін мектептерде міндетті пəн енгізе отырып, экология мен оның қауіпсіздігі туралы түсінік қалыптастыру, сонымен қатар тұрақты экологиялық-ағартушылық жұмыстар
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
жүргізу экологиялық жəне өнеркəсіптік қауіпсіздік туралы білім берудің маңызды қадамдары болып табылады», - деп атап өтті Ə.Құсайынов. Сонымен қатар «Молсервис» ЖШС ұжымының алдында Ə.Құсайыновтың аймақтық сайлауалды штабының жетекшісі Ольга Клишина да сөз сөйледі. О.Клишинаның айтуынша, адам əлемдік экожүйенің бір бөлігі екенін есінен шығармауы тиіс. Ғаламшардың жарқын болашағы əр адамның табиғи ресурстар мен жануарлар əлеміне деген саналы əрекетіне тəуелді. Əлемдік экожүйенің бір бөлшегі ретінде Қазақстан да қоршаған ортаның ластануынан туындаған проблемаларды сезініп отыр. Сондықтан өскелең ұрпақ арасында табиғатты аялауға үндейтін насихат жұмыстарын күшейту керек.
Екі үміткер ел аралап, электоратпен кездесулер өткізуде
№14 (218) 10.04.2015 жыл
4
ҚКХП ұсынған ҚР Президенттігіне кандидат Т.Сыздықовтың Астана және Алматыдағы аймақтық сайлауалды штабтарының іс-шаралары туралы
БАСПАСӨЗ ХАБАРЛАМАСЫ
Тұрғын Сыздықов республикалық сайлауалды штабында кезекті жиналысын өткізді. Ол: «мен Астана, Көкшетау, Петропавл жəне Қостанай қалаларында студент, оқытушы, жəне өндіріс орындарының өкілдерімен кездестім. Мен оларға, біздің партияның кешегі күнін ой елегінен өткізіп, күрделі кезеңнен ысылып шыққандығын жеткіздім. Біз өз жұмысымызды əділ қоғам туралы марксистіклениндік түсініктерді сақтай отырып құруға жəне осы арқылы əділетсіз тұстарын жоюға тырысамыз». Сондай-ақ, ол сайлаушыларын мазалап жүрген, коммунистік партия тұғырнамасындағы дəстүрлі ұстанымдар туралы ой бөлісті. Студенттер мен жұмысшылар біздің ұстанымымыз ескіріп, қазіргі заманның талаптарына жауап бере алмайды деген пікірлерін білдіргенде, мен оларға ғылыми коммунизм классиктерінің сөздері мен тезистерін мысалға келтірдім: «материализм негізіне құрылған марксизмнің күші мен өміршеңдігін тарихи дамудың əрбір қадамы дəлелдеп отыр». «Батыстың кемшіліктері əсіресе мəдениет саласында анық байқалады, себебі тұтынушылық сана, көп жағдайда, жеке бастың қамын өмірдің мəні деп қарастырады. Батыстық адам біртіндеп адамгершілік құндылықтарын жоғалтуда. Кез келген əдіспен айналасынан ерекшеленіп, өзіне назар аудартқысы келеді», - деп мəлімдеді Тұрғын Сыздықов. Сондай-ақ, батыстық мəдениеттің үздік көрінісі мен оның қазіргі заманда адамдар көп еліктейтін мысалдары туралы пікірлер айтылды. Алматы қаласында ҚР Президенттігіне кандидат Т.Сыздықовтың сайлауалды штабы атқарылып жатқан жұмыстары туралы айтты. «Бүгін қалалық сайлауалды штабы ҚР президенттігіне кандидат Т.Сыздықовты қолдау үшін қала тұрғындарымен іс-шаралар өткізуде», - деді қалалық партия комитетінің жетекшісі Е.Бейсембаев. Оның маркстік-лениндік идеяларға негізделген сайлауалды тұғырнамасы Қазақстан Коммунистік Халықтық партиясының идеяларын насихаттайды. Қоғамдық идеалдардың батыстық тұтынушылық стандарттармен алмастырылуы, жастарды жауапсыз «тоғышар тіршілік иесіне» айналдыруы мүмкін. Тұтынушылыққа деген бетбұрыс жастардың бағдарын өзгертеді. Осы ықпалға көніккендердің өз күшімен жетістікке жетуге деген ықыластары жойылып «дайын асқа тік қасық» қасиет қалыптасады. Кандидаттың сенімді тұлғасы, ҚКХП мүшесі Ирина
Смирнова: «сайлауалды насихат кезінде партия батыстық мəдениет пен құндылықтардың көлеңкелі əсеріне баса назар аударатын болады. Қалыптасқан құндылықтарға қарамастан зорлықзомбылыққа, азғындыққа толы жəне тез пайда табуды көздейтін киноблокбастерлер мен Интернет материалдары – қазіргі батыстық мəдениеттің өнімдері. Батыстың кемшіліктері əсіресе мəдениет саласында анық байқалады, себебі тұтынушылық сана, көп жағдайда, жеке бастың қамын өмірдің мəні деп қарастырады. Батыстық адам біртіндеп адамгершілік құндылықтарын жоғалтуда. Кез келген əдіспен айналасынан ерекшеленіп, өзіне назар аудартқысы келеді. Батыстық мəдениет бизнестің бір тармағына, ал оның басты шарттары шектеулі материалдық құндылықтарға айналды. Қазіргі заманғы батыс өнері өзінің мазмұнын жоғалтуда жəне примитивті-эмоционалдық деңгейге дейін түсіп кетті». Сонымен қатар, Павлодар аймақтық сайлауалды штабы атқарылған жұмыстары туралы есеп берді. Облыстық комитеттің жетекшісі Г.Нұғманова: «ҚКХП ұсынған Президенттікке кандидат Т.Сыздықовтың сайлауалды насихат жоспарына сəйкес біз сайлаушылар арасында сапалы насихат жұмыстарын жүргізудеміз. ЕҚЫҰ халықаралық бақылаушылары, журналистер жəне аймақтық қоғамдық бірлестіктердің өкілдерінің қатысуымен сайлауалды штабтың танытымына арналған дөңгелек үстел ұйымдастырдық. ҚКХП өзінің науқанын жоспарға сай өткізуде, барлық бұқаралық ақпарат құралдарымен байланыс орнатылған. Тұрғындармен белсенді түрде кездесулер өткізіп сайлауалды тұғырнамамызды түсіндірудеміз. Сайлауалды жұмыста партияның сайты жəне əлеуметтік желілер кең қолданылуда. Облыс аудандарындағы сайлаушылармен кездесулер жоспарланған». Тұрғын Ысқақұлының сайлауалды тұғырнамасының маңызды сəттеріне тоқталып өтсем. Өз кезегінде кандидаттың Павлодар облысындағы сенімді тұлғасы Н.Рақымжанов: «насихат жұмыстары барысында аудан тұрғындарымен кездесіп кандидатымыздың сайлауалды тұғырнамасымен таныстырудамыз. Біздер орталық комитеттен келіп түскен барлық үгітнасихат материалдарын белгіленген орындарға орналастырдық. Əлеуметтік желілерді кеңінен қолданудамыз. Дайындаған барлық материалдарымызды ресми сайтқа жəне фэйсбук əлеуметтік желісіне орналастырудамыз. Өздерінің түрлі сұрақтарымен жəне кеңес алу үшін біздің штабқа көптеген сайлаушылар келуде».
Қостанай қаласы «Баян Сұлу» АҚ ұжымының өкілдерімен кездесуі туралы БАСПАСӨЗ ХАБАРЛАМАСЫ Бүгін Қазақстан Коммунистік Халықтық партиясынан ұсынылған Қазақстан Республикасы Президенттігіне кандидат Тұрғын Сыздықов Қостанай қаласында «Баян Сұлу» АҚ кондитерлік фабрикасы ұжымының өкілдерімен кездесті. Кездесу барысында кандидат Сыздықов өзінің сайлауалды тұғырнамасының басты бағыттарымен таныстырды. Алдымен, ол Қазақстан Коммунистік Халықтық партиясының қызметі ғылыми социализм идеялары, маркстік-лениндік ілім мен прогрессивті қоғамдық ойларға негізделіп құрылғанын атап өтті. «Біз қоғамдық дамудың біртұтас материалистік теориясы ретінде марксизм-ленинизмнің ғылыми жəне идеологиялық негіздеріне сүйеніп қызмет атқарамыз. Марксизм коммунистер үшін – қоршаған əлемнің өзгеруімен бірге үнемі дамып отыратын, қоғамның дамуындағы қордаланған жəне жаңа деректерді ой елегінен өткізетін шығармашылық ғылым. Алға қойылған мақсаттарға жету үшін марксизм-ленинизмді жəне Қазақстан Коммунистік Халықтық партиясының бағдарламалық шарттары мен оның қызметін насихаттау қажет» - делінген Т.Сыздықовтың сайлауалды тұғырнамасында. Сонымен қатар, Тұрғын Сыздықов өзінің сайлауалды тұғырнамасының тағы бір қағидаты – батыс мəдениетінің теріс ықпалы жайында
мəселе көтерді. «Руханилықтың мəнін түсіретін батыс құндылықтары мақсатты түрде астамшыл тұтынушылық сана қалыптастыруда», - деп атап өтті өз сөзінде. Адамның психикасы мен денсаулағына тікелей қауіп төндіретін ақпараттық ықпалдар бар. Мысалы, жай ғана компьютерлік ойыншықтардың өзі психика мен денсаулыққа кері əсерін тигізеді», деді Сыздықов. «Еуропалық елдерде тұтынушылық қоғам құрылымдарының қалыптасуынан туындағын батыстық мəдениет дағдарысы батыстық өркениеттің əмбебап құндылықтар
мен əлеуметтік тұрмыс-тіршілік нормаларына деген наразылықтарына қарама-қайшы келуде, - делінген кандидаттың сайлауалды тұғырнамасында. Сондай-ақ кездесу барысында Қостанай облыстық комитетінің бірінші хатшысы Алпысбай Əлімбаев жиналған жұртты аймақтық сайлауалды штабтың жұмысымен таныстырды. «Біздің штаб кандидатты қолдау бойынша қажетті ақпараттық жəне үгіт жұмыстарын жүргізуде. Біздің штабта 5 сенімді тұлға бар, олар насихат материалдарын тарату жəне халықпен кездесуді ұйымдастыру жұмыстарын атқаруда».
