Ұлттық рух – ұлттың асыл қасиеті. Б.МОМЫШҰЛЫ
¦ÄIËÅÒ Газет 2010 жылғы 5 мамырдан шыға бастады
Ұлыбританияда Қазақ хандығының 550 жылдығына арналған кеш өтті
ҰЛТТЫҚ АПТАЛЫҚ
web: http://adiletgazeti.kz/
E-mail: adilet.media@mail.ru №24 (227) = 19 маусым = Жұма = 2015 жыл НАЦИОНАЛЬНЫЙ ЕЖЕНЕДЕЛЬНИК / NATIONAL WEEKLY / ULUSAL HAFTALIK / 國家周刊 / اﻟوطﻧﯾﺔ اﻷﺳﺑوﻋﻲ
АСТАНА ЕЛІМІЗДІҢ ШЫН МӘНІНДЕГІ БАС ҚАЛАСЫНА АЙНАЛДЫ
Наєашыбек ТАЄЫЛЫМЫ
Мұнда Мемлекет басшысына Астана қаласының 2030 жылға дейінгі бас жоспарына енгізілген түзетулер мен астаналық агломерация қалыптастыру жобасы жөнінде, сондай-ақ елорданың жаңа көлік жүйесін құру барысы баяндалды.
Бұдан бөлек, Қазақстан Президентіне Орынбор көшесін, жаңа теміржол вокзалы ауданын салу тұжырымдамасы жəне Нұрлы жол бульварының екінші кезегінің жобасы туралы айтылды. Сондай-ақ Нұрсұлтан Назарбаевқа елордада құрылысы жоспарланған тағы бірқатар жобалар таныстырылды. БАҚ өкілдеріне арналған брифингте Мемлекет басшысы елорданың құрылысы іс жүзінде 10 жыл ішінде жүзеге асқанын атап өтті. – Қалаға қажеттінің бəрі 2008 жылға дейін салынды, одан кейінгі кезеңде Астананың дамуы жеке инвесторлардың қатысуымен жалғасты. Қазіргі кезде жан басына шаққандағы ең көп инвестиция ел-
ордаға тиесілі. Астананың ел экономикасын дамытуға қосқан үлесі жыл сайын өсіп келеді. Бүгінде елорда барша қазақстандықтардың мақтанышы саналады, қонақтарын тəнті етеді. Халқының саны 900 мың адамға жетті, бұрын мұны болжаудың өзі қиын болатын. Қала еліміздің шын мəніндегі əкімшілік, мəдени, іскерлік, білім жəне меди-
цина орталығына айналды, – деді Қазақстан Президенті. Нұрсұлтан Назарбаев Астананы салу жəне абаттандыру жұмыстары жалғастырылатынын айтты. – Қандай кемшіліктер бар екенін, соның ішінде көліктер тұрағына қатысты мəселе туралы да білеміз, оның бəрі міндетті түрде шешіледі. Таяудағы мол жауын су
сорғы кəріздеріне қатысты түйткілдердің бар екенін көрсетті. Онымен де жұмыс жүргізу қажет. Сонымен қатар, балабақшалар мен мектептер салу мəселесіне де назар аудару керек. Қаланың əрі қарай даму келешегі ЭКСПО-2017 аумағы мен оның айналасындағы көшелер құрылысын, Сулы-жасыл желекті бульварды абаттандыру, жа-
ҚАЗАҚ ЕЛІНІҢ үлкен жанашыры еді Күні кеше Қазақстанның үлкен досы Түркияның эск-президенті Сүлеймен Демирел қайтыс болды. ҚР Президенті Н.Назарбаев Реджеп Ердоғанға көңіл айту жеделхатын жолдады. Онда түрік халқының ғана емес, барша түркі əлемінің мақтанышы болған, дүниежүзілік деңгейде кеңінен танымал саяси жəне мемлекет қайраткерінің өмірден озғаны туралы хабарды зор күйзеліспен қабылдағаны атап өтілген. «Мен Сүлеймен Демирелді адал əрі сенімді дос ретінде құрмет тұттым. Біз жиі кездесіп, пікір алмасып отырдық, көптеген игі бастамаларға жол аштық. Қазақстан халқы оны парасатты басшы, кемеңгер көсем, Қазақстан мен Түркия арасындағы бауырластық қарым-қатынастарға зор еңбек сіңірген тарихи қайраткерлер қатарындағы көрнекті тұлға ретінде əрдайым есте сақтайды», – делінген жеделхатта. Нұрсұлтан Назарбаев барша қазақстандықтардың жəне жеке өзінің атынан Р.Ердоғанға жəне бүкіл Түркия халқына шын ниетпен көңіл айтты. Сүлеймен Демирел (01.11.1924 17.06.2015) Түркияның Испарта провинциясы, Исламкой кентінде дүниеге келген. Түркияның мемлекет қайраткері, елдің тоғызыншы президенті. Ол түрік үкіметін 5 рет басқарып, Тұрғыт Озалдан кейін ел тізгінін 7 жыл ұстаған. Қазақстан мен Түркия арасында өте тығыз достық қарым-қатынас бар. Қазақстан өз тəуелсіздігін енді алған тұста Сүлеймен Демирел бастама көтеріп, Қазақстанға 1 миллиард доллар көлемінде несие алып береді. Аталған қаржы өзінде болмағандықтан, Түркия өзгеден қарыз алады. Егер Қазақстан мерзімінде төлей алмаса, өзіміз өтейміз деген уəде береді. Бұл қадам Қазақстанның нарықтық экономикаға көшудегі алғышарттарының бірі болды. Несие уақытында төленді. Осылайша Қазақстан француздардың, жапондардың, американдықтардың сеніміне кіреді. Елімізге шетелден инвестициялар тартылуына жол ашылады. Осыдан 23 жыл бұрын, яғни 1992 жылы Алматыда Қазақстан Республикасы-
ның Президенті Нұрсұлтан Назарбаев жəне Түркияның Премьер-Министрі Сүлеймен Демирель Бірлескен мазмұндамаға, ал, Үкiмет басшылары Өзара жəрдемдесу жəне инвестицияларды қорғау туралы келiсiмге қол қойды. 1992 жылдың қазан айында үкімет басшысы түрік инженерлерінің үздік технологиямен жабдықталған кемесіне «Алматы» атауын бергендігін хабарлап, Нұрсұлтан Назарбаевқа қоңырау шалады. Осыдан соң мемлекет басшысы сол кезде салынып жатқан ірі қонақ үйге «Анкара» атауын беру туралы шешім қабылдайды. 1997 жылы ашылған ол қонақ үй «Интерконтиненталь Алматы-Анкара» деген атау алады. Нұрсұлтан Назарбаев 1993 жылғы кездесу барысында екі елге бір университеттің аздық ететіндігін, ортақ академия құру керектігін айтады. Елбасының бұл ойын Сүлеймен Демирел де қостайды. Енді ол академия қайда болады деген сұраққа Назарбаев: «Халықтың салмағына қарасақ, сізде болуы керек, ал тарихтың салмағына қарасақ, бізде болуы керек. Басқаны айтпағанның өзінде, бүкіл түріктің рухани аталары Қорқыт пен Ясауи мазары қазақ жерінде ғой» дейді. Сүлеймен Демирельдің бұл уəжге: «Мұны түркітектес мемлекеттердің қайсысы болса да мойындайды» деп жауап қайтарады. Түркі академиясының халқының саны 70 миллионға жуықтайтын, бір кезде Осман империясының тұсында талай елді тітіретіп тұрған империя құрған Түркияда емес, тəуелсіздігін күні кеше ғана алған, өз еліндегі қазағының саны тоғыз миллионнан зорға асатын Қазақстанда құрылуы негізінен осылай шешілген болатын. ХХ ғасырдың соңындағы Еуропа қауіп-
сіздік жəне ынтымақтастық ұйымының соңғы бас қосуы Сүлеймен Демирелдің бастамасымен Ыстамбұлда өтіп, əлемдік тарихқа “Ыстамбұл саммиті” деп енді. Сүлеймен Демирел туыстас түркі халықтарының ынтымағы мен іс-қимыл бірлігін жетілдіріп, экономикалық, мəдени байланыстарын нығайтуға зор үлес қосты. Бұрынғы Кеңестік түркітілдес республикалар тəуелсіздіктерін алғаннан кейін алғашқы ресми сапарға Түркия премьерминистрі Сүлеймен Демирел бір неше айдан кейін шығады. Өзбекстаннан сапарын бастайтын ол Қырғызстан, Қазақстан, Тəжікстан, Түркіменстан жəне Əзірбайжанға барды. Əр елге 24 сағат уақыт бөлінеді. Сапарға нақты ұсыныстармен дайындалған бас министр түркітілдес республикалардан жыл сайын 10 мың студентті түрік жоғары оқу орындарына қабылдау шешімін шығарады. 1992 жылы 29 сəуір – 1 мамыр аралығында Сүлеймен Демирел ресми сапармен Қазақстанда болып, Қожа Ахмет Яссауи атындағы Түркістан мемлекеттік университетіне халықаралық қазақ-түрік университеті мəртебесін беру туралы бірлескен мазмұндамаға қол қойды. ҚР Президенті Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаевпен бірге университет қалашығының алғашқы іргетасын қалауға қатысты. Университет бауырлас екі ел арасындағы ынтымақтастықты дамыту мақсатында Н.Назарбаев жəне С. Демирелдің қатысуымен 1996 жылы 17 желтоқсан күні ашылған. Университет 2010-2011 оқу жылынан бастап өз жұмысын заманауи оқу-зерттеу құралдарымен жабдықталған «Smart Campus» қалашығында бастады. Бұл оқу кешені 7000-ға жуық студентті заманауи оқу орны жəне жатақханамен қамтамасыз ету үшін бой көтерген. Кампустағы 4 факультеттің дəрістері негізінен ағылшын жəне қазақ тілдерінде жүргізіледі. 17 гектар аумақта жайласқан жаңа оқу ғимараты өзінің 16 анфер лекция залы, 120 аудиториясы, 3 зерттеу орталығы, 8 компьютер бөлмесі, 2 интернет кафесі, 1 стадион, конференц-зал, медициналық пункт, заманауи оқу құралдары мен аса бай электронды ресурстармен жабдықталған 3 кітапхана бар. Университеттің ескі корпусы Торайғыров көшесінде болған еді. Ол ғимаратта қазір С. Демирел атындағы колледж орналасқан.
ңа саябақтар, соның ішінде 100 гектар аумақта Ботаникалық бақ салу жоспарын қамтиды. Бұл жұмыстардың барлығы еліміздің тура орталығында мүлде жаңа мегаполистің қалыптасуына негіз қалайды, ол барша қазақстандықтардың игілігіне қызмет ететін болады, – деді Мемлекет басшысы. Akorda.kz
ОРАЗА ҰСТАУ және НАМАЗ ОҚУ УАҚЫТЫНЫҢ КЕСТЕСІ 8-бетте
Тəуелсіз Қазақ елінің жаңа тарихында қайраткер-қаламгер тұғырында танылған замандастарымыздың қатарында жазушы Нағашыбек Қапалбекұлының есімін мақтанышпен айта аламыз. Ол қазіргі кезде халықаралық Жамбыл атындағы жəне республикалық Төле би қорлары, Қазақстан Журналистер одағы сыйлықтарының лауреаты. Сонымен бірге Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданының жəне Солтүстік Қазақстан облысы Айыртау ауданы Қарасай ауылының Құрметті азаматы, Халықаралық Экология Академиясының академигі. Оқырмандарының ыстық ықыласын иеленген көптеген кітаптары жарық көрген. Алғашқы əңгімелер жинағы «Еңлікгүл» (1980) кітабынан кейін «Дос жүрегі», «Таудан түскен тұман», «Қызыл елік», «Махаббатсыз өмір жоқ», «Жерошақтың түтіні», «Жамбыл ата», «Біздің ауыл тау жақта», «Мақыш балуан», «Ақ шымылдық», т.б. повестер мен əңгімелер жинақтары республикамыздағы жəне алыс-жақын шетелдердегі оқырмандарға кеңінен таралған. Қаламгердің «Қарасай-Қарасай!», «Киесі қызыл жолбарыс», «Қызыл жолбарысты Сарыбай би», «Ұлағатты үш ардақты», «Шамшырақ», т.б. тарихи-мəдени танымдық кітаптары да ғылыми-дерекнамалық құнды сипатымен маңызды. Қаламгер «Жамбыл əлемі» атты фотоальбомды, «Ата тағылымы», «Оспанханнан қалған сөз», «Іңкəр сезім-сыршыл əуен», «Қыз ғұмыр-жыр ғұмыр» жəне т.б. жинақтарды құрастырған. Драматургия саласында бір пьеса жазып, бірнеше телефильм мен видеофильмдерге сценарийлер жазған. Жазушылық шығармашылығы мен мəдени мұраны насихаттауды ұштастыруда өзі көп жылдар бойы директоры болған Республикалық Кітап музейінің іс-шаралары аясында ұйымдастырушылық талантымен танылды. Сөз арқауындағы көркем прозалық əңгімелері мен повестері негізінде жоғары оқу орындарын бітірушілерін дипломдық жұмыстары жазылып, шығармашылық зертханасы зерттеулердің тұрақты ғылыми айналымында қарастырылып жүр. (Жалғасы 5-бетте).
РАМАЗАН БІРЛІК АЙЫ
Қасиетті рамазан айы басталар алдында Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, Бас мүфти Ержан қажы Малғажыұлы халыққа үндеу жариялады. Онда бас мүфти көпшілік қауымды рамазан айының келуімен құттықтай отырып, бірқатар маңызды мəселелерге тоқталған. «Еліміз бойынша мешіттер мен медреселерде, діни оқу орындарында, қоғамдық орталарда қайырымдылық ак-
циялар, игі жобалар ұйымдастырылады», - дейді ол. Жəне баршамызды осы ізгі іс-шараларға атсалысуға шақырады. «Елбасы Ұлытау төрінде ұлт туралы, дін, тіл жайлы берген ұлағатты сұхбатында асыл дініміздің тұрмысы төмен жандарға көмектесу, бауырмал болу, үлкенді сыйлап, кішіге ізет көрсету сынды асыл құндылықтарын сөз еткені есімізде. Осындай ортақ игі амалдар жұртымызды жақсылыққа, ізгілік пен бірлікке ұйыстырады. Қасиетті айдың құрметі үшін халықтың тұрмыстық қажеттіліктеріне жеңілдік жасалып, Құдайы астар мен тойлар ауызашар уақытында ұйымдастырылса деген тілегімді білдіремін», - дейді бас мүфти. Ержан қажы Малғажыұлы барлық отандастарына ізгі тілектерін білдіре келіп, сауапты істердің көбейе беруіне, тəуелсіздігіміздің тұғыры биік болып, мемлекетіміздің мерейі арта беруіне тілектестік білдіреді. «Əділет-ақпарат».
Мереке құтты болсын, ақ халатты абзал жандар! «Денсаулық – зор байлық». Бұған ешкім де дау тудырмайды. «Қай жерің ауырса, жаның сол жеріңде» дегендей, əсіресе жан қиналып, тəн ауырғанда денсаулықтың қызметтен де, байлықтан да, мансап пен атақ-абыройдан да бөлекше бағалы екеніне көз жеткіземіз. Сондай қысылтаяң сəтте бізге ең əуелі ақ желеңді абзал жандардың көмек қолын созатыны белгілі. Адам жанының арашашысы болып табылатын олар біздің дертімізге дауа тауып, алғысымызды арқалау үшін ертелі-кеш еселі еңбек етеді. Адам өміріне тіршілік нəрін беру үшін
барын салатын дəрігерлер осылайша өмірге деген құлшынысымызды арттыра түседі. Ұстаздық ету барлық мамандықтың анасы болса, «медицина кəсібі – адамгершіліктің асылы» деп тегін айтылмаған. Дəрігерлердің
кəсіби мерекесі қарсаңында барлық оқырман атынан оларға алғыс жаудыра отырып, ол кісілердің өз əріптестеріне ақтарыла айтқан ізгі тілектерін де жариялағанды жөн көрдік. (Жалғасы 2-бетте).
Биыл Елорда күніне орай Астанада 70-тен астам шара өтеді
Тəртібі мықты елдің халқы да бейбіт болады
ЕЛ ТЫНЫСЫ
¦ÄIËÅÒ
20 маусым - Медицина қызметкерлерінің күні
№24 (227) 19.06.2015 жыл
23 маусым – Қазақстан полициясы күні
ГИППОКРАТ АНТЫНА АДАЛ БОЛАЙЫҚ! – Кез келген адам басы ауырып, балтыры сыздаса дəрігерге келеді. Бұдан біз меңгерген кəсіптің қаншалықты қастерлі екенін түсініп білу қиын емес. Дəрігерлер науқастардың дертіне дауа табу үшін дамыл таппай қызмет ететіні белгілі. Осы жолда олар Гиппократқа ант берген. Əрбір ақ желеңді өзінің кəсіби қызметін орындау кезінде Гиппократ антын берік ұстанып, талмай, тынбай тірлік етсе, біздің алар асуымыз бен бағындырар биігіміз көп болады. «Адам жанының арашашысы» деген асыл əрі ауыр міндетті арқалап жүрген біздерге қойылар талап өте жоғары. Осы жолда
мемлекет дəрігерлердің білім-біліктілігін үнемі арттыру үшін барлық мүмкіндіктерді қамтамасыз етіп отыр. Өз кезегінде біз облыстағы дəрігерлердің сол мүмкіндікті тиімді пайдаланып, алған білімін жергілікті тұрғындардың денсаулығын жақсартуға жұмсауын жолға қойып отырмыз. Бұл бағыттағы жұмыстар алдағы уақытта да жандана түсіп, өз жемісін беретін болады. «Дəрігердің үш қаруы бар: сөз, өсімдік жəне пышақ» деген. Бұдан дəрігерлердің науқастарға жүрекке жылы тиетін сөздер мен ізгі лебіздерді аямау қажеттігін терең түсінуге болады. Олар
- Дұрыс айтасыз, біздің бөлімінде тек тəжірибелі қызметкерлер жұмыс істейді. Бүгінде 13 жедел уəкіл өңіріміздегі ауыр санаттағы қылмыстарды ашумен айналысады. Біз тек кемінде 5 жыл аудандық ішкі істер бөлімдерінде қызмет атқарған полицейлерді ғана қызметке қабылдаймыз. Оларға қойылар талап та жоғары. Себебі, біздің қырағылымызға көп мəселе байланысты. - Нағыз полиция қызметкері қандай қасиеттерге ие болуы тиіс деп ойлайсыз? - Полиция қызметкерлері-қоғамдағы бірден бір тыныштық сақшылары. Сондықтан да, оларға артылатын жауапкершілік жүгі жоғары. Полиция қызметкері болу мен үшін абыройлы іс. Полиция қызметкері деген ұғымның мəні өте зор. Өйткені, тəртіп сақшылары бүгінгі
адамдардың мұңы мен назын аса бір шыдымдылықпен тыңдап, дертіне дауа болар ем-домды үлкен ілтипатпен орындауы керек. Емі шипалы, қолы жеңіл, мінезі жібек деп бағаланған дəрігерлерге кəсіби мереке қарсаңында осы бір талаптың үдесінен табылуын баса айта отырып, оларға ең əуелі мың байлықтың төресі саналатын – мықты денсаулық тілеймін. Əрбіріңіздің отбасыларыңызға береке, бақыт, толағай табыс молынан қона берсін. Сейітжамал ПАКЕЕВ, ОҚО Денсаулық сақтау басқармасының басшысы.
