Ұлттық рух – ұлттың асыл қасиеті. Б.МОМЫШҰЛЫ
¦ÄIËÅÒ Газет 2010 жылғы 5 мамырдан шыға бастады
Туған күніңмен,
ҰЛТТЫҚ АПТАЛЫҚ
АСТАНА!
web: http://adiletgazeti.kz/
E-mail: adilet.media@mail.ru №26 (229) = 3 шілде = Жұма = 2015 жыл НАЦИОНАЛЬНЫЙ ЕЖЕНЕДЕЛЬНИК / NATIONAL WEEKLY / ULUSAL HAFTALIK / 國家周刊 / اﻟوطﻧﯾﺔ اﻷﺳﺑوﻋﻲ
БАРЛЫҒЫ ҚАЗАҚСТАННЫҢ БОЛАШАҒЫ ҮШІН Кеше Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев Индустрияландыру күні аясында Астанадағы «Көрме» орталығында «Қазақстанда жасалған» атты отандық тауар өндірушілердің көрмесін аралады. Еліміздің барлық өңірлерінен 80-нен астам компания өз өнімдерін осы көрмеге қойып отыр. Жалпы, көрме жұмысының аясында аталмыш ұлттық агенттік отандық тауар өндірушілермен бірыңғай логотип түсіру жөнінде 20 меморандумға қол қойды.
Еліміздің əлеуеті арта түсу үшін индустрияландыру саясатын жүзеге асырудың маңызы өте зор. Бүгін «Нұрлы жол» жəне индустриялық-инновациялық даму бағдарламасының екінші бесжылдығындағы шараларды талқылауға арналған жиын барысында ҚР Президенті Нұрсұлтан Назарбаев осылай деді. «Біз еліміздің индустрияландыру бағдарламасының екінші бесжылдығына кірісейік деп отырмыз. Оны баршаңыз білесіздер. Жаңа бесжылдық аясында бірнеше индустриялық жобаларды іске қосып жатырмыз. Алдымызда атқарылатын істер Қазақстанның экономикасын одан əрі дамытуға үлесін қосатын болады. Еліміздің əлеуеті арта түсу үшін бұл саясатты жүзеге асырудың маңызы өте зор. Бүгінгі басқосу барысында осы бағыттағы міндеттердің орындалу бағдарламасын қандай өндірістерді іске қосатынымызды, олардың сапасы қандай болатынын, қанша тауар шығарып, импорттың орнына өзімізде жасалған тауарлардың мөлшері қандай болатынын талқылаймыз», - деді Мемлекет басшысы
жиынды бастай отырып. Алғашқы өңір ретінде Қарағанды облысы байланысқа шығып, Мемлекет басшысы «АрселорМиттал Темиртау» АҚ-ның реконструкциядан өткен №3 домна пешін қосуға рұқсат берді. «Ертең бірінші алғашқы шойын қорытпасын алғанымызға 55 жыл толады. Бұл жұмысқа мен өзім де қатысқан едім. Бұл оңай жұмыс емес, сондықтан ардагерлердің жиналғаны өте жақсы болды», - деді Мемлекет басшысы. Ұлттық телекөпір барысында Өскемен титан-магний комбинатының жұмысы басталды.
«Мемлекеттік индустрияландыру бағдарламасының аясында біздің комбинат Қазақстанда алғаш рет титан өндірісіндегі озық технологияларды пайдаланып отыр. Біз бұл бірегей жобаға 1 млрд теңге инвестиция салдық. Осы жұмыстың арқасында өндірісті басқару жұмыстарын автоматтандырып, өзіндік құнды азайтуға жəне сапаны арттыруға мүмкіндік туады», - деген комбинат басшысы аталмыш нысанды іске қосу үшін Мемлекет басшысынан рұқсат сұрады. Өз кезегінде, Елбасы титан өндірісі Қазақстанның индустриялық дамуында зор орын алатынын айта келе, комбинатты іске
қосуға рұқсат берді. Сондай-ақ Отандық комбайн өндірісін дамытатын «ҚазТехМаш», Қостанайда сүт зауыты, Жамбыл облысында күн электр станциясы, Атырау облысында полимер өндірісі мен газхимиялық кластері, іске қосылды. Телекөпір барысында Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев «АлматыҚапшағай» автожолы, «Шатпақ» асуындағы тонель, Павлодардағы Ертіс өзені арқылы өтетін көпір мен «Орал-ТасқалаСаратов» автожол учаскелеріндегі құрылыс ұжымдарының жұмысына бастау бере отырып, жолдың сапалы болуын талап етті. «Боржақты – Ерсай» темір жолымен алғашқы пойыз аттанды. Еліміздің аймақтарындағы он жаңа нысанды іске қосып болған соң, Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев Үдемелі индустриялық-инновациялық даму бағдарламасының алғашқы бес жылдығын қорытындылады. «Бүгін өздеріңіз көргендей, Қазақстанның əр өңірінде, əр түпкірінде жұмыс атқарылып жатыр. Бұрын-соңды болмаған үлкен өндірістерді салып жатырмыз. Мұның барлығы Қазақстанның болашағына қызмет етпек. Бүгін салынып жатқан өндіріс ертеңгі күні экономикамызға үлкен тауар əкеліп, Қазақстанның экспорттық күшін ұлғайтады, елімізді тауарлармен қамтамасыз етіп, халқымызға жұмыс орнын береді. Алғашқы бес жылдық ішінде 33 млрд. доллардан астам шетелдік инвестиция тартылған болатын. Соның жартысы Үдемелі индустриялық-инновациялық даму бағдарламасына жұмсалды. Осы уақыт аралығында жаңадан 770 мекеме іске қосылды. Олардың өнеркəсіптегі үлесі 17 пайыз болды», - деді Н.Назарбаев. BNews.kz материалдары негізінде дайындалды
Бiздің отбасымыздың көшiн Астанаға түзеген отағамыз Жора Тойлыбайұлы болатын. Жөкеңнiң 1998 жылы наурызда «Асыл түлік» мемлекеттiк акционерлiк компаниясының президентi болып сайлануына байланысты, отағасының артынан балашағамызбен iздеп бардық. Мұндағы қым-қуыт тiршiлiк, Астананың тұсаукесерiне қызу дайындық үстiндегi қала тынысы бiздi бiрден баурап алды. Сондықтан да, осында қалып, қандай да болмасын жұмыс iстеуге бел будық.
Оразкүл АСАНҒАЗЫ, ҚР Парламенті мәжілісінің депутаты:
ҚАЛАДАҒЫ ЖҰМЫС ҚАРҚЫНЫ МЕНІ ШАБЫТТАНДЫРДЫ Содан Қазақстанның бас қаласында өсіп-өніп жатырмыз. Осында Құдай берген бес-алты немерем дүниеге келді, яғни Астана – олардың туған жері. Елбасының Жарлығымен 1998 жылы 6 мамырда Астана қаласында екi аудан – Алматы жəне Сарыарқа аудандары құрылды. Сарыарқа ауданы əкiмiнiң орынбасары қызметіне тағайындалдым. Мұндағы бой көтере бастаған құрылыс нысандары, сол жағалаудың жаппай алып құрылыс алаңына айналуы – шаһардың нағыз ел астанасы болатынына кəмiл сенiм ұялататын. Сол сенiм толығымен ақталды. Кешегi қарт Қараөткел, байырғы Ақмоланың орнына жаңа заманның тың технологиялық жетiстiктерiмен жасанған ғаламат сəулеттi ғимараттар салынды. Сол жағалау ғана емес, қаланың барлық бөлiктерi басқаша реңге бөлене бастады. (Жалғасы 2-бетте).
Ахметжан КЕРІМБЕК, ҚМДБ-ның Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша өкіл имамы:
Астаанқа р-ух асқ
«ҚАСИЕТТІ РАМАЗАН – ҰЛЫ ЖАРАТУШЫНЫҢ ПЕНДЕЛЕРІНЕ ТАРТҚАН ТЕҢДЕССІЗ СЫЙЫ» Айлардың сұлтаны қасиетті Рамазан айы басталып, мұсылман қауымы Алла ризашылығы үшін ауыз бекітті. Осы мүбəрак айда Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша өкіл имамы Ахметжан Пірəліұлы Керімбек мырзаны əңгімеге тартып, рамазан айының ерекшеліктері жайлы ойын білген едік. – Ахметжан Пірəліұлы, айлардың ең берекелісі қасиетті Рамазан айында əңгімелесудің сəті түсіп отыр. Əр мұсылман қайырлы іске ұмтылатын айда Оңтүстік өңірінде қандай қайырымдылық іс-шаралары жасалады? – Барлық мақтау мен мадақ Əлемдердің Раббысы Алла тағалаға болсын! Жыл бойы күткен қасиетті Рамазан айына жеткенімізге жаратқан Иемізге сансыз шүкірлік етеміз. Құрметті мұсылман бауырлар! Баршамызды мүбəрак Рамазан айының келуімен шын жүректен құттықтаймын!
