Ұлттық рух – ұлттың асыл қасиеті. Б.МОМЫШҰЛЫ
¦ÄIËÅÒ Газет 2010 жылғы 5 мамырдан шыға бастады
ҰЛТТЫҚ АПТАЛЫҚ
web: http://adiletgazeti.kz/
E-mail: gazeta_adilet@mail.ru №22 (225) = 5 маусым = Жұма = 2015 жыл НАЦИОНАЛЬНЫЙ ЕЖЕНЕДЕЛЬНИК / NATIONAL WEEKLY / ULUSAL HAFTALIK / 國家周刊 / اﻟوطﻧﯾﺔ اﻷﺳﺑوﻋﻲ
Қазақстан ауыл шаруашылығы жерлерінің ауданы - 215 млн. гектар. Еліміз бір тұрғынға шаққандағы егістік алқабының ауданы жөнінен әлемде Австралия және Канадамен бірге алдыңғы қатарда тұр
Елбасы Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы
Шетелдік инвесторлар кеңесінің 28-ші жалпы отырысына қатысты Іс-шара басталмас бұрын Мемлекет басшысы елдің агроөнеркəсіп кешенінің инвестициялық жобаларымен танысты. Елбасы Қазақстанның күрделі сыртқы экономикалық жағдайлар мен геосаяси сын-қатерлерге қарамастан орнықты экономикалық өсімге қол жеткізіп, шетелдік инвесторлар үшін тартымдылығымен танылып отырғанын атап өтті. – Биыл жалпы отырыстың тақырыбы Қазақстандағы агробизнестің дамуы туралы болды. Мұндай тақырып кездейсоқ таңдалған жоқ. Қазақстан – аумағы жөнінен əлемде тоғызыншы орын алатын жəне ауыл шаруашылығының бірегей ресурстарына ие ел. Қазақстан дəстүрлі өңірлік нарықтарды, сондай-ақ Қытайдағы, Үндістан мен Таяу Шығыстағы жаңа нарықтарды қамтамасыз ету үшін географиялық тұрғыдан қолайлы орналасқан. Ауыл шаруашылығы ресурстарының ауқымын ескерсек, елдің отандық жəне шетелдік инвесторлар үшін тартымды, бірақ əлі ашыла қоймаған əлеуеті бар, – деді Нұрсұлтан Назарбаев. Қазақстан Президенті елдегі мүмкіндіктерді пайдалану үшін бірқатар шаралардың бірнеше бағытта жүзеге асырылып жатқанын айтты. Солардың қатарында қолайлы инвестициялық ахуал қалыптастыру, трансұлттық компанияларды тарту арқылы өңдеу ісін дамыту, ғылымды, инновацияны жəне кадр даярлауды ынталанды-
ОҚУ ОРДАСЫ ОЗЫП ТҰР
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті 2015 жылғы мамандарды даярлау деңгейі мен бағыты бойынша Қазақстан жоғары оқу орындары ішінде алдыңғы саптан көрініп келеді.
ру, институционалдық реформалар жүргізу шаралары бар. Нұрсұлтан Назарбаев инвесторларды Қазақстандағы агроөндірісті дамыту үшін инвестиция салуға шақырды. – Бұл біздің бəрімізге пайдалы болатынына сенімдімін. Инвестициялық үдерісте қажетті қаржылық инфрақұрылымның болуы маңызды рөл атқарады. Осы мақсатпен «ЭКСПО-2017» базасында халықаралық қаржы орталығын ашу қарастырылуда. Сондықтан Кеңестің
келесі 29-отырысын «Астана – халықаралық қаржы орталығы» тақырыбына арнап, оны елордада өткізуді ұсынамын, – деді Қазақстан Президенті. Соңында Мемлекет басшысы қатысушыларға қызықты баяндамалары мен ұсыныстары, түсіндірмелері үшін ризашылығын білдіріп, кеңес жұмысына көп жылдан бері қолдау көрсетіліп келе жатқанына, Қазақстандағы инвестициялық ахуалды жетілдіруге қосылған үлеске жоғары баға берді.
Отырыс барысында Еуропалық қайта құру жəне даму банкінің президенті С.Чакрабарти, Инвестициялар жəне даму министрі Ə.Исекешев, «Шетелдік инвесторлардың қазақстандық кеңесі» қауымдастығы басқармасының төрағасы У.Вокурка, Ауыл шаруашылығы министрі А.Мамытбеков сөз сөйледі. Сонымен қатар, «Бейкер жəне Маккензи Интернешнл» компаниясының бас директорының орынбасары Э.Шир, «Филип Морис Ин-
ЗАҢДАРДЫ ТЕРІС ТҮСІНДІРУ
АТА-АНАЛАРДЫҢ АШУ-ЫЗАСЫН ТУДЫРЫП ОТЫР Прокуратура органдары мен Дін істері комитеті теріс діни ағымдар алдында неге дәрменсіз?
«Жан шырылы» қойылымынан көрініс
Сақалдарын бей-берекет өсіріп, шалбарларының балағын қып-қысқа етіп шұнтитып кесіп тастаған азаматтардың қатары арамызда көбейе түспесе, азаймай отырғаны құпия емес. Олар өздерін ислам тазалығы үшін күресіп жүрген тұлғалар етіп көрсеткісі келеді. Шын мəнінде, «қысқа балақты, теке сақалдылардың» діннің атын жамылып, жұртшылық арасында қазақ халқының салт-дəстүрлеріне қарама-қайшы келетін, қазіргі қоғамымызды іштен ірітіп-шірітуге бағытталған теріс жəне заңсыз үгітнасихат жүргізіп жүргендерін бəріміз де жақсы білеміз. Мұндай адамдар өздері əртүрлі əдістермен алдап үйленіп алған қыздарды өз ата-аналарынан, туғантуыстарынан ажыратып, олардың өзара қарым-қатынас жасауына мүлдем тиым салып тастайды. Теріс діни ағым жолына түсіп, адасып жүрген ондай адамдарға демеушілік көмек жасап, қажет кезінде қаржымен қамтамасыз етіп, заңдық-құқықтық жағынан ақыл-кеңестерін беріп отырған арнайы
күштер бар екені жасырын болмай қалды. «Теке сақалды, қысқа балақты» осындай бір адамның заңсыз іс-əрекеттерінен барынша зəбір көріп, зардап шегіп отырған оқырманымыз өзінің ата-ана ретіндегі құқықтарын түсіндіріп беруді өтініп, Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасына арнайы хат жазып, мына мəселелер бойынша еліміздің Конституциясы жəне басқа да Заңдарының негізінде түсініктеме беруді сұраған екен: «1. Ата-ана ретінде тұрмысқа шыққан қызымызбен жəне оның кішкентай нəрестелерімен бізге жəне қызымызға қолайлы кез-келген уақытта ұялы телефон арқылы хабарласуға, кездесуге, əңгімелесуге жəне т.б. тұрғыда қарым-қатынас жасауға Қазақстан Республикасының Конституциясы жəне басқа да Заңдарының негізінде құқығымыз бар ма? 2. Қызымызға алдап үйленіп алған адамның біздің ата-ана ретіндегі Конституциялық құқығымызды өрескел бұзып, туған қызымызбен ұялы телефон арқылы хабарласуымызға, сөйлесуімізге, өзара қарым-қатынас жасауымызға қасақана кедергі жасап, тиым салып отырғаны
Қазақстан Республикасының Конституциясына жəне басқа да Заңдарына сай келе ме? 3. Бей-берекет сақал қойып, қысқа балақты шалбар киіп жүретін адамның біздің қызымызға алдап үйленіп алып, үстіне хиджап кигізіп, жоғары білімі бар екеніне қарамастан, мемлекеттік немесе жекеменшік мекеме, ұйымдарда жұмыс істетпей, үйінде отырғызып қоюы Қазақстан Республикасының Конституциясына жəне басқа да Заңдарына сай келе ме? 4. Бір жылдан бері үйінде үйқамақта ұсталып отырған қызымызды бізбен, оның ата-анасымен мүлдем сөйлестірмеу Қазақстан Республикасы Конституциясына жəне басқа да Заңдарына сай келе ме? 5. «Теке сақалды», «қысқа балақты» адамның біздің өмір бойы əлпештеп өсірген қызымызды туған ата-анасынан ажыратуы жəне өзіміздің өмір бойы бағыпқаққан қызымызды бір жыл бойы іздеп, оның жағдайын білгісі келіп, іздестіру жұмыстарын жүргізген ата-анасы мен туыстарын сотқа беруі жəне олардың қызмет орындарына барынша дəлелсіз, жала жапқан, аты-жөні көрсетілмеген домалақ арыздар жіберуі – Қазақстан Республикасының Конституциясына жəне басқа да Заңдарына сай келе ме?» Ата-аналардың осындай орынды сауалдарына ҚР Бас прокуратурасы Департаменті бастығының орынбасары болып табылатын лауазымды тұлға Н. Сүйіндіков мырзаның хат арқылы жолдаған жауабына құлақ түрейік. Бас прокуратура өкілінің жазбаша жауабы бойынша Қазақстан Республикасының «Діни қызмет жəне діни бірлестіктер туралы» Заңының 3-бабына сəйкес əркім діни немесе өзге де нанымдарды ұстануға, оларды таратуға, діни бірлестіктердің қызметіне қатысуға жəне миссионерлік қызметпен айналысуға, ата-ананың кəмелет жасына толған, ресми түрде отбасылы қызы өз қалауына сай діни немесе өзге де нанымдарды ұстануға құқылы екен. (Жалғасы 2-бетте).
тернешнл» компаниясының аға вице-президенті Н.Дэнис, «Ситигруп» бас атқарушы директоры Дж.Коулз, «Эрнст энд Янг» жаһандық басқарушы серіктесі К.Ди Сибио, «Дойче Банк АГ» басқарушы директоры П.Тильс, «Делойт СНГ» басқарушы серіктесі И.Коулберн, «Русские машины» директорлар кеңесінің төрағасы З.Вольф күн тəртібіндегі негізгі мəселе бойынша өз пікірлерін ортаға салды. Akorda.kz
Аталған университет бакалавриат, магистратура жəне докторантура білім беру бағдарламалары мен жалпы жүлделі орындар саны бойынша бірінші орын алады. Бұл саралау Қазақстан Республикасының Тəуелсіз аккредиттеу жəне рейтинг Агенттігімен жүргізілген. Агенттіктің хабарлауы бойынша бағалау əрқайсысының 25% салмағы бар 4 индикатор, атап айтсақ, «Дарынды студенттер, мұғалімдер мен зерттеушілердің жоғары шоғырлануы», «Академиялық мобильділік», «Түлектердің бəсекеге қабілеттілігі» жəне «Мұғалімдер, магистранттар мен докторанттардың мамандық бойынша ғылыми мақалалардың бəсекеге қабілеттілігі» көрсеткіштеріне сəйкес өткізілген. Осы ретте бұл білім ордасы көптеген жылдар бойы Тəуелсіз аккредиттеу жəне рейтинг Агенттігі көрсеткішінде алғашқы көшбасшы үштікке кіреді. Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті ғалымдары 2014 жылы Тəуелсіз аккредиттеу жəне рейтинг Агенттігі жүргізген қорытынды бойынша Қазақстан Республикасы жоғары оқу орындары рейтингінің озық отыздығының тізіміне енді. Ал тізімді академик, профессор, «Жалпы жəне теориялық физика» кафедрасының меңгерушісі, ЕҰУ жанындағы Еуразиялық халықаралық теориялық физика орталығының директоры Рəтбай Мырзақұлов бастап тұр. Рейтинг бойынша белгілі ғалым ең жоғары балға ие болды жəне басқалармен салыстырғанда көп айырмашылықпен топтан озды. Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Баспасөз қызметі. Астана қаласы.
Кеше Оңтүстік Қазақстан облыстық əкімдігінің мəжіліс залында, Облыстық ішкі саясат жəне дін істері басқармасының ұйымдастыруымен, ҚР Мəдениет жəне спорт вице-министрі Марат Əзілхановтың қатысуымен «Жүз нақты қадам» Ұлт жоспарының төртінші реформасын жүзеге асыру барысы бойынша, облыстық ұлттық-мəдени орталықтардың басшыларымен сондай-ақ үкіметтік емес ұйымдардың өкілдерімен кездесу өткізді.
рылып жатыр. Жұмыс топтарында барлық бағыттар бойынша белсенді түрде жұмыстар жүргізілуде. Еске сала кетейік, Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Астана қаласында 2015 жылғы 6 мамырда өткен Үкіметтің кеңейтілген отырысында бес институционалдық
100 НАҚТЫ ҚАДАМ – ДАМУДЫҢ ДАҢҒЫЛ ЖОЛЫ реформаны жүзеге асырудың 100 нақты қадамын белгілеп берген болатын. Кездесуде вице-министр «Жүз нақты қадам» жоспарының əрқайсысына тоқталып тұшымды ойларын айтты. Өз кезегінде ол Ұлт болашағының жоспары – 100 нақты қадамы мемлекеттік басқару жүйесін жетілдіруге, заңның үстемдігін қамтамасыз етуге, экономикалық өсімді ынталандыруға даңғыл жол ашатынын баса айтты. Іс-шара барысында М.Əуезов атындағы ОҚМУ-нің кафедра меңгерушісі тарих ғылымының кандидаты, «Асыл мұра» қоғамдық бірлестігінің төрағасы Əбдіғаппар Маймақов та өз ойын айта кетті. Марат Əзілхановтың айтуынша, бүгінде еліміз бес институттық ре-
форманы іске асыруға кірісіп кетті. Комиссиялар мен жұмыс топтары құ-
«Əділет-ақпарат».
ОБЛЫС ПРОКУРОРЫНЫҢ КӨЗДЕГЕНІ ЗАҢДЫ ҚОРҒАУ МА, ХАЛЫҚТЫ ҚОРЛАУ МА? 3-бетте
Америкалық Daqri компаниясы ЭКСПО-2017 көрмесіне қатысуға əзір екенін мəлімдеді
ЕЛ ТЫНЫСЫ
¦ÄIËÅÒ
ЗАҢДАРДЫ ТЕРІС ТҮСІНДІРУ
АТА-АНАЛАРДЫҢ АШУ-ЫЗАСЫН ТУДЫРЫП ОТЫР Прокуратура органдары мен Дін істері комитеті теріс діни ағымдар алдында неге дәрменсіз?
(Соңы. Басы 1-бетте). Ал Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне спорт министрлігіне қарасты Дін істері комитетінің төрағасы Ғ. Шойкин мырзаның пікірінше, «Неке (ерлі-зайыптылық) жəне отбасы туралы Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 26 желтоқсандағы Кодексінің 2 бабы, 2 т., 3 тт. сəйкес, отбасының ісіне кімнің болса да өз бетінше араласуына жол берілмейтін» көрінеді. Сонда ҚР Бас прокуратурасының өкілі «қысқа балақты, теке сақалдылардың» əлгіндей іс-əрекеттері дұрыс екенін, ал Дін істері комитетінің басшысы ешқандай ата-ананың өздерінің тұрмысқа шыққан қыздарымен қандай да болсын, қарым-қатынас жасауына құқығы жоқ дегенді меңзеп отыр емес пе? Қыз өсіріп отырған ата-аналардың ашу-ызасын, тіпті наразылығын тудырып отырған жоғарыдағы екі хаттың авторлары – ҚР Бас прокуратурасы Департаменті бастығының орынбасары Н. Сүйіндіков жəне ҚР Мəдениет жəне спорт министрлігіне қарасты Дін істері комитетінің төрағасы Ғ. Шойкин мырзалардың назарын қолданыстағы заңнамада мынадай қағидалар да бар екеніне аударғымыз келеді. «Діни қызмет жəне діни бірлестіктер туралы» Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 11 қазандағы №483-ІV Заңының 3-ші бабының (Мемлекет жəне дін) 12-ші тармағында былай делінген: «Қазақстан Республикасының азаматтарына, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарға зорлықзомбылық көрсетумен немесе олардың денсаулығына өзге де зиян келтірумен не ерлі-зайыптылардың некесін бұзумен (отбасының бұзылуымен) немесе туыстық қарым-қатынастарды тоқтатумен, имандылыққа нұқсан келтірумен, адамның жəне азаматтың құқықтары мен бостандықтарын бұзумен, азаматтарды Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарында көзделген міндеттерін атқарудан бас тартуға түрткі болумен жəне Қазақстан
Н. Сүйіндіков
Ғ. Шойкин
Республикасының заңнамасын өзге де бұзушылықпен ұштасатын діни бірлестіктер қызметіне жол берілмейді». Бұл заң орындалып жатқан жоқ. «Қысқа балақтылар» біздің заңдарымыздың осал жақтарын бізге қарағанда өте жақсы біледі. Олардың өз пиғылдарына жету үшін кəнісіз адамдарды сотқа беріп, шырылдатып жатқаны туралы мысалдар жеткілікті. Бас прокуратура мен Дін істері комитеті теріс діни ағым өкілдері алдында қашанға дейін дəрменсіз болып жүре бермек??? Қазақстан қоғамын ыдыратуды көздеп жүрген «қысқа балақты» «теке сақалдылар» осы заңды өрескел түрде бұзып, ойларына келгенін істеп жатыр. Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне спорт министрінің 2014 жылғы 7 қазандағы №30 бұйрығымен бекітілген «Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне спорт министрлігінің Дін істері комитеті» мемлекеттік мекемесінің ережесі» бойынша Дін істері комитеті Қазақстан Республикасының діни қызмет саласындағы заңнамасын бұзатын жеке жəне заңды тұлғалардың, оның ішінде діни бірлестіктердің қызметіне тыйым салу жөнінде ұсыныстар енгізуі қажет. Қазіргі жағдайда осы міндетті Дін істері комитеті орындап отырған жоқ. Көптеген отбасылардың ойранын шығарып жатқан «қысқа балақты, теке сақалдылардың» алдында дəрменсіз болып отырған Дін істері комитеті
қашанға дейін осынау теріс діни ағым өкілдерінің заңсыз іс-əрекеттеріне көз жұмып қарап отыра бермек? Дін істері комитеті теріс діни ағым мүшелерінен зардап шегіп отырған отбасыларға қол ұшын берудің орнына, керісінше, «қысқа балақтыларды, теке сақалдыларды» қолдап, олардың өкілдеріне «теріс діни ағым өкілі еместігі» туралы анықтамалар бергенін айғақтайтын мəліметтер бар. Бұл туралы жақында аяқталған бір сот отырысы кезінде белгілі болды. Дін істері комитетінің мұндай анықтама беруге өкілеттілігі баржоқтығын тексеруді сұрап, Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет істері жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігіне арнайы хат жолдадық. Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасымыз Н.Ə. Назарбаев өзінің «Қазақстан – 2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауында: «Қазақстан – зайырлы мемлекет. Азаматтарды ар-ождан бостандығымен қамтамасыз ете отырып, мемлекет, дегенмен қоғамға өз бетімен біздің дəстүріміз бен заңдарымызға қайшы келетін əлдебір қоғамдық нормаларды тықпалайтын əрекеттерге өте қатаң қарсы тұратын болады. Біз Қазақстан қыздарының сапалы білім алып, жақсы жұмысқа ие болуы жəне тəуелсіз болулары үшін барлық жағдайды жасауымыз қажет. Олар банк карточкаларына ие болуға, көлік жүргізіп, қызмет жолын қалыптастыра алуға, заманға сай болуға, сəнденуге тиіс жəне біздерде ешқашан киілмеген, салтымызға жат киімдерге оранып-қымтанбауға тиіс. Біздің халқымыздың өз мəдениеті, өз дəстүрі мен салты бар», - деп атап көрсеткен болатын. Сонда прокуратура органдары мен Дін істері комитеті Елбасымыз Н.Ə.Назарбаевтың жоғарыдағы тұжырымына қарсы шығып отырғаны ма? М. ҚОЖАБАЙҰЛЫ.
АЙБЫНЫ АСҚАҚ АТА ЗАҢ Жиырма жыл бойы мінсіз қызмет етіп келе жатқан еліміздің басты заңы – Конституция Қазақстанның тəуелсіз мемлекет ретінде дамуына жол ашып, елдің бетке алған бағдарының тұтастай бөлігін қамтиды. Мемлекет басшысы ел халқына арнаған Жолдауында биыл Конституциямыздың 20 жылдығын кеңінен атап өту туралы айтып өткен болатын. Бұл маңызды шараға дайындық осы бастан тыңғылықты жүргізілуде. Ел тарихында айрықша орны бар Ата заң осы уақыт аралығында халыққа қалтқысыз қызмет етті. Қайсыбір елде болмасын заман ағымына сай заңдардың өзгеріске ұшырап отыруы заңды құбылыс. Мемлекет пен қоғам дамуындағы өзгерістер – демократиялық, зайырлы, құқықтық жəне əлеуметтік мемлекет ретінде орнығу талпыныстарының бəрі Ата заң қағидалары негізінде жүзеге асырылды. Тəуелсіздік алған Қазақстанның ең басты қадамы Конституцияны қабылдаумен тұтастай байланысты. Алғаш қабылданған 1993 жылғы Конституцияның мəні мен маңызына келетін болсақ, бұл Негізгі құжат Президенттің көрсеткен мақсаты бойынша төрт басты мəселеге жауап беруі тиіс болатын. Оның біріншісі – мемлекеттік билікті басқарудың барлық жүйесін нығайту, екіншіден – экономикалық реформаны жүргізе отырып, елді сол кездегі терең дағдарыстан шығару, үшіншіден – жас мемлекеттің сыртқы саясатын қалыптастыру, төртіншіден – ішкі саяси тұрақтылықты қамтамасыз ететін заңдық негіздерді Ата заңда көрсету. Уақыт өте Бас заңымыздың кейбір тұстары нарықтық қатынастарға сəйкес болмай шыққаны байқалды. Сондықтан да арада екі жыл өткенде 1995 жылы қазіргі Негізгі заң – Конституция қабылданды. Жаңа Конституцияны қабылдау кезінде ұзақ мерзімді қызу жұмыстар атқарылды. Тұңғыш Президенттің өзі ынталылық жасап, сол кездері Еуропа мен Азияның, Солтүстік Латын Америкасының барлығы 20-дан астам дамыған жəне дамушы елдерінің конституцияларын зерттеп, саралап шықты. Сосын 1994 жылы өз қолымен Əділет министрлігіне жаңа конституцияның жобасын тапсырған болатын. Нақ осы үлгі-жоба бүгінгі Ата заңымыздың негізін қалаған еді. Ендеше 1995 жылы қабылданған Конституцияның
да басты авторы – Тұңғыш Президент – Елбасы Н. Назарбаев деп толық сеніммен айтуға да болады. 1995 жылғы Конституцияны талқылау кезеңінде еліміздегі беделді заңгерлерден бөлек, Францияның Конституциялық кеңесінің өкілдері, осы елдің Мемлекеттік Кеңесінің мүшелері, Ресей зерттеу орталығының ең беделді заңгерлері жобалық жұмыстың жоғары талқылау шараларына атсалысты. Қазір келтіріліп жүрген ресми мəліметтерге қарасақ, 1995 жылы қабылданған Конституцияны талқылауға 3 млн. 345 мың адам қатысыпты. Жұртшылық тарапынан сарапталған 31886 ұсыныс түссе, соның 1100-і конституция жобасына енгізілген. Бұл жөнінде Елбасы «Қазақстандық жол» атты кітабында: «1995 жылғы Конституция тақыр жерде пайда болған жоқ. Ол егемен Қазақстанда конституциялық құрылыс орнату үшін бұрыннан жинақталған тəжірибелерді, сондай-ақ біздің жағдайымызға сəйкес келетін ең прогресшіл шетелдік тəжірибелерді барынша толық пайдаланған еді. Сондықтан да, кімде-кім еліміздің Негізгі заңының рухы мен маңызын терең түсінгісі келсе, оны жасаудың, қалыптастырудың тарихын жақсы білуі керек», – деген болатын. Кейіннен 1995 жылы 30 тамызда елдің жаңа Конституциясын қабылдау жөнінде бүкілхалықтық референдум өтіп, оған сайлаушылардың 90,58 пайызы қатысты. Олардың 89,14 пайызы жаңа Конституцияның қабылдануын қолдады. Қазақстан азаматтарының басты міндеті ел Тəуелсіздігінің тірегіне айналған Конституцияны қатаң ұстану. Яғни, басты талап – Ата Заңымыз, Конституцияны құрметтеп қорғау, ал оның маңыздылығын жоғалтпай сақтау. Ең бастысы, Қазақстан Тəуелсіздігінің 20 жылдан астам уақыт дамуындағы бүгінгі жетістіктері Ата заңымыздың тиімділігін айқындайды. Есен ҚАНСЕЙТОВ, Еңбекші аудандық сотының бас маманы, Шымкент қаласы.