ӨМІР СЫЙЛАУДАН АРТЫҚ НЕ БАР?! Əлемде мың түрлі мамандық бар. Мен үшін солардың ішінде ең ардақтысы ол дəрігер. Өйткені, дəрігер жасқа да, жасамысқа да, адамзаттың бəріне көмек қолын созып, оларды ажалдан арашалап, өмірін ұзартуға себепкер болып жатады. «Жазым аяқ астында» деген. Бұл сөздің растығына Шымкент қалалық жедел медициналық көмек көрсету ауруханасына күтпеген оқыс оқиғалардан кейін келіп түскен науқастардың хал-жағдайын көргенде анық көз жеткізесің. Бір сəтте өне-бойын қорқыныш пен үрей билеген сол науқастарға шұғыл түрде сапалы да уақтылы медициналық көмек көрсетіп, өзінің де, жақын туыстарының да жүрегіндегі үзілгелі тұрған үмітті қайта жалғау ұлы іс дер едім. Əсіресе «батпандап кірген ауруынан» ақ желеңді жандардың көмегімен ем тапқандардың біздерге айтқан игі тілекке толы лебіздері мен алғыстары көңілімізді ерекше нұрландырып, қанаттандыра түседі. Осындайда өзіңнің адам жанының
арашашысы екеніңді толық сезініп, білесің, сол жолда аянбай тер төгіп, еңбек етудің өзі үлкен бақыт деп ойлаймын. Міне, осындай бақытқа қол жеткізген біздің дəрігерлердің халық сеніміне селкеу түсірмес үшін аянбай еңбек етіп, жасаған ем-домдарымыздың көңілге қонымды болуы жолында талмай жұмыс істейтінін бөле-жара атап өткім келеді. Құрметті əріптестер, айтулы мереке қарсаңында баршаңызға шын жүректен, ізгі ниетпен дүниедегі барлық игі жақсылықтарды тілеймін. Əрдайым жанымыздан көңілі жайсаң, жүрегі таза адамдар табыла бергей. Сонымен қатар, сіздерді кеше ғана басталған он екі айдың сұлтаны Рамазан айымен құттықтаймын. Барлық мұсылман үшін берекелі əрі кешірімі мол бұл күндерде еткен ниеттеріңіз бен, дұғатілектеріңіз қабыл болғай. Мəди БИГАЛИЕВ, Шымкент қалалық №2 жедел жəрдем ауруханасының бас дəрігері, м.ғ.д., профессор.
ӘР КҮНІМІЗ ОҢ ІСТЕРГЕ ТОЛЫ БОЛСЫН! Денсаулық сақшылары кезекті рет өздерінің төл мерекелерін тойлағалы отыр. Құрметті əріптестер! Біз меңгерген мамандық – аса құрметті. Өйткені, біздер адам сырқаттанып, қиналған қиын сəттерде жанынан табылып, өмірлік кредомыз «Гиппократ антын» орындаймыз. Оларға барынша мейіріммен қарап, емдеп, ақыл кеңестер ұсынамыз. Жанына жайлылық, жүзіне қуаныш сыйлаймыз. «Адам жанының арашашысы». Ақ халаттыларға қарата айтылған осы бір сөзде қаншама сый-құрмет, сенім, махаббат жатыр десеңізші... Иə, адам өмірін дəрігерлерсіз елестету қиын. Адам баласы дүние есігін ашып, іңгəлап өмірге келген сəттен бастап, дамып, қалыптасқанға дейін ақ желеңділердің емі мен ақыл кеңесіне жүгінеді. Бұдан дəрігердің ұлы мамандық екенін айқын аңғаруға болады.
Олар əрдайым ауруға қарсы тұрып, ел саулығын қалыптастырады. Кірбің шалған көңілдерге ерік-жігер сыйлап, адамдардың өмірге деген қызығушылығын арттырып, жақсылыққа ұмсындырады. Адамдардың жан жарасы мен тəн жарасын емдеуде осындай асқан шеберлікті бойына сіңірген барлық əріптестерімді айтулы мерекесімен құттықтай отырып, оларға бақытты, баянды ғұмыр тілеймін. Əрбір күніміз оң істерге толы болсын. Өне бойымыздан табандылық, төзімділік, мейірім, адалдық, адамгершілік, жауапкершілік сынды жақұт қасиеттер жоғалмасын. Бірлігіміз берік болсын. Гүлнəр ҚҰРМАНБЕКОВА, Шымкент қалалық жедел-жəрдем станциясының бас дəрігері, Шымкент қалалық мəслихатының депутаты.
ЕРТЕ АНЫҚТАЛСА ЕМ ҚОНБАЙТЫН АУРУ ЖОҚ Кез келген мемлекеттің басты байлығы адамдар. Осыған орай олардың денсаулығын сақтау, саламатты өмір салтын қалыптастыру бағытында тұрақты жұмыс жүргізіліп келе жатқаны белгілі. Уақыт талабына сай жалпы аурулармен бірге жеке науқас түрі бойынша ем жүргізетін мамандандырылған медицина орталықтары бар. Соның бірі біздің облыстық онкологиялық аурухана. Жасыратыны жоқ, біз күрделі ауру түрімен күрес жүргіземіз. Бірақ, есте болатын бір нəрсе, қандай аурудың да емі бар. Ол үшін, əрине, дəрігер мен науқас,бірге əрекет етуі керек. Мəселен қатерлі ісік ауруларының бірінші,
екінші сатысымен күрес жүргізу кезінде одан құлан таза айығу мүмкіндігі мол. Ал одан кейінгі сатыда емдеу дəрігер үшін де, адам үшін де қиынға түседі. Бұл ретте ауруды ерте анықтаудың маңызы зор екенін айтқым келеді. Осы үшін де елімізде қатерлі ауру түрлеріне нəтижелі ем көрсету үшін скринигтік тексерулер жолға қойылған. Осы арқылы біз ауруды ушығып кетпей тұрғанда анықтап, ем-домды ерте бастауға ұмтыламыз. Бұл орайда көпшіліктің де сергек болғаны, яғни, профилактика мəселесіне мəн бергені жөн. Қазір аурудан қорқатын заман емес. Кез келген ауруды емдейтін маман дəрігерлер де, дəрі-дəрмектер де
жеткілікті. Сондықтан ауруханаға келуден қорқудың, ауыра қалған жағдайда сары уайымға салынудың қажеті жоқ. Біз бірге əрекет етсек кез келген науқасты жеңіп шығамыз. Науқасты емдеуде дəрігердің атқаратын рөлі үлкен. Ол өзінің біліктілігімен де, жанашырлығымен де аурудың тез жазылуына көмектесе алады. Осындай аса қажетті əрі абыройлы мамандықты меңгерген əріптестерімді кəсіби мерекелерімен шын жүректен құттықтап, баршасына бақыт тілеймін. Нұрғали ОРМАНОВ, ОҚО Онкологиялық диспансерінің бас дəрігері.
ЖАУАПКЕРШІЛІК ЖОҒАЛМАСЫН! Соңғы кездері облысымызда жергілікті жерлердегі емдеу мекемелерін дамытуға да ерекше көңіл бөлініп келеді. Экономикалық қиыншылық кезеңінде қысқарып кеткен немесе жабылып қалған дəрігерлік пункттер қайта ашылуда. Сондай-ақ, аудандық, қалалық аурухана, емханалардың да материалдық-техникалық жағдайы жақсара түсуде. Қазір бұрынғыдай науқас адамдардың облысқа, көрші елдерге шапқылауы азайған. Шымкентте өте күрделі операциялар жасалып жатса, шардаралық медицина мекемелері де қарап отырған жоқ, даму жолында. Шардара ауданы тұрғындарының жалпы саны бүгінде 80 мыңнан асты. Демографиясы жақсы. Соған байланысты аудандық емханаға көмек сұрай келетіндер де аз емес. Біз қолдан келген көмегімізді аямаймыз.
Жергілікті дəрігерлер жан-жақты болуы тиіс. Кейде алыс ауылдардан келген науқастарға ем-дом көрсету ғана аз. Оларға жанашырлықта керек. Сондай-ақ, саламатты өмір салты туралы əңгіме өткізудің мəнісі зор. Əсіресе бала күту, оның денсаулығын сақтау жəне нығайту барысында жанашырлық пен жұмыс істеуіміз керек. Көпшілік бізді жақсы таниды, біз олардың көбісін білеміз. Осыған орай жауапкершілігіміз де арта түседі. Қалың көпшіліктің арасында уақытпен санаспай еңбек етіп жүрген əріптестерді бүгінгі кəсіби мерекелерімен құттықтай отырып, оларға зор денсаулық, бақыт, абырой тілеймін. Жанар ОСПАНОВА, Шардара аудандық емханасының бас дəрігері, медицина ғылымдарының кандидаты.
БІЛІКТІ ДӘРІГЕРЛЕР ЖЕТЕРЛІК Экономикасы дамып, əлеуеті артқан мемлекетіміздің бала денсаулығына ерекше көңіл бөліп келе жатқаны қуантады. Соның бір мысалы біздің облыстық балалар ауруханасы десек болар. Аурухана ғимараты уақыт талабына сай салынып, барлық жағдайлар жасалған. Білікті дəрігерлер де жетерлік. Облыстың барлық аудан, қалаларынан келетін ауру балаларды қабылдаймыз. Жазылып шығады. Алайда, «ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде» деген сөз бар емес пе? Бізде осы қағидаға сай балаларға, əсіресе олардың ата-аналарына профилактика туралы, саламатты өмір салтын ұстану
жайында үнемі айтып, кеңес беріп отырамыз. Оңтүстік Қазақстан облысы демографиялық көрсеткіші жөнінен республикада алдыңғы орында тұрады. Бізде балалар көп. Өсім жақсы. Осы бір мемлекеттік маңызды істе біздің дəрігерлердің де үлесі мол деп айтуға əбден болады. Өйткені соңғы кездері балалар арасындағы өлім-жітім көрсеткіші едəуір кемуде. Сондай-ақ, іштен туа біткен ақаулармен дүние есігін ашқан сəбилерді емдеу бойынша да жақсы көрсеткіштерге қол жеткізудеміз. Кез келген мемлекеттің басты
байлығы адамдар, əсіресе балалар. Отбасын балаларсыз көзге елестету қиын. Осыны түсінетін дəрігерлер бүгінде көпшіліктің құрметіне бөленуде. Атап айтсақ, Избасов Қайрат, Имаш Қайрат, Сидорова Галина, Байсалов Алмат, Амиров Рафик, Тойғайбеков Əлібек, Өсербаев Асхат, Бегманов Тимур жəне т.б. Олар көп. Бəрін айтып жатпайын. Бүгінгі кəсіби мереке күні олардың баршасына жақсылықтар тілеймін. Абыройлары артып, еңбектері жана берсін! Болат НҰСҚАБАЕВ, ОҚО балалар ауруханасы бас дəрігерінің орынбасары.
ЖҰМЫСЫМЫЗ ЖЕМІСТІ БОЛСЫН! Түркістан – көне, сонымен бірге жедел өсіп, дамып келе жатқан болашағы зор қала. Бұл аймақта тұрғындар санының табиғи өсімі қай кезде де жоғары болғаны белгілі. Еліміз тəуелсіздік алғаннан кейін көне шаһардың екінші тынысы ашылды. «Екінші Мекке» атанған қала білім, ғылым ордасына да айналды. Қазақ түрік халықаралық университетінің ашылуы, жастар санын күрт арттырумен ғана шектеліп қалған жоқ, жауапкершілікті де күшейтті. Дəрігерлердің де басқаша, жаңаша жұмыс істеуін қажет етті. Өйткені бізге
емделуге келетіндердің арасында осында жұмыс істейтін шетелдік мамандар, əр елден келген студенттер де бар. Бұл бізге артылар жауапкершілік жүгін еселей түсері сөзсіз. Осы ретте бізде адам өмірін ұзартып, науқастардың сауығуына үміт беретін білікті дəрігерлердің жетерлік екенін бөле жара айтқым келеді. Өз кезегінде олар халықтың денсаулығын қорғап, салауатты өмір салтын насихаттауда адал еңбек етіп, жергілікті жұрттың алғысына бөленуде. Мұндай талаптың үдесінен табылу
E-mail: adilet.media@mail.ru
үлкен табандылықты қажет ететінін сіз бен біз жақсы түсінеміз. Халық сенімін жоғалтпау үшін жанталаса жұмыс істейтін барлық əріптестерімді кəсіби мерекемен құттықтай отырып, оларға мықты денсаулық, қажымас қайрат, баянды бақыт пен шат-шадыман қуаныш тілеймін. Халық денсаулығын сақтау мен нығайту мақсатындағы біздің жұмысымыз əрдайым жемісті болсын. Гауһар ҚҰРМАНБЕКОВА, Түркістан қалалық емханасының бас дəрігері.
2
Сәкен ҚОЖАМҰРАТОВ, ОҚО ІІД Криминалды полиция басқармасы жеке тұлғаларға қарсы жасалған қылмыстарды ашу бөлімінің бастығы, полиция подполковнигі:
«САҚШЫНЫҢ ӘР КҮНІ – ЕРЛІК» Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаев 2007 жылы 5 маусымдағы Жарлығымен 23 маусымды – Полиция күні деп бекіткені баршамызға аян. Қазақстан полициясы күні – осы жауапты қызметті жолға қоюдың басықасында болғандарға, сала ардагерлеріне жəне бүгінде осы сапта еңбек етіп жүргендерге отандастарымыздың ризашылық пен алғыс сезімдерін білдіру күні болып табылады. Жалпы, ішкі істер органдары жеке жəне заңды тұлғалардың, қоғамның қауіпсіздігін, құқықтық тəртібін қорғауды қамтамасыз етуде маңызды институт болып саналады. Сол себепті де тəртіп сақшыларының мəртебелі қызметі қай уақытта болмасын жауапты əрі қажетті мамандық болып қала бермек. Еліміз үшін маңызы зор мереке қарсаңында осынау қиын да жауапты қызмет жолында абыройлы еңбек етіп келе жатқан жандардың бірі, ОҚО ІІД Криминалды полиция басқармасы жеке тұлғаларға қарсы жасалған қылмыстарды ашу бөлімінің бастығы, полиция подполковнигі Сəкен ҚОЖАМҰРАТОВПЕН сұхбаттасудың сəті түскен еді. - Сəкен Сəбитханұлы, полиция қызметінің оңай саласы болмайтыны анық. Алайда, сіз басқарып отырған бөлім басқаларға қарағанда өте ауыр деп айтсақ қателеспейміз. Себебі, сіздер қасақана кісі өлтіру, денсаулыққа ауыр зиян келтіру, зорлау жəне бұзақылық сынды ауыр қылмыстарды ашумен айналысасыздар. Осы қылмыстар бойынша Оңтүстік өңірінің бүгінгі жағдайы қандай? - Иə, полиция қызметінің оңай жолы жоқ. Адам өмірі мен тағдырына тікелей қатысы бар үлгілі тəртіп сақшысы болу жауапты іс. Осыған орай, жылдан-жылға бізге қойылар талап та күшейіп келеді. Демек, полиция қызметіне тек «сен тұр, мен атайын» деген азаматтар ғана қабылданады деген сөз. Себебі, ауыр қылмыстарды ашу екінің бірінің қолынан келе бермейтін шаруа. Облысымыздың криминогендік жағдайына келер болсам, ҚР Қылмыстық Кодексінің 93-бабы яғни, қасақана кісі өлтіру бойынша жыл басынан бері 49 дəйек тіркеліп, оның 94,6%-ы 106-бап бойынша 56 дəйек тіркеліп, 100%-ы, 150 зорлау дəйегі тіркеліп, оның да 100%-ы, бұзақылық қылмыс бойынша жыл басынан бері 916 дəйек тіркеліп, 76,4%-ы ашылды. - Осындай ауыр қылмыстарды ашу үшін ең білікті тəртіп сақшыларын жұмылдыратын шығарсыздар? Жалпы, кадр мəселесі қалай қарастырылған?
қоғамның айнасы. Тəртібі мықты елдің халқы да бейбіт болатынын тарихтан білеміз. Əділін айту керек, бүгінде парасатты, үлгілі, қырағы полицейлер жетерлік. Мəселен, ағымдағы жылдың көктемінде Шымкент қаласындағы 8-мөлтек ауданында жасы 50-ден асқан əйел азаматының денесі табылды. Жүргізілген шұғыл іс-шарасының нəтижесінде жəбірленушіні пышақтап өлтіргені анықталды. Қылмыскерді ұстау үшін біз бар күшімізді салдық. Қылмыс болған үйдің 5 қабатында тұратын əйелдің көңілдесі күдікті болып табылды. Ол Өзбекстан азаматы болатын. Күдіктіні құрықтауға ОҚО ІІД Шымкент ҚІІБ Абай ПБ криминалды полиция бөлімі бастығының орынбасары Ауесбай Сүгіров пен оның қызметкері Дəулет Үненбаев Өзбекстанға аттанады. Төгілген тердің арқасында біздің қызметкерлер күдіктіні қолға түсіреді. Кейін анықталғандай күдікті азамат Өзбекстанның тəртіп сақшыларынан да қашып жүрген екен. Ол Шымкентте жасаған қылмысын қаңтар айында Өзбекстанда да жасапты. Бірақ күдікті бұл жолы екі бірдей қарияны мерт қылыпты. Осылайша біздің тəртіп сақшыларымыз Шымкент қаласында орын алған қылмысты ашып қана қоймай, көршілес Өзбекстан Республикасында болған қылмысқа қатысты күдіктіні қолға түсірді. Міне, бізде алғыр да жігерлі полицейлердің жетіп жатқанына бұл бір ғана мысал. Меніңше, тəртіп сақшысының əр күні – ерлік. Себебі, қоғам тыныштығын орнату нар азаматтардың қолынан ғана келеді. - Осынау кəсіби мерекелеріңіздің қарсаңында өз əріптестеріңізге қандай тілек айтар едіңіз? - ҚР Президенті Нұрсұлтан Назарбаев «Адамдар полиция қызметкерлерін өздерінің қорғаушысы ретінде танып, өз қауіпсіздіктерін сезінуі тиіс» деп атап көрсеткен болатын. Бұл халық алдында адал қызмет етуге ант берген қатардағы əрбір тəртіп сақшысына үлкен жауапкершілік жүктейді. Өйткені, еліміз үшін адам өмірінің қауіпсіздігі қашанда басты назарда екені белгілі. Осыған орай, барлық полиция қызметкерлерін кəсіби мерекелерімен құттықтағым келеді. Əріптестеріме «қиындығы мен жауапкершілігі мол қызметтеріңізді атқаруда абыройға жетулеріңізге тілектеспін! Дендеріңізге саулық, отбасыларыңызға амандық тілеймін!» дегім келеді. - Сізді де кəсіби мерекеңізбен шын жүректен құттықтап, Отанымыздың игілігі жолында кəсіби шеберлікпен адал қызмет ете беруіңізге тілектеспіз! Сұхбаттасқан: Еркеғали БЕКНАЗАР.
ХАБАРЛАНДЫРУ «Халықты əлеуметтік қорғау саласындағы мемлекеттік көрсетілетін қызметтер стандарттарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 11 наурыздағы № 217 қаулысына сəйкес: · Уəкілетті ұйымнан зейнетақы төлемдерін тағайындау мемлекеттік көрсетілетін қызметті, қызмет алушы Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталығына (бұдан əрі - ЗТМО) жүгінеді,ал зейнетақы төлемдерін тағайындау туралы ақпарат беру бөлігінде), www.egov.kz «Электрондық үкімет» веб-порталы (бұдан əрі – портал ЭҮП), Халыққа қызмет көрсету орталыгы (бұдан əрі - ХҚКО) арқылы жүзеге асырылады. · Уəкілетті ұйымнан мемлекеттік Уəкілетті базалық зейнетақы төлемін тағайындау үшін мемлекеттік көрсетілетін қызметті қызмет алушыға ЗТМО, ХҚКО, ЭҮП арқылы жүзеге асырылады. · Уəкілетті ұйымнан мүгедектігі бойынша, асыраушысынан айырылу жағдайы бойынша жəне жасына байланысты мемлекеттік əлеуметтік жəрдемақылар тағайындау үшін мемлекеттік көрсетілетін қызметті, қызмет алушыға ЗТМО, ХҚКО арқылы жүзеге асырылады. · Уəкілетті ұйымнан мемлекеттік арнайы жəрдемақылар тағайындау үшін мемлекеттік көрсетілетін қызметті, қызмет алушыға ЗТМО, ХҚКО арқылы жүзеге асырылады. · Уəкілетті ұйымнан еңбек ету қабілетінен айырылу, асыраушысынан айырылу, жұмысынан айырылуына байланысты табысынан айырылу əлеуметтік тəуекелдер жағдайларына əлеуметтік төлемдер тағайындау үшін мемлекеттік көрсетілетін қызметті, қызмет алушыға ЗТМО, ХҚКО арқылы жүзеге асырылады. · Уəкілетті ұйымнан жүктілікке жəне босануға байланысты табысынан айырылу, жаңа туған баланы асырап алуға байланысты табысынан айырылу, бала бір жасқа толғанға дейін оның күтіміне байланысты табысынан айырылу əлеуметтік тəуекелдер жағдайларына əлеуметтік төлемдер тағайындау үшін мемлекеттік көрсетілетін қызметті, қызмет алушыға ЗТМО арқылы жүзеге асырылады. · Уəкілетті ұйымнан бала туғанда берілетін жəне бір жасқа дейінгі бала күтімі жөніндегі жəрдемақыларды тағайындау үшін мемлекеттік көрсетілетін қызметті, қызметалушыға ЗТМО, ХҚКО, ЭҮП) арқылы жүзеге асырылады. · Уəкілетті ұйымнан арнаулы мемлекеттік жəрдемақы тағайындау үшін мемлекеттік көрсетілетін қызметті, қызмет алушыға ЗТМО, ХҚКО арқылы жүзеге асырылады. · Уəкілетті ұйымнан мүгедек баланы тəрбиелеп отырған анаға немесе əкеге, бала асырап алушыға, қорғаншыға (қамқоршыға) жəрдемақы тағайындау үшін мемлекеттік көрсетілетін қызметті қызмет алушыға ЗТМО, ХҚКО арқылы жүзеге асырылады. · Уəкілетті ұйымнан жерлеуге арналған біржолғы төлем тағайындау үшін мемлекеттік көрсетілетін қызметті, қызмет алушыға ЗТМО арқылы жүзеге асырылады. Облыстық филиал ғимаратында орнатылған сенім телефондары; 99-89-09; 53-99-16 Назира МУСАЕВА, Шымкент қаласы Мемлекеттік зейнетақы төлем орталығының Еңбекші аудандық бөлімшесінің бастығы.
