Ұлттық рух – ұлттың асыл қасиеті. Б.МОМЫШҰЛЫ
¦ÄIËÅÒ Газет 2010 жылғы 5 мамырдан шыға бастады
ҰЛТТЫҚ АПТАЛЫҚ
web: http://adiletgazeti.kz/
E-mail: gazeta_adilet@mail.ru №21 (224) = 29 мамыр = Жұма = 2015 жыл НАЦИОНАЛЬНЫЙ ЕЖЕНЕДЕЛЬНИК / NATIONAL WEEKLY / ULUSAL HAFTALIK / 國家周刊 / اﻟوطﻧﯾﺔ اﻷﺳﺑوﻋﻲ
Қытай астанасын 1215 жылы қазақ жобалаған
Мемлекет басшысы Хорватия Республикасының Премьер-Министрі Зоран Милановичті қабылдады
Президент РК Нурсултан НАЗАРБАЕВ:
«… никто не имеет права при запросе СМИ не давать информацию»
Кездесу барысында екі елдің сауда-экономика, инвестиция, отынэнергетика салаларындағы өзара ісқимылын жандандыру мəселелері талқыланды. Сондай-ақ халықаралық күн тəртібіндегі мейлінше өзекті жайттар қарастырылды.
Қазақстан Президенті еліміз бен Хорватия арасында достық қатынастар орнағанын атап өтті. – Мен тиімді екіжақты экономикалық байланыстар орнату үшін Хорватияға бірнеше рет бардым, өйткені біздің елдеріміздің арасында бұған ешқандай кедергі жоқ. Біздің елмен жұмыс істегісі келетін хорват компаниялары-
мен өзара ықпалдастық жөнінде менің тарапымнан тиісті тапсырмалар берілген, – деді Мемлекет басшысы. З.Миланович Қазақстан-Хорватия ынтымақтастығының қарқыны артып келе жатқанын, бұл өзара қарым-қатынастың негізгі салаларына оң ықпал етіп отырғанын атап өтті. Akorda.kz
Отандық ғалымдар 1000 градус температураға төзімді беймата жасап шығарды Кеше Алматыда «Ғылымға инвестиция жұмсау - ғылыми қамтымды экономиканың драйвері» деген тақырыппен «Инвестициялық көпір: Ғылым жəне бизнес» атты Халықаралық диалог алаңының екінші отырысы болып өтті. Аталмыш форум аясында ғалымдар инвесторларға өздерінің 30 инновациялық жобасын таныстырды. Осыған орай ұйымдастырылған арнайы көрме барысында таяуда ғана елімізде тұңғыш рет 300 градустық температураға дейін төтеп беретін отқа төзімді беймата мамандардың жəне бизнес өкілдерінің қызығушылығын тудырды. Осыған байланысты форум аясында ҚазАқпарат тілшісі осы жобаның авторы жəне жетекшісі Алматы технологиялық университетінің профессоры, техника ғылымдарының докторы Раушан Жылысбаевадан сұхбат алған болатын. - Раушан Оразқызы, осындай ерекше материалды жасау идеясы қалай туды? - Мен ширек ғасырдан бері металлургия саласында арнайы киімдер дайындау ісімен айналысып келемін. Кезінде жүн талшықтарынан жасалған, ыстыққа төзімді жаңа материалдар əзірледік. Кейін, уақыт өте келе тəжірибенің арқасында білімімізді жетілдіре түскен соң, өрт сөндіру саласына қажетті арнайы киімдер əзірлеу ісіне кірістік. Содан міне тамаша нəтижеге қол жеткізіп отырмыз. - Бұл бейматаны жасап шығаруға қанша уақыт жəне қанша қаржы жұмсалды? - Екі жылға жуық уақыт жұмсадық. Маған əрі шəкіртім əрі докторантым Əсем Таласбаева көмектесті. Сонымен қатар, Оңтүстік Кореяның Донгук университетінің белгілі ғалымдары атсалысты. Кейін өзіміздің университеттің базасында əзірленген бейматаны осы оңтүстіккореялық университеттің зертханасында термоманекенге кигізіп сынақтан өткіздік. Ол арнайы киімдердің астары ретінде 1000 градусқа дейінгі температураға, ал тікелей өртегенде 3 минут бойы Цельсий бойынша 300 градустық температураға төтеп берді жəне қалыбын сақтады! - Мұндай матаны енді нақты қандай мақсаттарға пайдалануға болады? - Өрт сөндіру саласында арнайы
киімдердің астыңғы төсемі, яғни астары ретінде, металлургия саласында тікелей өзін арнайы киім ретінде пайдалануға болады. Оған қоса, машина жасау саласында да қолдану мүмкіндіктері зор. - Бұл əзірлемелеріңіз патенттелген бе? - Иə, əрине патентін алдық. - Беймата қандай шикізаттардан жасалған? - Бұл тоқылып жасалмаған соң, беймата деп аталады ғой. Яғни былайша киізге ұқсайды. Оған белгілі бір шамада үй жануарларының, яғни
қой, ешкі, түйе жүндері жəне метаарамид синтетикалық талшығы пайдаланылады. Егер жүнмен метаарамидті жəй ғана араластырып, киіз секілді басып шығарсаңыз одан түк шықпайды. Бұл жерде басты құпия оның ерекше қабаттылығында! Яғни, жүн мен синтетикалық талшықтар белгілі бір мөлшерде, үйлесімді түрде қабатталып төселеді. Содан жылылықты өткізбейтін кедергі қалыптасады. Жалпы қалыңдығы қолдану аясына қарай 1 сантиметрден 3 сантиметрге дейін болады. - Раушан Оразқызы, бұл өнертабыстарыңызды ҚР ІІМ Төтенше
жағдайлар жөніндегі комитетіне құлаққағыс еттіңіздер ме? - Иə, хабарладық. Тіпті аталмыш комитеттің арнайы зертханасында сынақтан өткізіп үлгердік. Мамандар оң бағасын берді. Енді тапсырыстар түсер деген үміттеміз. Бұл бейматаның өндірісін жолға қою үшін алғашқы уақытта кем дегенде 50 мың АҚШ доллары қажет. - Ал бізде бүгінгі таңда өрт сөндіру саласында арнайы киімдер қайдан алынады? - Дайын күйінде Ресейден сатып алынады. - Сонда сіздердің дайындаған арнайы киімдеріңіздің отқа едəуір төзімділігімен қоса басқа қандай артықшылықтары бар? - Едəуір арзан! Егер біздің киімдердің бағасы 45 мың теңгеден 55 мың теңгеге дейін баратын болса, ресейлік арнайы киімдердің бағасы қолданыс аясына қарай 70 мың теңгеге дейін барады. Өйткені, бізде пайдаланылатын шикізат арзан. Бұған екінші сұрыпты жүндер де қолданыла беріледі. Өкінішке қарай қазіргі таңда малдың жүні мен терісі көп жағдайда кəдеге аспай жатыр. Ал ресейлік киімдерде астардың орнына резеңке қосылған арнайы маталар пайдаланылады. Оның үстіне қазіргі қолданыстағы арнайы киімдердің салмағы 4,5-5 келіге дейін баратын болса, біздің киімнің салмағы 3,5 келі. Өйткені жүн талшықтары ауа өткізгіш. Сондықтан жеңіл болады. Ал бұл, өрт сөндірушіге тез жəне ширақ қимылдауға, шаршамауға, адамдарды тез құтқаруға мүмкіндік береді. Сондықтан, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстанда жасалған өнімдердің саны мен сапасын арттыруға қатысты үндеуіне біз де атсалыссақ дейміз. Бүкіл əлем бойынша сұранысқа ие болып отырған өзіміздің отандық өнімімізді шығарғымыз келеді. - Əңгімеңізге рахмет. Жаппарберген Айбота ҚазАқпарат
Президент Казахстана Нурсултан Абишевич Назарбаев дал интервью телеканалу «Россия 24». В интервью программе «Мнение» с Эвелиной Закамской Глава нашего государства рассказал о дальнейших работах по демократизации общества, в частности о создании прозрачной политики, подотчетной народу в Казахстане, передает Informburo. «Все люди должны знать: если это не государственная тайна, то доступ к информации должен быть открытым! И никто не имеет права при запросе СМИ не давать информацию. И вообще это панацея, когда есть свободное общество, открытое для СМИ. Ничего не должно быть скрыто и ничего не должно быть сделано никому
неизвестным», — заявил Президент. Также Нурсултан Назарбаев сообщил, что это направление требует перераспределения властных полномочий в стране в целом — от президента к правительству и парламенту, от правительства к областным руководителям, от них — к местным органам. «Я жду большого сопротивления. Я специально перед выборами как платформу заявил, если народ поддержит меня в выполнении этих реформ. Ведь после стольких лет моего президентства и моих лет я на что-то серьезное решаюсь. И вот итоги выборов показали, что поддержка есть», — рассказал Назарбаев каналу «Россия 24». (Продолжение на 6 стр.)
ЖАЅА ЄИМАРАТ ЖЕТІСТІКТІЅ МЕКЕНІ БОЛЄАЙ
«Жердің сəні – егін, ердің сəні – білім» деген ұстанымда болған академик, химия ғылымдарының докторы, профессор Əбдімұса Қуатбековтың тікелей басшылығымен негізі қаланған Қазақстан инженерліпедагогикалық халықтар достығы университетіне биыл – 15 жыл. Осы айтулы күнмен жəне Қазақстан халқы Ассамблеясының 20 жылдығына орай аталған оқу орнында энергетика, инженерия, қаржы саласындағы қазақстандық жəне шетелдік ғалымдардың қатысуымен «Инженериядағы инновациялық көзқарас – Қазақстан экономикасы дамуының негізі» тақырыбындағы халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция болып өтті. Оған қатысушылар ең əуелі жыл өткен сайын құлашын кеңге жайып, топ жарып келе жатқан білім ордасындағы жаңадан салынған 6 қабатты оқу ғимаратының салтанатты ашылу рəсімін тамашалады.
Іс-шараға ОҚО əкімінің орынбасары Сəкен Қаныбеков, облыстық ардагерлер кеңесінің төрағасы Жеңісбек Мəуленқұлов, ел ағалары, белгілі кəсіпкерлер,
ұстаздар, студенттер мен бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері қатысты. (Жалғасы 2-бетте).
Қазақ ғарышкері А.Айымбетовтің қыркүйек айында ғарышқа ұшуы ықтимал
«... əйелге қол жұмсамақ түгілі дауыс көтеріп №21 (224) сөйлегеннің өзінде жауапқа тартылады» 29.05.2015 жыл
¦ÄIËÅÒ
«ЖАН ШЫРЫЛЫ» КҐЗДЕРГЕ ЖАС АЛЄЫЗДЫ Жуырда Ақмола облыстық Шахмет Құсайынов атындағы қазақ музыкалық-драма театры Астанаға гастрольдік іссапармен келді. Бұл өнер ұжымы елордалық көрерменнің назарына Сəкен Жүнісовтің «Абылай» атты тарихи толғауын, Жабал Ерғалиевтің «Жан шырылы» деген тақырыптағы драмасын жəне Ильгиз Зайниевтің лирикалық комедия жанрында жазылған «Люстра» қойылымын көрермен назарына ұсынды. Өз кезегінде «Жан шырылы» драмасы жиналған жұртшылықтың жүрегін тебірентіп, көптеген көрерменнің көздеріне жас алғызды. Аталған қойылымда əртістер төмендегідей оқиғаны өте əсерлі орындап шықты. Ислам дінін жамылған жат ағымдардың азғыруынан талай отбасының ойран болып жатқаны белгілі. Гүлнұр есімді кейіпкер сондай кері ағымдағы топтың арбауына түсіп қалады. Бұл қалай болады? Гүлнұр өмірлік серігі Асқармен бірге саудасаттықпен айналысады. Ал олардың бауыр еті баласы Жанар ата-анасының қолында болады. Таяу шығыс елдеріне жиі баратын екеуін кезекті бір сапарынан оралғандарында жақын жуықтары мүлдем танымай қалады. Өйткені қыздары Гүлнұр никаб киіп, бет-аузын тұмшалап алған еді. Бір жамандықтың боларын сезген ата-анасы қызына мұндай жүрістен аулақ болуын, никаб кию кері ағымға түскен жандардың харам тірлігі екенін, бұл
ақиқат жолы емес екенін айтып бəйек болады. Бірақ бұл жайында сан рет айтса да, Гүлнұр тіл алмайды. Тіптен туғандарына ауыр сөз айтып, қазақтың асыл мұрасы домбыраға ат тепкендей көз алартып қарайды. Ата-ана мен перзенті арасындағы мұндай түсініспеушілік дау-дамайға Жұман есімді кейіпкер араласып, Гүлнұрдың сөзін сөйлейді. Ол Гүлнұрдың жолдасы Асқар мен көптеген қазақтарды жат ағымға кіргізумен айналысатын содырлардың
жансызы болатын. Дəл осы уақытта Гүлнұр «дос жылатып, дұшпан күлдіріп айтарын» терең түсіне алмады. Сонымен не керек, ағайындылар арасындағы бұл жанжалдан соң, Гүлнұр шаңырақты тастап кете барады. Өзімен бірге ата-анасына əжептеуір серік болып, көз қуанышына айналған қызы Жанарды да алып кетеді. Бұдан соң мектеп табалдырығында оқитын қызын дəл өзі сықылды етіп киіндіреді. Көп ұзамай Сирияға аттанады. Олар Сирия-
дағы содырлардың лагеріне барғанда лаңкестердің жетекшісі жиһадқа шығатын адамдарды дайындап отырғанын көріп, оңбай қателескендеріне көз жеткізеді. Мұндағы адамдар ізгі мақсатты көздегендер емес, нағыз қатыгез-дер екенін сол кезде Гүлнұр анық көреді. Бірақ бəрі тым кеш. Артқа шегінер жол жоқ. Соған қарамастан Асқар жұбайы мен қызын қорғауға тырысып бағады. Бірақ қанша талпынғанмен түк шықпайды. Ақыры оққа ұшады. Арада біраз күндер өткен соң есінен айырылған Гүлнұр анасымен бір ауруханада жолығып қалады. Гүлнұрдың кері ағымның арнасына кеткеніне əбден күйінген əкесі дүниеден өткен, ал оны іздеуге жол тартқан бауыры ізім-ғайым жоғалған... Бір сөзбен айтқанда, бүтін бір отбасының өмірі ойран болады. Гүлнұрға осының бəрін айтып жатқан анасының өкпесі қара қазандай екенін, тіпті көңілі суып, іш тартқысы келмейтінін əртістер өте əсерлі орындайды. Өткен жылдың соңында премьерасы болған «Жан шырылының» авторы Жабал Ерғалиев болып табылады. Мақсаты мəнді, жұртшылыққа айтар ойы мағыналы бұл қойылым еліміздің басқа да өңірлерінде сахналанса ұрпақ санасының уланбауына сүбелі үлес қосар еді. Əлем халқын алаңдатып отырған терроризмнің тартқызар тақсыретін тарқатып түсіндірген бұл қойылым Мұратбек Оспановтың режиссерлығымен сахналанды. Г. МАНШАРИПОВА. Астана қаласы
ӘЙЕЛДЕРДІҢ ҚҰҚЫҒЫН ҚОРҒАУ – ЗАМАН ТАЛАБЫ Еліміз тəуелсіздігін алғаннан бері əйелдердің заңды мүдделері мен құқықтарын қорғауда жəне отбасындағы тұрмыстық қылмыстардың алдын алу саласында белгілі бір нəтижеге қол жеткізілді деп айта аламыз. Бұл Конституциямыздың жəне «Тұрмыстық зорлықтың алдын алу» туралы заңының іске асырыла бастауына да байланысты десек, артық айтқандық емес. Тек бұл ғана емес, сонымен қатар, еліміз 1997 жылдан бастап əйелдердің арнамысын қорғаушы əрі құқықтары мен бостандықтарына кепілдік беретін, конституциялық қағидаларды біртұтас жүзеге асыруды көздейтін, яғни əйелдердің жағдайларын жақсарту туралы мемлекеттік саяси тұжырымдаманы іске асыруда. Əйелдердің конституциялық құқықтары мен бостандықтарын, заңды мүдделерін құқыққа қайшы əрекеттерден қорғауды қамтамасыз етуде, əйелдерге қатысты зорлықзомбылықты ескерту жəне жолын кесу барысында ОҚО ІІД Шымкент ҚІІБ Қаратау ПБ ƏПБ əйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау тобы да сүбелі еңбек етіп келеді. Аталмыш топ өз жұмысын ұйымдастыруда қоғамдық ұйымдар, үкіметтік емес ұйымдар жəне мемлекеттік мекемелермен өзара үйлесімді қызмет атқаруда. Жасыратыны жоқ, тұрмыстық зорлық-зомбылыққа нəзік жандарымыз көбірек ұшырайды. Əйелдерге қатысты кемсітуді жою мақсатында 2009 жылы 4 желтоқсанда «Тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу туралы» Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды. Бұл заң
мемлекеттік органдарының, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, ұйымдардың жəне Қазақстан Республикасы азаматтарының тұрмыстық зорлық-зомбылық профилактикасы жөніндегі қызметінің құқықтық, экономикалық, əлеуметтік жəне ұйымдастырушылық негіздерін айқындайды. Жыл басынан бері Шымкент ҚІІБ Қаратау аудандық полиция бөліміне əйелдерге қатысты жалпы саны 472 қылмыс тіркелген. Нəзік жандыларға негізінен ұрлық, алаяқтық, қорқыту, бас бостандығынан заңсыз айыру, балаларды күтіп-бағуға арналған қаражатты төлеу жөніндегі міндеттерді орындамау, денсаулыққа зиян келтіру жəне зорлау сынды сипаттағы қылмыстар орын алады. ҚР Қылмыстық Кодексінің 24 бабы «Қылмысқа дайындалу жəне қылмыс жасауға оқталу» бойынша Шымкент қаласының Қаратау ауданында жыл басынан бері 12 қылмыс тіркеліп, заң талабына сəйкес 4 қылмыс сотқа жолданды, 5 қылмыс жəбірленушілердің татуласуымен қысқартылса, ал, 3 қылмыс бүгінде тергеу өндірісінде. Сондай-ақ, отбасы тұрмыстық саласында зорлық-зомбылық көрген əйелдер саны 167-ге артқан. Əйел азаматтарының бір отбасында тұратын күйеуінен, азаматтық некедегі күйеуінен, баласы немесе бірге тұратын туыстарынан зорлықзомбылық көрсе, ҚР «Тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу туралы» Заңының 20-бабына сəйкес, құқықбұзушы субъектісіне «Қорғау нұсқамасы» толтырылады. Қорғау нұсқамасы 10 тəулік мерзімге
шығарылады. Қорғау шаралары құқық бұзушы адамға жəне нақты мəн-жайларға байланысты айқындалады. Яғни, Заңдағы қорғау нұсқамасында көрсетілгендей, əйелге қол жұмсамақ түгілі дауыс көтеріп сөйлегеннің өзінде жауапқа тартылады. Қорғау нұсқамасын бұзған адамға бес айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салынады. Түрлі қылмыстардың алдын алу жəне жолын кесу үшін ең алдымен оның шығуының себептерін анықтау қажет. Осы тұрғыда ғалымдар тарапынан зерттеліп, зерделенген ақпаратқа сүйенсек, басты себеп болатын күрделі жəйттер азаматтардың жұмыссыздығының салдарынан туындаған отбасының тұрмыс жағдайының ауырлығы, маскүнемдік жəне нашақорлық жағдайлар. Сараптама қорытындыларына сүйенер болсақ, əйелдерге қарсы жасалатын қылмыстардың басты себептері: сезіктімен зəбір көрушінің бірігіп спиртті ішімдікті асыра ішуі, маскүнемдік əсерінен өзара ұрыс-керіс, жанжал-
ОБЛЫС МЕРЕЙІН АРТТЫРҒАН ТҮЛЕКТЕР ҰБТ ТАПСЫРМАЙДЫ
Оңтүстік Қазақстан облысындағы білім саласы жылдан-жылға жақсы жетістіктерге қол жеткізіп, нəтижесінде білім деңгейі алға жылжып келеді. Кеше «Оңтүстік ақпарат» баспасөз орталығында ОҚО білім, жастар саясаты жəне тілдерді дамыту басқармасының басшысы Альбина Елшиева осылай деді.