МЕДИАЦИЯ СОТ ЖҰМЫСЫН ЖЕҢІЛДЕТЕДІ Еліміздің сот жүйесіне медиация туралы заңның енгізілгеніне аз уақыт болған жоқ. Сот қызметін жеңілдету, даулы істердің салмағын азайту мақсатында тəжірибеге енгізілген медиация қызметі бүгінде тиімді қолданылып келе жатыр. 2011 жылы Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Жарлығымен қабылданған «Медиация туралы» Заңын соттан тыс тəртіппен жүргізіліп, шешілу тəжірибесінің оң тəсілдері мен тетіктерін қалыптастыратын институт ретінде дамыту қажет. Қазіргі таңда құқықтық, азаматтық, құқық бұзушылық қатынастардан туындайтын даулар бойынша соттан тыс реттеп, шешу, соттардан тыс тəртіппен жүргізу институттар жүйесін жəне оның оң тəсілдері мен тетіктерін дамыту тəжірибесін енгізуді жəне жүзеге асыруды қолға алған дұрыс. Құқықтық, азаматтық, құқық бұзушылық қатынастардан туындайтын даулар бойынша
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
тараптарды сот табалдырығына дейін жеткізу басты міндет болмау керек. Керісінше, қылмыстық қудалау органы мен басқа да органдар болып, дауласқан тараптар арасында туындаған мəселелерді медиаторлардың араласуымен сотқа дейін бітімге келтіру шараларын жүзеге асыру тəжірибесі болу керек. Сот өндірісінде қаралып, аяқталған барлық санаттағы істердің саны жыл сайын төмендемей, еселеп көбейіп жатқаны соттардың статистикалық көрсеткіштерінен-ақ белгілі. Əрбір туындаған даулар сот өндірісіндегі істер бойынша ғана тиімді пайдаланылып, оң шешімін тауып жатқанын көруге болады. Алайда, тараптар арасында туындаған даулардың соттан тыс реттеліп, шешіліп жатқан тəжірибе туралы іс жүзінде бейхабар екеніміз рас. Өйткені, тараптар арасында туындаған даулардың «Медиация туралы» Заңға сəйкес соттан тыс реттеліп, шешілгені жөнінде статистикалық деректер мүлдем жоқ
десек қателеспейміз. Негізі кəсіпқой немесе кəсіпқой емес медиатордың атқарған жұмыстары бойынша статистикалық есеп жүргізілген жағдайда ғана заңның қолдану тиімділігінің нəтижесін көруге болады. «Медиация туралы» Заңға сəйкес, кəсіпқой жəне кəсіпқой емес медиаторды дайындау, іріктеу екі бөлек тұрғыда жүргізіледі. Кəсіпқой немесе кəсіпқой емес медиатор – дауласушы тараптардың бітімге келгенін, жазбаша келісімін бекітетін тұлға. Бітімгер деп атауға медиатор деген атау өзгертілген жағдайда ұғымды жəне түсінікті болатыны анық деп ойлаймын. Кəсіпқой емес медиаторлардың құқықтық білім алатын, іс жүргізу тəжірибесін игеретін орталықтары атқарушы органмен ұйымдастырылғаны дұрыс болады. Қазбек РЯТОВ, Еңбекші аудандық сотының бас маманы. Шымкент қаласы.
Алғаш рет балаларды қорғау күнін 1950 жылы əлемнің 51 елі тойлады
№22 (225) 05.06.2015 жыл
2
Құдайберген бала кезінен өлең жазды. Мен ол кезде «Коммунизм жолы», қазіргі «Жаңақорған тынысы» газетінде редактормын. Ол болса мектеп оқушысы, бастауыш сыныптарда жүргенінде-ақ тақпақтары аудандық басылымда жарияланып жүрді. Тəп-тəуір, бірлі-жарым кемшіліктерін байқасақ, түзетіп жібереміз. Сосын одан əрі ынталана түседі.
ЌАБІЛЕТІМЕН ТАНЫЛЄАН ЌАЛАМДАС ІНІМ Бір күні кішкентай қара бала редакцияға келді. Тұйық, өзін қысқаша ғана таныстырды. Қосүйеңкі елді мекенінде, №161 Ынтымақ сегізжылдық мектебінде оқитын, есімі сырттай таныс жас талап ақынымыз екен. Журналистер ортамызға алып, қадамына сəттілік тілеп, көп оқу, əдебиетке жақын болу, жазғандарын «Қазақстан пионері», «Лениншіл жас» газеттеріне, «Балдырған» журналына жіберу жөнінде ағалық ақыл-кеңесімізді бердік. Өзі де ынталы, көп ізденетін Құдайберген Ертасов содан кейін жоғарыда аталған газет- журналдардан көріне бастады. Жетінші сыныпта оқып жүргенінде оны газетіміздің жанындағы «Сыр перзенті» əдеби бірлестігі ұйымдастырған поэзия кешіне шақырдық. Кезегі келгенде имене басып, мінбеге көтерілді де, жан-жағына бір қарап алып, өлеңдерін оқи жөнелді. Залдағылар қошеметпен қол соқты. Қазіргі аса талантты ақынымыз, ерекше дарын иесі Иран-ғайып – Иранбек Оразбаев Құдайберген Бижігітұлына өте жақсы бағасын берді. Арқасынан қағып, болашақта биіктерден көрінуіне тілектестігін білдірді. Ол жоғары сыныптарға көшкенінде ауылы мен мектеп өмірінен түрлі тақырыпта шағын жанрлардағы мақалаларды бұрқырата жаза бастады. Штаттан тыс тілші атанды. Орта мектепті бітірісімен Ташкент темір жол институтының Алматыдағы филиалына оқуға түсіп кетті. Хабарласып тұрды. «Бар арманым – журналист мамандығын меңгеру», - дейтін. Сол мақсаты оны теміржол институтының 3 курсын бітіргелі тұрғанда тастап кетуге итермеледі. Сонымен не керек, əскери борышын өтеп келіп, топырақты құнарландыру мекемесінде механизатор болып жұмыс істеп жүргенінде аудандық газетке жұмысқа шақырылды, қаламы төселіп, өндіре жазып жүргендіктен бірден бөлім меңгерушілігіне қабылданды. Қазақ мемлекеттік университетінің журналистика факультетін сырттай оқып бітіріп алды. Таңдаған мамандығына деген шынайы сүйіспеншілігі, ыстық ықыласы шеберлігінің шыңдала түсуіне негіз қалады. Таза көңілі, кішіпейілділігі нəтижесінде редакция ұжымымен етене араласып кетті. Үлкенге ізетті іні, кішіге қамқор аға болуды жаны қалады. Тапсырылған іске тиянақты, көп сөзділік пен астыүсті жобалап соға беретіндерді ұнатпайды. «Өзінен деңгейі жоғарылармен жағаласып,
білгішсіне сөйлейтіндерді мүлде жақтырмаймын», - дейді ағынан жарыла. Көңіл көкжиегі кең, жан дүниесі сергек, мінезі біртоға, жанары ойлы азамат: Қарайды да көздеріме сыр тұнған, Кейбіреулер момын дейді сыртымнан. Көкірегімді жіберсе егер ашып кеп, Көрер еді ыстық қанды бұлқынған. Жүргенімде өзімді өзім басып тек, Білмейтіндер ойлайды əсте жасық деп. Көрер еді ыстық қанды бұлқынған, Жүрегімді жіберсе егер ашып кеп-тің нақ өзі. Бір газетте үздіксіз, табан аудармай отыз жылдан астам қызмет жасау, қабілет-қарымымен ілгерілеу оңайлықпен бұйыра берер мəртебе емес. Құдайберген өзіне ғана тəн қабілет-қарымымен осындай асуларды бағындырды. Кез-келген тақырыптағы материалдарды мазмұнды əрі жедел түрде жазып тастайды. Шала, ойсыз, тілінің шұрайы жоқ, кедір-бұдыр дүниелерін газетке ұялмай ұсынатындарға мүсіркей қарайды. Кейінгі 26 жылда жауапты хатшы, бас редактордың орынбасары қызметтерін абыройлы атқарып келеді. Ұстанымына берік, өмірге ерекше көзқарасы қалыптасқан Құдекең жүрген ортасында аса сыйлы əрі беделді. Ол туралы əділдікті бағалап, турасын айтатындар жақсы пікір білдіреді. Республикалық «Егемен Қазақстан», «Айқын», «Əділет» газеттеріне мақалалары жиі жарияланып тұрады. Дастарханы жиылмайтын қонақжай қосағы Карамат Жолдасбаева екеуі 5 перзент тəрбиелеп өсірді. Үлкен қыздары Гүлжазира орта мектепті алтын медальмен, ƏлФараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің журналистика факультетін, одан соң магистратурасын үздік дипломмен бітіріп, түрлі ақпарат құралдарында, сол қарашаңырақ ҚазҰУ-де қызмет жасап, əкесінің ізін басты. 2009 жылдан бастап Астана қаласындағы Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетіне шақырылып, Журналистика жəне саясаттану факультетіне аға оқытушы болып орналасты. Екінші қызы Гүлназ жоғары білімді заңгер мамандығын меңгеріп, аудандық халыққа қызмет көрсету орталығында, аудандық ішкі саясат бөлімінде қызмет атқарды. Гүлма-
рал ҚазҰУ-дың филология факультетін бітіріп, бүгінде Елордада Білім жəне ғылым министрлігінің Ұлттық тест орталығында сарапшы болып жұмыс істейді. Кенже қызы Ұлсерік Астана қаласындағы Еуразия гуманитарлық институтының тарих мамандығы бойынша биыл қолына дипломын алады. Ұлы Əлішер Астанадағы Технология жəне бизнес университетінің Мемлекеттік жəне жергілікті басқару факультетінде, келіні Дəрібай Жазира Жасұланқызы Қазақ ауыл шаруашылығы институтының қоршаған орта жəне экология факультетінде білім алуда. Бұл Құдайберген Бижігітұлының ұрпақ тəрбиесіне, ұл-қыздарының болашағына сергек, жауапкершілікпен жəне жанашырлықпен қарайтынының айғағы болса керек. Құдайберген Ертасов Қазақстан Журналистер Одағының мүшесі, ҚР Президентінің Жарлығымен «Қазақстан Республикасының Тəуелсіздігіне 10 жыл» мерекелік медалімен, ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігінің «Ауыл өмірінің насихатшысы» төсбелгісімен, Мəдениет жəне ақпарат министрлігінің Құрмет грамотасымен, облыс жəне аудан əкімдерінің, облыстық жəне аудандық мəслихаттың грамоталарымен, Алғыс хаттарымен марапатталған. Алты мəрте «Ауданның үздік журналисі» атағын жеңіп алып, бағалы сыйлықтар табыс етілген. Құдайберген бұған дейін шағын төрт кітабын шығарып үлгерген. Ондаған очерк, көркем əңгімелері танымал қаламгерлердің көлемді кітаптарына енгізілген. Алғысөзін аудан əкімі Руслан Рүстемұлы жазған «Жаңақорған – киелі мекен» атты кітабы Астана қаласында баспада қатталу үстінде. Қ.Б. Ертасов осы жылғы 9 маусымда 60 жасқа толып, ағалық белеске көтерілгелі отыр. Уақыт атты ұлы көште ол шығар биіктер əлі алда. Бауырымдай жақын араласып, соңымыздан ерген қаламдас ініме əрдайым жүзің жарқын, мерейің үстем болсын деген игі тілегімді газет арқылы білдіргім келді. Адырбек СОПЫБЕКОВ, Қазақстан Жазушылар жəне Журналистер Одағының мүшесі, Қызылорда облысының құрметті қайраткері, Қазақстанның құрметті журналисі.
ЕҢ ҚҰНДЫ БАЙЛЫҚ – БАЛАНЫҢ ЖАРҚЫН КҮЛКІСІ Шымкент қалалық туберкулезге қарсы диспансерінде 1 маусым – Халықаралық балаларды қорғау күніне орай мерекелік ісшара өтті. Мерекелік шараға Шымкент қалалық туберкулезге қарсы диспансерінің басшысы Полат Бердалиев қатысып, балаларды мерекесімен құттықтап, ақжарма тілегін білдірді. - Балаларды қорғау күні – ежелгі халықаралық мейрамдардың бірі. Алғаш рет бұл мейрам туралы 1925 жылы Дүниежүзілік Женева конференциясында айтылды, сол конференцияда балалардың саулығы туралы мəселе қарастырылып, 1 маусым – Халықаралық балаларды қорғау күні болып белгіленді. Алайда, бұл дата екінші дүниежүзілік соғыстан кейін біржола бекітілді. Ол кезде балалардың мəселелері аса өзекті болатын. Алғаш рет балаларды қорғау күнін 1950 жылы əлемнің 51 елі тойлады. БҰҰ қолдауына ие болған бұл мейрам жыл сайын тойланды. Олардың басты қатысушылары мүгедекбалалар, жетім балалар жəне көп балалы отбасынан шыққандар балалар болады. Балаларды қорғау күніне тілектер əрдайым жарқын əрі жылы ниетте болуы керек. Өйткені əлемдегі ең құнды байлықтың бірі – баланың жарқын күлкісі мен көңілді көздері екені сөзсіз. 1 маусым – əр баланың бақытты балалық шағы болуы тиіс екенін еске салады. Бала біздің басты байлығымыз, оларды қорғау, жанжақты жағдай жасау, тəрбиелеу міндетіміз, - деді Полат Бердалиев. Сонымен қатар, мерекелік шарада диспансерге қамқорлық жасап, қолдау көрсетіп жүрген жеке кəсіпкер мен мешіт имамын мекеме басшысы арнайы алғыс хаттармен марапаттады. Айта кетерлігі, бүгінде диспансерде 53 науқас балалар ем алуда. Емделуші балалардың қатарында биылғы мектеп бітірушілер де бар. Олардың бірі – Александр Шынкарев.
- Мен ең алдымен осында бізді емдеуші дəрігер ағай-апайларыма алғысымды айтқым келеді. Ол кісілер бізді барынша емдеп, тіпті көңілімізге қарап жылы қабақ танытады. Ата-анамыздың қасында болмасақ та, осы кісілердің қамқорлығындамыз. Білім берген ұстаздарымыздың да үмітін ҰБТ-да ақтауға тырысамын, - деді ол. Сонымен бірге, мерекелік шараға балалар өте жақсы дайындықпен қатысты. Олар өз кезегінде əн салып, би билеп, тіпті монолог оқып, көрерменнің жанарына жас келтірді. Айта кетейік, мерекеге орай «Береке Нұрсұлтан» ЖШС-ның директоры Б. Наумағанбетов, диспансерде емделетін науқас балаларға ақшалай көмек көрсетсе, «Ислам жолы» мешітінің бас имамы балаларға арнап кілем мен киім-кешектерді тарту еткен. Ал, аталмыш мекеменің əкімшілігі мен мұғалімдері емделуші балаларға арнап мерекелік фуршет ұйымдастырды. Жібек ƏЛƏЙДАРҚЫЗЫ, Шымкент қаласы.
ЗАҢ ЖƏНЕ БІЗ
¦ÄIËÅÒ
Осыдан бірнеше жыл бұрын қараша халық прокуратура дегенде аталған қадағалаушы органның емен есігін қағуға біраз жүрексінетін. Терең тəлім мен темірдей тəртіпті ту еткен, сырт көзге суық, сұсты көрінетін олардың алдында айтар базынасын əзер жеткізетін. Уақыт өте келе, мемлекеттік айыптаушының заң шеңберінде елдің мүддесін қорғап, халықтың керегін жоқтауға міндетті қызметкер екенін жұрт таныды. Тіршілікте күнделікті күйбең тірлік қамымен жүрген жандардың бəрі де, құқығы тапталып, əділетсіздікке жаны күйсе, прокурордың алдына мəселесін көлденең тартатыны соған дəлел. Бүгінде, прокурорлардың халық сенімін ақтап, соған селкеу түсірмеу жолында жар құлағы жастыққа тимей жан таласа жұмыс істеп жүргенін жақсы білеміз. Бұған жер-жерлерде қарапайым халықтың оларға қарата айтылған жылы сөз, ізгі лебіздері дəлел болады. Бірақ, Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы прокуратурасының осы аудандағы Қарабұлақ ауылы, Алмазар көшесінің бір топ тұрғындарына үш-төрт жылдан бері қоныстанып келе жатқан баспаналарын босатуын талап етуі бізді қатты таң қалдырды. Аудан прокурорының тыңнан түрен салған бұл талабын ауыл тұрғындары заңсыз деп санайды. Бір қызығы, бұл заңсыздыққа облыстық прокуратура да көз жұма қарап отырған сыңайлы. Неге?... Оқырманға түсінікті болу үшін Қарабұлақ ауылы, Алмазар көшесінің бір топ тұрғындарының редакциямызға жазған арызын айна қатесіз беріп отырмыз.
Сөз арасында «Абдикарим - ота» шаруа қожалығындағы 2,91 га суармалы жері тəлімі жер ретінде елді мекен шегіне өтіп, тұрғын үй құрылысын салу үшін тұрғындарға берілгеннен соң, оның иесіне көп бала-шағалы болғандығы ескеріліп (12 ұл-қызы бар), «Мир Алишер Навой» ӨК-нен 2,91 га суармалы жер берілгенін де айта кетейік. Бұған прокурор Каххаров жіті көңіл бөлмеген. Тіпті бұл азаматтардың жер телімдері елді мекен аумағында орналасқанын не орналаспағанын анықтау мақсатында Сайрам ауданының қала жəне сəулет құрылысы бөліміне прокурорлық тексеру жүргізуге құлшыныс танытпаған. «Шаш ал десе, бас алатындарға» ұқсап, тек ауыл округінің бұрынғы əкімі А. Нишанкуловты, заңгер К. Абдилахатовты қылмыскер ретінде күзеуді көбірек ойлаған. Неге десеңіз, қадағалаушы орган өкілі Каххаров осы іс бойынша 2011 жылдың
Бас прокурор ақпанда аймақтағы бақылауды бетімен №22 (225) жібергені үшін ОҚО прокурорына қатаң сөгіс берген 05.06.2015 жыл анықталған күннен бастап үш айдан кешіктірілмей белгіленеді жəне жазаны теріс қылық жасаған күннен бастап бір жылдан кешіктіріп қолдануға болмайды. Сондықтан аудан прокурорының ұсынысында көрсетілген кемшіліктерге байланысты кінəлі тұлғалардың тəртіптік жауапкершілігін қарауға негіз жоқ. Көп ұзамай аудан əкімі облыстық Тəртіптік кеңестің бұл жауабын аудан прокуроры С. Ормановқа жолдайды. Сайрам ауданы прокуратурасына «Абдикарим – ота» шаруа қожалығына тиесілі жердің əу бастағы нысаналы мақсаты суармалы жер болғанмен кейіннен тəлімі жер теліміне ауыстырылып, ауыл округі шегіне өткізілгені туралы айғақтар «соқырға таяқ ұстатқандай» етіп көрсетілсе де, аталған орган оны заңсыз деп бұрмалаудан əріге аспайды. Біздерге берілген жер электрондық картада егістік аймақ деп көрсетілгенін айтып, бет қақтырмайды.