¦ÄIËÅÒ
АЙТПАЙЫН ДЕСЕҢ...
Жаһандық діни үнқатысу алаңына айналған Астана қаласында сонау 2003 жылдан бері əр үш жыл сайын Əлемдік жəне дəстүрлі дін лидерлерінің съезі өткізіліп келеді. Қазақстанның осынау бастамасы əлемдік қауымдастық пен халықаралық ұйымдар тарапынан жоғары бағаға ие болып отыр. Бұған дəлел - осы аптада бесінші рет өткізілген жаһандық жиынға əлемнің беделді тұлғасы, Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы Пан Ги Мунның қатысуы болса керек.
жетілдіруге жəрдемдесуге, БАҚ-ты дінаралық өшпенділіктің отын жағу үшін пайдалану тəжірибесін тоқтатуға шақырады. Айта кетерлігі, жиынның қорытынды пленарлық отырысында Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев қатысып, екі өтімді ұсыныс жасады. Оның бірі Бейбітшілік пен келісім музейін ашу. Жаңа музейде съездің адамзаттың даму проблемалары бойынша бірлескен шешімдер шығару тəжірибесі жинақталып, талдануы қажет. Бейбітшілік жəне келісім музейі сонымен бірге Съездің ғылыми мекемесі болады, ол діндер мен мəдениеттер диалогының тарихын зерттеумен, діни форумдарда жария етілген
Баспасөз есе қайтару құралы емес
ынталандыруымыз керек деп санаймын!» деді Н. Назарбаев. Айта кетерлігі, Əлемдік жəне дəстүрлі діндер лидерлерінің VI съезі 2018 жылы Астанада өтетін болды.
Үкімет Калачи ахуалы мен киіктің қырылу себебіне мейлінше ден қоятын болады Осы аптада Ақордада Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың төрағалығымен Қауіпсіздік кеңесінің отырысы өтті. Отырыс негізінен еліміздегі экологиялық қауіпсіздік мəселелеріне арналып, қоршаған ортаны
етудің маңыздылығын атап өтті. «Калачи ауылындағы құбылыстың себебі неден екенін əлі ешкім дұрыстап түсіндірген жоқ. Құзырлы органдар жағдайды анықтай алмаса, қажетті сарапшылары жоқ болса, онда шетелдіктерді шақырып, бұл істі соларға тапсыруы керек еді», - деді Мемлекет басшысы. Мемлекет басшысы Үкімет пен жергілікті атқарушы органдар Қазақстанды орнықты дамыту жөніндегі міндеттерді орындаумен қатар жануарлар мен өсімдік əлемінің биоалуандығын сақтауды қамтамасыз етуге, соның ішінде бірқатар облыстардағы киіктің жаппай қырылуының басты себептерін анықтауға міндетті екенін айтты. «Əрқилы
№24 (227) 19.06.2015 жыл
3
Ұлттық бірыңғай тестілеудің жалпылама қорытындысын шығарды. Басқаға қандай болғаны белгісіз, бірақ Білім жəне ғылым министрлігі биылғы Ұлттық бірыңғай тестілеуді сəтті өтті деп санайтынын жеткізді. Бақсақ, ҰБТ төңірегінде əңгіме толастамай тұрғанына қарамастан, биылғы көрсеткіш біршама жақсарған. Мəселен, биыл 124 мың 346 мектеп бітіруші түлектерден 84 мың 248 бала қазақ тілінде бітірді, бұл - 70 пайыз. Қырық мыңнан астамы орыс тілінде бітірген. ҰБТ-ға өтініш берген 87 мың 783 бітірушілерден 82 мың 865 оқушы бірыңғай тестілеуге қатысыпты, бұл 94,4 пайызға тең. Ал «Алтын белгіні» растаған балалар саны он пайызға өскен екен. «Бұл біз үшін өте жағымды жаңалық. Ұлттық бірыңғай тестілеу арқылы «Алтын белгіге» 4 мың 397 үміткердің 52 пайызы өздерінің деңгейін растады. Бұл көрсеткіш былтырғы жылы 42,2 пайыз болатын. 2 мың
ЕЛ ҮКІМЕТІ КИІКТЕРДІҢ ЖАППАЙ ҚЫРЫЛУ СЕБЕПТЕРІН АНЫҚТАУҒА МІНДЕТТЕЛДІ
Биылғы басқосудың тақырыбы «Дін лидерлері мен саяси қайраткерлердің бейбітшілік жəне даму жолындағы үнқатысуы» деп аталды. Тақырыптың жаһандылығында, адамзат үшін өзектілігінде сөз жоқ. Өйткені, діннің негізгі мақсаты адамдарды адамдықтан ажыратпау болса, дені дұрыс саясаткерлердің мақсаты қателеспеу, қателесіп адамзатты арандатпау. Оның үстіне діннің атын жамылып, айуандыққа барып жатқандардың əрекеті жаға ұстатып жатқан тұста, сөз саптайтындар от үстіне май құйып, қақтығысты жалаңдата түскен тұста бəріне төзімділік танытып, кекпен емес, кешіріммен қарап, тағаттылық таныту нағыз дінбасының, нағыз саясаткердің ісі болатыны түсінікті. Тағаттылық танытып қана қоймай, түрлі тарапқа толерантты болу да маңызды. Ал ол үшін диалог керек, дін өкілдері бір бірін тыңдауы үшін алдымен еститін болуы керек. Сондықтан да, бүгінгі тез құбылып, алмағайыптарға төтеп беруден қалып бара жатқан заманда Əлемдік жəне дəстүрлі діндер лидерлерінің съезін өткізу мейлінше маңызды. Астана төрінде екі күнге ұласа өткен бұл жиында дін мен саясат ісіндегі көптеген танымал тұлғалар диалог алаңына шығып, ұсыныс айтты. Пікірлер пайымдалып, ортаға ұсынымдар түсіп, ақыры ол жинақталып арнайы декларация ретінде бекітілді. Декларацияда дін лидерлері əлемнің əр түкпіріндегі əскери қақтығыстарға қатысып жүрген тараптарды жанжалды тоқтатып, бітімге келіп, келіссөздер арқылы зорлықзомбылықты доғару, бейбіт тұрғындарды қорғау мен барша қайшылықтарды бейбіт шешу жөніндегі келісімді даярлауға шақырады. Сонымен қатар, Съезге қатысушылар саяси қайшылықтарды шешуде күш қолдану əдістерінен табанды түрде бас тартуға, қазіргі заманғы əлемде сенімсіздіктің артуын тоқтатуға, өзара санкцияларды доғаруға, сондай-ақ бейбітшілік пен тұрақты даму үшін рухани жəне саяси қайраткерлер арасында өзара іс-қимылдың жаңа тетіктерін іздестіруге үндейді. Декларацияда əлемдік жəне дəстүрлі діндерге бірдей сыйластықты қамтамасыз ету мəселесі атап өтілген. Мұнымен қоса онда өшпенділік пен зорлық-зомбылықты тудыруға бағытталған арандатуларға қарсы тұру, сондай-ақ экстремизмге жəне лаңкестікке қарсы іс-қимыл бойынша күшжігерге қолдау жасау мəселесі қамтылған. Атап айтқанда қатысушылар Съездің БҰҰмен, қауіпсіздік саласында халықаралық ұйымдармен бұдан ары қарайғы өзара ісқимылын дамытуға, жастардың білімін
барлық ізгі идеяларды насихаттаумен айналысады. Екіншіден, Қазақстан Президенті «Рухани татулық пен келісімді дамытуға жəне нығайтуға қосқан үлесі үшін» сыйлығын жəне съезге қатысушы көрнекті тұлғаларға арналған Құрмет белгісін тағайындауды ұсынды. «Діндер мен мəдениеттердің диалогына еңбек сіңіріп жүргендерді, руханилықтың, діндер мен этностар арасында толерантты қарым-қатынастардың аса құнды үлгілерін жасаушыларды, конфессияаралық диалогты дамытуға қамқорлық танытушыларды
қорғау саласындағы қабылданып жатқан шаралар талқыға түскен болатын. Алқалы жиында Мемлекет басшысы Қазақстанның экологиялық ахуалымен тікелей қатысы бар əрі қоғамда үлкен дүрбелең тудырған екі мəселеге баса назар аударды. Оның бірі Ақмола облысындағы Калачи жəне Батыс Қазақстан облысындағы Березовка ауылдары тұрғындарының денсаулығын қорғауға қатысты болып отыр. Елбасы осы екі өңірдегі мəселені тездетіп реттеу туралы тапсырма жүктеді. Халықтың өздері тұратын өңірдегі экологиялық ахуал туралы ақпаратқа еркін қолы жетуін қамтамасыз
болжамдар мен қарама-қайшы пікірлер айтылуда. Ол дегенің бұл бағытта мүлде жөнсіздік орын алып отырғанын, тиісті мамандардың жоқтығын, осындай жағдайға əкеп соқтырған жайттарды анықтай алмағандықты білдіреді», - деді Елбасы. Шындығында, Қазақстандағы киіктер қырылуын ұлт басына түскен үлкен апат ретінде қарастыруға болатын еді. Өйткені, соңғы жылдары əупірімдеп жүріп басын көбейтіп жатырмыз деп жүргенде аяқ астынан бір-екі аптаның ішінде 120 мыңнан астам киік қырылып қалды. «Қазақстанның экологиялық жұмбағы» деп халықаралық деңгейде назар аударылып жатқан осы апаттың себебі əлі де толыққанды анықталған емес. Айта кетейік, соңғы 5 жылда Қазақстанда киіктер үш рет жаппай қырылыпты. Ол жағдай 2010 жылы Батыс Қазақстан, 2013 жылы Ақмола жəне Қарағанды облыстарында орын алған. Ал биыл осы таяуда ғана Ақтөбе, Қостанай жəне Ақмола облыстарында ақбөкендер апаты əбден асқынып, шырқау шегіне жетті. Осыған байланысты ел ішінде түрлі алып-қашпа əңгімелер де айтылуда. Қалай болғанда да, киіктердің жаппай қырылу себептері əлі толық анықталып болған жоқ. Сондықтан да, Елбасы Қауіпсіздік кеңесінің деңгейінде осы мəселеге назар аударып отыр. Бұдан бөлек, Кеңесте Президент табиғат қорғау саласындағы саясат ресурс үнемдеу, шаруашылық қызметінің барлық саласында қалдықсыз технологияларды енгізу мəселелерін шешу ісіне бизнесті ынталандырып, кеңінен тартуға бағытталуы тиістігін жеткізді. Мемлекет басшысы қоршаған ортаның ахуалын мониторингілеу, экология саласындағы қатерлерді алдын ала анықтау үшін Жерді қашықтан зондтайтын, 2014 жылы іске қосылған қазақстандық екі ғарыш аппаратын тиімді пайдаланудың маңыздылығына тоқталды. Талқылау қорытындысы бойынша Қазақстан Президенті Үкіметке бірқатар нақты тапсырма беріп, олардың орындалуын бақылауды Қауіпсіздік кеңесінің Хатшылығына жүктеді.
Биылғы ҰБТ сәтті өтті ме?
205 бала «Алтын белгісін» растаған. Сосын биыл ҰБТ бойынша орташа балл 2,6 пайызға көтеріліп, 79,5 балды құрады, бұл көрсеткіш былтыр 76,9 пайызды құраған болатын. Ұлттық бірыңғай тестілеу енгізілгеннен бергі тағы бір жағымды жаңалық қазақ жəне орыс тіліндегі бітірушілердің білім сапаларының айырмашылығы жақындай түсті, бұл 1 пайызды құрайды жəне теңесті деуге де болады. Былтырғы жылы бұл айырмашылықтың арасы 7 пайыз еді, сондықтан да қазақ тіліндегі мектеп саны ғана емес, сапасы да артып келе жатыр. Бұл - біз үшін аса қуанышты жағдай», - деді Білім жəне ғылым министрлігінің Білім беру мен ғылым саласын қадағалау комитетінің төрағасы Саят Нүсіпов. Оның айтуынша, биылғы Ұлттық бірыңғай тестілеу қорытындысы бойынша бес оқушы 125 балл алды. Былтыр бұндай дəрежеге жеткендер саны төртеу болатын. Ал 100 балдан жоғары алғандар тестілеуге қатысқан мектеп бітірушілердің жалпы санының 17,4 пайызын құрап отыр. Ол былтырға қарағанда 2,4 пайызға артып, жалпы саны 14 мың 420 балаға жеткен. Сонымен қатар, жоғары оқу орындарына түсу үшін шекті балды еңсергендер саны бес пайызға өсті. Бұл көрсеткіш 2014 жылы - 77 пайыз болса, 2015 жылы 82 пайызға жетіп отыр. Айта кетерлігі, министрлік өңірлердегі Ұлттық бірыңғай тестілеуді бағалаудың тың тəсіліне биылдан бастап көшкен болатын. «ҰБТ индексі» аталатын осынау композиттік индексі бойынша биыл Астана қаласы бірінші орын алды. «ҰБТ қорытындыларын біз бұған дейін облыстарға орташа балл қойып, сол арқылы білім деңгейін анықтап келгенбіз. Биыл біз алғаш рет композиттік индексті енгізіп отырмыз. Бұдан былай «ҰБТ индексі» деп аталатын бұл көрсеткіш ешқандай да облыстардың, мектептердің рейтингін білдірмейді. Өйткені, тəжірибеден белгілі, рейтинг қуғандар бір бірімен «жарысқа» түсіп кеткен болатын. Ал жаңа индекс үш бөліктен тұрады, бұлар, біріншіден, өңірдегі ҰБТ бойынша орташа балл. Екіншіден, бітірушілердің жалпы санының ҰБТ қатысушыларға үлес салмағы. Үшіншіден, тіркелген бұзушылықтар көрсеткіші», - деді комитет басшысы.
Осы аптаның жұмасында Білім жəне ғылым министрлігінің өкілдері биылғы
Қанат МƏМЕТҚАЗЫҰЛЫ
АЗҒАН ЖАНҒА ЖЫН ЖОЛДАС
Күйе берсін күншілдер күйігінде...
«Қарға қарғаның көзін шұқымайды» деген. Бұл бір терінің пұшпағын илеп жүргендердің өз араларында мүлт жіберген қателіктерін дүйім елге жария етпей-ақ, ішінара олқылықтың орнын толтырып, оң шешім шығаруын білдіреді. Əдетте мұндай ұстанымды ұстамайтындарға «іштен шыққан жау жаман» деп баға берген. Өкінішке қарай, əділдіктің ақ туын берік ұстап, Елбасының саясатын қоғам арасында кеңінен насихаттап, экономика, мəдениет, денсаулық, əлеумет, спорт жəне т.б салаларда болып жатқан жаңалықтарды жалпақ жұртқа жүйелі түрде хабардар етіп келе жатқан «Əділет» ұлттық апталығы газетін кейбір əріптестеріміздің барынша аяқтан шалу əрекетіне барып жүргенін несіне жасырып жабамыз?
Өз кезегінде олар басылым президенті Қуанышбек Ботабекті тауынан шағып, еңсесін түсіру үшін кезінде «Əділет» газетінің суын ішіп, нанын жеп, сол арқылы шиеттей бала-шағасына талғажау тапса да «су ішкен құдығына түкіргеннің» керін киіп, жалғанды жалпағынан басқан дерек-дəйектерден тұратын, арзан сөзден құралған мақалаларды түрлі газет бетіне жарыса жазуда. Қалам мен қағаз киесінен қорықпай, əйтеуір көрбай, жербайды жазғанын үлкен бір «ерлік» деп санауда. Алайда, «Əділет» өздерін нағыз ер санағандардың бұл ісіне міз бақпады. «Күйе берсін күншілдер күйігінде... Мен өлемін өзімнің биігімде» деп, биік белестерді бағындыру үшін тың жоспарлар түзіп, тірлігін істей берді. Ал əлгілер болса, «сасқан үйрек артымен сүңгидінің» кебін киіп, қағазға түсірген кезекті бір түкірігіне Қуанышбек Ботабектің Оңтүстік Қазақстан облысы Ішкі істер департаменті жанындағы қоғамдық кеңестің мүшесі болуға лайық емес деген сарында қалам тербейді. Оның бұл «бүлігіне» ОҚО ІІД жанындағы Қоғамдық кеңестің төрағасы, ОҚО мəслихатының
E-mail: adilet.media@mail.ru
депутаты, «Нұр Отан» партиясы Шымкент қалалық филиалының төрағасы Өмірзақ Мелдеханов төмендегідей жауап қайырады. – ...«Əділет» газетінің бас редакторы Қ. Т. Ботабековтің
жеке тұлға ретінде жəне оның жеке істеріне қатысты қойылған сұрақтар ОҚО ІІД
Қоғамдық кеңестің барлық мүшелерімен талқыланып, оның қоғамдық кеңестің мүшесі бола тұра ешқандай заңсыз іс əрекет жасамағаны анықталып отыр. Қоғамдық кеңестің мүшелері кеңестің төрағасының ұсынысымен барлық шешімді ашық түрде дауыс беру арқылы қабылдайды. Қоғамдық кеңестің мүшесі Қ. Т. Ботабеков кеңестің мүшелігінен қандай да бір жеке пайда болмаса да, тек азаматтық міндетін өз еркімен
атқаруда, сонымен қатар, Қоғамдық кеңестің отырыстарынан қалмай өзіне тиесілі жұмыстарын қажетті деңгейде жүргізуде. Осы жерде айта кету керек, басқа қалада жоғары білімі мен ғылым жолын одан əрі жетілдіріп жəне қосымша қоғамдық жұмыстарды қоса атқарып жүрген азаматты тек қолдауымыз керек деп ойлаймын... ...Журналистік этиканың басты принциптерін ескере отырып журналистер бірбірімен қарым қатынастарын анықтау мақсатында, газет пен журнал беттерін немесе басқа да ақпарат құралдарын пайдаланбай шешуі тиіс деп есептеймін. «Сырт көз сыншы». ОҚО ІІД жанындағы Қоғамдық кеңес мүшелері атынан берілген кеңес төрағасының бұл жауабынан «тырнақ астынан кір іздеуге» тым əуес əлгіндей «тіміскілердің» баспасөзді есе қайтару құралы ретінде пайдалануын əбестік деп санайтынын ұғыну қиын емес. «Əділет» - ақпарат».