Бақ қайда барады? – дегенде, – «Ынтымағы мен берекесі жарасқан жерге барады» деген аталы сөз бар халқымызда. Ал, енді қасиетті ата дініміз Ислам атауының өзіндегі «сəлам» сөзінің өзі тыныштық, бейбітсүйгіш дін екенін түсіндіреді. Демек, Ислам дінін ұстанған халықтардың да мақсаты мен мұраты да – сол бейбіт ғұмыр болуы керек. Осы себепті де біз мақтанып айтсақ та жарасады. Сұңқардың қанаты талатын, тұлпардың тұяғы тозатын кең байтақ жерді мекен еткен халықпыз, сол жеріміз секілді пейіліміз де кең, дархан мінезді, жомарт жұртпыз. (Жалғасы 5-бетте).
АСТАНА
философиясы
Біз жаңа заман арифметикасының есептерін шығаруға кірісіп жатқанымызда, жаһандану бізге өз алгебрасымен келіп жетті. Енді қоғамымыздың алдында осы екеуін қалайда қатар алып жүру миссиясы тұр. Ақпарат заманының бір жаман жері – жұбатуды білмейді. Жұбатуды білмейтіндігінің бір жақсы жері – əркім өз бойынан қуат көзін іздей бастайды. Іздей бастаған алғашқы кезде ел ішіндегі үміт те жаңаша еді, үмітсіздік одан да жаңаша болды. Жаһанданудан үрейлендік жəне одан «қашуды» ойладық. Бірақ «үрейлену» мен «қа-
шу» - жеңілудің басы екендігі ежелгі заңдылық. Соны ұғынғандықтан да жаһандануды өзімізге тиімді етіп қалай пайдалануға болатындығын сызып беретін теоремалар жасақтай бастадық. Сол теоремамыздың бір көрінісі – əлі кеңестік қирандыдан тұра алмай жатсақ та, жаңа астана салуға кірісіп кеткеніміз. Кірісіп кеткенімізге бірін-бірі аңдып отырған əлемдік қоғамдастықтың таң қалғаны былай тұрсын, бұған сол Астананы салып жатып өзіміздің де таң қалғанымыз шындық. Біздің сол жанкештілігіміздің бүгінгі нəтижесі күллі əлемнің назарын əлі де өзінде ұстап отыр.
Жаһандану Батыстан келе жатыр дегенмен де, кез келген үдерістің бір жақты дами алмайтындығы түсінікті. Ол міндетті түрде екінші бір үдерісті оятады. Біреу соғысты бастаса, екінші жақ аман қалу үшін одан да зор күшпен қарсы ұмтылатыны сияқты, жаһандану өзінің аса мықты екінші қанатын оятты. Ол – Шығыстық жаһандану процесі. Бұл – Батыстың жетістіктерін пайдалана отырып, өзін жаңа жағдайға бейімдей дамыту процесі. Сол үдеріс басталды. Қазір Батыстық дамудың тасқынын Шығыстық дамудың цунамиі қарсы алуға дайындалуда. (Жалғасы 8-бетте).
Астана, арман едің сан ғасырлық, Айтатын сазды əн едің таңға сыр ғып. Бабалар көз жасымен зəктенгендей, Сарыарқа төсіндегі жап-жасыл түк. Саралап барлаған соң оң мен солды, Елбасым ел ертеңін оймен шолды. Күніне он ойланып, тоқсан толғап, Таңдаған тəуекел деп осынау жолды. Ақмола берді атын Астанаға, Ілкіде таңданды қарт, жас бала да. Бұл күнде Орта Азия өңірінде, Астана айналды анық Бас қалаға. Түбіміз Сақ пенен Ғұн, Оғыз мықтың, Далам тұр тұғырында тоғыздықтың. Астанам ел Ордалар шоғырында, Орын табар ішінен отыз жұрттың. Ғаламға мақтана алам Астанаммен, Əр таңға жар сала алам асқақ əнмен. Арамзаға алдырмас ақ беренсің, Айнымайтын антынан досқа берген. Ел көрем қабақтары жадыраған, Төл көрем алқаптағы жамыраған. Сел көрем саған жетіп құйылмаққа, Екпіні басылмастай арындаған. Көргенде қара көзді күлім қаққан, Кеудемде елшіл жүрек атойлатқан. Самалы Сарыарқаның сипай сылап, Өпкені маңдайымнан майдай жаққан. Сақтауға Сарыарқаны пейілі жаттан, Кезінде Кене, Сыздық ат ойнатқан. Арпалыспен ат үстінде айқас салған, Ата-баба арманы – шамың шаңқан. Сан ғасыр армандаған бабаларым, Байтақты сендей қайдан таба аламын?! Өзіңе мінəжаттай арналады, Сағынып Сарыарқадан салған əнім. Таңданып бекзат Батыс, Шығыс мықтың, Айналып аймағына ырыс-құттың Ғаламдық ғажайыптың арқауы сен, Мəңгілік мəйегіндей тыныштықтың! Алты Алаш арманынан жаратылған, Бас қалам басқалардан дара тұрған. Бақытты болашаққа бағыт берген, Санада сақталады сара тұлғаң. Астана – ел тілегі, ел жүрегі, Ақ тілектен, етжүрек елжіреді. Астана – аласармас асқақ рух, Сен дегенде сезімде сел жүреді! Қабылбек ТӨРЕТАЙҰЛЫ
2016 жылдың 1 қаңтарынан бастап Қазақстан Ұлт жоспарын іске асыруға кіріседі
¦ÄIËÅÒ
Ол – ешкім де осы уақытқа дейін №26 (229) атқармаған істі жүзеге асырған Көшбасшы 03.07.2015 жыл
ЕЛ ТЫНЫСЫ
басшысы етіп тағайындағанда шын мəнінде не болар еді деген сұрақты көлденең тартады. Бұл үлкен де біртұтас елді сақтаудың мүмкіндігі болуы ықтимал еді ғой, дейді автор. Владимир Губарев Қазақстан Президентінің антиядролық бастамашылығына «Полигон» атты мақаласын арнады. «Ол үлкен мемлекеттер басшылары арасында барлығы да шақырған, бірақ ешкім де осы уақытқа дейін атқармаған істі жүзеге асырған жалғыз Көшбасшы. Шешім қабылдау оңайға түскен жоқ жəне осы жайындағы болашақ туралы толғанысты ол өзінің айналасындағылармен ғана емес, ең алдымен өзімен жүргізді. Дəстүрлі шектелушілікті сындыруға, ешкім де өте алмайтындай көрінетін соншама биік кедергілерді еңсеруге тура келді», деп жазады автор. «Труд» газетінің бас редакторы, Қазақстан түлегі Валерий Симонов «Жерлес» деген мақаласында Назарбаевты елдің жаңа елордасы Астананың негізін қалаушы əке, елдегі ұлтаралық келісімнің кепілі жəне жалпыға ортақ тарихи жадының сақтаушысы ретінде көрсетеді. Оның сөзі бойынша, Қазақстан астанасын ауыстыру тарихы - көшбасшының ішкі сенімі ғажайыпты тудыра алатындығының тағы бір жарқын мысалы. Жинаққа Ресей Президенті Владимир Путиннің, ММУ ректоры Виктор Садовни-
Маусымның 30-ы күні Мəскеу қаласында «ЖАСАМПАЗ. Нұрсұлтан Назарбаев: Ресейден көзқарас» («СОЗИДАТЕЛЬ. Нурсултан Назарбаев: взгляд из России») атты жаңа кітаптың тұсаукесері болып өтті. Қазақстан Сыртқы істер министрлігінің қолдауымен жарық көрген кітаптың таныстырылымына ТМД-ның жəне бірқатар Еуропа елдерінің дипломатиялық миссияларының басшылары қатысты. Ресейдегі Қазақстан елшілігінің бастамасымен жарыққа шыққан 400 беттен тұратын жаңа жинақтың тұсау кесерінде осы елдегі Қазақстанның Төтенше жəне Өкілетті елшісі Марат Тəжин Ресейдің мəдени, ғылыми элитасы Н.Назарбаевпен кездескендегі өз пікірлерін жинаққа жазып беруге келісіп қана қоймай, Н.Ə.Назарбаевтың саяси көшбасшы ретіндегі феномені туралы ой толғамдарымен бөлісуге дайын болғандығы айрықша əсер еткенін жеткізді. Осы орайда М.Тəжин Н.Ə.Назарбаев көшбасшылығының факторы стандартты саяси модельдер қалыбына сыймайтын бірегей тарихи феномендігінде екенін айтты.