жерге ауыстырылғанын, оның 57 га жер «Сайрам қақпа» ӨК-не, қалған 56 га жер «Қазақстан 10 жылдығы» ӨК-не тиесілі екенін, ал «Абдикарим-ота» шаруа қожалығына берілген суармалы 2,91 га жердің нысаналы мақсаты бүгінге дейін өзгертілмегенін алға тартып, сондықтан Сайрам аудандық сотының 29.12.2014 жылғы шешімі өзгеріссіз, ал жауапкерлердің апелляциялық шағымдары қанағаттандырусыз қалдырылсын деп Қаулы етеді. Бірақ облыстық сотының азаматтық жəне əкімшілік істер жөніндегі апелляциялық сот отырысында айтылған бұл деректердің жалған екенін Сайрам аудандық мəслихатының «Əділет» адвокат кеңсесіне берген төмендегі мəліметі дəлелдеп отыр. Онда «2006 жылдан бүгінге дейін Сайрам аудандық мəслихатының шешімімен Қарабұлақ ауылындағы «Сайрам қақпа» ӨК-не тиесілі 57,0 га жəне «Қазақстан 10 жылдығы» ӨК-не тиесілі 56,0 га суармалы жерлерінің нысаналы мақсаты өзгертілмегенін хабарлаймын», - делінген. Сонда Оңтүстік Қазақстан облыстық сотының азаматтық жəне əкімшілік істер жөніндегі апелляциялық сот
3
«Бұл жер – даулы жер, мемлекетке қайтарасыңдар», дейді. Егер əу баста заңсыз болса, неге құжаттар береді. Сол кезде неге айтпайды? Біз мемлекеттік актіні қолдан жазып алған жоқпыз ғой. Бармаған жеріміз, баспаған тауымыз қалмады. Аудан прокурорлары айтқанынан қайтпай, жерді тартып аламыз дейді. Бізге үлестірілген жерлер тым шалғайда, орталықта не болмаса жолдың іргесінде емес, елді мекен ішінде ғой. Əдетте прокурорлар халықтың сөзін сөйлеуші еді... Ал біздің аудандағы прокурорымыз кімнің жағында екенін түсінбедік... Жер телімдері заңсыз дейді. Əкімдік берген құжаттардың заңды не заңсыз еместігі біздің қатеміз емес қой. Неге оның зардабын біз тартуымыз керек? Біздің бармаған жеріміз жоқ. Аудан депутаттары да бас көтеріп, біздің құқымызды қорғамайды. Тек Парламент сенаторы Қ. Айтаханов қана Бас прокурорға істің заңдылығын анықтау туралы сұраныс хат жолдайды. Осылайша іс қайтадан сиырқұйымшақтанып кете береді. Мұндай істі көпе-көрінеу заңсыз жолмен таптау прокурор С.Каххаровтың
ОБЛЫС ПРОКУРОРЫНЫҢ КӨЗДЕГЕНІ ЗАҢДЫ ҚОРҒАУ МА, ХАЛЫҚТЫ ҚОРЛАУ МА?
2011 жылы Қарабұлақ ауылының 25 азаматы, яғни, біздер аталған ауыл əкімдігіне ҚР Жер Кодексінің 43-бабына сəйкес тұрғын үй салынған жер учаскелеріне құқық беру туралы арыз жаздық. Өтініш арыздар заң негізінде Сайрам аудандық жер комиссиясына жолданды. Өз кезегінде жер телімдерінің нысаналы мақсаты бойынша пайдалану мүмкіндігі аудандық сəулет жəне қала құрылысы бөлімі мен аудандық жер қатынастары бөлімі тарапынан қаралады. Комиссия мүшелері тұрғындардың өтінішін қанағаттандыратын, яғни, жерге орналастыру мен жер таңдау актісін дайындау үшін оң қорытынды шығарады. Комиссия тарапынан шығарылған оң қорытындыдан соң, ауыл əкімі өтініш білдірген азаматтарға жер телімін беру туралы шешім шығаруға заң алдында міндетті болатын. Соған сəйкес, азаматтардың тиісті құжаттары ауыл əкімдігінің заңгері Камилжан Абдилахатов тарапынан қаралады. Заңгер бұл құжаттардың заңдылығын сүзгіден өткізу кезінде əрбір жер телімі бойынша аудандық жер қатынастары бөлімі меңгерушісі қол қойған жер таңдау актісі жасалғанына, онда жер телімінің көлемі өлшенгеніне, жерге орналастыру жобасы жер кадастр мамандарымен жасалып, аудандық жер қатынастары бөлімінің меңгерушісі бекітіп, қол қойғанына, меншік иесі, көршілес жер иелері, жерге орналастырушы инженердің қол қойғанына жəне олардың жер телімдерінің шекарасын орналастыру актісіне қол қойғандарына зер салады. Содан соң заңгер тарапынан шешім жобасы дайындалып, оған ауыл округінің əкімі Алимжан Нишанкулов қол қойып, іс басқарушыға өтіп, шешімдер бізге беріледі. Сайрам аудандық тұрақты жер комиссиясының оң қорытындысы негізінде біздің өтінішімізді қанағаттандыру бойынша ауыл округі əкімінің шешімдері қабылданғаннан кейін оның заңдылығын тексеру үшін шешімге негіз болған құжаттарының көшірмесі Сайрам аудандық прокуратурасына 31.10.2011 жылғы №3429 жəне 30.11.2011 жылғы №4903 санды шығыс хатпен жолданады. Табаны күректей үш-төрт жыл өткен соң, тағы да қайталаймыз, арада бір апта немесе бір ай емес, үш-төрт жыл уақыт өтіп кеткен соң Сайрам аудандық прокуратурасы бізге берілген бұл жерлер шүлен таратылғанның керін кигенін, яғни, заңсыз екенін, содан мемлекетке 4 259 367 теңге көлемінде залал келгенін айтып, айды аспанға бірақ шығарады. Қадағалаушы орган өкілінің бұл тірлігі санаға «ақсақ қой түстен кейін маңырайды» деген сөзді амалсыз оралтып отыр. Қадағалаушы органның бұл іске білек сыбана кірісуіне 2014 жылдың наурыз айында Сайрам аудандық прокуратурасына Қарабұлақ ауылының тұрғыны Д. Азатбековтен: «Қарабұлақ ауылының бұрынғы əкімі А. Нишанкулов егістік жерлерді тұрғын үй құрылысы мақсатына заңсыз бөліп берген», деген мазмұнда арыз-шағым түсіруінен басталған. Осы ретте Д. Азатбековтың бұл іске мүлдем қатысы жоғын, тіпті оның ешқандай заңды мүддесі болмағанына көз жеткізу арқылы, желдің қай жақтан соғып жатқанын жақсы түсінуге болады. Соның негізінде 18.03.2014 жылы аудандық прокуратура тарапынан осы іске қатысты тексеру тағайындау туралы қаулы шығарылып, тексеру жұмыстары басталып кетеді. Тексеру жұмыстары барысында Сайрам ауданы əкімі У. Қайназаров Сайрам ауданы прокуроры С. Ормановқа жəне Сайрам аудандық сотының төрағасы С.Тұрғынбаевқа бізге берілген жер телімдері үшін мемлекетке ешқандай залал келмегендігі туралы, сол үшін де істі қысқарту туралы хат жолдайды. Аудан əкімінің бұл уəжін «Сайрам аудандық ауылшаруашылығы жəне жер қатынастары бөлімі» мемлекеттік мекемесінің Сайрам ауданы əкімі аппаратының басшысы Б. Тұрғынбековке «Қарабұлақ ауыл округі əкімінің жергілікті тұрғындарына тұрғын үй құрылысын жүргізу үшін жер учаскелерін беру туралы берілген шешімдерінің негізінде 4 259 367 теңге залал келмегендігін хабарлаймын» деген жауабы толық қуаттай түседі. Осы іске қатысты ОҚО Сайрам аудандық соты 29.12.2014 жылы Сайрам ауданы прокуратурасының талап арызын қанағаттандырып, Қарабұлақ ауылы округінің 2011 жылы Алмазар көшесіндегі бізге жер учаскелерін беру туралы шешімдерін жарамсыз деп танылып, шешім
ғана іс-əрекеті емес деп түсінеміз. Оның үлкен қолдауы бар сияқты. Барған жеріміздің барлығы да бізді жас бала секілді көріп, бір-біріне сілтеп, шығарып салады. Көпшілігіміз баспананы несиеге қаржы алып тұрғызғанбыз. Біз ол қарызымызды қалай жабамыз? Мынадай дағдарыста уақытымызды жұмыс істеп, жыртығымызды жамауға жұмсаймыз ба, əлде осылайша құзырлы органнан араша сұрап өткіземіз бе? Бұл жерге елді мекен шегі болған соң мемлекет тарапынан көгілдір отын құбырлары тартылған. Ауыз су да келген. Жарық та бар. Жолдарға асфальт төселген. Мұның барлығын билікте отырғандар жүзеге асырып жатыр емес пе? Суармалы жер болса, мұндай инфрақұрылымдық жұмыстар қолға алынбас еді ғой. Сонда жоғары жақтағылар заңды білмей ме? Тек прокурор С.Каххаров қана заң аясында жұмыс істегені ме? Бұл қарамақайшылықты кім қалай түсіндіріп бере алады? Сонда Сайрам ауданының прокуроры С. Орманов пен оның көмекшісі С. Каххаровтың көздегені не? Қолындағы билікті пайдаланып, қарапайым халықтың заңды мүддесін бұзып, заң аясынан асып, тұрғындарға дөңайбат көрсету құқын оларға кім берді? Мəселені май шаммен қарасақ, бұл істің арғы жағында өзге де адамдардың көлеңкесі зорайып шыға келетінін, тұспалдамай турасын айтсақ, аудан прокуроры С. Орманов пен облыс прокуроры И. Имановтың қолдап отырғанын бағамдау қиын емес сияқты. Нозимбек Хикмаджановович Шадиев, Хилола Гултораевна Сулайманова, Юлчибек Закиржанович Мирахимов, Карима Закиржановна Бабаева, Абдусамат Азадбекович Ачилов.
И. Иманов (Сурет интернеттен алынды) негізінде рəсімделген мемлекеттік актілердің жəне олардың тіркелуінің күші жойылып, тұрғын үй құрылысы жүргізілген жер учаскелеріндегі «заңсыз салынған құрылыстар азаматтардың өз есебінен бұзылсын» деген шешім шығарады. Қадағалаушы орган өкілі, Сайрам аудандық прокурорының көмекшісі С. Каххаров Қарабұлақ ауыл округі əкімдігінің біздерге тұрғын үй құрылысын жүргізу мақсатында берілген жер телімдерінің тексеру барысында «Абдикарим – ота» шаруа қожалығына (аумағы 2,91 га) тиесілі болғанын, соның салдарынан мемлекетке 4 259 367 теңге көлемінде залал келгенін алға тартады. Бірақ прокурор Каххаров мына жəйтті қаперіне ілмейді. Дəлірек айтсақ, 2005 жылдың мамыр айында Сайрам ауданы бойынша аумақтық жер ресурстарын басқару басқармасының бастығы Е. Қонысбаев Сайрам ауданы əкімінің 19.05.2005 жылы №1-142р санды «Ауылшаруашылығы мақсатындағы алқаптарын бір түрден екінші түрге ауыстыру туралы» өкіміне сəйкес, алаңы 1937,03 суармалы алқапты тəлімі жерге ауыстыруға келісім беру туралы қорытындымен танысады. Ол қорытындыда Қарабұлақ ауылы округі бойынша сұралып отырған суармалы жер көлемі – 110 га болатыны анық көрсетілген. Содан соң сол жылдың шілде айында «ЖерҒӨО» ОҚО кəсіпорнының бас маманы С.А. Долгов, Қарабұлақ ауыл əкімі Б. Мырзатаев, ОҚО Ауыл шаруашылығы департаментінің бөлім бастығы м/а Ш. Мары Қарабұлақ ауыл округіндегі жалпы алаңы 110 га жер телімінің басына шығып, аталған жердің су каналының соңында орналасқандықтан, яғни ол жерге су жетпейтіндіктен комиссия аталған 110 га жер телімін суармалы алқаптан тəлімі жерге ауыстыру туралы қорытынды шығарады. Соған сəйкес, 17.08.2005 жылы ОҚО əкімдігі Сайрам ауданы жəне Шымкент қаласы бойынша суармалы егістік жерлерді тəлімі егістік жерлерге ауыстыру туралы №469 санды Қаулы қабылдайды. Арада бірнеше айдың жүзі өткеннен соң, яғни, Сайрам ауданы əкімдігінің 16.06.2006 жылғы «Жеке тұрғын үй құрылысын жүргізу үшін Қарабұлақ ауылдық əкімдігіне жер телімін беру жəне елді мекеннің жерін өзгерту туралы» №832 санды қаулысы қабылданады. Соның негізінде Қарабұлақ ауыл округі аймағындағы арнаулы жер қорынан жалпы көлемі 110,0 га тəлімі жерден жер телімі алынып, жеке тұрғын үй құрылысын жүргізу үшін Қарабұлақ ауыл округінің шегіне енгізіледі. Сөйтіп аталған аумақтағы тəлімі жер Қарабұлақ ауыл округіне қосылып, Қарабұлақ ауыл округінің шегі өзгертіледі. Осы қаулы негізінде Сайрам аудандық мəслихатының 29.06.2009 жылғы №31-312/Ш хатымен жəне Сайрам ауданы əкімдігінің бірлескен «Жеке тұрғын үй құрылысын жүргізу үшін Қарабұлақ ауылдық əкімдігіне жер телімін беру жəне елді мекеннің шегін өзгерту туралы» шешімі мен қаулысы қабылданады. Соның негізінде Қарабұлақ ауыл округінің схемалық картасы жасалады. Карта комиссия мүшелері мен аудан əкімімен бекітіледі. Бекітілген бұл аумақтық схема бойынша «Абдикарим - ота» шаруа қожалығының к/с №19-295-034-373 алаңы 2,91 га жер учаскесі елді мекен аумағына өтеді. Ал елді мекен аумағына өткен жер телімі Сайрам ауданы əкімдігінің 16.06.2006 жылғы №832 санды қаулысы негізінде жеке тұрғын үй құрылысын салу мақсатына арналған болып есептеледі. Бұдан бөлек, Сайрам аудандық мəслихатының 27.05.2013 жылғы №18144 санды шешімімен Қарабұлақ ауылының Бас жоспары бекітілген. Бұл құжат бойынша да бізге берілген жер телімдері елді мекен шегінде орналасқаны көрсетілген.
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
сəуір айында сол кездегі Қарабұлақ ауыл округінің заңгері К. Абдилахатовқа қатысты ҚР ҚК-нің 308-бабы 4-бөлігінің «в» тармағымен қылмыстық іс қозғаған. Сондай-ақ, ол прокурорлық тексеру кезінде К. Абдилахатовтың 7 азаматтан құжаттарын дайындау мақсатында əрқайсысынан 1 млн. теңге көлемінде қаржылай сауға алған деген уəж айтады. Тергеу барысында ол азаматтардың барлығы дерлік мұндай «жаптым жала, жақтым күйені» прокурордың айтуымен қағазға түсіргендерін тайға таңба басқандай етіп көрсетеді. Сол үшін де бұл айыптаулар өз дəлелін таппайды. Бірақ тексеру барысының қорытындысына сəйкес Сайрам аудандық соты 18.08.2014 жылы К. Абдилахатовты ҚР ҚК-нің 316-бабының 1-бөлігімен кінəлі деп танып, бір жыл мерзімге бас бостандығынан шектейді. Бұл ретте прокурор С.Каххаров К. Абдилахатовқа қатысты қылмыстық істі ең əуелі ҚР ҚКнің 177 бабы 3 бөлігінің «б,г» тармақтарымен қозғаған болатын. Оған ешқандай дəлел таппаған соң, істі ҚР ҚК-нің 308 бабы 4 бөлігімен қозғап, одан дəлелін таппаған соң, істі ҚР ҚК-нің 316 бабына бұрып жібереді. Бұдан аудан прокуратурасының істерді нақты дəлелдəйектермен жүргізбейтінін анық байқауға болады. Мұны К. Абдилахатов қолдан жасалған қастандық, яғни, прокурор Каххаровтың өзегін өртеген жəйт мемлекеттің ен байлығын қорғау емес, өзін қорлау деп түсінетінін, себебі бұл қозғалған іс ешқандай негізсіз деген пікірінен айнымайтынын айтуда. Прокурор Каххаровтың бұл тірлігі «тырнақ астынан кір іздегеннің» керін киіп тұр. Мəселеге заң тұрғысынан қарайтын болсақ, бұл істі үш жылдан кейін прокуратура органының заңды не заңсыздығын тексерудің өзі заңды қоныштан басу болып табылады. Сөзімізге төмендегі дерек негіз бола алады. Сайрам ауданы прокуратурасы 2014 жылдың наурыз айында Сайрам ауданы əкімі У. Қайназаровқа Қарабұлақ ауылы, Алмазар көшесіндегі жоғарыдағы 25 азаматтың жер телімдерінің нысаналы мақсаты егістік жерлерді тұрғын үй құрылысын салуға заңсыз берілгенін айта келе, ауыл округі əкімінің жер телімін тұрғындарға беру туралы шешімі негізіндегі актілерді жарамсыз деп тануды жəне бұл құқықбұзушылыққа жол берген жауапты қызметкерлерді тəртіптік жауапкершілікке тартуды ұсынған. Өз кезегінде аудан əкімі сол жылдың сəуір айында Облыстық Тəртіптік кеңес төрағасы Б. Бегжановқа осы хатты қарауды жолдайды. Облыстық Тəртіптік кеңес төрағасының орынбасары Ы. Мадиев оған бүй деп жауап береді: – ҚР-ның «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес» туралы Заңының 13-1 бабының 1-тармағына сəйкес «Мемлекеттік міндеттерді атқаруға уəкілетті адам немесе оған теңестірілген адамдарға тəртіптік жаза теріс қылық
Арызға барлығы 31 адам қол қойған.
Десек те, прокуратураның бұл жəйтке килігіп қалатындай жөні жоқ-тын. Себебі, біздің жер телімдеріміз орналасқан аймақтың елді мекен жеріне өткендігі туралы нақты дəлелдəйектерді сөзіміздің басында-ақ тəптіштеп айтып өткенбіз. Ал, еліміздің Жер кодексінің 158-бабы 2-тармағында: «Мемлекеттiк жер кадастрының мəлiметтерiн құжаттау қағазға түсiрiлiп жəне электрондық тасығыштарда жүзеге асырылады. Қағазға жазылған мəлiметтер мен электрондық тасығыштарда жазылған мəлiметтер арасында алшақтықтар болған жағдайда, қағазға түсiрiлген мəлiметтер басымдыққа ие болады», - деп анық көрсетілген. Сонда прокурор заң саласында жүріп, осыдан бейхабар болғаны ма? Жарайды, прокурор өз қаулысында бұл жер телімдерін заңсыз деп таныған делік. Бірақ мұндай даулы мəселегі қара қылды қақ жарып, əділ шешім шығаруға ант берген судьялардың соңғы нүкте қоятыны белгілі емес пе? Дегенмен олардың ондағы дəйектерді ескерместен, прокурордың қаулысын қуаттап шешім шығарғанын қалай түсінуге болады? Сайрам аудандық соты 29.12.2014 жылы Қарабұлақ ауылы əкімінің 2011 жылы біздерге жер телімдерін беру туралы шешімдерді жарамсыз деп тану туралы шешім шығарса да, тауымыздан шағылмай, облыстық сот оң шешім шығарар деген үкілі үмітте болдық. Алайда, арада бірнеше ай өткен соң болған Оңтүстік Қазақстан облыстық сотының азаматтық жəне əкімшілік істер жөніндегі апелляциялық сот отырысында Сайрам ауданындағы суармалы жерлерді бір түрден екінші түрге ауыстыру жөніндегі құжаттарда ОҚО əкімдігінің 17.08.2005 жылғы №469 қаулысы негізінде Қарабұлақ ауыл округіне қарасты 113,0 га жердің тəлімі
отырысында айтылған бұл деректер қандай негізге сүйеніп келтірілген? Адам құқын қорғайтын судьялардың мұндай іс-əрекетін қалай түсінуге болады? Бұл олардың, яғни, прокурор мен соттың ымы-жымы бір екенін көрсете ме, əлде бұл судьяның «аш бəледен, қаш бəле» деп каһарына мініп алған прокурордың ұсынысын қанағаттандандырмаудан сескеніп, «долыдан дəу қашыптының» керін кигені ме екен? Əр қадамын аңдып басатын қадағалаушы орган өкілі, кез келген істің заң талаптары аясында өтуіне жіті мəн беретіні белгілі. Бірақ та, осы іс бойынша Оңтүстік Қазақстан облыстық сотының азаматтық жəне əкімшілік істер жөніндегі апелляциялық сот алқасына талапкер өкілі ретінде аудан прокурорының көмекшісі С. Каххаров қатысқан. Ал əскер адамына тəн тəртіпті серік еткен прокурорлар облыс деңгейінде өткізілетін сот отырысына облыстық прокуратурадан өкіл қатысу керектігін жақсы біледі. Ендеше, неге бұл тəртіп ескерілмейді? Бəлкім олар «Үйреніскен жау атыспаққа жақсы» дегендей, «Істің бүге-шүгесімен өзің жақсы таныссың», деп Каххаровты қатыстырып, жүрдімбардым қарағаны ма, əлде «Айтар талабымыз бір арнада жатыр ғой, кім қатысса да, айырмашылық жоқ» деп жылы жапты ма, кім білген? Заңның ықпыл-жықпылын білетін прокурор осылайша заңды белден басып, азаматтардың құқын таптап жатса, жетіскен екенбіз. «Сенген қойым сен болсаң, күйсегеніңе болайын» деген сөз сірə, осындайда айтылса керек... 2011 жылы заң бойынша жер телімін алған соң, баспана салуға кірісіп кеттік. Арада екі жыл өткен кезде, 2013 жылы:
Редакциядан: Алмазар көшесі тұрғындары орын тепкен төңірек ғана емес, оның маңында 500 үй қоныстанған территорияда электрондық картада бүгінге дейін суармалы жер болып көрсетіліп тұр. Сонда дейміз ау, халықты тəртіпке бағындыруды көздеген Сайрам аудандық прокуратурасы сол 500 үйдің жер телімдерінің нысаналы мақсатын тексермей, тек Алмазар көшесінің тұрғындарына килігуі көкейге көп күмəн тудырады. Бұдан қадағалаушы органның бақылау-тексеру жұмыстарын бірізді емес, біржақты жүргізгеніне, яғни бей-берекетсіз жүзеге асырғанына көз жеткізуге болады. «Балық бастан шіриді» дегендей, аудан прокурорларының дəл бұлай арқаны кеңге салып жұмыс істеуіне жоғары жақтан болатын бақылаудың əлсіздігі өз əсерін тигізді деп ойлаймыз. Айтпақшы, Оңтүстік Қазақстан облысы прокуроры Ибраһим Имановқа еліміздің Бас прокуроры А. Дауылбаев 2015 жылдың ақпан айында аймақтағы бақылауды бетімен жібергені үшін қатаң сөгіс берген болатын. Бірақ облыс прокурорының бұдан нəтижелі қорытынды шығармағаны қарабұлақтық азаматтардың редакциямызға жазған арыздарынан айқын көрініп тұр. Шамасы, бұл мəселе де бас прокурордың назарына ілікпей шешілмейтін сияқты. Газетіміздің алдағы сандарында азаматтардың көтерген бұл мəселесіне қадағалаушы орган тарапынан қандай нүкте қойылатыны туралы хабардар ететін боламыз. Əл-əзірге бізге белгілі болғандай бұл азаматтар облыс прокурорының бірінші орынбасары Батыржан Жəнібековтің қабылдауында болып, мəселелерін айтқан кезде, прокурор аудан прокурорына телефон шалып «Үйлерді бұзуды тоқтатыңыздар. Мəселенің бүге-шүгесін алдағы уақытта тексеретін боламыз» деп ондағы бассыздықты кілт тоқтатқан. Бұл жұмыс алдағы уақытта қандай қарқын алатыны келер күннің еншісінде...
