Ұлттық рух – ұлттың асыл қасиеті. Б.МОМЫШҰЛЫ
¦ÄIËÅÒ ҰЛТТЫҚ АПТАЛЫҚ web: http://adiletgazeti.kz/
E-mail: gazeta_adilet@mail.ru №15 (219) = 17 сəуір = Жұма = 2015 жыл НАЦИОНАЛЬНЫЙ ЕЖЕНЕДЕЛЬНИК / NATIONAL WEEKLY / ULUSAL HAFTALIK / 國家周刊 / اﻟوطﻧﯾﺔ اﻷﺳﺑوﻋﻲ
Елбасы Түркия Республикасының Президенті Реджеп Тайып Ердоғанмен кездесті Кездесу барысында қазақ-түрік қарым-қатынасын одан əрі нығайту, байланыстардың кең ауқымы бойынша өзара ықпалдастықты арттыру мəселелері талқыланды.
Біздің Бекең
Солтүстік Қазақстан облысына қызмет бабымен кімдер келіп, кімдер кетпеді дейсіз?! Бүгінде соларды қатар жүріп, бірге қызмет істегендер болмаса, былайғы жұрт жиі ауызға ала бермейді. Əрине, бұл қатарға белгілі мемлекет қайраткерлері Тайыр Мансұровты, Қажымұрат Нағымановты, Даниал Ахметовті, Қуат Есімхановты қосуға болмайды. Өңірді бірталай жыл басқарған олар қыруар іс тындырып, соңдарына жақсы із қалдырды, халықтың ризашылығына бөленді. Міне, осындай саусақпен санарлықтай азаматтардың шоғырына Бекет Тұрғараұлы Тұрғараевты да қоссақ, артық емес. Менің жерлестерім бастары қосыла қалған жерде ол кісіні де аса бір ризашылықпен еске алып, тындырған істерін, адамгершілік қасиеттерін жыр қылып айтып отырады. Мен Бекеңмен 2000-шы жылдың басында таныстым. Ол кезде облыстық телеарнада «Ойтолқын» деген бағдарламаны жүргізуші едім. Апта сайын эфирге шығатын хабарға қазақша ойын еркін жеткізе алатын адам таба алмай қиналып жататын кезіміз. Облыстық сотқа жаңа төраға келіпті, өзі Оңтүстіктің азаматы екен дегенді естігеннен кейін хабарға шақырмақ болсам да, ойланып қалдым. Өйткені, бұрын да біздің тарапымыздан ондай ұмтылыстар болған. Бірақ, сот қызметкерлері ат-тондарын ала қашпаса да, неше түрлі сылтау айтып ұстатпайтын. Ал хабарымыз тікелей эфирде жү-
ретіндіктен бізге сенімді адам керек. Қазір, неге екенін білмеймін, басшы қызметкерлердің ауысуы жиілеп кетті. Содан ба екен, кім келді, кім кетті, былайғы жұртта олардың жұмысы жоқ. Ал біздің кезімізде, əрі бармағанның өзінде осыдан он бесжиырма жыл бұрын, облысқа сырттан біреу келе қалса, əсіресе, журналистер арасында қызу талқыға түсетін. Қандай қызметке келсе де, руханиятқа жақын адам болса екен деп тілейтінбіз. Өйткені, ол кезде осы саланы басқарғандардың өзі ұлт мүддесіне қызмет етуді ойламайтын, олардың бар мақсаты – төрдегі орындықта отырған кісіге жалтақтап, жан сақтау. Облыстық соттың жаңа төрағасының өмірбаянына зер салдым. С.М.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетін тəмамдап, еңбек жолын Шымкент облыстық сотында тəлімгер болып бастапты. 1975 жылдың қазан айында облыстық соттың мүшесі, ал 1987 жылы Шымкент қаласындағы Дзержинский аудандық халық сотының төрағасы болып сайланады. Арада бес жылдай өткеннен кейін Шымкент облыстық сотының төрағалығына жоғарылайды. 1996 жылдың ақпаны мен 1997 жылдың қарашасы аралығында Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының Құқықтық ақпарат орталығын, одан кейін Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінің соттар қызметін ұйымдастыру департаментін басқарыпты. Қазақ КСР-інің еңбек сіңірген заңгері. Байқаймын, осал адам емес. (Жалғасы 2-бетте).
Қазақстанда жүз отыздан астам ұлт пен ұлыстың өкілдері ынтымағы мен бірлігі жарасып, бір шаңырақтың астында тату-тəтті өмір сүруде. Бұл ең алдымен, Елбасымыз Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаевтың көрегенді саясатының жемісі екендігі айдан анық. Еліміздегі сындарлы саясатты жүзеге асыруда Мемлекет басшысының бастамасымен құрылған Қазақстан халқы Ассамблеясының орны бөлек. Неге десеңіз, Ассамблеяның ең басты міндеті – мемлекеттегі қоғамдық келісім мен ұлтаралық татулықты сақтау болып табылады.
БІРЛІГІ ЖАРАСҚАН – ҚАЗАҚ ЕЛІ
Нұрсұлтан Назарбаев пен Реджеп Тайып Ердоған сауда-экономикалық, инвестициялық, өнеркəсіптік, көлік-транзиттік жəне мəдени-гуманитарлық салалардағы байланыстарды тереңдету жолдарын қараcтырды. Мемлекет басшылары халықаралық жəне өңірлік күн тəртібіндегі өзекті жайттарды да қозғады. Қазақстан Президенті екі ел арасында орнаған достық жəне бауырластық қарым-қатынас өте жоғары деңгейде екенін атап өтті. – Сіздің басшылығыңызбен Түркия соңғы 12 жылда зор табыстарға жетті. Ол экономикалық көрсеткіштері жағынан əлемде 16-орында, бұл – бүкіл халықтың еңбегі жəне Сіздің күш-жігеріңіздің нəтижесі. Сізбен бірге үлкен делегация келді, олар бүгін екіжақты бизнес форумға қатысады. Сіздің сапарыңыз біздің қарым-қатынастарымызды жаңа деңгейге көтеруге септігін тигізетініне сенімдімін, – деді Қазақстан Президенті. Р.Ердоған Қазақстан Президентіне былтыр Түркияға сапармен келіп, инаугурация рəсіміне қатысқаны үшін ризашылығын білдірді. – Əлемдегі күрделі экономикалық ахуал жағдайында Қазақстан қарқынды дамып, елеулі табыстарға жетуде. Бұл бізді қуантады. Сондай-ақ мұнда таяуда президенттік сайлау өтеді. Мен Сізге зор табыс тілеймін, – деді Түркия Президенті. Akorda.kz
Заң саласында ширек ғасырға жуық уақыт бойы қызмет етіп, сондай-ақ қоғамдық мəдени жұмыстардан еш қол үзбеген Бекет Тұрғараевтың еліне сіңірген еңбегі ерен. «Құрмет», «Парасат» ордендері, республикамыздың «Құрметті судьясы», «Алтын барыс» төс белгісі жəне бірнеше мерекелік медальдармен марапатталғаны біздің сөзіміздің айнымас айғағы іспетті. «Жақсының жақсылығын айт» демекші, ҚР еңбек сіңірген заңгері, сот саласының ардагері, заң ғылымдарының докторы, профессор Бекет Тұрғараев ағамыздың еңбектері біздің басылымның назарынан да тыс қалған емес. Тіпті, «Егемен Қазақстан» да «Əділет» ұлттық апталығының президенті Қуанышбек Ботабековтың Бекең жайлы жазған мақаласынан үзінді келтіріпті. Еліміздің бас газетінде жарық көрген, заң саласы маманының келбетін аша түскен мақаланың толық нұсқасын оқырман назарына ұсынамыз.
Елiмiзде халық саны бiр жылда 250 мың адамға артты
Біздің Конституциямыз «Біз, Қазақстан халқы» деген сөздермен басталады. Қазақстандықтар бірліктің, ынтымақ пен келісімінің, татулықтың арқасында тəуелсіз мемлекеттің іргетасын қалады. Ел экономикасы нығайып, азаматтардың сенімді болашағы қамтамасыз етілді. (Жалғасы 2-бетте).
ЖЕҢІС КҮНІ – САН МЫҢДАҒАН ҰРПАҚ ҮШІН ОРТАҚ МЕРЕКЕ 1 418 күнге созылған, дүниенің 60 елін қамтыған, 120 миллионға жуық адамға солдат шинелін кигізген мұндай соғыс адамзат тарихында болған емес. Бұл сұрапыл майданда қаншама миллион адамның өмірі қыршынынан қиылды. Осынау қанды қырғынға Қазақстаннан 1 млн. 366 мыңға жуық адам қатысып, солардан қанша қыршын болған боздақтар еліне оралмай шейіт болды, оларды күткен ата-аналары аңырап, жарлары жесір қалып, ізінде қалған тұяқтары жетім қалды. Ұлы Жеңіс мерекесі тек қана Қазақстан үшін ғана емес, бейбітшілікті сүйетін барша халыққа ортақ болуға тиіс болатын. Алайда, соңғы жылдары бұрынғы посткеңестік Прибалтика республикалары түгіл, осы қанды соғыстан орны толмас жапа шеккен – Ресей, Украина елдеріндегі мерзімді баспасөз беттерінде болған соғыс жайлы теріс пікір қалыптастыратын мақалалар жариялануда. Айбынымыз деп жүрген ала тақиялы өзбек бауырларымыз да 9 мамыр күнін Жеңіс Күні ретінде емес, екінші дүниежүзілік соғыс аяқталған күн деп, ал соғысқа қатысқан ардагерлерін – екінші дүниежүзілік соғыс ардагерлері деп атап жүргендері де жасырын емес. Адамзат тарихындағы ең сұмдық та сұрапыл соғыстың болып өткеніне, міне, 70 жыл толғалы отыр. Жеңіс күні – бұл сан мыңдаған ұрпақ үшін ортақ мереке. Бұл мереке – бейбітшілік пен қайырымдылықтың мəңгі жасампаздығын, Отанын қасық қаны қалғанша қорғаған, теңдессіз ерліктер жасаған жауынгерлер мен тылдағы Жеңісті жақындатқан жұмысшылардың ерлік еңбектерінің мəңгі өшпейтіндігін дəлелдейтін белгі болып қала бермек. Біздің аталарымыз бен əкелеріміздің батырлықтары мен жанқиярлықтары, олардың өз Отанына деген шексіз сүйіспеншіліктері Қазақстанның бүгінгі жауынгерлері үшін мақтан тұтарлық үлгі ғана емес, бұл – бірнеше ұрпақты байланыстыратын қоғамның рухани дамуы мен ұлттық қайта өрлеуінің жоғары адамгершілік негізі. Жеңіс күні – абыройымыз бен даңқымыздың мерекесі. Табандылық пен ерлік, Отанға деген сүйіспеншілік қатал соғыста Жеңіске жеткізді. Иə, оқ пен отсыз өткізген 70 жыл бізге тегін келген жоқ. Қанмен, көз жасымен келгенін бүгінгі ұрпақ жақсы
сезінеді. Құдайға тəубе, жеңімпаз ұрпақтың өкілдері қазір де арамызда жетерлік. Солардың бірегейін - қазір жасы тоқсаннан асқан, соғыс жəне еңбек ардагері, сот саласында 31 жылдан астам уақыт бойы мүлтіксіз қызмет жасаған - Айтжан Тоқсейтұлы Бекназаровты мақтанышпен атап өтсек артық болмас. Айтжан атамыздың «Сұрапыл жылдар» деген кітабын оқып отырып, онда келтірілген деректерден қазақ халқының сол жойқын соғыс жылдары бір-біріне мейірімді, тілеулес болғандығына жүрегің елжірейді. Сол кітапта – ардагер атамыз 1942 жылы қызыл вагонға тиеліп, Батысқа қарай жол тартқан. Олар мінген эшалон Шымкенттен өтетінін біліп, əкесін көріп қалмақшы болып, хат жазады. Əскери қызыл эшалон Шымкентке қас қарая келіп əкесін кездестіре алмай, перронда Зерайым апасын кездестіреді. Оның қатерлі сапарға кетіп бара жатқанын көріп, Зерайым апасы оған шын ықыласымен, мейірімді көзімен елжірей қарап, «айналайын, жолың болсын, аман барып, аман қайт, Құдай сені бəле-жаладан сақтай жүрсін!» - деп батасын беріп жəне шын ықыласпен 25 сом пұл берген. Айтжан ата өзіне ақшаның керегі жоқ екенін білсе де, апасының ықыласпен берген аманатын қабыл-
даған. Асыл ананың шын пейілмен берген батасы қабыл болып, Айтжан ағамыз сұрапыл соғыстан он екі мүшесі сау, аман-есен елге оралып, өзінің сот саласындағы жұмысына кіріседі. Бүгінгі таңда Оңтүстік Қазақстан облыстық сотында ардагер судья Айтжан ағамыздың ерлігін жалғастырып келе жатқан – Ауғанстанда болған соғысқа қатысып, ерліктерімен көзге түскен азаматтардың қатарында, Төлеби аудандық сотының төрағасы Түгел Бекбайұлы Бекімбетовті, Мақтаарал №3 аудандық сотының төрағасы Құнанбай Əбибуллаұлы Мұсаевты, облыстық сотының кеңсе басшысы Орынбасар Лесбайұлы Лештаевты Оңтүстік халқы мен сот саласында жұмыс істейтіндер үлкен мақтанышпен айтып жүреді. Ауғанстан жерінде болған соғыста көрсеткен ерліктері үшін – О.Лештаев «Айбын», екі дүркін «Қызыл Жұлдыз» ордендерімен, Т.Бекімбетов «Айбын» орденімен жəне бірнеше медальдармен, ал Қ.Мұсаев 4 медальмен марапатталған. Сонымен қатар, бұл азаматтар сот саласында атқарған мүлтіксіз еңбектері үшін, мемлекет жəне қоғамдық бірлестіктер тарапынан да бірнеше марапаттауларға ие болған. О.Лештаев, Т.Бекімбетов, Қ.Мұсаев ағаларының ерліктерін жалғастырумен қатар, өскелең ұрпақты əділдікке, батырлыққа, патриоттыққа тəрбиелейтін іс-шараларға да белсене қатысуда. Ұлы Отан жəне Ауған соғысындағы жауынгерлердің ерлігі мен тылдағы еңбекшілердің ерен еңбектері ешқашан да ұмытылмауы тиіс! Бүгінгі біздің азаматтық міндетіміз – аға ұрпақтың ерліктерін үлгі ретінде айта отырып, болашақ ұрпақты елінің, жерінің адал патриоттары етіп тəрбиелеу. Осы болған жойқын соғыстың өрті шарпымаған қазақтың шаңырағы болмаған шығар, сірə. Ұлы Отан соғысына қатысқан əкемнің, жеңімпаздың ұрпағы ретінде алдымызда келе жатқан Ұлы Жеңіс мейрамымен барша қазақ елін құттықтаймын. Ыбырай МƏТІБАЕВ, Оңтүстік Қазақстан облыстық сотының судьясы
СЕЙДУӘЛИЕВ ПРОКУРОР МА, ӘЛДЕ ӘКІМ БЕ?
Биылғы жылдың 14 сəуірінде Шардара ауданына арнайы бардық. Соңғы жылдары аудан мектептерінде тəрбие жұмыстары ақсап, соңы оқушы өліміне дейін əкеп соқты. Осындай келеңсіздіктерден бөлек ауданның жетістіктері де бір төбе. Мақсатымыз - жақсылықтарын жарқыратып көрсетіп, кемшіліктердің астарына үңіліп, мəселені сырттан жазбай, бəрін де көзбен көріп, құлақпен естіп, ақиқатын айтып, əділетін жазу болатын. Фотоппарат, видео-камера, қалам-қағаз бəрі де өзімізбен бірге.
Шардарадағы алғаш жолыққан кісіміз аудан əкімінің орынбасары Бақтыбай Алипов бізді өте жылы қабылдады. Іс-сапар мақсатын айтқанымызда білім бөлімінің басшысы Ақшагүл Бердалиеваны өзіне шақыртты. Екеуі де видеокамераға жазудан бастарын ала қашты. Мектептегі тəрбие жұмысының төмендігі, М.Əуезов атындағы №1 мектептегі қайғылы жағдай (былтырғы пышақтасу, биылғы бала өлімі), жақында ғана «Қазақстан» елді мекеніндегі «Каттабеков»
мектебінде орын алған оқушы өлімі жайлы сұрағанымызда əкім орынбасары мен білім бөлімінің басшысы «біткен жараның аузын тырнамайық, бəрі де Алланың ісі ғой» деген жұмсақ сөздермен жалтара жауап қатты. №1 мектеп бойынша бəріне шара көрілгенін, «Каттабеков» мектебі бойынша марқұм оқушының ата-анасы іс қозғау мен сот-медициналық сараптамадан бас тартқанын қосарлана жеткізді. Өз тарапымыздан осы істерге қатысты
көрілген шаралардың көшірмелерін сұрағанымызда «сіздер біз айтқан мектептерді аралап келгенше дайындап қояйық» деген жауап алдық. Сол күні түстен кейін білім бөлімінің басшысының кабинетінде жолығуға келістік. Біз барған мектептер шынында керемет. Ғимараттары жаңа үлгіде, оқушылары озат, ҰБТ-да 1-2 орын алған білім ұялары (Бұл мектептер туралы кейінгі нөмірлерімізде арнайы жазатын боламыз). (Жалғасы 3-бетте).
Биыл «Қолжетімді баспана» бағдарламасы бойынша 10 мың қазақстандыққа үй беріледі
Абыройы асқақ, тарихы терең, киелі Түркістан шаһарындағы №15 (219) əрбір азаматтың əрекетінен қазақтың иісі аңқып тұрады 17.04.2015 жыл
ЕЛ ТЫНЫСЫ
¦ÄIËÅÒ
Біздіѕ БЕКЕЅ (Соңы. Басы 1-бетте).