– Республикалық, облыстық жəне жергілікті бюджет есебінен 188 мектеп пен 41 балабақша бой көтерді. Бұл соңғы алты жылда атқарылған жұмыс. Үш ауысымда білім беретін мектеп мəселесі күн тəртібінде екені белгілі. Мұндай олқылықтың орнын толтыру бағытында біз нақты жұмыстар атқарып келеміз. Аймақта үш ауысымда білім беретін 30 мектептегі бұл проблемаға нүкте қойылды. Сонымен қатар, 64 апатты жағдайда тұрған білім ұяларының жайы өз шешімін тапты. Бүгінде облыста саманнан салынған мектеп саны 153-ке жетіп отыр. Бұл біз үшін тəуір көрсеткіш. Өйткені, бұған дейін оның саны 327-ні құраған болатын, - деген А.Елшиева үстіміздегі жылы республикалық, облыстық қазына есебінен бөлінетін 23,6 млрд. теңге қаржыға 101 білім нысанын салу жоспарланатынын да сүйіншілей жеткізді. Сонымен қатар, ол облыстағы оқушылардың жалпы білім беретін пəндер бойынша өткізілетін республикалық олимпиадада да 2012 жылдан бастап командалық есеп бойынша жүлделі орындарды олжалап келе жатқанын, осы жылы 15 мемлекеттен 480 оқушы қатысқан ХІ Халықаралық Жəутіков олимпиадасында оңтүстіктік 3 оқушы топ жарып, жүлдемен оралғанын жəне тағы басқа жарыстарда бағы мен бабын сынаған өрендердің жеңістерін тізбектеп, оларды ауыз толтырып айтар айтулы
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
жаңалық екенін мақтанышпен жеткізді. Жиналған қауымды алдағы маусым айында өтетін Ұлттық бірыңғай тестілеуге дайындық барысы қызықтырды. Бұл жайында басқарма басшысы төмендегідей дерек көздерін тарқатты. – Ұлттық бірыңғай тестілеу осы жылдың 2-8 маусым аралығында өтеді. Биыл 30982 оқушы 11 сынып бітірсе, солардың 18592-сі ҰБТ тапсыруға өтініш білдірген. Бұл жалпы мектеп бітіруші түлектердің 71 пайызын құрайды. Ал ҰБТ тапсыруға құлшыныс білдірмеген 12394 бітірушінің 4214-і техникалық жəне кəсіптік білім беруді жалғастыруын алға тартса, 432-сі шетелде білімін жалғастыратынын, 7744-і отбасы жəне денсаулық жағдайына байланысты, əскерге баруға, жұмыс жасайтынын, бірқатары кешенді тестілеу тапсыратынына ниеттенгенін айтқан. Осы ретте халықаралық, республикалық олимпиадалардан орын алып, облыс мерейін арттырған түлектеріміз ҰБТ тапсырмайды. Олар ешқандай сын кезеңді бастан өткермей-ақ өздері қалаған оқу орнында таңдаған мамандығы бойынша білім алады, - деп баса айтты. Жəне де ол Ұлттық бірыңғай тест өткізу пункттерінің арнайы мамандардың қырағы бақылауына алынатынын мəлім етті. Қазіргі күні ҚР Президенті Əкімшілігінің тапсырмасына сəйкес Оңтүстік Қазақстан облысындағы 16 ҰБТ өткізу пункттерінің материалдық базасына талдау жүргізілуде. ҰБТ өткізу пункттері 169 аудиториялармен, 226 бейнежазу камераларымен, 204 ұялы байланыс телефондарының сигналдарын тұншықтыру құралдарымен, 24 рамалы металл іздегіштермен, 196 салқындатқыштармен қамтамасыз етілген. Барлық аудиториялардағы бейнежазу камералары бейнетіркегіштерге желі арқылы жалғанған. Бейнетіркегіш құрылғының барлығы дерлік тестілеу барысын дискіге жазуға дайын тұр. Осылай деген Альбина Балғабайқызы биыл мектеп бітіруші түлектердің банкет кештері тек мектеп залы мен асханасында ғана атап өтілетінін, ал басқа да арнаулы орындарда өткізуге жол берілмейтін шегелеп, егер де бұл бұйрық бұзылған жағдайда мектеп директорына шара қолданылатынын қадап айтты. «Тəртіпсіз ел болмайды, тəртіпке бағынған құл болмайды» деген. Басшы осылай қоластындағыларды тəртіпке шақырып, оны қатаң қадағаласа, шығар шыңы биік болады емес пе?! Жібек ƏЛƏЙДАРҚЫЗЫ.
дың шығуы, тұрмыс қиыншылықтарын дұрыс түсініп бірігіп шешім табу жолын білмеу, ер мен əйел адамдар арасындағы бірін-бірі жек көрушілік сезімінің басым болуы, сезіктінің əйел затына айуандық көзқарасы, моральдық жəне өзімшілдік сезімінің жоғары болуы, зəбір көрушінің сезіктіге заттай тəуелді болуы, əйелдердің өз құқығын дұрыс білмеуі, сақтық шараларына мəн бермеулері, зəбір көруші əйел адамдардың тұрмыс тіршілігінің төмен болуы, жоғары жəне орта оқу орындарында, мектептерде мұғалімдер тарапынан, отбасында ата-аналар тарапынан сақтық шараларына дұрыс көңіл бөлмеуі, балаларға тəрбие беруде салғырттықтары да басты себеп болып саналады. Барлық жасалған қылмыстарға талдау жасалғанда тағы бір анықталғаны алаяқтардың алдауына орта жастағы əйелдер, ал, бұзақылық пен зорлыққа, əртүрлі дəрежедегі дене жарақаттарын алып зəбір көрушілікке жас қыздар мен келіншектер ұшырайды. Күн сайын
дерлік əр түрлі дəрежедегі денсаулыққа зиян келтіру оқиғалары болып тұрады. Бұл қылмыстың түрі негізінен тұрмысы нашар, заңсыз бірге тұратын ер мен əйел адамдар арасында, спиртті ішімдікті асыра ішетін отбасы орталарында болады. Тура осы жағдайлар отбасы мүшелерінің ажырасуына, оларды ата-ана құқығынан айыруға, сəтсіз отбасылардың көбеюіне, балалар мен жасөспірімдер қылмыстарының өрбуіне əкеп соғады. Шындығында, əйел – отбасының ұйытқысы, ол отбасында ғана емес, жалпы қоғамда да бейбітшілік пен тыныштықтың шырақшысы саналады. «Əйел – бір қолымен бесікті, екінші қолымен əлемді тербетеді» деген де соны білдірсе керек. Осындайда Елбасымыз Н.Ə.Назарбаевтың: «Əйел шексіз құдірет иесі. Тарих тағылымында ең айтулы өзгерістердің барлығы əйелдердің қолымен немесе əйелдер үшін жасалады» деген сөзі еске оралады. Қай халық болмасын əйел затына ықыласпен қараған, қазақ халқында əйелдің орны ерекше болған. Оны ана деп құрметтеп, қарындас деп еркелетіп отырған. Ер азаматтың тірегі, қамқоршысы болған əйелдер – қамыққанда сүйеу, тарыққанда тіреу, қамкөңілге жұбаныш бола білген. Əйел – азаматтың анасы, адамның тəрбиешісі. Ендеше, барша нəзік жандыларды қорғау – əркімнің азаматтық парызы. Қарлығаш СЕМЖАНОВА, ОҚО ІІД Шымкент ҚІІБ Қаратау ПБ ƏПБ əйелдерді зорлықзомбылықтан қорғау тобының инспекторы, полиция капитаны.
Алғыс арқалаған Айза Əр адамның өзіне тəн ғұмыр жолы, өзіне тəн тіршілік баяны бар. Сондай-ақ, еткен еңбек, көрген бейнет, тапқан зейнет, алған асу, жеткен биік əркімнің өмірінде əрқилы. Біздің бүгінгі кейіпкеріміз Ботабекова Айза Оңғарқызы 1957 жылы мамырдың 10 жұлдызында көршілес Ордабасы ауданы, Бадам елді мекені, Панфилов ауылында дүниеге келді. Бадам ауылындағы С.Сейфуллин атындағы орта мектепті тəмəмдаған жас бойжеткен арманына қол жеткізу үшін 1976 жылы Қызылорда қаласына білім алуға аттанады. Онда медициналық училищеде терең білім алып, өзі жан-жүрегімен қалаған мейірбике мамандығын меңгереді. Жас маман алғаш еңбек жолын Шымкент қаласында бастады. Ол облыс орталығындағы №2 асқазан-ішек жолдары ауруханасында мейірбике болып үш жылдай жұмыс істеді, тəжірибе жинақтады. Сол жерде жүріп өмірлік серігімен бас қосып түтін түтетті. 1980 жылдан бастап бүгінге дейін Арыс қаласындағы орталық аурухананың терапия бөлімінде табан аудармай мейірбике болып еңбек етіп келеді. Өз мамандығын сүйетін, өмірден тоқығаны мол, кісілік келбеті қалыптасқан жанның абзал қасиеттері туралы көп айтуға болады. Өзінің өнегелі өмір соқпағында сыйластық пен достықтың ұлағатын ұлықтап, өз ортасының сыйлысы болып келеді. Еңбек пен тұрмыс тəрбиесі, жеке басының кіршіксіз тазалығы отбасы үшін ғана емес, əріптестері мен тілектес дос-жаран үшін де абырой. Айзаны əріптестері де, ауруханаға жатып оның аялы қолынан ем алған емделушілер де ерекше құрметтейді. Еңбексүйгіштігі мен тиянақты іс-тірлігінің арқасында көптеген жетістіктерге қол жеткізген медицина қызметкері жас əріптестері үшін нағыз өмір мектебі екендігі даусыз. Ол денсаулық
саласындағы ұзақ жылғы жемісті еңбегі үшін, халықтың денсаулығын жақсартуға қосқан өзіндік үлесі үшін Арыс қаласы əкімінің алғыс хатымен, аудандық, облыстық кəсіподақ ұйымдарының мақтау грамоталарымен, Оңтүстік Қазақстан облыстық денсаулық сақтау басқармасының «Құрмет грамотасымен» т.б. марапатталды. Айза Оңғарқызы ешқашан үлкеннің жолын кескен емес. Кейбір замандастары секілді атақ-мансапқа да қызықпады. Өзі бір əулеттің үлкен келіні ретінде əлі күнге дейін қайындары мен қайынсіңлілеріне сыйлы əдемі жеңге болып адамдықтың тұғырынан түспей келеді. Жанашевтар əулетінің ғана емес, ағайын-туыстың алғысын алып қадірлі анасы бола білген Айза Оңғарқызы алтын асықтай үш ұл перзентке аяулы ана бола білді. Отбасында адал жар, аяулы ана, ұжымда сыйлы, үлкенге ілтипатты, кішіге қамқор, қатарластарына адал дос, еңбекте білікті маман ретінде үлгі тұтуға болады. Ол өмірлік серігі Жұматай Жанашевпен бірге Ербол, Ғани, Ғали есімді ұлдарына жақсы тəрбие-білім беріп, оларды қоғамның лайықты азаматы етіп тəрбиелеуге көп күш салды. Үлкен ұлы Ербол мен екінші ұлы Ғани Астана қаласында темір жол саласында табысты еңбек етуде, ал кенже ұлы Ғали Арыс қаласында орналасқан 44859 əскери бөлімде қызмет атқарады. Ұлдарынан өрген Шыңғыс, Дамир, Рахман, Əмина жəне Дінмұхаммедтей тəптəтті, тілдері бал шырын немерелері бар. Қарапайым, қағілез, жақсылыққа жаны құштар, адамдық болмысын биік ұстап, ешкімнің ала жібін аттамайтын ол өмірде адамгершіліктің ақ туынан айнымай, бір қалыптан танбай өмірінің елу сегізінші көктеміне қадам басты. Ақ желеңді абзал жан Айза Оңғарқызына ағайынтуыстарыңыз бен бауырларыңыздың əрдайым құрметіне бөленіп жадырап жүре беріңіз, қуанышты мен бақытты сəттер жаныңызға серік болсын! - дей отырып, шын көңілден зор денсаулық, қажымас қайрат, отбасына баянды бақыт, толағай табыс тілейміз. Роза СҰЛТАНƏЛИЕВА, Қазақстан Журналистер Одағының мүшесі.
2
ЖАҢА ҒИМАРАТ ЖЕТІСТІКТІҢ МЕКЕНІ БОЛҒАЙ (Соңы. Басы 1-бетте). Өз сөзінде С. Қаныбеков: – Құрметті халайық! Оқу орнының жаңа ғимараты құтты болсын. Бұл білім ұясы ұжымының өскелең ұрпаққа жасап жатқан үлкен қамқорлығы. Яғни, оларды сапалы білім нəрімен сусындатудағы негізгі мақсаты. Мұнда 150-ден астам студент грант бойынша білім алса, оқу орнының президенті Əбдімұса Мұратұлының тікелей қамқорлығының арқасында 200-ден аса жас талап тегін білім алуда. Енді жас өрендерге қойылатын талап – білім алу. Білімді қару етіп, талмай, тынбай іздене беріңіздер. Келешекте оқу ордасының мақтанышы болар, ел мерейін асырар мамандар даярлана берсін, - деген игі тілек айтты. Одан соң сөз алған Ж. Мəуленқұлов бұдан бірнеше жыл уақытпен салыстырғанда оқу орнының адамның таңданысын туғызатындай болып өзгеруіне қуанышты екенін білдіріп жиналған жұртшылыққа былай деп ізгі тілек білдірді. – Елбасы əу бастан-ақ елімізде жастардың білім алуына барлық жағдай жасауды алға тартып келеді. Өйткені сапалы біліммен қаруланған мемлекет қуатты болары анық. Ал жастарға білім беретін осындай білім ордалары екені белгілі. Ендеше, құрметті жастар! Бүгінгі оқу ғимараты бұл университет басшылығының сіздерге деген тартуы. Осы мүмкіндікті дұрыс пайдаланыңыздар. Білім алыңыздар. Келешекте осы ұядан ұшқан мамандардың ел мақтанышына айналатын ғалым боларына үлкен сенім артамын. Өз кезегінде ел ағаларының бұл сөзі жастар бойындағы жауапкершілікті тағы бір оятып, білім алуда оларды аянбай еңбек етуге жетелей түсері анық. Сондай-ақ, оқу орнының президенті Əбдімұса Мұратұлы жаңа оқу ғимаратының ашылуымен шəкірттерін құттықтап: – Құрметті əріптестер! Құрметті ағалар! Бүгін үлкен салтанатты күн. Бұл жаңа ғимарат сіздерге жасалған жағдай. Əрине, мұндай сəулетті, еңселі ғимарат салу үлкен қажырлықты, еңбекті талап етті. Үлкен үміттер артылды. Сол үкілеген үмітімізді сіздер саналы тəрбиемен сапалы білім алып, білікті əрі білгір маман болу арқылы ақтайсыздар деген сенім білдіремін. Осы жолда аянбай тер төгетін ұстаздардың да еңбектері жемісті болсын. Ортамыз тола берсін. Оқу орнымызда білім алуға талпыныс білдіретін талапкерлер көбейе бергей, - деп ақтілеу айтты. Одан соң жаңа оқу ғимаратының лентасы қиылды. Лентаны қию құрметі университет президенті Ə. Қуатбеков пен облыс əкімінің орынбасары С.Қаныбековке табысталды. Салтанатты ашылудан соң жаңа оқу ғимаратының мəжіліс залында «Инженериядағы инновациялық көзқарас – Қазақстан экономикасы дамуының негізі» атты халықаралық ғылыми-тəжірибелік конференция өз жұмысын бастап кетті. Жиында алғаш сөз алған облыс əкімінің орынбасары Сəкен Қаныбеков: – Облыс əкімі Асқар Мырзахметов еліміздің білім саласының дамуына айтарлықтай үлес қосып, жастарды білім нəрімен сусындаудағы ересен еңбегі үшін Əбдімұса Қуатбековты Алғыс хатпен марапаттады. Жылы сөздер мен ізгі лебіздер жазылған осы Алғыс хатты өзіңізге тапсыра отырып, біз сізді мақтаныш ретінде үлгі тұтатынымызды ерекше атап өткім келеді. Бүгін өз бастамаларыңызбен шетелдік ғалымдарды қатыстырып жиын өткізіп отырсыздар. Бұл үлкен еңбек. Əсіресе сіздің Арыс қаласындағы жетім балалар үйіндегі өрендерге қамқорлық танытып, тіпті олардың бірқатарын өз оқу орныңызда тегін оқытып жатқаныңызға шексіз разымыз. Еңбегіңіз өне берсін. Сіз бастаған ұжым биіктерден көрінсін, - деді. Конференцияда университеттің ректоры, м.ғ.д., профессор Рабиға Қуатбекова «Қазақстан халықтар достығы университетінің қалыптасу негізі жəне даму перспективалары» атты баяндама оқыды. Ол баяндамасында оқу орнының арғы-бергі тарихымен жиналғандарды таныстырып өтті. 2000 жылы Қазақстан мен Өзбекстан еліндегі ынтымақтастықты нығайтып, əрі еліміздегі екі ұлттың бірлігін арттыру бағытындағы Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың саясатын қолдау мақсатында ашылған бұл оқу орны ең алғаш Қазақөзбек инженерлі-гуманитарлық университет болып ашылған. Бірақ бұл жерде екі ұлттың ғана емес, өзге де ұлт пен ұлыс өкілдері өрендерінің білім алуына байланысты оқу ордасы 2005 жылы Қазақстан халықтар достығы университеті болып өзгертілді. Елбасының сапалы білім алуды нығайту мақсатында жүзеге асқан білім ордаларының бірігуі кезінде бұл білім ордасы мен аймақтағы Оңтүстік Қазақстан педагогикалық университет бірігіп, соның негізінде атауы Қазақстан инженерлі- педагогикалық халықтар достығы университеті болып өзгертілді. 2013 жылы мемлекеттік аттестациядан сəтті өткені үшін мемлекеттік лицензия алған университетте бүгінде 13 мыңға жуық студент оқиды. 500ден астам ұлағатты ұстаздар қауымы жұмыс істейді. 146 студент мемлекеттік грантпен, 200-ден астам студенттің əртүрлі əлеуметтік жағдайлары ескеріліп оқу орнында тегін білім алады. Тоғыз оқу кешені, 5 кітапхана, 5 оқу залы, 23 ғаламторға қосылған компьютер сыныптары, 3 жатақхана, 4 медициналық пункт пен 4 спорттық кешен, 5 асхана, 6 факультет, 13 кафедра жұмыс істейтін бұл білім ордасы əлі де талай биіктерден көрінуді жоспарлап отыр. Өз баяндамасында осы деректерді алға тартқан оқу орнының ректоры Рабиға Əбдімұсақызының баяндамасынан соң жаратылыстану ғылымы бағытына негізделген тақырыптарда Ресей халықтар достығы универсиетінің профессоры Р. Мухарлямов, Ташкент химия-технология институтының профессоры Ғ. Рахманбердиев жəне т.б ғалымдар баяндама оқыды. Жиында Женевадағы жоғары Бизнес жəне басқару институтының өкілі Есения Малачлых Михайловна университет президенті Ə. Қуатбековты жоғары деңгейдегі кəсіби басқарушылық шеберлігі үшін аталған институттың «Золотая сова» («Алтын үкі») дипломын табыстады. Бұл Əбдімұса Қуатбековтың іскерлігін, ізденгіштігін тағы да дəлелдей түсті. Іс-шара кезінде білім ордасының ректоры Рабиға Қуатбекова жаңа оқу ғимаратының бой көтеруіне оның басықасында жүріп, сүбелі үлес қосқан университеттің вицепрезиденті Нұрлан Қуатбековтың еңбегін бөле-жара атап өтті. Бір жарым жыл бұрын құрылысы басталған жаңа оқу ғимаратының пайдалануға берілгені үшін ерекше əсерге бөленген Нұрлан Əбдімұсаұлы өз қуанышын бізге былай деп жеткізді. – Бұл жерде 35 оқу кабинеті бар. Құрылыс кезінде барлық санитарлық норма мен ережелер ескерілді. Ғылыми зерттеу лабораториямен қамтылғанын да ерекше атап өткім келеді. Заманауи үлгіде салынған бұл оқу орны өнерлі, білімді жастардың ұясы бола берсін дегім келеді. Барлығы да келешек ұрпақ үшін жасалған жағдай. Біздің алдағы уақытта көптеген жоспарларымыз бар. Соның бірі 300 орынға лайықталған 4 қабатты жатақхана салу болып табылады. Бұл игі жоспардың орындалар күнінің ауылы алыс болмайды деп сенемін, - деді. Сөз соңында біз Қазақстан халқы Ассамблеясының 20 жылдығы, Ұлы Жеңістің 70 жылдығы сынды жылмен тұспатұс келген Қазақстан инженерлі-педагогикалық халықтар достығы университетін 15 жылдық айтулы күнімен құттықтай отырып, оқу орнының бұдан да биік белестерді бағындыруына тілектестік танытамыз. Салтанат ИБРАГИМОВА.
Н. Қуатбеков
ЕЛ ТЫНЫСЫ
Қазір де көптеген отбасыларда сол бір №21 (224) саяси зұлматтың ауыр табы бар 29.05.2015 жыл
ҚОҒАМ
¦ÄIËÅÒ
МӘРТӨБЕ
» Е Г Е Б Ө Т С Ы Қ О Қ « Ы Д А Р А Б П АЙНАЛЫ Онсыз да қаптаған көліктерден шығатын улы газдан құтыла алмай жүрген шымкенттіктердің мазасын тағы бір қолқаны қабатын жаман иіс алып бара жатыр. Бұған көліктің қатысы жоқ. Халықты улап отырған қоқыс полигонынан шығатын иіс.