¦ÄIËÅÒ
Елтаңбаның ең негізгі бөлігі – шаңырақ болып табылады
АЙМАҚ
№22 (225) 05.06.2015 жыл
4
«ӘР БОЯУЫНДА ТЕРЕҢ ОЙ, ФИЛОСОФИЯ ЖАТЫР»
Қай ел, қай мемлекетті алсақ та оның өз рəміздері бар. Оларға – ту, елтаңба, əнұран жатады. Бұлар əрбір тəуелсіз мемлекет үшін ең маңызды қажеттіліктер. Рəміздеріне қарап олардың тарихын, мəдениетін, дінін, тілін, дəстүрін, барлық құндылықтарын білуге болады. Сол сияқты Қазақстан мемлекетінің де тəуелсіздігін алғаннан кейінгі ең маңызды міндет тұрды. Ол Қазақстан рəміздерін тағайындау еді. Сол кезден бастап еліміздің өз туы, елтаңбасы, əнұраны бар. Бұлар ел үшін, мемлекет үшін ең баға жетпес қазына, таусылмас байлық. Бұл байлықты əрбір «мен қазақпын» деген азамат ардақ тұтуы қажет. Рəміздер біртұтас Қазақстан Республикасының ажырамас бөлігі, айқын бейнесі. Рəміздердің əрқайсысының шығу тарихы бар. Бұл Қазақстанның қаншама ғасырлар бойы аңсап күткен тəуелсіздігін алғандығын паш ететін киелі қазына. Басқа мемлекеттер рəміздері сияқты біз де өз рəміздерімізден көп нəрсені аңғаруға болады. Мəселен, Тудан қазақ елінің көк аспанның астындағы бейбіт сүйгіш халық екендігін, дала бүркітіндей еркін, қиядан-қияға самғайтындығын, ал алтын күн байлықты, дархандықты ұқтырғандай. Елтаңбаның көркемдігіне сөз жетер емес. Ондағы əрбір бейне қазақ бейнесін ала түсетіндей. Шаңырақ, уықтар, аңыздағы қанатты пырақтар, бес бұрышты жұлдыз, «Қазақстан» деген жазу өте ақылмен ойластырылып, бесеуі де бір-бірімен өз үйлесімін тапқан. Əнұранға келсек бұл да қазақтың төл туындысы, салтанатты əні. Оның шырқалуы, шарықтауы, мағыналылығы қоғамдағы атқаратын рөлі өте зор. Бұл рəміздердің үшеуі де сарқылмас қазына, асыл мұра. Қазақстан Рəміздері 1992 жылдың 4 маусымында дүниеге келді. Қазақстан Республикасының мемелекеттік рəміздері – ештеңемен салыстыруға келмейтін нағыз өнер туындысы деп ойлаймын. Бұларды дүние жүзіне танымал əйгілі туындылармен салыстыруға келмейді жəне салыстыруға болмайды. Мен үшін ел рəміздері өз шығу тегі бар. Сол сияқты біздің де рəміздердің өз шығу тарихы бар. Қазақ қаншама қиындық кешіп, тəуелсіздікке ұмтылса, біздің рəміздеріміз де қазақ халқымен бірге күрескен. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – ортасында шұғылалы алтын түсті күн, оның астында қалықтап ұшқан дала қыраны, шетінде қазақ ою-өрнегі бейнеленген көк түсті мата. Бұл жай ғана мата емес, қанша қазақ аңсап күткен, бабалар қанын төккен киелі мата. Оның əр бояуында терең ой, философия жатыр. 1992 жылы еліміздің рəміздерін жасауға байқау жарияланды. Тудың жобасын жасауға ТМД елдерінен, Түркиядан, Монғолиядан, Германиядан 1200 суретші қатысып, одан қазақ суретшісі Шəкен Ниязбеков жеңіп шығады. Өз жобасын жасай отырып əр тамған бояуын үлкен отансүйгіштікпен, еңбекпен, зор қуанышпен
бояған деп сезем. Тудың біркелкі көгілдір түсі бірігу мағынасын беру мен қатар бейбітшіліктің, тыныштығын жəне жарқын болашақтың белгісі саналады. Біркелкі көгілдір түс бұлтсыз ашық аспан мен оның астында өмір сүріп жатқан бейбіт сүйгіш халықты еске түсіреді. Ортасында алтын түсті күні байлықтың белгісі болса, қалықтап ұшқан бүркіт қазақ ұғымында дархандық, қырағылық, бейбітшіліктің символы іспеттес. Бұл тудың биікке желбіреген сайын бұлтсыз ашық аспан астында бірлікте өмір сүре береміз деп ойлаймын. 1992 жылы еліміздің рəміздерінің бірі елтаңбаның жобасын жасауға да сайыс жарияланады. Онда ақтық мəреде 245 жоба, 67 елтаңбаның болашақ бейнесі сайысқа түседі. Мұнда Шота Уəлиханов, Жандарбек Мəлібеков жеңіске жетті. Содан бастап елтаңба мемлекеттің асыл құндылығына айналды. Елтаңба – дөңгелек нышанды жəне көгілдір түс аясындағы шаңырақ, оның жаны күн сəулесі шуағында уықтар торланған. Шаңырақтың екі жағында аңыздардағы қанатты пырақтар бейнеленген. Жоғары жақта жарқылдаған бес бұрышты жұлдыз, төменгі бөлігінде «Қазақстан» деген жазу орналасқан. Елтаңбаның ең негізгі бөлігі – шаңырақ болып табылады. Ол елтаңба жүрегі болып саналады. Шаңырақтың беретін мағынасы өте ерекше. Шаңырақ əлем тұтастығы, мемлекет бастауы, отбасы белгісі іспеттес. Ал қанатты тұлпарлар мəңгілік өмір, Қазақстанның тұлпарлар секілді дамуын, Қазақстан тұратын ұлттардың бірлігін, рухани байлығының белгісі. Бұл пырақтар қазақтардың үміті, жас ұрпаққа деген сенімі, болашақ арманы, самғау биігі мағынасында. Төбедегі жұлдыздың орны ерекше. Əр адамның өмірінде жол көрсететін, бағыт-бағдар беретін
жұлдызы бар. Сол сияқты мемлекеттің де өз көшбасшысы болады. Бұл атқа əбден лайық деп Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаевты алар едім. Төмендегі «Қазақстан» деген жазу ел тарихында да, дүние жүзі тарихында да мəңгіге өшпес, кетпес таңба деп білемін. Мен əлі күнге дейін елтаңбамыздың көркемдігіне, ондағы элементтердің дұрыс орналасуына, баға жетпестігіне қайран қаламын. Бұл туындыны жоғары бағалаймын. Ендігі рəміздердің бірі – ел əнұраны. 2006 жылы ел əнұраны өзгереді. Ол ХХ ғасырдың екінші жартысында бақытты кезеңді жырлаған нағыз патриоттық өлең «Менің Қазақстаным» еді. Бұл халық жанының поэмасы саналатын. Оны жазған атақты ақын Жүмекен Нəжімеденов болатын. Оның əнін дүниеге əкелген қазақ саз патшасы Шəмші Қалдаяқов еді. Бұл əнұранның тағы бір авторы бар ол – Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаев. Президент екі ғасырды тоғыстырып, əнұран сөзін уақыт өзгешелігімен үйлестіре білген. Парламент патшалары да бұл əнұранды бірден қолдады. Сосын жаңа əнұран 2006 жылғы 7 қаңтардағы Конституциялық заң күшіне ие Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығына өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы «Қазақстан Республикасының мемлекеттік нышандары туралы» Елбасы қойған №112-ІІІ Конституциялық заңмен бекітіледі. Ол ең алғаш 2006 жылы 10 қаңтарда Ақордада шарықтап шырқалады. Сөйтіп, 10 қаңтар жаңа əнұран туған күніне айналады. Тəуелсіз еліміздің рəміздерін дүниеге келтіру үшін қаншама маңдай тер, еңбек етілгені баршаға аян болды. Міне, биыл Қазақстан мемлекеттік рəміздеріне де жиырма төрт жыл толып отыр. Яғни, туымыз жиырма төрт жыл бойы көгімізде желбіреп, əнұранымыз шырқалып, елтаңбамыз өшпес таңбаға айналды. Көк тудың желбірегені, Жаныма қуат береді. Таласқа түссе жан мен ту, Жан емес маған керегі, Көк тудың желбірегені, - деп ақын Алмас Ахметбекұлы жырлағандай бұл көк ту желбірегенде бар қазақтың жүрегінде қуаныш, сенім ұялайтыны белгілі. Əр əнұран шырқалғанда əр адам орнынан тұрып, қолын жүрегіне қояды. Бұл əнұранға деген шексіз құрмет. Рəміздеріміз жасай берсін дегім келеді. Əсет ҚАЙЫПБЕКОВ, ОҚО мəслихаттың депутаты.
ҚАЗТЕСТ – бағалаудың отандық жүйесі Өткен аптада Шымкент қаласы əкімдігінің жастар саясаты жəне тілдерді дамыту басқармасы мен Шымкент қаласы тілдерді оқыту орталығы бірлесе ұйымдастырылған семинар-тренинг өткен болатын. Бұл семинар-тренингке Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігі Ұлттық тестілеу орталығы, ҚАЗТЕСТ жүйесінің жетекшісі А.Т.Əбдіхалықов қатысып, Мемлекеттік тілді оқыту əдіснамасын стандарттау жəне жүйелеу мəселесі, Қазтест жүйесі туралы баяндама жасады. Семинардың мақсаты – Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының мақсаттары мен міндеттеріне сай Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша орыстілді ересек тұрғындарға қазақ тілін шетел тіл немесе екінші тіл ретінде оқыту. Сондай-ақ, оқыту əдістемесі негізінде мемлекеттік тілді оқыту орталықтарындағы қазақ тілі оқытушыларының тілді оқыту əдіснамасын жетілдіру мен стандарттау мəселелері бойынша біліктілігін арттыруды жүзеге асыру болып табылады. Бұл семинар-тренингке облыстағы мемлекеттік қызметшілер мен білім беру мекемелерінің, жоғарғы оқу орындарының, аудан, қаладағы тілдерді оқыту орталықтарының оқытушылары мен əдіскерлері қатысты. Екікүндік семинар-тренингке қатысушыларға біліктілікті арттыру сертификаттарын табыстады. Семинарда Айдос Тұрсынбайұлы көтерген мəселе, өзге тілді ересек тұрғындарға қазақ тілін оқыту барысында тілдік білімді бағалау тəжірибелері мен олардың алатын орны, Қазтест жүйесі, құрылымы, мазмұны туралы баяндамалар жасады. Сонымен қатар, Лəззат Тұрабаева ф.ғ.к., М. Əуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінің «Практикалық қазақ тілі» кафедрасының меңгерушісі, ғылымиəдістемелік кеңестің төрайымы, «Интерактивті əдістерді жəне теледəрістерді сабақта қолданудың түрлері» атты баяндама оқыды. Осы баяндама барысында, Шымкент қаласы əкімдігінің тілдерді оқыту орталығының оқытушылары Г.А.Есепбаева, Г.К.Рустемова, Л.К.Тұрабаева бірлесе отырып жасаған Қазтест бойынша В1 деңгейіне «Əлемде талай қызық бар», А2 деңгейіне«Табиғат тамашасы», «Өнерді сүю», «Адам келбеті», атты электронды оқулықтарды көрсетті. Қазтест жүйесі – Қазақстан Республикасының азаматтардың мемлекеттік тілді меңгеру деңгейін бағалау жүйесі. Қазтест
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
жүйесі халықаралық тілдік білімді бағалаудың TOEFL, IELTS, ТРКИ жəне т.б. жүйелерінің қағидаттарына негізделген. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 11 қыркүйектегі 835 қаулысымен «ҚАЗТЕСТ жүйесін енгізу мен дамыту тұжырымдамасы» мақұлданды. Тұжырымдамада ҚАЗТЕСТ жүйесін енгізу мен дамыту бағыттары анықталды.Тұжырымдама негізінде Мемлекеттік тілді дамыту басқармасы Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігіне қарасты «Ұлттық тестілеу орталығы» Республикалық мемлекеттік қазыналық кəсіпорынында арнайы құрылымдық бөлімше ретінде жұмысын бастаған болатын. Қазақ тілін меңгеру деңгейлері ҚАЗТЕСТ жүйесінде тілдік білімді бағалаудың деңгейлік жүйесі негізге алынады. Жүйе бойынша қазақ тілін (А1) қарапайым, (А2) базалық, (В1) орта, (В2) ортадан жоғары, (С1) жоғары деңгейлерде меңгеру көлемін анықтауға мүмкіндік бар. Қазтест жүйесі төрт бөліктен тұрады. ТЫҢДАЛЫМ: Шағын жəне ұзақ диалог, қысқа монологтерді тыңдау арқылы түсінгенін анықтауға арналған 30 тест тапсырмасы (25 минут уақыт) ұсынылады. ЛЕКСИКА-ГРАММАТИКАЛЫҚ БӨЛІК: Грамматиканы, лексиканы пайдалана білетіндігін анықтауға арналған 70 тест тапсырмасы (65 минут уақыт) беріледі. ОҚЫЛЫМ: Əртүрлі мазмұндағы, түрлі стильдегі мəтіндерді оқу барысында түсінгенін тексеруге арналған 50 тест тапсырмасына (60 минут уақытта) жауап беру керек. ЖАЗЫЛЫМ: Тіл меңгеру деңгейіне
байланысты диктант, мазмұндама жəне берілген тақырып бойынша эссе жазу ұсынылады. Тестілеу уақыты 30-50 минут. ҚАЗТЕСТ жүйесі бойынша 150 тест тапсырмасын орындауға - 150 минут (2 сағат 30 минут) уақыт беріледі. Тест тапсырмалары ұсынылған 4 жауап нұсқасынан бір ғана дұрыс жауабын табу түрінде берілген. Тестілеу технологиясы. Тіл үйренуші үшін ҚАЗТЕСТ жүйесі бойынша тестілеу 2 кезеңнен тұрады: 1 кезең – диагностикалық тестілеу. Халықаралық тіл білімін бағалау үдерістеріне сəйкес қазақ тілін меңгеру деңгейлерін анықтау үшін Тыңдалым, Оқылым жəне Лексика-грамматикалық бөліктері бойынша 150 жабық түрдегі тест тапсырмалары ұсынылды. Олардың нəтижелері төмендегі көрсетілген меже бойынша анықталады, яғни тіл үйренушіге балл көрсеткішіне сай сол деңгейдің емтиханын тапсырып көру ұсынылады. 2 кезең – сертификациялық тестілеу.Тіл үйренуші алдыңғы кезеңнің нəтижесіне сəйкес Тыңдалым, Оқылым, Жазылым жəне Лексика-грамматикалық бөліктер бойынша емтихан тапсырады. 150 тест тапсырмасы бойынша 60 пайызынан кем емес, оң нəтиже көрсететін болса, сол деңгейде қазақ тілін меңгерген деген тұжырым шығарылып, деңгейге сəйкес сертификат беріледі. ҚАЗТЕСТ-тің облыс орталықтарында орналасқан мемлекеттік тілді оқыту орталықтарымен тығыз байланысты. 1. Атырау облысы əкімі аппаратының «Мемлекеттік қызметшілерді қайта даярлау біліктілігін арттыру жəне тілдерді
оқыту өңірлік орталығы» 2. Шымкент қаласы əкімдігінің «Тілдерді оқыту орталығы» 3. Қызылорда облысы «Тілдерді оқытудың өңірлік орталығы» 4. Қарағанды облыстық «Тілдерді оқыту орталығы» 5. Қостанай облысы «Тілдерді оқытудың облыстық орталығы» 6. Алматы облысының «Тіл оқуəдістемелік орталығы» 7. Жамбыл облысы «Мемлекеттік тілді оқыту орталығы» 8. Астана қаласы «Руханият» орталығы 9. Ақтөбе облысының «Тілдерді оқытудың облыстық орталығы» 10. СҚО «Мемлекеттік тілді оқыту орталығы» т.б орталықтар жұмыс жасайды. Қазіргі заман ағымына сəйкес, тіл үйренушілерге, ҚАЗТЕСТ жүйесі бойынша ақпарат алушыларға ҚАЗТЕСТ сайты жұмыс істеп тұр. ҚАЗТЕСТ сайты пайдаланушыларға ыңғайлылық тұрғысынан онлайн тестілеу үдерісін де жүргізіп отыр. ҚАЗТЕСТ сайты арқылы жүйенің дамуы жəне оның тілдік саясаттағы орны туралы көптеген мағлұмат алуға болады. Шымкент қаласы, Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педогогикалық институтында өткен семинар-тренинг сəтті өтті, мұндағы семинарға қатысушылар қазақ тілін меңгерудің коммуникативтік тілдік құзыреттіліктері, талаптары, сөйлеу ниеттері, нормалары туралы, тіл оқытудың жаңа əдіс-тəсілдері туралы, Қазтест жүйесі туралы толық мағлұмат алды жəне де осы Қазтест жүйесі бойынша (С2) жетік деңгей, тіл үйренуші сол тілді жергілікті халықтың деңгейінде меңгерген екендігін анықтайтын деңгей жоспарда бар екендігі, яғни болашақта тіл үйренушілерге оқыту ұсынылатындығы айтылды. Бұл республикалық семинар-тренинг қатысушылардың біліктілігін арттыруға септігін тигізді. Мемлекеттік тілді меңгеруді ынталандыру жүйесін құру жөніндегі жұмыстар ұйымдастыру, мемлекеттік қызметшілердің, халыққа қызмет көрсету жəне мемлекеттік қызметтер көрсету саласы қызметкерлерінің мемлекеттік тілді меңгеру деңгейін анықтау көзделеді. Сонымен, ендігі ретте азаматтардың қазақ тілін үйрену нəтижесін дəлірек қандай деңгейде анықтап білу мақсатында əлемде қалыптасқан тəжірибелерге сəйкес осы аталған ҚАЗТЕСТ жүйесі атқаратын болады. Меруерт НҰРЛАНОВА, Шымкент қаласы əкімдігінің Тілдерді оқыту орталығының қазақ тілі оқытушысы
Жылжымайтын мүлік құқығын енді онлайнда тіркеуге болады Ағымдағы жылдың басынан бастап Қазақстан аумағында жылжымайтын мүлік құқығын баламасыз электронды тіркеуге болады. Аталмыш норма ҚР «Жылжымайтын мүлікке құқықтарды мемлекеттік тіркеу туралы» заңына жасалған өзгерістерге сай енгізілді. Электрондық тіркеу – бұл құжаттың электрондық көшірмесі негізінде жылжымайтын мүлікке құқықтар мен ауыртпалықтарды мемлекеттік реттеу қызметі қарастырады. Құжат көшірмесі мəмілені нотариалдық растаудан кейін Бірыңғай нотариалдық ақпараттық жүйесінен «Жылжымайтын мүлік регистрі» мемлекеттік деректер қорына келіп түседі. Келісім жасалғаннан кейін нотариус электрондық тіркеуге өтініш пен барлық керекті құжаттарды тиісті органға жолдайды. «Қазақстандықтар жылжымайтын мүлікке құқықтар мен ауыртпалықтарды нотариуста құқық белгілеуші құжаттарды рəсімдеу кезінде тіркей алады. Енді құжаттарды ХҚКО өткізу мен əділет органдарының шешімін күту қажет емес. Мəмілеге тұрғаннан кейін нотариус құқықтарды (ауыртпалықтарды) тіркеуге өтінішті рəсімдейді, бірегей нөмірі бар хабарламаны ұсынады да төлем сомасын береді» - дейді «Ұлттық ақпараттық технологиялар» АҚ Шымкент бөлімінің басшысы Аманжол Елікбайұлы. Сондай-ақ, жылжымайтын мүлікке құқықтар мен ауыртпалықтарды тіркеу бір тəулік ішінде нотариус өтінішті тапсырғаннан кейін жəне клиент төлем төлегеннен кейін жүзеге асырылады. Шымкенттік Əбдінұр Əліпбек алғашқылардың бірі болып өз құқықтарын онлайнмен тіркеді. «Электрондық тіркеу уақытымды біраз үнемдеді. Нотариустан шықпай-ақ, сату-сатып алу шартын жасаумен қатар пəтердің барлық құжаттарын бір күнде жасай алу мүмкіндігіне риза болдым. Бұрын оның барлығына кем дегенде бес күн кетуші еді», дейді ол. Анықтама: Бірыңғай нотариалдық ақпараттық жүйе (БНАЖ) - бұл нотариустарды тиімді жұмыспен қамтамасыз ету жəне республикалық, территориалды нотариалды палаталармен, Қазақстан Республикасының Əділет министрлігімен өзара əрекетін, сонымен қатар халықты сапалы, құқықтық нотариалдық қызметпен қамсыздандыру үшін жасалған бағдарламалық-аппараттық кешен. Жоба 2009 жылдан бастап «Ұлттық ақпараттық технологиялар» АҚ-мен жүзеге асырылады. Бүгінгі таңда БНАЖ жүйесінде Қазақстанның 3500 жуық нотариусы тіркелген.