О
сылай он ойланып, мың толғанып дегендей, облыстық сот төрағасының қабылдау бөлмесіне телефон шалдым. Хатшы қыз көп күттірген жоқ, бастығымен тез қосты. Амандық-саулықтан кейін өзімнің кім екенімді айтып, үлкен кісіні төбеден түскендей хабарға телефон арқылы шақырмайын, сəлемдесейін, танысайын деген оймен кіріп шыққым келетінін жеткіздім. Ол кісі бірден: «Қашан келемін десеңіз де жұмыс орнындамын», – деді. Жұмыс бабымен облыстық соттың бұрынғы төрағаларында да болған едім. Табалдырықтан аттағаннан-ақ өзгерістер көзіме бірден шалынды. Хатшы қыз ауысыпты. Сөз арасын былғамай таза қазақша сөйлейді екен. Бұл да бізге таңсық жай ғой. Сүйсініп қалдым. Қазақ баласына тəн биязылық танытып жатыр. Онысына да іштей ризашылық білдіріп, төрағаның кабинетіне оздым. «Келіңіз, келіңіз», – деген төраға орнынан тұрып, жылы амандасты. Сөзінен де, жүзінен де қазақылықтың лебі есіп тұр. Кабинетінің қабырғасына үш бидің суретін іліп қойыпты. Менің қайта-қайта сол жаққа қарай бергенімді байқады білем: «Даналық та, төрелік те, шешендік те осы бабаларымызда жатыр, Тəуелсіз ел болдық, енді солардың асыл мұраларын игеруіміз, жастарымызды ұлыларымыздың рухында тəрбиелеуіміз керек», – деп бір қойды. Осылай ежелгі таныстардай əңгімеміз бірден жарасып жүре берді. «Ойтолқынды» көріп жүремін, мəселелерді ашық көтеріп жатқандарыңыз ұнайды. Тосын сұрақтар да жиі қойылады екен. Анада бір қонақтарыңыздың қара терге түскені-ай, көрермендер де белсенді», – деді. Осы сəтті пайдаланып: «Кезекті хабарлардың біріне өзіңізді шақыра келдім», – дедім. Ол көп ойланған жоқ: «Жақсы, уақытын айтыңыз, барамын», – деді бірден. Бекең хабарға жалғыз келген жоқ, орынбасарларын, басқа да біраз қызметкерлерін ерте келді. Сол жолы хабарымыздың басталуынан аяқталуы тез болғандай көрінді маған. Жайшылықта сағыздай созылып, діңкені құртатын уақыттың қалай тез өтіп кеткенін де аңғармай қалдық. Əдетте, мейманнан сөз суыртпақтап шаршаушы едік. Бұл жолы бəрі басқаша болды. Бекең қамшы салдырмайды, қандай мəселені қозғасаң да жауабы дайын. Жалтару жоқ, тура сөйлейді. Біз үшін бұл да таңсық. Өйткені, ол кезде, қазір де солай ғой, билікке жақын жүргендерді сөзден ұстау, қойған сұрағыңа өзіңді де, теледидардың алдында отырған көрерменді де қанағаттандыратындай жауап алу оңай болмайтын. Біреулер алдын ала тосын сұрақ қоя көрмеңіздерші деп жалынып-жалбарынса, енді біреулері көзіңді бақырайтып қойып, басқа бір əңгімені бастап кететін. Не керек, осы жолы хабардың сəтті шығуы келген мейманға да байланысты екеніне тағы бір көз жеткіздік. азекең «Алтын шыққан жерді белден қаз» демей ме, содан кейін Бекеңді жиі мазалайтын болдық. Келе алмаймын деген күні жоқ. Осылай танысыпбілісіп, араласып кеттік. Бекең шешен, ойлы азамат қана емес, руханияттың нағыз жанашыры болып шықты. Көргенбілгендерін, көңілге түйгендерін қағазға түсіріп жүретін əдеті де бар екен, кешікпей жергілікті газеттерде мақалалары жариялана бастады. Оқығаны, көңілге тоқығаны көп екені бірден аңғарылады. Бір сөзбен айтқанда, сан қырлы адам. Осы ойымызды Қуанышбек Ботабеков деген автордың орталық газеттердің бірінде жарияланған мақаласындағы: «Иə, судьялар көп, төрағалыққа қол жеткізіп жатқандар да бар. Бірақ Бекең судьяның немесе төрағаның міндетін атқарумен ешқашан шектелген емес, əрдайым халықтық, мемлекеттік істерге белсене араласты. Қазір де сондай», деген жолдар да растай түскендей. Сөздің шыны сол, теріскейде руханиятқа шын жаны ашитын, ұлттық құндылықтар, оның ішінде тіл мəселесіне келгенде білекті түріп, ащы терін аямай төгетін азаматтар көп емес. Ал Бекең онның, онның емес-ау, жүздің жүрексініп, тісі батпай жүрген істерді жалғыз өзі еңсеріп кете береді екен. Кейін оған көзіміз сан мəрте жетті. Тіпті, Бекеңнің тау көтерер толағай екенін əбден танығаннан кейін, бір мəселені шешкіміз келсе, билікке жалынып-жалбарынбай тура өзіне баратын болдық. Осылай аз ғана уақыттың ішінде Қызылжар өңірінде талай мəселенің түйіні тарқатылды. Солардың кейбіріне тоқталсақ, Бекет Тұрғараұлының тікелей араласуымен атақты Тоқсан бидің зиратының басына кесене тұрғызылып, сол жердегі ауылға бабаның есімі берілді. Бекеңнің қожабергентануға қосқан үлесі тіпті ересен. Ол 2009 жылдың қыркүйек айында «Жеті жарғы жəне Қожаберген жырау» қоғамдық қайырымдылық қорын құрды. Өзінің төңірегіне ұлыларды ұлықтауды мұрат тұтқан азаматтарды топтастырып, Қожабер-
Қ
ген жыраудың есімін есте қалдыру мақсатында əдеби мұраларын зерттеп, жинақтап, қайта басып шығарумен айналысты, бабаның өмірі мен шығармашылығына арналған түрлі шаралар ұйымдастырып, мазмұнды мақалалар мен баяндамалар жасады. «Елім-ай», «Баба тіл» дастандарын бөлек-бөлек сыйлық кітапшасы етіп, басып шығарды. Арада бір жыл өткеннен кейін жыраудың туған жері – Жамбыл ауданының орталығы Пресновка ауылының орталық алаңына ескерткіш-мүсіні орнатылып, осындағы қазақ мектебіне есімі берілді. Осының өзі көп жұмыс еді. Бірақ Бекең онымен тоқтап қалған жоқ. Қызылжарда республикамызға танымал ғалымдардың, мемлекет қайраткерлерінің қатысуымен өткен «Өлке тарихы – тұлғалар тағдыры» деп аталатын конференцияда «Қожаберген жыраудың өмірі мен ерлігі» деген тақырыпта баяндама жасап, беделді жиынның өлкеміздің тарихының проблемаларымен қатар қожабергентану ісін жақсарту туралы шешім қабылдауына ықпал етті. Нақ осы кезде бабаның өлеңдері, толғаулары мен дастандары топтастырылған «Қожаберген жырау» деп аталатын жинақтың жарық көруіне белсене атсалысқан Бекет Тұрғараұлы 2012 жылы «Өнерпаздар əулеті» кітабын шығарды. Бұл кітапқа Қожаберген жырау əулетінен шыққан ақынжыраулардың шығармалары енгізілді. өзі қарақты оқырман 2013 жылдың маусым-шілде айларында Солтүстік Қазақстан облысында Қожаберген Толыбайұлының 350 жылдығы, «Елім-ай!» дастанының 290 жылдығы кеңінен аталып өткенінен хабардар деп ойлаймын. Осы арада өзіме жақсы мəлім, былайғы жұрт біле бермейтін, кейбір жайларға тоқтала кетсем, артық болмас. Осы атаулы даталардың ел көлемінде, жоғары деңгейде ұйымдастырылуына, сөз жоқ, Қазақстан Үкіметінің арнайы қаулысы жол ашты. Ал осындай құжаттың өмірге келуіне бастамашы болған, Қожаберген жыраудың бүкілхалықтық құрметке лайық тұлға екеніне жоғары шенді шенеуніктердің көзін жеткізіп, олардың бетін бері бұрған нақ Бекет Тұрғараұлының өзі еді. Соның арқасында Алматы мен Астанада ғылыми-практикалық конференциялар өткізілді. Ал жыраудың туған жері – Қызылжар өңірінде ат жарысы, ақындар мүшəйрасы сияқты түрлі мəдени ісшаралар ұйымдастырылды. Соның бəрінің бел ортасында Бекең жүрді. Осы шаралар аяқталар-аяқталмаста Бекең қор мүшелерін жинап алып: «Қожаберген жыраудың қазақ тарихындағы орнын анықтау, оны ұлықтау, шығармаларын насихаттау, зерттеу жұмыстарын одан əрі жалғастыра беруіміз керек. Біраз материал жиналды, соларды електен өткізіп, қалың оқырманға ұсынайық», деген. Осылай көптеген зерттеуші ғылымдардың, тарихшылардың, қоғам қайраткерлерінің, журналистердің көп жылғы еңбектерінің басын қосқан «Заманының заңғары» атты көлемді əрі мазмұнды кітап өмірге келді. Кітапты құрастыру маған тапсырылғанымен, Бекең жұмыстың барысын ұдайы қадағалап, ақылкеңес беріп отырды. Қаржы мəселесін де өзі шешті. Төрт бөлімнен тұратын кітаптың оқырманға шертер сыры аз емес. «Жақсының аты өшпейді» деген бірінші бөлімде Манаш Қозыбаев, Салық Зиманов сынды ғұламалардың Қожаберген Толыбайұлы туралы еңбектері берілсе, Амангелді Айталы, Ким Серікбайұлы, Кəкімбек Салықов сынды белгілі тұлғалардың қаламынан туған мақалалардың да оқырманның зор қызығушылығын туғызғаны сөзсіз. Марқұм Кəкімбек ағамыздың сол тойдың басынан аяғына дейін болып: Бүгін жырау ардақтым төрімдегі. Ең қымбатты ашылды өмір кені. Дана бабам оралып тұғырына, Қайта жанды жұлдызым көгімдегі, – деп шаттанғанын қалай ұмытамыз. екет Тұрғараев сияқты жақсының жақсылығын бір мақалада айтып тауысу мүмкін емес. Ол теріскейде қызмет істеген жылдары солтүстіктің сіресіп жатқан мұзын ерітті, тынысы тарылып, тұншығудың аз-ақ алдында қалған ұлт руханиятын оятты. Оның осындай жанашырлығы, тынымсыз еңбегі ескерусіз қалған жоқ. Елбасымыз Б.Тұрғараевты Қызылжар өңірінде «Мəдени мұра» бағдарламасын іске асыруға белсене қатысқаны үшін «Парасат» орденімен марапаттады. Сол сияқты, оған Солтүстік Қазақстан облысының құрметті азаматы деген атақ берілді. Мен білетін Бекең марапаттан, атақдəрежеден кенде емес. Дегенмен, солардың бəрі əрдайым «Біздің Бекең» деп іш тарта сөйлейтін солтүстікқазақстандықтардың ол кісіге деген құрметіне жетпейтін сияқты көрінеді маған. Жарасбай СҮЛЕЙМЕНОВ, облыстық «Солтүстік Қазақстан» газетінің бас редакторы. Egemen.kz
К
Б
Қазақ хандығына шығыстағы көршісі Жоңғар қалмақтарының жиі-жиі жасаған басқыншылық шабуылы тоқтамды, əсіресе 1723 жылы Қазақстанның оңтүстік аудандарына, Шу, Талас өңіріне, Сырдария бойына жасаған жойқын шабуылынан бейқам отырған қазақтардың есі шығып, қарсыласуға шамасы келмей, көбісі қапыда өлім құшты, тірі қалғандары бас сауғалап, жан-жаққа босып кетті.
Атақоныс, құтты мекен, малмүлкінен жəне баспанасынан айрылып, аш-жалаңаш, жаяу-жалпы шұбырған босқындар жаздың қайнаған ыстығында тақыр далада қаңғырып шөлден қырылды, əйел мен балалар жəне қарт адамдар жол азабына шыдай алмай, жапан түзде қалып, аштан өлді. Бұл ауыр оқиға қазақ тарихында «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» деп аталады. Мұның мəнісі жаудан қашып ақтабан болып жаяу шұбырған қалың жұрт əрі болдырып, əрі аштықтан бұралып, Алқакөл көлінің жағасына келіп сұлап жатқанда, көп ішінен бір ақсақал адам шығып «Адам баласы өмірде көрген жақсылық пен жаманшылықтың бəрін ұмытпау керек, біз осы көрген күнімізді не деп атасақ болар?» деп сұрапты. Сонда бір қария тұрып: мұның аты «Ақтабан сұлама болсын» депті. Тарихи деректе Алқакөл деп аталатын екі көл бар. Оның бірі Сырдарияның сол жағасында, екіншісі оң жағасында Ташкенттен 90 км жерде (Алқакөл көлінің қай жерде
Екі көзден мөлтілдеп жас келеді, деп басталады. Біздің бала кезімізде осы «Елім-ай» əнін əке-шешеміз айтып отыратын жəне бізге үйрететін. Қазіргі жастар бұл əнге мəн де бермейді, сірə білмейтін де шығар. Əнші-термешілердің бұл əнді орындағанын есіткен де, көрген де емеспіз. Осыған орай, кезінде қазақ халқының ауыр халі мен көңіл-күйін бейнелеген «Елім-ай» əніне ескерткіш қоюға болмай ма? Дүние жүзінде əнге қойылған ескерткіш бар ма? Жоқ болса, бірінші болып ескерткіш тұрғызайық. Қазақ хандығының 550 жылдығын атап өту мерекесіне «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» мен «Елім-ай» əні еске алуға тұрарлық дүние. Ойланайық ағайын, ойланайық! екенін анықтауды жер-су атауларын анықтайтын ғалымдардың еншісіне қалдырайық). Қашқан қазақтардың, енді қауіптен құтылдық, жау бізге жете алмайды деп паналаған жері
«Ақтабан шұбырынды» апатында қазақ өзінің аянышты ауыр халі мен көңіл-күйін бейнелейтін «Елім-ай» сынды мұңлы əн шығарды. Бұл əн жұрт жүрегінде жатталып бүгінгі күнге
Өміртай ҚАЛЫҚҰЛОВ, Оңтүстік Қазақстан облысы, Сарыағаш ауданының Құрметті азаматы, доғарыстағы судья
БІРЛІГІ ЖАРАСҚАН – ҚАЗАҚ ЕЛІ (Соңы. Басы 1-бетте).
Биылғы Қазақстан халқы Ассамблеясының 20 жылдығына орай, Елбасымыз Н.Ə.Назарбаев өз құттықтауында: «Ассамблея жылы бiздiң орасан нақты iстер мен жаңа жетiстiктердiң жылы болады. Ассамблея жылы Конституциямыздың 20 жылдығы, Қазақ хандығының 550 жылдығы, Ұлы Жеңiстiң 70 жылдығы секiлдi маңызды оқиғаларға бай. Биылғы жыл тарихи тағдыры
ортақ халық бiрлiгiнiң жарқын көрiнiсiне айналуы тиіс. Қазақстан – бiр ел, бiр халық, бiр болашақ. Сондықтан Ассамблея жылының басты идеясы – «Менiң елiм – Мəңгiлiк ел!», – деп нақты қадап айтқан болатын. Бүгінде ОҚО Ішкі істер департаментінде бірнеше өзге ұлт өкілі өзара бірлікте қызмет етуде. Олардың барлығы да мемлекеттік тілді меңгерген. Солардың бірі ОҚО ІІД Түркістан ҚІІБ учаскелік полиция инспекторы, полиция капитаны Азиз Раимов. Азиз ОҚО Сайрам ауданында дүниеге келіп, 8 жылдан бері отбасымен Түркістан қаласына қоныс аударған. Абыройы асқақ, тарихы терең, киелі Түркістан шаһарындағы əрбір азаматтың əрекетінен қазақтың иісі аңқып тұрады. Көңіліндегі көп жəйтті бүкпесіз білдіре білген полиция капитаны Азиз Раимов қазақ халқының арасында өскендіктен, қазаққа жаны жақын екендігін жасырмайды. Қазақтың ұлттық тағамдары мен салтдəстүрлерін де өте жақсы біледі. «Қазақ тілі – менің екінші ана тілім болып кетті. Кез келген ортада қазақ тілінде мүдірмей еркін сөйлей беремін. Өзім дархан даладай мінезі бар қазақ бауырларымның арасында өскеніме қуанамын. Қазақ тілін жетік меңгеру мен үшін үлкен бақыт. Осы жетістігім мені өз ортамда ерекшелендіріп тұрады. Бұл менің қызметтік
жолымда да көп пайдасын тигізді. Жалпы, мен қазақпен де, өзбекпен де, татармен де, орыспен де көршімін. Жыл сайын Наурыз мейрамын дүркіретіп тойлаймыз. Керек кезде бір-біріміздің жанымыздан табыламыз. Жер бетінде қазақтардай қонақжай, бауырмал халық өте аз. Сондықтан ұлтым өзбек болса да, жаным– қазақ», – дейді А.Раимов. Ассамблея – елдіктің өлшемі, тұрақтылықтың тұтқасы. Бүгінде облысымызда өмір сүріп жатқан түрлі ұлттар мен ұлыс өкілдері қандай да болмасын қоғамдық іс-шаралардан тыс қалған емес. Үлкен шаралар жыл аяғына дейін жүргізіледі деп жоспарлануда. Барлығы да этносаралық толеранттылықты, қоғамдық келісімді, достық пен Қазақстандағы бірлікті нығайтуға арналмақ. Шындығында, ел бірлігі болмаса, онда экономика мен əлеуметтік даму, тəуелсіздік пен тұрақтылық, қоғамның тыныштығы туралы сөз айтуға шама жетпес еді. Бүгінде əлем мемлекеттері бейбітшілік пен келісімнен асқан дүниенің жоқтығын түсінді. Бұл асыл қазына болмаса, ешбір істің алға баспайтынына көптің көзі жетуде. Ал, біздің Ассамблея осылайша елдің басын біріктіруші күш екенін жаһанға көрсетті. Бірлік бар жерде тірлік болатынын дəлелдеді. Демек, біз тура жолмен болашаққа қадам басып келеміз. ОҚО ІІД-нің баспасөз қызметі
ҰЛАҒАТТЫ ҰСТАЗ АТЫНА ЛАЙЫҚ Астанада шын мəнінде ұлағатты ұстаз атына лайық мамандар жетерлік. Солардың қатарына № 48 мектеп-лицейдің математика пəнінің мұғалімі Алтынкүл Қайырбекованы да қосуға болады. Мамандығына адал ұстаз қырық жылдан астам уақыт шəкірттерін білім нəрімен сусындатып келеді. Шəкірттері де ұстаздарын ұятқа қалдырмай, Алтынкүл Əуесбекқызының (суретте) берген білімін өмірлеріне азық етіп жүр.
Сөзіміз жалаң болмасын, №48 мектеп-лицейінің 2013-2014 оқу жылының түлектері ҰБТ-дан 101 орташа ұпай жинап, Астана қаласы бойынша үздік ондыққа енді. Соның ішінде жиырма үш түлек математикадан орташа есеппен 21,5 ұпай жинап, жоғары көрсеткішке қол жеткізді. Бұған, əрине, Алтынкүл Əуесбекқызының да қосқан үлесі зор. Мектеп-лицей директоры Зəуре Садықова Алтынкүл Қайырбекованы сол үшін ғана емес, кемел жасқа келген мұғалімді өзіндік идеясы, заман талабына сай өнімді еңбегі үшін жоғары бағалайды. Ал, шəкірттеріне келсек, олар еліміздің түкпіртүкпірінде еңбек етіп жүр. Мəселен, Е.Мұқашев Астана қаласында Ұлттық қауіпсіздік комитетінің қызметкері
болса, С. Мұздыбаев Қарағанды қаласында «Қазақмыс» корпорациясында бас инженер, М.Өмірзақов 2006 жылы ҰБТ-дан 120 ұпай жинап, шетелде білім алып, қазір Алматы қаласында қызмет етуде. Халқымыздың қас батыры Бауыржан Момышұлының: «Ұстаздық - ұлы құрмет. Себебі, ұрпақты ұстаз тəрбиелейді. Болашақтың басшысын да, данасын да, ғалымын да, еңбекқор егіншісін де, кеншісін де ұстаз өсіреді... Өмірге ұрпақ берген аналарды қалай ардақтасақ, сол ұрпақты тəрбиелейтін ұстаздарды да солай ардақтауға міндеттіміз» деген сөзі бар. Шəкірттерінің ардақтысы Алтынкүл апай оқушыларының сүйіспеншілігіне, ата-аналардың сеніміне, əріптестерінің құрметіне ие
МЕДИАЦИЯ ЗАҢЫНЫҢ ОРЫНДАЛУЫ
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
жетіп отыр. Əннің алғашқы бір шумағы: Қаратаудың басынан көш келеді, Көшкен сайын бір тайлақ бос келеді Ел-жұртынан айырылған жаман екен,
«Ақтабан шұбырынды» және Елім-ай әні
ЗАҢ ЖӘНЕ БІЗ
Елімізде азаматтардың Конституция кепілдік берілген құқы - сот арқылы қорғалумен бірге құқықтық мемлекет құру негізінің маңыздылығы зор. Бұл ретте 2011 жылғы 28 қаңтардағы Қазақстан Республикасының «Медиация туралы» №401-IV Заңы қабылданып, 2011 жылдың 6 тамызында заңды күшіне «Медиация туралы» заңы азаматтардың құқықбұзушылық қатынастарынан туындайтын дауларды азайтуға себеп болып отыр. Дегенмен мұндай дауларды соттан тыс реттеу, шешу жолдарының өзіндік əдіс-тəсілдерін дамыту, оны тəжірибеге енгізу бүгінгі күннің басты талабы. Медиация заңы қолданысқа енгізілгенде ең алдымен судьялардың іс қарау қарау жүктемесі азаятындығы туралы қоғамда біраз талқыланған болатын. Егер бейресми деректерге сүйенсек, кəмелетке толмаған жасөспрімідерді есептемегенде əрбір екінші адам сотқа жүгінеді. Ал, үлкен қалаларда əрібр судья күніне орта есеппен жеті іс қарайды екен. Демек, халықаралық талаптарды ескеріп, саналы түрде қабылданған Медиация заңын тəжірибеге енгізіп, дұрыс пайдалану азаматтардың күрделі мəселелерін шешудегі
Сырдарияның сыртындағы Алқакөлкөлі деп көрсетеді. Қазірде сол «Алқакөл» бар ма екен? Əлде суы тартылып, құрғап кетті ме? Қалай дегенде де қазаққа пана болған қасиетті жер ғой. Бұл киелі жерге ескерткіш белгі қоюға сұранып тұр емес пе?
2
таптырмас əдіс деп айтар едім. Айта кетейік, аталған Заң Қазақстан Республикасында медиацияны ұйымдастыру саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейді, оны жүргізу қағидаттары мен рəсімін, сондай-ақ медиатордың мəртебесін айқындайды. Егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше белгіленбесе, жеке жəне заңды тұлғалар қатысатын азаматтық, еңбек, отбасылық жəне өзге де құқық қатынастарынан туындайтын, сондай-ақ онша ауыр емес жəне ауырлығы орташа қылмыстар туралы істер бойынша қылмыстық сот ісін жүргізу барысында қаралатын даулар медиацияның қолданылу саласы болып есептеледі. Сыбайлас жемқорлық қылмыстар жəне мемлекеттік қызмет пен мемлекеттік басқару мүдделеріне қарсы өзге де қылмыстар туралы қылмыстық істер бойынша медиация рəсімі қолданылмайды. Медиация – тараптардың ерікті келісімі бойынша жүзеге асырылатын, олардың өзара қолайлы шешімге қол жеткізуі мақсатында медиатордың жəрдемдесуімен тараптар арасындағы дауды реттеу рəсімі. Бұл заңның біздің қоғамның мүддесін қорғауда атқарар рөлі зор. Мақсаты мен міндетін
орынды пайдаланатын болсақ, ұтар жеріміз де көп болар еді. Өйткені медиаторлардың мақсаты – екі тарап арасындағы белгілі бір даулы мəселені сотқа дейін шешу. Егер дау өте күрделі болса, сотқа дейін оның күрделілігін төмендету. Медиацияның ерекшелігі екі тараптың да тең құқылылығының сақталуында. Сонымен қатар, тағы бір ерекшелік медиаторлардың тəуелсіздігі мен бейтараптығы. Егер екі тарап медиацияның көмегіне жүгінеміз деп тұрса оған ешқандай орган араласа алмайды. Одан кейінгі тағы бір қағидаты – құпиялылығы. Сондықтан, бұл заңды əрбір азамат жақсы түсінуі қажет. Біз дамыған алдыңғы қатарлы мемлекеттердің қатарына енеміз деп жатырмыз. Сондықтан халықаралық талаптарға сай дұрыс заңдар мен нормаларды мұқият қарап, зерделеп, саналы түрде қабылдауға болады. Əрине екінші жағынан қазақтың таным-түсінігіне, ұлттық болмысына қайшы келмеуін де ескермеске болмайды. Медиация заңы арқылы түйінді тарқатамын деушілер үшін бұның оң ықпалы, пайдасы мол. Нұрлыбек ЛЕБАЕВ, ОҚО, Шымкент қаласы, Еңбекші аудандық сотының бас маманы
болған кемел ұстаз, үш бала тəрбиелеп, бес немере сүйіп отырған ардақты ана, аяулы əже. Мектеп-лицей директорының бейінді оқыту ісі жөніндегі орынбасары Ф. Түсіпова: «Математика пəнінің мұғалімі Алтынкүл Əуесбекқызы ұзақ жыл жинаған іс-тəжірибесімен үнемі бөлісуден, жас мамандарға тəлімгер
болудан бір жалыққан емес. Талай жастың математика пəнінің мұғалімі болуына өзіндік əрекетімен ықпал етті. Ол кісінің сабақтарын шəкірттері асыға күтіп, ұстазының əсерлі үніне, асықпай мəнерлеп сөйлеген сөзіне ұйып отырады» дейді. Алтынкүл Əуесбекқызының ұзақ жылғы еңбегі де атаусыз қалған жоқ: неше мəрте Қарағанды облысының Білім басқармасы тарапынан еленді, 2010 жылы Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Алғыс хатымен» марапатталды. Десек те, асып-таспайды. Ол үшін ең үлкен марапат – озық ойлы азамат атанған шəкірттерінің алғысы. Гүлмира МƏНШƏРІПОВА, Астана қаласы
ТҮЗЕТУ «Əділет» ұлттық апталығының 2015 жылғы 10 сəуірдегі №14 (218) санында «Заңнан да, Құдайдан да... немесе жазықсыздардың жанайқайы Бас Прокуратураға жете ме?» атты мақала жарық көрген еді. Сондағы «Жарты сағаттай отырады да, яғни, түнгі сағат 3:00-дер шамасында Ердəулетті ертіп сыртқа шығып...» деген жолдардағы уақытты «... түнгі сағат 1:00-дер шамасында...» деп оқуларыңызды сұраймыз (2-бет. «Тергеуші А.Сейдуллаевтың...» деп басталатын абзац). Кеткен техникалық қате үшін оқырмандардан кешірім өтінеміз.