«ЖАСАМПАЗ. Нұрсұлтан Назарбаев: Ресейден көзқарас» кітабы Бұл жерде жеке қасиеті, лидерлік стилі, өзгерген тарихи жағдайды да айтуға болар. «Н.Ə.Назарбаев осы дағдарыстың бастауларына терең теориялық көзқарас ұсынған қазіргі əлемдегі саусақпен санарлық саясаткерлердің бірі болды. Бірақ, іс мұнымен шектелген жоқ - Қазақстан қатал да шешімді іс-əрекет стилінің арқасында дағдарыстан əлемнің көптеген экономикаларына қарағанда аз шығынмен шыға алды», деп атап көрсетті дипломат. Марат Тəжиннің пікірінше, дағдарыстан кейінгі кеңістік саяси көшбасшылардан жаңа көзқарас талап етеді. Осылайша тарих тағы да бағамдау критерийлерін өзгертеді. Алдыңғы кезекке аса маңызды үш ерекшелік шығады. Біріншіден, саяси көшбасшылардан талап етілетін интеллектуалдық өлшем күрт жоғарылайды. Екіншіден, ұлттық инновациялық жобаларды жасап, жүзеге асырудың, жаһандық мақсаттарға қол жеткізуге мəжбүрлей отырып, саяси жəне экономикалық элитаның басқарушылық жіктері үшін кең ауқымды «қысым алаңын» құрудың қолдан келуі. Үшіншіден, экономикалық көрсеткіштердің қаншалықты маңызды екеніне қарамастан, шынайы көшбасшылық таяудағы онжылдықтарда қоғамдағы саяси, экономикалық, этностық жəне діни үдерістер арасында аса нəзік тепе-теңдік болуын талап етеді. Жəне осы үдерістер көп жағдайда бір-біріне ашықтан-ашық қарамақайшы келіп жатады. Ал енді кітапқа қатысты айтатын болсақ, өзінің алғысөзінде Ресей Федерациясы Федерация Кеңесінің мүшесі, Халықаралық істер жөніндегі комитет төрағасының бірінші орынбасары Виталий Игнатенко былай деп жазады: «Бұл кітап - ұлан-ғайыр, қуатты ел туралы, ғарышты бағындырудың басталуы туралы, ұлттық дипломатияның пайда болуы туралы жəне ядролық сынақтардан, яғни ажал сепкіш тажал қарудан бас тарту туралы, ғажайып қала Астана - болашақтың мегаполисі туралы, сондай-ақ, Еуразиялық экономикалық кеңістік секілді күрделі құрылым туралы... Жəне бастысы - мың-
жылдықтар тоғысында өсіпөркендеген жəне көпұлтты заманауи Қазақстан секілді осыншалықты ғажайып халықаралық құбылысты жасау қолынан келген адам туралы». Жинаққа енген публицистердің арасында шығармашыл одақтардың, ірі баспалардың басшылары, жоғары наградалар мен беделді сыйлықтардың лауреаттары Всеволод Богданов, Владимир Губарев, Рафаэль Гусейнов, Валерий Симонов, Юрий Батурин, Кирилл Привалов, Леонид Млечин, Николай Долгополов бар. Олардың барлығын орасан зор журналистік тəжірибемен қатар, жоғары, журналистикадағы аса құрметті «Ресейдің алтын қалам иесі» атағы біріктіреді. Сонымен қатар, кітапта ұсынылған очерктер Қазақстан Президентінің тұлғасына əр автордың ізгілікті ниетімен, орасан зор құрметімен ерекшеленеді. Олардың кейбіреулері Нұрсұлтан Назарбаевпен тікелей таныс болса, келесі біреулері Елбасымен əр жылдары түрлі жағдайларда кездескендер болып табылады. Енді біреулеріне одан сұхбат алудың сəті түссе, тағы біреулері Қазақстан көшбасшысының тамаша өмірбаяны мен көп қырлы қызметін кəсіби тұрғыдан қызығушылықпен бақылағандар. Бұл көпқырлылық очерктердің «Президент», «Дипломат», «Реформатор», «Полигон», «Ғарыш айлағы», «Одақтас», «Жерлес» деген тақырыптарда да ықшам көрініс тауып, Қазақстан Президентінің көпжылдық жұмысының маңызды кезеңдерін əр қырынан терең ашып көрсетеді. Ресей Журналистер одағының төрағасы Всеволод Богданов өзінің очеркінде осы шығармашылық жобаны ұсына отырып, өзінің одақтағы, «Алтын қаламдағы» əріптестері Нұрсұлтан Назарбаев туралы өздерінің сөздерін айту жөніндегі ұсынысқа үлкен қызығушылықпен жəне құлшыныспен үн қатқандарын атап өтті: «Бұл очерктер бірбірінен көшіріп алғандай бірін бірі қайталайтын дүниелер емес жəне қазақ халқының көрнекті перзентінің өмір жолын, оның
Қазақстан тарихындағы рөлін өздерінше саралайды... Біздің кітабымыз - Нұрсұлтан Əбішұлына, оның саясатына, елі мен халқына Мəскеуден көзқарас...», - деді ол. Авторлардың бірі, Ресей Журналистер одағының хатшысы Рафаэль Гусейнов өзінің «Президент» деген очеркінде Қазақстан Көшбасшысының жарқын саяси қадамдары мен шешімдеріне айрықша назар аударады. Автордың пікірінше, КСРО ыдыраған кезде жаңа өмір шындығына үйлесімділікпен кірігіп, жаңа, тəуелсіз мемлекет құруда тамаша табыстарға қол жеткізе білуі, Семей полигонын жабуы мен Байқоңыр космодромын Қазақстанның меншігінде сақтап қалуы, Еуразиялық экономикалық одақ құру бастамасы, елді тұрақсыздандыру əрекетінің алдын алуы сияқты батыл іс-əрекеттері кімкімді де таңдандырмай қоймайды. Кирилл Привалов Қазақстан Президентінің сыртқы саяси қызметіне ден қояды. Оның харизмасы мен əлемдік қоғамдастыққа танымалдығы, деп атап өтеді автор, сол шақта енді ғана пайда болған Қазақстан дипломатиясына қажетті халықаралық байланыстар орнатуға, ал перспективада ұзақ мерзімді ұлттық сыртқы саясат қалыптастыру мен орнықтырудың аса маңызды міндеттерін шешуге мүмкіндік берді. Бүгінде өзінің сыртқы саясаты тиімді халықаралық бренд болды деп мақтана алатын елдер соншалықты көп емес екені анық, деп ой түйеді К.Привалов. Леонид Млечин «Реформатор» очеркінде Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақ КСР Министрлер Кабинетінің Төрағасы лауазымына тағайындалған сəтінен бастап Тəуелсіз Қазақстанның басшысы ретінде саясаткер болып қалыптасуының негізгі кезеңдерінің бəрін сараптамадан өткізеді. Журналист егер сол шешуші жылдары Горбачев Назарбаевты КСРО-ның вицепрезиденті немесе одақтық үкіметтің
чийдің, ММХҚИ ректоры Анатолий Торкуновтың, режиссер Никита Михалковтың Қазақстанның Көшбасшысына берген бағалары, сондай-ақ, осы жинаққа арнап жазылған көптеген пікірлер берілген. Олардың авторларының қатарында Ресей Сыртқы істер министрі Сергей Лавров, ТМД атқарушы хатшысы Сергей Лебедев, Мемлекеттік Думаның Тəуелсіз Мемлекеттер Достастығы істері, еуразиялық интеграциялар жəне отандастармен байланыс жөніндегі комитет төрағасы Леонид Слуцкий, КСРО Үкіметінің бұрынғы басшысы Николай Рыжков, Татарстан мен Ингушетияның бірінші президенттері Минтемир Шаймиев пен Руслан Аушев жəне басқа да көптеген қайраткерлер бар. Өздерінің Назарбаев туралы əсерлері мен естеліктерін, бағаларын қағаз бетіне түсірген олардың əрбірінің қайталанбас стильдері арқылы жазылған жеке, өзіндік ойлары жинақтала келе «ортақ кейіпкерге» айналған. Қорытындысында «Жасампаз» кітабы Қазақстан Көшбасшысының өзіндік бір ұжымдық бейнесін сомдаған. Тіпті, нақтырақ айтсақ, журналистиканың танымал жұлдыздары шеберлікпен қалыптастырған жəне Ресей қоғамының айтулы, беделді өкілдерінің пікірлерімен қуатталған «мозаикалық панноға» айналған. Нұрсұлтан Назарбаевтың көп қырлы қызметі, Қазақстан Президентіне танымал əлемдік көшбасшылардың біріне айналуға мүмкіндік берген оның тұлғасының ауқымдылығы туралы жарқын бағалар кітаптың тұсаукесеріне қатысып, сөз сөйлеушілер тарапынан да айтылды. Қазақстан Президенті Н.Ə.Назарбаевтың РФ Журналистер одағының жоғары наградасы «Ерекше еңбегі үшін» белгісімен марапатталғандығы жарияланып, бұл жарқын шара осылайша ерекше екпінмен аяқталды. ҚазАқпарат