Былтыр Шымкентке іргелес жатқан Сайрам, Ордабасы аудандарынан 40 шақты ауыл қосылып, қалада 4-ші болып, Қаратау ауданы құрылғанын жақсы білесіздер. Қала билігі алаулатып, жалаулатып ашқан осы ауданға қарасты Таскен мен Мəртөбе ауылының тұрғындары ауыл маңындағы қоқыс полигонының жұмыс істеуіне қарсы болып отыр. Айтуларынша, жыл басынан бері жұмыс істей бастаған күлқоқыс төгетін орыннан шығатын сасық иіске шыдау мүмкін емес көрінеді. Əбден зəрезап болған мəртөбеліктер ауру-сырқаудың да көбейіп бара жатқанын айтып, жыларман болуда. Ал енді санитарлық талаптарға келсек, соған сай қоқыс полигоны елдімекеннен үш шақырымдай алыс орналасуы тиіс екен. Бірақ аталмыш ауылдардың іргесіндегі күл-қоқыс орны бұл талаптарға мүлде сай келмейді. Үш шақырым былай тұрсын, жоғарыда айтылған Мəртөбе ауылы қоқыс тасталатын жерден бар болғаны 300400 метр жерде ғана орналасқан. Тұрғындар болса сенсек, сары ауру, іш өту, демікпе секілді дерттердің дендеп бара жатқанын айтып дабыл қағуда. Ауыл ішін бұрын соңды болмаған шыбын мен маса молынан қаптап кетіпті. Балалар іш өту, асқазан ауру, бас ауруға шалдыға бастаған. Көпшілігі
қауіпті тері ауруы – қотыр болып жатқанға ұқсайды. Асыра сілтеу емес тіпті мектеп жасындағы балалар да биттей бастаған. Ауыл тұрғыны Талдыкүл Қолдасова: «Кешкілік тамағымызды іше алмаймыз. Түтін тура үйге қарай келеді. Оған мына жақтағы цемент зауытынан шығатын иіс тағы қосылады. Адамдарды өлтіре ме, тоқтатыңыздар», - дейді. Бұған қоса қоқыс полигоны елдімекен мен мазараттың ортасында орналасқан. Қоқыстың ішін атжалман қаптап, адамдарға шабуыл жасай бастапты. Не керек, сол маңды мекен еткен халық қала билігінің осы жерге қоқыс тастай тұрайық деген шешімдеріне наразы болып отыр. Жанайқайларын БАҚ арқылы жеткізуде. Қоқыс полигонына күніне орта есеппен 40-45 тонна тұрмыстық қалдық төгілетін болса керек. Ауыл азаматтары Кеңес үкіметі тұсында бір рет ашылып қайта жабылып қалған қоқыс алаңының қазіргі жұмысы заңсыз деп санайды. Мəртөбе ауылының биі Оразалы Кенжебеков осыған қатысты: «Прокурордың, эколог пен санэпидстансаның ауызша айтқандарына қарағанда бұл заңсыз екен. Бірақ бізге жазбаша түрде ешқандай жауап берген жоқ. Қала əкімдігі осының заңсыз екенін біле тұра, қоқыс тастауды тоқтатар емес», - дейді. Алайда шенеуніктер полигонның жұмысы заңды деп отыр. Қаланың аумағы ұлғайғандықтан, бұл жер уақытша қолданыста екен. Ал елсіз аумақтан қоқыс төгетін алаң салу ісі қазір қаралып жатқан көрінеді. Бұған қажетті жер де белгіленіп қойған. Шымкент қалалық тұрғын үй коммуналдық шаруашылық бөлімінің сектор
меңгерушісі Бақдəулет Мəлімовтың айтуынша жерге мемлекеттік акті алу уақытты талап етеді. Одан басқа жобалық-сметалық құжаттама дайындаулары керек. Бұның барлығына ең кемі жарты жыл кетеді-міс. Қараша айында мəселе шешіледі деп сендіреді қала билігі. Оған дейін ауыл халқы шыдай тұруы тиіс. Алты ай деген алты апта не алты күн емес. Бірталай уақыт. Халықты осыншама уақыт сасық иіске көміп қоюға болады ма? Біз осыны түсіне алар емеспіз. Баяғыдан тиісті жер дайындалып қойса, жыл басынан бері жоғарыда айтып өткен құжат түрлерін жасап үлгеруге болар еді ғой. «Басқа түскен баспақшыл» дейді. Қолаңса иістен əбден ығыры шыққан халықты түсінуге болады. Əкім-қаралар сол маңда тұрса көрер едік, 6 ай түгілі 6 сағат шыдай алар ма екен? Мұндайда халық «басы ауырмастың нан жесін қара» деуші еді, соның кері келіп тұрған сияқты. Алда аптап ыстығымен маусым айы шіліңгір шілде келе жатыр. Күн ысыған сайын қоқыс та саси түседі. Осыны Дархан Сатыбалды бастаған қала билігі ойлап отыр ма екен өзі? Халықтың сенімін арқалап, халық үшін қызмет істеп отырмыз деген соң сол үдеден шыға білу керек. Ал енді «6 ай шыдай тұрсын» деу халыққа жаны ашығандық емес деп түсінеміз. Шындап кіріссе бұл мəселені 1-2 аптада-ақ шешіп тастауға болады. Құжат жасау əкімнің қол астындағы қызметкерлердің құзыретіндегі шаруа. «Тездетіңдер» деп шегелеп тапсырма берсе бұл қиындықты тез арада-ақ шешіп тастауға болады. Марат СМАҒҰЛ.
ЗАҒИПА МЕН АЗАТ ДЕТЕКТИВТЕН СОНША НЕГЕ ҚОРЫҚТЫ?
Сəрсенбі күні мəжілісмендердің алдына жекеменшік детективтер туралы заң жобасы келіп түскенді. Онымен танысқан халық қалаулылары екіге жарылып, қызыл кеңірдек болып айтысыптартысып, біраз жерге дейін барды. Əсіресе Зағипа Балиеваның дауысы жарқынжарқын шықты. Көңілінде əлдебір қорқыныштың барын байқағандай болдық. Сезіп отырғаныңыздай заңгер апамыз заңның қабылдануына, қабылданған күнде де жеке детектив құзыретінің күшеюіне барын салып қарсы шықты.
Жалғыз Зағипа емес, заңның атын естігенде депутат Азат Перуашев те шоршып түсті. Бұл заңды қабылдап, детективтердің құзыретін кеңейтіп жіберсек бұлар дегеніңіз бизнестің дамуына кері əсерін тигізеді, бақталастар бір-бірін аңдытып, «компромат» жинай бастайды деп өңі қуарып кетті. Ал енді бұл заңның жасалуына кім жəне қашан түрткі болғанын айта кетейік. Елбасы қаңтар айындағы Жолдауында республикада жекеменшік детектив қызметі институтын енгізу міндетін алға қойған болатын. Іле-шала Əділет министрлігі заң жобасын дайындауға кірісіп кетті. Елбасының көздегені не дегенге келсек, бұл демократиялық қоғамға өте қажет нəрсе. Тапсырыс берушілердің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауға келгенде таптырмайтын дүние. Былайша айтқанда сізге қатысты қандай да бір заңбұзушылық немесе қылмыстық əрекет жасалып, оны құқық қорғау орындары жіті тексермей, зерттемей жатса жəне олардың ісі көңіліңізден шықпайды деп тапсаңыз детектив жалдай аласыз. Ол өз кезегінде қолында бар құзыретімен қайткенде сізді жақтап не болмаса сізге қажетті мəліметтерді жинайды. Осылайша əділдіктің орнауына барынша үлес қосады. Керемет емес пе? Бұл дегеніңіз – Шерлок Холмстар мен мисс Марплдар көбейеді деген сөз. Зағипа мен Азаттардың өре түрегелгендері де осы. Яғни, Шерлоктар не істеп не қойғандарын қазбалай бастауы мүмкін. Азаттың шырылдауының себебі артында мыңдаған кəсіпкерлер тұр. Кəсіпкерлердің барлығы тап бір осы адал жолмен кəсіп бастап, заңды негізде тірлік істеп отыр дей алмайсыз. Біреулерге пара беріп, біреулерден пара алып, əйтеуір заңды белден басып байығандары өте көп. Жəне сол заңсыздықтарын ары қарай жалғастыра беретініне де сенімдіміз. Бірақ мынау детектив деген «пəле» осыған біраз кедергі келтірейін деп тұр. Бəсекелес болып жүргендер артына осыларды салып қоюы мүмкін. Əбден ішкі істер органдарымен ауыз жаласып, үйреніп қалған бейбақтар детективпен ауыз жаласа алмайды. Себебі оның аузын біреу жалап, жалдап қойған. Өз партиясын кəсіпкерлер партиясы деп ресми емес атаумен атайтын Азат бауырымыз осының бəрін ақылға салып, ойланып қойған. Арты не боларын біліп отыр. Ертең елде «кəсіпкерлер ісі» басталып кетсе өзіне де
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
оңай тимеуі мүмкін. Жоғары жақтың үлкен креслоларының бірінен үміт етіп жүрген болса əжептеуір соққы болып тиетіні анық. Ал Зағипа Балиеваның неге сонша шыж-быж болғанына таң қалдық. Мүмкін сезікті секіреді болып жатқан шығар, қалай ойлайсыз? Артында көлеңкелі бизнесі не болмаса бұқарадан жасыратын бірдеңесі бар болғаны ма? Не десек те депутаттар бекерден-бекер қарсы болып отырған жоқ. Бір гəп бары анық. Əзірге желеу етіп отырғандары – халықтың қамы. Солардың құқығы тапталып қалмай ма деп қорыққансығандай көрінеді. Бірақ зерделеп қараған адамға бұдан халық ұтпаса ұтылмайтыны анық. Жоғарыда айтқанымыздай заң жобасын əділет министрлігі дайындап берген. Дегенмен, детективтік қызмет ішкі істер министрлігінің құзырында екен. Біздіңше, Елбасының бұл бастамасын толық қолдауға болатын сияқты. Себебі полицейлер əбден халықтың сенімінен шығып кеткен. Болмайтын майда-шүйде істің өзін тексеруге жарты жылын сарп ететін жағдайлар өте көп. Жəне жүктемелерінің де бастарынан асып жатқанын мойындау керек. Себебі елде қылмыс саны жыл санап артқан үстіне артып барады. Пəленбай мың халыққа бірнеше ондаған тергеуші қайтіп жарытып қызмет ете қойсын. Елбасы да осыны түсінгеніне шүбəміз жоқ. Оның үстіне құқықтық-азаматтық қоғам құру үшін заң талаптары тез əрі əділ орындалуы керек. Дəл осы жерде көмекке детективтер келеді. Осылайша тергеушінің үйреншікті тірлігін детективке беруге біраз депутаттар үзілді-кесілді қарсы болды. Полицейдің үстіне тағы бір ұйым құрудың пайда беретініне сенгісі жоқ. Тағы сол Зағипа апамыз: «Құқық бар жерде өте-өте абайлау қажет. Себебі бір рет оны заңмен жіберсек, содан кейін қайтып ала алмаймыз», - дейді. Қанша улап-шулағанымен бір сағаттан аса талқыланған заң жобасын депутаттар бірінші оқылымда-ақ мақұлдап жіберді. Енді Сенат пен Президенттің мақұлдауын күтеміз. Олар да «алға» десе Зағипа мен Азаттардың өңі оңбайын деп тұр. Əліптің артын бағайық. Дəурен ƏБДІРАМАНОВ
3
ҚҰРТҚА БАБАНЫҢ ҚАСИЕТІ КӨП Қазақтың атақты тəуібі, асқан білгір абызы Құртқа Сұлтанқожаұлы (17701906) жайлы ел көп біле бермейді. Қасиетті тұлға Жетісу, көршілес қырғыз, өзбек еліне белгілі атақты емші, əулие жан болған. Түрлі шөптерден дəрілер жасаған. Қоқандықтар мен қазақтардың соғысында сарбаздармен ілесіп жүріп, жаралыларды емдеп, ота жасап, еттегі, сүйектегі садақ оғын алған. Құртқа тəуіп арабша, парсыша білім алған сауатты адам болған. Ол үш ғасырды көрген адам. 1770 жылы туып, 1906 жылы қайтыс болған. Оның 136 жыл өмір сүруі көптеген сырқаттардан өзгені ғана емес, өзін-өзі емдей білгендігінің дəлелі болса керек. Жүзден асқан соң, маржандай тізіліп, жұмсақ тіс шығыпты. Ол өзіне операция жасап, ауырған аяғын кесуі, жасанды ағаш аяқпен жүруі де сол біліктілігінің дəлелі. Құртқа тəуіп тек сынықшы, емші ғана емес елге қамқор болған қайраткер адам. Жаугершілік заманда шашырап кеткен туыстарының басын жиып, біріктіріп қамқорлық жасаған. Аталас туыстары оны: «Ел иесі – Құртқа» деп атаған. Əкесі Сұлтанқожа да 18-ғасырда өмір сүрген атақты емші, сынықшы болған. Құртқаны əкесі өмір бойы қасына ілестіріп, соғыста жарақаттанғандарды емдеу кəсібінің егжей-тегжейін іс жүзінде үйретіп отырған. 2002 жылы 9 тамыз күні Шилібастауда биіктігі 13,6 метр Құртқа тəуіп кесенесі ашылды. Елге белгілі жазушы Нағашыбек Қапалбекұлы 2008 жылы «Құртқа тəуіп» атты кітап жазды. Бүгінде Қарасай ауданы Көксай ауылында Құртқа тəуіп атында мешіт бар. Алматы қаласында Құртқа тəуіп атындағы Проскопиялық ғылымдар жəне халық, шығыс, дəстүрлі медицина дəрігерлерінің ғылыми
академиясы жұмыс істейді. Жуырда осы тəуіп жерленген Шилібастау өңірінде Астана, Алматы қалалары мен Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан жəне басқа да облыстардан өңірлерден арнайы жиналған зиялы қауым өкілдері, ғалымоқымыстылар, халық емшілері бас қосып, бабаның бейітіне құран оқытып, құрбан шалды. Осында өткізілген жиында Құртқа тəуіп жайында зерттеп жазып жүрген жазушы Нағашыбек Қапалбекұлы, Құртқа тəуіп атындағы республикалық халық емшілер орталығының президенті, профессор Шəкен Шынтаев, профессор, Құртқа тəуіп ұрпағы Жолмұхан Түрікпенұлы, Оңтүстік Қазақстан облысы Сайрам ауданынан келген Мұхтар Ұзақов, Тараз қаласынан келген жазушы, драматург Əлібек Əмзеұлы жəне де Ақансері Қошқарбаев, Бекжан Махметов жəне басқалар сөз сөйлеп, өз ойларын ортаға салды. Құртқа бабаның тікелей ұрпағы Сəбит Бұлтбаев, жазушы-драматург Əлібек Əмзеұлы, ардагер-педагог Мұхтар Ұзақов Құртқа тəуіп атындағы ғылыми академияның Алғыс хатымен марапатталды. Қазыбек бек кентіндегі мешітке Құртқа тəуіп есімі берілгенін жиналғандар ақжолтай жаңалық ретінде қуанып қабылдады. Содан соң жиналғандар келешекте Құртқа тəуіп жайлы тарихи-танымдық кітап жазып шығару, медициналық бір оқу орнына оның есімін беру, зерттеу, зерделеу жұмыстарын жалғастыра беру жөнінде пікір алмасты. С. ƏШІМОВА
31 мамыр – Саяси қуғын-сүргін жəне ашаршылық құрбандарын еске алу күні
ЌЎРБАНДАРЄА ТАЄЗЫМ ЕТУ – ЌАСИЕТ 1997 жылдан бастап «31 мамыр – Саяси қуғын-сүргін жəне ашаршылық құрбандарын еске алу күні» болып ресми түрде бекітілген. Бұл Қазақстан үшін ерекше аталып өтетін қаралы күн. Біз оны қаралы күн деп атап өтіп, оңай айта салғанымызбен, оның түбінде үлкен қайғы-қасірет жатыр. Əрбір қазақтың баласы осы қайғы-қасіретті ұмытпауы керек. Қазақта «жұт жеті ағайынды» дейді ғой. Оған 1937 жылы репрессия келіп қосылды. Сол жылдары шығып тұрған газеттерде күзде егінді орып болғаннан кейін қалған масақты тергені үшін сотталып, тіпті халық жауы аталып атылған адамдар туралы ақпарат бар. Алайда, бүгінге дейін біз шындықтың көзіне тура қарай алмай келеміз. Қазақстанның тарихына қатысты көп дүниелер, əсіресе осы ашаршылық пен қуғынсүргінге қатысты дүниелер ашылған жоқ. Сол кездердегі КГБның, НКВД-ның, кейінгі ҰҚК-нің архивтерінде том-том болып қапталып жатыр. 1937-1939 жылдар аралығында қазақтың бас көтерер зиялы қауымының көпшілігі қуғын-сүргін құрбанына айналды. Жұбан Молдағалиев «Мен қазақпын» атты өлеңінде: Мен – қазақпын мың өліп, мың тірілген, Жөргегімде таныстым мұң тіліммен. Жылағанда жүрегім күн тұтылып, Қуанғанда күлкімнен түн түрілген, – деп жырлағандай, қазақтың басынан өтпеген зұлмат кемде-кем. Алайда, тоталитарлық саясаттың машинасы бəрінен асып түсті. Қазір осы датаны аза тұту күні ретінде атап өту парызымыз. Себебі, өткенін ұмытқан ұлттың болашағы да жоқ. Сондықтан мамырдың 31-і күні Қазақстанның түкпір-түкпірінде қуғын-сүргін құрбандарының ұрпақтарымен кездесулер өтіп, түрлі іс-шаралар өтеді. Тəуелсіздік алғаннан кейін 1993 жылы сəуірдің 14-інде «Жаппай саяси қуғын-сүргін құрбандарын ақтау туралы» Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды. Осы орайда Оңтүстік Қазақстан облыстық саяси қуғын-сүргін құрбандары мұражайының ұжымы «Репрессия құрбандарына тағзым» атты іс-шарамен Ақдала елді-
мекеніндегі С.Ерубаев жəне Арыс қаласындағы бірқатар мектептерде болып, өскелең ұрпақпен кездесіп қайтты. Мұндағы басты мақсат сырға толы тарихымыздың қойнауына тереңірек үңіліп, шаң басқан құжаттарды зерттеу. Ұзақ жылдар бойы «үнсіз» жатқан тарихи құндылықтарды жарыққа шығарып, жас ұрпаққа жеткізу, көпұлтты республикамыздағы қоғамдық-саяси тұрақтылықты нығайту болып табылады. Саяси қуғын-сүргін құрбандарының мұражайы 2001 жылдың 2 қарашасында Елбасымыз Н.Ə.Назарбаевтың тікелей қатысуымен ашылған. Мұражай ел тəуелсіздігінің 10 жылдығына орай, мемлекетіміз бен қоғамымызда əділеттілікті қалпына келтіру жолында, өткен ғасырда саяси қуғын-сүргінге ұшырап,
ұрпақ басынан кешірген тоталитаризмнің азапты кезеңін көреміз. Мұнда «Экспозиялық» жəне «Тағзым» атты екі зал бар. 1937 жылдары басталған қуғынсүргін саясатынан біздің Оңтүстік өлкеміз де тыс қалмады. Экспозициялық залда зұлмат саясаттың құрбаны болған сол кездегі аудан басшыларының Ə.Досов, В.Е.Случак, Қ.Күлетов, С.Айтхожин, Ə.Кенесарин, Е.Алтынбеков тағы басқаларға қатысты материалдар бар. Оңтүстік Қазақстан облысына ол кезде Қызылорда, Шымкент, Жамбыл облыстарының территориялары қарағандықтан экспозициядан Жамбыл, Қызылорда облыстарынан да репрессияға ұшырағандардың материалдары да орын алған.
жазықсыз құрбан болғандарды мəңгі есте сақтау үшін, өскелең ұрпақ санасына тарихымыздағы «ақтаңдақтардың» себептерін жеткізу мақсатында құрылған. Мұражай директоры – ҚР еңбегі сіңген қайраткер, Халықаралық «Алаш» сыйлығының лауреаты, «Парасат» орденінің иегері, ақын Ханбибі Есенқарақызының бастамасымен жыл сайын осы датаға орай облысымыздың барлық аймақтарында түрлі кездесулер ұйымдастырылады. Мұражай экспозициясының негізгі түп қазығы – «Қуғын-сүргін құрбандары» синтездік композициялық ескерткіші болып табылады. Бұл ескерткіштегі адамдардың бет-бейнесі, жан қиналысы арқылы біздің еліміздегі кеңестік жүйенің еңбектеген баладан еңкейген қартқа дейінгі
Сталинизм халқымыздың алдыңғы қатарлы өкілдерін ғана террорға ұшыратып қоймай, жай халықтың өкілдерін де қуғынға ұшыратты. Сталиндік саясат ешкімді де аяған жоқ. Қазір де көптеген отбасыларда сол бір саяси зұлматтың ауыр табы бар екені оқушыларға кездесу барысында кеңінен түсіндірілді. Бұл шараның соңы мектеп оқушыларымен бірге «Ашаршылық» фильмін тамашалаумен аяқталды. Біздер өз кезегімізде осы кездесуді ұйымдастыруға мұрындық болған Арыс қалалық білім бөлімінің басшыларына ризашылығымызды білдірдік. Забира МҰРАТБЕКОВА, ОҚО саяси қуғын-сүргін құрбандары мұражайының ғылыми қызметкері.
Мемлекеттік тілді оқып-үйрену, меңгеру – №21 (224) Қазақстан азаматтарының парызы мен міндеті 29.05.2015 жыл
АЙМАҚ
¦ÄIËÅÒ
МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛДІ ОЙЛАУ – БОЛАШАҚТЫ ОЙЛАУ Жамбыл, Құрманғазы, Дина сынды атақты тұлғалардың домбыралары бар. Мұражай тұтастай ағаштан жасалған, ішкі бөлмелеріндегі қазақтың ою өрнектері мұражайға келушілерді тəнті қылады.
Мемлекеттік тілді оқыпүйрену, меңгеру – Қазақстан азаматтарының парызы мен міндеті саналып, бəсекеге қабілеттілігі жəне қоғамдық өмірге араласуының белсенділігін айқындайтын ынталандырушы тетік болуға тиіс. Үкіметтің «Үштұғырлы тіл»,саясатын іске асыру, басқа да ұлт тілдерінің дамуына ықпал ету қазақ халқын біріктіруші фактор болып табылады. Елбасы Н.Ə.Назарбаев «Қазақстан-2050» Стратегиялық Жолдауында:«Қазақ тілі – біздің рухани негізіміз. Біздің міндетіміз – оны барлық салада белсенді пайдалана отырып дамыту», – деп атап көрсетті. Бұл - туған тілдің саяси мəні мен мағынасын, мемлекеттік мазмұнын анықтайтын үндеу деп түсіну қажет. Мемлекеттік тілді ойлау – болашақты ойлау деген сөз. Қазақстандықтардың қазақ тілін толыққанды меңгеруіне қолдау көрсету бағытында мемлекеттік тіл саясатын негізге алу Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың 2011 – 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында көрініс тапқан. Бағдарламада тіл үйрету орталықтарының жұмыстарын жаңаша құруға баса назар аударылған. Осы орайда, ең алдымен, қазақ тілі оқытушыларының біліктілігін арттыру жəне оларды оқытуды мемлекеттік стандарт талаптарына сай жүргізу талап етіледі. Бұл міндеттерді орындауда Тілді дамытуға жауапты мемлекеттік мекемелермен қатар Тіл орталықтары да ауқымды жұмыстар атқарып келеді. Атап айтсақ, аталған бағдарламада – мемлекеттік тілді оқыту орталықтарында оқитындар
ДІНМҰХАМЕД ҚОНАЕВ МҰРАЖАЙЫ
санының өсуімен қуантады. Мəселен дəл бүгінгі күні, Шымкент мұнай құбыры ШФ «Қазтрансойл» АҚ басқармасының басшысы Талғат Баймақановтың қолдауымен аталған мекеменің қызметкерлерінен деңгей анықтау тесті алынды. Сонымен қатар, біздің орталық мемлекеттік тілді Қастест бойынша 5 деңгейде жұмыс жасайды. Ал, аталмыш мекеменің 18 қызметкерін орта деңгей бойынша, 15 базалық деңгейімен 2 топқа бөліп оқытушылар жұмыс жасап жатыр. Осы ретте айта кетсем мекеме қызметкерлерінің мемлекеттік тілді үйренуге деген қызығушылығы, жауапкершіліктері керемет, ал басшының əр сабақты қадағалап, көңіл бөлуі тіпті қуантарлық жағдай. Мың рет естігенше бір рет көр, - демекші кезекті бір сабағымызды саяхат сабақ етіп өткізуді жоспарладық. Қаламыздағы мұражайларды аралап білімін жетілдірушілер біраз дүниелермен танысты. Сабақтың тақырыбы: Шымкент қаласының мұражайларына саяхат. Сабақтың мақсаты: Шымкент қаласында орналасқан мұражайлар туралы түсінікті қалыптастыру.