«Здесь – главное вовремя заплатить, а получение №14 (218) соответствующих знаний – уже второстепенный вопрос» 10.04.2015 жыл
СОЦИУМ
¦ÄIËÅÒ
5
ВЫСШАЯ ШКОЛА
ЭКОЛОГИЯ
С
колько же в природе существует структур, созданных специально для того, чтобы ее охранять и оберегать! Только государственных и только в одной области наверняка можно насчитать не меньше пяти единиц, включая природоохранную прокуратуру. А помножьте это на 14 казахстанских областей да прибавьте внушительный головной офис каждого ведомства в столицах. В каждом из них копошится целый штат сотрудников, получающих нехилые бюджетные зарплаты за свою, если можно так выразиться, природоохранную деятельность. В помощь им – пожалуй, столько же и с аналогичными функциями общественнодобровольных объединений. Казалось бы, с такой внушительной армией защитников окружающая нас среда должна с каждым днем все более благоухать и расцветать, укрепляя здоровье человека и радуя взор. Ан нет, напротив. Неотвратимо угасает с каждым часом природа – мать наша, а на ее чахнущем теле все активнее размножается штат природоохранных структур. Возьмем, к примеру, животрепещущую проблему охраны и рационального использования водных ресурсов. Неслучайно. Поскольку обеспеченность пресной водой является одним из ключевых вопросов, стоящих перед человечеством в XXI веке. Сегодня в мире от дефицита воды, по данным ООН, страдают более двух миллиардов человек. Вода стремительно становится одним из самых дефицитных природных
ОконВУЗились…
специальностей и разнопланового профиля (на базе бывшего пединститута, функционирующий с 1937 года, сегодня МКТУ им. Ясави) и технических (бывший КазХТИ, сегодня ЮКГУ им. Ауэзова). Получают развитие и новые специальности, необходимые для развития экономики Казахстана, особенно агросектора. Народ у нас южный, пытливый, поэтому старается наладить партнерство с Россией, дальним зарубежьем. Так, в последнее время появилась тенденция, что образовательные учреждения все больше берут пример с европейских учебных заведений. Более того, они организовывают программы по обмену опытом. Таким образом, студенты могут иметь возможность посетить заграничную страну, где они будут не только вникать в учебный процесс, но и проникаться культурой и жизнью других людей. – Но вы не станете отрицать, что нередко получение высшего образования, особенно в негосударственных вузах, приобрело характер бизнеса? Здесь – главное вовремя заплатить, а получение соответствующих знаний – уже второстепенный вопрос. Не случайно учредители негосударственных вузов, имеют, как правило, целую коммерческую структуру: сеть магазинчиков, кафе, другую
Частные ВУЗы РК: подготовка специалистов или коммерческий бизнес? рекомендовано приостановить лицензию, то есть это почти пятая часть из всех «приостановленных» по Казахстану и более половины существующих в ЮКО негосударственных вузов. Возвращаясь к упомянутой в начале материала проверке, отметим, что генеральный прокурор Асхат Даулбаев заявил, что выявленные нарушения стали результатом отсутствия надлежащего ведомственного контроля за деятельностью частных вузов со стороны отраслевого комитета по контролю в сфере образования и науки. Незадача в том, что аккурат перед обнародованием результатов прокурорской проверки в Шымкенте по подозрению в получении взятки задержали руководителя департамента по контролю в сфере образования по ЮжноКазахстанской области. Абдигаппара Жаксыбекова «взяли» в собственном кабинете при получении 870 тысяч тенге. Суд АльФарабийского района города Шымкента санкционировал для подозреваемого меру пресечения на период следствия в виде нахождения под стражей. Сей факт наводит на определенные умозаключения, отчасти
объясняя далеко не радужную ситуацию в области южноказахстанского негосударственного высшего образования. Однако, по мнению профессора Анвара Исмаилова, имеющего богатый опыт преподавания в вузах различных систем, включая советскую, дело не столько в форме собственности, сколько в самом механизме получения высшего образования, который требует незамедлительного обновления. Необходимо глубоко проанализировать эту сферу и, сделав соответствующие выводы, подтянуть к мировому уровню. Известный далеко за пределами ЮКО профессор считает, что для проведения эффективной и разумной, а не поверхностной оптимизации высшего образования нужен, прежде всего, профессиональный подход. – По большому счету в ЮКО есть все возможности для получения высшего образования, – рассуждает Анвар Исмаилович. – В первую голову, еще с советских времен создана базовая высшая школа для получения
недвижимость… – Отчасти не стану. Но настаиваю на том, что сбой происходит обычно там, где качество подготовки низкое… – Как его поднять? – Процесс это долгий, вопрос должен
АНОНС!
Неприятным сюрпризом для завтрашних абитуриентов стала недавно обнародованная Генпрокуратурой РК информация, в которой рекомендуется лишить лицензии 18 частных вузов в Казахстане. «Проверка Генеральной прокуратуры показала, что деятельность большинства негосударственных учебных заведений не отвечает предъявляемым требованиям и стандартам образования и ориентирована, главным образом, на извлечение коммерческой выгоды», — говорится в распространенном сообщении. «По результатам проверки прокурорами внесено 62 представления, в том числе о приостановлении действия лицензий 18 частных вузов. К дисциплинарной ответственности привлечено более 40 сотрудников вузов, к административной — 32, возбуждено 2 уголовных дела», — отмечает ведомство. На заседании коллегии Генеральной прокуратуры, на котором обсуждались результаты проверки соблюдения законодательства при предоставлении образовательных услуг частными вузами, глава надзорного ведомства Асхат Даулбаев потребовал от региональных органов принять неотложные организационные и законодательные меры, направленные на исключение фактов осуществления образовательной деятельности организациями, не соответствующими квалификационным требованиям. Территориальные прокуроры должны усилить надзор за устранением выявленных нарушений законности. Генпрокуратура в результате проверки внесла в правительство Республики представление об устранении нарушений законности, с постановкой вопроса об ответственности уполномоченных должностных лиц, в том числе за коррупционные правонарушения. Напомним, что в Казахстане уже несколько лет проводится оптимизация в сфере высшего образования. За это время было закрыто и оптимизировано более 30 частных вузов. В самом густонаселенном регионе – ЮКО с ее многочисленным студенческим отрядом результаты проверки Генпрокуратуры вызвали некоторую растерянность в рядах завтрашних школьных выпускников, поскольку для значительной части абитуриентов, особенно из сельской местности, по ряду причин обучение в негосударственных вузах весьма актуально. В Южном Казахстане всего 11 вузов, из них три государственных, четыре некоммерческих, три частных и один международный. Сегодня четырем негосударственным вузам
решаться не в одностороннем порядке. Для преподавателей необходимо создавать региональные учебно-методические центры, где можно будет обсуждать новые методы обучения, отрабатывать стандарты. Но ведь дело не только в преподавателях и руководстве вузов. И у самих студентов, увы, сформировано облегченное отношение к учебе. Для многих конечная цель – не получение соответствующих знаний, а диплома о высшем образовании. Возможно, нужно создавать общественные советы с привлечением родителей, кураторов, самих студентов, вести разъяснительную работу, внушать учащимся, что их главная работа – это неустанная учеба. Иначе получится пустая трата времени и средств. Возвращаясь к теме негосударственных вузов, отметим, что сегодня они, невзирая ни на какие проверки, все уверенней завоевывают образовательный рынок. Есть среди них лучшие и худшие, известные и популярные, есть и совсем новые, которые только борются за симпатии будущих студентов. А чтобы сделать правильный выбор негосударственного вуза, наши эксперты в лице преподавателей южноказахстанских вузов советуют учитывать следующие факторы. Во-первых, сколько лет выбранное заведение функционирует. Во-вторых, получил ли вуз аккредитацию, а так же кто и когда выдал лицензию. В-третьих, каким образом происходит оплата обучения, а также зафиксирована ли сумма на весь период обучения или может повышаться. В-четвёртых, насколько этот вуз эффективен, на каком он месте в разнообразных рейтингах и т.д. Есть ли о нём какая-то информация в СМИ. В-пятых, помогают ли выпускникам с трудоустройством. Также необходимо удостовериться в том, что юридический адрес заведения, указанный в договоре, совпадает с фактическим местом, где вуз располагается.
Плачевное состояние нашего просвещения наблюдается не только в высшей школе. Особую тревогу вызывает ситуация, сложившаяся в наших общеобразовательных школах, в частности, в учебных заведениях города Шымкента. Определенные надежды на улучшение связывали горожане с назначением не нового руководителя отдела образования Ынтымака Мадиева. Однако почти за год своего руководства г-н Мадиев не смог ничего исправить. Наоборот эта важнейшая сфера, образовывающая и воспитывающая будущих граждан Казахстана, разваливается на глазах. Коррупция, преступность, слабое качество получаемых знаний – так можно охарактеризовать сегодняшнее состояние образования Шымкента. Впрочем, более подробно читайте об этом в следующем номере.
Реки сигнализируют «SOS!»
ресурсов. Она превратилась в товар, сформировался международный рынок. Как утверждают эксперты, наша страна по водообеспеченности занимает последнее место среди бывших союзных республик. Дефицит водных ресурсов является ключевой экологической проблемой, препятствующей устойчивому развитию Казахстана. Тем циничней выглядит деятельность тех бизнесменов, которые в погоне за сиюминутной выгодой беззастенчиво поганят родные реки. В Южном Казахстане причиной варварского уничтожения многочисленных горных рек, которыми так славился регион, стал случившийся здесь в последние годы строительный бум. Дома растут, буквально как грибы после дождя. Многоэтажки сдают по госпрограмме, зажиточные граждане возводят шикарные особняки. А на все это необходим стройматериал: песок, гравий, щебенка. Вот пытливый южный ум и сообразил: под ногами же деньги немалые валяются, только не ленись собирать. И стали собирать, экскаваторными ковшами и прочей тяжелой техникой безжалостно уничтожая чистейшие водные артерии вместе с их обитателями: флорой и фауной. А ведь об уникальности южноказахстанских рек даже легенды слагались. Одна из них, к примеру, повествует, что как-то, возвращаясь из дальних походов, на берегу Арыси остановились на привал войска Тамерлана. Отдохнули в тени
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
прибрежных тугаев, испили родниковой водицы, промыли ею раны. Именно с этих речных родников в наши дни стали брать целебную воду, бутилировать и продавать. Ее так и назвали «Тамерлан». Но возвратимся к нашим рекопотрошителям, деятельность которых особо расцвела с началом строительства международного автобана «Западная Европа – Западный Китай». Внушительный отрезок его проходит через Ордабасинский район ЮКО. И для сооружения оного так необходимы в огромных объемах песок, песчаногравийная смесь, суглинок, камень. Варварское нашествие предприимчивых южан на многочисленные горные реки района обернулось настоящим бедствием. Жители прибрежных районов, большинство из которых относятся к предкризисным экологическим зонам, лишились чистых рек, откуда использовали воду на бытовые и хозяйственные нужды. Были разрушены и прекрасные уголки отдыха на реках, куда любили приезжать шымкентцы порыбачить, поплескаться в хрустальной воде. Вместо этого – заиленные берега, грязные мутные потоки с камнями вместо рыб… что же упомянутая выше многомиллионная армия доблестных природо-
А
охранников, находящихся на полном государственном обеспечении, у которых, смею напомнить, заработные платы формируются в значительной степени из наших с вами налогов? Поначалу зашевелились было. И даже были внесены изменения в соответствующее законодательство, ужесточающие наказание недропользователей – нарушителей. К примеру, в статью 122 Кодекса об административных правонарушениях РК внесли дополнения, предусматривающие наряду со штрафом конфискацию или возмездное изъятие техники у нелегальных недропользователей. А при повторном задержании уже более внушительные штрафы: от 50 до 700 месячных расчетных показателей (МРП) для физических лиц, субъектов малого, среднего и крупного бизнеса с конфискацией имущества. адо отметить, что после принятия дополнений в законодательство проверочные рейды участились, нарушителей стали активно задерживать и штрафовать. Но потом как-то все и успокоилось, хотя стройка автомагистрали еще не закончена, и обеспечение ее стройматериалами, полученными вышеописанными способами, по-прежнему актуально. Остается только строить предположения о том, почему все вернулось на круги своя. Впрочем, с приходом весны и с расцветом новой волны строительного
Н
бума на поединок с ордой рекопотрошителей бесстрашно вышел герой – одиночка. Константин Подушкин руководит экологическим объединением «Эко «Око», правда, без офиса, служебного транспорта, зарплаты и прочих финансовых подпиток. Штата тоже нет, вместо него – небольшой отряд единомышленников, как сейчас модно величать, группа поддержки. Так вот, с юга на север полетело письмо, адресованное г-ну Азбаеву, председателю комитета лесного хозяйства и животного мира Минсельхоза РК. «В ЮжноКазахстанской области на сегодня сложилась катастрофическая ситуация с загрязнением – заиливанием и обезрыбливанием рек Боралдай и Бадам, – говорится в послании. – В связи со строительством международного автомобильного коридора «Западная Европа – Западный Китай » началась массированная добыча гравия в руслах этих рек… В результате добычи гравия с нарушениями законодательства РК созданы препятствия для прохождения рыбы в верховья реки Боралдай. Нарушен устоявшийся экологический баланс, в котором репродукция поголовья ихтиофауны Боралдая ежегодно происходила за счёт нерестовой миграции из бассейна реки Арысь в верховья Боралдая, являющиеся местами нереста, в том числе редких краснокнижных видов рыб – усача туркестанского и маринки». бщественник приложил к письму спутниковую карту с указанием координат незаконной деятельности недрокопателей. Он настоятельно рекомендует перенести карьеры за пределы двухкилометровой охранной зоны. Для того, чтобы не оставить стройку века без необходимого материала, Константин Подушкин предлагает использовать опыт карьера, оставшегося еще с советских времен за поселком Кайтпас. «Там всё по экологическим нормам грамотно – есть два водоёма, в которые сливается грязная после промывки вода, –
О
поясняется в письме. – Один выше – другой ниже. В верхнем вода отстаивается и, просачиваясь через гравийную дамбу, попадает в нижний водоём чистой, откуда опять закачивается на промывку гравия». Как бы это не показалось странным, но министерство отреагировало на обращение. По пинку сверху былатаки создана комиссия из представителей госструктур, призванных охранять природу, которая выехала на гравийные разработки, расположенные в Ордабасинском районе вдоль реки Бадам. Ее члены убедились, что в реку идет бесконтрольный слив грязевых потоков, который уничтожает ее флору и фауну. «Мы приехали на один из больших гравийных карьеров как раз в тот момент, когда промывался гравий, и в реку напрямую шел мощный поток жидкой грязи. Был составлен протокол. Потом мы проехали в райцентр Темирлановку и поставили об этом в известность районную прокуратуру»,– рассказал Константин Подушкин. Составленный протокол передан в управление экологии области. Там должны определить объем причиненного природе ущерба. И принять соответствующие меры. Таким образом вместе с рождением весны вновь родилась хоть и слабая, но надежда на спасение рек, так сегодня нуждающихся в нашей заботе и поддержке. И снова хочется верить в чудо. Ведь в народных сказках богатырь побеждает алчного дракона. Может так произойдет и в нашем случае? еж тем в Казахстане разработана программа по обеспечению водной безопасности республики, ее основная цель – грамотное использование водных ресурсов страны, их сбережение и сохранение экологии. На реализацию проекта до 2040 года предусмотрено 8,2 триллиона тенге! Уже к 2020 году авторы программы обещают, что живительной влагой городское население страны будет обеспечено на 100 процентов, сельское – на 80.