ҚАЛАДАҒЫ ЖҰМЫС ҚАРҚЫНЫ МЕНІ ШАБЫТТАНДЫРДЫ (Соңы. Басы 1-бетте). Бүгінде Астана түрлі халықаралық деңгейдегі шараларды өткізетін орталыққа айналып үлгерді. Мəселен, 2010 жылы елордада ЕҚЫҰ саммиті ұйымдастырылып, өте жоғары деңгейде өткізілді. Сонымен қатар 7-ші қысқы Азия ойындары да жоғары талапқа сай ұйымдастырылды. Əлемдік жəне дəстүрлі діндер көшбасшыларының съезі де тұрақты өткізіліп келеді. 2013 жылы тамызда Қазақ елінің елордасында бокстан 17-ші əлем чемпионаты, ал 2014 жылы ауыр атлетикадан 81-ші əлем чемпионаты өтті. Астана алдағы уақытта да осындай жоғары деңгейдегі шараларды өткізу орнына айналады. Мəселен, екі жылдан соң EXPO-2017 Халықаралық мамандандырылған көрмені жоғары деңгейде өткізуге барын салатын болады. Ел астанасының үлкен ұлттық мақсатпен қалыптасып жатқандығы əрбiр адамның iшкi құлшынысын тудырады екен. Бүкiл халық көз тiгiп отырған Астана тұрмақ, бiр ауылға көшiп барсаңыз, сол ауылмен бiте қайнасқыңыз келiп тұрады. Ал, Астананың жөнi алабөтен. Менiң мұнда келіп, Сарыарқа ауданы əкiмiнiң орынбасары, қалалық Тiлдердi дамыту басқармасының басшысы, 2012 жылы 20 қаңтардан бастап бесінші сайланған Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің депутаты болып қызмет атқаруым –
жоғарыда айтқан рухани мəселелерге араласуыма өзiнен-өзi алып барар едi. Не iстесек те, дұрыс атқарсақ екен жəне қандай шаруаны болсын тез орындасақ екен деген табиғи мiнездiң ықпалы күштi болды. Қаладағы жұмыс қарқыны менi шабыттандырды, күшiме күш қосты, маңайымдағы зиялы қауым ойыма ой қосты. Астана қас қағым сəтте құлпырып, сəулетті де зəулім ғимараттар бой түзеп, əр күні шаттыққа толы Сарыарқа төсі жаңғырған «Жібек жолының» базары іспетті еді. Жаңа типтегі балабақша, кешенді мектеп, мəдени ошақтар, сауда, ойынсауық орталықтары ашылды. Елорда тұрғындарының көз қуанышы болған ескерткіш кешендері, «Тұлпар», «Арқар» сынды көпірлерді, саябақтарды қалай тілге тиек етпеске! 2002 жылы Астана қаласының əкімдігінде Үкіметтің кеңейтілген мəжілісі өтіп, Елбасы біраз ағылшын тіліндегі нысандардың атауларын сынға алған болатын. Содан кейін айтылған сынның негізінде «Казахстанская правда» газетінде «По Астане как по Бродвею» атты мақала жарық көрді. Сол бір ғана мақаланың арқасында нысан иелерін бірбірден əкімдікке шақырып, атауларын қазақша қою жөнінде талап қойдық. Содан бері «Синема сити» − «Самұрық», «Европа Палас» − «Ақ сұңқар», «Сити Маркет» − «Қазына» болып шыға келді. Негізінен нысан иелері бұл мəселеге түсінушілікпен қарады. Қалада жеті жүзден астам нысан
қазақша атауға ауыстырылды. Мысалы, «Улыбка» ательесі – «Жібек» ательесі, «Уют» жиһаз дүкені – «Жайлы» жиһаз дүкені, «Каретный двор» ТҚКС – «Арба ауласы», «Золотой ключик» балалар əлемі – «Алтын кілт» балалар əлемі, «It,s skin» корей косметикасы – «Ару», «Щин-щин» мейрамханасы – «Жұлдыз» болып өзгертілді. «Елге ел қосылса - құт» дегендей, Қазақстанның түпкіртүкпірінен ағылған жаны жайсаң жандар, арман арқалаған жастар, қуат пен шуақ іздеген білікті мамандар, зейін мен зерде көздеген ғалымдар, мүдде мен міндет іздеген қайраткерлердің бəрі адамға рух пен жігер, қуаныш пен құлшыныс сыйлайтыны сөзсіз. Біздер, Астана тұрғындары мен барша қазақстандықтар ескі шаһардың толықтай қайта құрылып, сол жағалауда жаңа əкімшілік орталықты қалыптастырған көлемді құрылыстың, əлеуметтік-экономикалық қарыштап дамудың куəгері болдық. Жаңа архитектуралық құрылыстар көлемділігі жəне бірегейлігімен əлем жұртшылығын еріксіз өзіне тарта түседі. Астана күнi – бiр қаланың ғана емес, бүкiл елдiң, барша қазақтың мерекесiне айналып келедi. Сондықтан, бұл қуаныш астаналықтарға да ортақ. Осынау күндерде, сан миллион қазақтың бесiгiне айналған құтты мекенiме, оның ақпейiл, жарқын жүздi азаматтарына алдымен амандық, елге ырыс, отбасыларына береке тiлеймiн!
ПОЛИЦИЯ КАПИТАНЫ
«Генерал болуды армандамаған солдат, солдат емес» демекші, əр адам арманмен, алдына қойған мақсатпен өмір сүреді. Жастайынан полицей болуды армандайтын Бауыржан Қуатов 2003 жылы Оңтүстік Қазақстан гуманитарлық-заң университетін бітіріп, заңгер мамандығын алып шығады. Содан Шымкенттегі Абай аудандық полиция
E-mail: adilet.media@mail.ru
бөлімінің анықтаушысы ретінде алғашқы еңбек жолын бастап кетеді. Жақсы жұмысымен көзге түскен жас маманды осы бөлімнің жедел уəкілі қызметіне ауыстырады. Жедел ізкесушілердің барлық қыр-сырын меңгерген Бауыржан 2012 жылдан бастап Абай аудандық полиция бөлімінің КПБ бастығының орынбасары болып тағайындалады. Ал, 2014 жылдың тамызынан бастап Абай аудандық полиция бөлімінің Криминалды полиция бөлімшесінің бастығы қызметін атқаруда. Күн-түн демей жұмыс істеп жүрген полиция қызметкері Қуатов Бауыржанның қажырлы еңбектері арқасында бірталай қылмыстар ашылды. Солардың бірінде қылмыскерлерді құрықтаймын деп өзі де жараланады. Оқиға 2015 жылдың 14 наурыз күні, кешкі сағат 2100 шамасында орын алған еді. Автокөліктерді заңсыз иемдену қылмыстарын ашу мақсатында жүргізілген жеделіздестіру шараларының нəтижесінде қылмысқа қатысты 22-жасар азаматтың
тұратын мекен-жайы анықталады. Күдіктіні ұстау үшін Б.Қуатов бастаған топ: жедел уəкілдер Б.Жұбандықов, А.Ділдəбеков жəне Е.Сұлтанбаев қаладағы тұрғын үйлердің біріне келіп, үйдің сыртқы қақпасын қағады. Полиция капитаны Б.Қуатов өзінің қызметтік куəлігін көрсетіп, күдіктіні өздерімен бірге бөлімшеге алып кететінін айтады. Алайда, қаруланған төрт жігіт жолдастарын оңайлықпен бере салмайтынын білдіргендей, полиция қызметкерлеріне қарсылық көрсетеді. Қылмысқа қатысты басты күдіктіні қолынан ұстап əкетпек болғанда, қаруланғандардың бірі 21-жасар азамат травматикалық тапаншамен Б.Қуатовтың басына бір мəрте оқ атады. Содан күдікті жəне оның қасындағы сыбайластары травматикалық қаруларымен полиция қызметкерлеріне бірнеше мəрте оқ атып, оқиға орнынан бой тасалаған. Полиция капитаны Б.Қуатов басынан алған жарақатымен Шымкент қалалық ауруханасына жеткізілген. Күдікті үш азамат қамауға алынып, тергеуден бой тасалап жүрген бір күдіктіге іздеу жарияланды. Олардың үстінен қылмыстық іс қозғал-
ды. Тергеу амалдары жүргізілуде. Бауыржан Қуатовтың басына екі мəрте ота жасалды. Алайда, мықты денсаулығы мен жұмысқа деген құлшынысының арқасында өз қызметіне кірісіп те үлгерді. Бауыржан Батырханұлының отбасында бұрын-соңды полиция қызметінде ешкім жұмыс жасамаған екен. Оның əулетінен Бауыржан Ішкі істер органдарында бірінші болып қызмет етеді. Алдағы уақытта оның балалары бұл дəстүрді жалғастыруы мүмкін. Орда бұзар отыздан асып, қамал алар қырыққа жақындаған Бауыржан бүгінде төрт баланың əкесі. Қарапайым халықты қылмыскерлерден қорғау үшін əрқашан шымыр да жинақы болу үшін бос уақытында спортпен айналысады. Ішкі істер органдарында қызмет еткелі бері бірнеше рет марапаттауларға ие болған ол ОҚО ІІД бастығының жеке қолынан Алғыс хат пен грамоталарға қол жеткізген. Əрине, оның бəрі өз ісін адал орындағаны үшін. Сондай-ақ «Үздік қызметі үшін» медалінің иесі. ОҚО ІІД Баспасөз қызметі.