Айыппұл туралы EGOV арқылы алуға болады Қазақстанның электрондық үкіметі порталының хабарламалар қатары толықты. Олардың ішінде азаматтардың қарызгерлер тізіміне қосылуы, Қазақстан Республикасынан шығуға тыйым салынғаны, көлікті техникалық байқаудан өткізу қажеттілігі мен жол қозғалысы ережелерін бұзғаны үшін айыппұлдардың түскені туралы хабарламалар бар. Хабарламалар электрондық үкімет порталының «Жеке кабинетіне», сондай-ақ, «Дербес құжаттамада» көрсетілген электронды мекен-жай мен ұялы телефон нөміріне келеді. «Турагенттікке келгенде төленбеген айыппұл себебінен шетелге шығу мүмкіндігінен айырылу ешкімнің көңілінен шықпасы анық. Өзіңіздің «мемлекетке берешек қарызыңыз» туралы тап шекара алдында білу тіпті жағымсыз жайт», - дейді «Ұлттық ақпараттық технологиялар» АҚ-ның басқарма төрағасы Руслан Еңсебаев. «Электрондық үкімет порталы арқылы хабардар ету механизмі азаматтарға айыппұлдар, салықтар жəне т.б. өтелмеген төлемдердің себебінен шетелге шығуға тыйым салыну сияқты күтпеген жағдайларды болдырмауға мүмкіндік береді» - деп толықтырды ол. Естеріңізге салсақ, жақында egov порталында жаңартылған «Жеке кабинет» іске қосылды. Кабинетке кірген пайдаланушы мемлекеттік деректер қорындағы аты-жөні жəне куəлігінің нөмірінен бастап, мекен-жай тіркеуі мен отбасы жағдайына дейінгі барлық ақпаратқа қол жеткізе алады. Бұдан басқа кабинет жылжымайтын мүлікті иелену, əлеуметтік мəртебесі, сонымен бірге, алынған лицензиялар туралы ақпарат бере алады. Қазіргі таңда портал пайдаланушылары 11 түрлі хабарлама алады. Олардың қатарында мекен-жай деректерінің өзгеруі, куəландыру құжаттарын немесе жүргізуші куəлігін ауыстыру қажеттілігі мен мектепке дейінгі мекемелерге кезектің өзгеруі жəне тағы басқа хабарламалар бар. Бетті дайындаған: Ж. МҰСТАФИНА
Алаш зиялылары кезінде айтып кеткен №22 (225) мəселелер əлі де болса өзектілігін жоя қоймаған 05.06.2015 жыл
БІЛІМ
¦ÄIËÅÒ
5
БІРЕГЕЙ БІЛІМ БЕРУДІҢ БӘЙТЕРЕГІ
АКАДЕМИК ЕСІМІ АРДАҚТАЛДЫ Үстіміздегі жылғы 1 маусым күні Астана қаласындағы Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде көрнекті əдебиеттанушы-ғалым, Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының академигі, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым мен техника қайраткері, филология ғылымдарының докторы, профессор Рымғали Нұрғалидың туғанына 75 жыл толуына орай «Əдебиеттанудың теориялық мəселелері жəне Рымғали Нұрғали зерттеулері» атты Халықаралық ғылымитеориялық конференция болып өтті. Конференцияны университет ректоры, ҚР ҰҒА академигі, тарих ғылымдарының докторы, профессор Ерлан Сыдықов ашты. Университет басшысы өз сөзінде Рымғали Нұрғалидың өмір жолы мен шығармашылығына тоқтала келіп, ҚазҰУ, Қазақ энциклопедиясы жəне ЕҰУ-де еңбек еткен жылдарына жұртшылық назарын аударды. Алғашқы сөзді еліміздің мақтанышы, Қазақстанның Еңбек Ері, Халық жазушысы, ҚР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты Əбіш Кекілбаев алды. Мемлекет жəне қоғам қайраткері тебірене жасаған баяндамасында қазақ əдебиетінің алтын ғасырына баланған уақыт пен оған өлшеусіз үлес қосқан Рымғали Нұрғалидың көзі тірісінде 14 ғылым докторы жəне 42 ғылым кандидатын даярлап шығарғанын баса айтты. «Еуразия-ақпарат» орталығы дайындаған Рымғали Нұрғали туралы бейнефильм де ешкімді бейжай қалдырмады: балалық
балғын кез, студенттік шырын шақ, білім-ғылым қуған жылдар, ұрпаққа берген ұстаздық тəлімі бейнебаян тілімен шынайы жеткізілді. Оның ішінде Қазақстан Республикасы Президентінің кеңесшісі Мұхтар Құл-Мұхаммедтің салмақты пікірі бір баяндаманың жүгін арқалап тұрғандай болды. Филология факультетінің қазақ əдебиеті кафедрасы ұйымдастырған халықаралық іс-шараны ҚР ҰҒА академигі, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті қазақ əдебиеті кафедрасының меңгерушісі Сейіт Қасқабасов жалғады. Сонау 1970 жылдары танысқан олар кешегі күнге дейін бірге жүріп, қазақ əдебиеті үшін тер төксе, шығармашылығы мен ғалымдық жолын арнайы баяндамашыларға қалдырған Сейіт Асқарұлы бүгінгі жиында тек қызықты жайттарды ғана еске алды. Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, жазушы-драматург, қазақ телевидениесінің негізін қалаушылардың бірі Сұлтан Оразалин ғалымның жан-жақты
КЕРІМ КЕЗДЕСУ Едəуір уақыттан бері Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде қоғамдық бағыттағы «Тұлғатану» атты жоба жұмыс жасап келеді. Оның аясында елге белгілі, айтары бар азаматтармен, атап айтсақ, ақын Фариза Оңғарсынова, Парламент Сенатының депутаты Қуаныш Айтаханов, жазушы, профессор Мырзагелді Кемел жəне жырау Бекболат Тілеуханмен кездесу өткізілген еді. Негізгі мақсат – жастарға олардың тұлғалық қасиеттерін үлгі етіп, ұлтжандылыққа тəрбиелеу, аға буын мен кейінгі ұрпақ арасында көпір орнату. Қоғамдағы түйткілді мəселелерді де талқылағысы келген студенттер бұл жолы ҚР Парламент Мəжілісінің депутаты, ақын, ауған соғысының ардагері Бақытбек Смағұлмен кездесті. Отаншылдық, батырлық, азаматтық ар-намыс сынды тақырыптар сөз болған кешті университет проректоры Дихан Қамзабекұлы ашып, Бақытбек Смағұлға оқу орнының ең жоғарғы наградасын – «Л.Н. Гумилев медалін» табыстады. Əрі қарай қалыптасқан дəстүр бойынша жүргізушілер кездесу қонағына балалық, жастық шағына байланысты сұрақтар қойып, одан кейін өзі қатысқан ауған соғысы, Бауыржан Момышұлы, Қасым Қайсеновтей қазақ батырлары, ұлттық тəрбие, салауатты өмір салты əңгімеге арқау болды. Əсіресе халық қалаулысы бүгінгі қазақ жігіттерінің бойынан нағыз ер азаматқа тəн мінездің жоғалып, қыздардың өзіне тəн нəзіктігі, ибалылығы мен имандылығының кеміп бара жатқанын күйіне айтты. Сөз арасында ақын əңгімеге тұздық ретінде отты жырларынан арқалана оқып беріп отырды. Осылайша ол жиналған жастарды біраз рухтандырып тастады. Ең қызығы, кездесуге Қажымұқан атамыздай күш иесі, Сергей есімді балуан жігіт арнайы келіп, ерекше өнерімен жиналған жұртты таң-тамаша қылды. Темір шынжырды қолымен үзіп, адамды кір тасындай оңай көтеріп алған Сергейдің: «Əкем беларусь, шешем орыс, өзім – қазақпын», - дегенінен-ақ біразға үлгі боларлықтай азамат екені көрініп тұрды. Іс-шараға ақпараттық қолдау көрсеткен «Əдебиет порталы» интернет жобасының жетекшісі, ақын Бауыржан Қарағызұлы ауғандық ардагерлерге арнаған өлеңін оқып берді. Ал əнші Ибрагим Ескендір Бақытбек Смағұлдың сөзіне жазылған əндерді тамылжыта орындады. Кездесу соңында ҚР Мемлекеттік Елтаңбасының авторы Жандарбек Мəлібеков пен жазушы Мырзагелді Кемел оң пікірлерін білдіріп, қонаққа «Тұлғатану» жобасының арнайы төсбелгісін тақты. Өз кезегінде Бақытбек Смағұл сөз алған ағаларына жазған туындыларын сыйға тартты. Жастарға үлгі болсын деп университеттің үздік студенттеріне «Сауап» медалін табыстады. Естеріңізде болса, жақында ғана ақынның əйгілі ауған соғысы ардагері Борис Керімбаев жайында жазған «Қара майор», Бауыржан Момышұлына арналған «Қаһарман», жалынды жырлары жинақталған «Оқ пен Отан» кітаптарының тұсауы кесілген болатын. Ж. РАХЫМ, С. ƏЛІПБЕКОВА, А. СЕЙФУЛЛАҰЛЫ
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
қырларына тоқталды. «Рымғали Нұрғалиұлы ҚазМУ-де сабақ беріп жүргенде мен қазақ телевидениесін көтеру үшін жақсы шəкірттерін сұрадым, сонда бес-алты жігіттің аты-жөнін атады. Солардың ішінде қазіргі Қазақстан Жазушылар одағының төрағасы, ҚР Парламенті Сенатының депутаты, ҚР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты Нұрлан Оразалин бар», - деді ол. Басқосуда М.О. Əуезов атындағы Əдебиет жəне өнер институтының директоры, филология ғылымдарының докторы Уəлихан Қалижан, Астана қаласы əкімінің орынбасары Ермек Аманшаев, сонымен қатар алысжақын шетелден келген ғалымдар – Қазан Федералды университеті филология жəне өнер институтының профессоры, ф.ғ.д., Ресей Гуманитарлық ғылымдар академиясының академигі Х.Ю. Миннегулов (Ресей, Қазан), Мугла Сыткы Кочман университеті Əдебиет факультеті қазіргі түркі тілдері жəне əдебиет бөлімінің меңгерушісі, профессор A.A. Чинар
(Түркия, Мугла) Рымғали Нұрғали шығармашылығы туралы кеңінен ой қозғады. Ғылыми конференция түстен кейін секциялық жұмыспен жалғасты. Ғалымдар – ф.ғ.д., профессор Х. Миннегулов пен ф.ғ.д., профессор Т. Жұртбай – төрағалық, PhD докторанты Қ. Əубəкірова хатшылық еткен секция жұмысы «Рымғали Нұрғали жəне жазушы зертханасы» тақырыбы бойынша өтті. Онда Ш. Ыбыраев, Қ. Алпысбаев, С. Дүйсенғазы, Р. Тұрысбек, А. Еспенбетов, А. Шаяхмет, А. Кемелбаева, тағы басқа белгілі ғалымдар мен қаламгерлер «Мол мұра қалдырған ғалым», «Көркем ойдың көкберені», «Өміршең өнеге», «Ұлт руханиятының тамыршысы», «Санадан өшпес зор бейне», «Академик Р. Нұрғали зерттеулеріндегі Алаш қайраткерлері», «Жоғары білім мен кемел ғылым: дəстүр мен сабақтастық», «Бойтұмар», «Р. Нұрғали Мұхтар Əуезовтің алғашқы еңбектері хақында», «Рымғали Нұрғали жəне ХХ ғасыр басындағы қазақ əдебиетінің зерттелуі», «Рымғали Нұрғали жəне қазақ драмасы», «Рымғали Нұрғали публицистикасының көркемдігі», «Шəкірт болудың өзі бір бақыт» жəне басқа да тақырыптарда əңгіме қозғады. Конференцияға қатысушылар жиын соңында тиісті қарар қабылдады. Жібек РАХЫМ, Салтанат ƏЛІПБЕКОВА, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті Журналистика жəне саясаттану факультетінің студенттері, Астана қаласы.
ТАЄЫЛЫМЫ ТЕРЕЅ ТУЫНДЫ оқырманға жол тартты Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде осы оқу ордасының белгілі ғалымдарының танымдық, ғылыми сипаты терең дүниелерін баспаханасынан шығарып отыратын жақсы дəстүр бар. Бұл жолы оқырман олжасына айналатын тағы бір кітап баспадан шықты. Атауы «Алаш-темірқазық», авторы есімі елімізге кеңінен танымал алаштанушы-ғалым, филология ғылымдарының докторы, ҚР Ұлттық ғылым академиясының корреспондент-мүшесі, профессор Дихан Қамзабекұлы. Алаш дегенде елең етпейтін исі қазақ баласы жоқ. Күні кеше ұлтымыздың ұлы мұраттары жолында арыстанша арпалысып, соңғы демдері қалғанша талмай күрескен Алаш тұлғаларының өнегелі істері мен қыруар мұраларын танып-білуде еліміздегі бірқатар ғалымдар елеулі еңбек етіп келеді. Соның бірі һəм бірегейі Дихан Қамзабекұлы екенін көзі қарақты оқырман жақсы біледі. Ол көптеген мұрағаттарда мұрты бұзылмай тұрған небір құнды дүниелерді талмай іздеп тауып, ғылыми айналымға енгізіп, мыңдаған оқырмандардың шынайы ілтипатына бөленді. Ғұмырын ғылым жолына арнаған атпал азамат үшін елдің ыстық ықыласына бөленуден артық не бар дейсіз?! «Алаштемірқазықтың» «Іргетас», «Ізашар», «Ізденіс» атты үш бөліміне енген қырықтан астам сұхбаттарды оқып шыққан адам
Алаш мұрасын тереңнен танып-білуге мол мүмкіндік алады. Сонау Алаш зиялылары кезінде айтып кеткен мəселелер əлі де болса өзектілігін жоя қоймағанын ғалым жетер жеріне жеткізе айтып, парасатты ой түйіндерін оқырман назарына сəтті ұсына білген. Бұл кітаптың қазіргі жастарға берері ұшан-теңіз. Өйткені қазіргі оқырманды жай сөзбен емес, нақты дерек-дəйектермен ғана ұйыта аласыз. Осындай биік талаптар тұрғысынан келгенде профессор Дихан Қамзабекұлының бұл жинағы ең кірпияз жанның да көңілінен шығатынына еш күмəн жоқ. Кезінде талғампаз оқырманды «Смағұл Сəдуақасұлы», «Руханият», «Алаш жəне əдебиет», «Ағартушылық жəне əдебиет», «Пайым», «Алаштың рухани тұғыры», «Түркістан алқасы» атты кітаптарымен тəнті еткен алаштанушы ғалым Дихан Қамзабекұлының бұл жинағы да жұртшылықтың іздеп жүріп оқитын кітабына айналатыны айдай анық. «Əділет» - ақпарат».
ФРАНЦИЯ СТУДЕНТТЕРІ ТӘЖІРИБЕДЕН ӨТТІ Жоғары оқу орындарында оқыту мен машықтандырудың жаңа тəсілдері жиі қолданыла бастағаны соңғы кездері ұдайы көрініс тауып жүр. Жақында Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті Журналистика жəне саясаттану факультетінің білім алушылары мен Страсбург университеті (Франция) магистранттарының біріккен өндірістік есебінің тұсаукесері болды. Бұл да болса аталған факультеттің жаңашылдыққа ұмтылысының, замана тынысын сезінуінің бір көрінісі десек қателеспейміз. Журналистика жəне саясаттану факультетінің деканы Қ.Ө. Сақ модераторлық еткен айтулы шараға университеттің оқу ісі жөніндегі проректоры Е.А. Оңғарбаев, халықаралық ынтымақтастық департаментінің директоры Г.А. Абитова, мансап жəне бизнес əріптестік бөлімі басшысы О.Қ. Қилыбаева қатысып, маңызды шара аясында өз пікірлерін ортаға салды. Оған Журналистика жəне саясаттану факультетінің профессороқытушылар құрамы, студенттері мен магистранттары қатысты. Страсбург университетінен келген 16 магистранты мен студенті өздерінің журналистік шеберліктерін шыңдай отырып, Қазақстан жайында, осындағы əйелдер жағдайы, жастары, эмиграция, Қарағандыдағы Карлаг мəселесі т.б. тақырыптарда кең, ауқымды зерттеу
жұмысын жазуды мақсат етіпті. Франция студенттері өздерінің зерттеу нысанына алған жұмыстарына құлшыныстарын таныта білді. Шетелдік студенттер одан əрі жобаларын Алматы қаласында жалғастырыпты. Жоба барысында жинақтаған жұмыстарының нəтижесін ЕҰУ-де жан-жақты баяндап берді. Екі ел студенттерінің атсалысуымен түрлітүсті форматта шығарылған арнайы журнал
басқосуға жиналғандарға таратылып берілді. Франциялық студенттер мен магистранттар еліміздегі еңселі оқу ордасы – Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетіне деген таңданыстарын жасыра алмады. Университеттің Журналистика жəне саясаттану факультетіндегі оқу-тəжірибелік студия жұмыстарымен танысып, тəжірибе жүзінде
пайдаланып көрді. Факультет деканы Қ.Ө. Сақ тұсаукесердің шымылдығын ашып, университет басшылығы өкілі сөз алған соң, Франция делегациясының мүшесі, Страсбург университетінің оқытушысы Петер Алан Франкойс өз пікірлерімен бөлісіп, Қазақстан Республикасы туралы Франция БАҚ-на арналған аудио-бейне жəне баспасөз материалының көрсетілімін көпшілік назарына ұсынды. Шараға қатысушылар Франция делегациясының өкілдеріне жолдаған көкейдегі сауалдарына тұшымды жауап ала алды. Сұрақ-жауап, талқылауға жалғасқан тұсаукесер Страсбург университеті мен ЕҰУ студент, магистранттарына сертификат табыс етумен жалғасты. Тұсаукесер соңында факультет басшысы Қ.Ө. Сақ Франция делегациясының өкілдеріне университет басшылығы мен қатысушылар атынан зор алғыс білдіре отырып, университетіміздің ректоры, ҚР ҰҒА академигі, профессор Е.Б. Сыдықовтың ағылшын тілінде жарық көріп, Кембридж университетінде тұсаукесері өткен «Shakarim. The life of a kazakh poet» атты кітабын сыйлап, төсбелгі табыс етті. Сондай-ақ, Алғыс хат табыстап, естеліксыйлықтарды салтанатты жағдайда ұсынды. Ж. ƏДІЛБЕКҚЫЗЫ, С. ДУЛАТҚЫЗЫ. Астана қаласы.
Л.Н. ГУМИЛЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ ТАҒЫ ДА ТОП БАСЫНДА 2015 жылдың білім беру бағдарламалары мен мамандарды даярлау деңгейі бойынша Қазақстан Республикасының Аккредиттеу жəне рейтингтің тəуелсіз агенттігі (АРТА) жүлделі орындардың жалпы саны бойынша үздік 40 ЖОО қатарына енген оқу ордаларын саралау жұмыстарын жүргізді. Əдістемені таңдау барысында АРТА ЖОО-ын іріктеудің Берлиндік қағидаларына сүйенді: қолданатын əдістеменің айқындығы, көрсеткішті оның релеванттығы мен шындығына қарап таңдау, ақпарат көздерінің тексерілетіндігі жəне қол жетімділігі. Осыдан келе АРТА əдістемесінде қол жетімді көрсеткіштер қолданылады: білім беру бағдарламаларының институционалдық аккредитация, мамандандырылған аккредитация, білім беру гранттарының саны, «Алтын белгі» иегерлерінің, «ЖОО-ның ең үздік оқытушысы» мемлекеттік грантының, ҚР ғылымының дамуына үлес қосқаны үшін иеленген сыйлық жəне шəкіртақының, ғылыми гранттың, патент пен
өнертапқыштың, Хирш индексі бойынша агенттік басылымдардың саны (ISI Web of Knowledge, Thomson Reuters и Scopus), бəрі-бəрі ескеріледі. Іріктеу төмендегідей төрт бағалау бойынша жүзеге асты, əрқайсысының салмағы 25 пайыз. Оның ішінде студенттердің, оқытушылардың, зерттеушілердің сапалық құрамы, академиялық мобильдік байланыс, түлектердің сұранысқа ие болуы, мамандық бойынша оқытушылардың, магистранттардың, докторанттардың ғылыми мақалаларының бəсекеге қабілеттілігі назарға алынды. Білім беру бағдарламаларының жүлделі орындарының жалпы саны бойынша Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті мен Əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті көш бастап келеді. Жоғарыда келтірілген көрсеткіштер ұжымдық қыруар еңбектің жемісі екені сөзсіз. Біз де аты əлемге əйгілі оқу ордамыздың профессор-оқытушылары мен студенттерін, осы іске үлес қосқан университетіміздегі барша шағын
ұжымдардың өкілдерін құттықтай отырып, алдағы уақытта толағай табыстарға жете берулеріне тілектестігімізді білдіреміз! Жібек РАХЫМ, Салтанат ƏЛІПБЕКОВА, Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Журналистика жəне саясаттану факультетінің студенттері. Астана қаласы.
СОЦИУМ
¦ÄIËÅÒ ОБРАЗОВАНИЕ
Итак, единое национальное тестирование, ставшее в последнее время главной темой дня, стартовало. ЕНТ-2015 в Казахстане сдают 87 783 выпускника в 165 пунктах, в том числе 62 385 на казахском языке и 25 398 - на русском. Уже первый день сдачи главного экзамена показал, что предварительно пороговый уровень в 50 баллов не смогли набрать 3 478 из 18 889 выпускников. Для сравнения, в прошлом году в первый день тестирования необходимые баллы не смогли набрать 6 233 абитуриента. По результатам первого дня ЕНТ средний балл по стране составил 79 против 76 в 2014 году. Свыше 100 баллов набрали 3 409 выпускников, тогда как в 2014 году такую отметку в первый день смогли преодолеть 3 797 выпускника. Высший балл набрала выпускница казахской классической гимназии № 45 города Тараз Гульназ Ердосова. Всего в первом потоке тестирования приняло участие 18 889 выпускников из 19 743 подавших заявления. 27 из них удалены из аудиторий. Изъято 3 727 мобильных телефонов, 3 894 шпаргалки, 83 калькулятора, три фотоаппарата, пять раций, 12 роутеров и один модем. Всего изъято 7 725 запрещенных предметов. Не обошлось без трагедий. Выпускник из Акмолинской области покончил с собой ранним утром 2 июня 2015 года - в день старта ЕНТ. А в Алматинской области в первый день ЕНТ-2015 разоблачили группу подставных лиц, пытавшихся сдать тестирование вместо абитуриентов. В ходе спецоперации, проведенной сотрудниками алматинского департамента КНБ, был задержан 23-
летний парень по имени Еркебулан, который искал подставных выпускников и обеспечивал им доступ на ЕНТ-2015. Во время обыска у него обнаружили сверток с крупной наличностью в тенге и долларах, поддельные бланки пропусков, различная аппаратура, фотографии. По версии следствия - гонорар за «подставных». По версии задержанного — личные сбережения. Всего в первый день ЕНТ-2015 в Алматинской области попались 18 подставных школьников. Результаты их тестирования аннулировали. «В текущем году в поле зрения департамента Комитета национальной безопасности Республики Казахстан по городу Алматы попал ряд жителей города Алматы, которые за денежное вознаграждение обеспечивали незаконное получение выпускниками школ высоких баллов по результатам сдачи ЕНТ. Сумма варьируется от 2500 долларов до 3000 долларов», — сообщил журналистам заместитель начальника следственного управления ДКНБ РК по Алматы Кайыржан Камзаев. А в гораздой на выдумки ЮКО вместо выпускницы 11 класса одной из школ города Жетысай на прохождение ЕНТ пришёл молодой человек. Парень надел женскую одежду и попытался пройти на экзамен. Однако был сразу же разоблачён комиссией. Как рассказал представителям масс-медиа прокурор Махтааральского района Нуржан Боранбаев, факт переодевания и попытки сдачи экзамена вместо другого лица зарегистрирован в КУИ РУВД района. Боранбаев подтвердил, что парень специально приехал из другой области страны, чтобы помочь сдать ЕНТ знакомой. Кроме того, прокурор добавил, что в данный момент проходит досудебная проверка. По его словам, парню могут предъявить штраф, размер которого будет определён судом. Вот такое получилось начало у ЕНТ. Как оно будет развиваться дальше, покажет время.