Қазақ тілінде қаралған істердің үлесі 74 пайызға жеткен
АЙМАҚ
¦ÄIËÅÒ
ОҚО соты «ТІЛІМ - ТІРЕГІМ» кітабының тұсаукесер рәсімін өткізді Оңтүстік Қазақстан облыстық сотында Қазақстан Журналистер одағының мүшесі, «Тіл жанашыры» құрмет белгісінің иегері, «Мемлекеттік тіл жəне БАҚ» республикалық байқауының жеңімпазы, облыстық соттың Ақпараттық қамтамасыз ету бөлімінің басшысы Қабыл Дүйсенбидің 2000 данамен басылып шыққан «ТІЛІМ − ТІРЕГІМ» кітабының тұсаукесер рəсімі өтті. Іс-шараға облыстық соттың төрағасы мен алқа төрағалары, судьялар жəне Кеңсе басшысының орынбасары, тілші-ғалымдар, облыстық жəне Шымкент қалалық əкімдіктерінің Білім, жастар саясаты, тілдерді дамыту басқармаларының басшылары жəне БАҚ өкілдері қатысты. Іс-шараны төраға Н.Шəріпов ашып, шақырылған қонақтарды таныстырып өтті. Осыдан кейін Нұрсерік Кəрімұлы Қ.Дүйсенбидің облыстық сотта мемлекеттік тіл мəселесіне жауапты маман болып бекітілген үш жылдан
бергі уақытта жергілікті соттардың 36 қызметкері мемлекеттік тілді меңгеру курстарында оқып шыққанын жəне облыс соттарындағы жалпы құжат айналымының мемлекеттік тілдегі орташа көрсеткіші 67 пайыздан 97 пайызға дейін өскенін, ал қазақ тілінде қаралған істердің үлесі 55 пайыздан 74 пайызға жеткенін атап өтті. Сонымен қатар, жиын барысында
«ТІЛІМ − ТІРЕГІМ» кітабының мəнмаңызы туралы М.Əуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінің Гуманитарлық зерттеулер институтының директоры, филология ғылымдарының докторы, профессор Мекемтас Мырзахметұлы баяндама жасады. Баяндамадан кейінгі жарыссөзде Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері,
Халықаралық «АЛАШ» сыйлығының иегері, Оңтүстік Қазақстан облысының «Құрметті азаматы», белгілі жазушы Еркінбек Тұрысов, Қазақстанның Құрметті журналисі, жазушыдраматург Захардин Қыстаубаев жəне Шымкент қаласы əкімдігі Тілдерді оқыту орталығының директоры Нұрила Жұманова сөйледі. Олар «ТІЛІМ − ТІРЕГІМ» кітабы туралы, оған енгізілген 1990 жылдан бүгінгі күнге дейінгі мемлекеттік тілді қолдану мен дамыту, оқытып-үйрету, қазақ тілінде іс қағаздарын жүргізу жəне ономастика, терминология салаларындағы өзекті мəселелер жөніндегі материалдар мемлекеттік тіл мəселесімен айналысатын мамандарға өте пайдалы əдістемелік құрал екенін айтып, өздерінің авторға деген жылы лебіздерін білдірді. Іс-шара соңында қорытынды сөз сөйлеген Қабыл Тұрарұлы келген қонақтарға алғысын білдіріп, оларға қолтаңбасы қойылған кітаптарды таратып берді. Оңтүстік Қазақстан облыстық сотының баспасөз қызметі
Іс қағаздарды жүргізудің талабын білесіз бе? Өткен аптада, Шымкент қаласы əкімдігінің Тілдерді Оқыту орталығы, мемлекеттік тілде ісқағаз жүргізудегі сауаттылықты арттыру мақсатында «Мемлекеттік тілде ісқағаз жүргізудің талаптары» тақырыбында облыстағы ірі, орта, шағын кəсіпорындардың кадр мамандары мен ісқағаз жүргізушілеріне арналған семинар-тренинг өткізді. Семинар-тренингте кəсіпорындарда құжаттарды мемлекеттік тілде жүргізу мəселесі жəне ісқағаздардың талапқа сай жүргізу жолдары кеңінен қарастырылды. Семинарға 25 кəсіпорыннан 35 кадр мамандар қатысты. Семинарды орталықтың директоры Н.С. Жұманова ашып берді. Өз кезегінде баяндаманы орталық оқытушысы Г.А. Есепбаева «Мемлекеттік тілде ісқағаз жүргізудің түрлі үлгілері жəне ерекшеліктері» тақырыбында оқыды. Қазақстан Республикасының Тіл туралы Заңының 4-бабында мемлекеттік тілде іс-құжат жүргіземін деушілерге тек даңғыл жол ашылғанын тайға таңба басқандай анық көрсете отырып, өзекті мəселеге айналып отырған облыстағы ірі, орта, шағын кəсіпорындардың мемлекеттік тілде іс-құжат жүргізуіне байланысты пікірталас болды. Кəсіпорындардан келіп отырған мамандар мемлекеттік тілде
ісқағаз жүргізу талаптары əлі де болса 100 пайызға жүргізілмей жатқанын өздері де жасырған жоқ. Көлемді іс-құжаттарды жүргізу барысында да, олқылықтар кездесіп жатты. Соның айғағы ретінде оқытушылар қонақтарға бір-екі кəсіпорынның құжаттарын алып, талапқа сай дұрыс жазылу үлгісін көрсетіп берді. Мəселен, (хаттаманың, анықтаманың, бұйрықтың, актінің). Одан соң қарапайым «Өтініштің» үлгісін жазып беруді өтінді. Олар толық жазып берді дегенмен де, жазған өтініштерінде əлі де болса, сауаттылық пен сапа аздау сияқты. Сіздерге сапалы құжат жазу үшін көбірек жұмыс жасау керек деген оймен бекітті. Келесі оқытушы Меруерт Нұрланова «Қазақ тілін меңгеру деңгейін бағалау жүйесі – ҚАЗТЕСТ» тақырыбында баяндама оқыды. «ҚАЗТЕСТ бағдарламасы бойынша мемле-
кеттік жəне мемлекеттік емес қызметшілерге қазақ тілін деңгейлік оқытудың іс-тəжірибесі» жайлы айтып өтті. Ересектерге білім берудің ерекшеліктерін ескеру барысында ғана мемлекеттік қызметшілерге, сондай-ақ тіл үйренуші жеке тұлғаларға мемлекеттік тілді жеделдете оқыту арқылы тілдік тұлға дəрежесіне жету мүмкіндігі танылатыны түсіндірілді. Мемлекеттік қызметшінің кəсібі – лингвоинтенсивті кəсіп түрлеріне жатады, өйткені мемлекеттік қызметте маңызды орын – тілдік қарым-қатынас екені белгілі. ҚАЗТЕСТ əдістемелік материалынан азаматтардың қазақ тілін меңгеру деңгейін бағалау жүйесі туралы бір сабақ нұсқасын қысқаша айтып өтті. Семинарға қатысушылармен «Құжат тілін қаншалықты білеміз?» тақырыбында орталық оқытушысы Мөлдір Болат қызықты тренинг ойындарын жүргізді. Онда түрлі психологиялық ойындар, құжат бойынша тестер, сұрақ-жауап ойындарымен жалғасты. Үш сағатқа созылған бұл семинардан қатысушылар əрбір баяндамадан өздеріне керекті пайдалы кеңестерді түртіп алып отырды. Семинарға қатысып отырған қонақтар өз ризашылықтарын білдірді. Пікірталастың соңында семинарға қатысушылар мемлекеттік тілде ісқағаз жүргізу талаптары бойынша орталықпен бірлесіп жұмыс жасайтынын айтып жеткізді. Шара соңында орталықтың директоры Н.С. Жұманова қонақтарға сертификат тапсырды. Г.А. ЕСЕПБАЕВА, Шымкент қаласы əкімдігінің Тілдерді оқыту орталығының оқытушысы
№24 (227) 19.06.2015 жыл
4
Бизнес үшін барлық рұқсат құжаттары енді е-форматта 2014 жылы «Ұлттық ақпараттық технологиялар» АҚ бизнес үшін автоматтандыруға тиісті барлық рұқсат құжаттарын электрондық форматқа аударды. Осылайша, Елбасының рұқсат беру жүйесін жеңілдету мен бизнеске əкімшілік жүктемені қысқарту тапсырмасы орындалды. Бүгінгі күні Қазақстанда бизнес өкілдері үшін 700 астам рұқсат құжаттары беріледі. «Е-лицензиялау» жүйесінің жұмыс істеу кезеңі бойынша автоматтандыруға тиісті барлық лицензиялар, рұқсат құжаттары мен хабарламалар автоматтандырылды. 2014 жылдың қорытындысы бойынша электрондық лицензиялау порталының ең танымал қызметі болып «Маманға біліктілік санатынсыз сертификат беру» қызметі танылды, өткен жыл ішінде бұл қызмет электрондық түрде 51 435 рет алынды. Радиоэлектрондық құралдар мен жоғары жиілікті құрылғыларды қолдануға рұқсат құжаты 34 631 рет берілді. Танымалдылық бойынша үшінші орында - маманға біліктілік санатын иелену туралы сертификат беру қызметі – 24 918 бірлік. Өткен жыл ішінде он мыңнан астам рет алынған қызметтердің ішінде қауіпті қалдықтар паспорттарын тіркеу (16171) мен шетел еңбек күшін тартумен байланысты рұқсаттар (11975). «Рұқсат құжаттары жүйесін автоматтандыру азаматтар мен рұқсатты беруге жауапты қызметкерлер арасындағы тікелей байланысты жояды. Өтініштер қатал кезек тəртібінде қарастырылады. Бұл осы саладағы жемқорлықтың жойылуына себепкер болады» - деп «Ұлттық Ақпараттық Технологиялар» АҚ мемлекеттік органдардың АЖО дамыту жөніндегі директоры Бағлан Бекбауов хабарлады. «Атқарылған жұмыс талап етілетін құжаттар санын 50%-ға қысқартуға мүмкіндік туғызды. Бұрын маманға санат иелену туралы сертификатты алу үшін 10 құжат керек болатын. Қазір Е-лицензиялау порталында электрондық тапсырыс пен деректер формасын толтырса жеткілікті» - деп толықтырды ол. Өткен жылдың қорытындысы бойынша рұқсат рəсімдерінің ең танымалы болып келесілер табылды: маманға біліктілік санатын иелену туралы сертификат, радиоэлектрондық құралдар мен жоғары жиілікті құрылғыларды қолдану, қауіпті қалдықтар паспорттарын тіркеу, жерге орналастыру жобасын бекіту жəне шетел еңбек күшін тартумен байланысты рұқсаттар. Естеріңізге салсақ, «Е-лицензиялау» ақпараттық жүйесі 2008 жылы лицензиялау, рұқсат құжаттары процесін автоматтандыру жəне лицензиар – мемлекеттік органдары мен Қазақстанның бизнес қауымдастығы арасында тиімді байланысты қамтамасыз ету мақсатында құрылды. Құрылу кезінен бастап жүйемен 370 мыңнан астам рұқсат құжаты, хабарламалар мен 120 мыңнан астам лицензия берілді. Жүйе халықаралық WSIS Project Prizes 2013 байқауында «E-Business» санатының үздік жобасы атанды.
ЭЦҚ қолданылу мерзімін қалай ұзартуға болады? Электрондық цифрлық қолтаңба, қысқаша ЭЦҚ, əр түрлі онлайн қызметтерді алғанда сіздің электрондық қолтаңба қызметін орындай отырып (анықтамалар алудан мемлекеттік сатып алуларға қатысуға дейін), оның иесі туралы құпия ақпаратты қамтиды. Сол себепті жыл сайын ЭЦҚ əрекетін ұзарту қажет. Осылайша, сіз сертификатыңыз жоғалмағанын жəне бөгде адамдардың қолында емес, сіздің қолыңызда екенін растайсыз. ЭЛЕКТРОНДЫҚ ЦИФРЛЫҚ ҚОЛТАҢБА ТЕК БІР ЖЫЛ БОЙЫ ƏРЕКЕТ ЕТЕДІ! Электрондық үкімет жəне электрондық мемлекеттік сатып алу порталында пайдаланылатын ЭЦҚ, тек бір жыл бойы əрекет етеді. Мысалы, егер сіз 2013 жылғы 5 қыркүйекте кілтті алсаңыз, онда сəйкесінше оның əрекет ету мерзімі 2014 жылғы 5 қыркүйекте аяқталады. Қолданылу мерзімі аяқталғаннан кейін сіз мысалы мекенжай парағын www.egov.kz алуда ЭЦҚ пайдалана алмайсыз. Егер ЭЦҚ əрекеті аяқталса, онда сізге жаңа қолтаңбаны алу рəсімін қайта өту қажет: онлайн-өтінім беру жəне ХҚКО жүгіну керек. Бірақ сіз егер алдынала бұрынғы ЭЦҚ мерзімін ұзартсаңыз, осыны болдырмайсыз. ХҚКО жүгіну қажеттілігінсіз өзіңіз ЭЦҚ қолданылу мерзімін ұзарта аласыз. ЭЦҚ əрекеті аяқталғаны туралы қолтаңба иесі мерзімі аяқталардан бір ай бұрын хабардар етіледі. ЭЦҚ алудағы өтінімде көрсетілген
E-mail: adilet.media@mail.ru
пошта жəшігіне ҚР тұрғындарына электронды қолтаңба беру бойынша уəкілетті органнан, Ұлттық куəландыру орталығынан (ҰКО) тиісті хат жіберіледі. Хаттың мақсаты – сертификаттардың қолданылу мерзімі аяқталғанға дейін мерзімді ұзарту қажеттілігі туралы пайдаланушыны ескерту. ЭЦҚ ҰКО сайтында www.pki.gov.kz хаттың мəтінінде көрсетілген сілтеме бойынша пайдаланушының жеке кабинеті арқылы ұзартылады. Мəлім болғандай ЭЦҚ сертификаттарын компьютерде де, жеке куəлікте де сақтауға болады. Жеке куəлікте жазылған ЭЦҚ қолданылу мерзімін ұзарту рəсімі, тек Халыққа қызмет көрсету орталығында ғана жүргізіледі. ЭЦҚ ƏРЕКЕТІН ДЕРБЕС ҚАЛАЙ ҰЗАРТУ КЕРЕК? Алдымен Ұлттық куəландыру орталығында сайт пайдаланушысының жеке кабинетіне ауысу қажет. Жеке кабинетке сіз ресурстың бас парағынан немесе хатта көрсетілген сілтеме бойынша
ауыса аласыз. Сонымен, сіз Жеке кабинетке кіру парағындасыз. 1. «Жеке кабинетке кіру» батырмасын шертіңіз, авторлану парағына ауысыңыз. 2. «Сақтау орны» жолында егер сіздің ЭЦҚ компьютеріңізде сақталса, «Сіздің компьютер» жолын таңдаңыз. «Сақтау» жолында сіздің тіркеу сертификаттарыңыз орналасқан папканы көрсету қажет. Ол үшін «Шолу» батырмасын басыңыз жəне аутентификация үшін кілтті таңдаңыз. Бұл жағдайда аутентификация кілті сақталған папканы таңдау қажет екенін атап өткен жөн (AUTH_RSA). 3. Суреттің кодын көрсетеміз жəне «Кіру» батырмасы бойынша
шертіп, растаймыз. «PIN-код енгізу» диалогтық терезесі пайда болғанда ЭЦҚ парольді енгізу қажет (үнсіз қалу бойынша 1 ден 6 дейін). Авторланып, сіз автоматты түрде жеке кабинеттен бас параққа ауысасыз. «Қызметтер – Онлайн Өтінім» тарауына ауысыңыз. Бұл бетте сіз қодданылу мерзімін ұзарту үшін өтінімді рəсімдеуіңіз қажет. «ЖАҢА КІЛТТЕР ҚҰРЫЛАТЫН САҚТАУ ОРНЫ» бөлігінде «Сақтау орны» алаңында сіздің компьютеріңізді көрсетіңіз (Казтокен, Корган - S), «Жаңа кілттер құрылатын сақтау орнының жолын көрсетіңіз» алаңында Казтокен жəне Корган – S үшін тасушымен құпия сөзді көрсету қажет, ал
файлдық жүйеге жаңа ҚР ҰКО тіркеу куəліктері сақталатын папкаға жолды көрсетіңіз. «ТАПСЫРЫСҚА ҚОЛ ҚОЯТЫН КІЛТТІҢ САҚТАУ ОРНЫ» бөлігінде «Сақтау орны» алаңында сіздің компьютеріңізді көрсетіңіз (Казтокен, Жеке куəлікті, Корган - S), «Қол қоюға арналған кілттің сақтау орнының жолын көрсетіңіз» алаңында қол қоюға арналған сіздің ҚР ҰКО тіркеу куəлігіңіздің орналасқан жерін көрсетіңіз. Егер тіркеу куəлігі файлдық жүйеде орналасса «Шолу» батырмасын басып жеке тұлға үшін – RSA, заңды тұлға үшін – ГОСТ таңдаңыз. Егер тіркеу куəлігі кілттік ақпаратты тасушыда болса тізімнен қажетті тіркеу куəлігін таңдаңыз. 4. «Растау» сілтемесін басқаннан кейін сіз сіздің өтініміңіз қандай нөмірде тіркелгені туралы ақпаратты қамтитын бетке ауысасыз. Бұдан басқа сіздің пошта жəшігіңізге сіздің өтініміңіз өңдеуге қабылданғаны туралы хабарлама келеді. Өтінім нөмірін міндетті түрде сақтаңыз, бұл өтінім мəртебесін қадағалауға көмектеседі. Өтінім мəртебесін «Қызметтер – Өтінім мəртебесін тексеру» тарауында қадағалауға болады. Өтінімді растау 2 күн ішінде жүзеге асырылады. Өтінімді растау құжаттарды
Халыққа қызмет көрсету орталығында құжаттарды ұсынусыз жүргізіледі. Өтінімді өңдеу процесі 2 күннен аз уақытты алатынын атап өткен жөн. Өтінімді өңдеудің аяқталуы бойынша сіздің пошта жəшігіңізге сіздің өтініміңіз, сондай-ақ сертификаттарды орнату үшін сілтеменің жаңартылғаны туралы хабарлама келіп түседі. 5. «Өтінім нөмірі» жолына «Өтінімді тексеруді» тіркеудегі өтінімнің алынған нөмірін енгізіңіз. «Сақтау» жолына өтінімді беру кезінде ашылған сертификаттар орналасқан папканы көрсетесіз. 6. «Растау» батырмасын шертіңіз. Сертификаттарды орнатқаннан кейін «Сертификаттар ойдағыдай орнатылды» өтінімінің мəртебесін көрсетумен терезе ашылады. ЭЦҚ қолданылу мерзімін ұзарту, оны алу сияқты, рəсім тегін. Жеке куəлікте жазылған ЭЦҚ қолданылу мерзімін ұзарту рəсімі мүлде басқаша. Егер жоғарыда сипатталған жағдайда барлық жұмыс тікелей компьютерде жасалса, онда аталмыш жағдайда сізге ХҚКО-на ЭЦҚ қайта жазу өтінішімен бару қажет. Жеке куəлікте жазылған ЭЦҚ ұзарту қызметі тегін. Жеке куəліктен басқа ешқандай құжаттар талап етілмейді. Бетті дайындаған: Ж. МҰСТАФИНА
ҚАЛАМГЕР
¦ÄIËÅÒ (Соңы. Басы 1-бетте). Қазақтың ұлттық рухани мəдениетіндегі көрнекті салалардың бірі – Жамбылтану. Жамбылтану бірнеше арналармен саралана қалыптасқан: біріншіcі – Жамбылдың өлеңдерін, айтыстарын, дастандарын əдебиеттану, фольклортану, тарихнама, мəдениеттану, өнертану, педагогика қисындары бойынша зерттеп, зерделеп қарастырған ғылыми-зерттеу еңбектер; екіншісі – ХХ ғасырдың 30-жылдарынан бастап орта мектептер мен жоғары оқу орындарында оқытылатын қазақ əдебиеті тарихына арналған пəндер бағдарламалары бойынша Жамбыл шығармаларының үздіксіз, тұрақты оқытылып келе жатқаны; үшіншісі – Жамбылдың əдеби көркем бейнесін сомдаған поэзиялық, прозалық, драматургиялық (пьесалар, киносценарийлер, т.б.) шығармалар; төртіншісі – Жамбыл тұлғасының көрнек өнері (көркемөнер) салаларындағы (бейнелеу, мүсіндеу, əуез) туындыларда сомдалуы; бесіншісі – Жамбыл шығармаларының ХХ ғасырдың 30-жылдарынан бастап, қазіргі кезде де əлем халықтарының тілдеріне көркем аударма арқылы таралуы, планетамызға танылғаны; алтыншысы – Жамбыл шығармаларының талантты əншітермешілердің, жыршы-жыраулардың орындаушылық өнері арқылы Қазақстанның барлық атыраптарында, шетелдердегі (Шығыс Түркістан, Монғолиядағы Баян-Өлгий, Өзбекстан, Қарақалпақстан, Ресейдегі Орынбор, Омбы, Алтай) қазақтары ортасында, Қырғызстанда – үздіксіз жырланып, поэзия алыбы мұрасының эстетикалық тəлім-тəрбие құралы қызметінің қалыптасқаны. Қазақ əдебиеті тарихын құрайтын негізгі арна – дəстүрлі ақын-жыраулар поэзиясы. Сол дəстүрлі арнаның қуаттылығын əлемге əйгілеген, дəлелдеген, сөз өнері арқылы əлемдік қоғам қайраткері тұғырында танылған поэзия алыбы Жамбылдың көркем шығармалардағы əдеби бейнесі де маңыздылығымен ерекшеленеді. Жамбылдың əдеби бейнесі сомдалуы орын алған мынадай арналар: біріншісі – ақынның өзінің лирикалық-дидактикалық толғау өлеңдері мен айтыстары, дастандары; екіншісі – Жамбыл туралы жазылған естеліктер, деректі очерк-əңгімелер, киносценарийлер; үшіншісі – ол туралы жазылған лирикалық өлеңдер мен поэмалар; төртіншісі – прозалық туындылар (əңгімелер, повестер, роман, т.б.). Жамбылдың қазіргі қазақ əдебиеті шығармаларындағы бейнеленуінде бірқатар көрнекті туындылар оқырмандарының ықыласын иеленуде. Жазушылардың туындылары қазіргі қазақ прозасындағы Жамбылдың əдеби бейнесін сомдаудағы өзіндік өрнектерімен ерекшеленеді. Жазушыларымыздың Жамбыл бейнесін сомдау арқылы, қазақтың дəстүрлі сөз өнері мəдениетін, атабабалық, ұлттық діл табиғатын реалистік болмысымен ұрпақтар санасында жаңғырту мұраты жатқанын аңғарамыз. Бұл салада Жамбылтанушы көрнекті қаламгер Нағашыбек Қапалбекұлының шығармашылық тұлғасы айрықша дараланып көрінеді. Қазіргі қазақ əдебиетінде көркем прозалық («Еңлікгүл», «Дос жүрегі», «Таудан түскен тұман», «Қызыл елік», «Махаббатсыз өмір жоқ», «Құт пен жұт», «Ақ шымылдық», «Мақыш балуан», «Жерошақтың түтіні», т.б.), тарихи-танымдық («Қызыл жолбарысты Сарыбай би», «Атадан – қасиет, бабадан – өсиет», «Ұлағатты үш ардақты», т.б.) кітаптарымен халыққа танымал, көрнекті жазушы Нағашыбек Қапалбекұлы өзінің шығармашылық жəне қоғамдықəлеуметтік қызметімен Жамбылтануға мол үлес қосып келе жатыр. Жазушының «Бала Жамбыл» повесі – көркем əдебиеттегі Жамбылтанудың көрнекті көрсеткіші. «Бала Жамбыл» повесі «Алатауға беттеген көш», «Қым-қуытта», «Қарлығаш ұя салған шаңырақ», «Ыстық жел», «Дода», «Қызыл шұбар жолбарыс» атты тараулардан тұрады. Алғашқы тарауда Жамбылдың атасы Ыстыбай, əкесі Жапа (Жабай), шешесі Ұлдан бейнеленген. Ыстыбайдың қобызшылығы, атасы Түктібайдың «Ақырзаман» күйін тартып, қоныстас болып отырған Ашықбай бидің зорлығынан жəне Қоқан шапқыншылығынан ығысып атамекенге («... түп атамыз – Екей. Атамекеніміз шалғыны етегіңе оралар, бұрқырап аққан мұздай өзендері бар, жерұйық Жетісудың қақ ортасы – Алатау, ұранымыз – Қарасай, тамғамыз – Айтұмар»). (Қапалбекұлы Н. Жамбыл ата. Повесть, əңгіме, естелік, зерттеулер. – Алматы: Мерей, 2006. – 200 б.; 70-бет) аттануды суреттеген. Бірінші тараудың соңы атамекенге көшіп келе жатқанда Хан Жамбыл тауында дүниеге келген балаға сол тау атауы есім боп берілуімен аяқталады. Екінші тараудан бала Жамбылдың ауылындағы тұрмыстың ортасында тіршілік қазанымен бірге қайнап, саналуан қызықты да, қайшылықтарды да көріп, өзіндік дүниетаным негіздерін қалыптастыра бастағанын оқимыз. Ауылдың
Аузында Алласы, жүрегінде тəубасы бар – саған ата-баба аруағы ырза», 7бет). Меккеде қажылықта жүріп қайтыс болған Тəйті ағасының баласы Сатышты өз балаларынан да артық жақсы көріп өсіргенін, ағасы «... беріп жіберген жайнамазға күнде бес мезгіл намазымды қаза қылмай оқып жүрмін», 7-бет), – деп жауап берген Жамбылдың өмір бойы жанында жүрген Киелі Қызыл Жолбарысының кету сəті де əсерлі бейнеленеді: «Тайыншадай ірі қызыл жолбарыс керіліп тұрып-тұрып, Жəкеңнің төсегінің аяғында жатқан байпағын иіскеп, жалап-жалап алды. Ыр-ыр етіп аппақ сақалды қария ақынға қарап шоқиып отырды да қойды. Қызыл шұбар жолбарыс босағаға барып тағы шоқиып отырды.