2
ҚПАРАТ «Манас» орденімен марапаттады Қырғызстан Президенті Алмазбек Атамбаев Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевты І дəрежелі «Манас» орденімен марапаттады. Бұл туралы Қырғызстан Президентінің баспасөз қызметінен хабарлады. Қырғызстан Республикасының Президенті Алмазбек Атамбаев «Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевты І дəрежелі «Манас» орденімен марапаттау» жөніндегі Жарлыққа қол қойды. Жарлыққа сəйкес, Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев одақтастық қарым-қатынастарды жəне Қырғызстан Республикасы мен Қазақстан Республикасы арасындағы стратегиялық əріптестікті дамытуға, екі ел халқы арасындағы тату көршілік пен достық қарым-қатынасты нығайтуға қосқан үлесі үшін І дəрежелі «Манас» орденімен марапатталды.
Ауылдық округтердің өз бюджеті Ауылдық округтердің өз бюджеті қалыптасатын болады. Бүгін Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев «Хабар» арнасындағы «Назарбаевпен ең бастылар жайлы...» деректі сұхбатында осылай мəлім етті. «Былтырғы жылы барлық ауыл, аудан жəне облысқа тəуелді қалалар əкімдерінің сайлануы жүзеге асты. Бұл атқарушы биліктің 91 пайызы сайланады деген сөз. Екіншіден, бұл құрылымдарға біз өкілеттіктер беріп жатырмыз, қазірдің өзінде 67 өкілеттік орталықтан соларға берілді. Үшіншіден, біз ауылдық окуругтерге өздерінің бюджеттерін қалыптастыратын боламыз, осы арқылы олар жергілікті мəселені өздері шешулері керек. Неге қай ауылда қандай жол салу керектігі облыс немесе республика деңгейінде шешілуі тиіс», - деді Елбасы орталықсыздандыру туралы айта келе. Президент орталық функциялары да төменгі буынға берілгенін жеткізді. Соның арқасында министрліктер саны 17-ден 12ге қысқарған. «Осындай жергілікті функциялардың бəрін өздеріне - төменге берсек, онда бұнда жоғарыдан отырып, бəрін де атқаруға болады. Сондықтан да, Парламентке де көбірек өкілеттік беріледі. Қазірдің өзінде президенттік-парламенттік республикамыз. Өйткені, Үкімет басшысын жеңіске жеткен партия тағайындайды. Партиялар осыған келуі керек. Бұның бəрі заңымызда ұсынылған», - деді Н. Назарбаев.
Үкіметтік емес ұйымдарға 16 млрд теңге Астанада ҚР Премьер-министрінің орынбасары Бердібек Сапарбаевтың төрағалығымен Қазақстан Үкіметі жанындағы үкіметтік емес ұйымдармен өзара əрекеттестік бойынша үйлестіру кеңесінің отырысы өтті. «Соңғы үш жылда ғана мемлекеттік тапсырысқа бөлінетін қаражат көлемі шамамен 16% артып, шамамен 16 млрд теңгені құрады. Барлық жергілікті атқарушы билік қаражат бөледі. Бүгінде ел тұрғындарының 8 млн-ға жуығы үкіметтік емес ұйымдардың қызметімен қамтылды», - деді Премьер-министрдің орынбасары. Б.Сапарбаев аймақтар жыл сайын үкіметтік емес ұйымдарды қолдау үшін 700 млн теңгеден астам қаржы бөлетінін айтты. Бұл Павлодар облысы, ОҚО, Алматы қаласы. «Мемлекеттік тапсырыс желісі бойынша бөлінетін шығыстарды төмендететін аймақтар бар. Мəселен, Солтүстік Қазақстан облысында биыл бұл бағытқа барлығы 91 млн. теңге қарастырылған. ҚР Энергетика министрлігі, ҚР Білім жəне ғылым министрлігі де үкіметтік емес ұйымдарға бөлінетін шығысты азайтты. Ауылды аудандарға жеткілікті көңіл бөлмейміз. Бұл Шығыс Қазақстан, Солтүстік Қазақстан облыстарына қатысты», - деді ол. ҚР Премьер-министрінің орынбасары аймақ əкімдеріне, ҚР Мəдениет жəне спорт министрлігіне жəне өзге де орталық мемлекеттік органдарға үкіметтік емес ұйымдармен ынтымақтастық тəжірибесін жетілдіруге жəне əлеуметтік саладағы азаматтық бастамаларды жүзеге асыруға ықпалдасуды тапсырды.
Әскери оқу орындарына түсу жеңілдеді Қазақстанда əскери оқу орындарына түсу анағұрлым жеңілдетілді, деп хабарлайды ҚР Қорғаныс министрлігінің баспасөз қызметінен. «Қабылдаудың барлық қағидаларына құжаттар ресімдеу бойынша өзгерістер енгізілді. Атап айтқанда, аралық сатылар қысқартылып, кəсіби іріктеу кезеңдерінің əділеттігі арттырылды. Енді əскери оқу орындары оқып-үйренушілердің анағұрлым сапалы контингентін іріктей алады», делінген хабарламада. Қабылдау қағидаларына енгізілген жаңашылдық маңызды жəне елеулі болып табылады. «Жас ұланды» қоса есептегенде, барлық республикалық əскери мектеп-интернаттарына қабылдау жергілікті əскери басқару органдарынан өтіп барып, 9 сыныптан кейін (10 сыныптан бастап) жүзеге асырылады. Енді байқау ҰБТ тапсыру нəтижелері бойынша ғана емес, кəсіби іріктеудің барлық кезеңдерінен өту қорытындысы бойынша есептелінетін рейтингтік балл арқылы жүргізілетін болады. ҰБТ сертификаттарында таңдау бойынша пəндердің түрлері көбейеді. Атап айтсақ, физика, химия, биология, география, «Əскери іс жəне қауіпсіздік» тобының барлық мамандықтарына арналған дүниежүзі тарихы. Бұдан өзге, ғылыми негізде кəсіби-психологиялық іріктеу үшін жаңа тестілер əзірленеді. Сондай-ақ хабарламада ҚР Қарулы Күштерінің құрылу кезінен бастап əскери кадрларды даярлау мəселелеріне үлкен көңіл бөлініп келе жатқаны айтылған. «Қолданыстағы əскери оқу орындары білім берудің барлық деңгейлері мен дəрежелерін ұсынуда жəне сержанттардан бастап офицерлерге дейін əскери мамандарды даярлауды қамтамасыз етеді. Қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін, сондайақ қаруланған күрес құралдарының даму үрдісін, əскерлер мен қаруды басқару, заманауи ұрыстар мен қарулы жанжалдарда ақпаратттар рөлінің ұлғаюын ескере отырып, кадрларды даярлау жүйесі ұдайы жетілдіріледі», делінген онда.
40 мыңға жуық білім гранты Қазақстанның жоғары оқу орындарына келер оқу жылына 39 994 грант бөлінді. Бұл туралы Астанада өткен селекторлық алқа мəжілісінде білім жəне ғылым вице-министрі Такир Балықбаев мəлім етті. «Келер оқу жылына мемлекеттік тапсырысты бекіту туралы қаулы қабылданды. Мемлекеттік тапсырыс көлемі 39 994 орынды құрайды, соның ішінде бакалавриат - 32 168 грант, магистратура -7 241 грант, докторантура - 623 грант. Өткен жылдардағыдай биыл да мемлекеттік тапсырыстың басым бөлігі техникалық мамандықтарға беріледі - 42,4 %», - деді вицеминистр. Т.Балықбаевтың атап өтуінше, биылғы жылдың ерекшелігі қазақ бөлімінде оқитын түлектерге гранттардың 75%-ы, ал орыс тілді түлектерге 25%-ы беріледі. «Бұндай шешім қазақ бөліміндегі конкурсқа қатысушылардың саны мен жинаған балдар деңгейін ескере отырып қабылданған», - деп мəлім етті ол. ҚазАқпарат
Тиісті орындар дер кезінде жанашырлық №26 (229) танытқанда, мəселе бұншалықты ушықпас еді 03.07.2015 жыл
МƏСЕЛЕ
¦ÄIËÅÒ
3
ЖАЗЫЛҒАН ЖАЙДЫҢ ЖАҢҒЫРЫҒЫ Оқырмандардың есіне сала кетейік, газетіміздің 5 маусымдағы №22 (225) шығарылымында «Облыс прокурорының көздегені заңды қорғау ма, халықты қорлау ма?» атты мақала жарияланған-ды. Онда Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы, Қарабұлақ ауылы тұрғындарының жанайқайы жазылған еді. Яғни, Сайрам аудандық прокуратурасы аталған ауылдағы Алмазар көшесінің 20-дан астам тұрғындарының баспанасы заңсыз тұрғызылғанын, оларға жер телімдерін беру кезінде тиісті мамандар заң талаптарын белден басқанын алға тартады. Соның негізінде тергеутексеру жұмыстары жүргізіліп, аудандық сот шешім шығарады. Шешімде азаматтарға жер телімдерін беру туралы шешімдер жарамсыз деп танылсын, мемлекеттік актілердің күші жойылсын, бірқатар жер учаскелеріне заңсыз салынған құрылыстар азаматтардың өз есебінен бұздырылсын деп келтірілген.