ҚОҒАМДАҒЫ РӨЛІ ЗОР «Əйел теңдігі» ұғымы бүгінде «гендерлік теңдік» деген үлкен саясатқа ұласып, əйелдердің қоғамдағы рөлін айқындап берді. Мемлекет басшысы бекіткен гендерлік теңдік стратегиясы негізінен ерлер мен əйелдердің теңдігіне қол жеткізу мақсатындағы билік пен қоғамның өзара тиімді əрекет етуіне бағытталған. Қазіргі кезеңде азаматтық қоғам ұлттық гендерлік саясатты жүзеге асыруға жəне өмірдің барлық саласында гендерлік теңдікке қол жеткізу тетігін жасауға ауқымды жұмыстар атқарылуда. Елімізде əйелдер теңдігін қамтамасыз етуге ықпал ететін 2009 жылы екі заң қабылданды. Оның бірі – «Ерлер мен əйелдердің тең құқықтарының жəне тең мүмкіндіктерінің мемлекеттік кепілдіктері туралы» Қазақстан Республикасының Заңы болса, екіншісі«Тұрмыстық зорлық-зомбылық профилактикасы туралы» Заң. Жалпы, гендер – ерлер мен əйелдер арасындағы қатынастардың өмірдің барлық салаларында көрініс табатын əлеуметтік қыры деген ұғымды білдіреді. Бұл саясатқа Елбасының өзі тереңірек мəн беруде. Бұл туралы Н.Назарбаев
өз Жолдауында «Қоғамның өркениеттік деңгейі оның əйелдерге деген қарым-қатынасымен өлшенеді...» деп тұжырымдайды. Жалпы, əйелдер қай салада қызымет етпесін, өз беделімен қатар, сол саладағы жауапкершілігін сезініп, жұртшылық құрметіне бөленуде. Əсіресе, қызметі қиын, жауапкершілігі жоғары сот саласында да қыз-келіншектердің саны басым. Сот істерін қарап, адам тағдырына байланысты үкім шығаратын судья əйелдердің де бұл салаға қосып отырған үлесі мол. Ел тарихында мемлекет қайраткері, батыр, ел басқарушысы болған есімі елге белгілі көрнекті əйел тұлғалар баршылық. Демек, гендерлік саясаттың түп-тамыры төл тарихымызда жатса керек. Бүгінгі күні де əйелдер қоғамымыздың барлық салаларында да белсенді. Олар қандай қызмет атқарса да, аналық құқығын гүлдендіре отырып, үлкен жауапкершілік пен сенімділіктің, жоғарғы кəсібиліктің үлгісін көрсетіп, уақыт көшінен қалмай, болашаққа деген сенімнің зор ұйытқысы болып жүр. Нұрболат МАУМОВ, ОҚО, Шымкент қаласы, Еңбекші аудандық сотының бас маманы
Т.Сейдуəлиевке Бас прокуратура тарапынан №15 (219) шара көрілетініне үміттенеміз. 17.04.2015 жыл
ҮШІНШІ БЕТ
¦ÄIËÅÒ
3
Сағат 2:30-да А.Бердалиева хабарласып, түстен кейін жиналыс болатынын, сондықтан қазір жолыққысы келетінін жеткізді. Келді. Іс бойынша құжаттарды бере алмайтынын, сұхбатты оқу жылы аяқталған соң беретінін айтты. Біз Алиповтың кабинетіндегі əңгімені қайталауға мəжбүр болдық. Бізге құжаттардың түпнұсқасы емес, көшірмесі ғана керек екенін, екеуара сұхбатымызды видеокамераға жазып, сол жазбадағы сөзден артық бір ауыз сөз қосылса сот алдында жауап беруге дайын екенімізді айтқанымызда А.Бердалиева бұл ұсыныстан бас тартты. Сағат 3:00-де аудан прокуратурасына бардық. Ауданға арнайы келгенімізді, Т.Сейдуəлиевтің қабылдауын сұрадық. Ойымыз заң қадағалаушы орган ғой, кеңес алайық жəне білім бөліміне қатысты прокуратура тарапынан көрілген шаралар мен ұсыныстарының көшірмелерін сұрау болатын. Сонымен қатар, газетімізде бұрыннан көтеріліп келе жатқан Б.Қожақова мен Б.Абдуллаевалардың мəселесінен де хабардар болу.
қарайтындар да бар екен. Солардың бірі Т.Сейдуəлиев. Шардарадан шаршап қайттық. Көкейде жауабы жоқ көп сауал қалды. БАҚ туралы Заңның талаптары бұзылды. Заңнан бұрын Т.Сейдуəлиев аудан халқымен қалай жұмыс істеп отыр деген сұрақ бірінші туады. Баспасөз де, прокуратура да халық қызметшілері. Ендеше аудан прокурорының бұқарадан алшақтайтындай қандай құқы бар. Керісінше «алдына барып тұрған баспасөз өкілдерін пайдаланып неге бірге жұмыс істемеске? Прокурор Т.Сейдуəлиев өз ісіне осылай селқос қарай берсе, бүкіл прокуратура қызметкерлерінің беделіне нұқсан келтірмей ме? Осы жайларды көзбен көргеннен кейін Т.Сейдуəлиев аудан прокуроры қызметіне лайық па?» деген сұрақ өз-өзінен туындайды. Прокурордың қызметіне шағым айтушылар өтірік айтқан шығар, рас болса бұқарамен арасын
прокуратурасында 27.02.15ж. сағ.11.00-ге жоспарланған жиналыс өтуіне байланысты Шардара ауданының прокуроры Т.Сейдуəлиевтің Б.Қожақова жəне Б.Абдуллаеваларды өтініштерімен жеке қабылдауға мүмкіндігі болмағаны анықталды», деп бастапты. Қо-о-ош, осы жауапқа сенгіміз келсе де сене алмаймыз-ау. Фариза апам (Оңғарсынова) айтпақшы, «Көзіммен көрдім, əйтпесе жұртқа сенбес ем» демекші сол күні біздер де сол жерде
ЗАҢ ҚОРҒАУШЫ МА, ӘЛДЕ... Прокурор Т.Сейдуəлиев өз міндетін ұмытып қалса, есіне салуға тура келеді. ҚР Прокуратура туралы заңы 1 ТАРАУ Жалпы ережелер 1-бап. Қазақстан Республикасының прокуратурасы 2. Прокуратура кез келген заңдылық бұзушылықты анықтау жəне жою жөнiнде шаралар қолданады, Республиканың Конституциясы мен заңдарына қайшы келетiн заңдар мен өзге де құқықтық актiлерге наразылық жасайды, сотта мемлекеттiң мүддесiн бiлдiредi, сондай-ақ заңда белгiленген жағдайларда тəртiп пен шекте қылмыстық қудалауды жүзеге асырады.
«БАЯҒЫ ЖАРТАС, БІР ЖАРТАС» Т. Сейдуəлиев бұл жолы да «облыспен совещаниесі» бар екенін, қабылдауға мүмкіндігі жоқ екенін күзетшісі арқылы жеткізді. Бұл жолы да деп отырғанымыздың мəнісін білу үшін сəл шегініс жасауымызға тура келеді. Ақпан айының 27-сі күні Шардараға арнайы іссапармен барғанымызда да осы сылтауды айтып, қабылдамаған болатын. Сол ауданның тұрғындары Баян Қожақова мен Бақыт Абдуллаевалар «аудан прокуроры қабылдамайды, қабылдаған күнде арызымызға селқос қарайды» деп газетке шағымданған еді. Шағымдары бекер емес екен. Бізден 10-15 минуттан кейін екі кісі прокурорға кірді. Кезекшіден кімдер екенін сұрағанымызда, бірі – «Нұр Отан» партиясының аудандық филиалы төрағасының орынбасары Мырзатай Нұрманов пен аудандық ардагерлер кеңесінің төрағасы Тəңірберген Ағмановтар екенін айтты. Біз түскі үзіліске дейін тапжылмай күттік. Болмаған соң кері қайттық. Шымкентке қайтып келген соң, облыс прокуроры И.Имановтың атына хат жолдаған болатынбыз. Сол хаттан үзінді келтірсек: Құрметті Ибраһим Əлжанұлы! Сіздің қарапайым қызметкерден генерал шеніне дейін жеткеніңіз таңдаған мамандығыңызға адалдығыңызда, мəселені кідіртпей шешетін іскерлігіңізде, ең бастысы бұқара халықпен түсінісе отырып жұмыс істеуіңіздің арқасында екені бəрімізге аян. Қол астыңыздағы қызметкерлерге қатаң талап қоя алатын білікті басшы екеніңізді де Оңтүстік жұрты жақсы біледі. Дегенмен, осы талапқа басқаша
жақындатайық деген ойымыз жүзеге аспады. Бірден газетке жазбай, тексерейік дегенбіз. Əрі сіздің де биік беделіңізді ойлап едік. Айтпақшы, былтыр ҰБТ кезінде М.Əуезов атындағы №1 мектепте екі бала пышақтасып, абырой болғанда кісі өлімі болған жоқ. Ал, биылғы жылдың қаңтар айында сол мектепте бала өлімі орын алды. Егер Т.Сейдуəлиев өз міндетіне сергек қараса осы жағдай орын алар ма еді? Прокурорлық шараның дер кезінде көрілмеуінің салдары осылайша қайғылы аяқталды. Сол əкім, сол директор, сол инспектор жəне сол прокурор ... өз қызметтерінде əлі отыр. Мемлекет басшысы Н.Назарбаев əр Жолдауында, құқық қорғау саласы басшыларын, əкімдерді қабылдағанда заңның қатаң сақталуын азаматтардың конституциялық құқығы қорғалуын, халықпен тығыз қатынаста болуын үнемі ескертіп отырады. Ал, ауылдағы Сейдуəлиевтер.... Осы хатқа облыс прокурорының орынбасары Ə.Қожахметов қол қойған жауапхат келді. Хатта:«Осы хатты қарау барысында, аудан
болған едік. Сондағы прокурор Т.Сейдуəлиевтің «облыспен совещание» болатын еді, деген жауабы бейне таспада «жарқырап-ақ» тұр. Біз түстен кейін де күтетінімізді айтқанда прокурордың бас шайқағаны экранның арғы жағынан анық көрініп тұрғанын айтпай кетуге болмас! Сонда Т.Сейдуəлиев «облыстық совещанияны» «Нұр отан» партиясының өкілі М.Нұрманов жəне ардагерлер кеңесінің төрағасы Т.Ағмановпен өткізетіні болғаны ма? Өтірікті де қисынына келтіріп айтса жөн болар еді-ау. Хатта: «Сонымен бірге, Б.Қожақова мен Б.Абдуллаевалардың өтініш бойынша барлық уəждерін көрсетіп, аудан прокуратурасына шағым тастауға құқықтары бар жəне олардың мұндай құқықтары шектелмеген» деген жолдар бар. Мұндай сырғытпа жауаптардың талайын көрген едік. Бірақ бұл жауап бұрынғылардың бəрінен де асып түсті. Себебі, журналистер араласса да, аудан прокурорымен кездесе алмаған аудан тұрғындарын Т.Сейдуəлиев алдағы уақытта да «құшақ жая қарсы алады» дегенге сенгіміз келсе де, сене алмаймыз.
Т.Сейдуəлиев
(Соңы. Басы 1-бетте).
7-бап. Арыздарды қарау 1. Прокуратура органдары заңдарда белгiленген тəртiппен заң бұзушылық туралы арыздарды қарай келiп, адамның жəне азаматтың, заңды тұлғалар мен мемлекеттiң құқықтары мен заңды мүдделерiнiң бұзылуын жою, бұзылған құқықты қалпына келтiру шараларын қолданады» деп анық жазылған. Егер де, прокурор Т.Сейдуəлиев ҚР Прокуратура туралы заңына сүйеніп, қызметін адал да дұрыс атқарса, Шардарадан осынша шу шықпас еді. Мұнан бөлек Шардара ауданының прокуроры мен əкім орынбасарына жəне білім бөлімінің басшыларына ҚР БАҚ туралы заңын қайта бір қарап шығуларына кеңес береміз. «1-тарау. Жалпы ережелер 2-бап. Сөз, ақпаратты алу жəне тарату бостандығы 1. Сөз, шығармашылық бостандығына, өз көзқарастары мен сенiмдерiн баспа арқылы жəне өзге де нысанда бiлдiруге, ақпараттарды заңда тыйым салынбаған кез келген əдiспен алуға жəне таратуға Қазақстан Республикасының Конституциясында кепiлдiкберiледi. Цензураға тыйым салынады.
Сурет интернеттен алынды
СЕЙДУӘЛИЕВ ПРОКУРОР МА, ӘЛДЕ ӘКІМ БЕ?
2. Мемлекеттiк органдар, қоғамдық бiрлестiктер, лауазымды адамдар мен бұқаралық ақпарат құралдары əрбiр азаматты оның құқығы мен мүддесiне қатысты құжаттармен, шешiмдермен жəне ақпарат көздерiмен танысу мүмкiндiгiн қамтамасыз етуге мiндеттi. 5-тарау. Журналистің құқықтары мен міндеттері 20-бап. Журналистiң құқықтары Журналистiң: 1) ақпаратты iздестiрудi жүзеге асыруға, сұратуға, алуға жəне таратуға; 2) мемлекеттiк органдарға, барлық меншiк нысандарындағы ұйымдарға баруына жəне өзiнiң қызмет бабындағы мiндеттерiн жүзеге асыруға байланысты олардың лауазымды адамдарының қабылдауында болуға, жабық шара өткiзу туралы шешiм қабылданғаннан басқа жағдайда өзiнтiркеген орган өткiзетiн барлық шараларға қатысуға; 3) Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде тыйым салынған жағдайларды қоспағанда, жазбалар, соның iшiнде оларды дыбыс-бейне техникасын, кино-фото түсiру құралдарын пайдалана отырып жасауға; 4) журналистiңкуəлiгiн көрсету арқылы дүлей апаттар болған аудандарда, митингiлер мен демонстрацияларда, сондай-ақ қоғамдық, топтық жəне жеке мүдделер мен наразылықтарды өзге де бiлдiру нысандарына қатысуға құқығы бар». Сондай-ақ, ҚР сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңынан да үзінді келтіруге тура келіп тұр. «12-бап. Сыбайлас жемқорлыққа жағдай туғызатын құқық бұзушылықтар жəне олар үшiнжауапкершiлiк 1. Мемлекеттiк мiндеттердi атқаруға уəкiлеттiк берiлген адамдардың немесе соларға теңестiрiлген адамдардың мынадай: 7) берiлуi заңдарда көзделген ақпаратты жеке жəне заңды тұлғаларға беруден негiзсiз бас тарту, оны кешiктiру, бұрыс немесе толық емес ақпарат берусыбайлас жемқорлыққа жағдай туғызатын құқық бұзушылықтар болып табылады».
СӨЗ СОҢЫ
Сол күні кешке Шардарадан Шымкент қаласына қайттық. Соңымыздан аудан прокуроры Т.Сейдуəлиев, аудан əкімінің орынбасары Б.Алипов пен білім бөлімінің басшысы А.Бердалиеваға жəне мекеме басшыларына қысым көрсетіп жатыр деген суыт хабар қуып жетті. Прокурор «Əділет» газеті тілшілерінің қандай мақсатпен келгенін неге маған хабарламадыңдар, неге оларға көлік беріп жағдайын жасайсыңдар? - деп сұрақтың астына алыпты. Жазбаша түсініктеме алған да ұқсайды. Сонда заңсыздыққа тосқауыл қоятын прокурордың жұмысы осы болғаны ма? Т.Сейдуəлиевтің осы іс-əрекетін көріп, бұл өзі аудан прокуроры ма, əлде əкімі ме деген ой келеді. Мұнан да сорақысы «Əділет» газеті «ауданға неліктен көп данамен тарайды, осы басылымның таралымы артуына ықпал жасап отырсыңдар» дегені. Тұңғыш нөмірінен бастап Елбасыны жəне сол кісінің саясатын қолдап келе жатқан «Əділет» газеті Т.Сейдуəлиевке неліктен жақпай қалды екен?! Бəлкім аудан прокуроры Т.Сейдуəлиев, Қазақстан Президенті Н.Ə.Назарбаевтың саясатына қарсы ма? Барлық газеттердің таралымына əкім де, басқа да араласпау керек екені белгілі. Алайда, мемлекеттік газеттерді «разнарядка» арқылы жаздыратыны ешкімге құпия емес. Ал, халықтың мұң-мұқтажы мен арызына немқұрайлы қарай алмайтын, тек қана Əділеттілігін жазатын, сол арқылы көпшіліктің көңілінен шығып, Республика көлемінде кеңінен таралып жатқан «Əділет» газеті прокурор Т.Сейдуəлиев ұнатпайды екен деп шығуын тоқтата қоймас! Одан да Т.Сейдуəлиев «Нұр Отан» мен ардагерлердің тасасынан шығып, журналистермен ашық диалогқа келгені жөн. Заңды қадағалаушы орган өкілі, жеке азаматтарды жəне журналистерді қабылдаудан бас тартатын прокурор Т.Сейдуəлиевтің ісəрекетіне кім баға береді? Сонда халық қызметшілері прокуратура осы қоғамнан, бұқарадан бөлек болғаны ма? Осы мəселеге қатысты видеожазба редакцияда сақтаулы. Т.Сейдуəлиевтің іс-əрекетін жақсы білетін облыс прокуроры И.Имановтың көрсе де көрмегенсіп, білсе де білмегенсіп отырғанын қалай түсінуге болады? Қызғыштай қорғауына не себеп? «Қарға қарғаның көзін шұқымайды» дегеннің кері ме? Жоғарыда көрсетілген Прокуратура туралы, Сыбайлас жемқорлық туралы, БАҚ туралы заңдарды мойындамай отырған облыс прокурорларының іс əрекетін ҚР Бас прокуроры Асхат Дауылбаевтың назарына ұсынған болатынбыз. Қалай болғанда да, көкейде сайраған көп сұраққа осы мақаладан соң жауап алатынымызға сенеміз. Біз əділдігіне жетпейінше, бұл мəселеге нүкте қоймақ емеспіз. Алмас АҚЫЛБЕК, Шымкент – Шардара – Шымкент.
КОНСТИТУЦИЯҒА - 20 ЖЫЛ
КОНСТИТУЦИЯ – МАЌТАНЫШЫМ, ТІРЕГІМ Конституция – егемен еліміздің мемлекеттілігін, тəуелсіздігін, демократиялық құндылықтарын айғақтайтын бірден-бір құжат. Қазақстан Республикасының Конституциялық дамуының екінші кезеңі 1995 жылы қабылданған, биыл қабылданғанына 20 жыл толған Конституция əлемдік стандартқа сəйкес келетін саяси, экономикалық жəне əлеуметтік мəнге ие. Өткен 20 жыл ішінде қоғам мен биліктің тұрақтылығын қамтамасыз етуде Конституциялық принцип жəне оның нормасы еліміздің тəуелсіздігін, экономикалық реформасын нығайтудың басты құралына айналды. Елімізде заңдылық пен конституциялық тəртіптің салтанат құруы негізгі бағыт саналады. Заңдылықты бұлжытпай орындау немесе сақтай білу жауапкершілігі – Қазақстанның тұрақты дамуына жағдай жасай отырып, мемлекетіміздің өзекті деген бағытбағдарындағы барлық құқықтық қызметтің өркен жаюына жол ашып берді. Ал əрбір азамат өзін мемлекет міндетті түрде қорғай алатынын нық сезінді, Конституциялық заңдылық азаматтар мен адамдардың құқығына жəне бостандығына нақты кепілдік беретініне кəміл сенді. Қазақстанның демократиялық, зайырлы жəне құқықтық мемлекет ретінде орнығуы Конституцияда қаралған президенттік басқару жүйесінің əсеріне тікелей байланысты. Қазіргі таңда нақ осы басқару – мемлекетіміздің тəуелсіздігін қамтамасыз етіп, экономикалық жəне саяси реформаны жүргізуге, елдегі ішкі саяси тұрақтылықты сақтауға мүмкіндік беріп отыр. Ата Заңымыз бойынша Президент – елді жаңғыртудың бастамашысы жəне іске асырушысы, Конституцияның сенімді кепілі.
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
Осы орайда өткен күндерге көз жіберсек, ел егемендігін алғаннан берідегі уақыт ішінде Елбасының басшылығымен Конституциялық жəне құқықтық жүйені эволюциялық тұрғыда сатылап реформалау нəтижесінде мемлекеттік биліктің теңгерімді де тиімді жүйесі қалыптастырылды. Конституцияның 3-бабында: “Мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы – халық, халық билікті тікелей республикалық референдум жəне еркін сайлау арқылы жүзеге асыратындығы, сондай-ақ өз билігін жүзеге асыруды мемлекеттік органдарға беретіндігі, Қазақстан Республикасында билікті ешкім де иемденіп кете алмайтындығы, билікті иемденіп кетушілік заң бойынша қудаланатындығы, халық пен мемлекет атынан билік жүргізуге республика Президентінің, сондай-ақ Парламенттің де құқығы бар екендігі, республика Үкіметі өзіне берілген өкілеттіктер шегінде ғана мемлекет атынан билік жүргізетіндігі” атап көрсетілген. Конституция бойынша еліміздің басқару билігінің үш түрі – заң шығарушы, атқарушы жəне сот билігінің құзыреттері нақтыланған. Биліктің заң шығарушы тармағы – Парламент, атқарушы тармағы – Үкімет, сот билігін тек қана сот жүзеге асырады. Ел Конституциясына сəйкес, Қазақстан Республикасының қос палаталы Парламенті заң шығару қызметін жүзеге асыратын республиканың ең жоғары өкілді органы болып табылады жəне ол ел дамуына, азаматтардың əлеуметтік ахуалын жақсартуға қатысты жаңа заңдар қабылдайды, өзгерістер мен толықтырулар енгізеді. Конституцияда Қазақстан Республикасының ең қымбат қазынасы – адам жəне адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары деп бекітілсе, бұл – Ата Заңымыздың бұлжымайтын
темірқазығы. Өткен 20 жыл ішінде Конституциямызға бірнеше өзгерістер мен толықтырулар енгізілсе де, ол өзінің негізгі қағидаларын жоғалтқан жоқ. Негізгі Заң еліміздің демократиялық, зайырлы, құқықтық жəне əлеуметтік мемлекет ретінде орнығуына мол ықпалын тигізді. Еліміздің Ата Заңында азаматтардың шығу
тегіне, əлеуметтік жағдайына, нəсіліне, ұлтына, тіліне, дініне, көзқарасына қарамастан адам жəне азамат құқықтарының теңдігіне кепілдік берілген. Бұл тұрғыда елімізді мекен еткен барлық этностарды азаматтық жəне рухани-мəдени тұтастық негізінде топтастыруға, қазақстандық жарасымдылықты, патриотизмді
қалыптастыруға негізделген қазақстандық бағыт оларды ортақ мүддеге ұйыстырып, бұл ұстаным бүкіл əлем мойындаған жəне үлгі санайтын үрдіске айналды. Еліміздің Ата Заңында экономикадағы тұрақтылықты, халықтың əлеуметтік жағдайын жасауды басты назарға алу да көзделген. Өткен 20 жыл ішінде қоғам мен биліктің тұрақтылығын қамтамасыз етуде Конституциялық принцип жəне оның нормасы еліміздің тəуелсіздігін, экономикалық реформасын нығайтудың басты құралына айналды. Əділет, құқық қорғау органдары азаматтың Ата Заңмен берілген құқықтары мен бостандықтарын қорғай отырып, олардың заман талабына сай еңбек етіп, білім алуына жəне өздерінің барлық конституциялық құқықтарын толыққанды пайдалануына өздеріне жүктелген құзырет шеңберінде жағдай туғызып келеді. Ата Заңымыз бүгінде ел дамуы мен бірлігінің, азаматтар құқықтарының мүлтіксіз сақталуының кепілі болып отыр. Демократиялық, зайырлы, құқықтық жəне əлеуметтік мемлекетке айналуды өзіне басты міндет етіп алған еліміздің бұл күндері қол жеткізіп отырған қыруар табыстары да осы Конституцияның жəне кемел ой, қайсар рух, мұқалмас күш-жігермен еліміз үшін атқарып жүрген əр азаматтың ұлан-ғайыр еңбегінің арқасы. Тыныштық, Тұрақтылық, Ынтымақ атты ұлы құндылықтарға негізделген Ата Заңымыз ел бірлігін қамтамасыз етіп, елге ырыс, жақсы тұрмыс əкеліп отыр. Бүгінгі еліміз қол жеткізген барлық жетістіктеріміз бен жеңістеріміз де осы Конституцияның жемісі. О. СЕРІКБАЕВ, ОҚО сотының судьясы
АЙМАҚ
¦ÄIËÅÒ
Көше атаулары – қаланың келбеті, әдемі сәулеті, сән-салтанаты ғана емес, ұлттық сипат беретіні белгілі. Бүгінгі Шымкент қаласы көшелерінің атауы қазақ халқының ұлан-байтақ жерінен, ғасырлар қойнауына кеткен тарихынан, ерекше далалық мәдениетінен, халық жадында өшпестей орын алған танымал тұлғаларынан мол ақпарат береді. Осы тұрғыдан реттелген мәселелер Шымкент қаласындағы ономастикалық жұмыстардың жарқын жемістері дер едік.