жылқыларын қарауылдап тұрғанда Шу бойындағы алыстағы Ашықбай бидің жіберген қарымташы жортуылшылары айдап алып кеткен жылқылармен бірге Жамбылды да əкетеді. Кейін Нұраддин саудагер арқылы ауылына қайта оралады. Үшінші тарауда он екі ата жалайыр елінен нағашы атасы Қанадан келіп жан дүниесін кеңейтіп, қобыз бен домбыраны кезек-кезек тартып, жиені Жамбылдың табиғи дарынын-қабілетін ұштай түседі. Жанында төрт ай жатқан Қанадан нағашы атасы кетердегі бала Жамбылдың қиналысы да қазақтың ұлттық-этнографиялық, педагогикалық-психологиялық болмыс шындығы: «Егер ол кісі кетіп қалса, əкесі тағы да ақ тананың беліне жарбита мінгізіп, қой-қозы бақтырып қоятын шығар. Бұған енді кім күй
жалғасып келе жатқан көркемдік ойлау ұлағатын ұрпақтан санасына жаңғыртатын рухани құндылық. «Дана Жамбыл» əңгімесінің көркемдік шешімі – байырғы түркі қағанаттарынан жалғасқан киелі ұғымдардың қазіргі тəуелсіз Қазақстан мемлекетінің, оны дамытушы, сақтаушы тұлғалар танылымын тануға бағдарлайды: «Қызыл шұбар жолбарыс алқызыл Күннің шапағынан қайта жаралып, елімізге оралыпты, ол халқым дегенде қабырғасы қайысатын дара тұлға – маңдайы жазылып туған асыл перзентінің жанында қыдыр болып еріп жүр дейді», 15-бет). Жазушының «Ұлылыққа тағзым» атты тарихи-танымдық зерттеуінде қазақ сөз өнерінің алыптары хакім Абай мен Жамбыл шығармаларын поэтикалық үндестіктері тұрғысынан салыстыра сабақтастыра талдаған. Қаламгердің зерттеушілік тұрғыдан жасаған бейнелі өрнекті тұжырымдары дəйекті: «... олардың жыры да, сыры да мəңгілік тақырып – ТІРШІЛІК пен АДАМТАНУ.
Наєашыбек ТАЄЫЛЫМЫ
үйретеді? Қобыз бен домбыраны кезек-кезек жалықпай кім тартады бұған? Түнде кімнің қойнына кіріп ұйықтайды? Атасы болса ертегі айтып, арқасын шор-шор алақанымен сипап жатып, əлдилеп ұйықтатар еді. Қонаққа барса, атының алдына мінгізіп, жанынан екі елі тастамай ертіп алар еді. Қариялар жиналған жер қандай, шіркін! Əңгіме дүкені дүркіреп жүре береді. Шапанының шалғайын жамылып басын атасының тізесіне қойып тыңдай беретін. Қарттар əңгімесі кілең атақты абызбилер мен елін жауға бермеген батырлар жөнінде ғой. Ұзын-сонар үзілмес шежіре, тəтті ертегі, аныз ... Атақты Қарасай баба, Төле би, Қабан жырау ... Атасын жұрт жан-жақтан қолқалап күй тартқызар еді». (Қапалбекұлы Н. Жамбыл ата ..., 109бет). Тарауда əуез, сөз өнері қасиеттері жаратылысына туа біткен бала Жамбылдың халықтың аса көрнекті қайраткер тұлғалары Төле би Əлібекұлының, Бөлтірік шешен Əлменұлының ұстаздық ұлағат істерін адамгершілік-имандылық дəстүрлерін бойына сіңіріп өсіп қалыптаса бастағаны суреттелген. Төртінші тарауда қатыгез, шала сауатты молданың орынсыз жазалауларына шыдамаған Жамбылдың оқудан бас тартқаны, Сүйінбай ақыннан бата алғаны, туа біткен табиғи дарыны, таланты арқылы ақындық, өнер жолындағы бағытын түзегені айқындалады. Бесінші тарауда халықтың қорғаны болған Сұраншы батырмен, ел абызы Сарыбай бимен дидарласа жүріп, азаматтықотаншылдық, батырлық-жауынгерлік ұлағаты өнегелерімен қуаттанған Жамбыл ақындығының халыққа танымал бола бастаған оқиғалары, Жамбыл мекендеген өңірдегі халықтың екіұдай көңіл бағдарындағы (біріншісі – Қоқан хандығымен, екіншісі – Ресей патшалығымен қосылу) пікірталастар қамтылған. Алтыншы тарауда Жамбылдың Сүйінбайдың жанында болып, ел тарихындағы Өтеген, Райымбек, Қабан, Қараш батырлар, өзіне ғана көрінетін киелі қызыл жолбарыс туралы тебіреністері, толғаныстары берілген. Тараудағы Тезек төренің Сүйінбайға жасаған құрмет пейілі де шынайылығымен баурайды. Жазушы тарихи тұлға поэзия алыбы Жамбылдың балалық шағындағы əдеби бейнесін сомдауда кейіпкердің ішкі жан ділі құбылыстарын, сыртқы қоғамдықəлеуметтік ортамен байланыстарын, ата-анасының, ауылдағы адамдардың мінез-құлық психологиясын, Жетісу өлкесінің пейзаждық əсем көріністерін, т.б. – бəрін де кестелі тілмен өрнектеген. Кейіпкерлердің диалогтары да, ішкі ой толғақмонологтары да, табиғи өнернамалықпсихологиялық сипатымен көрінеді. Жамбылдың ақындық өнер құдіретімен қалыптасып танылуына негіз болған ататек-əулеті мен нағашы жұрты жақтарынан дарыған қазақтың ұлттық діл болмыс сипаты дəлелденген. Повестің идеялық-композициялық желісінде қазақтың көшпелі тұрмысы, руаралық, қақтығыстар (барымта, қарымта, т.б.), бақсылар өнерінің даралығы, ұлттық спорт түрі көкпар додасы, күй, өлең-жыр, дастан орындайтын жыршылық орындаушылық өнер, би-шешендердің, батырлардың, ақын-жыраулардың шығармашылық жəне қоғамдық-əлеуметтік қызметтері жəне т.б. саналуан мəселелер қамтылған. Жазушы «Бала Жамбыл» повесінде тарихи тұлға мен уақыт оқиғалары сабақтастығын көркем шындықпен бейнелеген. Жазушының «Дана Жамбыл» атты əңгімесінің тақырыбы – поэзия алыбы өмірінің соңғы айлары оқиғалары идеясы – киелі тұлға ұлағатының мəңгілік тарихи танылымын таныту. Əңгіменің сюжеттік-композициялық желісі тарихи деректілік пен көркем шындық тұтастығымен өрнектелген. Əңгіме сюжетінің байланысы – екінші дүниежүзілік соғыстың аяқталуы, Ұлы Жеңіс хабарын немересі Ділдаханнан («Сүйінші, сүйінші!!! – соңын ала кірген немересі Ділдахан еркелей келіп атасының мойнынан құшақтады», 5бет) естіген Жамбылдың қуаныштан
E-mail: adilet.media@mail.ru
Жамбыл жиырма бірінші ғасырда да №24 (227) өз халқымен бірге жасай береді 19.06.2015 жыл
қырандай дүр сілкінгені, сүйіншіге жауап рəсімін де тез орындауы («– Оу, айналайын, бəрің алыңдар, Жеңіс келді деші! Қырандарым-ай, боздап кеткен боздықтарым-ай! ... Мə, алыңдар, – деп Жамбыл жастығының астынан түйіншек орамалды алып, түйінін жазып, ішінен жапырақ-жапырақ ақшаны үлестіре бастады», 5бет). Əңгіме сюжетінің дамуына ұласатын жері де əсерлі. Жазушы жүз жастағы поэзия алыбының қуаныштан қайраттанған сəттегі психологиялық серпілістегі жағдайын реалистік болмысымен оқырманның көз алдына айқын елестетеді: «Үстіне үр жаңа киімдерін киді, басында құндыз бөркі, қолында əдемі тобылғы таяғы. ... Жəкеңнің атқа мінбей дімкестеніп жатып қалғанына екі айдың жүзі болып қалған. Бұл кезде жемдеуде тұрған кержорғаның жүні жылт-жылт етіп, семіріп, құтырып тұр. Қария болса əлсіз. – Тəте, пəуеске дайындасақ қайтеді? – деп Тұрап інісі сыпайылап көріп еді, Жəкең шарт ете қалды. – Өзіңнің қыран екеніңді білмесең шыңға шықпас болар. Ғұмыр бойы ат жалында өскен мені немене мешел баладай арбаға мінгізем дейсіңдер. Жылқы деген пырақ, оның екі құлағының ортасында, кекілінің ішінде сені қолдап-қорғап жүретін жебе-иесі отырады. О несі, тəйірі? Қандай су қараңғы, тұман боранды күні болса да жылқы жарықтың қонысын тура тауып келеді, ізінен жаңылмайды. Атқа мінген адамнан ауру безеді, əпкел бермен жорғаны, – деп Жəкең тыпыршып, көкке ыршып, тұрған кержорғаның жалына жармасты. Тұрап қолтығынан демеу жібергенде қарт ақын лып етіп ертоқым үстіне қона кетті. – Ал, кеттік қане! – деп Жəкең жорғаны сыдырта жөнелді. Үстінде үзеңгіге аяғын шірей салған, тіп-тік күмістей аппақ сақалы самалға желбіреген ақын кетіп барады» (Қапалбекұлы Н. Жамбыл ата ..., 5-6беттер). Əңгіме сюжетінің дамуы барысында Ұлы Жеңіс қуанышы мен халықты құттықтаған бір жұма бойы аттан түспеген Жамбыл сапары баяндалған. Əңгіменің басты кейіпкері Жамбылдың жəне халықтың қуанышымен үндескен табиғатың пейзаждық бейнеленуі психологиялық егіздеу поэтикасы аясында көркем кестеленген: «Жер жарықтық та көктем күніне мейірлене маңдайын тосып, көк барқыт шөп ұйыса шыққан. Биыл қанқызыл қызғалдақтар қалың. Сонау қан майданда жосадай қаны ағып, мерт болған боздақтардың келте өмірі секілді ат тұяғы тисе де, қатты жел соқса да үлпілдек қауыздары үзіліп қала береді», 6-бет). Əңгіме сюжетінің шарықтау жəне шиеленісті бөлігі – Жамбылдың мамыр айының аяғына таман қызуы көтеріліп төсек тартып жағдайы күрт нашарлап науқастануы. Басты кейіпкер бейнесіндегі даралықты айқындай түсу үшін классикалық үрдістегі бірнеше поэтикалық тəсіл қолданылған: біріншісі – Жамбылдың түс көргені, онда Меккеге қажыға барып сонда қайтыс болған Тəйті ағасымен адамгершілікпенимандылықпен өмір сүру ұлағаты туралы сұхбаттасқаны; екіншісі – бала кезінен бері өзіне ғана көрініп, үнемі жанында бірге жүретін киелі қызыл жолбарысының біржола қоштасып кетіп қалғаны. Жазушы осы көркемдік тəсілі арқылы Жамбылдың иманды, киелі тұлға екендігін дəйектеген. Түсіндегі Тəйті қажы ағасының ризалық бағалауы («Тобашыл жан миятшыл. Басқа қонған бақ пен мансап – баянды болу үшін жүректе мейір, ата-бабаңда кие болуы керек. Тамырсыз ағаш өспейді. Бақты екінің бірі көтере алмайды. Кездейсоқ, бақ басыңды айналдырып, опық жегізеді. Ішін алған тораңғыдай, ондай жан тез бітеді, тат жеген темірдей жылдам таусылады.