Білімділік: Сөздер мен сөз тіркестерінің мəнін ұғуға үйрету. Дамытушылық: сөйлеу дағдыларын қалыптастыру. Тəрбиелік: оқылым, сөйлесім, жазылым дағдыларын дамыту. Түрі: саяхат сабақ. Əдісі: Оқылым, сөйлесім, жазылым. =Cіз білесіз бе?
РЕСПУБЛИКАЛЫҚ КІТАП МҰРАЖАЙЫ Мұражай қоры тас жазулары, алғашқы баспа құралдары, атақты жазушылардың түпнұсқа кітаптарынан тұрады. Сирек кездесетін кітаптардың ішінде алақанға сыйып кететін, бармақтай, көлемі 2-3 см болатын кітап пен сегіз қырлы құран да бар. Аты əлемге əйгілі бабамыз Əбу Насыр əл-Фараби, Қорқыт атаның мəдени еңбектері қойылған.
РЕСПУБЛИКАЛЫҚ МУЗЫКА АСПАПТАР МҰРАЖАЙЫ Мұражайда қазақ халқының барлық дерлік ұлттық-тарихи аспаптардай аспаптар мен Абай,
Мұражайда Д.Қонаевтай қоғам қайраткерінің жеке заттары, қарулары, сыйлықтары сынды құнды дүниелер жинастырылған.Ол жерден Д.Қонаевтың отбасылық шежіресі жəне Қазақстанның қалыптасуындағы маңызды оқиғалар туралы ақпараттарды таба аласыз.
ТЕМІРЖОЛ КӨЛІГІНІҢ ОРТАЛЫҚ МҰРАЖАЙЫ Бұл мұражай тек теміржолшыларға ғана емес, əрбір адамға да өте қызықты. Мұражай Қазақстандағы алғашқы теміржолының салынуына атсалысқан қоғам қайраткерлері жайлы, алғашқы стансалардың келбеті,атақты теміржолшылар жайында баяндайды. Мұражай деген мəдени мұра, сырлы əлем. Ішіне кірсең болды, ұлтымыздың бүкіл тарихы көз алдыңда сайрап, жан дүниең жайнап шыға келеді. Сондықтан да, еліміздегі мұражайларымызға саяхат жасап барлық құндылықтарымызбен танысып жадымызға сақтасақ нұр үстіне нұр болар еді. Гүльшахар АБДУГАППАРОВА, Шымкент қалалық əкімдігінің «Тілдерді оқыту орталығының» оқытушысы.
Бұдан кейін, Қазақстандықтар үшін Электрондық үкіметтің жаңа мобильдік қосымшасы қолжетімді болмақ. Енді ұялы телефон арқылы 50-ден астам электрондық қызмет пен сервисті пайдалануға болады. Бұл туралы нақтырақ Шымкент қаласында орналасқан «Ұлттық ақпараттық технологиялар» АҚ орталығынан білдік.
4
учаскесінің тиесілігі туралы ақпаратты, туу жəне некеге тұру туралы, жылжымайтын мүліктің бар немесе жоқтығы туралы ақпаратты ала алады. «Жаңа қосымша «Мобильдік үкімет» жобасының аясында құрастырылды. eGov.kz қосымшасы мемлекеттік органдардың қызметтерін пайдалануды ыңғайлы жəне жедел деңгейге жеткізуге мүмкіндік береді. Қосымша арқылы сіз өзіңіз туралы
EGov.kz жаңа мобильдік қосымшасы іске қосылды EGov.kz мобильдік қосымшасы Қазақстан халқын қол созым жерде электрондық үкімет порталының ең танымал қызметтерімен қамтамасыз ету үшін құрастырылған. Қосымша Android пен iOS
операциялық жүйесіндегі смартфондар үшін қолжетімді. Шымкент қалалық «Ұлттық ақпараттық технологиялар» АҚ орталығының басшысы Аманжол Елікбайұлының сөзінше, «жаңа қосымшада 50 қызмет жəне «мобильдік жеке кабинет» қолжетімді. Жеке кабинетте əр азамат өзі туралы мемлекеттік деректер қорларында сақталатын дербес мəліметтерін ала алады. Ағымдағы жылдың аяғына қарай мобильдік форматқа тағы 20 жаңа қызметті ауыстыру жоспарланған». «Мобильдік жеке кабинетте» азаматтың орналасқан жері, тұрғылықты жəне тіркелген мекенжайы, заңды тұлға құрамына кіру, некеге тұру, жол қозғалысы ережелерін бұзғаны үшін айыппұлдардың баржоқтығы, сонымен қатар қолда бар жылжымайтын мүлік немесе көлік туралы жəне т.б. ақпараттың орналасқандығын атап айту керек. Егер телефонда электрондық цифрлық қолтаңба бар болса, азамат мекен-жай анықтамасын, жер
барлық ақпаратты табасыз, керекті анықтамаға тапсырыс бересіз жəне белгілі бір құжатты ауыстыру қажет болғанда PUSH немесе SMSхабарлама аласыз» - деді «Ұлттық ақпараттық технологиялар» АҚ орталық төрағасы Аманжол Елікбайұлы. Сонымен қатар жаңа қосымша тұрғын үйге кезек реті мен техникалық қараудан өту мерзімін қарау, лицензиялар мен чектерді тексеру, ХҚКО-на кезекке тұру жəне дəріханаларды іздеу сияқты сервистерді қолдануға мүмкіндік береді. Бұдан басқа, қосымша көмегімен пайдаланушылар коммуналдық қызметтерді, салықты, айыппұлдарды, баж салығын, байланыс қызметтерін төлей алады жəне Тұрғын үй құрылыс жинақ банкіндегі шоттарды толтыра алады. Естеріңізге салсақ, қызметтерді мобильдік форматқа ауыстыру Президентпен бекітілген «Ақпараттық Қазақстан - 2020» мемлекеттік бағдарламасы аясында жүргізіледі.
«Электрондық лицензиялау» порталының мүмкіндігі мол Бүгінгі күні мемлекеттік қызметті тұтынушыға Қазақстан Республикасының аумағында қызметтің таңдап алынған түрімен айналысу үшін лицензия алуға, импортқа, экспортқа сонымен қатар қолданыстағы лицензияға қосымша алуға электронды өтініш беру мүмкіндігі ұсынылған. Қазақстанда орта жəне шағын кəсіпкерлік — жағдайы мен даму деңгейіне тəуелді мемлекеттің тұрақты экономикалық дамуын қамтамасыз етуші негізгі буын болып табылады. Орта жəне шағын кəсіпкерлікті қолдау, дамыту мəселелері біздің еліміздің жоғары басшылығы үшін əрдайым басымдықта. Мемлекет қабылдаған жеке кəсіпкерлікті қолдау шаралары өз ауқымы бойынша ТМД елдері ішінде теңдессіз болып табылады. Қазақстанда жеке кəсіпкерлікке мемлекет тарапынан елеулі қаржылық жəне қаржылық емес қолдау көрсетіліп жатқанын атап өту маңызды. Дамымаған орта жəне шағын кəсіпкерліксіз мемлекеттің макроэкономикалық жағдайының тұрақтылығы туралы айту қиын. Осыған орай, тəуелсіздік алғаннан бастап, орта жəне шағын кəсіпкерлік Қазақстанда экономиканың маңызды секторы ретінде анықталды, оны жан-жақты қолдау мемлекеттік саясатта басымдылыққа ие болды. Біздің еліміздің Үкіметімен əкімшілік тосқауылдарды төмендету, кəсіпкерліктің рұқсат беру-қадағалау жүйесін оңтайландыру бойынша орасан зор жұмыстар жүргізілуде. Бұл өз кезегінде кəсіпкерлердің бизнесті ашу жəне жүргізуі кезінде мынадай мəселелер мен қиындықтарға ұшырауына байланысты болды: џ Рұқсат құжаттарды рəсімдеу жəне беру тəртібінің қиындығы; џ Кəсіпкерлерді тексеру кезінде мемлекеттік органдардың лауазымды тұлғаларының заңсыз əрекеттері; џ Кəсіпкерлік саласындағы заңнама бойынша ақпараттық-түсіндірме жұмыстарының əлсіздігі.
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
Біздің мемлекетімізде тəуелсіздіктің екі ондық кезеңінде өз ісін, бизнесі мен кəсіпкерлігін дамытуға катысты азаматтардың жігерлік танытып жатқан орта жəне шағын кəсіпкерлік секторы нөлден дамыды. Əлемнің дамыған елдерінде орта жəне шағын кəсіпкерлік секторы ЖІӨ қалыптасуына айтарлықтай үлес қосады. Бүгінгі күні Қазақстанда да экономиканың аталған секторын кеңінен таратуға жəне дамытуға бағытталған қадамдар жасалуда. Осылайша, қолайлы іскерлік климатты қалыптастыру үшін елімізде кəсіпкерлік қызметін реттейтін нормативті-құқықтық база жетілдірілуде, бизнеске əкімшілік жүктеме төмендетілуде, кəсіпорынды ашу жəне рұқсат алу жүйесі оңтайландырылды. Осыған байланысты, 2008 жылы «электронды үкімет» инфрақұрылымын белсенді түрде дамыту басталды жəне рұқсат беру саласында реттеуші, мониторинг жəне сараптама құралы ретінде бірыңғай ақпараттық жүйені құру, басқаша айтқанда «лицензиялар мен рұқсаттарды автоматтандыру» идеясы туындады. Соның нəтижесінде, «Е-лицензиялау» мемлекеттік деректер қоры» ақпараттық жүйесі жобасы жүзеге асырылды. Еlicense.kz порталын пайдалану орта жəне шағын бизнес
өкілдеріне лицензиялар мен рұқсат құжаттарды электронды түрде, мемлекеттік органға бару қажетінсіз алуға мүмкіндік береді. Еlicense.kz порталын іске қосу мынадай мақсаттарға қол жеткізуге мүмкіндік берді: - Қажетсіз үдерістерді жою - мұнда кəсіпкер бір рұқсат құжатты алу үшін 10 мекемеге барып шығуға тиісті емес. Осылайша өтініш берушінің рұқсат құжатты алу кезінде қатынастарды мемлекеттік органдарға олардың арасындағы барлық қарым-қатынастарды автоматтандыру ұсынылған «бірыңғай терезе» принципі іске қосыла бастады; - мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелерінің өзара ықпалдасуы - мемлекеттік органдар кəсіпкерлерден ақпараттық жүйеде бар деректер мен құжаттарды талап етпеуі тиіс; - Мағлұмдау принципі - кəсіпкерлер растама құжаттарды ұсынусыз талаптарға сəйкес екендігін көрсетеді, солайша орта жəне шағын бизнес өкілдерінің өздерінің жауапкершілігі арттырылды, олар өздерінің электронды өтінімдерінде барлық деректерді көрсетеді жəне оларды электронды-цифрлық қолтаңбамен растайды;
- «Қағаз үдерістерден» арылу - өтініш берушілер растама құжаттардың түпнұсқалары мен куəландырылған көшірмелерін бермейді, скандалған нұсқасын ұсынуы жеткілікті; - Рұқсат құжатты беру мерзімінің қысқаруы - лицензиялардың кертартпа функцияларын автоматизациялау есебінен ақпараттық жүйені құрудың артықшылық мақсаттарының бірі болып табылады; - Талап етілетін құжаттардың қысқаруы осылайша соңғы 2 жылда қысқару мөлшері 47% құрады, ал 850 шақты құжат (2012-2013 жж. 1810-нан 854 құжатқа дейін) қысқарды. Мəселен, бұрын III санаттағы құрылысмонтажға лицензия алу үшін 30 күннен астам күту керек еді жəне 80-нен аса құжаттарды ұсыну қажет болатын. Қазір еlicense.kz порталының көмегімен 15 күннен артық емес күту қажет жəне электронды құжаттың 3 түрін ұсынылуы дұрыс. Ол: өтініш, лицензиялық алымды төлегендігін растайтын түбіртек жəне мəліметтер нысаны. Еlicense.kz порталының арқасында медициналық қызметпен айналысуға ниетті тұлғалардың лицензия алу процедурасы айтарлықтай жеңілдетілген: ол үшін еlicense.kz порталы арқылы пайдаланушының ЭЦҚ-мен куəландырылған электронды құжат нысанындағы сұраныс, лицензиялық алымды төлегендігін растайтын құжаттың электронды көшірмесі бағытталады жəне квалификациялық талаптарға сəйкестігі туралы мəліметтер нысаны ұсынылады, ал бұрын бұған 18-ге жуық түрлі құжаттар тапсыру талап етілетін жəне құжаттарды өткізгеннен бастап 30 жұмыс күн күту қажет болатын. Қазір аталған лицензия 15 күн ішінде беріледі, лицензияны кайта рəсімдеуге 10 күн кететін болса, телнұсқасын 2 жұмыс күн ішінде алуға болады. Өтініш берушіге біліктілік санатын арттыруға мүмкіндік беретін «Біліктілік санатын тағайындау арқылы маманға сертификат беру» қызметі ең алдымен өтініш берушінің қолайлылығы үшін енгізілді. Аталған кызмет баламасыз болып табылады, жəне тек еlicense.kz порталы арқылы электронды түрде көрсетіледі. Осы күнге дейін сертификат алу үшін өтініш берушіге құжаттарды өткізген уақыттан
бастап 90 күн күту керек болатын. Қаулыны шығару екі этаптан тұрады. Біріншісі тестілеу, екіншісі - сұхбат. Яғни, қаулыны шығару мерзімі өтініш берушінің сұхбатынан 1 айдан кейін қарастырылатын. Енді еlicense.kz порталының арқасында біліктілік санаты сертификатын өтініш берген уақыттан бастап 22 күннен кейін алуға болады. Бұл автоматтандырылған үдеріс кəсіпкерлердің мемлекеттік органдардың уəкілетті тұлғаларымен байланысын азайтып, процесстің уақыты мен ашық түрде жүріп жатқанын қадағалауға мүмкіндік береді. Осылайша Қазақстанда 82 лицензия түрі, 295 рұқсат етілген құжаттар оңтайландырылып, автоматтандырылды. Мемлекет рұқсат етілген жүйе бойынша қажет құжаттардың санын 2736-дан 1712-ге қысқартты. Еlicense.kz порталының іске қосылғанынан бері 111 мың электронды лицензия мен 287 мың рұқсат құжаттар берілді. 2012 ж. лицензияны 100% электронды түрде жүргізу талап етілген болатын, бұл бізге оңтайландырудың келесі кезеңіне өту мен басқа да рұқсат етілген құжаттарды электронды нысанға ауыстыруға мүмкіндік берді. 2011 ж. қызмет көрсету көрсеткіші 20% болса, 2012 жылдың тамыз айынан бастап осы күнге дейін лицензиялар тек электронды түрде беріледі. Қорытындылай келе, Қазақстанда шағын жəне орта бизнесті дамыту үшін тиімді құралдар құру бойынша айтарлықтай жұмыс жүргізіліп жатыр деп айтуға болады. Бүгін ол өз нəтижесін беріп отыр жəне біздің еліміздің одан əрі табысты əлеуметтікэкономикалық дамуының кепілі болмақ. Шағын жəне орта бизнесті қолдау мақсатында жүргізіліп жатқан мемлекеттік көмек уақытылы жəне тиімді жүргізіліп жатқан шара сондай-ақ, бизнеспен айналысып жатқан əрбір қазақстандыққа көмек болады деп үміттенеміз. Аталған шара экономиканың өсуі мен барлық азаматтардың əл-ауқатының жақсаруына серпін береді. Бұл – Қазақстанның əлемнің ең дамыған 30 елдің қатарына қосылу жолындағы маңызды кадамдардың бірі болып табылмақ. Бетті дайындаған Ж. МҰСТАФИНА
¦ÄIËÅÒ
Е
лдің бəрі оның атын атамай Топантай дейді. Баяғыда, – баяғы болып барады бұдан 30-40 жыл бұрын Ұзынағаштағы стадион күнде доп қуып жүргендерден босамайтын. Əйтеуір сол жылдары футболдан ауылауыл арасында жиі-жиі жарыс өтетін. Ең соңында Ұзынағаш пен Қарақыстақ командасы қалады. Ұзынағаштықтар күнде жаттығып жүрген физкультура пəнінің мұғалімдері футболшылар да, қарақыстақтықтар əр түрлі жұмыс істейтін жігіттер. Жігіт болғанда да бəрі сайдың тасындай іріірі, əрқайсысы бір төбе. Ел шу-шу айқайға басады: – Қалкен, Қалкен! – Топантай, Топантай! Бұлардың ойынына да ел қырылып келеді. Қарақыстақтықтар жеңсе – стадионның жартысы бірге көшіп, тойлап, Ұзынағаш шайханасында шалқып отырады. Ал, егер жеңіліп қалса, ойын соңы қып-қызыл төбелеске айналады. Шеттерінен тентек, сотқар, таудай ірі Қарақыстақтың жігіттерінен елдің бəрі ығып жүреді. Олар асханаға кірсе де, автостанцияға барса да бəрі зытып жоғалады. Жан терлері шығып, мəйкілерінің алды-арты қарауытып, шылқылдап қара су басып тұрса да жеңген сəтте мəре-сəре болып қуанғандарын айтпа. Топантай домаланып қарны шығып, толысып кетсе де мұндаға дейін доп теуіп, футбол ойнауын қоймады. * * * Алматыда тойдан кейін маған Марат Топантай – «Аға мені үйге жеткізіп салыңызшы» – деді. Күз. Мамыражай рахат түн. «Горный гигант» маужыраған түн құшағында. Үйдегі үш қызы да ұйықтамапты, жүгіріп жүріп түн болғанымен шəй дайындады. – Менің жазушы ағам күнде келе бермейді. Қане, қыздарым, патрондарымды əкеліңдер. Мен салют атамын! – демесі бар ма. Қолында көзге түсе бермейтін ең қымбат бесатар. Қызы бір қорап патрон əкеп берді. Əлгі бесатарды оқтады да, терезені айқара ашып тастап оқ біткенше бес мəрте түн тыныштығын бұзып атқаны-ай. Үй іші түтінденіп кетті. Көршілердің иттері шəуілдеп, үріп, у-шу. Қыздары да, келіншегі де əбден еті үйренген, былқ етпейді. Үйдің іші көк түтін, бес оқты гүмпілдетіп, түн тыныштығын бұзғанында ешкімнің шаруасы жоқ секілді. Көршілері де үндемейді. Қызық көріп, бесатардың оқтарын қарасам, жəй оқ емес, нағыз əскери оқ. – Ал, аға Сізге хауызымды көрсетейін, – деп баққа алып шықты. Кіреберіс қақпасының үстіне бассейн жасап қойыпты. Айлы түнде жарқырап жатыр. Марат інім шешінді де күмп етіп сүңгіп кетті. – Жып-жылы рахат, аға. Мына ауыл тауда орналасқан, күндіз күнге жақын. Ал, мына бассейннің суы түні бойы жып-жылы болып тұрады, – дейді Марат рахаттана. Түн жарымы болып, ай Алатаудан асып жығылып көрінбей кеткенше Марат бауырым сыбағамды жегізіп, шəйін ішкізіп, əрең-əрең жіберді-ау... * * * Алматының қақ ортасынан үш қабатты қатырып үй салыпты. Марат өзі таныстырып көрсетіп жүр. Ең астында сауна-моншасы, ваннасы, екінші қабатта қонақ үй, үшінші қабат қазақша дөңгелек стол қойылып, көрпе-жастық төсеген мекенжай... – Бүгін інім келін түсіріп жатыр. Ақтілеу айтып, бата берсеңіздер, əрі мына жаңа тұрғызған шаңырағымның алғашқы қонағы сізсіздер, – деп есік алдындағы аулада жайылған кең-мол дастарханына шақырды. елін түсіргенде тілекті кинода Қыз Жібек пен Төлегенді сомдаған – атақты əртістер Меруерт Өтекешова мен Құман Тастанбеков қыз-жігітті қолтықтап алып кіргізіп, келінге иілдіріп ел-жұртқа сəлем жасатты. – Бұл семьямен жақсы араласамын жекжаттарым ғой, – дейді Марат. Бір кезде əн шырқалды... Əн болғанда қандай, кім айтты дейсіз ғой. Қазақ эстрадасының жұлдызы, ғажап əнші Роза Рымбаева бір əннен кейін біреуін шырқағанда бүкіл көршілер келіп, анталап қол соғып тұрды. – Мен Маратпен араласып, сыйласып тұрамын. Келін құтты болсын! Бұл əндер тойға шашуым, сыйым деп біліңіздер, – деді Қазақстанның халық əртісі Роза Рымбаева ағынан жарылып. Күнде қолға түсе бермейтін мынандай өнердің биік тұлғалармен араласқұралас жүретін гаишник Маратқа қатты разы болдым.