Мемлекеттік тілді меңгерген ересек тұрғындардың №15 (219) саны 2020 жылға қарай кемінде 95 пайызды құрауы тиіс 17.04.2015 жыл болжамды өсуін ескере отырып, қалада Абай, əл-Фараби жəне Еңбекші аудандарына жаңа төртінші Қаратау ауданы қосылды. ҚР «Əкімшілік-аумақтық құрылысы туралы» Заңының 8бабына сəйкес қаланың құрамына Сайрам, Төлеби жəне Ордабасы аудандарынан енгізілген жəне бір бөлігіне айналған 8 ауыл округі мен 40 елді мекен «ауыл округі»
4
Реттік нөмір қойылған көшелер «Мекенжай тіркелімі» ақпараттық жүйесіне енгізіліп, өзге ақпараттық жүйелермен сəйкестендіруден өтті. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы Республикалық ономастика комиссиясының 2014 жылғы 4 қыркүйектегі отырысында Шымкент қаласының 126 көшесіне
секілді адамдарға эстетикалық əсер қалдыратын топонимикалық атаулар берілді. Сондай-ақ, атауы моральдік тұрғыдан ескірген Боевая көшесі – Шақпақ болып, Интернациональная көшесі – Жанартау, Солнечная көшесі – Көктал, Яблоневая көшесі – Сарайшық, Вишневая көшесі – Көкөзен, Абрикосовая көшесі – Аққарағай деген атаулармен
Елбасының жыл сайынғы Жолдаулары мен Тілдерді қолдану мен дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламада «мемлекеттік тілді меңгерген ересек тұрғындардың саны 2020 жылға қарай кемінде 95 пайызды, орыс тілін меңгерген ересек тұрғындардың үлесі 90 пайызды, ағылшын тілін меңгерген тұрғындар саны 20 пайызды құрауы тиіс» деген мақсатты индикаторларға қол жеткізу жоспарланған. 2006 жылы өткен Қазақстан халқы Ассамблеясының ХІІ құрылтайтында Президентіміз
атау беру жəне қайта атау, 2014 жылғы 30 қыркүйектегі отырысында қала аумағында жаңадан құрылатын төртінші ауданды Қаратау деп атау жəне 53 көшесіне атау беру сондай-ақ қайта атау бойынша оң қорытынды берілді. Республикалық ономастика комиссиясында қолдау тапқан қаладағы ауданның жəне атауы жоқ – 7, атауы «кеңестік» дəуірден қалып қойған – 16, атауы қайталанатын – 156, жалпы саны 179 көшенің атаулары Оңтүстік Қазақстан облысының əкімдігі мен Оңтүстік Қазақстан облыстық мəслихатының бірлескен шешімімен бекітілді. Қазіргі таңда атауы бірнеше рет қайталанатын көшелерге Сұлусай, Ағынсай, Сандықтау, Жанартау, Марқатау, Хантау, Келіншектау, Ұзынбұлақ, Мыңбұлақ, Үшқоңыр, Мырзашөл, Көкшеқұм, Іңкəрдария, Тарбағатай
өзгертілді. Қазақстан Республикасы Президенті əкімшілігінің тапсырмасына орай əкімшілікаумақтық бірліктер мен олардың құрамдас бөліктеріне, объектілерге атау беру жəне қайта атау мəселелері (есімдері ономастикалық объектілерге берілетін тұлғаларға қатысты нақты критерийлерді əзірлеуге қатысты) 2016 жылға дейін уақытша тоқтатылды (мораторий). Сонымен бірге, Шымкент қаласындағы коммерциялық нысандардың көрнекі ақпараттарына мониторинг жүргізіліп, 2247 көрнекі жарнаманың 1851-і «Қазақстан Республикасының Тіл туралы» Заңының 21-бабына сай болса, 79 нысан түсіндіру жұмыстарының барысында реттелді. Заң талаптарын сақтамаған 317 нысан иелерімен түсіндіру жұмыстары жүргізілуде.
«Үштұғырлы тіл» мəдени жобасын жария етіп, 2007 жылғы «Жаңа əлемдегі Жаңа Қазақстан» атты халыққа арнаған Жолдауында «Тілдердің үштұғырлылығы» атты мəдени жобаны кезең-кезеңімен іске асыруды ұсынды. Бұл бағытта орталық тарапынан мемлекеттік тілдің мемлекеттік басқару, білім, мəдениет, денсаулық сақтау, құқық қорғау, əскери, құрылыс, өнеркəсіп т.б. салаларында белсенді қызмет етуі үшін біршама жұмыстар атқарылуда. Атап айтқанда, Тілдерді оқыту орталығы тарапынан қаламызда мемлекеттік тіл саясатын жүзеге асыру, тілдік орта қалыптастыру, мемлекеттік жəне əртүрлі жекеменшік нысанындағы мекемелер мен кəсіпорындардағы ісқағаздардың мемлекеттік тілде рəсімделуіне, өзге ұлт өкілдерінің тілдерді меңгерулеріне қолайлы жағдайлар жасау мəселелерін жүзеге асыру бағытында көптеген республикалық маңызы бар ісшаралар ұйымдастырылып, жүйелі жұмыстар жүргізілуде. Орталықта 2014 жыл бойынша жалпы 1274 тіл үйренуші біліктілігін арттырды. Оның ішінде мемлекеттік қызметкерлер саны – 460, азаматтық қызметкерлер саны – 814 құрайды. Ұлт өкілдері: қазақтар – 924, орыстар – 184, өзге этностар – 166 адам. 2015 жылдың І тоқсанында 471 тіл үйренуші біліктілігін арттыруда. Оның ішінде мемлекеттік қызметкерлер саны – 97, азаматтық қызметкерлер саны – 374-і құрайды. Ұлт өкілдері: қазақтар – 350, орыстар – 72, өзбектер – 22, өзге этнос – 27 адам болып табылады. Қазақстан Республикасының тəуелсіздігін айғақтау мен руханимəдени дамуын көрсету үшін Шымкент қаласының ономастикалық ахуалын жақсарту жұмыстары бұдан əрі де жалғасын таба бермек. Ж. МҰСТАФИНА
Шымкент көшелері – ел шежіресі
Қазақ халқы өзінің туған жеріне, тауы мен тасына, өзені мен көліне, сай-саласына дейін ат қойып, тарихын тасқа қашап жазғаны əмбеге аян. Осылайша, ата-бабамыз ғасырлар бойы көріп, көңілге түйгенін, түсініп түйсінгенін, болмыс-бітімін, шежіресін, мəдениетін, тарихын, рухани құндылықтарын болашақ ұрпаққа мирас етіп отырды. Шымкент қаласының көшелеріне Қазақстан тарихына елеулі еңбегімен айрықша із қалдырған тұлғалардың, қазақ жерінің байырғы жер-су атауларының, дəстүрлі атаулардың аттарын беру үрдісін жүйелеу үшін қалалық ономастикалық комиссия облыстық Тілдерді дамыту, жастар саясаты жəне білім басқармасының (бұрынғы Тілдерді дамыту басқармасы) тікелей бастамасымен ономастикалық тұжырымдама қабылдап, оны өз жұмысында басшылыққа алады. Осы тұжырымдама негізінде Шымқала көшелеріне атау берудің санаттары айқындалған. Мəселен, қазақ халқының тəуелсіздігі мен тұтастығын сақтауға зор үлес қосқан алаш ардақтылары, қазақ халқының азаттығы үшін күрескен қайраткерлер, аяулы аналар, ағарту тұлғалар, көрнекті ғалымдар, Түркі дəуіріндегі ғұламалар, Алаш қозғалысының ірі өкілдері, ұлттық əдебиет пен өнер саңлақтары т.с.с. азаматтардың есімін беру жүйеленген. Сонымен қатар, Шымкент қаласы көшелеріне берілетін атаулардың жүйелілігін қалыптастырып, байырғы атауларға, лайықты тұлғаларға ғана атау беру үрдісі қалыптасқан.
Қазақстан тарихындағы айтулы оқиғалар, ұлттық дəстүріміздің атаулары Шымкент көшелерінен кеңінен орын алған. Бұл Оңтүстік Қазақстан облысы тұрғындарының, қала қонақтарының ой-санасына оң əсер етуі керек. Сол көшенің тұрғынына немесе сол көшеге бара қалған адамға көше атауы белгілі бір тарихи, дəстүрлік ақпарат бермек. Осы ақпарат арқылы оны білетін адам аз да болса ойланады, білмейтін адам ол атауды сұрауы мүмкін. Айналып келгенде мұндай атаулар адамды бей-жай қалдырмайды. Елбасымыз Қазақстанның бүгіні мен болашағы туралы ой толғағанда үнемі оның көне тарихына шолу жасап, одан тағылым алып отыруды ескертіп отырады. Тəуелсіздік алған жылдары елімізде жер-су жəне елді-мекен атауларын қалпына келтіру бағытында біршама жұмыстар атқарылғанын білеміз. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 18 қазандағы №1110 қаулысына сəйкес Шымкент қаласының Бас жоспары өзгертіліп, жаңа шекарасы бекітілді. Қала аумағына Сайрам, Төле би, Ордабасы аудандарынан 40 елді мекеннен 145 мыңнан астам халық саны қосылып, жер көлемі 77 мың гектарға ұлғайды. Жоғарыда айтылған өзгерістерге жəне Елбасы Н.Ə.Назарбаевтың Шымкент қаласының агломерациясын қалыптастырып, ары қарай дамыту процестерін жеделдетіп жүргізу туралы берген тапсырмасын іске асыру жəне қала халқының
жəне «ауыл» деген атауларының өзгерулеріне байланысты олардың бұрынғы атауын қалдыра отырып, Шымкент қаласы əкімдігінің 2014 жылғы 12 наурыздағы №457 қаулысымен «Тұрғын алабы» (жилой массив) мəртебесі беріліп, жалпы шағынаудандар саны 109ды құрады. Қаладағы 1369 көшеге 597 көше қосылып, барлығы 1966-ға жетті. Оның ішінде: атауы жоқ 201 көше нөмірленіп (Абай ауданына: 1-ден 200-ге дейін, əл-Фараби ауданына 201-ден 400-ге дейін, Еңбекші ауданына 401-ден 600-ге дейін) шешім қабылданып, сəулет жəне қала құрылысы бөлімінің бұйрығымен реттік нөмір берілді.
Мұрат БАЗАРҚҰЛОВ, Шымкент қаласы мәдениет және тілдерді дамыту бөлімінің басшысы: – Шымкент қаласы Қазақстандағы инфрақұрылымы жақсы дамыған ірі өнеркəсіптік жəне мəдени орталықтардың бірі. Ұлы Жібек жолы бойындағы керуен жолдарының қиылысында пайда болған тарихы бай жəне мəдениеті дамыған көне шаһарлардың бірі саналады. Шымкент саяхатшыларды, өнертанушыларды, тарихшылар мен археологтарды айрықша қызықтырып, өзіне тартады. Сондықтан қаланың тарихын қалай ашуға болады, қандай жолдармен көрсетуге болатынын жан-жақты сараладық. Тұрғындарға
көшелер мен даңғылдардың өзіндік тарихы, мəні бар екенін жеткізгіміз келеді. Тұрғындар көп жағдайда көшелерді білсе де атауына мəн бере бермейді. Ал, көше атаулары еліміздің тарихынан, белгілі бір ғасырда өмір сүрген өлкеміздің танымал адамдары өмірінен мол мағлұмат беретіні сөзсіз. Бүгінде қаламызда Тəукехан. Бөгенбай, Қабанбай, əл-Фараби сияқты тарихи тұлғалар мен əлемге əйгілі Абай Құнанбаев, Шəкəрім Құдайбердіұлы, Мұхтар Əуезов сынды қазақ əдебиетінің жауһарлары есімдері берілген көше атаулары бар. Сондай-ақ, аты аңызға айналған ержүрек батырлар, күміс көмей əнші, суырып салма ақын есімдерінен де кенде емес.
Мақсат - мемлекеттік тілдің қолдану аясын кеңейту Тіл қай елде, қай ұлтта болмасын қадірлі де құдіретті. Ұлттың болмысын, ұлылығын, кісілік келбетін, биік парасатын танытуда тілден артық күш жоқ. Мемлекеттік тілдің мəртебесін арттыру, Тіл саясаты жəне жаңа ұрпақты қалыптастыру бағытында Шымкент қалалық Тілдерді дамыту бөлімінің мамандары түрлі іс-шаралар ұйымдастыруда. Тіл мəдениетін көтеру, көркем əдебиетті насихаттау, халық арасынан талантты жастарды іздеп табу жəне жастардың
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
көркемсөз оқу өнеріне деген қызығушылығын арттыру мақсатында Оралхан Бөкей атындағы XVII байқауы №3 колледждің акт залында өткізілді. Байқауға қаладағы Жоғарғы оқу орындарынан 13 үміткер қатысты. Байқау жоғарғы деңгейде өтті. Жеңімпаздар бағалы сыйлықтар жəне дипломдармен марапатталды. Бас жүлдені М. Əуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік университетінің студенті Айжан Жасымбекқызына берілген болатын. Ал, өткен айда Облыстық ғылыми – əмбебап кітапханасында «Тілдарын 2015» қалалық байқауы өткізілді.
Байқаудың мақсаты: Үш тілді – қазақ, орыс жəне ағылшын тілдерін жетік меңгерген жастарды анықтау жəне қолдау, қазақ жастарының патриоттық сезімін ояту, бəсекеге қабілетті тұлға тəрбиелеу. Аталған байқауға үш тілді жетік меңгерген Жоғарғы оқу орындарынан 9 үміткер қатысты. Олар өзара білімдерімен біліктілігін ортаға салып өздерінің жанжақтылығын көрсете білді. Байқау жеңімпаздары бағалы сыйлық жəне дипломмен марапатталды. Бұл жолы бас жүлдені ОҚМФА студенті Өтеген Аяна иеленді. Ж. ƏЛƏЙДАРҚЫЗЫ.
¦ÄIËÅÒ
ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫ - 550
Қазақ хандығының құрылғанына 550 жыл толуына байланысты осы ұлы кезең ішіндегі елі мен жері үшін орасан еңбек сіңірген атақты тарихи тұлғалар туралы, олардың үлгі-өнеге істерін ұдайы ел есіне салып отыруымыз керек. Тарихта кеңінен таныс Шапырашты Наурызбай батыр жайлы Бұхар жырау былай деп толғайды: ... Қаракерей Қабанбай, Қанжығалы Бөгенбай, Шапырашты Наурызбай Ту түбінде тұр еді. Абылай хан осы күн, Айбатты да, сұр еді, – деп
Сұраншы Ақынбекұлы (1815-1864), Сыпатай Саурықұлы (1827-1899), Медетбек Есенбайұлы (1822-1912) сияқты батырлардың, сондай-ақ, Андас датқа, Медеу қажы, Нарбота би тағы басқалардың тарихта үлкен өзіндік орындары бар. Емілден Жанай батыр, Шымырбай əулие, Сəке болыс, Қырбай сал секілді айтулы ел аузында, халық жадында қалған нар тұлғалар есімі халық жадында. Асылдан шапырашты Наурызбай батыр, Қазбек бек Тауасарұлы, Əйтей, Сатай, Бөлек, Кеней батырлар шыққан. Шыбылдан – атақты Құртқа тəуіп
деген ақын былай деп жырлаған: Жартасты, Жалпақтасты, Серектасты, Бозбармақ, Долаңқара, Құлжабасты. Бəрін де он бір таудың өлең етсем Қаскелең, үш Алматы, Қозыбасты. Мұндағы үш Алматы тауы – Майтөбе, Суықтөбе, Қоңыртөбе. Майтөбе қазіргі Жамбыл ауылының төбесінде, Суықтөбе-Шиен, Қастек ауылының ар жағындағы асқақтаған алыстан көрінетін аты аңызға айналған басынан мұз-қары кетпейтін əйгілі тау, ал Қоңыртөбе Ақтерек ауылының басындағы биік жайлау.
БАСБАТЫР – Қозыбасы тауының бір сілемі, тарихи қасиетті жер жетік білетін жол көрсетушілердің айтулары бойынша мүмкіндігінше өзгеріссіз түсіріп отырған. Кейінгі жылдары түсірілген жоғары дəлдікті топографиялық карталарда да бастапқы жер-су аттары қайталанады. Əрине, олардың транскрипциясы орыс тілінің ерекшеліктеріне икемделуіне байланысты өзгерістерін есепке алмағанда, жасаған карталардағы түзетулер негізінен елді мекендердің аттарының, аудан мен облыс аумақтарының өзгеруіне байланысты енгізілді. Қозыбасының қай жерде екендігін анықтағанда Қазақ хандығы құрылған кездегі елдің, мемлекеттердің саяси-
№15 (219) 17.04.2015 жыл
ған жайлар көп. Бұл киелі жер туралы энциклопедияда былай жазылған: “Жаманты минералды бұлақтары – Алматының батысында 135 км, Сергеевка селосының солтүстік-батысында 17 км жердегі бұлақтар. Теңіз бетінен 1620 м биіктікте. Жергілікті халық “Қайнар арасан” деп атайды. Бұл шипалы, жылы сулы (17-28С) бұлақтар Жаманты өзенінің аңғарын кесіп өтетін, беті борпылдақ шөгінді жыныстармен жабылған тектоникалық жарықтардан шығып жатыр. Төрт бұлақтың əрқайсысы тəулігіне 860 лден 7800 л-ге дейін су береді. Судың минералдылығы 0,4 г/л. Су құрамында едəуір мөлшерде сульфат, гидрокарбонат, кальций, натрий жəне денсаулыққа пайдалы микроэлементтер бар. Бұл судың аяқ, қол, нерв, т.б. ауруларға шипалық қасиеті анықталған”. (ҚСЭ, 4-том, 249-бет).