Кенет есік өз өзінен ашылып кетті. Күн таудан жаңа шығып келе жатыр екен. Əлгі жолбарыс тура сол таудың үстіне тырмыса шығып келе жатқан Күнге қарай беттеп барады. Жəкең үш рет дауыстап шақырды. Қызыл шұбар жолбарыс Алатау үстіне шыққан қып-қызыл Күннің шапағына сіңіп жоқ болды. Қып-қызыл Күнге айналып, арай боп, шуақ боп төгілді», 9-бет). Əңгіме сюжетінің осы бөлігінде Жамбылдың киелі қызыл жолбарысының əуелгі бастау негізі болатын ежелгі замандағы Көктəңірісіне елінің ауызбіршілікті сақтамаған қателігі үшіп кешірім сұрап жалынып, жалбарынған он үш жасар бала туралы аңыз да келтірілген. Елінің қайтадан өсіп-өркендеуі үшін жылдар бойы жалбарынған бозбалаға Көктəңірінің шапағаты («Көктəңірі қаһарынан қайтып, Күннің бір шапағын жұлып алып, содан қызыл шұбар жолбарыс жасап, жан бітіріп, əлгі бозбалаға серік етіп береді. Ол Тəңірі құлай берілген иесіне ғана көрінетін Киесі екен» (10-бет) тиеді. Əңгіменің көркемдік түйіні – көп ғасырлық тарихи бар Қазақ халқының тарихындағы Жамбылды да, арғы бабалары Қарасай батырды да, батасын берген ұстазы, Абыз – Ақын Сүйінбайды да киелі қызыл жолбарыстың қолдауы болғандығын дəлелдеу. Осы арада ХХ ғасырдың 30–40жылдары Жамбыл шығармашылығының ұлттық жəне жалпы адамзаттық оқиғалар кезіндегі сын сəттерінде (ақындар айтыстарында, əлемдік бас қосуларда, т.б.) қызыл жолбарыстың да, Қарасай батырдың да, Сүйінбайдың да – бəрінің де желеп-жебеу ықпалы болғаны дəйектелген. Əңгіменің сюжеттік-композициялық желісінде поэзия алыбының шығармашылық болмысымен үндес авторлық философиялық түйіндеулер («Бар байлығың – балаң, мұраң – ізгі ісің мен ұрпағың»; «Жұлдызыңды биікте жандырған келсе – төңірегің де əсем болуы шарт», «Сарқылмас дəулет – тəніңнің саулығы», «Қазымыр, қызғаншақ, ашуланшақ жан – ішін құрт жеген ағаш секілді тез қурап, семеді», «Тіршіліктің көзі – қозғалыс, еңбек», «Ақылсыз жан – мақсатсыз, ол тапа-тал түсте адасады», «Ұлылар – елінің бағына, бақытына туады», т.б.). Көркем шығарма – тарихи тұлғаны негізге ала отырып, халықтың ғасырлар бойы қалыптасып, үзілмей
Біреуі мына əлемдегі алуан толқынды алып мұхит десек, екіншісі сан түрлі бедер – белгісі бар құрлық секілді. Екеуі де алып та биік, айдынды да, айбынды! ... Абай – жазба поэзиясының жауһар жұлдызы!.. Жамбыл – ауыз əдебиетінің асыл кені!», 16-бет; 27бет). Зерттеуде екі ақынның да аталған мəңгілік тақырыптар бойынша жырлаған өлеңдеріне салыстырыла бағалаулар жасалған. Абайдың («Жақсылыққа», «Көжекбайға», «Күйісбайға», «Дүйсенқұлға», «Рахым шалға», «Назарға», «Күлембайға», т.б.), Жамбылдың («Байұзақ молдаға», «Көкімге», «Мəмбетке», «Өлеңші «Омарға», «Есенəлі мешкейге», «Мəңке болысқа», т.б.) арнаған сыншыл уытты сатиралық өлеңдерінің азаматтық-əлеуметтік тағылымын бағалаған. Қазақтың ұлттық санамен, адамгершілік қасиеттермен кемелденуін, ұрпақтардың мəңгілік даму, жетілу жолынан ауытқымауын ойлаған екі алыптың ұстаздықабыздық ұстанымын бағалаған. Абай мен Жамбыл өлеңдеріндегі туған жерді, атамекенді пейзаждық лириканың көркем бейнелеулерімен жырлаудағы үндестіктері де салыстырылады («Сол өлеңдер арқылы Шыңғыс пен Жидебайды, Құлансаз бен Майтөбені бір көруге сағынасыз, аңсап, армандайсыз, ғашық боласыз!»). Сонымен бірге, ақындар жырларындағы өмір сипатындағы жақсылық пен жамандық қасиеттер салыстырылған философиялық толғаныстар, Абайдың Əбдірахманға, Жамбылдың Алғадайға арналған жоқтауларындағы мұңды-шерлі тебіреністер, елдің бірлігін, ағайынның татулығы, ынтымағы туралы ақылмандық ойлары да мəтіндер өрнектері салыстырыла байыпталған. Абайдың жəне Жамбылдың өмір сүрген кезіндегі қоршаған айналасының ақындық мектеп негізін қалыптастырғаны, бұлардың қазақ сөз өнерінің ауызша жəне жазбаша классикалық дəстүр жолының жаңа кезеңдерге ұластырудағы ықпалы атап көрсетілген. Қазақ əдебиеті тарихында хакім Абайдың ақындық айналасындағы інісі Шəкəрімнің, балалары Ақылбайдың, Мағауияның, солармен бірге Кəкітайдың, Көкбайдың, Тайыр Жомартбайұлының, Халиолланың, Əсеттің, Əріптің, Б. Айтқожаұлының жəне т.б. көптеген талантты қаламгерлердің қалыптасқанын жазушызерттеуші атап айтады. Осы арада, қазіргі көрнекті Абайтанушы ғалымдарымыздың бірі Бауыржан Ердембековтің «Абайдың əдеби ортасы»
5
монографиясындағы «Абай қалыптастырған өнер ортасы» деген мəселеге байланысты пікіріне назар аударамыз: «Абайдың айналасы оның ақын шəкірттерімен ғана шектеліп қалмағаны белгілі. Ақынның айналасындағы өнерлі топ өкілдерін əдеби ортадан бөліп қарауға болмайды. Əнші мен күйші, тоғызқұмалақшы мен дойбышы, балуан мен құсбегі, қолөнер шебері мен Ағашаяқтай цирк өнерінің майталмандары Абай маңына үйірілді. Өйткені, Абай ауылы тек өлең ғана емес, барлық өнердің басын қосқан құтты мекеніне, шын мəнінде өнер ордасына айналды» (Ердембеков Б.А. Абайдың əдеби ортасы. – Алматы: Информ-Арна, 2008. – 440-б.; 386бет). Жазушы-ғалым Нағашыбек Қапалбекұлы: «... жанына топтасқан, үлгі алып бағын сынаған, серіктес серігі, əдепті шəкірті болған шоғыршоғыр таланттар. ... Кенен, Үмбетəлі, Əбдіғали, Есдəулет, Жартыбай, Өтеп, Өмірзақ жəне басқа да ақынжыршылар Жəкеңді ұстаз тұтты, пір санады» (25-бет), – деп, ақынжыраулардың классикалық дəстүрін жалғастырған поэзия алыбы Жамбылдың ақындық мектебі ықпалының тарихи-мəдени ұлағатын дəйектеген. Бұл орайдағы жазушы-ғалым пікірлерінің Жамбылтанудағы Мұхтар Əуезовтің, Сапарғали Бегалиннің, Əбділда Тəжібаевтың, Мырзабек Дүйсеновтің, Нысанбек Төреқұловтың, Рахманқұл Бердібаевтың, Мырзатай Жолдасбековтің, Сұлтанғали Садырбаевтың, Сейіт Қасқабасовтың, Жанғара Дəдебаевтың, Мүбəрак Үмбетаевтың, Тоқтар Əлбектің жəне т.б. зерттеушілер еңбектерінің қатарындағы өзіндік үлесімен ерекшеленеді. Жамбылтану – Қазақстан Республикасы рухани мəдениетінің əлем өркениеті жетістіктері деңгейіндегі кемел көрсеткіші. Сан салалы арналары бар Жамбылтанудың Қазақстан Республикасы тəуелсіздігі салтанат құрған 20 жылы кезеңіндегі жетістіктерін жинақтап, əлемге жаңаша таныту жұмыстарын жүзеге асыру қажеттілігі айқын байқалады. Қазақстан Республикасының Президенті, Елбасы – Ұлт Көшбасшысы Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаевтың поэзия алыбының 150 жылдық мерейтойында жасаған «Жамбыл туралы сөз» атты тарихи баяндамасындағы пікірі де ұлт даналарын ұлықтаған мемлекеттік ұстанымымыздың халықтың ұлағатын айғақтайды: «Қазақ халқы барда, оның тілі мен діні аман тұрғанда, адалдық пен адамдықтың, əділеттілік пен ізгіліктің жыршысы – Жамбыл да мəңгі жасай бермек. Жамбыл мəңгі жасай береді. Біздің алдымызда жаңа ойлар, жаңа мақсаттар тұр. ... Бұл жаңа ғасыр Қазақ елінің тарихындағы ерекше бақытты, өсу, кемелдену ғасыры болады деп кəміл сенемін. Қазіргі саяси, тарихи жағдай бұған толық кепілдік береді. Соған орай он тоғызыншы ғасырда дүниеге келген, жиырмасыншы ғасырда ұлы ақын ретінде əлемге танылған Жамбыл осы жаңа жиырма бірінші ғасырда да өз халқымен бірге жасай беретіні анық. (Жамбыл туралы сөз: Баяндамалар мен мақалалар жинағы. – Алматы: М.О. Əуезов атындағы Əдебиет жəне өнер институты, 1996. – 153 б.; 22бет). Жамбылтанудың қазіргі жəне болашақтағы дамуына тəуелсіз Қазақстанның ақын-жазушылары да, ғалымдары да, көркемөнер салаларының шығармашылық өкілдері де жаңа серпінмен үлес қосатыны ақиқат. Жамбылтануға көркем туындыларымен де, ғылымизерттеу еңбектерімен де үлес қосқан шығармашылық тұлғалар тағылымы қазіргі жəне болашақ ұрпақтардың ұлттық-отаншылдық, көркемдікэстетикалық көзқарастарын дамытады. Бұл – ұрпақтардың рухани құндылықтарды ұлықтаудағы адамгершілік-имандылық биігіндегі гуманистік ұстанымы. Қорыта айтқанда, Қазақ Елінің тарихындағы мəдени-əдеби даму барысында ХХ ғасырдың 80жылдарынан бастап қазіргі ХХІ ғасырдың басында да қомақты, елеулі үлес қосып жүрген көрнекті жазушы, қоғам қайраткері Нағашыбек Қапалбекұлының азаматтық-отаншылдық парасат биіктігінде тұрған қазіргі тұлғасы – ұрпақтарға мəңгілік ұлағат болатын тағылым көрсеткіші. Бұл күндері 65 жастың асқар биігінде тұрған, шығармашылық жəне қоғамдық-əлеуметтік қызметімен алысжақын шетелдерге жəне түркі əлеміне танымал болған кемел тұлғасымен халқымыздың ыстық ықыласын иеленген қаламгердің Жамбыл атамыздың жасына жетуін, ұлағатының болашаққа ұласуын тілеймін! Темірхан ТЕБЕГЕНОВ, филология ғылымдарының докторы, профессор, Абай атындағы ұлттық педагогикалық университеті Қазақ əдебиеті кафедрасының меңгерушісі
В этом месяце совершение благих дел считается особенно важным.
ВСЕ КРАСКИ ДНЯ
¦ÄIËÅÒ
№24 (227) 19.06.2015 жыл
6
ОРАЗА
Здравствуй, Рамадан! Для всех мусульман планеты наступил священный месяц Рамадан. Начало священного месяца Рамадан и поста Ораза в 2015 году приходится на 18 июня, а завершение -16 июля, после чего 17 июля начинается праздник Ораза Айт. Ночь могущества и Предопределения – Ляйлят-альКадр в 2015 году приходится на ночь с 13 на 14 июля. В течение всего периода Рамадана соблюдается строгий пост Ораза, который подразумевает отказ от воды, еды и интимных отношений от наступления утреннего намаза до наступления вечернего. От поста во время Рамадана освобождаются беременные и кормящие женщины, больные и престарелые люди, дети младше семи лет, а также те, кто не
может соблюдать его по объективным причинам, — например, воины и путешественники. В этом месяце совершение благих дел считается особенно
важным. Согласно изречению пророка Мухаммеда, Аллах увеличивает значимость каждого из них в 700 раз. В связи с Рамаданом меняется туристический «режим» в
мусульманских странах, например, государственные учреждения переходят на сокращенный график работы, а на самолетах некоторых авиакомпаний вводится рамаданное меню для мусульман. Туристам рекомендуют соблюдать уважение к правилам Рамадана, иначе они могут оказаться в тюрьме. А в Ингушетии во время Рамадана запретили продажу и употребление спиртного. Нарушители будут вынуждены выплачивать штрафы. А в Казнете призывают не выкладывать фотографии еды, чтобы не провоцировать постящихся. Пользователи Интернета просят уважать мусульман, которые будут держать Оразу. «С наступлением Оразы! Пусть исполнятся все Ваши пожелания!»
АБИТУРИЕНТ-2015
А мы уйдем на Север!
Программа «Серпін2050» начала набор абитуриентов в государственные вузы и колледжи северного, центрального и западного Казахстана. Социальный
проект стартовал в 2014 году, тогда на север и запад страны отправились получать образование 815 абитуриентов из Южно-Казахстанской области. Сейчас
это студенты первого курса, которые успешно обучаются на гранте по техническим специальностям. По словам организаторов, пилотный проект показывает неплохие
результаты, поэтому уже в этом году для южан, желающих принять участие в проекте, государство выделило 5000 грантов. Проект включает в себя дальнейшее трудоустройство и обеспечение жильем всех молодых специалистов, желающих остаться в северных и западных регионах страны. «В каждом регионе сейчас отдельную программу делают по жилью. Я вам скажу, что регионы, куда мы детей везем, заинтересованы в этих кадрах. И они, вот например, город Риддер, специально квартиры строит. То есть, в этих
регионах уже дефицит трудовых ресурсов. В принципе, мы должны молодежи объяснить, что внутри своей страны лучше передвигаться, чем в другие страны ездить и грязную работу делать. У нас можно бесплатно проучиться в государственном колледже, жить в общежитии и потом тебя трудоустроят, это намного лучше, чем ехать в Москву и мести улицы и не знать, какое у тебя будет будущее…» — считает председатель координационного совета социального проекта «Серпін-2050» Мурат Абенов.
АКТУАЛЬНО
«Мама, купи мне братишку или сестренку?» Эта расхожая в свое время просьба от советских детей, неиспорченных половым воспитанием, приобрела вполне реальные очертания в Шымкенте. Оказывается, здесь можно запросто отправиться в родильный дом за… покупкой младенца. Как сообщает канал КТК, медики перинатального центра поставили на поток торговлю новорождёнными! Первое заявление прокуратура проверила еще в феврале, и результат шокировал. Оказалось, что врач-неонатолог и заведующая отделением за два года умудрились продать более 10 отказников! Сейчас женщины арестованы. Торговля младенцами в шымкентском перинатальном центре №1 была поставлена на поток. Правда, сами акушеры в шоке от такого открытия и просят их не снимать. Говорят, что арестованного неонатолога знают как хорошего
В ГОСТИ К НАМ В ЮКО побывали «французские» казахи. Этнические казахи приехали в наш город в рамках визита дружбы в составе футбольной команды «Pariskazakspor», чтобы не только сыграть с местными футболистами, но и познакомиться со своей исторической Родиной, которую, как оказалось, многие из них посетили впервые. В Южно-Казахстанской области молодых гостей из Парижа ждала насыщенная культурно-спортивная программа. Они посетили Отырарский район и город Туркестан с их святыми местами, сыграли в Шымкенте с «Ордабасы» со счетом 2:2 и дали специальный брифинг, где рассказали о своей жизни в Европе.
E-mail: adilet.media@mail.ru
специалиста, мол, 13 лет спасала новорождённых. А тут выяснилось, что она их еще и продавала. - Сейчас мы никаких комментов давать не будем. Потому что сами ситуации не знаем. Идет следствие. Ей 55-56 лет. До пенсии 2-3 года. Вместе с неонатологом арестована и её коллега. За два года женщины умудрились продать больше 10 детей. Уже точно известно, по какой схеме действовали продавцы живого товара.
В этом перинатальном центре бойко торгуют детьми не первый год. Медсёстры роддома уже фигурировали в сводках два года назад. Тогда их задержали с поличным и посадили на восемь лет за то, что пытались продать семидневного малыша за 6 тысяч долларов. За годы стоимость младенцев, похоже, упала. Врачи отдавали их за три, а то и за тысячу долларов. От чего зависела цена, сейчас выясняется. Уже сейчас арестованных неонатолога и заведующую отделением подозревают в продаже детей, создании преступной группировки и подделке документов В этом деле у следствия еще слишком много тайн, но их пока не разглашают. Сейчас устанавливают причастность других лиц к преступлению, которые выдавали новым родителям документы на детей. Известно также, что женщины рожали в квартирах задержанных врачей и там же писали отказ. Что будет с самими купленными детьми и нынешними родителями – пока тоже не сообщается. Конечно, чисто по-человечески не хотелось бы, чтобы детки-отказники, попавшие в хорошие благополучные семьи, вдруг оказались в детских домах. Нетрудно представить, какую душевную травму нанесут им дяди и тети в слепой погоне за буквой Закона…
I love Paris! - Сейчас в Париже проживают 260 казахских семей, - поделился 20-летний Семих Алтай, студент университета Декарт. – Наша футбольная команда «Paris kazak spor» появилась в 1986 году. Сейчас она на третьем месте в седьмой лиге Франции, а в отдельном чемпионате Парижа заняла первое место. В команде 44 игрока, 33 из которых – этнические казахи. Они трудятся в разных сферах – менеджерами, строителями, есть студенты, как я. В Казахстан мы ехали с особым волнением – всетаки историческая Родина, хотелось
воочию увидеть своих сородичей. Нам очень понравилось в Шымкенте, чувствуем себя здесь, как дома! Казахстанцы очень гостеприимные. И хотя во Франции казахи соблюдают все национальные традиции, разговаривают на родном языке, участвуют в европейских курултаях казахов, часто сердце тревожит какая-то необъяснимая ностальгия... Организовала приезд этнических казахов в ЮКО шымкентская компания «Otyrar Group». Уезжая, французские гости пообещали еще раз посетить Казахстан.
Êî÷óþùàÿ ÿðìàðêà Еженедельная субботняя сельхозярмарка Шымкента будет проходить на новом месте. Ранее фермеры продавали свою продукцию на площади АльФараби. Теперь реализаторам предоставили бесплатные места на рынке «Асель», что возле «Евразии». За место они не будут платить, только за вывоз мусора и охрану — 370 тенге в неделю. Правда, довольных переездом как среди продавцов, так и среди покупателей мало. «На новом месте у нас нулевая торговля. Рекламы нет, людей тоже нет. Половина продавцов уже разъехалась», — пожаловалась одна из торговок. Ее поддержала коллега: «Я даже не стала выставлять свой товар, потому что не вижу выгоды. То, что нам обещали, не выполнено даже на 30 процентов». У покупателей свои претензии: «Я даже и не знала, что ярмарка проходит в этом микрорайоне. Зашла случайно и была сильно удивлена. Хоть бы предупредили, что здесь будет». Администрация города заключила с рынком меморандум о предоставлении социальных мест для сельчан области. Ярмарка пройдет в ближайшую субботу с 7:00 до 15:00.
й о б о с с с е н у У л и г в мо Жуткое ДТП, случившееся 16 июня на трассе Алматы-Термез, под Шымкентом, унесло жизни 14 человек. ДТП произошло в 11:50 на въезде в Шымкент по вине водителя машины «Мерседес-Спринтер». Он пытался обогнать автомашину XOWO, которая в это время совершала маневр влево на территорию АЗС. Личности погибших и пострадавших установлены. Восемь жителей Тараза, двое шымкентцев, остальные жители Ордабасинского и Созакского районов и один гражданин Узбекистана. Среди погибших один ребенок. 15-летняя Акниет Казибекова из Тараза вместе с братишкой и сестренкой решила навестить бабушку, проживающую в соседнем Шымкенте. До областного центра оставалось всего пять километров, когда водитель микроавтобуса, двигавшегося по маршруту Тараз-Шымкент, превысив скорость, попытался обогнать самосвал. От смерти девушку и её родных спасли места в последнем ряду маршрутки. «Я сидела на предпоследнем месте с братишкой и сестренкой. Не помню, как произошла авария, мы спали. Когда проснулась, я лежала на земле. У меня два перелома, на руке и на ноге. Ехал быстро, очень быстро, всех обгонял. Одна женщина кричала, чтобы помедленней ехал», — рассказывала Акниет Казибекова корреспонденту Отырар ТВ. Мама Акниет примчалась в Шымкент, только услышав страшную новость о трагедии. Она до сих пор не может поверить, что все её дети чудом выжили. «Когда случилась авария, дочь успела сказать спасателям номер телефона бабушки. Она позвонила мне — и я сразу приехала в Шымкент. Я была в шоке, когда узнала, что мои дети в больнице. Я одна воспитываю троих детей. Мой муж умер в прошлом году. Теперь их надо лечить, нужны лекарства. В больницу никто не пришел: ни представители автокомпании, ни страховщики, и от акимата никто не поинтересовался здоровьем моих детей. Прошу помогите, я совсем одна», — говорит
Меруерт Оринбаева, мама Акниет. 9-летний братишка и 3-летняя сестренка Акниет находятся в реанимации областной детской больницы. Врачи оценивают их состояние как стабильно тяжелое. По факту аварии возбуждено уголовное дело по статье 345 УК РК «Нарушение эксплуатации транспортного средства». Назначена судебно-медицинская экспертиза для установления тяжести нанесенных травм в результате ДТП. В отношении водителя «Мерседес-Спринтер» возбуждено уголовное дело, так как водитель допустил нарушение правил эксплуатации транспортными средствами, повлекшее гибель людей», — сообщили в пресс-службе ДВД ЮКО. Однако на следующий после аварии день водитель микроавтобуса Mercedes Sprinter, 1969 года рождения, уроженец Жамбылской области, виновный в гибели 13 человек, скончался в больнице. Таким образом, вместе с собой в могилу он прихватил не только жизни своих ни в чем неповинных пассажиров, но и свою вину, которая измерялась лишением свободы сроком до 10-ти лет. ДТП со смертельным исходом вызвало большой общественный резонанс. К сожалению, в участившихся ДТП с летальными исходами кроется вина руководителей компаний – пассажироперевозчиков, которые неразборчивы в подборе кадров и допускают к управлению транспортом людей слабоподготовленных, а порой просто неадекватных. К слову, подобная авария, унесшая жизни 11 пассажиров, уже происходила в Ордабасинском районе ЮКО. Стоит помянуть недобрым словом и неквалифицированных водителей шымкентского муниципального транспорта, в которой без риска для жизни зачастую невозможно войти. Чувствуется, что чиновники соответствующих служб редко пользуются общественным транспортом. Иначе они серьезнее бы отнеслись к его проблемам. Ведь нередко за них приходиться расплачиваться человеческими жизнями…
Страницу подготовила Рамзия ЮНУСОВА, фото из Интернета
Қазақ халқы қыздың жолы үлкен деп, құрмет көрсетеді
РУХАНИЯТ
¦ÄIËÅÒ
Немересі Нұрəмірмен
СОҢҒЫ СҰХБАТ
Тұрсынай ОРАЗБАЕВА, ақын:
Сол кезде ашумен: «Əйелден ақын шықпайды!» − дейді біреу масқара-ай! Ақылды сөз айттым деп, білгішсінген қасқаны-ай! Айдай əлем алдында барыңды жоққа шығармақ, Жонынан емес, тілінен тілер ме еді таспаны-ай!» деген өлең жолдары жазылып еді. Шын мəнінде, ақындық əйелден бастау алған. Сезім, махаббат, өнер сияқты адами қасиеттер о баста əйелден пайда болды. Нақты дəлел ретінде «Бесік жырын» алайық. Күллі өнер атаулы əйелге бірінші дарығандығы ғылымда дəлелденген. Əйел-аналардан «Бесік жыры» арқылы ұрпақтарға жалғасты. Қазақ əдебиеті тарихындағы айтыскер ақын апаларымыз Ұлбике мен Саралар, өз тұсындағы азулы ақындардың ешбіріне дес бермеген. Бұл – менің ақын апаларым мен қатар құрбыларым туралы айтпағым. − Жерлес ақын-жазушылардан кімдермен шығармашылық байланыстасыз? − Кейінгі жастарды танымаймын. Елден жырақта жүрген соң, олардың қабілет-қарымын байқау едəуір шектелді. Ерсінбек Қойбағарұлы, Мирполат Мирзо, Захардин Қыстаубайұлы,
«Мен біржола мәскеулік бола алмадым»
− Мəскеу жайында айтыңызшы, əпке. − Мəскеу – көп ұлтты қала. Адамдарының бəрі асығыс. Əрлі-берлі сапырылысып жатады. Көшелерінде адасқандай болсаң, кетіп бара жатқан жолаушыдан жөн сұрауға батына алмайсың. Қарапайым жанға Мəскеуге бару арман көрінгенмен, бизнесмендер топырлап күнде келіп жатады. Біз жақтан барған бизнесмендер ырду-дырду ресторандардан шықпай, мың долларға қиналмай түстеніп кетеді екен. Осыны естігенде: «Жетіскендер,» − деп ызам келеді. Одан да сол қаражатты жетім-жесір, мұқтаж жандарға берсе ғой, сауабы тиер еді. − Қазақтың талай зиялысы Мəскеу туралы қалам тербеген. Көркем əдебиет бойынша сіздің өлеңдеріңіз бен Айгүл Кемелбаеваның хикаяты арқылы Мəскеуге қанықпыз. Туған елге деген сағыныш Айгүлдің прозасында «сүт құбырына» айналыпты... − Иə, иə оқығанмын. Ел мен жердің қадірін жырақта жүрген адам қатты сезінеді. Сағыныш − қиялды қанаттандырады. Жалпы адамзаттың қиялы жүйрік қой. Айгүлден қаншама жылдар бұрын, Саха елінен телегей-теңіз боп, буырқана аққан Лена, Ньюрба, Марха, Таатта өзендерін көрдім. Абайсызда түсіп кеткен адамды жұтып жібере жаздайды. Көл-көсір су жергілікті халықты əбден мезі еткен. Күн жылынса болды, сайсаланы топан су алып кетеді. Ми батпаққа батып, немесе тасқын суға кетіп өлген адам шығыны көп. Менің көз алдыма шөл далада кенезесі кеуіп, тұзға шөгіп, қайраңдап қалған Аралдағы кемелер елестейді. Сондайда: «Тайга менен Азияның арасын жалғайтын канал салынса ғой», − деп армандайтынмын. Ғалымдар да тиімді жоба жөнінде зерттеулерін ұсынып жүрді. Кейін одақтас елдер тараған соң, əркім өз дүниесін қорып, үздік деп танылған жобалар кəдеге аспай қалды. Соған əлі күнге жүрегім ауырады, себебі екі елдің мұңмұқтажын көзбен көріп, жаныммен сезінген пенде едім... − Тұрсынай əпке, көңіл-күйіңізді түсіріп жібердім ғой деймін. Мəртебеңізді көтерген кездесулер жайлы еске алыңызшы... − Мен өз өнеріме алғашқы құрметті Саха елінен көріппін. Сол елдің танымал ақынжазушыларымен тығыз шығармашылық қарымқатынаста болдым. Мен оларды, олар мені аударды. Жолым түскен əрбір сапарымда елжұрты тікесінен тік тұрып, шет елдің президентін қарсы алғандай құрметпен күтіп алады, құрметпен шығарып салады. Саха-Якутия автономиялы Республикасының президенті «Саха-Якутия Республикасының еңбек сіңірген қайраткері» атағын салтанатты түрде өз қолымен табыстаған. Кейінгі құрметті Өзбекстан елінің басшысынан көрдім. Ташкент қаласында қазақстандық жас ақын-жазушылардың кезекті басқосуы өтіп жатты. Делегация құрамында мен де бармын. Сол сапарда, Əлішер Науайы атындағы драма театрда ұйымдастырылған кездесуде «Өзбек бауырларға» атты өлеңімді оқып бердім: Науайыңды сүйемін Абайымдай, Сыйласамын бір туған ағайындай. Қашан келсем, тұрасың гүл-гүл жайнап, Мəңгі баһар – шырайлы май айындай. Өмірі абад – ғажайып гөзəл əн деп, Ежелден-ақ «Өзбегім – өз ағам» деп. Келіп тұрмын тойыңа ақ тілеумен, Жүрек сырын толғайтын сөз алам деп.