А тем временем в школах Шымкента… В Шымкенте учитель физкультуры похитил школьницу. Шокирующий случай произошел в средней школе №95, сообщает телеканал 24kz. (http://incident.zakon.kz/4716039uchitel-fizkultury-ukral-shkolnicuv.html)
о его аресте. Действие Парменова является тяжким преступлением и преследуется по закону.
Учительница - драчунья История со скандальным видео, появившимся в интернете, на котором учитель издевается и избивает ребенка, получила
Однако уже спустя час прокуратура Аль-Фарабийского района заявила, что инцидент имел место в Шымкенте, в школе №11. «Инцидент произошел в школе №11 имени Навои. Учительница математики ведет урок в 6 классе. Установлена личность учительницы. Возбуждено уголовное дело. Проводится расследование», — рассказал Алмас Менлибаев, заместитель прокурора Аль-Фарабийского района.
Ученик гуляет – оценки выставляются
Ученица 11 класса возвращалась домой, когда к ней на машине подъехал педагог. Он затолкал девушку в автомобиль. Оказалось, ученица давно приглянулась молодому физруку. Чувства остались без ответа, и мужчина решил пойти на отчаянный шаг. Влюбленный думал, что дело закончится свадьбой, но теперь ему вменяют статью 125 («похищение человека») ч. 2 УК РК, признанный виновным наказывается лишением свободы на срок от семи до 12 лет с конфискацией имущества или без таковой.16-летняя ученица написала заявление в полицию. Абуталип Мустафаев, прокурор Абайского района Шымкентa: - В настоящее время учитель физкультуры школы водворен в изолятор временного содержания. На днях судом будет решен вопрос
6
ПАМЯТИ САГАТА АШИМБАЕВА
ЕНТ шагает по стране
Учитель - похититель
«Всего в первый день ЕНТ-2015 в Алматинской №22 (225) области попались 18 подставных школьников» 05.06.2015 жыл
продолжение. Установлено, что шокирующие сцены были сняты в Шымкенте, в школе №11, передает ТВ «Otyrar.kz» ( http://otyrar.kz/2015/05/uchitelnicaizbivavshaya-uchenika-ustanovlenaprotiv-nee-vozbuzhdeno-ugolovnoedelo) Между тем начальник областного управления образования Альбина Елшиева на встрече с журналистами официально опровергла, что инцидент произошел в шымкентской школе. «Этот факт обсуждался в интернете. Он имел место не в г. Шымкенте, — сказала А. Елшиева. — Конечно, проще сослаться на Шымкент — он самый густонаселенный. Но этот факт не подтвердился. Ролик имел место не у нас в городе. Я могу об этом заявить».
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
Прокуратурой Абайского района проведена проверка в СШ №53 г.Шымкента по вопросу соблюдения Закона Республики Казахстан «Об образовании» В ходе проверки классных журналов по вопросу посещаемости было установлено отсутствие ученика 11 класса Р. Мауленова, говорится в распространенном пресс-службой прокуратуры ЮКО сообщении (http://oko.prokuror.kz/rus/novosti/pre ss-releasy/vse-nachalos-s-proverkiklassnogo-zhurnala) При опросе классный руководитель заявила, что данный ребенок выехал в Республику Корея. Однако, несмотря на то, что ребенок выехал за границу, учителя во главе с классным руководителем на протяжении двух месяцев продолжили ставить оценки. По данному факту проверка продолжается. В ходе проверки также выявлены факты длительного непосещения трех детей. Администрация школы СШ №53 не смогла объяснить причину их отсутствия, сославшись на то, что родители поменяли место жительства.
СВОЕ ВИДЕНИЕ МИРА
28 мая 2015 года в Казахском национальном университете имени аль-Фараби прошла научно-практическая конференция «Доблесть и долг Сына Отечества», торжественное открытие именной аудитории и презентация книги из серии «Өнегелі өмір», посвященные государственному и общественному деятелю, литературному критику, педагогу, тележурналисту, писателю Сагату Ашимбаеву (1947–1991). Он родился 1 мая 1947 года в ауле Жамбыл (ныне Раимбекского) района Алматинской области. Окончил среднюю школу с золотой медалью. Поступил на филологический факультет КазГУ им. С. М. Кирова. После окончания КазГУ (1970 год) становится литературным сотрудником и заведующим отделом газеты «Лениншил жас». Позднее заведует отделом критики журнала «Жұлдыз». Одновременно с работой в журнале преподает в КазГУ, читает спецкурс по литературной критике, принимает экзамены. Ашимбаев был прекрасным педагогом, об этом вспоминают его ученики, ныне ставшие маститыми писателями. Часть учеников также выбрали жанр литературной критики. Они вспоминают своего наставника с особой теплотой и благодарностью. Первый вопрос, который он задавал при встрече с молодым человеком: "Что ты читаешь?" Это не праздный вопрос, он направлял и приучал человека думать, искать, находить! Работал заместителем главного редактора газеты «Лениншіл жас». Талантливый литературовед, он сразу начал трудовую деятельность в печатных СМИ республиканского уровня. Лауреат премии Комсомола Казахстана в области литературы и искусства (1976). В 1979-1986 гг. возглавил республиканское отделение ВААП, секретарь правления Союза писателей Казахстана. В 1986–1991 гг. - заместитель председателя, председатель Гостелерадио КазССР. Автор книг, в их числе: «Сын мұраты» («Цель критики» 1974 г.), «Талантқа тағзым» («Облик критики» 1982 г.), «Парасатқа құштарлық» («Зрелость» 1985 г.) При жизни им подготовлена к изданию четвёртая книга «Шындыққа сүйіспеншілік» («В поисках истины»), которая увидела
свет в 1993 году. Ашимбаев С. запомнился современникам как популярный ведущий на КазТВ общественно-политической рейтинговой программы «Парыз бен Карыз» — «Честь и долг», организованной им в формате «прямого эфира». Мировоззренческие истоки и глубокое содержание научной, педагогической, государственной и общественной деятельности С.Ашимбаева являются предметом научного исследования; в alma mater уже защищены несколько тематических диссертаций. В новой аудитории размещены биографические обзоры, книга богато иллюстрирована фотографиями, на которых Сагатхан-ага всегда в тесном окружении коллег, друзей, родных. Коммуникабельность была его визитной карточкой. Скромный по натуре, он мог увлечь по-настоящему, зажечь в сердцах веру и одарить собеседника богатством души. В составлении книги большую помощь
оказала семья Ашимбаевых, его супруга Шарбану-апай, за что ей большая признательность. Известная писательница, автор книг, эссе Шарбану Бейсенова училась параллельно в КазГУ. Прекрасный семьянин, муж и отец, Сагат Ашимбаев всю свою /столь стремительную!/ жизнь посвятил интересам общества. В доме у него была огромная библиотека, книги он любил читать, пересказывать, был в курсе новинок иностранной литературы. Позже телевидение стало приложением энциклопедических знаний и человеколюбия С.Ашимбаева. Осваивал сферу с большим желанием напрямую общаться с земляками, осуществил прорывной по значимости проект. Его «команда» пережила практически те же испытания, что и «Взгляд» - популярная телепрограмма ЦТ и Первого канала, телекомпании ВИD, которая выходила в эфир синхронно, с октября 1987 г. По сути, Ашимбаев был не менее популярен в Казахстане, чем ведущие «Взгляда» Владислав Листьев и Александр Любимов. Название его авторской передачи «О долге и чести» воспринимается как символ жизни и творчества. В alma mater, КазНУ им. аль-Фараби, чтят его труды и учат студентов и молодых ученых быть преданными Истине, трепетно находить и нести ее аудитории, воспитывать светлые, благородные чувства. Книга станет настольной для будущих журналистов, историков, филологов, политологов. Честность, смелость, инновации – эти качества выделяли С.Ашимбаева. В Алматы есть улица имени С.Ашимбаева, в его честь названа родная школа. Станет хорошей традицией ежегодно проводить в КазНУ им. альФараби научно-практические конференции в новой, именной аудитории С.Ашимбаева. Он щедро делился своим видением мира. Делами способствовал тому, что наша Планета стала немного добрее. Гюльнар МУКАНОВА, доцент КазНУ им аль-Фараби г. Алматы
ПРАВОВОЙ ЛИКБЕЗ
КАК ПРАВИЛЬНО ПЕРЕВЕЗТИ ВАЛЮТУ через таможенную границу В связи с началом сезона летних каникул и отпусков от казахстанцев, выезжающих в зарубежные турпоездки, часто поступают вопросы о нормах перемещения через таможенную границу валюты и денежных средств. На эти вопросы мы попросили ответить главного специалиста отдела разъяснения таможенного законодательства УРР ДГД по ЮКО Б.Исмаилова. Этот процесс регулируется «Договором о порядке перемещения физическими лицами наличных денежных средств и (или) денежных инструментов через таможенную границу таможенного союза от 5 июля 2010 года». Согласно этому документу, ввоз/вывоз физическим лицом наличных денежных средств и (или) дорожных чеков на/с таможенную территорию таможенного союза осуществляется без ограничений в следующем порядке: · при единовременном ввозе/вывозе наличных денежных средств и (или) дорожных чеков на общую сумму, равную либо не превышающую в эквиваленте 10 тысяч долларов США, указанные денежные средства и (или) дорожные чеки не подлежат таможенному декларированию в письменной форме; · при единовременном ввозе/вывозе наличных денежных средств и (или) дорожных чеков на общую сумму, превышающую в эквиваленте 10 тысяч долларов США, указанные денежные средства и (или) дорожные чеки подлежат таможенному декларирвоанию в письменной форме путем подачи пассажирской таможенной декларации на всю сумму ввозимых/вывозимых наличных денежных средств и (или) дорожных чеков. При этом необходимо отметить, что единовременный ввоз/вывоз наличных денежных средств и (или) дорожных чеков на общую сумму, равную либо не превышающую в эквиваленте 10 тысяч долларов США, может быть задекларирован в письменной форме по желанию физического лица. Ввоз/вывоз денежных инструментов за исключением дорожных чеков осуществляется при условии таможенного декларирования в письменной форме путем подачи
пассажирской таможенной декларации. Следует иметь в виду, что в случаях ввоза на таможенную территорию таможенного союза или вывоза с этой территории наличных денежных средств и (или) дорожных чеков перерасчет в доллары США осуществляется по курсу, установленному в соответствии с законодательством той стороны, через государственную границу которой перемещаются такие наличные денежные средства и (или) дорожные чеки, на день подачи пассажирской таможенной декларации таможенному органу. В целях обеспечения противодействия легализации (отмыванию) доходов, полученных преступным путем, и финансированию терроризма при перемещении через таможенную границу наличных денежных средств и (или) денежных инструментов, подлежащих обязательному декларированию в письменной форме, в пассажирской таможенной декларации должны быть дополнительно указаны следующие сведения: 1) дата и место рождения физического лица, реквизиты документа, подтверждающего право иностранного гражданина или лица без гражданства на пребывание (проживание) на территории государства - члена таможенного союза, адрес места жительства (регистрации) или места пребывания на территории государства - члена таможенного союза; 2) сведения о денежных инструментах за исключением дорожных чеков (вид денежного инструмента, наименование эмитента, дата выпуска и идентифицирующий номер при наличии); 3) сведения об источнике наличных денежных средств и (или) денежных инструментов, их владельцах (в случаях перемещения наличных денежных средств и (или) денежных инструментов, не являющихся собственностью декларанта), а также о предполагаемом использовании; 4) сведения о маршруте и способе перевозки (о виде транспорта) наличных денежных средств и (или) денежных инструментов. При этом следует отметить, что за недекларирование либо недостоверное декларирование физическими лицами наличной иностранной или казахстанской валюты, дорожных чеков либо документарных ценных бумаг, перемещаемых через таможенную границу и подлежащих письменному декларированию, статьей 551 Кодекса Республики Казахстан об административных правонарушениях предусмотрена административная ответственность в виде штрафа в размере десяти месячных расчетных показателей.
Страницу подготовила Рамзия ЮНУСОВА, фото из Интернета
Бабаларымыздың аттары бізді біріктіріп тұруы тиіс
¦ÄIËÅÒ ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫНА – 550 ЖЫЛ Қазақ хандығының 550 жылдығын айтулы түрде атап өту арқылы біз кезінде қас дұшпандармен қасық қаны қалғанша арпалысып, бойындағы өжеттілік пен арыстан жүректі айбаттылығының арқасында өз ұрпағына ұшса құс қанаты талар ұлан-байтақ жерімізді, қасиетті, құнарлы тілімізді мұра етіп қалдырған хан, билерімізді жаңа қырынан танитынымыз хақ. Сол арқылы біз өскелең ұрпақтың елжандылық сезімін оятып, Отанға, елге, туған жерге деген сүйіспеншілігін арттырып, қазақтығын қоздатып, рухын биіктете аламыз. Ал рухы мықты елді жау алмайтынын талай тарих дəлелдеген. Қазақ тарихында елі мен жерін, ары мен намысын жатқа таптатпай, «басы барды идірген», «тізесі барды бүктірген», білектің күші, найзаның ұшына сүйенген жауынгер бабаларымыздың қатарында Шанышқылы Бердіқожа батыр да бар.
осы істің басы-қасында жүріп, қолға алған тірлікті тыңғылықты орындап, осы жиынның өтуіне мұрындық болды. Сол үшін де оған алғысымызды білдіреміз. Осылай деген Дархан Қыдырəлі сөз кезегін Бақтыбай Əшімбекұлына берді. – Қазақ хандарының, билерінің арқасында біз тұтас ел болып қалдық, - деп сөз бастаған Бақтыбай Əшімбекұлы ары қарай сөзін былай деп жалғай түсті: – Шанышқылы Бердіқожа есімі Қаңлы-Қыпшақ дəуіріндегі «Ер Төстік», «Көрұғлы», «Алпамыс»,
бір дəлелдей түседі, - деген Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің депутаты Оразгүл Асанғазықызы былай деп толғана сөйлеп, ойлы сөздер айтты: – Төрткүл дүниеде 200-ге жуық мемлекет бар. 2000 ұлт бар. Мемлекет құрау үшін не керек? Жер керек. 2000 ұлттың барлығы дерлік мемлекет құрып, ту көтергісі келеді. Елбасы сайлағысы келеді. Бірақ мұндай бақыт олардың маңдайына жазылмаған. Біздің ата-бабамызды қанша жерден аяқтан шалып, тауынан шалдырғысы келсе де, олар
«АРТЫНДА ІЗДЕЙТҰҒЫН ЕЛІ БАРДА, ЕШҚАШАН ҰМЫТЫЛМАС БЕРДІҚОЖА...»