БАСБАТЫР және АТАМЕКЕН
жырлады. Ал Шəді төре Жəңгірұлы «Тарихат» дастанында Абылайдың маңындағы батырлардың ерекше тобын былай суреттейді: Бар еді неше қилы батырлары Майданға бет-бетімен кірді бəрі. Əлеке алтын сандық деп айтылған, Əлібек, Найман Төлек ерлік қылған. Шапырашты Наурызбай, Табын Серке, Қаракерей Қабанбай ... өңкей қыран. Ал жыр алыбы Жамбыл атамыз бұл бабалар жайлы былай деп жыр төккен: Қаракерей Қабанбай, Қанжығалы Бөгенбай, Шапырашты Наурызбай, Соларға кезек бермеген Ұлы жүздің ішінде, Ұраным менің – Қарасай! Жазушы Жолдасбай Тұрлыбаев былай деп жазады: «Наурызбай батыр жөнінде де жазба деректер аз да, аңыз əңгімелер мен ауызша айтылатын өлең-жырлар баршылық. Оны тек ел арасынан теріп, теңізден сүзген інжу-маржандай жинап ала білсе ғана батырдың шын тұлғасы одан сайын іріленіп, шынайы бейнесі айқындана, айбындана түсуде. Əйгілі Бұхар жырау: Қалданменен ұрысып, Жеті күндей сүрісіп, Сондағы жолдас адамдар: Қаракерей Қабанбай, Қанжығалы Бөгенбай, Шақшақұлы Жəнібек, Сіргелі қара Тілеуке Қарақалпақ Қылышбек Тігеден шыққан Естенбек. Үйсіннен жүр Райымбек Шапырашты Наурызбай, Құдаменді Жібекбай, Секербай мен Шүйбекбай, Жауды қуды түйдектеп, - десе, көзбен көрген Үмбет қария секілді соңындағы сұңғыла қарттар: Қалмақпенен ұрысып, Айдан аса сүзісіп, Найзалары майысып Қабырғалары қайысып, Жаннан күдер үзісіп, Тіземенен тіресіп, Кеудеменен сіресіп, Шайқасқан жер айтақыр, Қатардан шықты хас батыр. Нелер боздақ жас батыр, Кірді сонда ұрандап, Бір жағынан Райымбек, Қос мүйізді Өтеген, Қабанбай мен Наурызбай, Түсірді жауға найзағай, – деген шумақтарын əндете жатқа айтатын. Ел аузындағы əңгімелерде аттары əйгілі Қабанбай, Бөгенбай, Наурызбай, Өтеген, Райымбек, Бөлек, Сатай, Аралбай, Дəулет, Жəпек, Қаумен тағы басқа батырлар үнемі үзеңгілесіп, бірге жүріп, жаумен соғысқаны еліміздің əр түпкірінде-ақ көп айтылады». (Шапырашты Наурызбай Алматы. 2003 жыл. 48-49 бет). Наурызбай батырдың елін ежелден “ақындар мен батырлар елі, құт пен береке дарыған жұрт” дейді. Наурызбай батырдың үлгі тұтқан ұстаздары кімдер еді жəне кейін оның жолын қуған, елі үшін еңіреп туған ерлер кімдер болды деген сұрақтың төңірегінде ой өрбітсек деп отырмыз. Батырлардың бабасы – Жанай батыр. Жанай Шонайұлы (1536-1621) – Шапыраштының туын көтерген батыр. Жанай қартайған шағында Шапыраштының бөрілі байрағын өз қолымен Қарасай батырға тапсырып, аманаттап, ант алған.Қарасай батыр Алтынайұлы (1598-1671) жайлы дерекнамалар көп. Ол батырлығы, қолбасшылығы арқасында еліне ұран болған, аты аңызға айналған дара батыр. Бес шам Шапырашты аталатын елде батырлар мен ақындар, көсемдер мен шешендер, əулие-абыз, атақты да қасиетті адамдар көптеп шыққан. Екей атамыздан атақты да əруақты Сүйінбай, Жамбылдай алып ақындар, Сарыбай би Айдосұлы секілді дана би, үш жүзді таңдай қақтырған Түктібай бақсы, Мақыш балуан Райымбекұлы жəне де басқа тарихи тұлғалар тараған. Есқожа – ежелден үстінен құс ұшырмайтын, найзамен түйреп ет жеген, атын естіп сыртынан жауы сескенген ғажап батыр ерлер туғызған ел. Қарасай батырдың төрт ұлы: Əуез, Өтеп, Түрікпен, Көшек бəрі батыр болған. Қастек Жарылғапұлы (17021723), Кəшке Дəулетұлы (1718-1783), Қараш Жарылғапұлы (1682-1775), Саурық Ыстамбекұлы (1798-1854),
Сұлтанқожаұлындай (1770-1906) соғыс кезінде жаралы жауынгерлерді емдеген, операция жасаған, тұңғыш дала госпиталін ұйымдастырған, арабша, парсыша, орысша оқыған асқан емші, тəуіп, абыз əулие шықты. 2002 жылы Жамбыл ауданындағы Шилібастау деген жердегі бейітінің басына биіктігі 13,6 метр күмбезкесене тұрғызылды. Айқымнан – Қайдауыл, Қалқаман, Көкбарақ секілді батырлар, Үмбетəлі Кəрібаевтай ақын, Əйтек мырза, Досмайыл бақсы, Тоқтабай, Əміре, Тəліпбай болыс шыққан. Айқымның өзі де кезінде ту ұстаған баһадүр болғаны ежелгі жазбаларда сақталған. Үш ғасырға жуық қалмақжоңғарларымен болған соғыста ересен ерлік көрсеткен, жанын шүберекке түйген небір асыл боздақтар, қайтпас батырларымыз жайлы айта берсек уақыт жетпес. Біз бұл арада ХХ-ХХІ ғасырлардағы айтулы да ардақты азаматтарды айтпай отырмыз. Осы тұста айта кетер бір нəрсе əруақ шалған, қызыр қонған қасиетті де қастерлі жандардың өзіне ғана көрінер, аян беретін киесі болады. Шапыраштының пірі, киесі - қызыл шұбар жолбарыс. Ол ұрпақтан-ұрпаққа ауысып, бақ болып, біртуар ұлперзенттерін қолдап, қорғаштап жүреді. Қазақта əр атаның ен – таңбасы болған. Ежелгі ел бір-бірін сол ентаңбасы арқылы ажыратқан. Ен-таңба көбінесе бас киімде, не омырауда арнайы белгі ретінде көрсетіледі. Көбіне-көп дулығада, сауыт сыртында, тіпті кейбір бес қаруда да ен-таңба белгісі ойылып, əшекейлеп орнатылатын болған. Шапырашты руының ежелден таңбасы – Ай, Тұмар. Бұл жөнінде К.Христов “Опыт выяснение этнического состава киргиз-казахов” – деген еңбегінде (3-4 СПБ, 1894), П.Румянцев жинатып, соның басшылығымен 1913 жылы шыққан “Верненский уезд” деген кітапта, Шоқан Уəлихановтың Жетісудағы Ұлы жүз қазақтарының этнографиясы туралы жазбаларында, В.Востров, М.С.Мұқановтың “Родописьменной состав и расселение казахов” деген шығармасында (Алматы, 1958) жəне
БАСБАТЫР – Қозыбасы тауының бір сілемі, тарихи қасиетті жер. Қазіргі Үңгіртас ауылынан бастап Беріктас ауылына дейінгі көлбей жатқан көкорайлы-көкмайсалы тауды Қозыбасы деп атайды. Бұл жермен кезінде кеуделей ұлы Жібек жолы өткен. “Егемен Қазақстан” газетінде 1997 жылы 18 маусымда геологияминерология ғылымдарының докторы, профессор Əділхан Байбатша, жаратылыстанушы, картограф Молдияр Серікбаев, Мұратбек Нұрлыбаевтардың “Қозыбасы – Қазақ хандығының туы тігілген жер” деген көлемді мақаласы, картасы берілген. Онда былай дейді: «Елімізде тарихи мəніне байланысты киелі танылған жерлер баршылық. Солардың бірі Қазақ ұлттық мемлекеті дүниеге келіп, кіндігі кесілген жер – Қозыбасы жайлауы. Бұл туралы айғақты ғұлама бабамыз Мұхаммед Хайдар Дулати (1499-1551 жылдар) өзінің «Тарихи-Рашиди» атты тарихи-көркем шығармасының 106бетінде былайша əйгілейді: «…Сол күндері Əбілхайыр хан Дешті-Қыпшақты түгел иеленді. Ол Жошы əулетінің сұлтандарын шабуылдай берді. Жəнібек хан мен Керей хан одан қашып, Моғолстанға келді. Есенбұға хан оларды жақсы қарсы алып, Моғолстанның батыс жағынан Шу өзенінің Қозыбасы деген жерін берді». Қазақ хандығының туы алғаш желбірей тігілген Қозыбасының қай жерде орналасқанын анықтау өте маңызды мəселе. Бұл көптің көкейінде жүрген сауал. Оның жауабы тарихшылар мен зерттеушілерді талайдан
əлеуметтік тарихи жағдайын да ескеру керек. Қазақ хандығының, дүниеге келуінің алғышарты болды деп Моғолстан (билеушісі Есен бұға хан), Мауреннахр (Жүніс хан) жəне Дешті қыпшақ (Əбілхайыр хан) мемлекеттерінің арасындағы қарымқатынастардың шиеленісуін айту керек. Осыған байланысты Əбілхайыр ханның қарамағындағы сұлтандардың қысымы арта түсті. Жəнібек пен Керей сұлтандар туындаған жағдайды пайдаланып ханнан арасын аша бастады. Қалмақтар шабуылының жиіленуі өздеріне қараған елді соңдарына ертіп, алыс аймақтарға көш түзей бастаған сұлтандарды тезге салуға Əбілхайыр ханның мүмкіндігі де азая берді». Тағы да тарихи деректерге жүгінейік. “1456 жылы Дешті Қыпшақ Шайбанид Əбілқайыр билікті алған соң, көшпенді халықтың Жəнібек пен Керей бастаған бір бөлігі Моғолстанға қоныс аударып, Шу мен Қозыбасы аңғарына орын тепті. ... Өзара қырқысулар мен соғыстардан жапа шеккен 200 мыңға жуық көшпенділер Жəнібек пен Керей ханның маңына топтасты... Билік Жəнібек пен Керейханның қолына өтті. Олар тағы да отыз жыл шайбанилықтармен табан тіресе шайқасты (“Қазақтар” кітабы, Алматы, 1998 ж. 2-том, 60-бет.). “Қазақ хандығы тарихын есептеу үшін қабылдаған бірнеше уақыттар немесе оқиғалар бар. ...Қазақ хандығының құрылу уақытын В.В.Вильяминов-Зернов əлдеқашан-ақ хижраның 870 жылы, ХV ғасырдың 60-жылдарының ортасы деп есептеуді ұсынған мағлұматты толық келтірейік. “Сол уақытта Дешті Қыпшақты Əбілқайыр хан биледі. Ол Жошы əулетінен шыққан сұлтандарды көп мазалады. Жəнібек хан мен Керей хан одан Моғолстанға қашып кетті. Есен-Бұға хан оларды шын ықыласымен қарсы алып, Монғолстанның батыс шебін құрайтын Шу мен Қозыбасы округін берді...” (“Қазақстан тарихы”, Алматы, 1998ж.
Наурызбай батыр ескерткіші (Алматы облысы Қарасай ауданы) басқа да еңбектерде жазып қалдырылған. Зерттеуші-қайраткер Мұхаметжан Тынышбаевтың 1925 жылы Ташкент қаласында шыққан “Қырғыз-қазақ халқы тарихынан материалдар” деген еңбегінде (25-бет) “Шапыраштының ұраны – Қарасай, таңбасы – Ай, Тұмар” деп көрсетілген. Зерттеуші, шежіреші Аубай Байғазыұлы құрастырған “Бəйдібек баба-алып бəйтерек” (Алматы, “Өнер” 2000) кітабында да нақты сызылып, жазылған. Қазақ Совет энциклопедиясында (Алматы, 1977 10-том, 549 бет.) Шапыраштының таңбасы – Ай, Тұмар деп жазылған жəне ғылыми тұжырымдама берілген. Сондықтан, Шапырашты руының ежелден таңбасы, мөрі, нышаны – Ай, Тұмар екені ақиқат. Ал, енді қазақ тарихында өзіндік үлкен тарихы бар шапырашты Наурызбай батыр туған, ұлы жүз түменбасыларының БАСБАТЫРы атанып, ту тіккен БАСБАТЫР тауы қандай тау, ол несімен ерекшеленеді? БАСБАТЫР – Іле Алатауының бөктерінде Қордай асуынан күншығысында Дегерес тауымен іргелес биік тау. Шұбартай Сатанұлы
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
толғандырып келеді. Шоқан Уəлиханов өзінің жазбаларында Қозыбасы Алматыдан жаяу жүргіншіге 2 күндік жерде деп жазған. Күніне жаяу адам 40 шақырым жер жүрсе, екі күнде 80 шақырым ған жүреді ғой. Бұл Үңгіртас ауылынан басталатын Қозыбасы тауы тұрған жер. Осы туралы əр түрлі ойлар мен пікірлер де айтылуда. Профессор Санжар Асфендияров 1935 жылы «ҚОЗЫБАСЫ ҚОРДАЙДЫҢ ТАРҒАПҚА ҚАРСЫ ТҰРЫСЫНДАҒЫ ЖАЙЛАУ» деген. Кейінгі жылдары бұл сұраққа жауап ретінде ондай жердің жоқ екендігіне қарамай, деректерден алшақ болса да, Шудың Мойынқұм өңірін, Бетпақдала жағын, Жамбылтау мен Хантауды да Қозыбасы болар деген ойлар айтылды. Сəбетқазы Ақатай мен Жағда Бабалық «Қозыбасы төбесі Алматы облысының Жамбыл ауданындағы Суықтөбе тауынан қашық емес» деп, дəл үстінен түсіп тұр. Қолдағы мəліметтерді назарға ала отырып, аталған аймақтың топографиялық картасына арнайы зер сала сараптау жүргіздік. Картаға түсіру жұмыстарын аса білікті мамандар өткен ғасырда бастады. Олар картаға жер-су аттарын жергілікті халықтардың арасынан шыққан жер жағдайын
“Атамұра”. 2-том, 320-343 беттер.) Ал, осы Қозыбасының бір шоқысында Шапырашты Наурызбай батыр 1730 жылы ту тігіп, БАСБАТЫР атанды. Осы Қозыбасы тауының етегіндегі Үңгіртас ауылында Қарасай батырдың қара шаңырағының босағасы мен маңдайшасы төрт ғасырдай бойы ұрпақтан ұрпаққа аманатталып, бойтұмардай сақталды. Сол Қарасай батырдың ұрпағы Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаев – үш ғасыр бойы күллі жұртымен аңсаған қазақ елінің тəуелсіздігін алып беріп, тұңғыш Елбасы сайланды. Мұның бəрі тарихи үндестік, тарихи сабақтастық, тарихи заңдылық! БАСБАТЫР тауынан бүкіл Қопа өңірі, сонау Аңырақайға дейінгі байтақ алқап алақандағыдай көрінеді. БАСБАТЫР тауының іргесінде Арасан, Қорасан атты шипалы, қасиетті жер бар. Мұнда алғаш дін уағыздаушы Арасан, Қорасан деген екі ірі дінбасы қоныс еткен, елді мұсылмандыққа бетбұрғызған екен деген аңыз бар. Арасан-Қорасан шипалы бұлақтарының басында үңгір-мешіт, тəует еткендегі таста қалып қойған – маңдайы мен тізесінің орны тағы басқа қасиет тұтар жұмбағы ашылма-
БАСБАТЫРдан көрінетін Қопа жазығынан ары көлбей көрінген тау – Долаңқара, одан əрмен – атақты ұлы шайқас, сұрапыл соғыс өткен тарихи жер – Аңырақай. Аңырақайға кіреберіс аузында əлем ғалымдарын таңдай қаққызған, тасқа қашап салынған ғажап сырын, мың түрлі көне суреттері жұмбағын ішіне бүккен Таңбалытас. Таңбалытас – бүгіндері ЮНЕСКО-ға құнды жəдігер ретінде тіркеліп, арнаулы қорық-музей ашылды. БАСБАТЫРдың терістігінде Құлжабасы, Қушоқы, Қараой, Сарыбастау, Қарабастау, Буырлы, Жолбарысты көзге шалынады. БАСБАТЫРдың күнбатысында Жыланды сайы, одан əрмен Жаманты өзені бар, оның арғы жағы атақты Қоңыртөбе, одан Сұлутөрге ұласады. Енді осы БАСБАТЫР төңірегінде қандай өзендер бар, соған келейік. Суықтөбенің күнбатысынан Жиренайғыр өзені бастау алады. Одан кейін Қараарша бұлағы бар. Бұғымүйіз, Бесмойнақ өзендері қатар ағып, Бесмойнақ ауылының желкесінде екеуі қосылады. Одан кейін Жаманты, Ырғайты, Күнгей Ырғайты өзендері ағады. Қарақоңыз Шуға құяды. Ежелден қырғыз-қазақ арасы биік тау болғандықтан белгілі бір асулармен ғана қатынасатын. Қастек өзені арқылы Қастек асуы; Жабдықбай жайлауы арқылы Қарақоңызға баратын Қыржолы асуы; Ақтерек, Ырғайты, Шарбақты, Күнгей Ырғайты өзені бойымен Сұлутөр арқылы асатын Қордай асулары бар. БАСБАТЫР тауының төңірегінде бүгіндер Дегерес, Бесмойнақ, Қараарша, Сұңқар, Беріктас, Тарғап, Үңгіртас секілді елді мекендер бар. БАСБАТЫР жанындағы ауылдардан көптеген атақты адамдар шыққан. Мəселен осы өңірде еңбегімен елге танылған Социалистік Еңбек Ерлері – Жолдасбек Садуақасов, Орынтай Ерекенов, Дəдеш Əмірқұлов, Сəмідін Қилыбаев, Шопан Жандыбаев, Шайхыслам Мусин есімдерін елі жақсы біледі. Бесмойнақтың күнбатыс жағындағы жотада “Екейлер бейіті” деген үлкен қорым жатыр, ал БАСБАТЫР етегінде Тайторы бейіті бар. Бұл ара – Суықтөбеден басталып Қоңыртөбеге жеткенше «Найманбай жайлауы» деп аталады. Ал, осы Найманбай деген кім? Айдосұлы Найманбай батыр 1720 жылы туып, 1812 жылы 92 жасында қайтыс болған. Көнекөз қариялардың айтуы бойынша жас кезінде Шапырашты Наурызбай батырдың сарбазы болыпты. Қарасай бабамыздың ұрпағы Кəшке батырмен бірге жоңғар-қалмақ шапқыншыларына бірнеше рет тойтарыс беріп, жекпе-жекте Шона Добаның оң қолы Қалден Сереннің қасында жүретін қысық көз, қара бұжыр Шона Бодан деген батырын жеңіп, батыр атанған. Бұдан басқа соғыстарда жоңғардың 12 батырын жеңген. Найманбай немересі Керім батырдың айтуынша ұзын бойлы, денелі, кең иықты, қыр мұрынды ірі сақалды балуан кісі екен. Найманбайдың балалары: Едіге, Ақшора, Нұралы, Əлібек батырлар болған. Едіге батыр жоңғармен алысып, қиянкескі соғыста Меркіде ерлікпен қаза тапқан. Бейіті сол Меркіде. Найманбай немерелері: Керім, ҚырБАСБАТЫРлар, би-Қарабай елжұртының қамын жеген азаматтар. Саурық, Сұраншы батырлармен бірге ішкі, сыртқы жауларға талай рет соққы берген. Сарбас пен Жамбылдың айтысында: Қасқарауда Қарабай Жасынан шықты бөлініп, Туған айдай көрініп, Тартқан жайдай керіліп, Майлыбайдың ұлы еді, Керім шықты жасынан Қайратын жұрттан асырып, Елін жауға бермеген, Кісісі жоқ батырдың, Сөзіне ешкім ермеген. Батырлықпен ол кетті, Шешендікпен ол кетті, Ана пішкен тон кетті, Жау ашпаған есігін, Жауды аузына қаратқан, Керім батыр атанды, – деп
5
жырланады. Найманбай бабамыз заманында ынтымақ-бірлік өте күшті болған. Бір ел екінші елге өріс-қоныс бере береді екен. Мырзабек, Кəшке батырлар бүгінгі Жамбыл ауданындағы Қарақыстақ пен Үшбұлақтың арасындағы жазық даланы Найманбайға берген. Сол дала осы күнге шейін “Найманбай жазығы” деп аталады. Найманбай баба осы жерге жерленген. 1960 жылы бейіті жөнделіп, күмбез тұрғызылды. Найманбай батыр өзінің білгірлігі, шешендігі, көсемдігі, парасаттылығы мен бүкіл 13 аталы қасқараудың (Бəйімбеттің) тыныс-тіршілігіне күнбекүн басшылық етіп, елін жаудан, даудан қорғаған, Бəйімбет (қасқараудың) ұрпақтары: Жарылғап, Айтқұл, Пұсырман, Шақырша, Төбет, Ердес, Түрке, Айдос, Жандос, Дəулеткелді, Байтума, Еламан, Жоламандардың ұраны – “Найманбай” болған. Наурызбай батыр Шапыраштының Асылынан, оның ішінде Төлемістен тарайды.Төлемістен – Құттымбет, Саматай, Бəйет, Өтеген. Құттымбеттен – Наурызбай, Құдайберген, Дүйсен, Алыпкел, Қожағұл, Ханкелді, Жанкелді, Көшет. Наурызбайдан – Оңғар, Жақсылық, Байтоқа, Жантоқа, Бақтыбай. Төлемісұлы Құттымбет ұрпақтарында ел аузына ілігіп жүрген азаматтар көп-ақ. Халық артисі Ыдырыс Ноғайбаев, бұрынғы министр болған Тұрғанбек Қатаев, мемлекет жəне қоғам қайраткерлері Серікбай Нұрғисаев, Мəрия Жүйріктаева, генерал Қалмұхамбет Қасымов, ауыл шаруашылығының білгір маманы Қуаныш Жүйріктаев Наурызбай батырдың ұрпақтары болып келеді. Наурызбайдың ағасы – Құдайберген де батыр болған. Ел мен жер жайлы құнды деректер берген ел ағалары Аубай Байғазиев, Тілеген Жақыпбаев, Тұрсынбай Бірімқұлов, Нəркен Қалыбеков, Мұратбек Базарбаев сынды ағаларымызға шынайы ризашылығымызды білдіреміз. Халқымыздың басына нəубəт туғызған ақтабан шұбырынды, алқакөл сұлама болған ХVІІ ғасырда елді, жерді жаудан қорғауда ерекше ерлігімен көзге түсіп, Қаракерей Қабанбай, Қанжығалы Бөгенбай батырлармен үзеңгілес болған, Абылай ханның “БАСБАТЫРы” атанған жаужүрек Шапырашты Наурызбай батыр 1706 жылы туып, 1781 жылы қайтыс болған. Бүкіл өмірін жаугершілік заманда ат үстінде бес қаруын тастамай жаумен алысып өткiзген, даңқы шыққан, қолбасшылық таланты үшін түменбасы болып сайланған. Осы Шапырашты Наурызбай батырдың туғанына 300 жылдық мерейтойы қарсаңында қазақтың əл Фараби атындағы ұлттық мемлекеттік университетінде ғылыми-теориялық мазмұнды конференция өткізіліп, онда көптеген ғалымдар мен қайраткерлер, ғалымдар мен жазушы, зерттеушілер БАСБАТЫРдың əр қырын терең талдап, əңгіме етті. Олардың ішінде тарих ғылымының докторы Мəмбет Қойгелдиев, академик Ғарифолла Есім, жазушылар Бақытяр Əбділдаев, Тұрлыбай Жолдасбай, ғылым докторлары Жəкен Таймағамбетов, Жанғара Дəдебаев, Қансейіт Əбдезұлы, Бауыржан Жақып жəне басқалар құнды деректер, тұщымды пікірлер айтты. БАСБАТЫР тауының биік төбесіне 2003 жылы күзде Шапырашты Наурызбай батырдың ерлігіне арналған ескерткіш орнатылды. Бұл тарихи мəні зор ескерткішті жасатқан белгілі мемлекет қайраткері сол кездері Жамбыл облысының əкімі болып істеп жүрген, көптеген атақты да əруақты асыл текті бабаларымызға ескерткіш-кесене тұрғызып ел алғысына бөленіп жүрген бүгіндері Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжіліс депутаты Серік Əбікенұлы Үмбетов еді. Қарасай ауданында, Қаскелең – Алматы – Бішкек жолының қиылысында Шапырашты Наурызбай батырға үлкен, салтанатты ескерткіш орнатылды. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ə.Назарбаев бұл ескерткішті салтанатты жағдайда ашып, БАСБАТЫРдың қазақ тарихындағы орны жайлы сөз сөйледі. Ұзынағашта орта мектепке Шапырашты Наурызбай есімі берілді. Дегересте осы елдің Жұмабай, Талғат атты белді жігіттері батыр бабамыз атында мешіт салды. Кезінде Дегересте дүниежүзі қазақтарының бірінші құрылтайы өткізілгені баршаға аян. Белгілі жазушы Бақытяр Əбілдаев «Шапырашты Наурызбай батыр» атты деректі роман жазды. Көрнекті ақын, мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Несіпбек Айтұлы дастан-поэма шығарды. Алматы қаласындағы жаңа ашылған аудан – Наурызбай ауданы болып аталды. Келесі жылы шапырашты Наурызбай батырдың туғанына 310 жыл болады. Осыған орай атақты батырдың ерлігі мен еңбегін бүгінгі ел есінде мəңгілік қалдыру мақсатында игі шаралар ұйымдастыру – бүгінгі ұрпақ парызы. Жерінің атын елі шығарады, елінің атын ері шығарады. Тарихи тұлғаларын еске алып, ұлықтай білген, құрметтеген елдің өзі де – ұлы. Нағашыбек ҚАПАЛБЕКҰЛЫ, жазушы. Алматы қаласы
«... С родителей казахстанских школьников №15 (219) ежегодно собирают более миллиарда долларов» 17.04.2015 жыл
ОБРАЗОВАНИЕ
¦ÄIËÅÒ
За что Ынтымак Мадиев любит директоров школ? На волне участившихся собраний по проблемам борьбы со школьной коррупцией вдруг восстали учителя, уставшие от бесконечных поборов. В общеобразовательной школе №12 города Шымкента они пошли против директора. Взорвались после того, как велено было скинуться по третьей части от заработной платы для подобающего принятия аттестационной комиссии. Причем в прохождении аттестации активно участвовали даже уборщицы и дворники. «У нас проходила аттестационная комиссия. Мы должны сдать по 30 процентов от зарплаты. У меня было написано на бумажке, что я должна сдать 40 тысяч. Я сдавала 200 долларов. Технический персонал тоже сдает по пять тысяч тенге. У них там зарплата по 28 тысяч», — откровенно рассказала журналистам учитель Нина Алимова. Передачу денег сняли на видео и передали в департамент по борьбе с коррупцией. К слову, аттестацию на тот момент школа №12 провалила, хоть и собрал коллектив без малого два миллиона тенге. В городском отделе образования, как гласит народная молва, узнав об этом, главный педагог Шымкента Ынтымак Мадиев очень сильно разгневался и даже пообещали уволить (?!) директора, ежели факты вымогательства подтвердятся. «Сейчас правоохранительные органы ведут расследование. Если факт подтвердится, то директор будет уволена», — вот так прямо и заявил Ынтымак Адилханович телеканалу «Отрар». Какое доброе, чуткое сердце у главного педагога Шымкента. Правда, по отношению к директорам школ. Это же, как надо «достать» педагогов, чтобы они, рискуя потерять
работу, поднялись против директора. А Мадиев что? Он, как главный педагог, озадачился этим? Такое впечатление, что он будто и не ведает, что творится в шымкентских школах. Тем более, о, радость, которой самолично г-н Мадиев поделился с нашим корреспондентом по телефону, факты, оказывается, не подтвердились. Правда, специалисты из Агентства по делам госслужбы и противодействию коррупции РК по ЮКО разъяснили, что расследование любого дела с момента регистрации ведется поэтапно, во всяком случае для него необходимо не менее двух месяцев. Но, похоже, г-ну Мадиеву лучше знать, он же главный учитель Шымкента. Он быстренько, исходя из еще сталинского принципа «Нет человека – нет проблемы», предложил – таки директору сш № 12, от греха подальше, уволиться. По собственному желанию, что она и сделала. Вот такой гуманизм, я бы сказала, любовь, по отношению к директору, которого родной коллектив обвиняет в поборах… Мы понимаем, что на дворе не 37-ой год, когда за такое грозил бы расстрел – не меньше. Ведь речь идет о педагогах, которые должны стать примером для подрастающего поколения! Но такой педагог чему может научить детей? Это, так сказать моральный аспект. А юридический? Практически весь коллектив утверждает, что директор собирал деньги, заснял этот процесс на видео, передал куда следует, а теперь г-н Мадиев утверждает, что факты не подтвердились? Или покрывает подчиненного, «возлюбив ближнего своего»? Мы знаем, что до своего настоящего назначения он какие только образования не получил, где только не работал. Бесспорно одно, адвокат из него получился, думается, классный. Да, в этой истории вопросов больше, чем ответов.