Күннен күнге құлпырған сəнің керек, Жанымды жадыратар əнің керек. Жаңа өмірдің Хамзасы, Надирасы – Сүйкімді ұл-қызыңның бəрі зерек. Даңқың өрлеп, алға озып, жанса бағың, Тойыңды өз тойымдай қарсы аламын. Кең даламнан жеткізіп құттықтауды, Табысыңа қуана қол соғамын! Қыз алысып, қыз берген тату досым-ай, Сіз бен бізге керек-тін бақыт осындай. Достығымыз мұнан да ажарлансын, Қызыл-жасыл, үр жамал атласыңдай. Ду қол шапалақтау. Сахнаға Өзбекстан Компартиясы орталық комитетінің бірінші хатшысы Иномжан Усманходжаев жылдам шықты да, маған рахметін айтты. − «Құрмет» орденін иелендіңіз. Елбасымыздың қабылдауында болған боларсыз? − «Жомарттың қолын жоқтық байлайды» дегенді ата-бабамыз текке айтпаған. Марапатталар кезде, Алматыдан Мəскеуге енді ғана оралып едім. Қаражат қолбайлау болды да, Қазақстан Жазушылар одағына наградамды ала тұруды телефон арқылы аманаттадым. Кейіндеу Алматыға жол түскен сапарда Нұрлан Оразалин өз қолымен табыс етті. Елбасының еңбегімді елеп-ескергені шабытымды еселеді. − Алдыңыздағы ақын-апаларыңыз бен қаламдас сіңлілеріңіздің өмірі мен шығармашылығы жөнінде не айтқыңыз келеді? − Шымкенттен қос ақын қыз қатар жарқ еттік.
Саха елінде
Сайрам ауданында талай таланттар дүниеге келген. Солардың бірі, ақын, аудармашы, сазгер, Саха-Якутия Республикасының еңбек сіңірген қайраткері, А.Фадеев атындағы жəне «Алаш» Халықаралық əдеби сыйлықтарының, «Құрмет» орденінің иегері − Тұрсынай Оразбаева. Қазақтың аяулы ақын қызы «Мəскеуден науқастанып келіпті» дегенді естігенде, ата дəстүрмен көңіл сұрай барған едік. Аздан соң əңгімеміз денсаулық аясынан шығып бара жатты...
Ханбибі Есенқараева екеумізді Фариза апамыз Алматыға қайта-қайта шақырып, біздердің өнер мен мəдениет ортасында біте қайнағанымызды қалады. Жұмысымды Алматы қаласына ауыстырып, Қазақ радиосының поэзия бөліміне редактор болып орналасқаннан кейін, бір күні құшақ толы раушангүлдерін көтеріп, Марфуға Айтқожина келді. Үйіне қонаққа шақырды. Дəмнен кіші қазақтың баласымыз, бардым. Осылай танымал тұлғалармен таныстығым арта берді, əрі ақын, сазгер ретінде таныла бастадым. Өнердегі достарым Қатира Жəленова, Күлəш Ахметова, Жадыра Дəрібаевалармен мақтана аламын. Ал талантты ақын, аудармашы Сəуле Үсенбекованың шығармашылығынан зор үміт күтемін. 80-90 жылдары көркем əдебиетке келген жастар арасында қолына қалам ұстаған нəзік жандыларды көзге ілмеушілік сезіле бастаған. Ер азаматтар жағы «қыз-келіншектерден ақынжазушы шықпайды» деп бір тиіссе, «кəрі қыздар» деп екі тиісті.
Қабылбек Төретайұлы, Сабырбек Нұрманұлы, Үсен Шойбеков, Баян Тіленшина, Зияда Исатайқызы, Əбдірахым Пратовтарды ақынжазушы ретінде бағалаймын. Ерекеңмен сонау жастық шақтан ағалықарындастай болдық. Екеуміз көршілес ауылдардан: мен − Қайнарбұлақтан, ол − Құрлықтан едік. Біз бір-бірімізді қажет кезде демедік, жетектедік, қамшыладық, пікірлестік. Оның мəдениеті мен түсінігі, білімі, өз ортасында өзгелерден озық тұратын. Сол даралығын көзі қарақты оқырман шығармаларынан байқар. Жайсаң азамат еді, жарықтық. Науқастанып қалып, Бағдагүл жеңешеме көңіл айтуға да жарамадым. Менің Ерекең хақында айтарым ішіме сыймайды. Өте көп. Сəл тəуір болып алайын, сосын... Ал, Мирполат Мирзо Мəскеуге кеткенімнен кейін, екі рет арнайы іздеп келді. Нақтылап айтсам, Шымкент қаласында өткен шығармашылық кештің соңынан келіп құттықтады. Ал Алматыда өткен шығармашылық кештен, оны кездестірем деп мүлде ойлаған жоқ едім. Алтын уақытын қиып, жердің шалғайлығына қарамай, елдің соңынан елеусіз ғана келіп, мені құттықтағаны жəне қолыма «Сайра, домбырам!» атты аударма кітабын сыйлағандағы қуанышым күні бүгінгідей көз алдымда. Жерлес, қанаттас, қаламдас, замандасым қазақ əдебиеті антологиясын Абай атамыздан бастап, Əбілдə Аймаққа дейін өзбекшелепті. Поэзиядағы көркем аударма қиынның қиыны болса да, қазақ əдебиетін бүтіндей өзбек əдебиетімен қауыштыруы, екі ел арасындағы рухани достық байланысты одан əрі нығайта түсуге қызмет етеді. Осы еңбегі бағаланып, ақын, аудармашы, Өзбекстан Жазушылар одағының мүшесі, Халықаралық Б.Пастернак атындағы сыйлықтың иегері, Мирполат Мирзо − Халықаралық «Алаш» сыйлығымен марапатталған. Сен оны танисың ба, өзі? − Əрине. Ақын, аудармашы, драматург Мирполат Мирзоның шығармаларына қанықпын, бірақ сырттай ғана танимын... − Мен − Мəскеуде, ол − Тəшкенде. Көрмегеніме көп болды. Сенен өтінем, кездесе қалсаң, міндетті түрде танысып, менен көп-көп сəлем айт! «Өзбек бауырларға», «Құрма түбіндегі кездесу мен қоштасу», «Мəзірі − кəзір əзір» атты өлеңдерімді аударуға бер. − Жарайды, сəлеміңізді жеткіземін. Сіз қалай ойлайсыз, əпке, өмірдің мəні неде? − Тіршілік үшін от пен су, ауа қандай қажет болса, адамға да соның бəрі зəру. Денсаулық, өнер, білім, отбасы, ұрпақ, қызмет, дəулет, досжаран, бəрі-бəрі керек. Қамшының сабындай қысқа ғұмырда төрт құбылаңды түгелдеу оңай емес. «Өлең, өлең!» − деп жүріп, ауруды асқындырып, отырысым мынау. Жалғыз қызым Сардаананың əкесі − Абай, Семейдегі арғынның жігіті еді, ерте дүниеден қайтты. Ақындықпен де алыстым, тұрмыспен де тайталастым. Асау өмір өз дегенін істеді. Көңілімдегі бір медет − қызым мен күйеу балам. Олардан өрбіген немерем − Нұрəмір. Қызым − өнертанушы. Ал күйеубалам Рүстем Мəскеудегі италиялық компанияда көлік саласының жауапты маманы болып қызмет атқарады. Артыма қарайласам, өмірде де, өнерде де із қалдырған сияқтымын... Айтпақшы, қанша жыл Мəскеуде қызмет етіп, сонда тұрақты өмір сүрсем де, мен біржола мəскеулік бола алмадым. Жатсам да, тұрсам да елімді, Шымкентімді, Қайнарбұлағымды ойлаймын. Сағынамын. Осы сəт бөлмеге былдырлап, үш жасар Нұрəмір кірді де, əжесінің етегіне оралып, əңгімеміз үзіліп қалды. P.S. Ардақты ақынмен осы кездесу маған үлкен сабақ болды. Тұмадан тұнық Тұрсынай əпкем Мəскеуге аттанарында қалта телефоныма хабарласып, «қайыр-қош» айтты. Тамағымда тізбектелген түйдек-түйдек сұрақтар сол жақ кеудемді тыз-тыз түйнетіп, мен қала бердім, елде. Біздің сұхбатымыз аяқталмай қалды. Сонда менің қоштасқым келмеген... Гүлдəрия ƏШІРБАЕВА. Оңтүстік Қазақстан облысы.
Интернет арқылы жазылым рәсімдеңіз! POSTMARKET Құрметті оқырман, «Қазпочта» АҚ мерзімді баспа басылымдарына жазылымды рəсімдеудің жаңа форматын енгізгендігі туралы ақпаратын өздеріңіздің назарыңызға сүйіншілеп жеткіземіз. Бұқара халық мерзімді баспа басылымдарын тағатсыздана тосып, əрқашанда аса қызығушылықпен оқитыны баршамызға мəлім жəне де сол ыстық ықылас бүгінгі күнде де артпаса, кеміген жоқ. Еліміз бен əлемнің əр тарапында болып жатқан
оқиғалармен өз уақытында танысу қажеттілігі бүгінгі таңдағы замандастарымызды тұрақты түрде ең жаңа жарық көрген газеттер мен жорналдарды сатып алуға ынталандырады. Ал, кейбір замандастарымыз тұрғылықты мекен-жайы мен жұмыс орыны немесе оқу орнына қажетті газеттер мен жорналдарды жеткізіп беруге мүмкіндік беретін мерзімді баспа басылымдарына жазылым рəсімдеуді жөн көреді. Енді осы мүмкіндікті үйіңізден ешқайда шықпай-ақ онлайн режимде жүзеге
E-mail: adilet.media@mail.ru
асырудың керемет сəті туындап отыр. Еліміздің тарихында тұнғыш рет 2014 жылдың 15 желтоқсанында отанымыздың жетекші республикалық басылымдары «Егемен Қазақстан» жəне «Казахстанская Правда» газеттеріне пилотты жоба «Интернет-жазылым» арқылы жазылым рəсімделді. Аталған жаңа қызмет түріне трансформация корпоративтік бағдарламасы шегінде іске қосылған www.postmarket.kz сайты арқылы қол жеткізе аласыз. Бүгінгі таңда
интернет желісінің қолданушылары «Интернет-жазылым» мерзімді баспа басылымдары каталогынан отандық газет-журналдармен қатар, таяу шетелдердің басылымдарын таңдай алады, əрі 1600 басылымға интернет арқылы жазылымды рəсімдеуге мүмкіндік ашылып отыр. Ол үшін тек қана жоғарыда аталған сайтқа тіркеліп, қажетті мерзімді баспа басылымын таңдап алып, қажетті ақпараттық ұяшықтарды толтырып, төлемді банктік карта арқылы жүзеге асырасыз.
7
№24 (227) 19.06.2015 жыл
«Ата салтым асыл мұрам, ардағым» «Ата салтым – асыл мұрам, ардағым» атты тақырыпты Халықаралық «Алаш» сыйлығының, «Құрмет» орденінің иегері, ҚР Мəдениет қайраткері, жазушы, академик, профессор, тəлімі мол қаламгер Нағашыбек Қапалбекұлы жүргізеді.
(Жалғасы. Басы өткен сандарда).
КҮН-ТҮН МЕЗГІЛДЕРІНІҢ АТАЛУЫ Алакеуім – жер беті толық жарықтанбай, болар-болмас бозғылт тартқан мезгіл. Құланиек – таң жаңа сыз берген мезгіл. Таң сəрі _ жерге жаңа жарық түскен мезгіл. Таңертең – таң атқаннан сəскеге дейінгі мезгіл. Сəске – күн шылбыр бойы көтерілген мезгіл. Сиыр түс – күн арқан бойы көтерілген мезгіл. Ұлы сəске – түске жақындаған мезгіл. Түс – сағат 11-12 мезгілі. Тал түс – сағат дəл 12 мезгілі. Шаңқай түс – сағат 1-лер шамасы. Ұлы бесін – сағат күндізгі 1-2-лер шамасы. Кіші бесін – сағат күндізгі 3-тен өткен мезгіл. Екінті – күн батуға жақындаған мезгіл. Қызыл іңір – күн батқанмен, күннің қызылы батыстан əлі жоғала қоймаған мезгіл. Кеш – күн толық батқан мезгіл. Ақшам – қас қарайып, шам жағар мезгіл. Іңір – алғашқы түн. Жарым түн – түннің ортасы. Түн – қас қарайғаннан таң атқанға дейінгі мезгіл.
УАҚЫТ ӨЛШЕМДЕРІ Қас қағым – бір секунд. Бір минут – 60 секунд. Бір сағат – 60 минут. Сүт пісірім – 30-50 минут. Шай қайнатым – 40-60 минут. Ас пісірім – 1,5-2 сағат. Ет асым – 2-3 сағат. Бір күн -12 сағат. Бір тəулік – 24 сағат. Бір апта – 7 күн. Бір ай – 30 күн. Бір жыл – 365 күн.
АЙ, КҮН, ЖЫЛ ЖӘНЕ МАУСЫМ АТТАРЫ Қазақ халқы ай, күн, жылдарға реттік сан есімін қойып атаудан тыс, əр күн, əр ай, əрбір жылдарға ат қойып, ай, күн, жыл аттарын сол бойынша атаған. Мысалы, бүгін, яғни, осы күнді аптаның бірінші күні десек, онда оны – дүйсенбі, ертең – сейсенбі, бүрсігүні – сəрсенбі, арғы күн – бейсенбі, қасиетті күн – жұма, соңғы күн – сенбі, азына – жексенбі деп, бір аптадағы жеті күнге жеке-жеке ат қойып атайды. Ай аттары да өзіндік атаулармен аталады. Мысалы: 1-ай – ақпан (үштік айы) 2-ай – бірдің айы 3-ай – көкек 4-ай – мамыр 5-ай – маусым 6-ай – шілде 7-ай – тамыз 8-ай – мизам 9-ай – қазан 10-ай – қараша 11-ай – желтоқсан 12-ай – қаңтар Осы 12 айды көктем, жаз, күз, қыс деп 4 маусымға бөлген. Қазақ халқының жыл аттары да өзгеше аталады. Мысалы, жыл басы, яғни, бірінші жыл – тышқан, екінші жыл сиыр, үшінші жыл – барыс, төртінші жыл – қоян, бесінші жыл – ұлу, алтыншы жыл – жылан, жетінші жыл – жылқы, сегізінші жыл – қой, тоғызыншы жыл – мешін, оныншы жыл – тауық, он бірінші жыл – ит, он екінші жыл – доңыз деп атап, он үшінші жылы қайта жыл басы тышқаннан басталып, яғни, он үшінші жылды «бір мүшел», 25 жылды «екі мүшел», 37 жылды «үш мүшел» деп, ары қарай қайталап жалғастырып отырады. Мысалы, белгілі біреу 1901 жылы туылған болса, онда оның жылы сиыр болады.
Ал тағы біреу 1954 жылы туылған болса, онда оның жылы жылқы болады. 2003 жылы туылған баланың туылған жылы қой болады. Егер жыл қайыруды білмесеңіз, оның оқасы жоқ, өзіңіздің туылған жылыңызды 12-ге бөліп, шыққан нəтижесіне қарасаңыз, жылыңыздың не екенін оп-оңай біліп аласыз, яғни, өзіңіздің туылған жылыңызды 12-ге бөлгенде, ол қалдықсыз бөлінсе, онда оның нəтижесін «нөл» деп есептейміз де, туылған жылын «мешін» дейміз. Ал бір қалдық қалса – «тауық», екі қалдық қалса – «ит», үш қалдық қалса – «доңыз», төрт қалдық қалса – «тышқан», бес қалдық қалса – «сиыр», алты қалдық қалса – «барыс», жеті қалдық қалса – «қоян», сегіз қалдық қалса – «ұлу», тоғыз қалдық қалса – «жылан», он қалдық қалса – «жылқы», он бір қалдық қалса – «қой» болады, яғни, төмендегідей: 0. Мешін 1. Тауық 2. Ит 3. Доңыз 4. Тышқан 5. Сиыр 6. Барыс 7. Қоян 8. Ұлу 9. Жылан 10. Жылқы 11. Қой. Мысалы, белгілі бір адам 1800 жылы туылған болса, 1800-ді 12– ге бөлеміз. Сонда ол 12-ге 150-ден қалдықсыз бөлінеді. Сондықтан оны жоғарыдағы қағида бойынша, «0» деп есептеп, 1800 жылы туылған кісіміздің туған жылын «мешін» деп көрсетеміз. Ал енді біреу 1901 жылы туылған болып, оның жылының не екенін білмек болсақ, 1901-ды 12-ге бөліп жіберсек, ол 158-ден тиіп, 5 қалдық қалады. Жоғарыдағы қағидамыз бойынша, 5 қалдық сиырға уəкілдік етеді, демек, бұл кісіміздің жылы «сиыр» деген сөз. Ал 2002 жылы туылған бір баланың жылы не екенін білмек болсаңыз, 2002-ны 12-ге бөлесіз. Нəтижеде ол 166-дан тиіп, 10 қалдық қалады. Жоғарыдағы қағидамыз бойынша, 10 қалдық жылқыға уəкілдік ететіндіктен, бұл баланың жылы жылқы болады. Міне, осы қағида бойынша, əрбір адам өзінің де, өзгенің де жылының не екенін біліп алуына болады.