Қаулыны тараптар, олардың өкілдері, басқа іске қатысушы тұлғалар Қазақстан Республикасы АІЖК-нің 388,390,391 баптарының талаптарын сақтай отырып, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қадағалаушы сот алқасына даулауға құқылы». Қаулыға кассациялық сотқа төрағалық етуші, ОҚО сотының төрағасы Н. Шəріпов пен алқа судьялары А. Елшібаев пен С. Жақсылықов қол қойған. Қаулыда сот алқасы бұл азаматтарға берілген жер телімдері Қарабұлақ ауылының бас жоспарына сəйкес пайдаланыстағы елді мекен шегінде орналасқанын, сондықтан
енген бұл қаулы талай азаматтардың көкейіндегі қорқынышты əжептеуір сейілтті. Əнеукүні ғана жанталас тірліктің соңында жүріп, əупірімдеп əрең тұрғызған баспанамызды бүгін-ертең бұзып жатса, қайда барамыз? Қалай күн кешеміз? деп сергелдең ойдың сарсаңына түскен тұрғындар тұп-тура балаша қуанып қалды. Бірақ бірінші жəне апелляциялық сатыдағы сот отырыстарындағы шешім мен қаулыдағы азаматтарға жер телімдерін беру туралы шешімнің жарамсыз деп танылуы мен берілген мемлекеттік актілердің күшін жою туралы кейбір бөліктер өзгеріссіз қалдырылды. Соған сəйкес қарабұлақтықтар
келетінін анық байқадық. Мəселен, сот отырысы кезінде төраға Нұрсерік Кəрімұлының «Сот шешімімен Қарабұлақ ауылы, Алмазар көшесінің тұрғындарына берілген жерлердің күші жойылған. Ол жерлер бүгінде елді мекен санатына еніп отыр. Онда СНиП ережелеріне сəйкес үйлер салынған. Ауызсу жеткізілген. Көгілдір отын тартылған. Шекара анықталған. Көше түскен. Енді сол жерлерді (үйлерді емес) азаматтарға қайтадан бекітіп, рəсімдеп беруге мүмкіндік бар ма?» деген сұрағына ешбір маман мардымды жауап бере алмады. Ауыл əкімі мүмкіндіктің мүлдем жоқ екенін алға тартса, заңгері болса, ең əуелі жердің нысаналы мақсатын өзгерту қажет деп дүрс қойды. Ал аудан əкімдігінің өкілі қадағалаушы орган қарсы болмаса, құрылған үйдің жеріне құқықтық рəсімдеу құжаттарын жүргізуге болатынын айтты. Бұдан аудандық прокуратураның қарапайым халық былай
ЗАҢНЫҢ ДА, АДАМ ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ДА БҰЗЫЛҒАНЫ ҚАЛАЙ?!
Бұған наразылық танытқан азаматтар облыстық сотқа шағым түсіреді. Өз кезегінде ОҚО азаматтық істер жəне əкімшілік істер жөніндегі апелляциялық сот алқасы олардың шағымдарын қанағаттандырусыз қалдырады. Тауы шағылған тұрғындар редакциямызға келіп, мəн-жайын айтады. Мəселенің мəнісіне терең бойлаған біздің тілшілер аудандық прокуратураның осыдан бірнеше жыл бұрын бұл азаматтарға берілген жер телімдерін аяқ астынан заңсыз деп тануы негізсіз екенін сенімді дерек көздері арқылы тарқатып жазып, қадағалаушы органның бұл «қылығы» көңілге көп күдік ұялатқанын да бүкпелемей баса жеткізеді. Жер телімдерінің азаматтарға берілуі заңсыз деп келтірілген кейбір фактілердің көлеңкелі екені көзге көрініп тұрса да, оған бірінші жəне апелляциялық сатыдағы сақа судьялардың көңіл бөлмегеніне немесе көз жұма қарағанына түсінбей, бұл мəселеге кассациялық сатыдағы сот алқасы əділ шешім шығарар деп үміт артады. Жуықта Оңтүстік Қазақстан облыстық сотының төрағасы Нұрсерік Шəріповтің төрағалығымен өткен кассациялық сот отырысы да болып өтті. Оған Сайрам ауданындағы Қарабұлақ ауылының əкімі З. Ибрагимов, аталған ауылдың заңгері, Сайрам ауданы əкімінің заңгері, аудандық ауылшаруашылық жəне жер қатынастары бөлімінің маманы Т. Жаппаров, аудандық құрылыс жəне сəулет басқармасының өкілі Н. Əбілғазиев, аудан прокурорының орынбасары Нұрлан Барлыбаев пен бір топ тұрғындар қатысты. Тұрғындар көп үміт артқан кассациялық сот алқасы 2015 жылдың 25 маусымында төмендегідей қаулы шығарды: «ОҚО Сайрам аудандық сотының 29.12.2014 жылғы шешімі жəне ОҚО азаматтық жəне əкімшілік істер жөніндегі апелляциялық сот алқасының 03.03.2015
жылғы қаулысы өзгертілсін. Сот шешімі мен алқа қаулысының талапкердің С. Мусаметовпен, А. Сулаймановпен, Д. Мирахимовамен, А. Абдираимовпен, А. Ачиловпен, Н. Туйхоновамен, Г. Усмановамен, У. Ташметовпен, Р. Мирзакуловпен заңсыз салынған құрылыстарды өз есебінен бұзу туралы талабын қанағаттандырған бөлігінің күші жойылсын, талаптың осы бөлігін қанағаттандырусыз қалдыру туралы жаңа шешім қабылдансын. Сот актілерінің басқа да бөліктері өзгеріссіз қалдырылсын. Жауапкерлердің кассациялық шағымы ішінара қанағаттандырылсын. Қаулы шығарылған күннен бастап заңды күшіне енеді.
ондағы құрылыстарды жауапкерлердің өз есептерінен бұздырудың қажеті жоқ екенін, аталған 9 жауапкердің жер учаскелері пайдаланыста болғандықтан олар Қарабұлақ ауыл округінің əкіміне құрылыстың астындағы пайдаланыстағы жер учаскелерін өздеріне табыстау туралы өтінішпен жүгінуге құқылы екенін мəлімдеген. Шығарылған күннен бастап заңды күшіне
бұл бөліктерді өзгерту бойынша Қазақстан Республикасы Жоғарғы сотының азаматтық жəне əкімшілік істер жөніндегі қадағалау сот алқасына өтініш жолдайтынын жеткізуде. Жоғарыда біз бұл сот отырысына бірнеше уəкілетті орган өкілдерінің қатыстырылғанын айтып өткен едік. Сот отырысында біз ол мамандардың көп жəйттен хабарсыз екенін, үлкен маңызға ие жиындарға дайындықсыз
ҚИНАЛҒАНДА «ӘДІЛЕТ» ҚОЛ ҰШЫН СОЗДЫ Біз Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданындағы Қарабұлақ ауылының бір топ тұрғындары «Əділет» ұлттық апталық газетіне алғыс білдіреміз. Осыдан бірнеше жыл бұрын аталған ауылдағы Алмазар көшесінен тұрғын үй құрылысын салу үшін жер телімдерін алған едік. Бірақ арада бірнеше жыл өткен соң қадағалаушы орган өкілдері оны халыққа заңсыз берілген деп таныған болатын. Мұны Сайрам аудандық соты толық қуаттап, жер учаскелері заңсыз берілген деп шешім шығарады. Содан соң Оңтүстік Қазақстан облыстық сотының азаматтық жəне əкімшілік істер
жөніндегі апелляциялық сот алқасы да бұл шешімді өзгеріссіз қалдырған болатын. Бірнеше жыл бойы тапқан-таянғанның бəрін құрылысқа жұмсадық. Арамызда азды-көпті айлығы шайлығына əрең жететін отбасылар да бар. Олар да туған-туыстың көмегімен əупірімдеп жүріп үй салды. Қысқасы баспана салу бізге оңайға соқпады. Бірақ өткенге салауат айтып, келер күннен игілік күткен халықпыз ғой. Еңбегіміздің рахатын енді көреміз бе дегенде əлгіндей проблемалар туындап, іс насырға шапты. «Бес саусақ бірдей емес». Жоғарыда отырған басшылар-
дың барлығы дерлік қараша халықтың мұң-мұқтажына мұрын шүйіре қарамас деген үмітімізді жоғалтпадық. Содан соң олардың назарын осы мəселеге бұру үшін біз «Əділет» газетінің редакциясына жол тарттық. Ондағы қызметкерлер бізді өте жылы қабылдап, мəселеге терең үңілді. Біздің жанайқайымызға бей-жай қарамай газетке шығарды. Көп ұзамай жергілікті билік өкілдері осы жəйттен хабардар болды. Өз кезегінде басылымның араласуы құзырлы органдардың «жеті рет өлшеп, бір рет кес» принципімен шешім шығаруына жол ашты десек артық айтқандық емес. Жуырда Оңтүстік Қазақстан
облысының кассациялық сот алқасы осы мəселеге байланысты қаулы шығарды. Қаулыда бірінші жəне екінші сатыдағы соттардың талапкердің заңсыз салынған құрылыстарды өз есебінен бұзу туралы талабын қанағаттандырған бөлігінің күші жойылды. Мəселе біздің пайдамызға толық шешілмеді. Бірақ «табан ет, маңдай термен» салынған үйлеріміздің бұзылмайтыны көңілімізге үлкен медеу болды. Сөз соңында аталған басылымға шығармашылық жетістіктер мен биік белестерден көрінуіне тілектестік білдіреміз. Қарабұлақ ауылының бір топ тұрғындары