В
Шымкенте снова пытаются победить коррупцию в образовательных учреждениях. Недавно республиканские активисты-общественники обнародовали потрясающие данные: с родителей казахстанских школьников, которые получают у нас, извините за выражение, бесплатное образование, ежегодно собирают более
чтобы устроиться простой техничкой, нужно заплатить 1000 долларов США…», — приводятся на сайте телеканала «Отрар» слова председателя городского филиала партии «Нур Отан» Умерзака Мельдеханова. Депутаты из числа бывших педагогов, присутствовавшие на совещании, в защиту учителей заявили, что к
руководитель департамента Комитета по контролю в сфере образования Министерства образования и науки РК по ЮКО Абдигаппар Жаксыбеков, превративший свою должность в кормушку. Но вначале была досконально изучена коррупционная схема, все звенья, задействованные в выбивании взяток и поборов. Борцы с коррупцией даже взялись за
ла возродить работу попечительских советов при школах с привлечением уважаемых принципиальных людей. озможно, она права. А еще лучше, если бы, пользуясь данными ей полномочиями, сделала депутатский запрос в соответствующие органы по конкретной, к примеру, той же школе №12: сколько школа получает на нужды, как расходуются средства. Чтобы обращение осмелившихся выступить педагогов не осталось гласом вопиющего в пустыне,
В
Эх – раз! Еще – раз! Еще много-много раз!
миллиарда долларов. Конечно, цифра условная и получена путем общения по телефону доверия. Однако именно таким образом удалось установить, что гарантированное Конституцией РК бесплатное обучение одного ребенка обходиться семейному бюджету где-то в 450 долларов. Если учесть, что в казахстанских общеобразовательных школах сегодня насчитывается два с половиной миллиона детей, то путем несложных арифметических действий можно получить озвученную выше внушительную сумму. лизится к завершению еще один учебный год. Впереди – всякого уровня выпускные и, главное, ремонт классных комнат и школ. Потому растет весеннее напряжение родителей школяров, с тоской подсчитывающих размеры нынешних поборов. При этом мамы и папы, отчаянно, на чем свет стоит, ругая на домашней кухне такое «бесплатное образование» (зачастую не стесняясь присутствия ребенка), в школе, чтобы не превращать его в изгоя, вынуждены преподносить все как исключительно добровольноспонсорскую помощь. В то же время учителя, директоры, а также их руководители – чиновники, яростно размахивая руками, громко кричат о том, что поборы в школе у нас, дескать, категорически запрещены и даже, мол, приказы на этот счет имеются на соответствующих уровнях. А, ну разве что добровольная помощь, ну так это другое дело, по этому поводу
Б
ШКОЛЬНЫЙ ПРАЙС – ЛИСТ На очередном семинаре, посвященном коррупции в школе и проведенном в областном акимате практически были озвучены «школьные» тарифы. «Ни для кого не секрет, что сегодня, чтобы отдать ребенка в детский сад, нужны деньги — от 500 до 1000 долларов. Устроиться на работу стоит от тысячи до двух тысяч долларов. Даже
никаких запрещений не было. Так стоит ли удивляться тому, что сегодня педагоги полностью дискредитировали себя в глазах своих воспитанников. А коррупция в учебных заведения махрово разрастается, охватывая все ступени школьного сообщества, практически полностью погрязшего в поборах: от рядового школяра до директора учебного заведения.
6
поборам их принуждают многочисленные проверки. Именно контролерам предназначена львиная доля денег. Участники совещания пришли к заключению, что все факты коррупции в учебных заведениях должны придаваться огласке. А проверки учреждений образования будут взяты на особый контроль.
Неслучайно каждый десятый задержанный коррупционер в ЮКО – из отрасли народного просвещения. В прошлом году финпол возбудил на чиновников от образования 62 уголовных дела, за три месяца этого года созданное вместо него Агентство по делам госслужбы и противодействию коррупции РК по ЮКО – 14 дел. Буквально на днях три чиновника от образования предстали перед членами областного дисциплинарного совета за нарушения Закона о госслужбе. На недавнем собрании по проблеме борьбы против поборов в школах южноказахстанские прокуроры высказали пожелание поучаствовать в этой кампании и предложили взять под контроль назначение сотрудников в учебные заведения. Руководитель департамента Агентства РК по делам госслужбы и противодействию коррупции по ЮКО Мурат Ахметов вообще заявил, что коррупцию в сфере образования «удалось погубить на корню»: в марте при получении взятки был задержан
составление навигационной криминальной карты, в которую включены учебные заведения ЮКО. Анализируются все показатели, которые в той или иной степени могут свидетельствовать о коррупции, включая показатели ЕНТ. отдельные участники описываемого совещания настолько разгорячились, что решились на небывалые откровения. – В школу с проверкой приходят трудовая инспекция, затем фининспекция, СЭС, пожарные, управление образования, – расхрабрился руководитель одного из учебных заведений. – За год количество проверок достигает почти двух десятков! И каждой комиссии нужно дать деньги. Та же санэпидстанция не ограничивается 100 или 200 тысячами тенге, им нужно больше. Где нам взять такие суммы? Депутат городского маслихата Роза Пак, возглавляющая шымкентскую школу-гимназию №45, уверена, что все зависит от директора школы. Она предложи-
А
чтобы были приняты конкретные меры. А ответ на запрос депутата позволил бы общественности во многом разобраться. "Сегодня школа без помощи со стороны существовать в нормальном режиме не может. Потому что финансирование идет не в полном объеме. Потому что на многие статьи, которые необходимы школе, деньги не выделяются государством. Деньги в наших школах собирают на все подряд: на оформление кабинетов (покупка стендов, услуги художника), приобретение штор, цветов, ремонт классов, на оплату услуг охраны, покупку учебников и т. д. Чаще всего решение о сборе денег на нужды школы «узаконивается» через родительский комитет при школах. И большинство родителей открывают кошельки, несмотря на то, что идет прямое нарушение законодательства о бесплатном среднем образовании, гарантированном Конституцией. Получается, что пока школы будут недофинансированы, бороться с поборами бесполезно. Ведь латать дыры в бюджете каждому директору придется самостоятельно. А родители, как правило, все понимают и большинство предпочитают платить", откровенничал чиновник от местного образования не так давно, когда автору этих строк грозил судебный процесс за поднятие темы школьных поборов. А что, собственно, значит - в нормальном режиме? Вероятно, имеется в виду материальнотехническое оснащение учебных заведений? Но это ли главное? Ведь в недавнем обозримом прошлом, когда весь мир говорил о самом качественном советском образовании, так ли важна была внешняя оболочка? Обыкновенные типовые узкие школьные коридоры, небольшие классы, школьная доска да кусочек мела… Но как обучали?! Качественно и бесплатно! ак стоит ли сегодня педагогам, роняя свой авторитет, иди на поводу у чиновниковвзяточников? Ведь они должны сеять разумное, доброе, вечное, а не собирать не взрощенные ими денежные урожаи.
Т
МЕДИЦИНА
КАК ПОПАСТЬ В СТАЦИОНАР? Попасть на стационарное лечение можно в экстренном и плановом порядке. Экстренная госпитализация – это направление пациента на лечение в условиях стационара при наличии острого неотложного состояния, которое определяется врачом скорой помощи, участковым врачом или врачом приемного покоя. Экстренная госпитализация осуществляется путем транспортировки больного до профильного стационара в кратчайшие сроки. При возникновении внезапных острых состояний и заболеваний, угрожающих жизни или здоровью окружающих, несчастных случаях, отравлениях, травмах, родах и неотложных состояниях в период беременности пациент госпитализируется в экстренном порядке. 1 шаг – вызвать врача скорой помощи, вызвать на дом участкового врача, посетить его в поликлинике по месту прикрепления или обратиться непосредственно в приемный покой стационара; 2 шаг – врач (скорой помощи, поликлиники) определяет наличие показаний к экстренной госпитализации и выдает направление в стационар соответствующего профиля; 3 шаг – транспортировка с направлением
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
a
Памятка для пациента
на экстренную госпитализацию осуществляется машиной скорой помощи, санитарной авиацией или индивидуальным транспортом; 4 шаг - в случае экстренной госпитализации медицинская помощь оказывается стационарными медицинскими организациями в порядке, установленном уполномоченным территориальным органом здравоохранения. Плановая госпитализация – это направление пациента врачом на лечение в стационар при наличии показаний (в случае выявления) хронических заболеваний и неопасных для жизни состояний, не требующих экстренного врачебного вмешательства. Плановая госпитализация осуществляется через портал Бюро
госпитализации в течение нескольких дней с учетом выбора пациентом медицинской организации. Портал Бюро госпитализации - единая система электронной регистрации, учета, обработки и хранения направлений пациентов на плановую госпитализацию в стационар в рамках гарантированного объема бесплатной медицинской помощи. Что нужно делать, чтобы попасть в стационар в плановом порядке: 1 шаг – обратиться к врачу по месту прикрепления; 2 шаг - пройти (необходимое) минимальное обследование в условиях поликлиники; 3 шаг - при определении врачом показаний к плановой госпитализации, Вы должны обсудить с врачом выбор медицинской организации с учетом наличия свободных коек; 4 шаг – врач вносит Ваши данные в портал Бюро госпитализации и выдает на руки
«Талон на плановую госпитализацию», где имеется код, по которому Вы можете на сайте www.bg.eisz.kz, отследить собственную очередь на плановую госпитализацию, а также просмотреть информацию о наличии в стационаре свободных коек. Данные строго конфиденциальны. 5 шаг – стационар в автоматическом режиме определяет ближайшую дату возможной госпитализации. Но при госпитализации в родовспомогательные организации, за исключением направления на гинекологический профиль (кроме направления на ЭКО), детские медицинские организации, отделения медицинских организаций, осуществляющих трансплантологию органов, инфекционные, психиатрические больницы, психоневрологические, противотуберкулезные, наркологические, кожно-венерологические, онкологические диспансеры, субъекты здравоохранения районного значения и села, госпитали для инвалидов Великой отечественной войны, санатории республиканского значения и имеющие заездную систему,
реабилитационные центры, хосписы, больницы сестринского ухода, профили коек многопрофильных стационаров: гематологический, онкогематологический, инфекционный, психиатрический, психоневрологический, противотуберкулезный, наркологический, кожно-венерологический, онкологический, паллиативной помощи и сестринского ухода, детские и родовспомогательные дата госпитализации определяется в ручном режиме специалистами стационаров, но не позднее 2-х дней с момента регистрации заявки; 6 шаг - после определения стационаром даты госпитализации врач выдаёт Вам «Направление на плановую госпитализацию». Направление Вы можете получить самостоятельно у лечащего врача или путем доставки его на дом; 7 шаг – в период ожидания госпитализации Вы продолжаете наблюдаться у лечащего врача. Непрерывность наблюдения обязательна. 8 шаг – Вы обязаны явиться на госпитализацию в срок, указанный в направлении. В случае возникновения непредвиденных ситуаций (наличие другого острого заболевания, отъезд, отсутствие билетов и т.д.) Вам необходимо своевременно известить участкового врача. Е.КАЗАНЦЕВА, врач-эксперт ШГП № 8 Страницу подготовила Рамзия ЮНУСОВА
Қажымұқан деген атының өзі жалғыз қазақ халқының мақтанышы емес...
БІРТУАР
¦ÄIËÅÒ
дəстүрге кірісті. Көбі жілікті сындыра алмай, бір заманда, толықтау келген, жұмыр жігіт сарт еткізіп жілікті екіге бөлді де тастады. Отырғандар, əй бұл қайсысы сындырды деген сұраққа: – Халиолланың баласы, пəленше (атын ұмытыппын) дегенде, үйдегі ақсақалдар: «Халиолласы не, марқұм Мұқаңның аруағы ғой оған күш беріп тұрған. Айналайын, өркенің өссін!» деп батасын беріп жатқаны есімде. Бəтима апай ақ жарқын, кездескен адаммен шүйіркелесіп
(Жалғасы. Басы өткен санда).