ТУЫСТЫҚ АТАУЛАРЫ Бала – перзент, ұрпақ. Ұл – кəмелетке толмаған ұл бала. Қыз – кəмелетке жетпеген əйел бала. Бозбала – бойдақ, жас жігіт. Бойжеткен – ержеткен, бой түзеген қыз. Алайда, қазақ халқы ұзатылған қыздарын сексенге келіп селкілдеп отырса да «қыз» дейді. Ұзатылған қыздар төркініне келгенде еркін сөйлейді. Үлкен-кіші туыстары оны ауыр алмай көтереді. Төмен отырмай, ата, ағаларымен қатар төрге отырады. Жеңгелеріне, келіндеріне еркелеп сөйлеуге де, əмір бере сөйлеп, айбат көрсетуге де хақы бар. Жеңгелері мен келіндері оның бəрін күле отырып, кешіріммен қабылдайды. Себебі, қазақ халқы қыздың жолы үлкен болады деп ерекше құрмет көрсетеді. Əке – перзенттің атасы. Шеше – перзенттің анасы. Үлкен əке – əкенің ағасы. Кіші əке – əкенің інісі. Үлкен шеше – шешенің абысыны. Кіші шеше шешенің ажыны. Өгей əке – əкесі өліп немесе ажырасып кеткен соң, шешесі тиген ер адам. Өгей шеше – туған шешесі қайтыс болып немесе ажырасып кет кен соң, əкесімен үйленіп, шеше орнын басқан əйел. (Жалғасы бар).
«Аллаһ адамға көтере алмайтын жүкті бермейді»
СОҢҒЫ БЕТ
№24 (227) 19.06.2015 жыл
8
Қасиетті Рамазан айы құтты болсын!
НАДЕЖДА НОГАЙ – ƏЛЕМ ЧЕМПИОНЫ Польшаның Вроцлав қаласында өткен ауыр атлетикадан жастар арасындағы Əлем чемпионатында қазақстандық Надежда Ногай жеңімпаз атанды. 75 келіден астам салмақта өнер көрсеткен жерлесіміз қоссайыс қорытындысында 275 келіні бағындырып, алтыннан алқа тағынды. Екінші орын иеленген тайландтық Дуанганксор Чаиди 259 келіні еңсерсе, тунис қызы Йосра Диб 251 келіні көтеріп, үздік үштікті түйіндеді. Ауыр атлетикадан Қазақстан құрамасының бас бапкері Алексей Ни Надежда Ногайдың екінші орын алған қарсыласынан 16 келіні артық көтергенін атап өтті. Əрине, бұл оның мүмкіндігінің шегі емес. Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген жаттықтырушысы Юрий Мельниковтен тəлім алатын спортшымыз бұған дейін де талай биікті бағындырған. 2011 жылы Перудің Лима қаласында 17 жасқа дейінгі спортшылар арасындағы сында топ жарған. 2012 жылы қатысқан Мьянмадағы Азия чемпионатында жəне Словениядағы Əлем чемпионатында бəсекеде қарсылас шақ келтірмей жеңімпаз атанды. 2013 жылы Өзбекстанның Ташкент қаласында өткен жарыста да бас жүлдені қоржынына салған болатын. Оңтүстік Қазақстан облысы, Шымкент қаласындағы №4 Л. Тəжиева атындағы олимпиадалық резервтің мамандандырылған балалар мен жасөспірімдер мектебінде жаттығатын Надежда Ногай əлі де талай байрақты бəсекелерде ел намысын абыроймен қорғайтынына сеніміміз мол. Бақыт МЫРЗА.
18 маусым – Рамазан айының алғашқы күні. Биылғы ораза 29 күнге жалғасып, 16 шілде күні аяқталады. Ислам əлемі үшін қасиетті, берекеге толы, он екі айдың сұлтаны саналатын осынау ай игі мұсылман қауымының бас ұратын бес парызының бірі. Жалпы «ораза» сөзінің мағынасы – бір нəрседен алыстау, белгілі бір уақыт аралығында ішіп-жеуден, нəпсі қалауларынан тыйылу дегенді білдіреді. Ал оразаның парызы – ішіп-жеу мен құмарлық сезімдерден сақтану. Құранда Аллаһ Тағала былай дейді: «Ей, иман еткендер! Сендерге бұрынғыларға парыз етілгендей ораза парыз етілді» (Бақара, 2/185). Сонымен қатар Пайғамбарымыз (с.а.у.) былай дейді: «Ислам бес нəрседен тұрады: Аллаһтан басқа құдай жоқ екеніне, Мұхаммедтің Аллаһтың құлы жəне Елшісі екеніне куəлік ету, намаз оқу, зекет беру, Рамазан оразасын ұстау, шамасы келгендерге қажылыққа бару» (Бухари, Иман, 34). Ал құдси хадисте Аллаһ Тағала: «Аузы берік адам ішіп-жеуін тек менің ризалығым үшін доғарды. Ораза – Мені мен құлымның арасындағы риясыз ғибадат. Оған берілетін сый-сауапты Мен ғана өлшеп, Мен беремін. Аузы берік құлымның аштық пен шөлдеуден шыққан ауыз иісі Мен үшін миск əтірінен де тамаша» деп, оразаның зор сауабынан хабар беріп сүйіншілеген», – дейді. Осы айтылғандардың өзінен-ақ Рамазан айы мұсылман баласының рухани дүниесін байытатынын, оразасын ұстау арқылы өзінің адамгершілік қасиеттерін сезініп, абыройын арттыратынын білдіреді. Ораза кімдерге парыз? Осы сұраққа келсек, дін мамандары ең алдымен ораза ұстаушы кісінің мұсылман болуы, яғни ораза мұсылмандарға парыз екенін алға тартады. Екіншіден, ораза ұстауды ниет еткен жан балиғат жасында болуы жəне ақыл-есі түзу болуы қажет. Сондықтан жас балаға жəне ақыл-есі ауысқан, талған адамға немесе мас адамға ораза ұстау парыз
емес. Үшіншіден, ораза ұстауға күші жетуі жəне тұрғын болуы тиіс. Яғни, науқас немесе ұзақ сапар шегетін жолаушыларға ораза парыз емес. Бірақ бұл адамдар да ораза ұстаса, олардың оразасы дұрыс делінеді. Сонымен қатар хайыз, нифас кезіндегі əйелдер жəне өзі немесе баласына зиян тиюі ықтимал жүкті əйелдер мен бала емізген аналарға да ораза парыз емес. Бірақ мұсылман болғандықтан олар ораза қазасын басқа күндері өтейді. Ораза ұстауға шамасы келмеген жандарға фидия беру – уəжіп. Бұлар – ауруларынан айығуы үміт етілмеген жандар мен ораза ұстауға шамасы жетпеген қарт кісілер. Олар оразаның орнына əрбір күні үшін бір кедейді тамақтандырады. Фидияны ақшалай беруге де болады. Бір кедейді отыз күн таңда жəне кешке тамақтандыру немесе алпыс кедейді бір күн таңертең яки кешке тамақтандыру жеткілікті. Құранда Аллаһ Тағала «Ораза ұстауға шамасы келмейтіндер бір жарлының тамағын төлесін», – дейді. Ибн Аббас бұл аят жайлы былай дейді: «Аят кəрі адамдар үшін түскен. Оразаны өтеу – парыз». Дегенмен, кейбір қариялар жоқ-жітікті тамақтандыруға шамасы келмесе, Аллаһтан кешірім тілейді. «Аллаһ адамға көтере алмайтын жүкті бермейді». Сол секілді жазылмайтын науқасқа да фидияның уəжіп болғаны жайлы Ислам фақиһтері арасында ауызбірлік бар. Мұндай адамға ораза ұстау парыз емес. Оған діндарлар мына аятты дəлелге тартады: «Аллаһ сендерге дінде қиыншылық жасаған емес». Оразаның адам ағзасына, денсаулыққа пайдасы зор. Өйткені таңертеңнен кешке дейін ішіп-жеуден тыйылудың көптеген дерттерге дауа екендігі бұған дейін ғылыми түрде зерттеліп, дəлелденген. Ораза адамға ас ішу, тыныс алу, ұйықтау, іс-қимыл жасау сияқты оның ағзасы үшін өмірлік маңызы бар құбылыстардың бірі болып табылады. Ал нақты
мысалдарға келсек, ораза адам ағзасындағы қажетінен артық жəне ескі жасушаларды жоюға септеседі. Екіншіден, ораза тұту қандағы қант үлесін барынша төмен мөлшерге түсіруге үлкен септігін тигізеді. Себебі, ораза ұстаған кезде адамның ұйқы безі демалады. Бұл без қантты крахмалды заттар мен майларға айналдыратын инсулин бөледі. Егер адам ұйқы безінің шығаратын инсулиннен артық мөлшерде тамақ жейтін болса, онда бұл ұйқы безіне ауыр тиіп, оның жұмыс істеу белсенділігін төмендетеді. Үшіншіден, ораза ағзаның иммундық жүйесін күшейтіп, көптеген сырқаттарға қарсы тұру қабілетін арттырады. Төртіншіден, семіздік пен оның салдарынан сақтайды. Əдетте семіздікке ас қорыту жүйесі қызметінің бұзылуы алып келеді. Ал ас қорыту мүшелерінің бұзылуына əкеп соқтыратын бірден-бір факторлар – қоршаған орта, жан күйзелісі мен қоғамдық қысым. Ораза уақытында құлшылық ете отырып, Аллаға бағыштап зікір жасау, Құран оқу адамды ашуыза мен шиеленістен алшақ ұстатады, денесі мен рухының барлық күш-жігерін пайдалы жəне оң бағытқа салады. Бесіншіден, бауырда тастардың жиналуынан, қуық жолдарында зəр тұздарының түзілуінен сақтайды. Алтыншыдан, жыл бойы үздіксіз тамақтану, əсіресе консервіленген жəне шала дайын тағам өнімдерін қолдану, дəрі-дəрмектер ішу мен ластанған ауа салдарынан денедегі жасушаларға жиналып қалатын қатерлі улағыш заттардан қорғайды. Демек, оразаның адам ағзасы үшін пайдасы шексіз. Мұны соңғы жылдары медицина ғылымы да жан-жақты дəлелдеп отыр. Түйіндей айтсақ, адамдарға тура жол нұсқаушы, ақ пен қараны айырушы, бекем тұтынатын жолбасшы ретінде Құран түсіріле бастаған Рамазан айының пайдасы көл-көсір. Ендеше осы қадірлі айда ұстаған оразаларыңыз, дұға-тілектеріңіз қабыл болғай, жамағат!
ҚАСИЕТТІ РАМАЗАН АЙЫНДА ОРАЗА ҰСТАУ және НАМАЗ ОҚУ УАҚЫТЫНЫҢ КЕСТЕСІ ШЫМКЕНТ ҚАЛАСЫ БОЙЫНША
АСТАНА ҚАЛАСЫ БОЙЫНША
«Шартты сотталған» іс-шарасы жалғасуда Ағымдағы жылдың маусым айының 15-і мен 22-сі күндері аралығына жоспарланған «Шартты сотталған» атты республикалық профилактикалық іс-шара Түркістан қаласында да өткізілуде. Бұл іс-шараның мақсаты – қалалық пробация қызметі бөлімінің есебінде тұрған қоғамнан оқшаулаумен байланысты емес жазаға сотталғандардың қайта қылмыстық жəне əкімшілік құқық бұзушылық əрекетіне бармауын қадағалау болып табылады. Бұл бағытта Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2014 жылғы 18 тамыздағы № 517 бұйрығына сəйкес («Пробация қызметтерінің есебінде тұрған адамдардың мінез-құлқына бақылау жасау жөніндегі пробация қызметтері мен полиция бөлімшелерінің өзара ісқимыл жасасу қағидасын бекіту туралы»), Түркістан қалалық ІІБ-нің учаскелік полиция инспекторларымен бірге Түркістан қалалық пробация қызметі бөлімінің қызметкерлері сотталғандардың тұрғылықты мекен-жайы бойынша, сонымен қатар жұмыс орындарынан тексеріліп, олармен профилактикалық мəні бар сұхбаттар жүргізілуде. М. УСМАНОВ, Түркістан қалалық пробация қызметі бөлімінің бастығы, əділет аға лейтенанты
1. Биыл, яғни 2015 жылы мұсылмандық ай күнтізбесі бойынша Қасиетті Рамазан айы - 29 күн. 2. Шілденің 13-нен 14-не қараған түн Лəйлəтул-Қадр, яғни қасиеттi Қадiр түнi. 3. Сəресi iшу таң намазының кіруіне 10 минут қалғанда тоқтатылады.
4. Ауызды ақшам намазының уақыты болысымен құрмамен немесе сумен жəне т.б. жеміспен де ашуға болады. 5. Тарауих намазы Құптан намазынан кейiн оқылады, ал Үтiр-Уəжiп намазы ең соңынан жамағатпен оқылады. 6. Пiтiр-садақаны рамазан айының басы-
нан айт намазына дейiн беруге болады. Пітірдің құны жалпы Қазақстан аймағы бойынша 200 теңге. 7. 17 шілде (жұма) күнi Ораза айт мейрамы басталады. 8. Оразаға ниет: Алла тағала үшін мүбарак рамазан айының оразасын ұстауға таңнан күн
батқанға дейін ниет еттім. 9. Ауызашар дұғасы: «Жаратқан Ием Сен үшін ораза ұстадым, Саған иман келтірдім, Саған тəуекел еттім, Сен берген ризық несібеңмен ауыз аштым. Иə, кешірімді Алла! менің алдыңғы жəне соңғы күнə-кемшіліктерімді кешіре гөр!».
Курорт «Сары-Агаш», санаторный комплекс «Алтынай» и «Алтынай Люкс» Виды предоставляемых услуг в санаторном комплексе «Алтынай» Санаторный комплекс «Алтынай» предоставляет на основании Государственной лицензии Серии ЛП № 00052DX следующие услуги: Рекомендуем пройти полное курс лечение от 7 до 14 дней. Это залог вашего здорьовия. Бесплатные услуги входящие в стоимость путевки: 1. Орошение кишечника минеральной водой; 2. Гинекологическое орошение минеральной водой; 3. Промывание желудка минеральной водой; 4. Дуоденальное зондирование (желчь) минеральной водой; 5. Минеральная ванна, душ минеральной водой; 6. Лечебные бассейны с гидромассажем; 7. Парафино-озокеритолечение; 8. Очистительные клизмы минеральной водой; 9. Слепое зондирование (дюбаж) минеральной водой; 10. Физиолечение (УВЧ, ингаляция травами и маслами, электрофорез, дарценвал, УФО). 11 Фито чай,и.т.д. 12. Урология
№ п/п
Номера
Общая стоимость на 1-го чел. в сутки
Стоимость номера в сутки
Стоимость 1 -го чел. на 7 дней
6 000
24 000
42 000
7 500 8 500 9 000 9 500
15 000 34 000 27 000 19 000 45 000 – за комнату 55 000 – за комнату
52 500 59 500 63 000 66 500
18 000 13 500 супруга Супруга+подросток
18 000 27 000 24 000 35 000 45 000 – за комн. 55 000 – за комн. 65 000 – за комн.
126 000 94 500
17 000 11500 Супруга+подросток 11 000
17 000 23 000 32 000 33 000
119 000 80 500
Корпус «Алтынай» Главный корпус
Платные медицинские услуги: Фитнес центр, закрытый бассейн, сауна, хаммам, финская, турецкая парная, тренажерная комната, циркулярный душ, восходящий душ, душ Шарко, грязелечение, СПА, джакузи, массажное кресло и.т.д. Диагностика: Инструментальные методы обследования УЗИ внутренних органов, эндоскопия, электрокардиограмма. Консультации врачей: невропатолог, уролог, гинеколог, терапевт, мануальный терапевт Иглорефлексотерапия, Медикаментозное лечение неврологических, кардиологических, урологических Дополнительные платные процедуры: пантовые ванны, селеновые ванны, скипидарные ванны, пихтовые ванны, кедровые бочки, аппаратное кишечное орошение (гидроколонотерпия), иглотерапия, массаж (общий и точечный)
1 2 3 4 5 7 8 9 9
Примечание: В стоимость путевки входит 4-х разовое питание, медицинское обслуживание, услуга транссфера с Шымкента до санатория. В номерах имеется холодильник, кондиционер, плазменный телевизор, душевая с водонагревателем и горячая вода.
1 2 3 4 5 6 7 1 1 3 4
4-х местный эконом класс 2-х местный эконом класс Полулюкс 4-х местный (1-2-3 этаж) Полулюкс 3-х местный (2 комнаты) Полулюкс 2-х местный VIP номера (72 м) №15, 16 VIP номера (80 м) № 14, 28 Детям до 6 лет Детям от 7 до 10 лет Корпус «Алтынай – Люкс»-А Полу люкс 1-о мест Полу люкс 2-х местный Полу люкс 2-х мест. (семей. пары) Полу люкс 3-х местный (семейный) Люкс100,101,103,104 VIP 102, 203,204 VIP 201,202 Корпус «Алтынай Люкс»-Б Полу люкс 1 мест. Полулюкс 2-х мест (семеиной пары) Полулюкс 3-х местный (семейный) Полулюкс 3-х местный
4 000 5 000
77 000
Адрес: ЮКО, Сарыагашский р-н, п. Коктерек. Тел.: +7(72537) 5 13 13 +7(7252) 57 14 31. Сот.: +7 (701) 736 73 15 Web-сайт: www.altinai.com Атқарушы директор Асыл ЖАПАНОВ Директордың орынбасары Қайыржан СЕМБАЕВ
«Əділет» ұлттық апталығының президенті Қуанышбек Тасболатұлы БОТАБЕК
Жауапты редактор Салтанат ИБРАГИМОВА Жауапты хатшы Мұрат СЕРІКБАЙҰЛЫ
Республикалық «Əділет» ұлттық апталық газеті алқа кеңесінің төрағасы Нағашыбек ҚАПАЛБЕКҰЛЫ Тілшілер қосынының жетекшісі Мұратбек ТОҚТАҒАЗИН Меншікті тілшілер: Доқтырхан ТҰРЛЫБЕК (Алматы қаласы) Гүлмира МƏНШƏРІПОВА (Астана қаласы)
Тілші Ақжібек МҰСТАФИНА Техникалық директор Константин МАРКОВ Видео-фотооператор Руслан НАСИРОВ Серік ЖАУЫНБЕКҰЛЫ
Мекен-жайымыз: ҚР Астана қаласы, А. Иманов көшесі, 41/127. Шымкент қаласы, Қазыбек би көшесі, 84Б-үй. Байланыс үшін тел./факс: 8 (7252) 55-85-84 Ұялы: 8-777-557-08-52 E-mail: adilet.media@mail.ru
Газет Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне ақпарат министрлігінде есепке алынып, 27.12.2013 жылы №14077-Г куəлігі берілген. Құрылтайшысы өзгеруіне байланысты қайта тіркелген басылым 2014 жылдың 1 қаңтарынан бастап "Əділет" ұлттық апталығы болып жарық көруде. Аптасына бір рет жарық көреді. Таралымы - 15 000 дана. Тапсырыс - 1550.
Апталық Астана қаласы, "Ernur" Медиа холдингі" ЖШС (Сілеті көшесі, 30-үй) мен Шымкент қаласы, "ERNUR" ЖШС-нің (Т.Əлімқұлов көшесі, 22-үй) баспаханасында басылады