К
Ерлік – елдің қасиеті, жүректілік – жігіттің қасиеті
РУХАНИЯТ ақынның 2-3 шумақ өлеңін айтып жіберді. – Хан Тезек төренің алдында да бас имей қасқайып қарсы тұрып өлең айтқан, қанша қаһарланса да іркіліп, қорықпай жырымен қарсы шыққан, табындырып, таңқалдырған Сүйінбай атамыз нағыз ақындардың қаһарманы, қайтпас батыр, нағыз ер емес пе! – деп Мəкең біраз сыр мен жырды ағытты. – Қашанда сапарға шығар болсам сапар алдында Сүйінбай бабамның кесенесіне келіп, құран оқытып барып жолға шығамын, – деген Мараттың əңгімесіне керемет разы болдым. – Баратын жеріміз алыста ма? деп сұрасақ...
сұрады. – Əз ағалар Сіздерге дастархан жайып, демалдырайын деген таза ойым еді бұл. Сіздер аман болыңыздаршы, – деп Сүйінбайдан жəне Мұқағалидан бір-бір шумақ өлең айтты. Біз қайтар кезде күн асқақтаған таулардан асып, ымырт үйіріле бастаған шақ еді. Марат бəрімізді қайта Қарақыстаққа дейін шығарып салды. Біздер көпке дейін Мараттың мəрттігін, оның туған жерге деген шексіз ғашықтығын, білгір танығыштығы, ержүректілігін аңыз ғып айтып жүрдік. Бауыржан Момышұлы атамыз мұндай жандар туралы былай деген екен: «Ерлік – елдің қасиеті, жүректілік – жігіттің қасиеті. Батырлық та мінез секілді өскен
ақын Əлішер Науаи қалай тауып айтқан: Өз халқының қамын жеп, Қайрат қылмас кісіні, Атамаңыз адам деп, Тұрса да ұқсап мүсіні, – депті. Ал, Жамбыл атам былай дейді: Шешен кісі – сөз бастар, Адал кісі – ел бастар. аналар сөзі – мəңгілік. Марат Топантай дегенде оның осындай биік тұлғасы көз алдыма келеді. * * * – Сіздердің өкшелеріңізді басып біз де алпысқа келіп қалыппыз, – дейді Марат інім өзіне тəн мейірімді жымиып қана. Əзіл қалжыңға бай, отырған жерін күлкіге көміп, дуылдатып, дүрілдетіп жүретін, көрген-білгені
Д
ТАУ БАЛАСЫ тауға қарап өседі * * * «Топантайдың тойы болады, ер жасы елуге келіпті» – деп алысжақын бір-екі ай бұрын хабарласып жатты. Қарақыстақ ауылындағы кафеге қарақұрым ел симай кетті. Ортада жүзінен күлкі кетпей нұр-нұр жайнап Марат жүр. Əрқашан ел-жұрт тойтомалақтың салмағын оған кімдер қатысқанына қарап бағалайды. Керім екеумізді тойдың төріне əкеп отырғызды. Қарасақ бізбен бірге Асанəлі Əшімов отыр. Марат бізді «Жан ағам, жан бауырым» деп таныстырып жатыр. «СССР-дің халық əртісі, даңқты Асанəлі Əшімов ағамызға сөз береміз» дегенде өнерді құрметтеген халық емеспіз бе бəрі тік тұрып, залды жаңғырта қол шапалақтады. – Марат інімді тонның ішкі бауындай жақын көремін, сыйлаймын. Өзі бізді іздеп жүреді, кішіпейіл, ағалап тұрады. Мұндай азаматтар өте сирек, адамгершілігі алдында мен басымды иемін, – деді Асекең бүкіл ел алдында Маратты құшақтап! өзді атақты күйші, сазгер Секен Тұрысбеков алғанда ол былай деді: – Марат екеуміз жан доспыз, ерекше сыйласпыз. Мұндай жомарт, жаны таза, ақ көңіл періште адам біреу-ақ шығар. Маған осы ауылдың шетінен жер сыйлады. Екеуміз фазенда тұрғыздық. Мұндай ғажап адамға арнап «Ақ жауын» оркестрі тұтас келіп отыр. Енді тойға арнаған өнерімізді тамашалаңыздар, – деді де бүкіл оркестр дүркірей күй шертті. Алатау бауыры күйлерге бөленіп, шаттыққа оранып тұрды. Менің көз алдымда Марат Топантай тұлғасы биіктеп бара жатты. * * * – Сіз біздің тауларды аралап көрдіңіз бе? – Жоға. – Мен сіздерді тауға шақырамын. Мына Қарақыстақ өзенінің бойында фазенда аштым. Сүйінбай атам туған, тұрған, керемет жырларын шығарған тауларын аралатып көрсетейін – дегенде қатты қуандым. Осы жасқа келгенше шынында да Қарақыстақтан жоғары шығып көрмеппін. Жаздың нағыз кемеліне келіп, піскен шағы. Ауыл іргесінде гүлін жарып, белуардан келген шөпке шалғы түсіп, қырқа-қырқада шалғы көтерген жұрт. Біздерді Қаракөтермеде тосып алған Маратым тарихты бастап кетті. – Мына Қарақыстақ ауылы – қасиетті ауыл. Үш мың жыл бұрын осы ауылдың жоғары жағында қала болыпты. Бұл ауылда Сүйінбай ата, Əбдіғали Сариев, Өмірзақ Қарғабаевтай ақсақалдар, Оспанхан Əубəкіров, Сейдахмет Бердіқұлов, Жəнібек Карбозин, Мұхаметжан Етекбаевтай жазушылар туып-өскен киелі жер. Қарақыстақ өзенінің жағасындағы ауылдың жоғарғы жағындағы жотада атақты Сүйінбай ақынның кесенесі алыстан менмұндалап көрінеді. Марат бəрімізді осы жерге алып келіп, бүкіл қазақ-қырғыз арасында алдына жан салмаған, айтыстың асқар биігіне көтерілген, жауһар жырлары ұрпақтан-ұрпаққа үлгі болып келе жатқан Сүйінбай ақын туралы айта келіп, бейіті басына құран оқытты. Əдемі бой көтерген бəйтерек-талдардың көлеңкесіне дастархан жайып, майы жүгірген бал қымыз ұсынды. Дастарханына қазы-қарта, құрт-ірімшік қойып, самалы желпіген шөбі бұрқыраған тауға қарап қойып, Марат қалтасынан Сүйінбай ата суретін алып көрсетті. – Қалтама Сүйінбай атамның суретін бойтұмардай салып жүремін, – дей келіп атақты
С
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
Очерк
– Анау иектің астында, – деп қолын тау жаққа қарай шошайтып, көрсетіп қойды. Тау өзенінің ағыны тым қатты. Көбігі аспанға шашылып, өткел бермей əуреге түсіреді. Бəріміздің мінгеніміз вездеход Джип. Жамали, Құрман секілді бұрын тау жолымен жүріп көрмегендер тығылып, судан өте алмай əуре-сарсаңға түссе Марат өзі қайта бұрылып келіп, тіркеп алып, зу етіп қырқаға шығарып тастайды. Иектің астында дегені əншейін екен, машина кабинасы кемерленген долы өзеннен тоғыз рет ары-бері өттік. Құзар тастар шодырайған қылта тау жолы бұралаңдап, өзенді өрлеп келеміз, өрлеп келеміз. Əйтеуір өлдім-талдым дегенде жеттік қой Мараттың таудағы мекен-жайына. Марат осында мыңғыртып жылқы өсіреді, ал төменгі бұрынғы пионер лагерінде сиырлар сауып, күніне бір молоковоз сүт өткізеді екен. Осы күнге дейін тамылжыған таңғажайып бұл тауды көрмеппізау... Туған жер – қандай ғажап! Асқақтаған таулар, арғы жағы қиқуласып күнде көкпар тартысатын, күнде тойлап жүретін қырғыз бауырлар... Тау етегі ырғын шөптен көрінбейді. – Баяғы колхоз, совхоз малы жоқ, аттылы адам адасатын шөп тым қалың. Табиғат та демалып жатыр. Қараңыздаршы, – деп Марат алдымен бəрімізді таудың иісі бұрқыраған қымызымен сусындатты. Іле-шала шешесі мен келіншегі кең-мол дастарханға шақырып, сірне əкелді. Біреулер мұны «қозықуырдақ» дейді, ал біз жақта сірне деп атайды. Бəрімізге ат ерттетіп қойыпты, өзі мың қойды бастаған серкедей қазақы қалпақ киіп алып, қиялап тауға, биікке беттеді. Бəріміз де оның соңынан ердік. Жалғызаяқ тайғанақ жол, ағаш-ағаштың арасымен, қия-жоталардың үстімен өрге тартып барады. Көптен атқа мінбеген қалалықтардың кейбірі аттан түсіп, жаяулап кетіп барады. Намысқа тырысып əйтеуір таудың ұшар басына шықтық-ау. Бұл жерден төңірек түгел алақандағыдай көрінеді екен. Марат төңіректегі шың-таулардың бəрін көрсетіп, аттарын атап таныстырып шықты. Торсыққа құйып қымыз ала шығыпты. Емізіктете құйып ұсынып жатыр. Дастархан жайып: – Мына құрт-ірімшік, сары май бəрі өзіміздікі. Мына көмбе нанды да осында пісіреміз. Міне əлі ыстық табы басылмапты, – деп дəмге шақырды. – Бұрын қырғыз ағайындар барымталап осы өңірден жылқы ұрлап, маза бермейді екен. Мен өзім інімді ертіп, олардың ең ірі барымташысымен сөйлестім. «Егер бізден бір құлын жоғалса, бір үйір жылқың жоқ болады. Мен осы шекараға көшіп келіп жатырмын. Төскейде малы, төсекте басы қосылған бауырлармыз. Уəдеуəде!» – деп едім содан бері ұрлыққорлық тоқтады, – дейді. уған жердің тамыршысындай өсімдік əлемі, жанжануар, аң-құстар жайлы, олардың аталуы, таралуы туралы аңыздай ғып айтып береді. Бізге бəрі қызық, бəрі таңсық. Қайтарда Марат пен інісінен басқамыз таудан жаяу қайттық. Табақ-табақ ет тартылды. Ақсақалдар ақ батасын берді. Марат ел ағалары, əкесінің замандастарын келген мейманның бəріне шапан кигізді. – Ал, Марат бұл не мереке-той, не жиын? – деп қайтарда ақсақалдар Бекболат Тұрысжанов, Əлімбай Бердіқұлов ағалар жөн
Т
орта, көрген тəрбиеге байланысты қалыптасады». * * * – Бүкіл ел-жұртымыз Сұраншы, Саурық батырларға ескерткіш орнату, кітап жазу, зерттеумен айналысуды бастады. Осыған байланысты аға сіздерді Сұраншы, Саурық шайқасқан тарихи жерлермен таныстырайын. Соған Сізбен ақылдасқалы келдім, – деп Марат жұмысқа ертелеп іздеп келіпті. «Сұраншы, Саурық батырлар ізімен» атты ғылыми-танымдық экспедиция ұйымдастырып, Қырғызстанға, Өзбекстанға, Оңтүстік Қазақстан облысына сапарлап барып келген болатынбыз. Мұнысы тіпті керемет болды. Уəделескен күні жолға шықтық. Жамбыл ауданының əкімі Жандарбек Далабаев нар жігіт қой.: – Қырғызға, Шымкентке бара алмай қалып едім, енді бұл игі істе бірге боламын, – деп бірге шықты. Өзі ірі жігіттің, ісі де ірі болады ғой. – Сұраншы да Саурық та елі мен жері үшін жау қолынан мерт болды. Солардың аруағына арнап арнайы байлаған ту бие соямын, – деп Марат Топантай бата сұрап, құран оқытты. ұл жолы кілең сайдың тасындай өр мінез, биік тұлғалы марқасқа елге белгілі азаматтар жиналды. Керім, Еркін, Рəтбек, батырлардың ұрпағы – Талғат Асырарқұлов жəне басқа танымал азаматтар таудан-тау асып, жыныс-қорыс болып кеткен сай-саланы, батыр аталарымыз шайқасқан тарихи жерлерді араладық. Басына қарасаң бөркің түсетін шың-құздарды көрсетіп: – Анау биік шыңның басында бүркіт ұясы бар, сонда балапанын өсіреді. Біреулер балапанын аламыз деп келіпті, жолатпай қойдым. Алатаудың көркі – бүркіт емес пе?! – деп айтып жатқанда көк жүзіне кереге қанатын жайып, бүркіт ұшып шықты. Біздер сыртылдатып суретке түсіріп жатырмыз. – Енді сіздерге бір қасиетті жерді көрсетемін , – деп езуі көпіршіп ағып жатқан өзеннің жағасын ала өрлеген жолға алып келді. – Анау жерде адамдардың сүйегі шашылып жатыр екен. Онда əкем тірі, сол кісіні ертіп əкеп көрсетіп едім: «Ашаршылықта осы өзен бойымен қара халық қырғызға жосылды, жеткені жетті, жетпегені əл-дəрмəні құрып, осы жол бойында көмілмей қалды емес пе, қайран есіл азаматтар», – деп əкем анау қырқаға мүрде қаздырып, құран оқытып, қайта көмдірді. Осы өзен бойымен жүргенде ақсөңке болып ашылып қалған ашаршылық құрбандарының сүйектерін көрсем дереу жинап алып, сонда апарып көмемін. Анау қырқа – ашаршылық құрбандарының бейіттері. Келіңіздер құран оқытайық, – деп Əсет молдаға құран оқытты. – Біздің мамыражай еліміз, берекелі жерімізге көз тіккен жаулар көп болды. Қоқан да, қырғыз да, орыс та көзін алартып қолдарынан келсе шауып алып, ұлдарымызды – құл, қыздарымызды – күң еткісі келді. Намыс буған ер-азамат қолдарына қару алып, жауларына беріспеді. Жаужүрек батырлардың көп шыққаны міне содан, – деп Марат Сұраншы, Саурық батырлардың көп ел біле бермейтін ерліктері жайлы əңгімелеп кетті. Таңертеңгілік сойылған ту биенің нəн екі қазанға асқан етін жеп, əңгіме-дүкен құрған азаматтар дуду етіп, түннің бір уағында ғана ай жарығымен ауылға оралды. Туған елдің тарихы, шежіресі айта берсең таусыла ма? Атақты
Б
көп Марат та міне алпысқа келіпті. Өз күшіне сенген жан ғана мақсатына жете алады. Жалындап жанбаған адам бықсып сөнеді. Ал, Марат болса ылғи шаршы топтың ортасында гүл-гүл жайнап жүреді. Төңірегінде ылғи өнерпаздар, ақынжазушылар. Бірде түрі қашып кіріп келді де: – Аға, Есенқұл, Ермек, Ақан үшеуі жол апатына ұшырап, ауруханада жатыр. Көз бар, сөз бар. Олар – біздің жұлдыздар ғой. Аман болсын, тіл-көз осымен кетсін! – деп ентігіп, мешітке барып, құран оқытқанын, садақа бергенін айтты. Олардың өлеңдерін жатқа соғады. Есенқұл Жақыпбеков қайтыс болғанда жербауырлап қатты қайғырғанның бірі осы Топантай. Бүгінгі белгілі əнші, термеші Ақан Əбдуəлиевке студент кезінде көп көмек көрсетіп, қамқорлық жасап жүрді. * * * Бірде Мараттың жұмыс орынына іздеп бардым. Мараттың кабинеті алдында сықысқан кезек, бəрі де құжат алуы керек. Терезеден мені көре салып, жүгіріп шықты да: – Ал, Астанадан комиссия – генерал ағам келіпті, – деп бірден мені кіргізіп алды. – Күніне мың адам келіп, мың адам кетеді. Біреуінің көңілін қалдырып дұрыс қабылдамасаң – басың бəлеге қалады. Олардың заңды құжаты мен автокөлігі мен техникасын дұрыс-бұрыстығын айтып түсіндірсең, бəрі разы болады. Əр адам бір-бір тұлға. Міне, отыз жыл гаишник болып істеп жүріп бірде-бір жаманатқа ілікпедім. Халықпен жұмыс істей білу– өнер,– деп Марат өз жұмысы жайлы ақтарылды. – Қой, сенің қат-қабат жұмысыңа кедергі болмайын, – деп мен де кетуге асықтым. Марат міне алпысқа осындай игілікті ісімен, көркем мінезімен, төңірегіне мейірім-шуақ шашып жүретін кісілігімен əдемі де əсерлі келіп отыр. Қазірде жекеменшік малшаруашылығымен айналысады. Əкесі Жолдасқұл (Топантай), шешесі Шайымхан 3 ұл, 3 қыз өсірген. арат Топантайұлы келіншегі Қаншайым Зияданқызы екеуі 3 қыз тəрбиелеп, өсіріп отыр. Мөлдір қаржы саласының маманы. Айерке Т.Жүргенов атындағы өнер академиясын биыл тəмəмдағалы отыр. Айсана Құрманғазы атындағы консерваторияның 2 курс студенті. 30 жылдай ішкі істер саласында қызмет еткен Мараттың сыныптастары Амантай Күреңбеков, Марат Сүлейменовтер елге белгілі танымал жандар. Бүкіл өмірін көктей шолып өткенде ол төңірегіне лайықты достар мен туыстар жинағанын көреміз. Қайрат қылар мезгілде, Жүк көтерер нардай бол. Ақыл айтар мезгілде, Мың жасаған шалдай бол, – деп Бауыржан Момышұлы айтқандай нартұлға, асыл азамат Марат Топантайға абыз ақсақал болып, Жамбыл атамыздың жасына жеткін демекпін. Марат, биыл аңызы мол, асқақ Суықтөбенің сеңгір-сеңгір шыңдарына шығып, ақиық Алатауымызды тағы бір аралап, ел-жер жайлы тебірене əңгімелесейікші. Туған жердің тылсым табиғатын, ғажап сұлулығын сенен артық ешкім білмес сірə?!
М
Нағашыбек ҚАПАЛБЕКҰЛЫ, академик, профессор, жазушы.
№21 (224) 29.05.2015 жыл
5
«Ата салтым асыл мұрам, ардағым» «Ата салтым – асыл мұрам, ардағым» атты тақырыпты Халықаралық «Алаш» сыйлығының, «Құрмет» орденінің иегері, ҚР Мəдениет қайраткері, жазушы, академик, профессор, тəлімі мол қаламгер Нағашыбек Қапалбекұлы жүргізеді.
(Жалғасы. Басы өткен сандарда). Көпті жамандаған, Көмусіз қалар. * * * Кісі елінде сұлтан болғанша, Өз еліңде ұлтан бол. * * * Күш атасын танымайды. * * * Көп дəнекер, Көлді де бекітер. * * * Қыдырып жеген жамбастан, Шақырулы жеген жауырын артық. * * * Кергіген кері кетер, Кесірі түбіне жетер. * * * Қылышынан қан тамған батырды, Тілінен бал тамған ақын алады. * * * Мал шөпке тоқтайды, Адам сөзге тоқтайды. * * * Мысықтың өлімі — тышқанға той. * * * Мал бітпес деп ерден түңілме, Шөп бітпес деп жерден түңілме. * * * Мал басқа, қына тасқа бітеді. * * * Мал қонысын іздейді, Ер жігіт туысын іздейді. * * * “Малы жоқ” деп Ерден түңілме. Егіні жоқ деп Жерден түңілме. * * * Оқыған қара суды теріс ағызар, Ошаққа қара тастан май тамызар. * * * Оқ жетпес жерге қылыш суырма. * * * Олақ адам міншіл келеді, Оңбаған адам күншіл келеді. * * * Орынсыз сөйлесе тантық дейді Суды көп кешсе шалшық дейді. * * * Өсиетке терең бол, Өсекке керең бол. * * * Өзіңді-өзің сыйламасаң, өзгеден сый дəметпе. * * * Өтпейтін өмір жоқ, сынбайтын темір жоқ. * * * Өткен қайтып оралмас, өлген қайтып тірілмес. * * * Пышағы бар, сүйгенін жер, Пышағы жоқ, тигенін жер. * * * Пəрменсіз адам болса да, Армансыз адам болмайды. * * * Cөз атасы — құлақ, Су атасы — бұлақ. * * * Cөз — түпсiз, өмip — шексiз. * * * Су жетпейін демейді, Жар жеткізбейді. Ер жетпейін демейді, Мал жеткізбейді. * * * Сиыр су ішкенде, бұзау мұз жалайды. * * * Сұңқар қиясын сағынады, Торғай ұясын сағынады. * * * Сақтықта қорлық
жоқ, Сəлемде зорлық жоқ. * * * Сүтпен біткен мінез, Сүйекпен кетеді. * * * Сүзеген сиыр табынға да сыймайды. * * * Тiл — қылыштан өткiр. * * * Тəрбие тiлден басталады. * * * Тау мен тасты су бұзар, Адамзатты сөз бұзар. * * * Түпкі айылдың батқанын Иесі білмес, ат білер. Ер жігіттің қадірін Ағайын білмес, жат білер. * * * Тəуекел тау жығар. * * * Тарта жесең, тай қалар, Қоя жесең, қой қалар, Қоймай жесең, не қалар?! * * * Тəрбиелі адам – тағалы атпен тең. * * * Тісі шыққан балаға, шайнап берген ас болмас. * * * Тəрбие басы – тал бесік. * * * Тəуіптің жақсысы — ауруға ауру қоспағаны. * * * Тумақ бар да өлім бар. * * * Түйе көп болса, жүк сыймайды. * * * Түйе өлген жерде жүк қалады. * * * Төрт аяқтыда бота, екі аяқтыда бөле тату. * * * Тоқтығында жараспаған, Аштығында қараспайды. * * * Тауда да бар тарғыл тас, Тарықса шығар көзден жас. * * * Темірдің бір басы ыстық, бір басы суық. * * * Ұлтарақтай болса да Ата қоныс жер қымбат. Ат төбеліндей болса да Туып өскен ел қымбат. * * * Үлкенді сен сыйласаң, кіші сені сыйлайды, Кіші сені сыйласа, кісі сені сыйлайды. * * * Үйде өскен бұзау түзде өгіз болмас. * * * Үйде шешен, дауға жоқ, Үйде батыр, жауға жоқ. * * * Үйренген жау атыспаққа жақсы. * * * Шын ер – жеңсе, тасымас, Жеңілсе, жасымас. * * * Шешеннің сөзі мерген, Шебердің көзі мерген. * * * Шоқпарды сала білмеген, Өзіне тигізер. Инені ұстай білмеген, Көзіне кіргізер. * * * Ырыс алды – ынтымак. Бірлік болмай – тірлік болмас. (Жалғасы бар).