тұрсын, атқарушы орган өкілдерінің де өздерінен ығып жүруіне «қол жеткізгенін» түсіну қиын емес сияқты. Кассациялық сот отырысында төраға тарапынан қойылған «даулы жерлер орналасқан 2,91 гектар жер аумағы елді мекен жеріне қашан енді?» деген тағы бір сұраққа аудандық сəулет жəне құрылыс басқармасының өкілі 2011 жылы, ауылдық округ əкімі 2013 жылы деп жауап қайырды. Өз кезегінде Нұрсерік Кəрімұлы шала-шарпы дайындықпен келген оларға: – Жігіттер, халықтың мемлекеттік органдардың жұмыстарына риза болмайтыны міне осындайдан шығады. Өткенде бұл сот отырысын бір аптаға қалдырдым. Дайындықпен келулеріңді шегелеп айттым. Соның өзінде ешбір сұрағыма нақты жауап бере алмай отырсыздар, - деп өкініш білдірді. Кезекті сұрақ Сайрам ауданы прокурорының орынбасары Н. Барлыбаевқа қарата қойылды: «Салынып тұрған азаматтардың үйлеріне жерлерді рəсімдеп беру бойынша құқықтық мүмкіндіктер не болмаса оның қандай да бір құқықтық жолы бар ма?» – Əрбір адам тұрғын үй құрылысын салу үшін жер телімін алуға құқылы. Бұл мəселені жуықта біз өзіміз отырып талқыға салдық. Оған аудан əкімінің орынбасары қатысты. Сонда бұл азаматтарға салынған үйлер бойынша жерлерін құқықтық рəсімдеуге мүмкіндік бар деген шешімге келдік. Яғни, мəселені құқықтық жолмен шешудің жолын таптық, - деді ол жерден жеті қоян тапқандай. Сонымен 9 тұрғынның тұрғын үйіне қатысты даулы мəселе тұрғындардың пайдасына шешілді. Бірақ бұнымен мəселе түбегейлі шешілгелі тұрған жоқ. Алмазар көшесіндегі тағы да 10-нан астам тұрғын үйлердің жағдайы қалай болатыны əлі белгісіз. Бұл дау облыстан ұзап шығып, ҚР Жоғарғы сотына дейін жететін түрі бар. Сонда кім ұтады? Бұл орайда ешқандай тарап та ұтпайды. Керісінше ұтылады. Қанша адамның жүйкесі тозып, қанша адамның уақыты босқа өтеді десеңізші. Осының бəрі неден шығып отыр?! Егер о баста ауыл əкімшілігі, аудан əкімшілігі, тағы басқа да тиісті органдар жер бөлу мəселесіне жауапкершілікпен қарағанда, сондай-ақ қадағалаушы орган – жергілікті прокуратура қызметкерлері дер кезінде іскерлік танытқанда, мəселе бұншалықты ушығып, заң да, адам құқықтары да бұзылмас еді. «Əділет» газеті бұл мəселені алдағы уақытта да назарында ұстап, мəселенің мəнісімен оқырмандарды хабардар етіп отырады. С. СҰЛТАН.
СЫРТ КӨЗ
Қытайдағы қазақтың көбі Қазақстанға көшкісі келеді Қазақстандық зерттеу тобы жүргізген əлеуметтік сауалнама бойынша, Қытай қазақтары өз отанын Қытай деп біледі. Сөйте тұра, олардың басым көпшілігі Қазақстанда тұрғысы келеді. «Қоғамдық пікір» зерттеу институты «Қытайдағы қазақтардың қазіргі жағдайына» қатысты жүргізген əлеуметтік сауалнама қорытындысын Қазақстан стратегиялық зерттеу институты ғимаратында жергілікті сарапшыларға таныстырды. Институттың құрылтайшысы əрі басшысы, əлеуметтанушы Ботагөз Рақышева 2010-2014 жылдар аралығында Қытай қазақтарын зерттеу үшін төрт мəрте əлеуметтік экспедиция ұйымдастырғанын айтады. Экспедиция барысында Үрімші қаласы мен оның аймағындағы 7 ауыл, Алтай қаласы мен оның қасындағы 2 ауылдан жалпы саны 450 респондент əлеуметтік сауалнамаға қатысқан, 90 интервью алынған, сұраққа жауап бергендердің видеосы, суреттері жинақталған. Сауалнамаға қатысқандардың 92,5 пайызы қазақ тілінде, 7,5 пайызы қытай тілінде білім алғанын айтқан. Қазақ тілінің болашағына "қатты алаңдаушылардың" қатары 61,5 пайыз, "аздап алаңдайтындардың" үлесі 32,7 пайызды көрсеткен. Жас
балаларға қазақ тілін оқытуда айтарлықтай қиындық көріп отырғандардың үлесі 58,3 пайызды құраған. Дегенмен, Ботагөз Рақышеваның сөзінше, тіл ахуалына қатысты бұл көрсеткіштер қазір тіпті нашарлап
E-mail: adilet.media@mail.ru
кетуі мүмкін. Себебі соңғы үш жылда қазақтар тұратын өңірде қос тілділік науқаны басталған. Қытай тілін білмейтін адамға қалада жұмыс табу қиындаған. Ал ұлттық салт-дəстүрді сақтау,
оны жастарға үйрету, жеті ата шежіресін білуге қатысты сұрақтарға жауап қатқандардың 80 пайызға жуығы «иə, білеміз» деген. Респонденттердің 56,7 пайызы төртінші немесе одан да арғы атабабасынан бері сол жерде тұратындарын көрсетсе, 43,3 пайызы қазіргі қоныстарын ата-бабасының "түпкілікті атажұрты" деп білген. Ал отанға қатысты сұраққа 88,4 пайызы Қытайды, 10,6 пайызы Қазақстанды "өз отаным" деп таныған. Осыған қарамастан сауалнамаға қатысқандардың 88,8 пайызы Қазақстанда (өздері немесе балалары - ред.) тұрғысы, 90,5 пайызы жұмыс істегісі, 81,5 пайызы білім алғысы, 77,7 отбасын құрғысы келетінін көрсетіпті. Əлеуметтанушы Ботагөз Рақышева Азаттық тілшісіне Қытай қазақтарының 88,4 пайызы «өз отанын Қытай» деп белетіні, сөйте тұра Қазақстанға жаппай көшкісі келетіндерінде таң қаларлық ештеңе жоқ дейді. – Əрине, олар Қытай мемлекетінде туып өсті. Екіншіден, олар тұрып жатқан жерін ата-жұртым деп біледі. Ал ол жер бүгінде Қытай мемлекетінің иелігінде. Сондықтан, Қытайды отаным деп санайды. Ал, Қазақстанға көшкісі келетіні түсінікті. Болашақтарына алаңдай-
ды, – дейді Ботагөз Рақышева. Əлеуметтанушы Б. Рақышева Қытайда əлеуметтік сауалнама жүргізудің қиын екенін растайды. Экспедицияларының төрт жылға созылу себебін жұмыстың қиындығы мен күрделі екенінен көреді. – Біз анкета ұстап көшеде жүрген жоқпыз. Көп жағдайда адамдармен сөйлесіп, олардың айтқанын жазып алып немесе еске сақтап, қонақүйде өзіміз толтырдық. Зерттеуші ретінде жолымның болғаны Қазақстандағы Қытай елшілігімен қарымқатынасым жақсы, сондағы ғалымдармен байланыс орнатуға оның да септігі тиді, – дейді Б. Рақышева. Он жылдан бері шетелдегі қазақтардың жағдайын зерттеп жүрген əлеуметтанушы Қытай қазақтары сауалнамасының нəтижесі өзі күткендей шыққанын айтады. Ал саясаттанушы Əділ Кəукенов əлеуметтік сауалнамадан пайдалы деректер тауыпты: – Қытай қазақтарының жағдайын жекелеген адамдардан емес, осындай мамандардың еңбектерінен білу пайдалы болды. Көп нəрсеге көзім жетті. Бүгінгі талқылау өте тартысты өтті. Оның себебі əлі де тереңдеп зерттейтін тақырыптардың көптігі. Бұл бағыттағы
жұмыс тоқтап қалмаса деймін, - деді саясаттанушы. «Қоғамдық пікір» зерттеу институтының басшысы Ботагөз Рақышева Қытай қазақтары туралы докторлық диссертация қорғаған. 2010 жылы оған Қытайда əлеуметтік сауалнама жүргізуге Мəдениет жəне ақпарат министрлігі тапсырма берген. Рақышева Азаттыққа Қытай қазақтарының бүгінгі жағдайына қатысты зерттеу қортындысын министрлікке тапсырғанын айтты. 2010 жылы өткен Қытай халық санағының ресми дерегі бойынша, бұл елде 1 557 457 қазақ тұрады. Қазақ көп шоғырланған жердің бірі – Шыңжаң өлкесіне қарасты Іле қазақ автономиялық округі. Ондағы қазақ саны – 1 223 252. Қазақстан үкіметінің ресми статистикасына сəйкес 1991 2014 жылдар аралығында 136 мыңнан астам Қытай қазағы Қазақстанға "оралман" мəртебесін алып көшіп келген. Осы жылдары тарихи атажұртына қайтқан жалпы оралман саны бір миллионға таяйды. Олардың басым көпшілігі - Өзбекстаннан келгендер. Ал оралман квотасын алмай, өз күшімен тарихи атажұртына оралған Қытай қазақтары туралы анық дерек жоқ. «Азаттық»
¦ÄIËÅÒ
Баспасөздің күнкөріс құралына айналғаны кімге құпия?