Суретте: Б. Қасымбеков, Д. Қыдырəлі, О.Асанғазы
Бердіқожа батырдың бет-бейнесі
Ж
уырда М. Əуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінде «Шанышқылы Бердіқожа батыр: тың зерттеулер мен тұжырымдамалар» атты рухани-танымдық ғылыми конференция болды. Қазақ хандығының 550 жылдығына орай ұйымдастырылған бұл жиынға Астана, Алматы қаларынан арнайы келген жəне есімдері мемлекетімізге танымал ғалымдар мен қоғам қайраткерлері, зиялы қауым өкілдері, халық қалаулылары, жергілікті ел ағалары, журналистер мен жастар қатысты. Іс-шараны жүргізген Халықаралық Түркі академиясының президенті Дархан Қыдырəлі оны төмендегідей кіріспе сөзбен бастады. – «Қазақ хандығының 550 жылдығына» орай жер жерлерде жиындар өтуде. Қазақ хандығы дегеніміз – ол тек қана Керей мен Жəнібектің хандықты жариялауы емес, ол қазақ деп аталатын халықтың басынан өткен небір күрделі тарихи кезеңдерінен өрілген тар жол, тайғақ кешудегі барлық өмір жолы, қалмақ пен жоңғармен жан алысып, жан беріскен арпалыстары болып табылады. Сол тарихтардың ізі осы Оңтүстік өңірінде сайрап жатыр. Бүгінгі ісшараның Шымкент қаласында өтуінің де мəні осында. Бердіқожа батыр кезінде қазақ хандығына жойылып кетудің қаупі төнгенде Абылайдың жанында табылып, қанды қырғынға қатысып, қол бастаған, шайқастар біткеннен соң да мəмілегер ретінде дипломатиялық шеберлігін көрсеткен үлкен қолбасшының бірі, деп қазақ тарихында батырдың алған орнын атап өтті. Одан соң ол жұртшылық алдына «Бердіқожа батыр» поэмасының авторы, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, ақын Несіпбек Айтұлына сөз кезегін берді. – Батырдың əруағы барлықтарыңызға жар болсын, деген ізгі лебізбен сөз бастаған Несіпбек Айтұлы «Бердіқожа батыр поэмасы» атты баяндамасы арқылы батыр тұлғасымен көпшілікті жақын таныстыра түсті. Өз сөзінде ол: – Абылай хан заманының тұсында қаншама батырларымыз жыр-дастандарға арқау болған, көптеген батырлардың есімдері аңызға айналған. Бірақ солардың барлығы кеше ұмытылды, табанға тапталды. 40-шы жылдары қол бастаған батырлардың бірде-бірі оқулық бағдарламасына енгізілмеді. Оқытпады. Қызыл империя құлаған соң, біздің батырларымыз жер астын жарып шыққан құдайдай қайтадан жер бетіне көтерілді. Осының өзі біздің маңдайымызға жазылған бақыт, - деді. Тəуелсіздік алғаннан кейін қаншама батырлар рухына арналып еңселі ескерткіштер орнатылды. Қаншама торқалы тойлар өтті. Енді, міне, Бердіқожа батырдың есімі ұлықталып, қолға алынып, үлкен той
өтуде. Бұл жəй əншейін қатардағы батыр емес, ұлы қолбасшы. Халқын бастап жауға шыққан, хандардың оң тізесінде отырған батыр. Қазақта батыр көп, əр төбеде батыр, əр ауылда батыр. ас, ол батырлар өз елі үшін жан алысып, жан берісіп табандылық танытқан. Бірақ Бердіқожа Абылай ханның бас батырларының бірі болған. Бердіқожаның маңайында көптеген батырлар болған. Солардың бірі – батыр Салқымбек. Ол кісінің бойы 2,5 метрдей болған деседі. Жаулармен соғысқанда ат үстінде болса да жерден еш қиналмастан тастарды алып, оларды жауға қарай жауғызған екен. Қалмақтарды таспен осылайша қырған оның сүйегі жоқ. Кезінде Мəскеуден, Новосибирсктен келіп, ел азаттығы жолында осылайша күрескен киелі адамдардың сүйегін жасырын ұрлап əкеткен. Бірақ Бердіқожа сүйегінің солардың қолына ілікпей, əйтеуір, аман қалғанына қуанамын. Бұл батырдың киелілігінің белгісі шығар. Қабанбай батыр туралы жеті жыр бар. Солардың бірқатарында Бердіқожа жайында айтылған жыр шумақтар кездеседі. Бұрынғы жырларымызды зерттеп зерделесек, Бердіқожа батыр жайында көптеген дереккөздер бар. аншама ұлы болса да, ұлы тұлға болса да, артында іздеушісі жоқ болса, оның есімі ардақталмай, бəрі көміліп қалады. Мəселен, Бердіқожаның арғы заманында қазақ даласын қорғаған Қарасайдан басқа батырлардың есімін толық біле бермейміз. Осылардың да атын жас ұрпаққа таныстыру керек. Санасын ояту керек. Тарихымызға оралту керек. Ол келешек ұрпақтың парызы. Бірде бір батырымыз терең зерттеліп, өз деңгейінде насихатталған жоқ. Бұл атқарар істеріміздің өте көп екенін айқын аңғартады. Мына ұлан-байтақ жерге ие болып қалу үшін рухы кешегі Бердіқожа батырдай сөнбейтін жігерлі ұл-қыз тəрбиелеуіміз қажет. Олар атқа мініп, жауға шаппаса да, мыңды жығар білімімен биік рухымен мына елімізді қолға ұстап тұру керек. Сондықтан бабалар рухын жырлайтын ерлік жырларды қайта қалпына келтіру қажет. Бұқаралық ақпарат құралдары арқылы батырлар жырынан байқаулар ұйымдастырылса, оның нəтижесі де жарқын болары анық. Сонымен қатар, теледидардан батырлар жыры көп насихатталса деген ұсынысымыз бар, - деп сөзін түйді. Жыр-дастандарға, аңыздарға арқау болған батыр, билеріміз туралы айтылғанда қалың қауым олардың тарихта болған, болмағанына үлкен күмəнмен қарайтынын жасырып жабуға болмас. Мұның барлығы тайға таңба басқандай дерек-дəйектердің аздығынан. іне, сол үшін Бердіқожа бабамыздың сүйегіне антропологиялық генетикалық талдаулар жасалды. Бұл – өте күрделі əрі қиын іс. Қазақстан Республикасы Инвестициялар жəне даму министрінің кеңесшісі, Ұлттық инженерлік академиясының академигі Бақтыбай Қасымбеков
Р
Қ
М
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
ноғайлы заманындағы «Қобыланды», «Дотан батыр», «Едіге» жəне қазақ пен жоңғар арасындағы күресті суреттейтін эпикалық жыр-дастандарға арқау болады. Жəне де ол жайында ауыз əдебиеттерінде, тарихи мəліметтерде, мұрағаттарда деректер алуға болады. Шанышқылы Бердіқожа батыр 1708 жылы қазіргі Өзбекстан Республикасына қарасты Шыршық өзенінің бойында дүниеге келген. 1786 жылы қырғыздардың қылышынан мерт болып, Қарқаралы жерінде, Көкшетау мен Дуана таулары арасында, Дағанделі өзенінің биік бір белесінде жерленген. л жайында көптеген аңыздар бар. Бірақ біз батырдың болмысын тек ғылыми деректерге сүйене отырып аша түстік. Зерттеу барысында Шанышқылы Бердіқожаға қатысты 175 ғылыми мақала қарастырылды. Оның 36-сы қытай деректері, 35-сі қырғыз деректері, 22-сі орыс деректері, 1-і түрік деректері, 81-і қазақ деректері болып табылады. Осы дерек көздерін санамалай келе, оның тарихта болғанына көз жеткіземіз. 2011 жылдан бастап біз батыр зиратын зерттеуді бастадық. Содан соң Ə. Марғұлан атындағы археологиялық институт батырдың зиратына қазба жұмыстарын жүргізді. Оның сүйегінің жерленгеніне екі ғасырға жуық уақыт өткені анықталды. Бейітті ашқанда оның сүйектерінің көп бөлігі сынып кеткен. Оны өз қалпына қайта келтіру үшін Мəскеудегі Этнология жəне антропология институтының М. Герасимов атындағы зертханасына жібердік. Оның өзі көп қажырлылықты талап етті. Аталған зертхана кезінде Ақсақ темірді зерттеген болатын. Яғни тəжірибесі əбден толысқан мекеме. Сол жерде Татьяна Балуева есімді маман батырдың келбетін қайта қалпына келтірді. Өз кезегінде ол Алаша хан, Қобыланды батыр, Жолбарыс хан, Айтеке би, Абылай хан сынды тұлғаларымздың бет-бейнесін қалпына келтірген маман екенін айта кетейік. Зертхана ғалымы Т. Балуева Шанышқылы Бердіқожа батырдың бойы шамамен 177 сантиметрді құрайтынын, өзінің заманында денелі болғанын, кең иықты, жауырынды, денесінде артық еті жоқ, мойны жуан əрі ұзын, маңдайы кең, бас сүйегі тастай қатты болғанын, көзі өткір, шашы қалың болғанын алға тартады. Сонда зерттеу жұмыстарының нəтижесінде деректер мен антропологиялық зерттеулердің үйлестігі 99 пайызды құрайтынына көз жеткіздік, - деді. ердіқожа батыр жайында жиналғандарды осы жəне басқа да тың деректермен таныстырған Бақытбай Қасымбеков алдағы күні кесенені қайта көтеру жұмыстары қолға алынатынын мəлім етті. Жиынды талқылау барысында: – Менің құрдастарым қашан зейнет жасына шығамыз деп жүр. Ал Бердіқожа бабамыздың 78 жасына дейін қолынан қылышы түспеген. 78-ге дейін жаулармен шайқасқан. Бұл біздің батырларымыздың тектілігін тағы
О
Б
мойымаған. Сүйегінің мықтылығынан, қанының тектілігінен, патриоттығынан, өз ұрпағына 200 мемлекеттің ішінде 9 орын алатын жер қалдырған. Елбасымыздың да мақсаты – осы, 30 елдің қатарынан көрген соң: «Рахмет, халқым, мен бастадым, сендер қоштадыңдар, ал енді ондыққа кірейік», - дейді. Яғни ол кісі тарихты терең біледі. Барлығымыздың бабамыз бар. Бірақ Бақтыбайдай іздеушісі жоқ. Біз тас түйін болып бірігуіміз керек. Бердіқожа бабамыз ол руға, жерге бөлінбеді. Оңтүстікте туып өссе де, Аягөздің жерін қорғады. Жеріміз кең деген жоқ, ұлтарақтай жер үшін барын салып шайқасты. Абылай хан кім көрінгенді мəжілісінде күтпеген. Кешегі Керей мен Жəнібектің ту тіккен жылдарынан бастап біздің қаншама хан, батырларымыз болған. Мына кең байтақ жерге ие болу үшін көп қол əскері болған ғой. Біз 40-50 батырды ғана танимыз. Ал олар одан да көп болған. Біз жоқтайтын ақын да көп, біз жоқтайтын батыр да көп. Ендеше ғалымдарға төленетін ақша аз дегенді қою керек. Ұлқыздарымызды тарихты зерделеуге беру керек. Оларды бірнеше тілге үйрету керек. Өйткені біздің тарихымыз Ресейде, Қытайда, Өзбекстан жəне т.б. елдерде жатыр. Бүгінгі басқосу – руға, жерге бөліну емес. Бұл конференцияның осы бабамызға көк тиынға да қажеті жоқ. Бұл жиын бізге, өзімізді ең дамыған 30 елдің қатарына ену кезіндегі майданның ішіне дайындау үшін қажет. Елбасы кеше ғана 30 елге ену үшін қандай нақты шараларды қолға алу керектігі туралы 100 қадамды айтып өтті. Ол қадамды нық басу үшін біздің алдымызда айбар болып, алдымыздағы туымыз болып, атабабалардың шын бет бейнесі туу керек. Ұл қыздарымызды еңбекпен өсірейік. Өзінің ана тіліне сөйлетіп өсірейік. Бірнеше тілді білсін. Бірақ ең алдында ана тілі тұрсын. Өйткені өз тілінде ұрпағы сөйлемесе, ол тілдің де келешегі жоқ. онымен қатар Əлкей Марғұлан атындағы Археология институтының профессоры Зейнолла Самашев: – Біздегі басты мақсат – ол атабаба есімін насихаттап, кеуде кере мақтану емес, батырлардың шын бет бейнесін ашу арқылы ұрпаққа патриоттық тəлім тəрбие беру болып табылады. Батыр есімін əскери мамандарды даярлайтын жоғары оқу орындары, орта оқу орындарына беруге болады, - деген ұтырлы ұсыныс айтты. Ал ел ағасы, Шанышқылы Бердіқожа батырдың ұрпағы Ошақбай Көлбайұлы: – Бүгін мына жерде айтылып жатқан көп сөзден бір түйін шығарып, қаламызда қалың халық көп жүретін көшелердің біріне Бердіқожа батырдың аты берілсе екен деген ұсыныс-тілегім бар. Оны келер ұрпақ жақсы білуі үшін солай істеуі керек, - деп ұйымдастырушыларға алғысын айтып, оларға ақтілеу батасын берді. Қазір елімізде көптеген көше аттары ауысып жатыр. Бірақ Қазақстанда Бердіқожа батырдың атында бірде-бір көшенің болмауы елдігімізге сын деп есептейміз. Тек қана көше емес, мектептің де атын берсе құба-құп болады. Сонда мектеп табалдырығын аттаған бүлдіршіндер отаншылдық рухпен өсетін болады. Ауылдардың, ауданның аттарын беру керек. Бабаларымыздың аттары бізді біріктіріп тұруы тиіс. Ұсыныстарымыз қолдау тауып, жүзеге асса, бұл шын мəнінде біздің Мəңгілік Ел жолындағы үлкен қадамымыз болар еді. Өйткені тұлғалар арқылы біз тарихымызды танимыз. Тұлғалар арқылы тарихи сана қалыптасады. Бұл – үлкен ұсыныстар айтылған осы жиындағы сол ұсыныстардан тоғысқан қорытындыдан шыққан сөз болды. Салтанат ИБРАГИМОВА.
С
7
№22 (225) 05.06.2015 жыл
«Ата салтым асыл мұрам, ардағым» «Ата салтым – асыл мұрам, ардағым» атты тақырыпты Халықаралық «Алаш» сыйлығының, «Құрмет» орденінің иегері, ҚР Мəдениет қайраткері, жазушы, академик, профессор, тəлімі мол қаламгер Нағашыбек Қапалбекұлы жүргізеді.
(Жалғасы. Басы өткен сандарда). Ынта болса адамда, Қиын іс жоқ ғаламда. * * * Ынтымақты елге ешкім батпас, Ынтымақсыз елдің таңы атпас. * * * Ынтымақсыз елді – Ұрысы билейді. Ынтымақты елді – Дұрысы билейді. Мақал-мəтелдер – халық даналығының қазына байлығы. Олар ғасырлар бойы қалыптасып, сол халықпен мəңгі бақи бірге жасап, біте қайнасып кеткен дүние. Сондықтан да оны жұртшылық жадына сақтап, өзінің күнделікті өмірінде, өзара қарым-қатынасында пайдаланады. Мақал мен мəтелге бай халықтың бірі – қазақ халқы. Қазақ халқының мақалмəтелдерінің шығу тегі жөнінде айтар болсақ, А.Байтұрсынұлы: «Мақал да тақпаққа жақын салт-санасына сəйкес айтылған пікірлер. Тақпақтан гөрі мақал маңызы шын келеді. Мəтел дегеніміз кесегімен айтылатын белгілі-белгілі сөздер. Мəтел мақалға жақын болады. Бірақ мақал тəжірибеден шыққан ақиқат түрінде айтылады. Мəтел ақиқат жағын қарамай, əдетті сөз есебінде айтылады»[1,112 б.],─ деп көрсеткен болатын. Демек, мақалда тұрмыста қолданылып жүрген сөздеріміз шындықпен астасып келіп, мақалдап, шешен тілмен айтылатын сөздер болса, ал мəтелде тұрмыста қолданылатын сөздердің шындыққа жанаса қоймай, кесегімен айтылатын сөздердің қатарына жатқызуға болады. Қазақ мақал-мəтелдерінің бастау көзі сонау Орхон-Енисей жазба ескерткіштерінен бастау алады. XII-XIII ғасырлардан бізге жеткен жазба ескерткіштердің тілінде мақал мен мəтелдер баршылық. Мысалы: Орхон жазбаларында: «Бастыны еңкейтіп, тізеліні бүктірген» («Күлтегін» жырынан), «Өлімнен ұят күшті» («Тоныкөк» жырынан) деген мақалмəтелдерді кездестіреміз. Ал Махмұт Қашқаридің «Дивани лұғат-ат түрік» сөздігінен: «Ұлық болсаң, кішік бол, халық үшін бəлік бол», ал «Құдатғу біліктен»: «Біліп сөйлеген білекке саналар, білімсіз сөз өз басын жояр» [2, 56 б] дейтін мақал-мəтелдерді байқауға болады. Бұл деректерге сүйене отырсақ, мақал-мəтелдердің бастауы сонау көне ескерткіштерден бастау алып, шығармалардың тілінде қолданыста болғанына көз жеткіземіз. Мақал-мəтелдер негізінен халық аузында ауызша сақталған. Ал, оларды нақты жинап, қағаз бетіне түсіру, баспасөз беттерінде жариялау – XVIII ғасырдың II жартысынан басталады. Қазақтың мақал-мəтелдерін алғаш қағаз бетіне түсірген ғалым – Шоқан Уəлиханов. Шоқан Уəлихановтың «Таңдамалы шығармалар» [3,416 б.] еңбегіндегі біршама мақал-мəтелдер əлі күнге дейін өз құндылығын жойған жоқ. Сол уақыттан бері қазақ мақал-мəтелдері түрлі жинақтарда, хрестоматияларда жазылып, жарияланып келді. Ш.Ахметовтың құрастыруымен шыққан «Қазақ балалар əдебиетінің хрестоматиясында» бірнеше тақырыптағы мақал-мəтелдер берілген. Сонымен қоса, қазақ мақал-мəтелдерін жинап, жариялауда: Ш.Ибрагимов, М.Терентьев, Ы.Алтынсарин, Я.Лютшь, Ф.Плотников, И.Гродеков, А.Васильев, П.М.Мелиоранский, Ə.Ə.Диваев, Н.Ф.Катанов, Н.Н.Пантусов, В.В.Катаринский, Ө.Тұрманжанов, М.Əлімбаев, Ə.Нұршайықов, Н.Төреқұловтарды атап көрсетуге болады. Қазақ халық ауыз əдебиетінің нұсқалары, соның ішінде Қазан төңкерісіне дейінгі əдебиетте 1879 жылы Орынборда шыққан, 1906 жылы толықтырылып қайта басылған Ы.Алтынсариннің хрестоматиясының алатын орны ерекше. Бұл хрестоматияда берілген мақал-мəтелдер бірнеше тақырыптарға бөлініп, жүйелі түзілген. Жоғарыда аталған жинақтарда берілген түсінік дəрежесіндегі біренсаран шағын алғы сөздерде, жалпы халық ауыз əдебиеті жайында жазылған шолу мақалаларда айтылғаны болмаса, қазақ мақал-мəтелдері қырқыншы жылдарға дейін арнайы сөз болып зерттелген емес. Бұл кезеңдерде М.Əуезовтің 1927 жылғы «Əдебиет тарихында» [5,234б.], С.Сейфуллиннің «Таңдамалы шығармалар» [6,55 б.] жинағында мақал-мəтелдер қазақ халық ауыз əдебиетінің бір саласы ретіне
аталып, топтап мысалдар келтірілген. Мұнда Сəкен Сейфуллин мақал-мəтелдерді шешендік сөздердің бір саласы ретінде қарастырған. М.Əуезов 1940 жылдардың басында «Қазақ халқының эпосы жəне фольклоры» атты зерттеуінде қазақтың мақалдары мен мəтелдерінің тұлғасы өлең түрінде жасалатын, мазмұны халықтың негізгі кəсібі малшылықпен байланысты болатын екі ерекшелігіне көңіл бөлген. Қазақ мақал-мəтелдерінің зерттелуі шын мағынасында «Қазақ əдебиетінің тарихында» басылған Б.Шалабаевтың «Мақал-мəтел» атты ғылыми очеркінен басталады (Алматы, 1948). Кеңес дəуіріндегі мақалмəтелдерді жинау, жариялау жұмысы, əсіресе 50-жылдары əбден қанат жая бастады. Мақал-мəтел осыған дейін, көбінесе республикалық газеттер бетінде ғана жарияланып келсе, енді «Қызыл ту», «Оңтүстік Қазақстан», «Ленин жолы», «Есіл правдасы», «Коммунизм жолы» сияқты облыстық газеттерде де жиі жарияланып, жарық көре бастаған. Мақал-мəтелдерді жан-жақты зерттеп талдағандардың бірі – Мəлік Ғабдуллин. Ол «Қазақ халық ауыз əдебиеті» [8,70б.] атты еңбегінде қазақ мақал-мəтелдерін жинап, бастырушыларды атай кетіп, оның жанрлық табиғатын, əдебиəлеуметтік мəнін анықтайды. Н.Төреқұловтың 1957 жылы шыққан «Қанатты сөздер» [4,13б.] атты жинағына бірнеше мақал-мəтелдер енген. Соңғы кезеңдерде балаларға арналып шығарылған жинақтарда мақалмəтелдер көптеп кездеседі деп айтуға боларлықтай. Оларға М.Жаманбалиновтың, Қ.Баянбайдың, Е.Елубаевтың, С.Қалиевтің [9,320 б.], Е.Ерботинның [9,80 б.], Б.Кірісбаевтың [9,32 б.], т.б. жинақтарын атап көрсетуге болады. Осындай мол меңгерілген рухани мұра Абайдың болашақ туындылары мен шығармашылығында көрініс тапқан. Мысалы: «Сап-сап, көңілім, сап, көңілім» өлеңінде «не күн туды басына», «сабыр түбі – сары алтын», «ауру да емес, сау да емес», «ағын судай екпіндеп» деп кездеседі. Сонымен қоса, Абайдың Абайдың қара сөздерінде, оның ішінде «отыз тоғызыншы» қара сөзінде: «Ағайынның азары болса да, безері болмайды», «Аз араздықты қуған көп пайдасын кетірер» сияқты мақал-мəтелдерді кездестіруге болады. Ал, «Біраз сөз қазақтың түбі қайдан шыққан туралы» атты еңбегінде 10 мақал талданған [10,312б.]. Мақал-мəтелдерде бала тəрбиесіне де үлкен мəн беріледі. «Қызды асырай алмаған күң етеді, ұлды асырай алмаған құл етеді» деген мақал-мəтелдердің мəнісі – жас ұрпақты жақсылыққа баулу болмақ. Жастарға өнер-білім, тіл үйретуде мақал-мəтелдің мəні аса зор. Білім, өнер еңбектің бір түрі болса, аз сөйлеп, көп тыңдаған, көп оқып білімін байытқан бала ғана өмірден өз орнын алып, даналық сөздеріміз мақалмəтелдерден өнеге алмақ. Мақал-мəтел – нақыл сөз. Ол өмірдегі түрлі құбылысты жинақтап, түйіп, ықшамдап беріп, бір не екі тармақтан, алдыңғы жолдарында пайымдап, соңғы жолдарында қорытылған ой айтатын бейнелі поэтикалық жанрдың бір түрі, ғасырлардан екшеліп жеткен терең мазмұнды, тақырып аясы кең сөз мəйегі. Мақалдар көбіне өлең үлгісінде кейде қара сөзбен де айтылады. Ұйқасқа («Қайраңы жоқ көлден без, қайырымы жоқ елден без»), аллитерацияға («Етігін шешпей ел шыңаймас»), ассонансқа («Қатты жерге қақ тұрар, қайратты ерге бақ тұрар») құрылады. Мақалдар тура жəне ауыспалы мағынада құрылады. Ауыспалы мағынадағы сөздер ішкі астары бар, тұтас бір ойды білдіреді. Мəтел - өзінің негізгі түйіндеуін кесіп айтпайтын, бір-бірімен кереғар шендестіруі жоқ, қорытындысы тұспалды, қысқа да нұсқа нақыл сөз. Мақалға өте жақын. Мəтел сыңар тармақ болып келеді. Сөз үстемелене келіп, мақалға айналады. Мысалы «Қаңбақтан қашсаң, дөңбекке» - мəтел. «Қаңбақтан қашсаң, дөңбекке жолығасың» - мақал. Мəтел тура, ауыспалы, астарлы мағынада қолданылады. Мəтел адамның айтқан пікіріне ой қосады, сезімін əсерлі де айшықты жеткізеді. ҚАЗАҚСТАН ұлттық энциклопедиясы. 326 бет (Жалғасы бар).
Бүгін «Үздік қазақстандық жыл əртісі» анықталады
СОҢҒЫ БЕТ
№22 (225) 05.06.2015 жыл
ҮЗДІК ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ЖЫЛ ӘРТІСІ КІМ БОЛАДЫ?