«... в госслужбу люди должны попадать №21 (224) по умению и опыту, а не по цвету глаз» 29.05.2015 жыл
ПОЛИТИКА
¦ÄIËÅÒ
6
Президент РК Нурсултан НАЗАРБАЕВ:
«… НИКТО НЕ ИМЕЕТ ПРАВА при запросе СМИ не давать информацию»
(Продолжение. Начало на 1 стр.) Говоря о реформах в госслужбе, Президент сообщил, что в государственную службу люди должны приходить не по цвету глаз или этническому признаку, а за опыт и заслуги. «Нашу многонациональность мы хотим превратить в преимущество, а не в недостаток. Все люди у нас идентифицировали себя как граждане Казахстана. И в госслужбу люди должны попадать по умению и опыту, а не по цвету глаз», — заявил Президент. Как передает официальный сайт Акорды, в ходе беседы Президент Казахстана ответил на вопросы о реализуемых в стране программах, ключевых направлениях дальнейшего развития страны, перспективах сотрудничества государств-членов ЕАЭС, значимых аспектах развития глобальной экономики, а также укрепления взаимодействия с зарубежными государствами. Так, Глава государства обратил внимание, что вопрос инфраструктурного развития, ставший одним из основных на прошедшем Астанинском экономическом форуме, имеет важное значение для экономики Казахстана, не имеющего прямого выхода к морю. Нурсултан Назарбаев подчеркнул, что наша страна в своем развитии подошла к определенному уровню, когда требуются новые пути для дальнейшего роста. - В этом контексте модернизация инфраструктуры означает не просто строительство дорог, а создание мультипликативного эффекта: обеспечиваются заказами предприятия, появляются новые населенные пункты, граждане получают работу и источник дохода, в бюджет направляются поступления. Мы верим, что это даст Казахстану возможность поддержать экономический рост, - сказал
Глава государства. Также Президент Казахстана отметил, что наша республика активно использует потенциал соседних стран: Китайской Народной Республики и Российской Федерации. В частности, Казахстан практически включился в конфигурацию «экономического пояса» Шелкового пути, прокладывая автомобильные и железнодорожные маршруты по своей территории. Глава государства напомнил, что «экономический пояс» Шелкового пути предусматривает развитие деловой активности вдоль новых транспортных
ПРАВНУКИ ПОБЕДЫ
что отражает стремление снизить влияние доллара. Вместе с тем, на сегодняшний день доллар остается основной мировой валютой и США являются крупнейшей экономикой мира. В этой связи Президент Казахстана отметил, что международные площадки, подобные Астанинскому экономическому форуму, создают условия, чтобы мировые институты и международные организации находили общий язык в финансовых вопросах. Нурсултан Назарбаев обратил внимание на реализацию в стране таких важных проектов, как проведение международной выставки «ЭКСПО-2017», на базе которой будет создан финансовый центр «Астана». Для участников нового центра будут созданы исключительные условия, включающие судебную систему на принципах британского права с применением английского языка. Говоря о трехъязычии в отечественном образовании, Глава государства подчеркнул, что в перспективе Казахстан намерен перейти к тому, чтобы в старших классах и в университетах по естественным наукам обучение велось на английском языке. В целом предпринимаемые в сфере образования меры должны сформировать слой англоговорящей молодежи, которая может быть задействована в деятельности финансового центра в Астане. Президент Казахстана также отметил важность пяти институциональных реформ, для четкой и последовательной реализации которых была создана Национальная комиссия по модернизации. Глава государства подчеркнул, что масштабные изменения, предложенные в рамках пяти институциональных реформ, получили широкую поддержку со стороны населения, что продемонстрировали итоги состоявшихся президентских выборов.
ГОРЖУСЬ СВОИМИ ПРАДЕДУШКАМИ
М
ой прадедушка Тілен Батырханов родился в январе 1900г. в Ордабасинском районе. Еще в младшем возрасте он остался сиротой, рос без родителей, воспитывался у родственников. С малых лет он уже трудился вместе со взрослыми на колхозных полях. С 1928 года как молодой специалист агроном, активно принимал участие и был одним из организаторов работ по коллективизации, по организации колхозов, совхозов. За свой честный труд был неоднократно признан ударником труда, за что имеет ордена. В 1937 году в связи с образованием совхоза «Луч Октября», он переедет в с.Ақбұлақ Ордабасинского района, где до самой старости и проработает, начиная от простого агронома до директора совхоза. Моего прадедушку до сих пор помнят и вспоминают как опекуна сирот и опору бездомных, репрессированных, безвинно осужденных в те тяжелые годы политических репрессий, гонений, принудительной конфискации имущества и коллективизации, которым он помогал, несмотря на их национальность, политические убеждения. Об этом говорят и вспоминают с большой благодарностью, с большим уважением и теплотой души потомки тех людей, которые видели и ощутили помощь, пользу и благотворительность не только моего прадедушки, но и всего казахского народа. В те годы в числе репрессированных были греки, чеченцы, цыгане, корейцы и др. национальности. В нашем семейном архиве есть видеозаписи прадедушки, где запечатлены все воспоминания его друзей, соотечественников, сослуживцев, ветеранов войны о Тілене Батырханове, которого с большим почтением в народе называли Тілен ақсақал. В 1941 году пришла страшная весть о начале войны и нападении фашистов на нашу Родину. Мой прадедушка вместе со своими односельчанами был призван на защиту Отечества от фашистов с Арысского военкомата, откуда и был направлен на срочную службу в пограничные войска на Дальний Восток, на государственную границу
маршрутов. В этой связи, создание Азиатского банка инфраструктурного развития предоставляет большие возможности для Казахстана, России и всего Евразийского экономического союза. Касательно опасений по поводу усиления китайского влияния в экономике, Нурсултан Назарбаев назвал их «фантомными страхами». Он отметил, что Казахстан сегодня стоит на пороге заключения с КНР договора на строительство целого ряда предприятий. Президент Казахстана отметил, что осуществление Россией совместно с Китаем крупных проектов в нефтегазовой сфере, строительстве коммуникаций позволит
подключить к российской экономике азиатский регион, что также окажет лишь положительное воздействие на дальнейшее развитие. Президент Казахстана также обратил внимание, что обмен санкциями между западными странами и Россией стал результатом смешения политики и экономики. Он отметил, что в данной ситуации страдает не только Россия, но и другие государства. Нурсултан Назарбаев отметил, что прилагает все необходимые усилия для содействия разрешению ситуации вокруг Украины. - Когда меня просят посредничать, я не жалею ни времени, ни сил, провожу встречи, призываю стороны к переговорам. В данной ситуации руководители стран всегда могут найти общий язык на условиях компромисса. Не вижу здесь неразрешимых проблем. Я сейчас наблюдаю, как и российская, и украинская стороны подошли к тому периоду, когда данный вопрос следует решать, разрубив создавшийся узел противоречий. Необходимо, чтобы это случилось как можно скорее, этого хотят и европейские лидеры. Время для такого шага сейчас подходящее, - сказал Президент Казахстана. Говоря о причинах текущих сложностей в финансовой системе, Нурсултан Назарбаев отметил устаревшую глобальную валютную архитектуру. Глава государства подчеркнул, что зависимость мировой резервной валюты от одного эмитента представляет большой риск для остальных государств. В настоящее время о создании своих региональных валют говорят в Латинской Америке, арабском мире,
СССР с Японией, где активизировались фашистские настроения Квантунской армии. Опасность войны СССР с Японией существовала со второй половины 1930-х годов, в 1938 году произошли столкновения на озере Хасан, а в 1939г. - сражение на Халхин - Голе на границе Монголии и Маньчжоу-Го. В 1940г. был создан Советский Дальневосточный фронт, что указывало на реальный риск начала войны. Япония не оставляла мысли об агрессии против СССР. Так, план этой агрессии был представлен уже 2 июля 1941 г., была проведена скрытая мобилизация в Маньчжурии, а Квантунская армия увеличена вдвое В течение 1941-45гг. советское командование перебросило на Дальний Восток свыше 400 тыс. человек, 7137 орудий и миномётов, 2119 танков и др. Вместе с дислоцированными на Дальнем Востоке войсками служил и мой прадедушка Тілен Батырханов на 1-м Дальневосточном фронте, где воевали (35-я, 1-я краснознамённая, 5-я, 25-я армии, Чугуевская оперативная группа, 10-й механизированный корпус, 9-я воздушная армия, Приморская армия ПВО) под командованием маршала К.А.Мерецкова; остав Квантунской армии был около 1,4 миллиона человек, 6260 орудий и миномётов, 1150 танков, 1500 самолётов. Войска 2-го Дальневосточного
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
С
фронта во взаимодействии с Амурской военной флотилией форсировали реки Амур и Уссури, прорвали долговременную японскую оборону в районах Хэйхэ и Фуцзиня, преодолели горный хребет Малый Хинган и совместно с войсками 1-го Дальневосточного фронта овладели Харбином. кт о капитуляции Японии был подписан 2 сентября 1945 года на борту линкора «Миссури» в Токийском заливе. В результате сражений была полностью разгромлена миллионная Квантунская армия. По советским данным, её потери убитыми составили 84 тыс. человек, взято в плен около 600 тыс. военнопленных. Безвозвратные потери Советской армии составили 12 тыс. человек. Советская Армия разгромила сильную Квантунскую армию Японии. Советский Союз, вступив в войну с Японской империей и внеся весомый вклад в её разгром, ускорил окончание Второй мировой войны. Американские руководители и историки не раз заявляли, что без вступления в войну СССР она продолжалась бы ещё не менее года и стоила бы дополнительно нескольких миллионов человеческих жизней. Мой прадедушка в конце 1942 года при несении службы, в одной из диверсионных акций со стороны японских разведчиков-диверсантов, а также при обстреле воздушными силами Японии приграничных зон, был тяжело ранен. После ранения он был направлен в военный госпиталь, откуда демобилизован в тыл, в родные края, где далее посвятил свою трудовую деятельность тыловому обеспечению фронта. С окончанием Великой Отечественной Войны, Тілен Батырханов трудился в рядах руководителей колхозов «Луч Октября», «Ақбұлақ», работал в совхозе «Киров» бригадиром,
А
заведующим фермой, заместителем директора, директором совхоза. И в числе лучших сельхозработников Казахской ССР неоднократно был делегатом на Всесоюзных съездах Москвы, Ташкента. За достижения и доблестный труд в сельскохозяйственной отрасли был неоднократно награжден дипломами ВДНХ, правительственными грамотами КазССР, медалями «Ударник коммунистического труда». За участие в Великой Отечественной Войне мой прадедушка имеет медали «За боевые заслуги», «За победу над Японией» и др. С 1970-х гг. выйдя на заслуженный отдых, будучи пенсионером, он всё равно не оставлял свой родной совхоз и много помогал молодым специалистам, молодым агрономам поднимать послевоенное сельское хозяйство, которое естественно находилось в большом упадке, не хватало техники, удобрений, орошений, семян и др. Принимая во внимание труды и заслуги моего прадедушки, его службу в рядах Советской Армии в годы Великой Отечественной Войны в селе Ақбұлақ, которое в советское время назывался Панфилово, в честь моего прадедушки Тілена Батырханова названа центральная улица, а на аллее Славы в парке Абая вписано имя моего прадедушки среди имен участников войны. * * * етеран труда и ветеран органов внутренних дел Казахской ССР, заслуженный работник правоохранительных органов Казахской ССР, Почетный гражданин г. Арысь» Оспан Сатпаевич Байдаулетов приходится мне прадедушкой по бабушке. Мой прадедушка Оспан Сатпаевич родился в 1928г. в г.Арысь Чимкентской области. С малых лет он начал трудиться и в годы Великой Отечественной войны в возрасте 13
В
дальнейшей службы в аппарат Министерства Внутренних дел Казахской ССР, где возглавил Комитет уголовного розыска. С 1978гг. и до выхода на заслуженный отдых он служил на разных должностях, а именно был первым заместителем начальника областного управления внутренних дел ЮжноКазахстанской области, неоднократно избирался народным депутатом областного и городского исполкомов. а достижения в профессиональной деятельности и честный ударный труд в деле борьбы с преступностью мой прадедушка имеет правительственные и министерские награды, медали «Заслуженный работник правоохранительных органов», «Почетный работник Уголовного Розыска», орден «Трудового Красного знамени» и множество благодарственных грамот от министра внутренних дел СССР, а также его имя носит одна из центральных улиц г.Арысь. Ценить труды старшего поколения и сохранить светлую память об этом – это обязанность настоящего поколения. Труды человека – это достояние истории будущего и наша ответственность – запечатлеть события и дела старшего поколения, создать фундаментальный ресурс для истории. Мои прадедушки – это наша семейная гордость. И хотя я их вживую не видела, я как правнучка осознаю насколько обязано наше поколение поколению наших дедушек, бабушек, старшему поколению. Благодаря их героизму, стойкости духа в страшные годы войны, мы живем в прекрасной стране, в красивом современном городе и учимся в лучших школах. Только благодаря победе над фашизмом у нас сегодня чистое небо над головой и прекрасное детство. Наше поколение в вечном долгу перед поколением защитников Родины от фашизма, перед поколением, которое стерпело на себе все тяготы и бедствия военного и послевоенного времени. Низкий им поклон и вечная память!!! Мерей БАТЫРХАНОВА, ученица 4 «В» класса КИШ «Байтерек»
З
лет был уже в составе 28-го специального стрелкового батальона, который держали в запасе для обеспечения безопасности тружеников тыла, где он прослужил до 1947 г. После окончания войны, с достижением совершеннолетия, мой прадедушка продолжил свой трудовой путь в рядах отдела уголовного розыска, начав с рядового милиционера отдела борьбы с бандитизмом и дослужившись до ответственных должностей правоохранительных органов Казахской ССР. Посвятив всю свою сознательную жизнь и трудовую деятельность становлению послевоенной правоохранительной системы, борьбе с преступностью, он оставил после себя много учеников, многие из которых сейчас еще трудятся по всей нашей Республике, среди которых немало и генералов. Его имя связано с раскрытием громких и коварных преступлений тех времен, о чем можно прочитать во многих специализированных криминалистических учебных пособиях, повестях и романах отечественных писателей. Оспан Сатпаевич Байдаулетов возглавлял Тюлькубасский районный отдел внутренних дел, Кировский (сейчас Мактааральский) районный отдел милиции. За достижения в профессиональной деятельности, за выдающиеся оперативные навыки в борьбе с организованной преступностью, в 1976гг. он был переведен для прохождения
Страницу подготовила Рамзия ЮНУСОВА, фото из Интернета
¦ÄIËÅÒ
КАРТИНА ДНЯ
«...подготовка к ЕНТ находится на контроле Администрации №21 (224) Президента РК и Канцелярии Премьер-Министра РК» 29.05.2015 жыл
Почему в преддверии главного экзамена главный педагог РК Аслан Саринжипов призывает всех усиленно молиться, а не учиться? Со 2 по 8 июня 2015 года в Республике Казахстан пройдет Единое национальное тестирование. Пресс-служба Министерства образования и науки РК сообщает, что подготовка к ЕНТ находится на контроле Администрации Президента РК и Канцелярии ПремьерМинистра РК. А за две недели до ЕНТ прошло совещание с представителями Генеральной прокуратуры РК, Комитета национальной безопасности РК и Министерства внутренних дел РК, заинтересованных в организованном и объективном проведении ЕНТ. Министерством образования и науки РК, заинтересованными государственными органами, местными исполнительными органами и государственными комиссиями при пунктах проведения ЕНТ (ПП ЕНТ) создаются все необходимые условия для успешного проведения экзамена. Организация ЕНТ рассматривается на еженедельных аппаратных совещаниях Министерства. В целях обеспечения соблюдения единых требований и разрешения спорных вопросов при оценке тестовых заданий, а также защиты прав участников ЕНТ на период проведения тестирования, в каждом ППЕНТ создаются республиканская комиссия по рассмотрению апелляций и апелляционная комиссия. В областных центрах и городах Астана и Алматы для оперативного реагирования на обращения и жалобы выпускников и их родителей во время проведения ЕНТ создаются штабы по координации и проведению ЕНТ. При МОН РК будет функционировать Республиканский штаб. На участие в ЕНТ заявление подали 87 782 учащихся, что составляет 71% от общего количества выпускников; из них с казахским языком обучения - 62 384, с русским – 25 398.
На основании принятых заявлений, ЕНТ будет проводиться в четыре потока в 165 пунктах проведения ЕНТ (ППЕНТ): 116 из них размещены в районных центрах, 49 – в зданиях вузов областных центров и городах Астана и Алматы. Количество экзаменационных аудиторий - 1 079. Порядок проведения ЕНТ установлен для каждого ППЕНТ: 1-ый день – тестирование; второй – апелляция. Наибольшее количество потоков тестирования запланировано в ЮжноКазахстанской области РК. Действительно, подготовка к ЕНТ проводилась более чем тщательно - с использованием,
простите за выражение, лучшего наработанного опыта. Обратитесь хотя бы к упомянутой выше статистике. На участие в ЕНТ заявление подали 87 782 учащихся, что составля-
помнится, когда только ввели систему тестирования, отказавшихся от участия в тестировании можно было по пальцам пересчитать. Действительно, зачем школяру лишних два года (10-11классы) за партой «париться»? Обычно в эти классы идут, надеясь в дальнейшем получить высшее образование. А, если выпускник отказывается от ЕНТ, значит, он не будет продолжать обучение в вузе. Сдается нам, что на такой неразумный, с точки зрения логики, шаг выпускников подталкивает сама нечистая сила… А может еще кто, чтобы не портить общую картину Сапа МЕКЕБАЕВ, Ratel.kz ЕНТ неугодными показателями? Ведь ради отличных рапортов наверх на какой только «Например, они (туркмены – ред.) до сих шаг не пойдешь… А то, что какой-то пор без своего природного газа существовать юноша, отказавшись от участия в ЕНТ, так не могут, а мы без своей нефти, оказывается, не осуществит свою давнюю мечту стать можем запросто. Эту сенсационную новость геологом… Так это не самое страшное. сообщил нам наш министр финансов Бахыт Вон и министр образования РК Аслан СУЛТАНОВ: «Мы в Казахстане в Саринжипов в преддверие ЕНТ призывает двухтысячных годах, понимая, что в будущем налечь не на усиленное обучение, а на большой профит наших богатств, которые мы совершение намаза. Он, сильно расчуполучили исторически, может давать большие вствовавшись на встрече с молодежью, проблемы, начали учить и научили себя жить так и признался: «Не только учащиеся, но и чиновники сегодня молятся, чтобы ЕНТ без нефти». Это смелое заявление. Многие граждане так и не вспомнили, как и когда точно прошло успешно». А к кому же ему на нас снизошло такое счастье, потому что теперь остается обращаться, когда сдачу большинство из них и без всякой учебы как-то ЕНТ поставили на контроль Администрации Президента РК? Только к умудрялось жить без нефти. Вот только у меня есть опасное предположение, что министр Аллаху. Как там в русской пословице – «Бог не выдаст, свинья не съест»? Правда, Султанов и другие члены правительства в некоторые журналисты склонны предпопроцессе своей учебы использовали различные лагать, что своим признанием глава восточные практики, медитировали и, впав уже ведомства как бы прокомментировал в глубокий транс, убедили себя, что можно высказывание главы Гражданского альянса богато жить, поставляя за рубеж отечественные РК Нурлана Еримбетова о том, что валенки, мочалки, автомобили костанайской накануне ЕНТ мечети посещают очень сборки и другие высокотехнологичные много школьников, которые молятся за товары, сделанные в рамках форсированного успешную сдачу тестов. Ну вот теперь, индустриально-инновационного развития. А похоже, им не так скучно будет намаз читать, про то, что больше половины экспортных поскольку к ним присоединяться их старшие доходов Казахстан по-прежнему получает товарищи, в том числе и государственные от продажи все той же проклятой нефти, и служащие, к коим относятся чиновники. деньги те в Национальном фонде не Признаемся, что и мы, журналисты, готовы залеживаются, а идут прямым попросить Всевышнего за нашу молодежь. трансфертом в текущий бюджет, они в Пусть она удачно справится с тестовыми том состоянии нирваны, вероятно, вопросами. И пусть все у нее все будет просто забыли». хорошо! Аминь!
СКАЗАЛ – КАК ОТРЕЗАЛ
Вот ЕНТо да!
7
ет 71% от общего количества выпускников. То есть менее 30%, а это, грубо говоря, почти каждый третий выпускник, как бы отказался от участия в ЕНТ. Не многовато ли? Поначалу,
ЗАКОН И ПРАВО
ТАКИЕ НРАВЫ
ИЛИ Я ВЕДУ ЕЕ В ЗАГС,
или она ведет меня к прокурору Продать свою племянницу за полмиллиона долларов пытался некий ушлый павлодарец. Он пообещал выдать ее замуж за одного московского бизнесмена. Но в дело вмешалась мать девушки, которая обратилась в полицию с заявлением о похищении.
руки. На полях Мактааральского, Шардаринского районов трудятся тысячи нелегалов. Трудовая миграция – это необходимая составляющая рыночных отношений. Человек сам решает, где ему лучше зарабатывать на жизнь. Другое дело, что все это требует законного оформления, дабы избежать повторения “бирюлевского сценария” уже в Казахстане. В этом плане своевременным оказалось подписание главой государства Закона “О внесении
Сегодня трудно представить казахстанскую действительность без трудовых мигрантов. Гостящие работники (именно так переводится с немецкого языка слово “гастарбайтер”) строят крупные промышленные объекты, административные и офисные здания, ремонтируют квартиры простых граждан, укладывают дороги, торгуют на рынках. Причем их можно встретить по всей стране.