ЖҰРАҒАТТАРЫ Атышулы адамдар жөнінде айтып жүрген аңыз-əңгімелер көп болады ғой. Менің есімде қалғаны Қажымұқан атамыздың бүкіл Ресейді, Қазақстанды аралап жүріп негізгі қоныстанған жерлері – «Сибкрайда» (Омбы маңайы) жəне «Киркрайда» (Оңтүстік Қазақстан облысы). Енді ол неге Омбы жерінде қоныстанды деген сұрақ тууы мүмкін. 1910-37 ж.ж. дейінгі келіп, кетіп тұрған елі Төре ауылы «Жаңа жол колхозы» Шарлақ ауданы, Омбы облысы. Менің əкем Көшкімбай 1939 жылы қайыншылап осы араға көшіп келді. Сол 40-шы жылдары Халиолла бірінші əйелі Бəтимадан (Н.Н. Чепковскаядан) туған, екінші алған əйелі – Ырысты үш қызымен «Жаңа жолда» төре ауылында тұратын. Төре ауылына қоныстануы – бір уақытта əлді, əйгілі ел болған. Оның өзіндік тарихы бар. XIX ғасырдың басында əр елде өзінің төресі болуы керек деген салт бар екен. Мадиар – Қыпшақ: Біздің төреміз жоқ деп «Қызылғақ» (Ертіс ауданы, Павлодар облысы) деген жерден Самай атты төрені алып келіп, жер беріп, алдына мал салып, өздері малшысы, жылқышысы болып жүреді. Самайдан туған баласының атын Абылай деп қояды. Сол Абылайдан тарағандар бір рулы ел болып, Төре аулы атанып, бертін «Жаңа жол» колхозына ұйымдасты. Қажекең Омбы циркінде ойнап жүрген кезінде тамыр-танысқа жиі барып қонақтап жатып жүреді. Омбы маңайында қазақ жұрағаты көп қой: керей, найман, қосқұлақ, уақ, атығай, қарауыл, қаржас. Ал енді қыпшақ рулары: Мадиар, Жанайдар, Қосайдар жəне Құлатай – Төбеттің төрт ұлы дейтіндер, Омбының оңтүстік жағында, Көкшетау, Павлодар облыстарының төңірегінде мекендеген. Қазан төңкерісінен кейін Орынборда əсіресе Омбыда зиялы, оқыған қазақ азаматтары шоғырланды. Солардың ішінде белгілі жазушы, саясаткер Міржақып Дулатов та болған. Міржақып (өзі мадияр – арғын қостанайлық) елге шыққанда, көбінесе менің мына өңірде де мадиар қыпшақ ағайындарым бар екен деп Қажымұқанды, тағы басқаларын жанына ертіп жүретін болған. Қажекеңе (өзі ұзын-қыпшақ) мадиар-қыпшақ жұрағаты ұнап, оның төре қыпшақ болып кеткен Төре ауылына семьясын көшіріп əкеліп, өзі осы арада 1937 жылға дейін тұрады. Тағы бір жəйт, жұрттың айтуына қарағанда, ақсақал, қарасақалдар жиналып: «Айналайын, Қажеке, жас болса келе жатыр, сені екі əйел алды деп адам сөкпейді» дейді де, мына тұрған «Ақшада» (Дробышево) мадиар-қыпшақ Тыныбай дегеннің үкілетіп өсірген Ырысты атты бойжетіп тұрған сұлу қызы бар деп, сол қызды ел болып, құдалық жасап алып береді. Біз сол мекенде 1939-41 ж.ж Қажымұқанның Ырысты тоқалымен, оның қыздарымен үй арасында үй жоқ көрші тұрдық. Қажекеңнің ұрым-бұтағын айтудан бұрын, алған, бірге тұрған жұбайлары жөнінде аздап болса да мəлімет беру керек болып тұр. 1909 жылы Қажекең Надежда Николаевна Чепковскаяға үйленеді, 1925 жылы Тыныбай қызы Ырыстыға, 1932ж. Хадишаға, 1938 ж. Мұнəйімға, 1946 ж. Бибіжанға. Менің жақсы білетінім «Сибкрай» өңіріндегі жұбайлары, жұрағаттары. Бірінші неке қиып, аллаакпəрін айтқызып алғаны Н.Н.Чепковская 16 жастағы аттың құлағымен ойнап жүрген «цирковая наездница» тепсе темір үзетін артистка. Өзінің айтуы бойынша: «Омбыға келгеннен соң ұзамай мені мешітке апарып Хасен деген молдаға некемізді қидырды. Сол күннен бастап мен Қажымұқанның зайыбы Бəтима атандым. Осының өзін де əлі күнге дейін менің басыма Қажымұқаннан қонған зор қасиет деп санаймын» – дейді. («Күш атасы», 17, 18 беттерде). Осы Бəтима апайдан 1910 жылы Қажымұқанның ұлы Халиолла туады. Халиолла 16 жасқа толар толмаста Шəпен атты қызды алып беріп, отау жасап, жеке шығарады. Біз сол елде тұрған жылдары (1939-41 ж.ж) Халиолла, үйлібаранды, іргелі семья сол «Жаңа жол» колхозының төрағасы еді. Халиолланың жеті баласы болды. Ең үлкені – Шабдан 1927 жылғы, менің досым. Екіағаш орта мектебінде бірге оқыдық. Ұзын бойлы, палуан атасына тартқан. Ол əскерге барып, сол жақтан бірден елге қайтпады. Қажекеңнің (Шымкент облысына) қолына келіп, атасы үйлендіріп, қазір зейнеткер Омбы облысындағы Шарлақ совхозының Платоновка деген бөлімшесінде тұрады. Мен ағайын аралап жүріп 1999 ж. əдейі барып кездестім. Халиолланның одан кейінгілері: Фарида, Рəзия, Жанайдар, Елтай, Құлымбет. Орыс əйелінен туған баласының атын білмеймін. Ел айтатұғын ақырғы екі немересінің атын азан шақыртып Қажекеңнің өзі қойған. Сол уақытта Қазақстан басшылары Елтай Ерназаров, Ұзақбай Құлымбетов болыпты. Бір немересін Елтай, екіншісін Құлымбет атауы соларға тартып зиялы азамат болып, ел басқарсын деген ойы болуы керек. Құдайға шүкір, Қажекең сол жалғыз Бəтимадан туған Халиолладан жеті немере көрді. Ғазизбек Тəшімбаев «Қазақтың Қажымұқаны» (2009 ж.) атты кітабінда, менің «Қазақ Əдебиетінде» шыққан мақаламды басып, сілтеме жасаған: – Автор Жансақ айтып отыр Халиолланың алты баласы болған депті. Шыны, алтауы қазақ əйелі Шəпеннен, жетіншісі орыс əйелі Раиса Ивановнадан туылған. Олардан тараған шөберелерін санамай-ақ қояйық. Омбы өңірінде «Жілік сындыру» деген дəстүр бар. Жылқының тоқпақ жілігі. Елге бір барғанда жігіттер, тамақтан кейін қолға орамал орап, сол
тумаған. Маркс Қызыкенов («Күш атасы» 15-29 б.б) жазып алған əңгімесінде, бəйбішесі Бəтима апай да ол баласы туралы ештеңе айтпайды. Сол төре ауылында («Жаңа жол» к-зы) тұрған кезде менің естігенім. 20-30 ж.ж. əке-шешелері өліп, жетім қалған балалар көбейіп, Үкімет тарапынан «ұйымдастырылған» «Балалар үйлері» пайда болады. Сол кездегі қамқорлықтың, мейірімділіктің бір түрі – бала асырап алу болған. Қажекең «Балалар үйінен бір баланы алып, мұсылманша Ғабдолла (одан кейінгі туғаны Халиолла) деп атын қойып, өз баласындай тəрбиелеп, Ғабдоллаға өзінің атын, фамилиясын
Қажымұқан
туады. Сол бауырымыз осыдан біраз жыл бұрын бізді Омбыға іздеп келіп танысып кеткен. Артынан таппай қалдық» - дейді Халиоллакызы Разия. Шынында да менің білетінім өзінің заңды, некесін қиып алған əйелдерінен туған Халиолла, Айдархан, Жəнəбіл. Ғабдолла туралы жоғарыда айттық қой. Бірақ ол өзінің бел баласы. Сонда Кажыкеңнің заңды үйленген бес əйелінен бес ұлы, үш қызы болған. Атышулы азаматтардың жалған да балалары болған ғой. Осы арада Сырбай Мауленовтың: Саусағы Алаутаудың еменіндей, Жотасы Қаратаудың кемеріндей, Жүзінен шаттық, қайғы білінбейді, Түп-тұнық Қараөткелдің тереңіндей – деген шумағы, шіркін қандай асыл сөздер. Түрін, тұлғасын көріп мұндай жігітке кім ғашық болмайды. Біз өзіміз көп уақыт үгітнасихат, мəдени-ағарту жүйесінде қызмет істеген адамбыз. Сондықтан халыққа, елге
Оның тегі, ұрпағы мен құпия сырлары және палуандығы туралы дәлелденген деректер кететін. Мінезі байсалды, ислам дініне кіріп Бəтима аталуының өзі бір ғажайып көрініс. Əрине, мұны істеткен Қажекеңнің абыройы, қазақ халқының əйгілі азаматының ісі. Көп жыл өмір сүрдік, бірнеше белгілі қазақ жігіттерінің діні, ұлты басқа алған əйелдерін көрдік. Бірақ бəрі «Мария Ивановна» болып өз тəртібін сақтағандар еді. Гəп, жеке адамның басында болуы керек. Бəтима апайдың айтқан əңгімелерінің ішінде есімде қалғаны қазақ жұртының бұрыңғы дəстүрі, қыз беріп, келін түсіру, қалындық ойнауы салттарын əдемілеп келтіретін. Акценті болса да қазақша жақсы сөйлейтін. Бұл кісінің тағы бір қасиеті: Қажекең 1925 жылы Ырыстыға үйленгенде, əрине, өкпелейді, бірақ алысқа кетпейді. Бұрынғы өздері балалар үйінен асырап алған баласы Ғабдолланың қолына барып, Халиолланың қызы, өзінің немересі Разияны бауырына басып алады. Қажекеңнің Ғабдолла деген баласы туралы əңгімені кейінірек айтармыз. Қаншама өмірдің тауқыметін көрсе де, Бəтима апай күйеуге шыққан жоқ, Рəзия немересін оқытып, тəрбиелеп, Хамза Сарсенов деген қазақ жігітіне қосып, солардың қолында 1966 жылы дүние салды. Ал енді Ырыстыға келейік. Бұл кісі қараторының əдемісі болатын. Аузында сөзі бар, жан-жақты, творчестволық қабілеті болатын. Қажекеңді қосып балаларының ауызына салып берген шығарған өлеңдері де болған. Осы арада айтайын дегенім, Ə. Қоңыратпаев: «Арада жылдар өтеді», Бəтимадан соң Ырыстыға үйленді. Бұл əйелінен үш ұл, үш қыз көреді». («Күш атасы», 155 бетте) деп жазды. Менің өзім көргенім жəне бұл ақиқат үш қыз көргені рас, ал үш ұл Ырыстыдан болмаған. Ырыстыдан туғаны София, Əзия, Рашида. София менімен жасты болатын, 1926 жылы туған, Əзиясы – 1928 ж., Рашида – 1930 ж. София бойы сұңғақ, əкесіне тартқан, 1950 жылы операциядан қайтыс болды. Əзиясы белшең, қыз болса да төртбақ. Ол кезде Үйіртіп базары (Железинка ауданы, Павлодар облысы) болып тұрады екен. Сол базарда Əзиясы палуанның алдына шығып: «Жетіге міне келді менің жасым, Көтерем екі пұттық кірдің тасын» – деп өлеңін айтып келіп, кір көтергенін Əзияның өзі, басқалары да айтатұғын. Балалар қалжыңдасқанда біріне бірі: «Əй, сен мықты болсаң Əзиямен күресіп көрші» дей-тұғын. Əзиясы бертін келе əкесіне келіп Қызылорда жағында күйеуде, осы облыстың Шиелі ауданы Ленин атындағы колхоздың «Алғабас» бөлімшесінде тұрған деп естідім. Ырысты жəне ең кіші қызы Рашида 1942-44 ж.ж. екеуі де қайтыс болды. Жоғарыда айтып кеттік, екі немересінің аттарын Қажекең өзі қойған деп. Менің сол балалық шақта естігенім Софиясын – Балғар елінде, Əзиясын – Шығыс Азияда жүргенде тауыпты, сондықтан сол жүрген жердің, қаланың аттарын еске алып өзі қойған есімдер деп. Шынында да қараңғы қазақ Софияны (Балғар астанасын) Азия (Жер бөлшегі екенін) қайдан біледі. Қажекеңнің балалары - біріншісі Ғабдолла, екіншісі Халиолла. Отан соғысы басталды. Көп уақыт өтпей Қажымұқанның ұлын Халиолланы соғысқа алып кетті. Бала-шағасымен жұбайы Шəпен жұртпен бірдей күндерін көрді. Бертін келе майданнан оралған Халиолла елдегі семьясына бармай, Шарлақта тұрып райзагстың бастығы болып жүрген бір орыс əйеліне үйленді. Өзі аудандық механизатор мектебінің ағаш-өңдеу цехында жұмыс істеді. Мен сол жылдары Шарлақта қызмет істеп жүрдім. Əр уақытта кездесіп, əңгімелесетінбіз. Мен бастық болып тұрғанда жұртқа керек едім, қазір маған адам қарамайды» деп өкпесін айтатын. Бертін келе (1975ж) Омбы жағына барып жүргенде Халиолланың орыс əйелі қайтыс болып, сол əйелінен туған баласы мен қазақ əйелі Шəпеннен туған балаларының маңайына келіпті деп естідім. Сонда Омбы облысындағы Платоновкада көп уақыт тұрса керек. 1999 жылы баласы Шабданмен кездескенде: «Папам қайтыс болды» деді де қойды. Қажекеңнің Халиолла баласы – қыр мұрын, шашы, қасы, мұрты қап-қара, қараторының сұлуы болатын. Дене құрылысы тіп-тік, орта бойлы зиялыға ұқсайтын. Орысшасы қазақ акцентімен, родтарын шатастырып айта беретұғын. Мұқаңның бұл баласы əуелі əскерге барып, борышын өтеп келді, содан кейін колхоздың төрағасы, артынан Отан соғысына қатысып, оның ардагері болды. Палуанның немере, шөберелерінің өсіпөнуіне, алты бала тапқан Шəпен жеңгеміздің еңбегі өте зор. Қажекеңе байланысты естеліктерде ең бір өкініштісі, палуанның Ғабдолла деген үлкен баласы туралы деректер жоқ. Тағы да Ə. Қоңыратбаевқа жүгінейік («Күш атасы», 155б) «...Ырыстыға үйленеді. Бұл əйелінен үш ұл, үш қыз көреді». Ер балаларына келгенде – «Бірі тергеуші» дейді де қояды. Сол тергеуші деп отырғаны Ғабдолла. Бірақ ол Ырыстыдан
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
береді. Сөйтіп Ғабдолла Мұқанұлы Мұңайтпасов кейінірек Омбыда заң қызметкері болған. Елдің тағы бір аңызында: «Жоқ Ғабдолла палуанның бел баласы, анда-мында əгу-гəйді салып жүргенде болып қалған дейді. Олай да болуы мүмкін. Ал «Балалар үйінен бала алдымды» Қажекеңнің өзі халық аузына салып қою да ғажап емес. Сол Ғабдолла 1941-43 ж.ж соғыс жылдары біздің тұрған Дробышев (қазір Нововаршавка) ауданына көшіп келіп тергеуші болып істеді. Ғабдолла жалғыз келген жоқ. Қолында өгей шешесі Бəтима апай (Қажекеңнің бірінші əйелі) өздері бауырына салған Рəзиямен (Халиолла қызы) бір семья болып тұрды. Сол соғыс жылдары қызмет бабымен Ғабдолла елге шығып жүреді. Біздің жездеміз Жəнтемір Айдосовтың үйінде («Екіағаш ауылы») ақырғы рет кездескенім. Орта бойлы, түрі ақшау, үстінде калың күрең шұғадан жасалған əскери бешпет белбеумен. Силы қонақ келді ғой деп Жəнтемір жездеміз қисса айтатын өлеңшіні шақырған екен. Жастықты қолтығына басып жатып, тыңдап, əр жерде өзінің лебізін білдіріп, қиссаның кейіпкерлері ұнаса «молодец» деп, ұнамаса «мынауың бір «сволочь» екен ғой» деп қоятын. «Ақшаға» аудандық прокурор кеңесіне барып жүргенде Мұңайтпасов қайда деп сұрап қалсаң, кейде: «А, Александр Михайлович» кейде: «Абдул Муканович» дейтін. Александр Михайлович дегендерінде ештеңе жоқ. Ресейде нағыз қара қазақтың өзіне орысша ат қойып алады. Қазақша акцентпен сөйлесе де, қазақ тілін жақсы білетұғын. «Халиолла болса, соғыста. Оның, əкемнің (Қажымұқанның) балашағалары қалды, осыларға бас-көз болайын деп, осы ауданға сұранып келдім. Бұлардың тұрмыстарын көрсем ішім ауырады, көрмей жүргенім жақсы еді» дейтін. 1944 ж. Ғ.М. Мұңайтпасовты Омбыға көшірді, бір жылдай прокурор болып тұрады. Содан кейін ол кісі партия мен Үкімет шешіміне байланысты Батыс Украинаға Бендершілерге қарсы күреске (по борьбе с Бендеровцами) барып прокурор болып жүрген кезінде қаза табады. Бендершілдер оны атып өлтіреді. Міне Қажекеңнің асыраған, тəрбиесін көрген ең үлкен ұлының бірі, Отаным, елім деп, өз еркімен барып, сол кездегі Кеңес өкіметінің саясатына жан-тəнімен беріліп өліп кетті. Азаматтық қой. Палуанның адамгершілігі ме, қайырымшылығы ма, əйтеуір орыстың (мүмкін) баласын асырап, мұсылманша атын қойып, қазақша үйретіп, заң қызыметкерлерін даярлайтын оқу орнын бітіртіп, қазақ халқының ұлттық психологиясына дейін бойына сіңіріп ержүрек азамат жасағаны. Оның жоғарыда айтып кеттік, сөздері «Халиолланың, əкемнің (Қажымұқанның) семьялары жалғыз қалды» деп Дробышев ауданына сұранып қызметке келуі. Оның «Осыларға жақын болайын деп келдім, тұрмыстарын көрсем ішім ауырады» деген сөздері терең ой салады. Қазіргі кезде елде, туған əке-шешесін тастап, Алматыда, Қазақстанның басқа да қалаларында, күндерін көрген болып жүрген қазақ жігіттері мен қыздары аз ба? Жеткілікті ғой. Соларға Ғабдолла үлгі емес пе?! Міне, менің білетін палуанның «Сибкрай» өңіріндегі ұрпақтары. Ал енді Ырыстыдан қалған София мен Рашида ерте дүние салды. Рыстыдан туған Əзия қызынан бір қыз бар деп естідім, ал Шымкент маңайындағы, Мүнəйімнəн – Айдарханнан - Шаттық, ең соңғы тоқалы Бибіжаннан – Жəнəбілден - Жанар. Палуанның бұл немерелерінен туған нəсілдері бар-жоғы маған белгісіз. Құдайға шүкір, өзінен туған балалары, немерелері, жоғарыда да айттық, көбі парасатты, ойшыл азамат болып өсіп, өніп палуанның жұрағатын əрмен қарай жалғастырып жатыр. Жəнəбіл де ірі, палуан болды. Айдарханның баласы Қажекеңнің немересі Шаттық да, «каратедо» бойынша 2002ж. Азия ойындарында күміс жүлдесін алды. Бірақ өзіне тартқан палуан, батыр əлі жоқ. Бəрі қатардағы ғана. Қажекеңнің тірі кезінде жанашыр жолдастары, замандастары аласұрып палуанға бір əйелден бір əйелді алдырып жүргені – айтпаса да белгілі болып тұратұғын - өзі сияқты ауызынан түскендей білек күші, күш атасын тосты. Қайтесің, құдай бермегеннен кейін. Үмітсіз шайтан! Л.Н.Толстой айтқан екен: «Менен кейін табиғаттың берген таланты демалады» деп. Сол сияқты демалып жатуы да мүмкін. Жеті атасына дейін қайталана береді деген қазақтың ата сөзіне сенеміз де, күтеміз де. Қажымұқанның Айдархан баласының айтуы бойынша: «Əкемнің үлкені – Халиолла, ең кішісі – Жəнəбіл. Мұхтар атты тағы бір Қажымұқанов бар деп естідім. Оның жəйін жетік біле бермеймін» - дейді («Қажымұқан қағанаты» 483 б). Расында да Ырыстыдан кейін Хадиша деген ноғай əйелі болған. – «Одан атамның жолын қуған Мұхтар деген ұл
эстетикалық сезім беретін сөздерді жеткізгіміз келіп тұрады. Асқар Тоқмағамбетовтың: «Он жігіт жауырынына жайланса ,да Елу пұт білегіне байласа да, Бұлқ етпей бəрін жалғыз көтереді, Үстінен пятитонка айдасаң да». Бұл сипаттама кімнің делебесін қоздырмайды. Ат үстінде жүрген Қажекең көппен кездесті, таныс болды. Жоғарыда айтылған тұлғасы, мінезі, мықтылығы қызкеліншек түгіл, əр ер адамның өзін қайран қалдырады. Əрине, палуан ағамыз жас болды, мас та болуы мүмкін. Өз көзімізбен оқығанымызды, өз құлағымызбен естігенімізді несіне жасырамыз. «1960 жылы Қызылордаға Москва циркі келіп, ондағы Николаев деген палуан өзін Қажымұқанның баласымын деп жариялағанда, халық нөпірі отыз күндей цирктің алдын бермеді. Бұл қазақ халқының батыры Қажымұқан Мұңайтпасовқа деген құрмет, үлкен ілтипат болатын. (Қажымұқан қағанаты. Шымкент «Ордабасы» 378 б). 2005 жылы маусым айында Омбыдағы цирктің директорының орынбасары болып істейтін, өзі бала кезінен цирктің аренасында қызмет істеген Евгений Юрьевичпен кездестім. Оның айтқаны: - 1960 жылдары болу керек. Бізге бір айдай жыл сайын келіп-кетіп білек күшімен (силовик) ойын көрсетіп жүрген Герасимов: «Мен Қажымұқанның баласымын, осы Омбы облысында тұратын менің ағайындарым бар деп, Шарлақ, Русская поляна, Дробышев (Нововаршавка) аудандарына сұранып, апталап барып тұратын. Бұл əңгімені сол жылдары елге (Омбы облысына) амандық-саулық білуге барып жүргенде мен де естігенмін. Жайықбай деген менің жолдасым: - Еңгезердей бір орыстың жігіті келіп, шешемнің айтуы бойынша, менің шын əкем Қажымұқан деп əдейі іздеп келдім дегеннен кейін, ел болып қарсы алдық, мал сойып Қажымұқан аруағына ас бердік деген еді. Тағы бірі. Сол Омбы облысы, «Целинный» деген совхозда тұратын сағал-қыпшақ Омардың баласы Кеңес күйбаланың айтқаны. - 1970 жылдары ауданның орталығы «Русская полянаға» Башқортстаннан келген Қажымұрат деген азамат өзінің туған əкесінің үрім-бұтағын іздеп жүр деп. Сол кісіні маған жіберді. Сұхбаттасқанда ұққаным, Қажымұқан Уфада 1915 жылдары болған. Расында, Уфа қаласының ақсақалдары атынан хат жолдаған Мұса: - Қажымұқан мырза сізді үлкен мерекеміз – сабантойдың құрметті қонағы болуға шақырамыз - деген (Қажымұқан қағанаты 213б). «Уфада жарты айдай демалған соң палуан Қазанға жүріп кетті» (Қажымұқан қағанаты 213б). Жоғарыда айттық қой, Қажекеңнің тұлғасы «қызкеліншек түгіл ер адамдардың өзін қайран қалдыратын» деп. Ол елдің атадан қалған тəртібі - зиялыдан, батырдан, белгілі азаматтардан тұқым алып қалу дəстүрімыс болған ғой. Қажымұрат сондай салттан пайда болған бала. Əкемнің аты Қажымұқан болған соң үлкен атам, қызынан туған баланың атын Қажымұрат деп қойған. Қажымұраттың айтуы бойынша: мұндай ескі дəстүр – жақсыдан ұрпақ алып қалу Орал бойындағы басқа да халықтарда болған. Бұның сөгеттігі жоқ сияқты, біздің, қазақтың бұрыңғы – қыздың қойынына бару, қалыңдық ойнауын еске салсақ, «Əр елдің заңы басқа, иттері қара қасқа» - дегені келіп-ақ тұр. Ең ақырғысы «Караван» газетінің №15, 10 апрельде 2009ж. «Лица истории» деген бөлімінде Қажымұқанның немересі Шаттық Айдарханнан туған: - «1996 г. мы к своему удивлению получили приглашения из Франции, где как выяснилось у Кажымукана остались дети от жены француженки. Они пригласили нас приехать, но отец (Айдархан), как член партии наотрез отказался ехать «к буржуям» и больше мы связь с ними не поддерживали». Осы, Қажекеңнің балаларымыз деп жүрген азаматтар мүмкін жалған да болар, бірақ Қажымұқан деген атының өзі жалғыз қазақ халқының мақтанышы емес, басқа да ұлттардың өкілдері бұл есімді мақтан етіп, атын шығару үшін пайдаланған ғой деген ой келеді. Онда тұрған не бар? Француз императоры Наполеонның неменелері Ресейдегі II Николайдың, Кеңес Одағын басқарған Сталиннің шөберелері Еуропа, Азияда еміс-еміс табылып жатқан жоқ па? Біздің Қажымұқанның олардан кем болмағаны байқалып-ақ тұр. Қалиəкпар ƏМІРЖАНОВ, мəдениеттанушы, ҚР мəдениет қайраткері
(Жалғасы бар).
№15 (219) 17.04.2015 жыл
7
«Ата салтым асыл мұрам, ардағым» «Ата салтым – асыл мұрам, ардағым» атты тақырыпты Халықаралық «Алаш» сыйлығының, «Құрмет» орденінің иегері, ҚР Мəдениет қайраткері, жазушы, академик, профессор, тəлімі мол қаламгер Нағашыбек Қапалбекұлы жүргізеді.