Астанада 4-5 маусым күні айтулы музыкалық мереке өтеді. Бейсенбі күні «Астана-Арена» стадионының алдында Ресейдің жəне Қазақстанның танымал əншілерінің қатысуымен үлкен концерт, ал жұма күні стадион ғимаратында «Муз-ТВ – 2015. Гравитация» сыйлығын тапсыру рəсімі ұйымдастырылады. Аталмыш рəсім тарихы 2003 жылдан бастау алады. Содан бері Мəскеу қаласындағы «Олимпийский» спорт кешенінде өтіп келе жатқан бұл шара биыл тұңғыш рет Қазақстанның бас қаласында өтеді. Оған көрші елден белгілі музыканттар, спортшылар, мəдениет саласының майталмандары жиналады. Жалпы алғанда, елордаға қарапайым көрермендерді қосқанда мыңға жуық қонақ келеді. «Үздік орындаушы (ер адам)» аталымында Филипп Киркоров, Дима Билан, Сергей Лазарев, Григорий Лепс пен Валерий Меладзе сынды
əншілер топқа түсіп отыр. Ал, үздік əнші əйел атану үшін Ани Лорак, Нюша, Полина Гагарина, Вера Брежнева мен Елка бəсекелеседі. Музыкалық топтардың арасында «БандЭрос», Ресей эстрасында өзін мойындатқан «А-Студио», «Дискотека авария», «Градусы» мен «Серебро» ұжымдарының қайсысы мықты екені анықталады. Əнсүйер қауым өзге де аталымдарда өнер додасына кірген белгілі топтар мен əншілерді көре алады. Барлығы 15 аталымның арасына биыл алғаш рет «Үздік қазақстандық жыл əртісі» аталымы қосылып отыр. Бұл атақты иелену үшін былтыр «Turkvision» байқауына қатысып, еліміздің мерейін асырған Жанар Дұғалова, соңынан талай шу мен дуды ертсе де, шығармашылығын өрге жүздірген Қайрат Нұртас, басқа əншілерімізге қарағанда бой-тұлғасы ерек Нұрлан Абдуллин, кəріге де, жасқа да сүйкімді
«МузАрт» тобы жəне соңғы жылдары эстрада көгінде есімі жанған Əли Оқапов өнер жарыстырады. Енді аз-кем осы отандық жұлдыздарымызға тоқталайық. Жанар Дұғалова бала кезінде өзі қатысқан «Əнші балапан» байқауынан қанаттанды. Бойжеткен продюсер Баян Есентаеваның назарына ілігіп, «Кеш ю» тобына шақырылды. Топтан кеткеннен соң жеке шығармашылығына ден қойды. Əншілігімен қатар композиторлық жəне ақындық қырлары бар. Бұл жағы нағашысы, белгілі ақын Иран Ғайыпқа тартқандай. Ең үлкен жеңіске, атап көрсеткеніміздей, «Turkvision» байқауында жетті. Нұрлан Абдуллинің сахнада жүргеніне біраз жылға жуықтады. Əзіл-қалжыңға жақын əнші осыдан жиырма екі жыл бұрын Алматыда өткен сатира жəне юмор байқауының лауреаты атанған. Əншілік өнермен қоса қайырымдылықпен айналысады. Мəселен, «Парыз» қайырымдылық қорының президенті ретінде денсаулығында кінəраты бар балалар еміне қол ұшын созып отырады. Мейрамбек Беспаев, Сəкен Майғазиев жəне Кенжебек Жаңабілов, барлығын қосқанда «МузАрт» тобының репертуарындағы отаншылдыққа шақыратын жəне лирикалық əндерді еңкейген қариядан еңбектеген балаға дейін сүйіп тыңдайды. Олардың шығармашылығынан бейхабар тыңдарман жəне оқырмандарымыз жоқ екені белгілі. Десек те, «МузАрт» тобының елордада өтетін айтулы мерекелерге арналған концерттерге үнемі қатысатынын айта кетейік. Қайрат Нұртас пен Əли Оқапов бір сахнада жүргенімен қатар оларға ортақ бір жайт бар. Қайрат өз анасы Гүлзира Айдарбекованың жетелеуімен əншілік өнерге бет бұрса, Əлидың анасы – эстрада жұлдызы Роза Рымбаева. Əлидың жетістіктерін де көпшілігі анасының танымалдығымен байланыстырады. Ə. Оқаповтың өзі де өзін əнші емес, музыкант ретінде сезінетінін айтады. Не десек те, «Муз-ТВ» арнасының бас директоры Арман Дəулетияровтың айтуынша, музыка мамандардың таңдауы осы əншілерге түскен. Сонымен, «Үздік қазақстандық жыл əртісі» 5 маусым күні анықталады. Гүлмира БАТЫРБЕКҚЫЗЫ. Астана қаласы
АЛИМЕНТ ТӨЛЕУДЕН ЖАЛТАРУДЫҢ ЖАУАПКЕРШІЛІГІН ҰМЫТПАЙЫҚ Оңтүстік Қазақстан облысы Əділет департаментінің 2015 жылғы іс-жоспары бойынша аумақтық сот орындаушылар бөлімдерінің өндірісіндегі «Алимент өндіру туралы» атқару құжаттарына тоқсанына екі рет акция жариялау жоспарланған. 2015 жылғы 1 тоқсанның статистикалық есебі бойынша алимент өндіру туралы атқару құжаты жалпы орындауда болғаны – 20 786 құжат, оның ішінде аяқталғаны – 684 құжат, нақты орындалғаны – 116 құжат, орындалмай қалғаны – 20 102 құжат. Қазақстан Республикасының үсітімздегі жылдан бастап қолданысқа енгізілген ҚПК-нің 32 бабының 3 бөліміне сəйкес алименттік міндеттемелерін орындамағаны үшін борышкерлерді жаңа редакцияда ҚК-нің 139 бабы бойынша (бұрын ҚК-нің 136 бабы) қылмыстық жауапкершілікке тарту жекеше-жариялы айыптау істері санатына жатқызылған. Осы істер бойынша іс жүргізу
жəбірленушінің шағымы бойынша ғана басталады жəне ҚР ҚК-нің 68 бабында көзделген, атап айтсақ, егер адам жəбірленушімен, арыз берушімен татуласқан жəне келтірілген зиянды қалпына келтірген жағдайларда ғана жəбірленушінің күдіктімен, айыпталушымен, сотталушымен татуласуына орай тоқтатылуға жатады. Осыған байланысты алимент бойынша борышкерлерге тиімді əсер ету жəне оларды қылмыстық жауапкершілікке тарту үшін өндіріп алушылармен жəне олардан борышкерді қылмыстық жауапкершілікке тарту туралы арыздарды талап ету жəне оларды құқық қорғау органдарына жіберілетін ұсыныс пен материалдарды жолдау жұмыстары жүргізілуде. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы «Атқарушылық іс жүргізу жəне сот орындаушылар мəртебесі туралы» Заңының 99 бабының 1, 2, 3 тармақтарына сəйкес алимент төлемдерін жалақыдан
ТАЙПЕЙДЕ
ТАЛАНТЫМЕН ТАНЫЛДЫ Л.Тəжиева атындағы №4 олимпиадалық резервтің мамандандырылған балалар мен жасөспірімдер мектебінің екі оқушысы да бар. Соның бірі – Дина Исламбекова. Көптеген спортшы қыздарды сынға түсіріп, енді бірін қанаттандырған бұл чемпионатта Дина Исламбекова шебер ойын көрсетіп, 80 келі салмақ дəрежесі бойынша ІІ орынды олжалап қайтты. Қуатқарымының мықты екенін осылайша іспен дəлелдеген Динаға біз əрдайым табысты болғай демекпіз. «Əділет-ақпарат».
«Əділет» ұлттық апталығы редакциясының ұжымы Шымкент қалалық Қорғаныс істері басқармасының бастығы полковник Шегебаев Əбдіғабит Құрбанұлына анасы ШЕГЕБАЕВА ХАДИША ТҰРЖІГІТҚЫЗЫНЫҢ мезгілсіз қайтыс болуына орай қайғысына ортақтасып көңіл айтады.
Атқарушы директор Асыл ЖАПАНОВ Директордың орынбасары Қайыржан СЕМБАЕВ
«Əділет» ұлттық апталығының президенті Қуанышбек Тасболатұлы БОТАБЕК
жəне өзге де табысын растайтын құжаттар ұсынылмаған жағдайда, алимент бойынша берешек оны өндіріп алу кезіңде Қазақстан Республикасындағы орташа айлық жалақы мөлшерін негізге ала отырып белгіленеді. Сондықтан Қазақстан Республикасының азаматы ретінде заңдарға сəйкес өз құқықтарымызды қалай қорғай білсек, сол сияқты өз міндеттерімізді де солай ұмытпайық. Жанар АГАБЕКОВА, Оңтүстік Қазақстан облысы Əділет департаментінің Атқарушылық өндірісті есепке алу жəне бақылау бөлімінің басшысы. Шымкент қаласы.
ЌАУІПТІ ЖƏНДІКТЕН ЌОРЄАНУДЫЅ ЖОЛЫН БІЛ
Аспан асты елінің Тайпей қаласында бокстан жасөспірімдер қыздар арасында Əлем чемпионаты болып өтті. Үстіміздегі жылдың 13-23 мамыр аралығында ұйымдастырылған бұл бəсекеге 46 мемлекеттің спортшылары бақ сынасты.
Өз кезегінде бұл ойынға қатысу үшін спортшы қыздар ерен еңбек, талай төгілген тер арқылы қол жеткізді. Жеңіс тұғырынан көрініп, көп орталарда мойындалған жас талаптарға бұл байқауда артылған үміттің орны бөлек болды. Қытай мемлекетінің Тайпей қаласындағы тартысты ойынға Қазақстаннан 25 былғары қолғап шебері жаттықтырушылар мен жанкүйерлердің үкілі үмітін арқалап кеткен болатын. Солардың қатарында Оңтүстік Қазақстан облысы, Шымкент қаласындағы
немесе өзге де табыстарынан үш ай бойы өндіріп алу мүмкін болмаған жағдайда сот орындаушысы осы Заңның 32 бабына сəйкес атқарушылық құжаттардың орындалуын қамтамасыз ету шараларын көздейді. Заңның 61 бабына сəйкес өндіріп алуды қолдануға болмайтын мүлікті қоспағанда, борышкердің мүлкіне өндіріп алуды қолданады. Сот орындаушысы мүліктен өндіріп алу туралы қаулы шығарады. Берешек өтелген кезде атқарушылық құжаттардың орындалуын қамтамасыз етудің қолданылған шаралары тоқтатылады. Алименттер бойынша берешек мөлшерін сот орындаушысы өндіріп алушының таңдауы бойынша борышкердің өндіріп алу жүргізілмеген уақыт ішінде алған немесе оның берешегі айқындалған кезде алған нақты жалақысын (табысын) негізге ала отырып, шешім орындалатын жерде белгілейді. Егер борышкер бұл кезеңде жұмыс істемеген немесе оның жалақысын
Жауапты редактор Салтанат ИБРАГИМОВА Жауапты хатшы Мұрат СЕРІКБАЙҰЛЫ
Конго-Қырым геморрагиялық қызбасы (КҚГҚ) – зоонозды табиғи жұқпалы ауру. Алғашқы рет бұл ауру 1944 жылы Қырымда солдаттар жəне қоныс аударушылар арасында анықталды. Инфекция көзі мен резервуары – ірі жəне ұсақ қара малдар, кеміргіштер, жабайы сүтқоректі жануарлар мен құстар. Оларда инфекция симптомсыз өтеді. Бұл ауру көктемгі-жазғы айларда пайда болады. Өйткені кененің белсенділігі сол уақытта артады. Аурудың жұғу механизмі – трансмиссивті. Кененің шағуы арқылы жұғады. Сонымен бірге науқастың қанын жалаң қолмен ұстағанда, науқасқа күтім жасағанда, лабораториялық жағдайда жəне ауруханада науқасқа ем жүргізу кезінде медицина мамандарына жұғу қауіптілігі жоғары болады. Аурудың басталуы кез келген вирустық инфекцияда болатын қарапайым белгілермен сипатталады – дене қызуы көтеріледі, бастың, буынның, белдің, бұлшық еттердің ауруы байқалады. Ауру одан əрі дамыған жағдайда əртүрлі жерлерден қан кете бастайды, тері бөртпелері жəне қан құйылу пайда болады. Бұл ауру түрі бойынша Оңтүстік Қазақстан облысы қолайсыз аймақ болғандықтан өңірдің əрбiр тұрғыны кенеден сақтанудың жолдарын жақсы бiлуге тиiстi. Табиғат аясында, тоғайлы жерлерге барар алдында кененi денеге жолатпас үшiн мiндеттi түрде арнайы киiм кию керек. Яғни жеңi ұзын көйлек киiп, жағасын, жеңiн түймелеп, етегiн шалбарға салып, шалбардың балағын аяқ киiмге салу керек. Басқа орамал байлап, дененiң ашық жерлерiне, яғни бетке, қолға,
мойынға кененi жуытпайтын арнаулы химиялық заттарды жағу керек. Олар репелленттер деп аталады. Репелленттердi көйлектiң жағасына, жеңiне жағу керек. Оларды дəрiханалардан немесе шаруашылық дүкендерден сатып алуға болады. Кененiң адамдарға ең көп шабуыл жасайтын уақыты – таңғы сағат 8ден 11-ге дейiн жəне кешкi сағат 5-пен 8дiң аралығы. Күн ыстықта сағат 11-ден 17ге дейiн олардың белсендiлiгi төмендей түседi. Кенені қалай алу керек? Кене көбiнесе адамның мойны мен кеудесiне, басына, қолтықтың асты мен шабына жабысады. Кенелер химиялық заттардың иiсiне өте сезiмтал келедi. Кененiң жоғарыда аталған табиғи ерекшелiктерiн есте сақтаған дұрыс. Кенені алу үшін абайлап, медициналық қысқышты пайдаланған жөн. Қысқашты қатты қыспай (кенені езіп алмас үшін), абайлап жəне ұқыпты (теңселтпей, жұлқыламай) тартыңыз. Естеріңізде болсын, ешуақытта кенені қолмен езбеңіздер. Кене алынған жерді спиртпен сүртіңіз. Алынған кенені сыйымдылыққа салып, оны қақпақпен тығыз жабыңыз. Кене шаққан адам оны денесінен алып тастағаннан кейін де тұрғылықты жер бойынша міндетті түрде емдеу мекемесіне медициналық көмекке жүгіну қажет. Сондықтан құрметті ағайын, қарапайым қауіпсіздік ережелерді сақтау сіздің денсаулығыңызды ерекше қорғап қалатынын ұмытпаңыз. Д.А. СЕРАЛИЕВА, Шымкент қалалық №8 емханасының педиатры. Шымкент қаласы.
Республикалық «Əділет» ұлттық апталық газеті алқа кеңесінің төрағасы Нағашыбек ҚАПАЛБЕКҰЛЫ Тілшілер қосынының жетекшісі Мұратбек ТОҚТАҒАЗИН Меншікті тілшілер: Доқтырхан ТҰРЛЫБЕК (Алматы қаласы) Гүлмира МƏНШƏРІПОВА, (Астана қаласы)
Тілші Ақжібек МҰСТАФИНА Техникалық директор Константин МАРКОВ Видео-фотооператор Руслан НАСИРОВ Серік ҚОСАЕВ
Мекен-жайымыз: ҚР Астана қаласы, А. Иманов көшесі, 41/127. Шымкент қаласы, Қазыбек би көшесі, 84Б-үй. Байланыс үшін тел./факс: 8 (7252) 55-85-84 Ұялы: 8-777-557-08-52
8
Интернет телевидение Adilet TV примет на работу тележурналистов на конкурсной основе. При себе иметь резюме с фото. Обращаться по адресу Казыбек би 84 «б». Тел.: 8 (7252) 55-85-84. Факс: 8 (7252) 53-04-93. Сот.: 8 777 557 08 52, 8 747 464 44 19.
ЭТНОДИЗАЙН – ЕЛІМІЗДІҢ ЕРЕКШЕЛІГІН ТАНЫТАТЫН ӨНЕР
Дизайнерлік қызмет бұрыннан белгілі болғанымен, этнодизайнерлік шығармашылық саласындағы академиялық зерттеулер жақында ғана басталды. Соңғы мыңжылдықтағы экономикалық, саяси, мəдени өзгерістер этнодизайнды жаңаша түсінуге алып келді. Этнодизайн түсінігі көп жағдайларда ұлттық қолөнер жəне дизайн ұғымдарымен байланысты. Бүгінгі күнгі этнодизайн өзінің шығармашылық бастауын дизайннан алған. Соңғы жылдары өнер мен кəсіпкерлік саласында этнодизайн жəне ұлттық дизайн ұғымдары өте маңызды бола түсуде. Қазіргі ақпараттық ғасыр, шығармашылықтың динамикалық күшін басқара алатын, нақты шығармашылық рухы бар, көркемөнердің кəсіби мамандарын даярлауға деген қажеттілік бұрын-соңды болмаған жағдайда тұр. Сондықтан өз ісін жоғары дəрежеде меңгерген құзыреттілігі мол, толыққанды мамандар даярлаудың қоғамдық механизмін қалыптастыру кəсіпкерлік пен өнер саласында ауқымды табысқа жетудің маңызды шарты болып тұр. Осы тұрғыдан, этнодизайнды кəсіпкерлік аспектісі жағынан қарағанда, Қазақстан жалпы мəдени құндылықтармен жəне белгілі саладағы құбылмалы инвестициялық мүмкіндіктермен назар аударады. Этнодизайн ұғымын түсіну тұрғысынан алғандағы зерттеу нəтижелері мен істəжірибе талдаулары, оны танып-білудің бірнеше бағыттарды қамтитынын көрсетті. Бірінші бағыт бойынша этнодизайнды – ұлттық стильде орындалған түрлі дизайн бұйымдары мен заттары ретінде білу. Екінші бағыт – этнодизайнның сəндік қолөнер бұйымдарының жиынтығы есебінде танылуы. Үшінші бағыт – этнодизайнды өнердегі жаңа технология мен техникаларды қолдану арқылы жасалатын дизайнерлік бұйымдар ретінде қабылдау. Төртінші бағыт – ұлттық қолөнер бұйымдарын жасау дəстүрін жалғастыру арқылы орындалған шығармашылық бұйымдар жағдайында көру. Бесінші бағыт – ұлттық стильдегі заттар мен бұйымдарды жасау мен жобалауда жаңа инновациялық технологияларды қолдану деп танылуы. Алтыншы бағыт – жобалау қызметі жəне ұлттық дизайнерлік жобаны материалда орындау нəтижелері ретінде қабылдануы. Жетінші бағыт – этнодизайнды жобалау ұғымымен тығыз байланысты. Ұлттық өнер саласында жаңа бұйым, жаңа форма, жаңа модель жасауға бағытталған іс-əрекет нəтижесі түрінде көрінуі. Бұл аталған бағыттар бізге этнодизайнды танып-білуге мүмкіндік береді. Этнодизайн тəжірибеде киім, жиһаз, тұрмыстық бұйымдар, интерьер, сəулет, киіз үй түрлеріне бөлінеді. Бұл жағдайлар этнодизайндағы жаңа бағыттардың ашылуына жол ашты. Қазіргі кезде Қазақстандағы қарқынды дамып келе жатқан этнодизайнның бір түрі – киіз өңдеу технологиясымен байланысты даму үстінде. Этнодизайн ұғымын Қазақстанда алғаш рет қолданып, өз өмірі мен қызметін осы саламен байланыстырған белгілі шебер көрнекті суретші Ғ. Иляев болды. Ол ұлттық ою-өрнек дизайнымен айналысқан. Оның жолын жалғастырып, осы бағытта жұмыс істеп жүрген суретшілер мұражай мен интерьер саласында А. Найманбаев, сəулет жəне графика салаларында Б. Талқанбаев, киім дизайны саласында Қ. Нұрқаділова, А. Кауменова есімдері белгілі. Қыш өңдеуден Кендебай Қарабдаловты, Абай Рысбековті, зергерлік өнерден Қалмырза Тасовты айтуға болады. Бұлардың бастаған ісін шəкірттері жалғастыруда. Этнодизайнның мағынасын анықтау бағытында дизайн, қолөнер бұйымдарары жəне этнодизайн жобаларының ерекшеліктерін салыстыру қажеттігі туындайды. Дизайн ұғымы форманы құрастыру, үйлестіру, сəйкестендіру жəне жобалау деген ұғымды білдіреді. Дизайн – шығармашылықпен, өндіріспен, кəсіпкерлікпен байланысты өнердің соңғы кездегі қарқынды дамып келе жатқан түрі. Дизайн өнері – киім, сəулет, көлік, ландшафт, графикалық т.б. түрлерге бөлінеді. Дизайн қызметі жаңа туынды немесе жаңа бұйым жасауға бағытталған шығармашылық қызмет. Дизайнның басқа шығармашылық қызметтен айырмашылығы көп жағдайда дайын болған, шығармашылық жоба бойынша өнімнің бірнеше данамен көптеп жасалуында. Мысалы, білезіктің
форма штампы дайындалған соң, сол форманы жүздеген, мыңдаған данамен шығарылуын, ұлттық нақыштағы кілемнің де фабрикада киіз үйдің сұранысқа сай даярлануын айтуға болады. Этнодизайнның басты ерекшелігі, ұлттық көркемдік сипатының болуымен көп таралыммен шығарылуы. Этнодизайнның ұлттық сипаты мен көп таралымды өнімнің болуы оны өмірмен байланыстырылады. Бұл жағдай өз кезегінде кəсіпкерлік қызметтің пайда болуы мен қалыптасуына алып келеді. Этнодизайнерлер мен қолөнер шеберлері қызметтерінің ұқсастықтары мен айырмасы бар. Ұқсастығы – олар ұлттық көркемдік дəстүрді жалғастыруы болса, айырмасы – жобаны орындау үдерісінде жаңа технология мен техниканы қолдануында. Қолөнерде көркем бұйымды жасау барысында шебер өңдеу жұмысын қолмен жүргізсе, этнодизайнер заманауи технология мен техниканы қолданады жəне бұйымды жобалайды оны бірнеше данамен орындайды. Этнодизайн өнері дизайн, құрылыс, сəулет, қолөнер, қоршаған ортамен, материалтанумен, эргономикамен, технологиямен, техникамен жəне шығармашылықпен байланысты өнер. Этнодизайнерлік жоба жасау барысында, жиі қолданылатын мүмкіндік – компьютерлік технология. Жаңа бұйымның кеңістіктік үш өлшемді форма көрінісі компьютерлік техника арқылы беріліп, оның бөлшектерінің сызбасы мен құрастыру сызбалары орындалады. Түстік шешімдері шығарылады, безендіру талаптары көрсетіледі, өлшемдік көрсеткіштері анықталады. Этнодизайнерлік қызмет – кəсіпкерлікпен тығыз байланысты. Тұтынушылардың сұранысы мен эстетикалық талғамы үнемі даму үстінде болғандықтан, этнодизайнерлер қызметі үнемі форма құрау, түстік шешім табу, эргономика бағытындағы ізденісті қажет етеді. Этнодизайнерлік шығармашықтағы жаңадан дамып келе жатқан саланың бірі – киіз өңдеу технологиясы. Қазіргі кезде жүнді даярлау, киіз басу, ою-өрнектерді киіз бетіне түсіру технологиясы немесе киіздің қалыңдық өлшемдерін əр түрлі етіп даярлау технологиясымен қатар киізден шапан, бас киім, камзол, көйлек, жеңсіз шапан, т.б. киімдер даярлау технологиясы даму үстінде. Қазіргі кезде жүнді жуу, киіз басу, инемен шаншу, түйреу жұмыстарын орындайтын техникалар өмірге келуде. Сонымен қатар зергерлік өнер саласында жасалған этнодизайнерлік бұйымдар қатарына білезік, сырға, сақина, қапсырма əшекейлері жасалуда, дəнекерлеу, егеу, тегістеу, жылтырату, технологиясы кең түрде қолданылуда. Этнодизайндағы жаңа технологияның бір саласы – ағаш өңдеу мен оны безендіру саласында қолданылуда. Жаңа этнодизайнерлік жоба жасау, оны материалмен орындау үдерісі кесу, ою, безендіру, бедерлеу, түс беру, жалтырату əдістері жаңа технология мен техниканы қолдану арқылы орындалуда. Қазіргі кезде этнодизайн бұйымдарын еліміздегі жəне шет елдердегі ұлттық мұражайлардан, көркем өнер галереяларынан, шеберханалардан, жеке коллекционерлер қорларынан көруге болады. Этнодизайн өнерінің қарқынды дамуы еліміздегі ішкі жəне сыртқы туризмнің дамуымен тығыз байланысты. Туристердің қолөнер бұйымдарына деген сұранысының артуы этнодизайн өнерінің қарқындап дамуына алып келді. Дизайн өнеріне деген сұраныстың көтерілуі мен оған толық жауап беретін қолөнершілер еңбегінің жеткіліксіздігі дизайн саласында инновациялық технологияның дамуына жол ашты. Көркем бұйым жасау үдерісінде көп данамен бұйым шығару, жаңа техниканы қолдану қарқынды дами түсуде. Бұл жағдай өз кезегінде этнодизайнның қалыптасып, дамып, онан əрі жетілуіне алып келді. Қуандық ЕРАЛИН, Қ.А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің профессоры, педагогика ғылымдарының кандидаты, Түркістан қаласы.
Газет Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне ақпарат министрлігінде есепке алынып, 27.12.2013 жылы №14077-Г куəлігі берілген. Құрылтайшысы өзгеруіне байланысты қайта тіркелген басылым 2014 жылдың 1 қаңтарынан бастап "Əділет" ұлттық апталығы болып жарық көруде. Аптасына бір рет жарық көреді. Таралымы - 15 000 дана. Тапсырыс - 1412.
Апталық Астана қаласы, "Ernur" Медиа холдингі" ЖШС (Сілеті көшесі, 30-үй) мен Шымкент қаласы, "ERNUR" ЖШС-нің (Т.Əлімқұлов көшесі, 22-үй) баспаханасында басылады