М
Страницу подготовила Рамзия ЮНУСОВА
«Ұстаз болу – өз уақытын аямау, өзгенің бақытын аялау»
МЕРЕЙ
¦ÄIËÅÒ
ЎСТАЗ БОЛУ – АРДАЌТЫ ІС жəне мəдени дамуына қосқан зор үлесі үшін жəне қоғамдық қызметтегі белсенділігі үшін» ҚР құрмет грамотасымен, «ҚР ғылымының дамуына қосқан үлесі үшін» төсбелгісімен, 2009 жылы «Қазақстан Республикасы білім беру саласының құрметті қызметкері» төсбелгісімен, 2009 жылы А.С. Пушкин медалімен, 2006, 2012 жылдары «ЖОО Үздік оқытушы» мемлекеттік грантының иегері, 1996, 1997 жылдары «Сорос-Казахстан» Қорының гранты, 1196-97; 2004-2007 жылдары INTAS гранты, 1998-2006; 2009-2011 жылдары ACTR/ ACCELS гранты, 2011-2012 жылдары «Русский мир» қорының гранттарының иегері, 2001 жылдан 2011 жылдар аралығындағы «Техника мен ғылымның дамуына қосқан зор үлесі үшін» ғалымдар мен мамандарға арналған мемлекеттік ғылыми стипендиялардың иегері атанды. Э.Д. Сүлейменованың шəкірттері, оның ішінде ғылым кандидаттары мен ғылым докторлары жəне PhD докторлары мемлекетімізде ғана емес, ТМД елдері мен шет елдерде қызмет атқаруда. Бүгінде апайымыздың отбасында бір ұлы, бір қызы жəне 5 немересі бар үлгілі отбасы. Ұстазымыз, аяулы апайымызды шəкірттері ф.ғ.д., профессор Н.Ж.Шəймерденовадан бастап «ғылымдағы анамыз» деп атауының өзі бекер емес. Э.Д. Сүлейменова филология факультетінің деканы, оның алдында жалпы тіл білімі кафедрасының
Əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті Қазақстанның жетекші классикалық университеті мəртебесіне ие оқу орны. Оқу ордасы Қазақстан білімі мен ғылымының ірі орталығы, жоғары кəсіби, жоғары оқу орнынан кейінгі білім мен ғылымның инновациялық дамуының ұлттық көшбасшысы.
меңгерушісі қызметін атқара отырып, өзін тек басшы ретінде емес, қасындағыларының досы, ақылшысы ретінде таныта білді. Оның үстіне қандай да бір жағдаймен алдына барған студенттер немесе қызметкерлер болсын, əріптестерімен ақылдаса отырып, тəртіп, тəрбиеге шақыра да біледі. Мүмкін мұндай қасиет апайымыздың болмысынан да шығар. Дегенмен кез келген мəселенің орайын тауып, тігісін жатқызу үлкен шеберлік. Сондықтан да біз өзімізді бақытты студент, бақытты шəкіртпіз деп есептейміз. Мақаламызды «Ұстаз болу – өз уақытын аямау, өзгенің бақытын аялау» деген Ж.Ж. Руссоның сөзімен аяқтау орынды болар. Қаншалықты қатал болғанымен, ішкі жандүниесі нəзік, сезімтал. Бұған шəкірттері, əріптестері, қызметкерлері үшін қай кезде болмасын уақыт тауып, тыңдай да, тыңдата да білетін керемет қасиеті дəлел. Жеке мəселелеріңді, денсаулығыңды немесе жалпы көңіл күйіңнің жоқ екенін ол кісіден жасырып қалу мүмкін емес. Біз құрметті ұстазымызға денсаулығы мықты, мерейі үстем болсын деп тілейміз. П. Т. МЕДЕТБЕКОВА, Г. А. БОРИБАЕВА, əл-Фараби атындағы ҚазҰУ доцентері
Университеттің тарихы тереңде. Ол Қазақстанның академиялық ғылымы мен жоғары мектебінің дамуы жəне қалыптасуымен тығыз байланысты. ҚазҰУ-ды еліміздің барлық жоғары білім беру жүйесінің тірегі, білікті мамандар ордасы деуге болады. Университеттің мыңдаған түлектері Қазақстанның жəне оның аумағынан тыс жерлердегі өндірістің барлық салаларында табысты еңбек етуде. Бүгінде əл-Фараби атындағы ҚазҰУ ерекше мəртебесі бар Қазақстанның жетекші классикалық университеті, жоғары кəсіби, жоғары оқу орнынан кейінгі білім мен ғылымды инновациялық дамытудың ұлттық көшбасшысы, еліміздің жоғары оқу орындары арасындағы бірінші Қазақстан Республикасы Президентінің «Сапа саласындағы жетістіктері үшін» сыйлығының иегері. Университетте еліміздің барлық аймағынан келген 20 мыңнан астам студент, сондай-ақ алыс, жақын шетелдерден келген студенттер білім алады. Қазақстан Республикасы өз Тəуелсіздігін жариялап, əлемдік қауымдастықта дербес мемлекет ретінде танылған 90-жылдары елімізде халықаралық қатынастар, халықаралық құқық, аймақтану жəне əлемдік экономика салаларында білікті мамандарға мұқтаждық – өзекті мəселелердің бірі болды. Осы мəселенің шешімі ретінде Қазақстан Республикасы Сыртқы істер
ҰЛЫ ЖЕҢІСКЕ - 70 ЖЫЛ
Жаны жомарт, қадірлі қария еді (Балтабай Құрманбаев – 100 жаста)
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
министрлігінің қолдауымен, 1995 жылы əл-Фараби атындағы ҚазҰУ-да елімізде тұңғыш Халықаралық қатынастар факультеті ашылды. Бүгінгі күні факультетте 1406 студент білім алуда, олардың ішінде 453 студент мемлекеттік грант, 200 студент «Алтын белгі» иегері болса, 20-дан астам студент университет ректорының құрметті грантын, 17 студент атаулы шəкіртақы алу мəртебесіне қол жеткізген, сондай-ақ жылына 12 студент Президент шəкіртақысына ие болады. Факультетте Ресейден, Алманиядан, Оңтүстік Кореядан, Тайландтан, Ауғанстаннан, Орталық Азияның барлық елдерінен келген 75 шетелдік азамат оқиды, олар – студенттер, магистранттар жəне докторанттар. Факультет құрылған күннен бастап Сыртқы істер министрлігімен тығыз байланыста, сондай-ақ аталған министрлік халықаралық ұйымдар жəне мекемелермен бірлесе отырып, факультет студенттерінің кəсіби тəжірибеден өтуіне, одан əрі кəсіби қызметін жалғастыруына ықпал етеді. Факультет АҚШ, Алмания, Франция, Қытай,Үндістан, Корей Республикасының, сонымен қатар басқа да елдердің елшіліктерімен, халықаралық ұйымдармен (БҰҰ, ЕО, ЕҚЫҰ, НАТО) ғылыми зерттеу институттарымен (ҚСЗИ, МЭБИ) жəне орталықтарымен, шетелдік өкілдіктермен, мəдени орталықтар жəне қорлармен тығыз байланыста жұмыс істейді.
Факультетте PhD докторлық бағдарламасын жүзеге асыруға ерекше көңіл бөлінуде, осы бағдарлама шеңберінде университеттің қолдауымен жыл сайын АҚШ, Ұлыбритания, Алмания, Франция, Қытай, Оңтүстік Корея, Малайзия жəне басқа да елдерден 20-ға тарта шетелдік профессорлар шақырылып отырады. Біздің факультет түлектері жоғары сұранысқа ие. Түлектеріміздің 30%-ға жуығы ҚР-ның Сыртқы істер министрлігінде жəне оның шетелдік өкілдіктерінде, 22%-ы мемлекеттік басқару органдарында (Президент əкімшілігі, Парламент жəне Үкімет органдары, Құқық қорғау жүйесі), 11%ы халықаралық ұйымдардың өкілдіктерінде, шетелдік компаниялар мен халықаралық банктерде, 30%-ы жекеменшік компанияларда қызмет істейді. Факультет өз дамуының негізгі бағыттарын білім беру үдерісіне инновациялық технологияларды көптеп тарту жəне қолдану, екі жақты байланыстарды кеңейту арқылы барынша жоғары білікті халықаралық мамандар дайындауды мақсат ете отырып анықтайды. Манат ЖАМАЛДИНОВА, əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің халықаралық қатынастар факультеті, дипломатиялық аударма кафедрасының аға оқытушысы
ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫНА – 550 ЖЫЛ Сондағы айтқаны мынау: -Менің кіндік қаным тамған жер-Қандөз ауылы. Түркістанға таяу жер. Əкеден ерте айырылып жетімдік көрдім. 1930 жылы осы «Мақтаарал совхозының «Азаттық» ауылына табан тіредік. Қиын замандар өтті ғой. Бəріне шыдадық, төздік. Осылайша аққа қолымыз енді жеткенде, жағдайымыз жөнделе бастағанда сұрапыл соғыс өрті бұрқ ете қалды. Қан майданға бастан-аяқ қатыстым. Үш рет ауыр жараландым. Ажал жоқ екен, отыз жасымда орда бұзып, жауды жеңіп аман-есен елге оралдық. 1946-69 жылдары «Мақтаарал» совхозының мал шаруашылығын басқардым. 196979 жылдары Шардара ауданындағы «Көксу» қой совхозында бөлімше меңгерушісі болдым. Адал еңбегімнің арқасында алғысқа бөлендім, абырой арқаладым. Кеңес Үкіметі мен Жоғары Кеңесінің «Құрмет грамотасымен» бірнеше рет марапатталдым. Төске тағатын «теміртерсектерден» де кенде болғаным жоқ», - деп терең ойлы жүзімен маған қараған болатын. 1980 жылдары қазіргідей емес, «Мақтаарал» совхозында қазақтар тым аз болатын. Атеизмнің айы оңынан туып тұрған кез. Құран оқитын адам қат. Молда жоқ заман. Бірде өмірден өтіп кеткен əкем мен анама, жалпы əруақтарға арнап ас беріп, құран бағыштамақ болдым. Есіме Балтекең түсіп, арнайы көлікпен үйге алып келдім. Жөн-жобаны бір білсе сол кісі біледі деген ой ғой менікі. Расында да, Балтекең Құран аяттарына жетік, сүрелерді жатық
Қазақтың қасиет қонған қара шалдарының бірі – Балтабай Құрымбайұлы болатын. Жарықтық, жаны жомарт, мінезі жұмсақ, елгезек, көрген-түйгені көп, адам баласына сенгіш, болмысынан бекзаттықтың иісі аңқып тұратын. Қаршадайынан қара жұмысқа жегілген, сұрапыл соғысты көрген, бейбіт күндері берекелі еңбектің бел ортасында жүрген. Қаншама қиыншылықты бастан өткерсе де бүгілмей, ертеңгі күнінен түңілмей, ұрпақ өрбітіп, жақсы қартайып, қадірлі жандардың қатарынан берік орын алды. Мен Балтекеңмен 1983 жылы «Мақтаарал» совхозында таныстым. Сол кездің өзінде жасы жетпіске таяп қалғанына қарамастан іске ширақ, сөзге шешен, шаршап қажыған шалдан гөрі қайратты, қуаты мол жігіттерге бергісіз белсенді болатын. Жүріп өткен өмір жолдарын тəшпіштеп тізіп айтып та берген. Қарап тұрсаң Балтекеннің көрмегені жоқ екен. Бірақ мойымаған, қажымаған қалпы, əлі тың, тегеурінді болатын. Балтекең əйгілі «Мақтаарал» совхозының іргетасын қалап, 40 жыл осы кеңшардың ыстық-суығына көңіп, кемелденіп, көркейіп, өсіп-өркендеуіне өлшеусіз үлес қосқандардың бірі екен. Маған сол кезде Балтекең тірі тарих болып көрінді. Тірі тарих емей немене, сол кезде құрылғанына 60 жыл толған «Мақтааралдың» қалыптасу кезеңінен бастап бүгінгі күнге дейінгі жетістіктерін жіліктеп, еңбекқор дихандарын, береке бастауында тұрған басшыларын, бірде-біреуін қалдырмай жіпке тізгендей етіп жүйелеп айтып берген. Бірақ, неге екенін қайдам өзі жайлы лəм-мим деп жақ ашпаған. Бұл əділетсіздікке қалай шыдаймын: «Балтеке, өзіңіз бұғып жатпаған боларсыз. Еңбек майданының командирлерінің бірі болдыңыз ғой» деймін. Осы сөзден кейін Балтекең сыр суыртпақтап, аз-кем шешілген болатын.