Джамшут в законе?
Лида, дочь Лейлы Темиркиевой, пропала на прошлой неделе. Когда девушка шла на учебу, к ней подбежали трое незнакомых мужчин, затолкали в машину и увезли в неизвестном направлении. Уже потом Лейла узнала, что ее родственник продал Лиду некоему московскому бизнесмену за полмиллиона долларов. – Я ходила в полицию, но там лишь развели руками, – говорит Темиркиева. – Лишь после того, как мое заявление зарегистрировали в прокуратуре, дело сдвинулось с мертвой точки. Я ходила и к родственникам, похитившим мою дочь, просила отпустить ее, потому что о замужестве она даже не думала. Но меня никто не слушал. По словам Лейлы, ее дочь перевозили на новые квартиры каждые три часа, чтобы родные не узнали об ее местонахождении. Похитители угрожали "кавказской пленнице" расправой над ее близкими. – Они всячески запугивали Лиду, поэтому она не поехала с нами в первый раз, – рассказывает Лейла Темиркиева. По сведениям прокуратуры, 42-летний жених – крупный московский бизнесмен. Он приехал в Павлодар на церемонию
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
бракосочетания, которую провел местный мулла, и даже успел лишить девушку невинности. – Нам известно, что этот москвич сейчас находится в Павлодаре. Возбуждены уголовные дела по статьям "похищение человека группой лиц по предварительному сговору" и "изнасилование". Лица, совершившие эти преступления, устанавливаются. За похищение человека виновным грозит от 8 до 12 лет тюрьмы, а насильник может получить 15 лет лишения свободы, – прокомментировал ситуацию заместитель прокурора Павлодара Ерлан Алмазулы. Лейла Темиркиева отмечает, что не все родственники правильно восприняли ее действия, якобы противоречащие кавказским традициям. – В исламе нет такого канона, чтобы девушку лишали невинности против ее воли. И вообще, я считаю, что похищение невесты – это дикость, которую не могут себе позволить цивилизованные люди, – говорит Темиркиева. Даурен ХАИРГЕЛЬДИН, Павлодар Источник - Экспресс-К
Особенно востребован труд равшанов и джамшутов в ЮжноКазахстанской области, которая переживает строительный бум. Наплыв их, естественно, наблюдается с началом летних дней, когда у нас начинается сезонная строительная «почесуха». ЮКО – регион приграничный, поэтому из соседних центральноазиатских республик сюда на заработки приезжает много гастарбайтеров представителей самых разных профессий. Например, в южноказахстанских точках “общепита” большим спросом пользуются повара. Есть работа и для медработников. В одной из популярных шымкентских клиник есть даже своя гостиница – в понедельник медики из Ташкента сюда заезжают, а в пятницу вечером возвращаются на выходные домой. Поскольку в соседнем Узбекистане тамошними властями не очень приветствуется сетевой маркетинг, предприимчивые узбеки нашли выход – они оформляются в маркетинговых офисах Шымкента, а продукцию сбывают у себя на родине. Причем очень успешно. Не так давно я побывала в Ташкенте, в гостях у одной такой семьи и словно окунулась в атмосферу турецких сериалов: шикарный дом, такая же обстановка. Разговор за ужином две родственные семьи вели о предстоящей поездке в Турцию, которой их, как работниковлидеров, наградила сетевая
компания. Еще одна достаточно хорошо освоенная узбекскими мигрантами ниша на трудовом рынке – так называемый коммерческий секс. Здесь трудовые отношения тоже постоянно совершенствуются. Бывает, на заработки приезжают даже семейные дамы. Они живут тут неделю-другую, нанимаются, допустим, в какую-нибудь сауну обслуживать клиентов. А уезжая, вместе с заработком,
прихватывают… командировочные удостоверения, которые затем демонстрируют своим супругам. Мол, находились в служебной командировке. Такие удостоверения абсолютно “по барабану” сборщикам хлопка из Узбекистана, которые с наступлением уборочной страды целыми армиями прибывают на плантации юга Казахстана. Единственный показатель их неутомимого труда – мозолистые
изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам трудовой миграции”. Он направлен на совершенствование государственной политики в сфере трудовой миграции. В частности, закон запрещает заключать трудовой договор на выполнение работ или оказание услуг одним работодателем – физическим лицом в домашнем хозяйстве одновременно более чем с пятью мигрантами. Кроме того, предусматривается усиление контроля за трудовыми мигрантами путем ведения дактофотоучетов. Основными целями внесения изменений в законодательство являются легализация трудовых мигрантов, совершенствование государственного регулирования миграционных процессов в части определения порядка выдачи разрешений трудовому мигранту на осуществление трудовой деятельности у физических лиц. В ЮКО уже выдана не одна тысяча разрешений трудовым мигрантам, которые будут работать в сфере строительства, поварами, домработницами и садовниками. Разрешение трудовому иммигранту для осуществления трудовой деятельности у физических лиц выдается по форме и на срок, указанный в заявлении-анкете о выдаче (продлении) разрешения трудовому иммигранту, и может составлять один, два или три месяца. Максимальный срок разрешения не может превышать двенадцати месяцев.
Страницу подготовила Рамзия ЮНУСОВА, фото из Интернета
Адам қылмыс жасағаны үшін айыбын өтеуі тиіс, №21 (224) бірақ жеке басының құқы тапталмауы қажет 29.05.2015 жыл
СОҢҒЫ БЕТ Жаңа кодексті біле жүріңіз... Осы жылдан бастап елімізде Қылмыстық іс жүргізу, Қылмыстық, Қылмыстықорындаушылық жəне Əкімшілік құқықбұзушылық туралы Кодекстердің жаңа редакциядағы нұсқасы қолданысқа енгізілген болатын. Бұл жаңа заңнамалардың өндіріске енгізілуі қылмыстық ісəрекеттердің азаюына септігін тигізеді. Статистика бойынша, соңғы жылдары елімізде қылмыс саны азайып келеді. Жаңа кодекстердегі ізгілендіру амалдарының нəтижесінде əлі де төмендей беруі бек керек. Мемлекеттік органдарымыз біртіндеп адамды айыптау амалынан ауытқып, шын мəнінде құқын қорғау арнасына түсіп келеді. Мұның бəрі ауыр дəрежелі қылмыстарды орта дəрежелі қылмыстарға ауыстыру арқылы жүзеге асып жатыр. Оның себебі кейбір қылмыстарға заңда көрсетілген жаза өте ауыр. Сəйкес емес. Адам қылмыс жасағаны үшін айыбын өтеуі тиіс, бірақ оған қорлау жасалмауы керек, яғни жеке басының құқы тапталмауы қажет. Енгізілген жаңа «Əкімшілік құқықбұзушылық туралы» кодекстің негізгі қабылдану себептерінің бірі — тиісті заңнама ережелерін қылмыстық жауапкершіліктен əкімшілік тəртібіне өткізу, сонымен қатар, əкімшілік құқықбұзушылық жауапкершілікті арттыру. Жаңа Əкімшілік құқықбұзушылық туралы кодексте жұмысшылардың еңбекақысын уақытында толық өтемеген, міндетті еңбек демалысын бермеген, бірдей еңбек еткен жұмысшыларға əртүрлі айлық берген, жұмысшыларды алалауға жол берген жəне өндіріс орнындағы оқыс оқиғаларды, қайғылы жағдайларды жасырған жұмыс берушілерге жауаптылық көзделіп отыр. Бұл жаңа редакциядағы құжаттың 87, 88, 89, 90, 95, 96-баптарында қарастырылған. Ескеретін тағы бір жайт бар: мысалы, біз велосипед, қайықтарды уақытша кепілге алған уақытта өзіміздің жеке куəлігімізді немесе төлқұжатымызды қалдыруымызды талап етеді. Ал енді, біліп жүріңіз, жаңа құжаттың 494-бабына сəйкес, азаматтардан төлқұжаттарды, жеке куəліктерді заңсыз алып қою немесе оларды кепілге қабылдау ескерту жасауға немесе бес айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл төлеуге алып келеді. Ал осындай əкімшілік жаза қолданылғаннан кейін бір жыл ішінде мұндай əрекет қайтадан жасалатын болса, он айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл төлетіледі. Қалай дегенде де, жаңа Кодекске енгізілген бұл жаңалықтар халықтың сотқа деген сенімінің артуына, соттың өкілеттіктерінің кеңеюіне, азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарының сот тарапынан халықаралық стандарттарға сай барынша қорғалуына кепіл беретінін айқындайды. Нұрбол ТӨРЕХАН, ОҚО, Шымкент қаласы Қаратау аудандық сотының бас маманы, сот мəжілісінің хатшысы
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының заңнамасында сумен жабдықтау жəне су бұру қызметтерін қамтамасыз ету бойынша қызмет барысында туындайтын мəселелерге қатысты нормалар қарастырылған. Негізгі сұрақтар 2003 жылғы 17 шілдедегі №481 ҚР Су Кодексінде көрсетілген. Осы ҚР Кодексінің 3 бабында былай делінген: Қазақстан Республикасы су заңдарының мақсаттары халықтың жəне қоршаған ортаның тiршiлiк жағдайларын сақтау мен жақсарту үшiн су пайдалану мен су қорын қорғаудың, сумен жабдықтаудың жəне су бұрудың экологиялық қауiпсiз жəне экономикалық оңтайлы деңгейiне қол жеткiзу жəне қолдау болып табылады. 24 бабында «Су шаруашылығы құрылыстарына меншiк құқығы» Су шаруашылығы құрылыстары мемлекеттiк не жеке меншiкте болуы мүмкiн. 2. Жеке меншiктегi су шаруашылығы құрылыстарын пайдалануға, иемденуге жəне оларға билiк етуге байланысты қатынастар, егер осы Кодексте өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасының азаматтық заңдарымен реттеледi. 28 бабында «Ауыз сумен жабдықтау жүйелерiне меншiк құқығы» - Ауыз сумен жабдықтау жүйелерi республикалық, коммуналдық меншiкте, сондай-ақ жеке жəне заңды тұлғалардың меншiгiнде болуы мүмкiн.
СУДЫ ДА СҰРАП ІШ... Осы көрсетілгендердің негізінде «Су ресурстары-Маркетинг» ЖШС-і өз қызметін сумен жабдықтау жəне су бұру қызметін ұсынатын су шаруашылығы құрылыстарының меншік иесі болып табылатын заң сипатындағы барлық аспектілері қарастырылған ҚР Су Кодексінің негізінде жүзеге асырады. Сондай-ақ 117 бабында «Суларды санитарлық қорғау аймақтары» - Санитарлық қорғау аймақтары мен санитарлық қорғау белдеулерiн белгiлеу тəртiбiн халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы уəкiлеттi орган айқындайды деп көрсетілген. Су көздеріне, шаруашылықауыз су мақсаты үшін су жинау орындарына, шаруашылық-ауыз сумен жабдықтауға, суды мəденитұрмыстық пайдалану орындарына жəне су объектілерінің қауіпсіздігіне қойылатын санитариялық- эпидемиологиялық талаптар" санитариялық қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 18 қаңтардағы №104 қаулысында су құбыры жəне кəріз желілерінің санитарлық-қорғау белдеулері белгіленген. ҚНжЕ 3.01.01.-2008 сəйкес су құбыры жəне кəріз құбырларының шеткі желілерінен кез келген құрылысқа дейінгі ара қашықтығы кемінде 5 метр болуы тиіс, өйткені бұл белдеу санитарлық-қорғау аймағы болып табылады жəне су
таратқыштар мен тазалау ғимараттарының санитарлық қорғауын қамтамасыз етеді. Бұл белдеулерде біздің мекеме үнемі апатты-қалпына келтіру жұмыстары, су құбырлары мен кəріз желілерінің күрделі жəне ағымдағы жөндеуін жүргізіп отыру қажет. Қазақстан Республикасы Жер Кодексінің 44 бабы 6 тармағының талаптарында белгіленген: Құрылыс объектiсiн орналастыруға таңдалған аумақта бұзылуға немесе көшiрiлуге тиiстi (соның iшiнде жердi бөлiп беру кезiнде өнеркəсiп орындарының санитариялық-қорғау аймағына кiретiн) тұрғын үйлер, басқа да ғимараттар мен құрылыстар, сондайақ инженерлiк коммуникациялар жəне жасыл екпелер орналасқан жағдайда өтiніш беруші немесе оның
сенiм бiлдiрген адамы жер телімін бөлiп беруде талап етiлетiн келiсiмдердi өз бетінше қамтамасыз етедi. Өтініш беруші меншік иесіне шығындарды өтеу талаптары туралы жылжымайтын мүлiк меншiгі иелерiнiң əрқайсысымен жасасқан шартты қосымша ұсынады. Шартта сол кездегi бар құрылыстарды, инженерлiк коммуникацияларды, жасыл екпелердi басқа жерге ауыстырудың, көшiрудiң нақты шарттары мен мерзiмдерi, құрылыс жүргiзушiнiң жылжымайтын мүлiктi бұзуға байланысты барлық шығындарды өтеу жөнiндегi мiндеттемелерi көрсетiледi. ҚР Жер Кодексінің 118 бабында «Құбыр көлігінің жерлері» көрсетілген: Құбыр көлiгiнiң мұқтаждарына арналған жерлерге су құбырларын, газ құбырларын, мұнай құбырларын, мұнай өнімдері құбырлары мен жер беті жəне жерасты үйлерiн, құрылыстарын, ғимараттарын, құрылғыларын пайдалану, күтiп-ұстау, салу, реконструкциялау, жөндеу, кеңейтiп ұлғайту үшiн қажеттi объектiлердi жəне құбыр көлiгiнiң басқа да объектiлерiн орналастыру үшiн бөлiнiп берiлген жерлер жатады. Аталған жерлерге шекаралары Қазақстан Республикасының магистральдық құбыр туралы заңнамасына сəйкес айқындалатын жер учаскелерін пайдалану-
8
дың ерекше шарттары бар магистральдық құбырлардың күзет аймақтарын қоса алғанда, магистральдық құбырлардың мұқтаждарына арналған жерлер де жатады. Күзет аймақтары жер учаскелерiнiң меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардан жер учаскелерiн алып қоймай-ақ белгiленуi мүмкiн. Негізінде күрделі құрлысты жоспарлаған жəне орындаған кезде құрылыс салушыларға қала аумағында орналасқан жер асты инженерлік су құбыры мен кəріздік коммуникацияларды ескеруі қажет. Ондай болмаған жағдайда «Су ресурстарыМаркетинг» ЖШС-і санитарлыққорғау аймағын бастапқы қалпына келтіру бойынша сот талаптарын қолдауға мəжбүр болады. Мəселен, 2006 жылдан 2014 жыл аралығында Шымкент қаласы бойынша 1620 су құбыры жəне кəріз коммуникацияларының санитарлыққорғау аймағының бұзылуы анықталды, шешім қабылдау үшін барлық материалдар сотқа жолданды. Оның 838 материалы бойынша санитарлық-қорғау аймағы бастапқы қалпына келтірілді. Қалған материал бойынша біздің мекеме су құбыры жəне кəріз желілерінің санитарлық-қорғау аймағын қалпына келтіру бойынша ҚР заңнамалық базасының талаптарына сəйкес қатаң түрде мақсатты жұмыстар жүргізуде. К. АЛИБАЕВ, «Су ресурстары-Маркетинг» ЖШС-нің құқық бөлімінің бастығы
ТЕМІРГЕ БАЙ ТАҒАМ ҚАН АЗДЫҚТЫ БОЛДЫРМАЙДЫ Тегінде «ауру – астан» деп тегін айтылмаған. Мамандар құрамы үйлесімсіз жəне микроэлементтері аз тағамдарды тұтыну қан аздық ауруына апаратынын алға тартып отыр. Бұл – қан құрамындағы эритроциттердің (қанның қызыл түйіршіктері) қызыл қан жасушалары санының кеміп, гемоглобин мөлшерінің азаюынан болатынын ауру түрі. Əдетте қан аздық – іш сүзегі (дизентерия) негізіндегі қанның тоқтамауы, асқазан жарасы ауызының ашылуынан, қанның қызыл түйіршіктерін жоятын безгек ауруларынан болады. Сонымен қатар адамдардың күнделікті тұтынатын тағамдарында темір құрамдас заттардың кемдігінен де пайда болады.