(Жалғасы. Басы өткен сандарда). Қазақ салтында үлкен кісілер екінті мен ақшам мезгілінің аралығында дауыс шығарып жыламайды, өксіп уһілемейді. Ұйықтамайды, іс, киім тікпейді. Беймезгіл істің берекесі болмайды деп жориды. * * * Аяқ киімді төңкере салмайды. Шешкеннен кейін қатарлап қояды. Төңкеріліп қалса, оңынан қайта орналастырады. Бытыратып шашып тастауға да болмайды. Аяқ киім төңкеріліп қалса – иесі қайғыға ұшырасады деп ұйғарылады. Шашылып жатса жолы кесіледі. * * * Жердің сілкінісі – Алланың бұйрығымен болатын іс деп есептеледі. Адамдардың ниеті бұзылып, арамдықпен жерді қорлау, ластау ісі етек алғанда, жер шамданып, сілкінеді деп те есептеледі. Сондықтан жер сілкінген кезде бір шымшым топырақты алып, Аллаға жалбарынып дұға оқып, жүрекке басқан қалыппен жүрелеп отыру керек. Күнəң болса алла да, жер де кешіреді деп есептеледі. * * * Балаға сойылған малдың бүйені мен өкпесін жегізбейді. Қуырдаққа басқа етпен қосып пісіргенде жеуіне болады. Тек өзін ғана жесе бала сылтаушыл, жалқау, өкпелегіш болып кетеді деп жорылады. * * * Алдыға келген асқа мін тағып, жамандамайды. Ішкісі келмеген жағдайда «асыңа разымын» деп ықылас білдіреді. «Ас – адамның арқауы» саналады. Асты жамандаған аштан өледі деп жориды. * * * Көшкен кезде жұртқа бір құшақ отын тастап кетеді. Жұрт, қоныс құры қалмағанына қуанады деп жориды. Жұрт қуармай жатады деп сенеді. * * * Дастарханға нанды теріс қаратып, төңкеріп қоймайды. Оң қояды. Нанды жалғыз қолмен жерге басып тұрып сындырмау керек. Оң қолмен алып, сол қолмен ұстап тұрып сындырып жейді. Саусағы тиген бір жапырақ нанды тауысуы керек. Өйтпесе, несібе шала қалады деп жорылады. * * * Алдыға қойылған асты қастерлеу керек. Табақпен ас келгенде өзінің алдынан ғана алуға тиіс. Басқалардың алдына қол созбайды. Бұлай істеу – ырыздыққа таласқандық болады. Адамның өзіне бұйырған ас – құдайдың берген ырыздығы саналады. * * * Есінегенде ауызды аңқайтып ашпай, оң қолдың сыртымен қалқалап жабу керек. Аңқайған ашық ауызға сайтан түкіреді деп жориды. Бұл қылық əдепсіздік саналады. * * * Қазақ ұл баланы тұқым жалғайтын, үйдің отын сөндірмейтін мұрагер санайды. Сондықтан бұған ерекше мəн береді. Бір үйде ылғи қыз бала туыла берсе, соңғы қызға «Ұлбосын», «Жаңылсын» деген сияқты ат қояды. Бұл – енді бала ұл болсын деген үмітпен ырымдалады. * * * Мал төлдеп жатқанда, балалардың асық ойнауына тыйым салынады. Өйткені, асық ойнағанда сақа мен кенейлерді соғыстырып, шақылдаған дыбыс шығарады. Міне, осы дыбыс мал киесін ызаландырады, төл шығын болады деп ырымдалады. * * * Қазақ ырымдағанда да, баласына жаман ат қоймайды. Өссін, көбейсін деген мағынадағы атауларды таңдайды да, Тоқтасын, Өскенбай, Көпбосын деп қояды. * * * Қазақ асқан еттің көбігін екі рет алады. Алдыңғы – қанды көбік, екінші – ашты көбік деп аталады. Көбігін алмай жеген ет
мəкүрік болады, ауру жабысады деп жориды. * * * «Алапесті үйге кіргізбе, құйрығын жерге тигізбе» дейді. Алапес, қазақ ұғымында, ем қонбайтын дерт. Ниеті бұзық, пиғылы тар адамдарды да алапес деп жек көреді. * * * Қазақ «Құлғанаға жолама, құлғанаға жоласаң, қу жаның одан қала ма» деп, осы бір қатерлі дерттен сақтандырады. Дерттің жұқпауын ырым етеді. * * * Қазақ «Сүйелдің қозылы қойлық жаны бар» дейді. Қара сүйел елеусіз сырқат, өздігінен ұшып кетеді. Ал ақ сүйелді елеусіз қалдыруға болмайды. Садақасы-қозылы қойлық. Адам жанына, мал басының шығынына көрінеді деп секемденеді. * * * Қазақ Тəуетті ұстап алып, алғашқы шыққан сүйелді тістетіп, қайта қоя береді. Сонда сүйел толық жазылады деп біледі. * * * Шөп тістеп жүруге болмайды. Шимен тіс шұқымайды. Бұлай істесе тіс қақсайды. Ауыз ойылады. Езуге ауыздық түседі. * * * Тіліне теріскен шыққан адамға əртүрлі жан-жануарларды атап, бұл дертің солардың артынан кетсін десе, теріскен шамданып, ұшып кетеді деп жориды. * * * Шөбересінің алақанына су құйып ішкен қарт жұмаққа барады деп ырымдайды. * * * Сəбидің тілі мезгілінде шықпаса нағашысының үйіне апарып, қой сойдырып, соның тоқ ішегін мойнына байлап береді. Сонда баланың тілі шығады деп жориды. * * * Үйге кісі сыртын қаратып кірмейді. Ырыс шашылады деп есептейді. * * * Үйге келген қонаққа үйдей өкпеңді айтпа дейді. Бұлай істесе құт қашады, қонақ шамданады. Ырзық ашынады, береке-бірлік бұзылады деп ұйғарылады. * * * Ыстық асты, шəйді үрлеуге болмайды. Суынғанша, ыстығы басылғанша шыдау керек. Үрлеп ішкен ас мəкүрік саналады. Ол асқазанға дерт болып, байланады деп есептеледі. * * * Бүркіт бағылатын үйге жыншайтан жоламайды. Қыранның ісі теріс пиғылдыларды делебесін басады. * * * Еліңнің патшасын, өз балаңды, өз жұбайыңды қарғасаң тіліңе күйе жағып қарға. Қарғысың күйеде қалсын. Патшаға, балаға, жұбайыңа жуымасын деп те ырымдалады. * * * Қандай үйге кіргенде де, мейлі адам болсын, болмасын сəлем беріп кіру керек. Себебі, үйдің төрінде Қызыр Пайғамбар отыруы мүмкін. Сол риза болады. Үйге береке кіреді. Амандық сақталады. Жамандық болмайды деп ырымдалады. * * * Жылқыны басқа бір алыс жерге апарғанда бұрынғы тұрған қорасындағы тезегінен ала жүріп, шым-шымдап жемге қосып береді. Сонда жылқы жат жерге тез үйренеді. Жəне бұрынғы жерін аңсап, қашпайды деп ырымдалады. * * * Адам кіндік қаны тамған ата жұртынан басқа жаққа қоныс аударып барғанда сол жерге бірден үйрене алмайды. Жат жердің суы, ауасы жақпайды деп кіндік қаны тамған жерден топырақ ала кетеді де, барған жерінде суға шомылдырып ішіседі. Сонда жат жерге тез бауыр басып кетеді деп ұйғарылады. (Жалғасы бар).
СОҢҒЫ БЕТ ҰЛЫ ЖЕҢІСКЕ - 70 ЖЫЛ!
Болашақ ұрпақ бойына ұлтшылдық пен №15 (219) Отаншылдықты сіңіру – аға буынның міндеті 17.04.2015 жыл
«Шымкент аграрлық колледжі»
Уланудың алдын алу үшін санитариялық ережелерді, əсіресе жеке бастың гигиенасын қатаң сақтау керек. Сонымен қатар аспаздық өнімдерді керек нормада ыстық өңдеуден міндетті түрде өткізген дұрыс.
Балаларды уланудан сақтаңыз! ЕШКІМ ДЕ, ЕШҚАШАН ДА ҰМЫТЫЛМАЙДЫ! Елбасымыз «Нұрлы жол – болашаққа бастау жол» атты жолдауында «2015 жыл - ұлттық тарихымызды ұлықтау жəне бүгінгі биіктерімізді бағалау тұрғысынан мерейлі белестер жылы» деп атап өткен болатын. Қазақ хандығының 550 жылдығына, Қазақстан халқы Ассамблеясы мен Конституциямыздың 20 жылдығына, Ұлы Жеңістің 70 жылдығына ерекше тоқталған еді. Осы бастаманы негізге алған Оңтүстік Қазақстан облыстық саяси қуғын-сүргін құрбандары мұражайы №110 Зиямат Хусанов атындағы жалпы орта мектеп оқушыларымен «Ешкім де, ешқашан да ұмытылмайды!» атты бірлескен ісшара өткізді. Жеңіс! 1945 жылдың 9-мамыры күні дəл осы шаттық хабарды естіген бүкіл əлем теңселіп кетті. Жер жүзі халықтарының жүректері қуаныштан лүпіл қақты... Кеңес Одағы тұрғындары 5 жыл бойы – 1418 күн мен түндерде, бүкіл жігерімен Жеңіске ұмтылған... Ұлы Отан соғысы 4 жылға созылып, майдан даласында 600 мыңнан астам қазақстандық қаза тапты. Бүгінгі күні Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша 433 соғыс
ардагерлері болса, ал Шымкент қаласында 212 ардагеріміз бар. Ұлы Жеңіс əкелген құндылықтар туралы айтқанда ойға ең алдымен сол бір қантөгіс, жиһангерлік соғыстан аман қайтқан ағаларымыз бен апаларымыздың соғыстан кейінгі қоғамдық өмірдің əр саласында атқарған адамгершілік, тəрбиелік, отансүйгіштік, жас ұрпаққа қамқорлық, əділеттілік пен тазалықтық қорғаушысы болған ерекше миссиясы туралы айту парыз. Иə, майдангерлер қай салада да үлгі болды. Бұл соғысты ешкім де ұмытпауы, ешнəрсе де ұмытылмауы керек. Болашақ ұрпақ бойына ұлтшылдық пен Отаншылдықты сіңіру – аға буынның міндеті. Олай болса осы бастама жыл соңына дейін жалғаспақ. Забира МҰРАТБЕКОВА, Ғылыми қызметкер
Интернет телевидение Adilet TV примет на работу тележурналистов на конкурсной основе. При себе иметь резюме с фото. Обращаться по адресу Казыбек би 84 «б». Тел.: 8 (7252) 55-85-84. Факс: 8 (7252) 53-04-93. Сот.: 8 777 557 08 52, 8 747 464 44 19.
8
Тамақ құрамында кездесетін уыттардың əсерінен улану. Уланудың бұл түрі интоксикация деп аталады. Ол көбінесе стафилакоктар мен ботулинус баццилаларынан туындайды. Адам организміне стафилакокк əр түрлі жағдайларда түсуі мүмкін. Егер азық-түлікпен жұмыс істейтін жұмысшы терінің іріңдеп ауыздың жəне жұтқыншақтың талаурап, сондай-ақ баспа ауруларымен ауыратын болса, стафилакокк азық-түлікке, одан адам организміне түсіп улайды. Сүт, сүзбе, ірімшік, құймақ, балмұздақ жəне жылы жерде сақталған басқа да азық-түліктер стафилакокктар үшін тіршілік ететін қолайлы орта болып табылады. Стафилакоктармен уланудан сақтану үшін сүтті қайнату, жұмыртқаның сапасын мұқият тексеру керек, сондай-ақ еріген балмұздақты қайтадан қатырып пайдаланбаған жөн. Ботулинус микробы жүйке жүйесіне зақым келтіріп, ботулизм ауруын тудыратын у түзеді. Ботулинус микробы əсіресе тұрып қалған балықтарда жəне дұрыс зарарсыздандырылмаған консервілерде тез көбейеді. Сонымен қатар дұрыс өңделмеген ет өнімдерін пайдаланғанда осыған ұқсас аурулар пайда болуы мүмкін. Жоғарыда аталып өткен жəне тағы басқа да аурулардың алдын алу үшін адамның жеке басының жəне жалпы гигиеналық талаптар қатаң сақталу керек. Тамақ дайындауда мұқияттылықты талап ететін жағдай – қауіпсіздік ережелері. Ас дайындауда сақталатын ережелер күнделікті тұрмыспен байланысты. Себебі ас үйінде сақталатын ережелер күнделікті өмірде кездесіп жататын жəне сақталатын қарапайым ережелер. Ас дайындамастан бұрын керекті құралжабдықтарды дайындап алу керек. Құралдардың жай-күйін тексеру. Ас даярлауда кесу құралдарының ұшы өткір болғаны жөн. Өтпейтін құралдарды пайдалану əрі ыңғайсыз, əрі қауіпсіз. Өтпейтін құралмен кесілген немесе аршылған тағамдардың сəні де кетіп қалады, ас дайындаушы қолын немесе саусақтарын кесіп алуы да ықтимал. Тамақты пісіру кезінде ыдысқа май құйылғаннан кейін майға су тигізбеген дұрыс, су тиген май шашырап ас даярлаушының қолы, беті күйіп қалады. Тағамдардың қалдықтарын қоқысқа арналған ыдысқа тастау. Аталып өткен ережелерден басқа тамақ даярлау барысында қолданылатын техникалық құралдарды пайдалануға қойылатын талаптар бар. ХХІ ғасыр — ғылым мен техниканың биік шыңда дамыған заманы. Ғылымның өрісі кеңейген сайын, техника да өрісін жая бастады. Мысалы, бүгінгі таңда бір ас үйіне арналған сан алуан тұрмыстық техникалық жабдықтар бар. Атап айтар болсақ, асты жедел жылыту, суыту, еріту мақсатында қолданылатын қысқа толқынды пештер, ет тартқыштың да жабдықталған тоқ арқылы жұмыс істейтін түрі бар, тағамды өзі турап, кесіп, дайындап беретін Мейджик-Буллет құралы жəне т.б. Осы аталған құралдардың барлығын пайдалану біздің тұрмысқа қолайлы болғанымен, олардың да арнайы техникалық қауіпсіздік ережелерін сақтаған жөн. Себебі, бүгінгі күні шығып жатқан заманымызға сай техникалық құралдардың, өкінішке орай, сапасы төмен, резеткалары тез балқып кететін жағдайлар болып жатады. Мұндай жағдайда адамның тоққа түсіп қалуы ғажап емес. Сондықтан пайдаланбастан бұрын арнайы берілген нұсқаумен танысып, абай болған абзал. Анар БАЛТАБАЕВА, № 2 Шымкент қалалық балалар ауруханасы Педиатрия бөлімінің медбикесі
мемлекеттік коммуналдық қазыналық кəсіпорны (мемлекеттік лицензия №15003480 мерзімі шектелмеген)
2015-2016 оқу жылына төмендегі мамандықтар бойынша талапкерлерді қабылдайды 1
«Агрономия»
«Өсімдікті қорғау агрономы»
Білім алу мерзімі 9 сынып 11 сынып негізінде негізінде 3ж. 6 ай 2ж. 6 ай
2
«Өсімдік шаруашылығы»
«Көкөніс өсіруші» (жылыжайда)
2ж. 10 ай
10 ай
3
«Жерге орналастыру»
«Техник»
3ж. 6 ай
4
«Орман шаруашылығы, бақ-саябақ жəне ландшафт құрылысы»
«Орман мастері» «Орманшы»
3ж. 6 ай 2ж. 6 ай
2ж. 6 ай 2ж. 6 ай, 2ж. 6 ай, 10 ай
5
«Ауыл шаруашылығын механикаландыру»
«Техник-механик»
3ж. 6 ай
2ж. 6 ай
3ж. 10 ай
2ж. 10 ай
-
10 ай
2ж. 10 ай
1ж. 10 ай
«Техник-электрик»
3ж. 10 ай
2ж. 10 ай
«Эколог»
3ж. 10 ай
2ж. 10 ай
«Техник-технолог»
3ж. 6 ай
2ж. 6 ай
«Техник-технолог»
3ж. 6 ай
2ж. 6 ай
«Аспаз»
2ж. 10 ай
1ж 10 ай, 10 ай
«Стандарттау технигі»
2ж. 10 ай
1ж. 10 ай
«Экономист-бухгалтер» «Өндірістік оқыту шебері, техник»
2ж. 10 ай
1ж.10 ай
3ж. 10 ай
2ж. 10 ай
№
6
7 8 9 10 11 12 13 14 15
Мамандығы
«Ветеринария»
«Зоотехния» «Электрмен қамтамасыз ету» (салалар бойынша ) «Экология жəне табиғи ресурстарды тиімді пайдалану» «Консервілер жəне тағам концентраттары өндірісі» «Тамақтандыру кəсіпорындарының өнім өндіру технологиясы жəне оны ұйымдастыру» «Тамақтандыруды ұйымдастыру» «Метрология, стандарттау жəне сертификаттау» Есеп жəне аудит (салалар бойынша) «Кəсіптік білім беру» (салалар бойынша)
Біліктілігі
«Ветеринарлық техник» «Ветеринарлық фельдшер инспектор» «Ветеринарлық фельдшер» «Ветеринарлық санитар» «Жануарларды ветеринарлық өңдеуші операторы» «Жануарлар мен құстарды жасанды ұрықтандыру операторы» «Зертханашы» «Құс өсіруші техник»
16
«Сүт тағамдарының өндірісі»
«Техник-технолог»
2ж. 10 ай
17
«Ет жəне ет тағамдарының өндірісі»
«Техник-технолог»
3ж. 6 ай
Жергілікті жəне Республикалық бюджет негізінде оқитын оқушылар стипендиямен бірге жылына 2 рет жол ақымен қаржыландырылып, жатақханамен қамтамасыз етіледі. «Жұмыспен қамту - 2020» бағдарламасы аясында оқитын оқушылар стипендиямен бірге жылына 2 рет жол ақымен сондай-ақ, əр ай сайын жатақ орнына қаржылай қаражат төленеді. Сырттай оқу бөліміне жоғарыда көрсетілген барлық мамандықтар бойынша (1513000 - «Ветеринария» мамандығынан басқа) құжаттар қабылданады. Оқуға өтініштер күндізгі бөлімге 20 маусымнан 20 тамызға дейін, ал сырттай оқу бөліміне 20 маусымнан 20 қыркүйекке дейін қабылданады. Оқуға түсушілер колледж директорының атына жазылған өтінішіне қоса төмендегі құжаттарды тапсырады: · Білімі туралы құжаттың түп нұсқасы · (№063 прививка) №086У формадағы медициналық анықтама (1 жəне 2 топтағы мүгедектер үшін
1ж. 10 ай, 10 ай 2ж. 6 ай, 10 ай
ЕСК-ның шешімі) · 3х4 см өлшеміндегі 6 дана фото сурет · Ұлттық бірыңғай тестілеу (ҰБТ) нəтижелерінің сертификаты (ҰБТ тапсырмағандар қабылдау емтихандарын · колледжде тапсырады) · Жеке куəлік (төлқұжат) немесе туу туралы куəлік көшірмесі · Еңбек стажы барлардан нотариалды куəландырылған еңбек кітапшасының көшірмесі талап етіледі. · Мекен-жай туралы анықтама. КОЛЛЕДЖДІҢ МЕКЕН-ЖАЙЫ: 160000, ҚР ОҚО Шымкент қаласы, Қаратау ауданы, Тассай мөлтек ауданы. Университет аялдамасы. (44, 64, 65, 85 автобустары) БАЙЛАНЫС ТЕЛЕФОНДАРЫ: 8 (7252) 55-40-69, 55-40-64
Курорт «Сары-Агаш», санаторный комплекс «Алтынай» и «Алтынай Люкс» Виды предоставляемых услуг в санаторном комплексе «Алтынай» Санаторный комплекс «Алтынай» предоставляет на основании Государственной лицензии Серии ЛП № 00052DX следующие услуги: Рекомендуем пройти полное курс лечение от 7 до 14 дней. Это залог вашего здорьовия. Бесплатные услуги входящие в стоимость путевки: 1. Орошение кишечника минеральной водой; 2. Гинекологическое орошение минеральной водой; 3. Промывание желудка минеральной водой; 4. Дуоденальное зондирование (желчь) минеральной водой; 5. Минеральная ванна, душ минеральной водой; 6. Лечебные бассейны с гидромассажем; 7. Парафино-озокеритолечение; 8. Очистительные клизмы минеральной водой; 9. Слепое зондирование (дюбаж) минеральной водой; 10. Физиолечение (УВЧ, ингаляция травами и маслами, электрофорез, дарценвал, УФО). 11 Фито чай,и.т.д. 12. Урология
№ п/п
Номера
Общая стоимость на 1-го чел. в сутки
Стоимость номера в сутки
Стоимость 1 -го чел. на 7 дней
6 000
24 000
42 000
7 500 8 500 9 000 9 500
15 000 34 000 27 000 19 000 45 000 – за комнату 55 000 – за комнату
52 500 59 500 63 000 66 500
18 000 13 500 супруга Супруга+подросток
18 000 27 000 24 000 35 000 45 000 – за комн. 55 000 – за комн. 65 000 – за комн.
126 000 94 500
17 000 11500 Супруга+подросток 11 000
17 000 23 000 32 000 33 000
119 000 80 500
Корпус «Алтынай» Главный корпус
Платные медицинские услуги: Фитнес центр, закрытый бассейн, сауна, хаммам, финская, турецкая парная, тренажерная комната, циркулярный душ, восходящий душ, душ Шарко, грязелечение, СПА, джакузи, массажное кресло и.т.д. Диагностика: Инструментальные методы обследования УЗИ внутренних органов, эндоскопия, электрокардиограмма. Консультации врачей: невропатолог, уролог, гинеколог, терапевт, мануальный терапевт Иглорефлексотерапия, Медикаментозное лечение неврологических, кардиологических, урологических Дополнительные платные процедуры: пантовые ванны, селеновые ванны, скипидарные ванны, пихтовые ванны, кедровые бочки, аппаратное кишечное орошение (гидроколонотерпия), иглотерапия, массаж (общий и точечный)
1 2 3 4 5 7 8 9 9
Примечание: В стоимость путевки входит 4-х разовое питание, медицинское обслуживание, услуга транссфера с Шымкента до санатория. В номерах имеется холодильник, кондиционер, плазменный телевизор, душевая с водонагревателем и горячая вода.
1 2 3 4 5 6 7 1 1 3 4
4-х местный эконом класс 2-х местный эконом класс Полулюкс 4-х местный (1-2-3 этаж) Полулюкс 3-х местный (2 комнаты) Полулюкс 2-х местный VIP номера (72 м) №15, 16 VIP номера (80 м) № 14, 28 Детям до 6 лет Детям от 7 до 10 лет Корпус «Алтынай – Люкс»-А Полу люкс 1-о мест Полу люкс 2-х местный Полу люкс 2-х мест. (семей. пары) Полу люкс 3-х местный (семейный) Люкс100,101,103,104 VIP 102, 203,204 VIP 201,202 Корпус «Алтынай Люкс»-Б Полу люкс 1 мест. Полулюкс 2-х мест (семеиной пары) Полулюкс 3-х местный (семейный) Полулюкс 3-х местный
4 000 5 000
77 000
Адрес: ЮКО, Сарыагашский р-н, п. Коктерек. Тел.: +7(72537) 5 13 13 +7(7252) 57 14 31. Сот.: +7 (701) 736 73 15 Web-сайт: www.altinai.com Атқарушы директор Асыл ЖАПАНОВ Директордың орынбасары Қайыржан СЕМБАЕВ
«Əділет» ұлттық апталығының президенті Қуанышбек Тасболатұлы БОТАБЕКОВ
Жауапты редактор Алмас АҚЫЛБЕК Жауапты хатшы Мұрат СЕРІКБАЙҰЛЫ
Республикалық «Əділет» ұлттық апталық газеті алқа кеңесінің төрағасы Нағашыбек ҚАПАЛБЕКҰЛЫ Тілшілер қосынының жетекшісі Мұратбек ТОҚТАҒАЗИН Меншікті тілшілер: Доқтырхан ТҰРЛЫБЕК (Алматы қаласы) Гүлмира МƏНШƏРІПОВА, (Астана қаласы)
Жарнама жəне жазылу бөлімі Салтанат ИБРАГИМОВА Техникалық директор Константин МАРКОВ Видео-фотооператор Руслан НАСИРОВ Серік ҚОСАЕВ
Мекен-жайымыз: ҚР Астана қаласы, А. Иманов көшесі, 41/127. Шымкент қаласы, Қазыбек би көшесі, 84Б-үй. Байланыс үшін тел./факс: 8 (7252) 55-85-84 Ұялы: 8-777-557-08-52
Апталық Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне ақпарат министрлігінде есепке алынып, 27.12.2013 жылы есепке алу туралы №14077-Г куəлігі берілген. Аптасына бір рет жарық көреді. Таралымы - 15 000 дана. Тапсырыс - 0966.
Апталық Астана қаласы, "Ernur" Медиа холдингі" ЖШС (Сілеті көшесі, 30-үй) мен Шымкент қаласы, "ERNUR" ЖШС-нің (Т.Əлімқұлов көшесі, 22-үй) баспаханасында басылады