6
МАҚСАТ – ЖОҒАРЫ БІЛІКТІ МАМАНДАР ДАЙЫНДАУ
Биылғы жылы «Аяулы ұстаз», «Ұстаздардың ұстазы», филология ғылымдарының докторы, ЖМ МҒА академигі, МАПРЯЛ президиумының мүшесі, КАЗПРЯЛ президенті, ҚР ҚҒА Ғылыми-сараптама кеңесінің мүшесі, профессор Сүлейменова Элеонора Дүйсенқызының мерейтойы. Бұл - бар өмірін білім мен ғылымға арнаған құрметті, аяулы ұстазымыздың ғана мерейтойы емес, қазақ тіл білімінің мерекесі дегіміз келеді.
Элеонора Дүйсенқызының мамандығына, жұмысына адалдығы, білімділігі мен біліктілігі жайында, адамгершілігі турасында қанша айтсақ та көптік етпейді əрі бір мақаланың аясына сыймайды да. Біздің қоғамымызда отбасы мен жұмысын қатар алып жүретін əйел адамдар аз емес. Қызығы да, шыжығы да мол жұмыстың бəрін ұштастырып, əрқайсысын өз орнымен дөңгелетіп алып кету көрінгеннің қолынан келе бермейтін үлкен шеберлік. Осы орайда М.О. Əуезов «Ұстаз – ұлы есім» демекші, өмірінің басым көп уақытын білім мен ғылымға арнаған, қазіргі таңда 300-ден аса ғылыми еңбектердің авторы, оның ішінде монографиялары, оқулықтар мен оқу құралдары, көмекші құралдары, сөздіктері бар Э. Сүлейменованың мақалалары орыс, қазақ жəне ағылшын тілдерінде жарияланған. Ол сонымен қатар, «лингвистика» саласының базалық, элективті пəндері бойынша білікті маман. Э.Дүйсенқызы бүгінде шəкірттерінің мақтанышы, үлгі тұтар ұстазы. Биылғы жылы педагогикалық қызметіне 45 жыл болса, өзі 70-ке толып отыр. Э.Д. Сүлейменованың педагогикалық қызметі мен лингвистика саласының қолданбалы жəне іргелі өзекті мəселелерін зерттеуге қосқан зор үлесі мемлекет тарапынан құрмет грамоталарымен, мемлекеттік ғылыми стипендиялармен жəне гранттармен марапатталған. Атап айтсақ, 2009 жылы «Құрмет» орденімен, 2001, 2004 жылдары «Еліміздің əлеуметтік-экономикалық
№14 (218) 10.04.2015 жыл
оқиды екен. Бес уақыт намазын қаза қылмай, оразаны ұстайтын, асыл дінімізді ардақтайтын абыз жан екен. Құран оқылып, соңында Балтекең бата берді. Бата болғанда қандай егілтіп, төгілтіп, арғы бергіні қозғап, бүгінгі ұрпаққа айтар ғибрат, ақыл, өсиетті ақ батамен, ақжарылқап тілекпен жеткізгенде бүкіл жиылған жұрт сілтідей тыңды. Балтекеңнің батасында: Аллаға жағайын десең Азанды бол, балам! Халыққа жағайын десең Қазанды бол, балам! деген сөздермен қатар: Құдайым бұл үйге дұға берсін, Тіл-аузын дұшпанының буа берсін. Келіннің балағынан бала саулап, Салпы ерін сары балалар туа берсін! Аумин!, - дегені əлі күнге есімде сақталып қалыпты. Байыптап қарасам, осы батаның бірінші шумағы Төле бидікі де, екіншісі жүз жасаған Жамбылдікі екен. Құйма құлақ қара шал Балтекең естігендерін, оқығандарын, тоқығандарын жұптап бір арнаға түсіріп, ата сөзін–бата сөзіне айналдырып жіберген сияқты. Балтекеңнің батагөйлігі осындай еді. Жасы жетпістен асқаннан соң да, «СуСүлеймендікі, жер-Қадірдікі, аспаныңда өзің ал, жетпістен өттім» деп жайбарақат жатып алған Балтекең жоқ. Совхоздың малшаруашылығына қатысты ірілі-ұсақты жұмыстарын ұқыпты атқарып жүрді. Балтекең көзі тірісінде халқымыздың ұлттық дəстүрінде қалыптасқан ақылды ақсақалы, көреген қариясы деген межеге жетті. Текті жерден шыққан Орынша апамызбен отбасын құрып, алтын асықтай екі ұл, бір қыз тəрбиелеп өсірді. Үлкені Есенгелді
малшаруашылығы маманы болса, Аюпберген елге танымал азамат, атақты құрылысшы, Мақтаарал ауданының Құрметті азаматы. Балтекеңнің балаларынан бөлек немере-шөберелерін санамалап жатуды жөн көрмедік. Былайша айтқанда, Балтекең өсіп-өнген əулеттің бастауында тұрған бақытты жан десе де болады. Осындай қамқор қария, мейірбан жан əр ауылдан шығып, қиыншылықта халқына қол ұшын беріп, рухтандырып, имандылыққа, тазалыққа тəрбиелеп, кейінгі ұрпақтарға үлгі бола білсе, ел бақыты ғой. Балтекең де елдің бағына туған жаны жомарт жан еді демекші едік. Махамбет САПАРМҰРАТОВ, Мақтаарал ауданының Құрметті азаматы
Төрт жыл бойы қорғап келген Отанын... Ұмытпайық аталардың еңбегін, Бағалайық қиын жолды өткенін. Қиындықтар көп болды ғой оларға, Қалай оны ескермеуге болар ма?! Қиындықтар өтті талай басынан, Жасымады қиналса да жасынан. Көппен бірге өз үлесін қосып ол, Болашаққа сене білді табыс мол. Қуат алып үлкендердің сөзінен, Сезе білді болашақтың жарқынын. Көппен бірге еңбек етті тынымсыз, Пəсеңдетпей күш-қуатын, қарқынын. Ақтаймын деп азаматтық борышын, Мұқтаждарға беріп жүрді қол ұшын. Еңбек еткен қиын-қыстау кезеңде, Аталарды бағалайық сол үшін. Жоқшылықты көріп өсті жасынан, Қиындықтар қинады ғой тосыннан. Еңбек етті күні-түні тынымсыз, Не өтпеді аталардың басынан. Жастайынан араласып еңбекке, Мырзашөлдің шаңын жұтып, су ішкен. Аталарым батыр екен нағыз сол, Қиындықпен еңбек етіп күрескен. Сол атаның бірі еді Балтабай, Өз еліне еңбек еткен, ісі сай. Батырларды ұмытпайық ағайын, Əруақтарын сыйламасақ бұл қалай?! Əруақтары, сыйлап жүрсін атаның, Төрт жыл бойы қорғап келген Отанын. Ауыл болып бас иейік оларға, Мəңгілік боп қалсын аты атаның. Əруақ сыйлап бас иетін қазақпыз, Тоқсан жылдық Мақтаралдың тойында. Атап өтсін халқымыз мерей тойын атаның!! Өмір бойы үлес қосқан Отанына, еліне. Жүзге келген атамызды атасақ, Туған жерге жарасады əр қалай. Өмір жасын өксіткендер солар ғой, Атын беріп, жасайықшы үлкен той! Отаным деп, елім деп от кешкендер, Ел жүрегінде мəңгілік сақталар. Ұйқыға кетсең де, миың тыныстап, Ардагер аттарың жүрегімізде мəңгі сақталар! Мерекесін жеңістің болмайды еш атамай, Нағыз соғыс ардагері, еңбек ері Балтабай. Жетпіс жылдығы мен жүз жылдық тойын, Қос мерекені болмайды еш елімізде атамай! Тұрсынхан ҚОЖАНОВ, еңбек ардагері, ОҚО, Мақтаарал ауданы
Жерлесіміз жїлделі «Керей мен Жəнібек 1465 жылғы алғашқы хандықты құрды, қазақтың мемлекеттілігінің тарихы сол кезден бастау алды. Бəлкім ол бүгінгі шекарасындағы, бүкіл əлемге осынша танымал əрі беделді, осы ұғымның қазіргі мағынасындағыдай мемлекет болмаған да шығар. Бірақ бұлай деп сол кезеңдегі басқа да барлық мемлекеттер туралы да айтуға болады. Ең маңыздысы, сол кезде оған негіз қаланды, біз бабаларымыздың ұлы істерінің жалғастырушыларымыз». Мемлекет басшысы Н.Ə.Назарбаев Астана қаласы активімен 22 қазандағы кездесуінде осылай деп күллі қазақ баласын қуантты. Яғни 2015 жылы Қазақ хандығының 550 жылдығы Република деңгейінде тойланатын болды. Осы мемлекеттік іс-шараға орай «Қамшы-ақпарат» қоғамдық қоры интернет арқылы 24 қазан 2014 жылы «Қазақ хандығына 550 жыл» атты үш тақырыпқа (поэзия,проза, тарихи мақала) шығармашылық бəйге жарияланған (gamshy.kz/?p=1 3995) болатын. Аталған бəйгеге отырарлық Бекжан Бейсенбай «Ұлы Тартария. Орыстар мойындаған шындық» атты мақаласын қосқан болатын. Тарих ғылымдарының докторлары, кандидаттары, профессор, академиктер қатысқан бəйгеде жерлесіміз (негізгі мамандығы инженер-технолог) Б.Бейсенбай жүлделі 3-ші орынды иеленді. Бекеңді осынау жетістігімен құттықтай отырып, болашақта шығармашылық ізденістер мен толағай табыстар тілейміз. «Əділет» - ақпарат».