Қан аздық ауруына жүкті əйелдер де шалдығады. Мұның басты себептерінің бірі – ананың құрсақ ішіндегі баласына қосымша қан мөлшерін қамтамасыз етуінен орын алады. Кейбір жағдайларда қан аздық ауруы тұқым қуалауы да əбден мүмкін. Əдетте ағзада төмендегідей белгілердің болуы қан аздық ауруын білдіреді. Ол: адам терісінің бозаруы, тырнақтың ағаруы, тез шаршағыштық, тіс қызыл етінің ағаруы, бетаяқтың ісініп, жүрек соғысының жиілеуі, демігудің пайда болуы. Ауру белгілері байқалғаннан-ақ онымен күрес жүргізіп, дер кезінде ем алу арқылы одан құлан-таза айығуға болады. Ол үшін міндетті түрде дəрігердің кеңесінен өту керек. Сондай-ақ, құрамы темірге бай тағамдарды тұтыну қажет. Атап айтсақ, ет,
балық өнімдері, көкбұршақ, асбұршақ, аскөктер, жасымық (чечевица), көкөніс, жеміс-жидек, əсіресе алманың қызыл сорттары, анар, ашыған капуста, қызылша салаты, жəне т.б. Бұл өнімдер ағзаға дұрыс сіңуі үшін шəй мен кофені тамақтанып болған соң ішкен абзал. Қан аздықтың қалыпты жəне ауыр түрімен ауырғанда темір қоспалы дəрі-дəрмек қабылдау қажет. Жəне оны тек дəрігердің тағайындауымен қолданған жөн. Кейбір жағдайларда адамдардың іш сүзегі, безгек сынды ауруларға шалдығуы қан аздықты тудырады. Бұл ретте ең алдымен аталған ауру түрлеріне қарсы ем алуды қаперіңізде ұстаңыз. Зүлфия САМИЕВА, ОҚО Тері-венерологиялық диспансерінің фельдшер-лаборанты
САЛЫЌ ТҐЛЕУШІЛЕРДІЅ НАЗАРЫНА! Арақтарға жəне айрықша арақтарға, күштілігі жоғары ликер-арақ бұйымдарына ең төмен бөлшек сауда бағаларын белгіленгендігі туралы: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 16 наурыздағы № 143 «Этил спирті мен алкоголь өнімінің өндірілуін жəне айналымын мемлекеттік реттеу туралы» 1999 жылғы 16 шілдедегі ҚР Заңы 31-бабының 5-1) тармақшасына сəйкес ҚР Үкіметі қаулысымен, арақтарға жəне айрықша арақтарға, күштілігі жоғары ликер-арақ бұйымдарына 2015 жылға литріне 1300 теңге мөлшерінде ең төмен бөлшек сауда бағалары белгіленілген. ҚР «Этил спирті мен алкоголь өнімінің өндірілуін жəне айналымын мемлекеттік реттеу туралы» Заңының 9-бабының 4-тармағының 2-тармақшасына сəйкес, бөлшек саудада арақтарды жəне айрықша арақтарды, күштілігі жоғары ликер-арақ бұйымдарын бөлшек сауда бағаларынан төмен бағамен өткізуге тыйым салынады. Сондай ақ, Заң талаптары бұзылғаны үшін, ҚР Əкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 282бабының 3-бөлігінің 4-тармақшасында арақтарды жəне айрықша арақтарды, күштілігі жоғары ликерарақ өнімдерін ҚР Үкіметі белгілеген ең төмен бөлшек сауда бағасынан арзанға бөлшек саудада өткізу түрінде жасалған бұзушылық - құқық бұзушылықтың тікелей нысанасы болып табылған акцизделетін тауарлар тəркілене отырып, жеке тұлғаларға – елу, шағын кəсіпкерлік субъектілеріне – жетпіс бес, орта кəсіпкерлік субъектілеріне – бір жүз елу, ірі кəсіпкерлік субъектілеріне – екі жүз, ірі кəсіпкерлік субъектілері болып табылатын заңды тұлғаларға алты жүз айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салуға əкеп соғатынын хабарлаймыз. Салық кодексінің 645-бабы 1-тармағына сəйкес 2015 жылдың 1 шілдесінен бастап, бензинді (авиациялық бензинді қоспағанда), дизель отынын, алкоголь өнімін көтерме жəне (немесе) бөлшек саудада өткізуді жүзеге асыратын салық төлеушіні беру функциясы бар бақылау-касса машиналарын қолдануды міндеттейтін норма күшіне енетінін хабарлайды. Осы норманы жүзеге асыру мақсатында: - беру функциясы бар БКМ техникалық талаптар бекітілді (2014 жылғы 29 қазанда №431 ҚР ҚМ бұйрығымен бекітілді) - фискальдық деректердің операторы болып «Қазақтелеком» АҚ анықталды (ҚР Үкіметінің 2014 жылғы 29 желтоқсандағы №1393 Қаулысы) Тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді өткізу кезінде жүзеге асырылатын ақшалай есеп айырысулар туралы деректерді тіркеу жəне (немесе) беру функциясы бар бақылау-касса машиналарынан мəліметтерді қабылдау, сақтау, сондай-ақ оларды фискалдық деректер операторының мемлекеттік кірістер органдарына беру қағидалары 1. Жалпы ереже 1. Осы Тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді өткізу кезінде жүзеге асырылатын ақшалай есеп айырысулар туралы деректерді тіркеу жəне (немесе) беру функциясы бар бақылау-касса машиналарынан мəліметтерді қабылдау, сақтау, сондай-ақ оларды фискалдық деректер операторының мемлекеттік кірістер органдарына беру қағидалары (бұдан əрі – Қағидалар) «Салық жəне бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» 2008 жылғы 10 желтоқсандағы ҚР Кодексінің (Салық кодексі) 645-1-бабына сəйкес əзірленген. 2. Мемлекеттік кірістер органдары салықтық əкімшілендіру мақсатында тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді өткізуді жүзеге асыру кезінде ақшалай есеп айырысулар туралы деректерді тіркеу жəне (немесе) беру функциясы бар бақылау-касса машиналарының мəліметтерін пайдаланады. Бұл ретте фискалдық деректер операторы мынадай міндеттерді жүзеге асырады: 1) салық төлеушілерден ақшалай есеп
айырысулар туралы мəліметтерді қабылдау; 2) ақшалай есеп айырысулар туралы алынған мəліметтерді өзінің электрондық тасығыштарында сақтау; 3) ақшалай есеп айырысулар туралы мəліметтерді ортақ пайдаланудағы телекоммуникация желілері бойынша жедел режимде мемлекеттік кірістер органдарына беру. 3. Фискалдық деректер операторы осы Қағидалардың 2-тармағында көрсетілген міндеттерді мыналарды пайдаланумен жүзеге асырады: 1) ақпараттық ауқымдар ағыны үшін электрондық тасығыштарды; 2) ақшалай есеп айырысулар туралы мəліметтерді жинауды қамтамасыз ету жəне рұқсат етілмеген қолжеткізуден қорғау үшін деректерді электрондық сақтау орындарын; 3) құжат айналымы кезінде қағаз тасығыштарды; 4) кері байланыс, интерактивті өзара іс-қимыл үшін интернет ресурстарын пайдалана отырып іске асырады. 4. Фискалдық деректер операторы осы Қағидалардың 2-тармағында көзделген міндеттерді іске асыру барысында салық төлеушінің тіркеу деректерін, салық құпиясын, сондай-ақ ақшалай есеп айырысулар туралы мəліметтерді қабылдау, сақтау жəне мемлекеттік кіріс органдарына беру қызметі барысында алынған салық төлеуші туралы өзге де ақпаратты жарияламау бойынша Қазақстан Республикасы заңнамасының ережелерін сақтауға міндетті. 5. Осы Қағидаларда қолданылатын негізгі ұғымдар мен қысқартулар: 1) ақшалай есеп айырысулар – тауар сатып алу, жұмыстарды орындау, қызметтерді көрсету үшін қолма-қол ақша жəне (немесе) төлем карточкаларын пайдалана отырып есеп айырысулар арқылы жүзеге асырылатын есеп айырысулар; 2) бақылау-касса машиналары – деректерді тіркеу жəне (немесе) беру функциясы бар электрондық құрылғы, тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді өткізу кезінде жүзеге асырылатын ақшалай есеп айырысулар туралы ақпаратты тіркеуді жəне көрсетуді қамтамасыз ететiн компьютерлiк жүйелер; 3) бақылау-касса машинасын фискалдық деректер операторының бағдарламалық-аппараттық кешеніне VPN қосу – бақылау-касса машиналарын рұқсат етілмеген қол жеткізуден қорғауды қамтамасыз ететін клиент пен сервер дұрыс сəйкестендірулері бар арнайы қорғалған байланыс арнасы бойынша фискалдық деректер операторының серверіне қосу; 4) бақылау чегі - сатушы (тауарды, жұмысты, қызметті жеткізуші) мен сатып алушы (клиент) арасындағы ақшалай есеп айырысудың жүзеге асу фактісін растайтын бақылау-касса машинасының бастапқы есеп құжаты; 5) қызметтерді көрсету шарты – салық төлеушіге фискалдық деректер операторының қызмет көрсету талаптарын айқындау мақсатында ҚР азаматтық заңнамасында белгіленген тəртіпте салық төлеуші мен фискалдық деректер операторы арасында келісім жасалғанын растайтын қағаз жəне/немесе электронды түрдегі құжат; 6) токен – фискалдық деректер операторының серверіне ақшалай есеп айырысулар туралы деркетерді беру кезінде бақылау-касса машиналарын сəйкестендіру жəне рұқсат етілмеген қол жеткізуден қорғау үшін фискалдық деректер операторының сервері генерациялаған сандық код; 7) уəкілетті орган – салық жəне бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің түсуін қамтамасыз ету саласындағы басшылықты жүзеге асыратын мемлекеттік орган; 8) фискалдық белгі – бақылау-касса машинасының фискалдық режимде жұмыс істейтінін растау ретінде бақылау чектерінде көрсетілетін ерекшелік белгі; 9) фискалдық деректер операторы – Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындаған ортақ
Атқарушы директор Асыл ЖАПАНОВ Директордың орынбасары Қайыржан СЕМБАЕВ
«Əділет» ұлттық апталығының президенті Қуанышбек Тасболатұлы БОТАБЕК
Жауапты редактор Салтанат ИБРАГИМОВА Жауапты хатшы Мұрат СЕРІКБАЙҰЛЫ
пайдаланудағы телекоммуникациялар желілері бойынша мемлекеттік кірістер органдарына ақшалай есеп айырысулар туралы мəліметтерді жедел режимде беруді қамтамасыз ететін заңды тұлға; 10) фискалдық деректер операторының порталы – мынадай міндеттерді шешу үшін қажетті фискалдық деректер операторының интернетресурсы, фискалдық деректер операторының бағдарламалық-аппараттық кіші жүйесі: ұйымды тіркеу, уəкілетті органда бақылау-касса машиналарын тіркеу, ұйымның пайдаланушыларын басқару, бақылау-касса машиналарымен жұмыс істеу үшін токен беру, фискалдық операцияларды, ұйымның кассалары бойынша Х жəне Z есептерді қарау, фискалдық белгіні немесе бақылау чегінің дербес кодын тексеру; 11) VLAN (ағыл.VirtualLocalAreaNetwork) – бұл виртуалды жергілікті желі (физикалық тұрғыда түрлі сегменттерде орналасқан, бірақ логикалық тұрғыда бір-бірімен байланысты жəне бір кеңтаралымды доменге біріктірілген желілік ресурстар тобы). 2. Фискалдық деректер операторының жұмысын ұйымдастыру 6. Фискалдық деректер операторының жұмысын ұйымдастыру оның міндеттерін толық көлемде орындалуына ықпал ететін мына функцияларды іске асыруды білдіреді: 1) Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілеріне сəйкес бақылау-касса машинасын қолданумен жүзеге асырылатын ақшалай есеп айырысу операциялары туралы мəліметтерді қабылдау, өңдеу, сақтау жəне мемлекеттік кірістер органдарына өзгеріссіз түрде беру үшін бағдарламалық-аппараттық кешен құру жəне пайдалану; 2) бақылау-касса машиналарын фискалдық деректер операторының бағдарламалық-аппараттық кешеніне VPN қосуды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін Қазақстан Республикасының аумағындағы ақпараттық-телекоммуникациялық желі жұмысын қамтамасыз ету; 3) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тəртіппен келісілген тарифтер бойынша бақылау-касса машиналарын фискалдық деректер операторының бағдарламалық-аппараттық кешеніне (серверіне) қосу жəне бақылау-касса машинасын қолданумен жүзеге асырылатын ақшалай есеп айырысулар туралы мəліметтерді қабылдау, өңдеу жəне сақтау қызметтерін көрсету; 4) бақылау-касса машиналарының деректерін қабылдау, сақтау жəне беру жүйесін əзірлеу жəне пайдалануға енгізу; 5) фискалдық деректер операторының қызметтерін пайдаланушылармен өзара интерактивті іс-қимыл үшін фискалдық деректер операторының порталын құруды жəне техникалық сүйемелдеуді қамтамасыз ету, сондай-ақ олар үшін қосымша сервистерді əзірлеу жəне порталға орналастыру; 6) фискалдық деректер операторының порталы, бағдарламалық-аппараттық кешені, ақпараттықтелекоммуникациялық желісінің жұмысы мəселелері бойынша салық төлеушілердің, мемлекеттік кірістер органдарының консультациялық жəне техникалық қолдау қызметін мен бақылау-касса машиналарына техникалық қызмет көрсету орталықтарын құру; 7) салық, мемлекеттік жəне басқа да заңмен қорғалатын құпиядан тұратын ақпараттың жариялағаны үшін фискалдық деректер операторының қызметкерлерінің жауапкершілігі мəселелері бойынша құқықтық актіні бекіту; 8) электрондық цифрлық қолтаңба арқылы фискалдық деректер операторының порталында тіркелгеннен кейін, деректерді алушыдан басқа, қызметтер көрсету шарттарының негізінде фискалдық деректер операторының бақылау-касса машиналардан мəліметтерді қабылдау, сақтау, сондай-ақ оларды мемлекеттік кірістер органдарына беру тəртібі бойынша қызметтерді іске асыру; 9) фискалдық деректер операторының серверіне
деректер беру функцияларын орындауы үшін мемлекеттік тізілімге енгізілген фискалдық тіркеушілерді жаңғырту жүргізуге мүмкіндік беретін бағдарламалық қамтамасыз етуді əзірлеу жəне тарату; 10) фискалдық деректерді өңдеуге фискалдық деректерді (сондай ақ салық төлеуші туралы кез келген ақпаратты) өзгертуді, иесіздендіруді, бұғаттауды, өшіруді немесе жоюды қоспағанда, фискалдық деректер операторының оларды жинау, жазып алу, жүйелеу, жинақтау, өзгеріссіз түрде сақтау, шығару, пайдалану, мемлекеттік кірістер органдарына оларға қолжеткізілімді беру бойынша əрекеттері кіреді. 3. Фискалдық деректер операторының бақылау-касса машинасын тіркеу, қайта тіркеу жəне есептен шығару тəртібі 7. Мемлекеттік кірістер органдарында бақылаукасса машинасын тіркеуге қойған салық төлеуші фискалдық деректер операторының порталы арқылы бақылау-касса машинасын тіркеу, қайта тіркеу жəне есептен шығару туралы электрондық өтініш жібереді. 8. Осы Қағидалардың 7-тармағында көрсетілген салық төлеушінің өтінішін тіркеу алдында фискалдық деректер операторы автоматты режимде мемлекеттік кірістер органдарының деректеріне: 1) өтініште көрсетілген салық төлеушінің тіркеу деректеріне; 2) өтініште көрсетілген бақылау-касса машинасының тіркеу деректеріне сəйкестігі тұрғысында жүргізетін форматтық-логикалық бақылау жүргізіледі. 9. Уəкілетті орган мен салық төлеушіге бір мезгілде фискалдық деректер операторының форматтық-логикалық бақылау нəтижесі жіберіледі: 1) өтініште көрсетілген салық төлеушінің тіркеу деректері мемлекеттік кірістер органдарының деректеріне сəйкес келеді (келмейді); 2) салық төлеушінің өтінішінде көрсетілген бақылау-касса машинасының тіркеу деректері мемлекеттік кірістер органдарының деректеріне сəйкес келеді (келмейді). 10. Уəкілетті орган салық төлеушінің өтініші бойынша қабылданған шешім (өңдеу нəтижесі) туралы фискалдық деректер операторына хабарлайды. 11. Фискалдық деректер операторы салық төлеушінің бақылау-касса машинасын тіркеу, қайта тіркеу жəне есептен шығару туралы өтінішін өңдеу нəтижесін салық төлеушінің назарына жеткізеді. Бақылау-касса машинасын тіркеу кезінде оған тіркеу нөмірі беріледі. 4. Фискалдық деректер операторының бақылау-касса машинасынан мəліметтерді қабылдау тəртібі 12. Бақылау-касса машинасын қолданатын салық төлеушілер фискалдық деректер операторымен тауарларды, жұмыстарды, қызметтерді өткізу кезінде салық төлеуші жүзеге асыратын ақшалай есеп айырысулар туралы мəліметтерді қабылдау, сақтау жəне мемлекеттік кірістер органдарына беру қызметін көрсету шартын жасасады. Қызмет көрсету шартында міндетті тəртіпте: 1) салық құпиясын құрайтын салық төлеуші туралы ақпараттың құпиялығын қамтамасыз етуге фискалдық деректер операторының жауапкершілігі; 2) мемлекеттік кірістер органдарынан тіркеу деректерін жəне салық төлеушіден ақшалай есеп айырысулар туралы мəліметтерді фискалдық деректер операторының алуына жəне өңдеуіне салық төлеушінің келісімі; 3) шартты бұзу тəртібі мен рəсімі көрсетілуге тиіс. 13. Ақшалай есеп айырысулар туралы мəліметтерді қабылдау кезінде фискалдық деректер операторының серверінде бақылау-касса машинасы берген ақшалай есеп айырысулар туралы мəліметтер бар əрбір ақпарат үшін токен алу арқылы бақылау-касса машинасын сəйкестендіру жүргізіледі. Токенді құру мынадай сəйкест-
Республикалық «Əділет» ұлттық апталық газеті алқа кеңесінің төрағасы Нағашыбек ҚАПАЛБЕКҰЛЫ Тілшілер қосынының жетекшісі Мұратбек ТОҚТАҒАЗИН Меншікті тілшілер: Доқтырхан ТҰРЛЫБЕК (Алматы қаласы) Гүлмира МƏНШƏРІПОВА, (Астана қаласы)
Тілші Ақжібек МҰСТАФИНА Техникалық директор Константин МАРКОВ Видео-фотооператор Руслан НАСИРОВ Серік ҚОСАЕВ
Мекен-жайымыз: ҚР Астана қаласы, А. Иманов көшесі, 41/127. Шымкент қаласы, Қазыбек би көшесі, 84Б-үй. Байланыс үшін тел./факс: 8 (7252) 55-85-84 Ұялы: 8-777-557-08-52
ендіргіштерді пайдаланумен жүргізіледі: 1) осы Қағидалардың 7-тармағына сəйкес тіркеу кезінде бақылау-касса машинасына берілген мемлекеттік кірістер органындағы бақылау-касса машинасының тіркеу нөмірі; 2) осы Қағидалардың 11-тармағына сəйкес тіркеу кезінде фискалдық деректер операторы бақылаукасса машинасына берген бақылау-касса машинасының тіркеу нөмірі. 14. Осы Қағидалардың 13-тармағында көрсетілген сəйкестендіргіштер тексергеннен кейін фискалдық деректер операторы бақылау-касса машинасына бақылау-касса машинасының бақылау чегінде басып шығару үшін ортақ пайдаланудағы телекоммуникация желісі арқылы серверде қалыптастырылған ақшалай есеп айырысудың фискалдық белгісін жібереді. Бұл ретте фискалдық деректер операторы серверінің хабарламасында салық төлеушіге бақылау-касса машинасына мынадай деректер беріледі: 1) деректердің қабылданғаны туралы растау; 2) берілген əрбір бақылау чегінің генерацияланған фискалдық белгісі; 3) жаңартылған токен. Фискалдық деректер операторының серверінде өңделген ақшалай есеп айырысулар туралы мəліметтер фискалдық деректер операторының серверіндегі фискалдық деректерді сақтау орнында сақталады. 15. Фискалдық деректер операторының серверінде бақылау-касса машинасының бақылау чегінің фискалдық белгісін қалыптастыру хешфункциялар алгоритмдері мен есептеу рəсімдері қолданыла отырып, бақылау-касса машинасынан алынған ақшалай есеп айырысулар туралы мəліметтер негізінде жүргізіледі. 16. Фискалдық деректер операторының серверімен байланыс үзілген жағдайда бақылаукасса машинасы дербес режимге ауысады, оның ұзақтығы бақылау-касса машинасының бекітілген техникалық талаптары мен техникалық талаптарына сəйкестік нысанына сəйкес 72 сағаттан аспауы тиіс. Бақылау-касса машинасының фискалдық деректер операторының серверімен байланыс қалпына келтірілгеннен кейін фискалдық деректер операторының сервері: 1) бақылау-касса машинасынан дербес режимде жұмыстың ұзақтығы туралы ақпараты бар хабарлама алуға; 2) бақылау-касса машинасының барлық бақылау чектерін рет-ретімен жəне бақылау-касса машинасының дербес режимдегі жұмысы кезінде жинақталған алынған Z-есептер туралы белгілерді қабылдауға жəне олардың əр қайсысына бақылау чегінің қолданыстағы фискалдық белгісімен жауап жіберуге тиіс. 17. Бақылау чегінің фискалдық белгісі немесе дербес коды фискалдық деректер операторының порталында тексеріледі. 5. Бақылау-касса машинасынан мəліметтерді сақтау тəртібі 18. Фискалдық деректер операторының серверінде салық заңнамасында белгіленген салық міндеттемесі мен талабы бойынша талап қою мерзімі ішінде мынадай мəліметтерді сақтау қамтамасыз етіледі: 1) салық төлеушінің өтінішінде көрсетілген тіркеу деректері; 2) бақылау-касса машинасының тіркеу деректері; 3) тауарларды, жұмыстарды, қызметтерді өткізу кезінде жүзеге асырылған əрбір ақшалай есеп айырысу туралы ақпарат; 4) əрбір бақылау-касса машинасының токенінің ағымдағы қолданыстағы мəні; 5) əрбір ақшалай есеп айырысудың фискалдық белгісі. 19. Ақпаратты сақтау оны рұқсат етілмеген қолжеткізуден қорғаумен байланысты іс-шараларды қамтиды, оның ішінде: 1) бағдарламалық-техникалық құралдар кешенін
жəне оларды барлық ақпарат өңдеудің технологиялық кезеңдерінде жəне жұмыс істеудің барлық режимдерінде, оның ішінде жөндеу жəне регламенттік жұмыстарды жүргізу кезінде қолдайтын ұйымдастыру шараларын қолдану; 2) пайдаланушылар мен əкімшілердің қол жеткізу құқықтарының ара-жігін ажырату; 3) мыналарды: қосымшаларды логикалық топтарға бөлуді жəне əр топты бөлінген виртуалды машинаға орналастыруды; VLAN құру арқылы сыртқы желілік трафикті ішкісінен оқшаулауды; белсенді жабдық бір қосымша құрауышпен резервке қойылатын жүйе бойынша əрбір бағдарламалық құрауышты резервке қоюды; жүйелік жəне желілік инженерлерден басқа кез келген мамандардың серверлерге тікелей қолжеткізуді болдырмауды қамтитын бағдарламалық қамтамасыз ету қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін шаралар кешенін пайдалану; 4) дерекқорлардың тұтастығын қамтамасыз ететін шаралар кешенін пайдалану, атап айтқанда: баснан чектер бойынша деректерді өзгертуге, жоюға жəне жаңартуға мүмкіндік бермейтін дерекқорларға қолжеткізу құқығын конфигурациялау; инженерлер серверлік жабдықта жүргізген барлық операцияларды тіркейтін аудит жүйесі; дерекқорлардың барлық көшірмелері белсенді, резервке қою артық болып кететін, виртуалды машина немесе физикалық сервер істен шыққан жағдайда, деректер аз уақыт ішінде қалпына келетін жүйе бойынша дерекқорларды резервке қою. 6. Бақылау-касса машинасынан мəліметтерді беру тəртібі 20. Бақылау-касса машинасынан мəліметтерді беру ортақ пайдаланудағы телекоммуникация желісінің байланыс арналары арқылы бақылаукасса машинасы – фискалдық деректер операторы – уəкілетті орган кезектілігімен жүзеге асырылады. 21. Фискалдық деректер операторының серверімен бақылау-касса машинасының жəне уəкілетті органның серверімен фискалдық деректер операторының ортақ пайдаланудағы телекоммуникация желісінің байланыс арнасы рұқсат етілмеген қол жеткізуден қорғалуы: 1) клиент пен сервердің дұрыс сəйкестендірілуі; 2) бағдарламалық жəне/немесе бағдарламалықаппараттық ақпаратты қорғау құралдарын пайдаланылуы тиіс. 22. Фискалдық деректер операторы уəкілетті органға беретін ақпаратты қалыптастыру: 1) мерзімді негізде əрбір бақылау-касса машинасы бойынша уəкілетті органның серверіне күнделікті жинақтаушы есептерді беретін; 2) уəкілетті органның ақпараттық жүйелеріне берілген деректердің синхрондылығы мен толықтығын бақылайтын деректер алмасу модулінде жүргізіледі. 23. Бақылау-касса машинасы уəкілетті орган бекіткен ақшалай есеп айырысулар туралы мəліметтерді мемлекеттік кірістер органдарына беруді қамтамасыз ететін бақылау-касса машинасының техникалық талаптарына жəне техникалық талаптарға сəйкестігі нысанына сəйкес ақшалай есеп айырысулар туралы мəліметтерді фискалдық деректер операторының серверіне береді. 24. Бақылау-касса машиналарынан алынған деректерді талдап тексеру фискалдық деректер операторының порталында жеке кабинетінде уəкілетті органның қызметкерлеріне қажеттілігіне қарай ұсынылады. 25. Уəкілетті органның бақылау өлшемдерінің модулі бақылау өлшемдеріне сəйкес уақыт аралығында уəкілетті органның серверіне келіп түскен ақпаратты талдайды жəне есептерді уəкілетті орган қызметкерлеріне береді. ОҚО, Шымкент қаласы, Əл-Фараби ауданы бойынша Мемлекеттік кірістер басқармасының акцизделетін өнімдерді əкімшілендіру бөлімі.
Газет Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне ақпарат министрлігінде есепке алынып, 27.12.2013 жылы №14077-Г куəлігі берілген. Құрылтайшысы өзгеруіне байланысты қайта тіркелген басылым 2014 жылдың 1 қаңтарынан бастап "Əділет" ұлттық апталығы болып жарық көруде. Аптасына бір рет жарық көреді. Таралымы - 15 000 дана. Тапсырыс - 1352.
Апталық Астана қаласы, "Ernur" Медиа холдингі" ЖШС (Сілеті көшесі, 30-үй) мен Шымкент қаласы, "ERNUR" ЖШС-нің (Т.Əлімқұлов көшесі, 22-үй) баспаханасында басылады