¦ÄIËÅÒ Қара күште əлі ешкім жоқ, сенше биік шырқаған. Өнерге де өзгелерден жақын едің бір табан, Рух қашып бара жатыр өзің өскен қырқадан... Бүгін мені қайта көтер жарты ғасыр өткен соң, Қанатсызды мойындамас мінезіңмен бұрқаған. Сол бір салтың тірі тұрса, тұрар əр кез ұлт аман, Қазақтың бас бұлшық еті, құлагер төс, піл табан... Мұхтар ШАХАНОВ
Қажымұқан солтүстіктікі де, оңтүстіктікі №14 (218) де емес, ол қазақ халқының ұлы 10.04.2015 жыл
БІРТУАР Алғыс алып анадан, ағадан да. Қажекеңді көргендер бақыттырақ, Көрмей қалған біздерге қарағанда», – деп өкінішін білдіреді. Дұрыс қой. Ал біздің міндетіміз – көрген, білгендерімізді жариялап, айтып кету. Сол көргендердің, Омбы жағындағы Қажекеңнің отбасымен араласып жүргендердің біреуі мен едім.
Қажымұқан
Бала кездегі таңқалдыратын көз алдыңдағы құбылыс, көрініс. Бірде жаздың күні көргенім: ұзын трашпан (арба) оған жегілген есік пен төрдей қара айғыр, арбаның ортасында отыра кеткенде ағаштары майысып сыңғалы тұратын. 1935 жылы Құлан елінде (6-шы Ауыл советі) сабантой өтті. Сол тойда Қажекең ойын көрсетті, үстінен «полуторка» машина жүргізді. Андамында Шарлақ аудандық партия комитетінің бірінші хатшысының ашық жеңіл машинасымен жүрді. Есімде қалғаны, сол машинаға отыра кеткенде бір жағы қисайып бара жататын. Сол сабантойдағы тағы бір көрініс көз алдымда. Самсаған халық бөлініп, жолдың екі
Оның тегі, ұрпағы мен құпия сырлары және палуандығы туралы дәлелденген деректер
Қ
азақ халқының мақтанышы, аты аңызға айналған Қажымұқан Мұңайтпасов жайында көптеген естеліктер, көркем фильм, хроникалық киноленталар бар. Ол кісімен кездескен адамдар айтып жүрген аңыз-əңгімелер де аз емес. Кейінірек шыққан Ғазизбек Тəшімбаев құрастырған «Күш атасы», («Қазақстан» баспасы, Алматы, 1990 ж.) естеліктерде оның бала жасынан бастап өсіпөнгенін, палуандыққа қандай қиын жолмен келгенін, бүкіл Еуропа, Америка, Азия халықтарына өзін қазақтан шыққан тұңғыш палуан екенін көрсеткені тəп-тəуір берілген. Оның ішінде Қазбек Сүлейменовтің «Палуанның балалық шағы», Дихан Əбілевтің «Алыптың ақ батасы», Əуелбек Қоңыратбаевтың «Өз аузынан естігендерім», Қадыр Мырзалиевтің «Бұлшық еті даланың» атты өлеңіндегі: «Сайын далаң – өзің анаң, өз əкең, Сол далаға тартпай туған аз екен. Осындай ұл таба алам дегендей, Тапқан сені қазекең», – деген шумағы, кімді болса да, бір тебірентіп тастайды-ау. Сəкен Сейфуллиннің «Қажымұқан», Сырбай Мəуленовтың: «Ұл тартып туса игі енді өзіңе» – өлеңдеріндегі теңестіру, сипаттама, тірі адам түгілі, өлген əруақтардың өзін бір аунатып тастағандай. Қажекеңнің тек білек күш иесі ғана емес екенін, оның парасатты, ойшыл, намысшыл, зейінді адам болғанын бір ғана автор (Ж.Бектұров «Күш атасы» 248 б.) жазбайды, оны бəрі өздерінің естеліктерінде дəлелдеп келтіреді. Талиға Бекқожина «Əншілігі де бар еді» деген əңгімесінде: «Көпшіліктің сұрауы бойынша Қажекең қолына домбыра алып коңыр дауысымен: Атандым Қажымұқан бала жастан, Ішінде империяның болдым асқан, Кешегі Омскінің қаласында Құлаттым қырық палуанды бір шалмастан» - деп жазады. Бұл шумақ Қажекеңнің əншілігін, творчестволық өнерін байқатса, ал қазақтың қара сөзін мақалдап, мəтелдеп сөйлегенін, соның үлгісін мен Қажекеңнен көрдім дей отырып Ə.Қоңыратбаев: «Əттең, ол кісінің сөзін магнитафон лентасына да түсіре алмаппыз,» – деп өкінішін білдіреді (Күш атасы, 160 б.). Маркс Қазыкеновтың: «Бəтима-апайдың (Қажекеңнің бірінші əйелі) өз аузынан жазып алған («Күш атасы», 23-24 бб.) Қажекең туралы əңгімесі маған өте ұнады. Себебі, өз басынан кешкен өмір-шындығы, жұртшылыққа аттары əйгілі болған, сол уақыттағы палуандардың дұрыс берілген мінездемелері, қай жылдары, қай жерде күрескені – тарихи шындық. Бəтима апай Қажымұқанның 1914 жылы Вестергад Шмидтпен Нижний-Новгордта кездескені жөнінде: Шмидт тəжірибелі палуан ғана емес, сонымен бірге пайда іздеген алаяқ ретінде де танылған болатын. Бұл кездесудің өз пайдасына шешілмейтіндігіне көзі жеткен ол Қажымұқанмен тек жеке жүлде үшін күресетінін мəлімдейді. Жүлдені 100 сомға бағалайды. Қалтасында ақшасы жоқ, амалы таусылған Қажымұқан жиналғандардан көмек сұрайды. «Топ ішінен екі жас жігіт шығады да төрешіге 100 сом ақша тастайды. Олар Нұрлан жəне Абдолла Есбергеновтар еді», – дейді. 1970 жылдары болуы керек, белгілі жазушы Зейін Шашкиннің үйінде бір фото-суретке көзім түсті. Қарасам, ортасында еңгезердей, бұлшық еттері тегенесіне симай, жалаңаш, жалғыз шолақ дамбалмен (трусик) тұрған Қажекең, ал екі жағында біреуі орысша (еуропаша), екіншісі кавказша, басында ақ папаха, əдемі, сол уақыттың модасымен киінген екі қазақтың жас жігіттері. Үй иесі Мариям жеңгемізден «Мына жігіттер кім?» – деп сұрасам: «Бұлар – Абдолла – менің əкем, Нұрлан – əкемнің інісі, семейліктер. Н-Новгород жəрмеңкесіне барып жүргенде Қажымұқанмен кездесіп, түскен суреттері» – деді. Бəтима апайдың айтқан Нұрлан мен Абдолла осы фотосуреттегі жігіттер болып шықты. Олардың сондай ерлік, азаматшылық жасағанын «Күш атасы» кітабынан оқып білдік. Сол «Күш атасында» (15-29 бб.) Қажымұқанды көрген, білгендердің ішінде ең маңыздысы – Бəтима апайдың естелігі жəне оны жазып алған Маркс Қазыкеновтың зор творчестволық еңбегі. Неге десеңіз, естелікті жазып алған жылдары Бəтима апай 66 жаста. Көп бастан кешкен жағдайларды «ұмытпасам» деп жорамалдап есіне түсіреді. Сол кездегі белгілі палуандардың аты-жөнін, жарыстардың кімге, неге арналғанын ауызша (дыбыс, фонетика) естігенін, əдебиет тіліне айналдырып орын-орнына келтіріп, ғылыми-хроника жағынан ізденіс жасап, дұрыс мағлұмат беріп, өзінің кəсіби шеберлігін көрсеткен. сы «Күш атасы» кітабының кіріспесінде Ғазизбек Тəшімбаев: «Қажымұқанның замандастары, ол кісіні көзімен көргендер азайып барады. Көпшілігін (көргендердің К.Ə.) көре алмай қалдық» – деп өкінеді. Əрине, табиғаттың заңынан адам қаша алмайды. Бірақ осы уақытқа дейінгі Қажымұқан жөніндегі əдебиеттер 1959 жылы шыққан. Қ. Əбдіқадыровтың «Қажымұқан», 1964 ж. М.Танекеевтың зерттеу еңбегі, Ə.Бүркітбаевтың деректі повесі келесі ұрпаққа үлкен мұра. Қажекеңді көрмегендердің бірі Тұманбай Молдағалиев: «Бөліп берген олжасын бар адамға,
О
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
«Ата салтым асыл мұрам, ардағым» «Ата салтым – асыл мұрам, ардағым» атты тақырыпты Халықаралық «Алаш» сыйлығының, «Құрмет» орденінің иегері, ҚР Мəдениет қайраткері, жазушы, академик, профессор, тəлімі мол қаламгер Нағашыбек Қапалбекұлы жүргізеді. (Жалғасы. Басы өткен сандарда).
жағында ат бəйгесін күтіп отыр. Бір жақ ортасында таудай Қажекең, ақ көйлек, ақ панамка, əйелі, балалары бəрі ақтан киген. Сол көрініс ерекше эстетикалық əсер берді. Ол да қазақ халқына көрсеткен үлгісі ме, алға тартуы ма деген ойға келесің. Ал, біздің елге келіп жəй жүргендегі киімі – қарасұр əскери жағалы бешпет, белбеуімен, шалбарының балағы етіктің қонышында болатын. Сібірдің қысында – баста түлкі тымақ, аяқта саптама етік, иығында қасқыр ішік, сыртынан үлкен жағалы тон киетін. Осы киген киімдермен тұрған тұрысына, бойына көз салсаңыз Қажекеннің жанында еріп жүрген сапарластары ергежейлілердей болып көрінетін. Мен көргендегі келбеті астыңғы ерні, сол құлағының ұшы жырық болатұғын. Өзінің айтуынша Саракики деген жапон палуаны күрестің ережесін бұзып, зақым жасаған. Осы арада американдық бокстан əлем чемпионы, өз қарсыласының құлағын тістеп алған М. Тайсон мырза еске түседі. Мұндай қылық XX ғасырдың басында да болғаны байқалады. Ең ақырғы есімдегі 1937 жылдың қысы, «Шарлақ» совхозының орталығы. Контордың алдында тыпырлап, буы шығып тұрған үш жұп ат кəшəваға жегілген. Қажымұқанды совхоздың директоры Д.П. Гутовский қабылдап жатыр екен. Балалармен бірге көреміз деп тосып-тосып, суыққа шыдамай «əттең-айды» айтып тарап кеттік.
Батырдың тегі мен туған жері хақында Көз алдымдағы Қажымұқан атаның сырт көрінісі
М
ен Қажекеңді 8-11 жасымда көргенмін. Ол кезде Омбы облысындағы Шарлақ (бертін Дробышев, Нововоршавка) ауданындағы Қаратомар ауылында тұратынбыз. Қажекең əр уақытта сондағы Г. Дмитров атындағы колхозда орналасқан ауыл советінің сессиясына бір топ белсенділермен бірге келіп жүретін. Сол мадиар (Г.Дмитров к-зы) еліне бара-келе жатқанда жолшыбай түсетін жері – менің əкемнің үлкен ағасы Аманжолдың үйі. Еш уақытта жалғыз жүргенін көрмедім. Бір келгенде, қасында басқалармен бірге Құдайберген ақын (Иса ақынның ұстазы) немесе Төлеш əнші, тағы басқалары жүретін. Бір келгенінде суық тиіп сыздауық шыққан екен. Келісімен: «Əй, Аманжол, бір əлді жігіт бар ма ауылда, мына сыздауықтың іріңін сығып алатын» дейді Қажекең. Əлді жігіт деп Сейсенбайдың Шайқысы шақырылады. Шайқы Алматыдағы атты əскерлер эскадронында əскери боршын өтеп келген-ді. Палуан шалқасынан жатып, Шайқы күректей алақанымен сыздауықтың маңайын басып отырса керек. Бұл қимыл Кажекеңе ұнамай басын көтеріп: «Мен саған қатты бас дедім ғой!» – деп ақырғанда, Шайқы жалаң аяқ, жалаң бас үйден қашып шығады. Артынан жеңгелері Шайқыны көргенде қалжыңдап: «Сен Шайқы немене гүлжілдеп отырсың, əнеу күні Палуанның сыздауығына шамаң келмей, қалай қашқаныңды айтшы» деп əжуа қылатын. Есенбай атам жуан талдан дойбы жасап, соны
Қазақ халқының киелі де, қасиетті де ерлері, жерлері Шығыста да, Батыста да, Оңтүстікте де, Солтүстікте де мол. Қажекеңді бөлісетін қажеттілік жоқ. Мұндағы аздап көтеріңкі айтқанымыз, Арқаның құба-беткей жонын жайлаған кең қолтық қазақтың бірінен туған Қажымұқанға ғана қатысты
ойнауды үйреткен-ді. Қажекең бір келгенде үйдегілер: – Айналайын, Қажыатаңмен ойнап көрші – деді, менің дойбыны жаман ойнамайтынымды қызық көріп Қажекең: – Кел ойнаймыз деді де іске кірістік. Артынан жеңіліп қалғанда (əдейі, жеңілген шығар) дойбымды ұрлағандай қимыл көрсетіп, үйде отырғандар мəз болып жататын. Тағы бір келгенде кешкі тамақтан кейін, жатарда төсек салардың алдында, конақтар далаға шығып келеді. Сибкрайда: «...ал енді қонақ кəдесін жасаңдар» – дейді. Далаға шығып келген соң, Қажекең: – Апырай жаңа көкте, ұшып бара жатқан сырғауыл сияқты бір ғажайып дүниені көрдім. «Бұл не қараңғы түнде ұшып жүрген» – деймін. Біреулер: Ия, ия деп құптап, қарқылдап күліп жататын. Бертін келе ойласам онысы маған бала деп қорқытқан болып, үлкенмен де, кішімен де жасайтын кішіпейіл қалжыңы екен.
Қажымұқан өзінің бір отырысында əндетіп айтқан: Сұрасаң арғы атам ұзын-қыпшақ, Тəңірім беріп еді өлшеусіз бақ. Шын бабам қара-қыпшақ Қобыланды, Тең келер ондай ерге қандай қазақ. («Күш атасы», 157 бетте) Осы бір шумақта өзінің арғы-заты, атабабалары қазақ тарихында болған белгілі тұлғалар екені сайрап тұр. Оған талас жоқ. Бертін келе əрбір жерде тіпті қазақтың зиялы азаматтарымен кездесіп қалсақ: «Осы Қажымұқан кімдікі» деген өрескел сұрақтар пайда болып жүр. Бұл сұрақтардың аржағы белгілі. Ашып айтсақ: шымкенттіктер Қажымұқан біздікі десе, ақмолалықтар жоқ ол біздікі деп шығады. Мені 2006 жылы Қазақ радиосының тілшісі шақырып: – Аға шынын айтыңызшы, Қажымұқан солтүстіктік пе əлде оңтүстіктік пе? – деп қойып кеп қалды. Мен: – Қажымұқан солтүстікі де, оңтүстіктікі де емес, ол қазақ халқының ұлы дедім. Өзі айтқандай бабасы Қобыланды қазақ ұлы болса, Қажымұқан кім болады? Тарихқа байланысты шындықты үш ғасыр бойы айтпадық. Өткен жетпіс жылда өтірігіміз одан да озып кетті. еңес үкіметі үстемдік жүргізіп тұрған кезде Қажымұқан жайында шыққан естелік-кітаптарда көп құпия сырлары айтылмаған. Оның қажылығы, Алаш партиясымен болған тығыз байланысы, 1937 жылдардағы зобалаң кезінде Омбыдан (Ресейден) Шымкент (Қазақстан) өңіріне қашып келгендігі, тағы басқалары да жазылмаған. Қажекең туралы əлі ізденіс керек-ақ. Батырды «кімдікінің» аржағы – оның қай өңірде дүниеге келгені, қай аймақта өсіп-өнгені. «Кімдікі» деп таласып жүрген азаматтарға ақпарат ретінде туған, өскен жерін айтуға болады. Онда тұрған не бар? «Қажымұқан Ақмоладағы Қараөткел дуанына қарасты Қоспа деген жерде дүниеге келген» («Күш атасы», 150-бетте). Қазіргі орны Астанадан қырық шақырымдай солтүстік-батыс бағыттында. Тағы бірі, Ж. Бектұровтың жазып кеткені: «Қажымұқанның туған топырағы Целиноград іргесіндегі Сарытерек маңы. Есіл өзенінің оң жақ қапталы. Оның ағайындары осы Сарытерек (Максимовка) пен Тасмола (Семеновка) арасында отыр. Жиырмасыншы жылдары ел ішін бір аралағанда ата қонысына салдырған өз үйінің орны да осы арада жер болып жатыр» («Күш атасы», 245-бетте). Бұл аралар сол уақытта Запсибкрайға бағынған, орталығы Омбы қаласы болған. Осы жерлер Қажекеңнің кірін жуып, кіндік кескен Арқаның аяулы кең даласы. Байкөпестердің: Қалипа, Козулин, Масляковтардың жалшысы, малшысы болған кез; өскен, өнген, ерекшелігі білініп, палуандығы халықтың көзіне түсіп, білек-күш өнерін əрі қарай ұдайтуға себеп болған киелі аймақ. Құдайға шүкір қазақ халқының киелі де, қасиетті де ерлері, жерлері Шығыста да, Батыста да, Оңтүстікте де, Солтүстікте де мол. Қажекеңді бөлісетін қажеттілік жоқ. Мұндағы аздап көтеріңкі айтқанымыз, Арқаның құба-беткей жонын жайлаған кең қолтық қазақтың бірінен туған Қажымұқанға ғана қатысты. Қалиəкпар ƏМІРЖАНОВ, мəдениеттанушы, ҚР мəдениет қайраткері
К
7
Малды бауыздар алдында басын құбылаға қаратып тұрып, бата жасайды. «Бұйыртып жегіз» деп тілек айтады. Онысы – малдың еті дəмді, адал болсын дегені. * * * Сый табақпен екі кəрі жілік бірге тартылса, қонақ қуанады. Жол оң болады деп жориды. Байлық, бақ қонады деп иланады. Жіліктерді еттен тазалап мұжып, өзі алып кетеді де, үйінің босағасына іліп қояды. * * * Қандай жағдай болса да таңдай қақпайды, орынсыз таңырқамайды, жөнсіз есіркемейді. Адамды есіркеу – құдайдың ғана ісі. Бұл адам баласының қолынан келмейді. * * * Адам қайтыс болған соң, мəйіт көмілмей тұрғанда, көп жылауға болмайды. Көп жыласа көр көз жасына толып кетеді деп жориды. * * * Соғым сойған күні тоқпан жілік асылады. Үйдегілер етті тоя жейді. Бұл тоқшылық, молшылық болсын деген ниетті білдіреді. * * * Бала тісегенде түскен тісін шидің арасына тастайды. Бұл – қайта өскен тісінің түбі берік болсын дегені. Туыс-туғанға, ағайын-бауырға, досжаранға үш, бес, жеті санымен құрт, бауырсақ, шелпекті сыбаға ретінде бермейді. Осы санмен тек садақа ғана беріледі. * * * Түйенің ішінде аруананы соғымға соймайды. Егер соғымға соятын болса, бұл əулеттен күш-қуат, негізгі мейір кетеді деп ырымдайды. * * * Жал-құйрығының арасында шоқ-шоқ қылы бар жылқы құтты саналады. Ол сатылмайды, біреуге берілмейді. Себебі, сол малмен бірге құт-береке кетеді. * * * Торға түсіп немесе үйге бекіліп қалған құсты ұстаған соң, басынан үш мəрте айналдырып, босатып жіберу керек. Бұл пəлекет сол құспен бірге ұшып кетсін деген ниетті білдіреді. * * * Түйе малы мизам туған түнде басын құбылаға беріп, төрт аяғын төрт жаққа керіп, жайылып ұйықтаса, сол жылы қыс жайлы болады деп жориды. * * * Көне бұйымдар мен заттарды жаңғыртып жонбайды. Бұлай істегенде беті жабулы тұрған пəле мен дау қайта қозады деп ырымдайды. * * * Төрдің төбесіне түлкінің, қасқырдың, аюдың жəне басқа жыртқыш аңдардың терісін іліп қоймайды. Өйтсе – бақ тұрмайды, үйді үрей билейді. Үй іші жыртқыш аңдарға толып тұрғандай сезіледі деп, жамандыққа жориды. Əсіресе, жас отаулар иелерінің бұлай істеуіне тіпті болмайды. * * * Қазақ қыздары үйдегі қонақтың қарсы алдына келіп, талтайып отырмайды. Мұндай қылық қызды ұятсыз іске ұрындырады, бақытсыздыққа душар етеді деп ырымдайды. * * * Қонақтың пышағы немесе бəкісі дастарханмен бірге жиналып кетсе, қайтарып берілмейді. Қонақ ет турағанда пышағын өзі сүртіп қынына салып қойуы керек. Егер дастарханмен жиналып кетсе, қонақ үндемейді, пышағын сұрамайды. Сұраса: «Қырық пышақ боп өштеседі» деп жориды. * * * Біреудің атынан ғайбат сөз айту – қазақта жантүршігерлік жаман ырым. Ғайбат айту – кешірілмес күнə. «Ердің ғайбатын айтпа, қайратын айт» деген нақыл бар. * * * Қазақ үйінде қазан құр тұрмайды. Тым болмағанда бір қалақ май тамызып қояды. Бұл «қазан қаңсымасын» дегені. Қазан толы болса, уайым жоқ. * * * Қазақ қайыршыға түске дейін ғана садаққа береді. Жұма жəне бейсенбі күндеріде қайыр садақа таратады. Себебі, түстен кейін жиналған мал-мүлікті бытыратпайды. Бəрі де түске дейін жиналады. Егер осы жиналған мүліктен біреуге берсе - ырыс кетеді деп ырымдайды. * * * Қазақта айдалада жалғыз кетіп бара жатып, түнге қалса, мұсылмандардың моласындағы мазарға түнеп шығады. Таңертең əруақтарға бағыштап құран оқып аттанады. Жалғыз адамды түнде əруақтар
қорғайды деп жорылады. * * * Қазақтар жəйбарақат кезде бас бармақты тістемейді. Қаралы күн, құсалы түн өткізіп, өзегі талған адамдар ғана солай істейді. Ешбір себепсіз бұлай істеу – жамандық нышаны деп жорылады, оған қатаң тыйым салынады. Қатты өкінгенде ғана бармақ тістейді. * * * Қазақ баласы айға телміріп, ұзақ қарамайды, түнде жұлдыз санамайды. Айда бір кемпір бар, айға телміріп қарасаң, əлгі кемпір сенің кірпігіңді санайды, кірпігі саналған адам қазға ұшырайды деп жориды. * * * Емшекте баласы бар əйел жалаңбас отырып, бала емізбейді, орамал салып алуға тиіс. Жалаңбас болса, қайызғағын шайтан баланың ауызына салып жібереді, бала есейгенде мəңгүрт болады, анадан безеді, басына шығып, аяқ асты етеді деп біледі. * * * Əйел кісі итке тас лақтырмайды. Бұлай істесе құты қашады. Ит жеті қазының бірі, шамданады. Əйел қолының берекесі қашады, ырысы кетеді деп ырымдалады. * * * Өлген адамды қабірге қою үшін үйден шығарарда бас жағымен есіктен шығарады. Дəн түйген ақ орамалды басынан айналдырып алып қалады. Мұнысы – əруақ үйден дəмін біржола үзіп кетсін дегені. * * * Өлген адамның қайыр-садақасына салдан басқа бидай да береді. Онысы – артындағы ұрпағы бидайдай жайқалып өссін дегені. * * * Малдың басын үйіткенде алдымен бауыздау жағынан бастап үйітеді. Бұл – пышақтың жүзіндегі қылау өртенсін дегені. * * * Қамшыны ұстап, төрге шықпайды. Бұл – ағайындар араздасып, дауласқан жағдайда жасалатын қылық. Жақсылық нышаны емес. * * * Күйеу жігіт қалыңдығын ұзатын алып кететін жолы етегінен басып, шапанын алып қалады. Мұнысы – күйеу ескі тонын шешіп тастап, жаңа киім кисін, өмірі ажарлы болсын дегені. * * * Келін барған жерінде алғаш үйге кіргенде босағаға соғылмай кіруі керек. Енесі қарсы алып, маңдайынан сүйеді, ілесіп келгендерге көрімдік береді. Келін босағаға соғылып қалса – үйдің берекесі қашады, келін баянды болмайды деп жориды. * * * Аптаның сейсенбі, жұма күндері қазақта жолға шықпайды, ағаш кеспейді. Ал, жолға шығу қажет болған жағдайда бір затты не ақшаны (жеті, он жеті, қырық теңге) жолға тастайды. * * * Аспандағы жұлдыз əрбір адам жанының бейнесі саналады. Бұл жұлдыз ағып түссе – бір жан үзілді деп нанады. * * * Бейуақытта үйге шам жағып қою керек. Себебі, бұл кезде де қараңғыны жамылып жүретін шайтан оттан, жарықтан сескенеді, үйге кіре алмайды деп жориды. * * * Таңертеңгі асты төкпей, шайқалтпай, аса жайдары кейіпте, ашық-жарқын ішу керек. Бұл таңғы рызық, шашылмауы керек деген сенімді білдіреді. * * * Ит шөп жесе – жақсылыққа жорылады. «Ілгері басқанның иті оттайды, кері кеткеннің келіні ұрлық жасайды» деп ұйғарады қазақ баласы. * * * Пышаққа пышақты жанымайды. Бұл қылық жаман əрекеттің нышаны. Елдің берекесін қашыратын соғыс болады деп жориды. * * * Меңсіз қап-қара малды аса сыйлы қонаққа соймайды. Тұжыр түс тұңғиыққа бастайды деп ырымдайды. Союға тура келген жағдайда, мүйізіне, мойынына ен байлап барып сояды. Бұл ақ тілек қабыл болсын деген ниет белгісі. * * * Ұзақ ауырып, айықпаған кісінің дертін ешкінің серкесіне көшіретін де ырым бар. Дұға оқып, ауыруды серкеге көшірерде, науқас адамды үш рет айналдырып шыққан соң, мал ішіне қоя береді. Бұл серкені өзі өлгенше соймайды. Жүнін де қырықпайды, түбітін тарамайды. (Жалғасы бар).
Журналистиканы жеңіл-желпі №14 (218) мамандық санайтындар қателеседі... 10.04.2015 жыл
СОҢҒЫ БЕТ Ғылым жолы инемен құдық қазғандай күрделі де ауыр. Бірақ өзінің бар саналы ғұмырын журналистика саласына арнап келе жатқан, көңілі Сарыарқаның даласындай кең, бір өзі бар журналистің анасындай Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің доценті, филология ғылымдарының кандидаты, белгілі радиожурналист, ұстазымыз Рахима Шəріпқызы Нуриден бұл жолды бағындырып, бүгіндері мерейлі 60 жасқа толып отыр. Ғалым да, шахтер де бас иетін ұстазды біз де мерейтойымен құттықтаймыз. Рахима Шəріпқызы Нуриденнің өмірбаянына тоқталсақ, ол - 1955 жылдың 24 ақпанында Қарағанды облысы, Ұлытау (бұрынғы Жезді) ауданының Байқоңыр ауылында дүниеге келген. Бала күнінен журналист болуды армандаған бойжеткен мектепте үздік оқып, 1973 жылы аты дүркіреген С.М.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің студенті атанады. ҚАЗМУ-де жақсы оқып жүріп, М.В.Ломоносов атындағы Мəскеу мемлекеттік университетінің журналистика факультетіне ауыса-
ЖАНБОТАНЫҢ ЖАРҚЫН ЖЕҢІСТЕРІ – АЛДА
журналистика конвергенцияланып барады. Оған да Рахима апайдың қосқан үлесі зор. Бұрынғыдай газетші қаламмен, радиотілші репортермен, тележурналист камерамен ғана шектелмейді. Қазіргі журналист əмбебап болуы үшін осы құрал-жабдықтардың бəрінің тілін меңгеруі тиіс. Мəселен, барлық БАҚ-тың сайттары бар. Көпшілігі электронды нұсқаға көшіп жатыр. Осындай бəсекелестікке төтеп беруі үшін журналист өз біліміне ғана сене алады. Отандық журналистика қазірде өзге елден кем емес деңгейге жетті. Заман өзгерген сайын оған қойылатын талаптар да өзгереді. Оның үстіне журналист - ол қоғамның қозғаушы күші. Сондықтан, журналист көтеретін жүк жеңіл болмайды. Оның алдыңғы сапта жүргенінен кейін оған қойылатын талап та күшті, оған айтылатын сын да көп болады. Тағы да қайталайық, біз бұрынғы журналистерді экономика, мəдениет, əдебиет саласының маманы деп сан салаға бөліп жатсақ, қазіргі журналист əмбебап болуы керек. Осындай əмбебап
қарамайды, газет оқымайды»- деп үнемі айтып отыратын. Топтағы əр студентті баласындай көріп, жақын тартып, хал-жағдайын сұрап тұратын. Алғашқыда түрі сұсты көрінгенмен, жанары шексіз мейірімге толы Рахима апайдың басты талабы: берген тапсырмасын тиянақты орындау, семинарға дайын болып келу, сабақта белсенділік таныту, білімге жетелеу, оқу, оқу... Алма ағашынан алысқа түспейді десек, апайдың туған перзенттері де шетінен білімді, көкіректері ояу,
Көңілі Сарыарқаның даласындай, бір өзі бар журналистің анасындай...
ды. Ол кезде барша қазаққа арман болған ММУ-ды тəмамдап, еңбек жолын 1979 жылы Қазақ радиосының шетелдерге хабар тарату бас редакциясында аудармашы, редактор болып бастайды. 1992 жылдан бастап əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті журналистика факультетінде аға оқытушы, 1997 жылы Е.Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университетінің шақыруымен журналистика бөлімінің меңгерушісі болып қызмет атқарды.1996 жылы «Қазақша хабар тарататын шетел радиолары» деген тақырыпта «кандидаттық диссертация қорғады. Одан кейін əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті журналистика факультетінің радиожурналистика кафедрасында доцент, кафедра меңгерушісі, халықаралық журналистика кафедрасының доценті болды. 2003 жылы Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің журналистика кафедрасының меңгерушісі болып Алматыдан ауысып келгенде, мен «халықаралық журналистика» мамандығының 4курс студенті едім. Өте білімді, ұстазға лайық бар қасиетті бойына жинаған ажарлы ұстазымыз бізге еліміздегі радиожурналистиканың дамуы, шетел журналистикасының тарихы туралы дəріс оқып, білім нəрімен сусындататын. Рахима Шəріпқызы: «Журналистиканы жеңіл-желпі мамандық санайтындар қателеседі. Сен журналистиканы емес, журналистика сені таңдайды. Сондықтан оның осал жаңғақ еместігін білмей, тек романтика іздеген адам не кете алмай, не жете алмай əуре-сарсаңға түседі. Айтатыны аузына түспей, жазатыны іштен шықпай қиналады. Журналистика - жазу өнері. Ол адамға тумысынан беріледі. Мұндай қасиет болмаса, басқа мамандық таңдау керек. Қазіргі журналистердің басты қателігі-ізденістерінің аздығы, бар сүйенері - Интернет, өз хабарынан басқаның хабарын тыңдамайды,
ғылым жолын қуған ұрпақ боп өсіпөнген. Қызы Данара халықаралық экономика факультетін бітірген, министрлікте қызметінде. Күйеу баласы Əзілхан қытай тілінің маманы.Олардың үш баласы бар. Үлкен ұлы Шыңғыс - түркітанушы, оқытушы. Келіні Арна да Түркиядан магистратураны туризм бойынша бітіріп шықты. Кіші ұлы Ұлықбек «Алтын белгі» иегері, ақпараттық жүйе маманы, қазір осы сала бойынша докторантурада оқиды. Балалары бірнеше тілді меңгерген. «Осы балалардың дүниеге келгеннен бері көргендері қалам мен қағаз, кейіннен оған компьютер қосылды.Тіпті компьютердің өзін балаларымнан үйрендім. Жұмыстың қағазын үйге əкеліп, оны істеуге балаларым көмектесетін» - деп еске алды апай бізбен əңгімелескенде. Бір жылдары Рахима апай Иран Ислам республикасының халықаралық телерадио бірлестігінің қазақша хабар тарату редакциясында қызмет істеді. Ондағы қызметкерлерден қазақ жəне парсы тілін білу талап етіледі. Олардың барлығы парсы тілін жақсы білгенімен қазақшаға шорқақтау келетін. Соны реттеу үшін
қазақ тілін жақсы білетін, өзі журналист апайды қызметке шақырған екен: «Шынын айту керек, ирандықтардың маманға деген сыйқұрметтері айтуға тұрарлық. Жұмысқа арнаулы таксимен апарып, алып келеді. Пəтер жалдайды, тұрақты істейтіндер жатақханамен, үймен қамтамасыз етіледі. Жанында балабақшасы, ауруханасы, асханасы,спорттық орындары бар. Көптеген жеңілдіктер қарастырылған. Əйелдерге деген құрметтері ерекше. Сырт көзге бүркеніп жүргенімен, нағыз еркіндік соларда. Əсіресе, орта жастағы əйел адамдарды ана ретінде, қызметкер ретінде бағалай біледі. Менің журналистикадағы тəжірибемді бағалап, маған барлық жағдайды жасады.Тіпті, балашағамды көшіріп алдыруға дейін барды. Бірақ, «өзге елде сұлтан болғанша, өз елімде ұлтан болайын» деп оралдым ғой» дейді Рахима апай. Міне осыдан ол кісінің елге, отанға деген патриоттық сезімін аңғаруға болады. XXI ғасыр инновацияның, технологияның, интернеттің заманы. Осыған орай, жаңа заман журналистикасының дəуірі туды. Қазір
журналистерді Рахима апай да тəрбиелеп шығарды. Олар телерадио саласында, ғылым жолында, газет-журналдарда қызмет етеді. Қазір көп алдында ой толғап, пікір білдіріп жүрген журналистердің адам болып қалыптасуына, маман болып қызмет етуіне Рахима Шəріпқызының да ықпал еткендігі сөзсіз. Журналистік мамандықтың жілігін шағып, майын ішкен Рахима апайды осы саладағы кейбір келеңсіз жайттар толғандырмай қоймайды. «Қазір жұрттың бəрі - көрермен.Телесериалдан кейін бір тұщымды хабар көрейін десе, телешоу басталады. Одан қалды тілін төсеп сөйлейтін тілші, сақау емес, бірақ сөзі түсініксіз жас журналистің репортажы сияқты болып кете береді.Бұрынғы қалыптасқан «телевизиялық мектеп» жоқ. Қазір теледидардан жасамыс адамды көрмейсің, олар оның «сынын» бұзады. Сондықтан жастарға жөн сілтеп отыратын аға ұрпақ өкілдері де болса, сын түзелер еді.Тұшымды, талдамалы хабарлар, комментарийлер көп болса, көрермен сүйсінер еді.Тіл жұтаңдығы, сөйлеу мəдениеті, сұрақ қоя білу өнері жетіспейді. Əрине, ондай журналистер жоқ емес, бар, бірақ солар қызметке алынбайды, олардың орнына басқа «форматтағы» мамандар келеді. Мамандық бойынша қызметке алу, таңдау, іріктеу, қабілетін байқау сияқты параметрлер ескерілмей, тек «сырты жылтырағандарды» жұмысқа алу опа бермесі анық» дейді ол бір сұхбатында. Осы жолдарды оқығанда Рахима апайдың журналистиканың шын жанашыры, қамқоршысы екендігін көреміз. Сіз сынаған журналистер – шəкірттеріңіз емес қой. Ал, алдыңыздан өткен біз сияқты журналистердің осал болуға хақысы жоқ. Гүлмира МƏНШƏРІПОВА
8
Алғаш Шымкент қаласында мұз сарайы салынатынын естігенде, біраз жұрт оған күмəнмен қарағаны рас. Қыстың күні қар бола бермейтін өңірде мұз айдынын көзге елестетудің өзі қиын еді. Дегенмен, бүгінде ашылғанына бірнеше жыл болған мұз сарайы халық игілігі үшін қызмет етіп келеді. Сол секілді осы өңірден шыққан спортшы қыз, Шымкент қаласының №8 қысқы спорт түрлерінен мамандандырылған балалар мен жасөспірімдер спорт мектебінің шəкірті Жанбота Алдабергенова қысқы спорт түріне ден қойғанда, оның болашағына күмəнмен қарағандардың аз болмағаны да рас. Бірақ қайсар қыз мақсатына ұмтылған адамның кез келген қиындықты бағындыра алатынын дəлелдеп келеді. Жанбота Алдабергенова алғашқы қадамын спорттық гимнастикадан бастаған. Бұл спорт түріне небəрі төрт жасында əкесі жетектеп əкелген екен. Бір іспен шұғылданса соңына жетпей тынбайтын Жанбота гимнастикадан спорт шеберлігін де алды. Бірақ көңілі жай тапқан жоқ. Гимнастика ішкі жан-дүниесіне сəйкес келмейтінін ұғып, аңсары басқа спорт түріне ауа бастайды. Мұны бапкері Галина Ивановнаға да ашық айтады. Шəкіртінің неге икемі бар екенін білетін маман оның таңдауына қарсылық білдірген жоқ. Қайта жаңа спорт түрімен ертерек шұғылдануына ықпал етуге тырысты. Бұл жайында Жанбота: – Əрине, кез келген істің қиындығы мен қызығы қатарласа жүреді. Фристайлдан шаңғы акробатикасының бір ерекшелігі – əрдайым тəуекелге бел бууға тура келеді. Өйткені,
кішкентай ғана қателік денсаулыққа ғана емес, өміріңе қауіп төндіруі мүмкін. Бірақ, шаңғымен секіру сəтіндегі сезімді сөзбен айтып жеткізу қиын. Керемет əсерге бөлейді. Бір сəт аспан əлемінде қалықтап, бойыңа қанат біткендей күй кешесің, - дейді. Бұл спорт түрімен айналыса бастағанына небəрі екі жарым жыл болғанда Жанбота төрт жылда бір келетін қысқы спорт түрінің басты бəсекесі Олимпиадаға аттанды. Сондықтан спортшы қыздан жақсы нəтиже күтпегеніміз анық. Тіпті, бапкері Мұрат Əбілəтиповтің өзі де үздік 12 спортшының қатарына енуді үлкен жетістік деп білді. Əйтсе де, «темірді қызған кезінде соқ» демекші, Олимпиадада өнер көрсету бақыты бұйырып тұрған сəтте Жанбота аянған жоқ. Бар өнерін ортаға салды. Нəтижесі де жаман болмады. Əлемнің үздіктері жиналған бəсекеде үздік алтылықтың қатарынан көрінді. Жанбота Олимпиадада жүлдеге іліге алмады. Бірақ оның көрсеткен нəтижесі барша жанкүйер үшін алтын медальдан кем болмады. Өйткені, бұл спорт түрі бойынша Қазақстан атынан сынға түскен саңлақтар бұған дейін Алдабергенова шыққан биіктен көріне алмағанды. Бір қарағанда, Жанботаның жолы болып кеткендей көрінуі мүмкін. Бірақ, осы шыңды бағындыру үшін спортшы қыздың қандай қиындықтардан өткенін біреу білсе, біреу білмейді. Əрине, жаттығу жасайтын база Шымкентте жоқ. Сол себепті қаладағы «Сұңқар» спорт кешенінде батуттан ғана секіріп жаттығуға мəжбүр. Тəжірибені арттырып, шеберлікті шыңдау үшін шетелге шығуға тура келеді. Сочи Олимпиадасынан кейін қазақ қызының болашағына үмітпен қараған шетелдік мамандар өз елінің атынан сынға түсуге ұсыныс білдірген. Бар жағдайды жасауға уəде береді. Бірақ Қазақстанның көк туын желбіретуді армандайтын Жанбота бұл арманын ешқандай алтынға айырбастамайтынын ұқтырды. Жəне мұны жаңа жеңістерімен дəлелдеп келеді. «Балам дейтін жұрт болмаса, жұртым дейтін бала қайдан болсын» деген. Шымкент қаласының №8 қысқы спорт түрлерінен мамандандырылған балалар мен жасөспірімдер спорт мектебінің шəкірті басшылығы мен жергілікті атқарушы орган өкілдерінің болашағынан үлкен үміт күттіретін спортшы қызды үнемі қолдап, қуаттауы да Жанботаны өз елінің намысын қорғайтын байрақты бəсекеде жеңіс тұғырынан көрінуге асықтыра түседі. Бүгінде арманы асқақ Жанбота аламан жарыстарда жүлделі орындардан көрініп жүр. Жақында (наурыз айының 24-і күні тұсауын кескен) Италияның Кьеза-ин-Вальмаленко қаласында фристайл бойынша жасөспірімдер чемпионаты өткен болатын. Қыздар арасындағы шаңғы акробатикасында ел намысын қорғаған Жанбота Алдабергенова 163,11 ұпай олжалап, күміс медаль жеңіп алды. 165,19 ұпай жинаған Беларусь спортшысы Александра Романовская жеңімпаз атанса, қола медаль америкалық Элле Гаудеттің қанжығасында кетті. Бұл жеңіс Жанботаның биік белестерді бағындырудағы алғашқы баспалдағы екені анық. Бақыт МЫРЗА
Курорт «Сары-Агаш», санаторный комплекс «Алтынай» и «Алтынай Люкс» Виды предоставляемых услуг в санаторном комплексе «Алтынай» Санаторный комплекс «Алтынай» предоставляет на основании Государственной лицензии Серии ЛП № 00052DX следующие услуги: Рекомендуем пройти полное курс лечение от 7 до 14 дней. Это залог вашего здорьовия. Бесплатные услуги входящие в стоимость путевки: 1. Орошение кишечника минеральной водой; 2. Гинекологическое орошение минеральной водой; 3. Промывание желудка минеральной водой; 4. Дуоденальное зондирование (желчь) минеральной водой; 5. Минеральная ванна, душ минеральной водой; 6. Лечебные бассейны с гидромассажем; 7. Парафино-озокеритолечение; 8. Очистительные клизмы минеральной водой; 9. Слепое зондирование (дюбаж) минеральной водой; 10. Физиолечение (УВЧ, ингаляция травами и маслами, электрофорез, дарценвал, УФО). 11 Фито чай,и.т.д. 12. Урология
№ п/п
Номера
Общая стоимость на 1-го чел. в сутки
Стоимость номера в сутки
Стоимость 1 -го чел. на 7 дней
6 000
24 000
42 000
7 500 8 500 9 000 9 500
15 000 34 000 27 000 19 000 45 000 – за комнату 55 000 – за комнату
52 500 59 500 63 000 66 500
18 000 13 500 супруга Супруга+подросток
18 000 27 000 24 000 35 000 45 000 – за комн. 55 000 – за комн. 65 000 – за комн.
126 000 94 500
17 000 11500 Супруга+подросток 11 000
17 000 23 000 32 000 33 000
119 000 80 500
Корпус «Алтынай» Главный корпус
Платные медицинские услуги: Фитнес центр, закрытый бассейн, сауна, хаммам, финская, турецкая парная, тренажерная комната, циркулярный душ, восходящий душ, душ Шарко, грязелечение, СПА, джакузи, массажное кресло и.т.д. Диагностика: Инструментальные методы обследования УЗИ внутренних органов, эндоскопия, электрокардиограмма. Консультации врачей: невропатолог, уролог, гинеколог, терапевт, мануальный терапевт Иглорефлексотерапия, Медикаментозное лечение неврологических, кардиологических, урологических Дополнительные платные процедуры: пантовые ванны, селеновые ванны, скипидарные ванны, пихтовые ванны, кедровые бочки, аппаратное кишечное орошение (гидроколонотерпия), иглотерапия, массаж (общий и точечный)
1 2 3 4 5 7 8 9 9
Примечание: В стоимость путевки входит 4-х разовое питание, медицинское обслуживание, услуга транссфера с Шымкента до санатория. В номерах имеется холодильник, кондиционер, плазменный телевизор, душевая с водонагревателем и горячая вода.
1 2 3 4 5 6 7 1 1 3 4
4-х местный эконом класс 2-х местный эконом класс Полулюкс 4-х местный (1-2-3 этаж) Полулюкс 3-х местный (2 комнаты) Полулюкс 2-х местный VIP номера (72 м) №15, 16 VIP номера (80 м) № 14, 28 Детям до 6 лет Детям от 7 до 10 лет Корпус «Алтынай – Люкс»-А Полу люкс 1-о мест Полу люкс 2-х местный Полу люкс 2-х мест. (семей. пары) Полу люкс 3-х местный (семейный) Люкс100,101,103,104 VIP 102, 203,204 VIP 201,202 Корпус «Алтынай Люкс»-Б Полу люкс 1 мест. Полулюкс 2-х мест (семеиной пары) Полулюкс 3-х местный (семейный) Полулюкс 3-х местный
4 000 5 000
77 000
Адрес: ЮКО, Сарыагашский р-н, п. Коктерек. Тел.: +7(72537) 5 13 13 +7(7252) 57 14 31. Сот.: +7 (701) 736 73 15 Web-сайт: www.altinai.com Атқарушы директор Асыл ЖАПАНОВ Директордың орынбасары Қайыржан СЕМБАЕВ
«Əділет» ұлттық апталығының президенті Қуанышбек Тасболатұлы БОТАБЕКОВ
Жауапты редактор Алмас АҚЫЛБЕК Жауапты хатшы Мұрат СЕРІКБАЙҰЛЫ
Республикалық «Əділет» ұлттық апталық газеті алқа кеңесінің төрағасы Нағашыбек ҚАПАЛБЕКҰЛЫ Тілшілер қосынының жетекшісі Мұратбек ТОҚТАҒАЗИН Меншікті тілшілер: Доқтырхан ТҰРЛЫБЕК (Алматы қаласы) Гүлмира МƏНШƏРІПОВА, (Астана қаласы)
Жарнама жəне жазылу бөлімі Салтанат ИБРАГИМОВА Техникалық директор Константин МАРКОВ Видео-фотооператор Руслан НАСИРОВ Серік ҚОСАЕВ
Мекен-жайымыз: ҚР Астана қаласы, А. Иманов көшесі, 41/127. Шымкент қаласы, Қазыбек би көшесі, 84Б-үй. Байланыс үшін тел./факс: 8 (7252) 55-85-84 Ұялы: 8-777-557-08-52
Апталық Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне ақпарат министрлігінде есепке алынып, 27.12.2013 жылы есепке алу туралы №14077-Г куəлігі берілген. Аптасына бір рет жарық көреді. Таралымы - 15 000 дана. Тапсырыс - 0897.
Апталық Астана қаласы, "Ernur" Медиа холдингі" ЖШС (Сілеті көшесі, 30-үй) мен Шымкент қаласы, "ERNUR" ЖШС-нің (Т.Əлімқұлов көшесі, 22-үй) баспаханасында басылады