АЙТА-АЙТА...
СЫРТ КӨЗ
№26 (229) 03.07.2015 жыл
4
БІЗДІҢ АХУАЛ
Сейдуəлиевтің сөзі сырымға, ісі қырымға тартып тұр Т. Сейдуəлиев
ауыр қылмыстар-214, онша ауыр емес қылмыстар 13,6 пайызға өскен. Өздерiңiз көрiп отырғандай, қылмыстардың қай түрiнен болмасын ауданымыздың кримоногендiк ахуалда қамшы салдырмай отырғанын аңғару қиын емес. Сондықтан мекемеаралық мəжiлiс шешiмi бойынша АIIБ-i басшысы А.Əдiловке, оның орынбасары А.Əшеновке, АББ басшысы А.Бердалиеваға, iшкi саясат бөлiмiнiң басшысы Б.Шомпиевке жоғарыда келтiрiлген олқылықтардың орнын шұғыл арада толтырып, бұл жөнiндегi атқарылған жұмыстар туралы мəлiметтi аудан прокуратурасына əр айдың 28-не дейiн жолдап отыру қатаң тапсырылды». Оу, сонда прокуратура қандай қылмыстың алдын алу, болдырмау, онымен күресу туралы айтып отыр? Егер аса ауыр қылмыстар 200, ауыр қылмыстар 214, онша ауыр емес қылмыстар 13,6 пайызға өскен болса, алдын алу туралы қандай əңгіме болуы мүмкін? Ауыр қылмыстың 200 пайыз өсуі нені білдіреді? Көрсеткіштің осынша шарықтауына дейін прокуратура қалай үндемей отырған? Енді «мекемеаралық мəжiлiстің шешiмi бойынша АIIБ-i басшысы А.Əдiловке, оның орынбасары А.Əшеновке, АББ басшысы А.Бердалиеваға, iшкi саясат бөлiмiнiң басшысы Б.Шомпиевке жоғарыда келтiрiлген олқылықтардың орнын шұғыл арада толтырып, бұл жөнiндегi атқарылған жұмыстар туралы мəлiметтi аудан прокуратурасына əр айдың 28-не дейiн жолдап отыру қатаң тапсырылды» деудің қажеті қанша? Болары болып, бояуы сіңіп кеткен соң дабыл қағу кімге керек? Сондай-ақ «жоғарыда келтiрiлген олқылықтардың орнын шұғыл арада толтырып» дегенді қалай түсінуге болады? Сонда орын алған ауыр, аса ауыр қылмыстарды олқылық деп есептеп, көрсеткішті бұдан да жоғары көтеру жолында жұмыла жұмыс істеуіміз керек пе? Бұл осында айтылған сөздің қазақша мағынасын тура түсінген адамды қылмыс жасауға шақырып тұр. Мəселе бұл арада олқылықтардың орнын толтыру жайында емес, қылмыстарды кеміту, болдырмау туралы өрбуі керек қой. Осы мақала Шардара аудандық прокуратурасының «аузынан сөзі, қойнынан бөзі түсіп» тұрғанын көрсетпей ме? Қылмыспен күрес жүргізетін, осы жолда басқа да құқық қорғау органдары мен тиісті мекемелердің жұмысын үйлестіретін прокуратураның сөзі мық шегедей нық болмаған соң оның ісінен нəтиже шығады дегенге сенудің өзі қиын. Прокуратура заңның орындалуын қадағалайтын орган. Қылмыскердің жазасын белгілеп, сотқа ұсыныс айтатын да прокурор. Ол сот шешімінің бұзылуына да ықпал ете алады. Бір сөзбен айтқанда, прокуратура құқық қорғау органдарының арасындағы негізгі буын. Егер, осы органның жауапты лауазым иесінің өзі заң бұза бастаса не болады? Прокурор – латын сөзі. Оның мағынасын қазақшаға аударғанда басқару, хабардар болу жəне қамқорлық ету деген ұғымдар шығады. Демек, прокуратура халықты қорғауға, қамқорлық етуге, заңның орындалуын қадағалауға тиіс қой. Ал біздің бүгінгі кейіпкеріміз прокурор Т. Сейдуəлиев болса, соңғы кездері жеке басының қамын ойлаумен, өз абыройын қорғаумен əлектеніп, əуреленіп жүр. Жұмыста жіберілген кемшіліктер бойынша ақталу бір басқа. Прокурордың міндетіне қатысы жоқ абыройсыз іске шатылып, төгілген абыройын қалпына келтіремін деп шабылған бір басқа. Сейдуəлиев осыны ескерсе керек еді. З. ЖАНСЕЙІТ Сурет интернеттен алынды
Құдай адамға абырой беремін десе қиын ба? Қисыны келе кетеді емес пе? Сондай жолы болғыш жандардың бірі, біздіңше, Талғат Сейдуəлиев десек қателеспеспіз. Прокурор атанды. Білдей бір ауданның прокуроры. Алдында жарқын болашаққа бастар даңғыл жол жатты. Жұмысыңды адал атқар. Абай айтқандай, «ақырын жүріп, анық бас». Жоқ, едəуір биікке көтерілген соң басы айналды ма, қайдам, аудан прокуроры ретті-ретсіз əр іске киліге бастады. Шымкентте банк құрып қалғандай, сонау Астанаға барып «Темірбанктен» 70 миллион теңге несие алды. Мұнша ақшаны қайтеді дерсіз. Бəлкім, Шардара теңізін толайымен сатып алуды ойлаған шығар, əлде америкалық кейбір алпауыттар сияқты жол ақысын төлеп, ғарышқа ұшып барып-келуді ойлады ма екен? Əйтпесе, отбасының күнкөрісіне прокурордың айлығы жетіп артылмай ма? «Бір айналдырғанды Құдай шыр айналдырады» деген рас қой. Соңғы кезде Сейдуəлиевтің жолы ауырлап кетті. Шындығында ауырлатып отырған өзі. Шындықты мойындағысы келмейді. Өз қолымен жасаған кемшілікті өз мойнымен көтеруге құлықсыз. Сынды көтере алмайды. Айтысуға дайын. Айтысуға да біліктілік, т.б. керек екенін ескермейді. Мысалы, басқаны қайдам «Əділет» ұлттық апталығына жолдаған бір хатын оқып, біз қарадай отырып ұялдық. «Прокурорлар сауатты болады» деген берік сенімімізге селкеу түсті. Хаттағы мəтіннің грамматикалық, стильдік, логикалық, т.б. қателерін жіпке тізе бастасақ, ұзаққа кетер. Оны прокурордың өз ұятына қалдырдық. Бір сөзбен айтқанда бұл хаттың деңгейі кезінде сауатсыздығымен бүкіл елді шулатқан бір əртіс-басшы бауырымыздың сотқа жолданған талап арызымен теңесуге жақын тұр. Арғы жағын қазбаламай-ақ қоялық. Жалпы біздің Шардара ауданының прокурорында алты аласы, бес бересіміз жоқ. Тыныш жүрмейтін өзі. Іс-əрекеттері мен сөзі бір-бірімен қабыспай, екі жаққа тартып тұрады. Жұмысты да атүсті атқаруға үйреніп алғандай. Бір мысал келтірейік. Жақында ол Шардарада дабыралап, дабырайтып бір жиын өткізді. Күн тəртібі бойынша бірнеше мəселе қаралды. Аттары да айқайлап тұр. Бірін ғана еске сала кетейік: «Аудан аумағында орын алып жатқан ауыр жəне аса ауыр қылмыстардың алдын алу, болдырмау, əсiресе, жасы кəмелетке толмағандармен жасалған қылмыстар, оның себептерi мен салдарлары жəне олармен күресуде қолданылатын шаралар». Бұл сөйлемді түсіну қиындау. Дегенмен, редакциялап жатпайық. Жалпы əңгіменің не туралы өрбитінін аңғаруға болады ғой. Аталған жиын туралы Шардара аудандық «Өскен өңір» газеті «Қылмыс құрықталмай, тұрмыс дұрысталмайды» деген арнайы материал жариялап, оның мəтінін интернетке дейін шығарып жіберіпті. Иə, жиналысты аудан прокуроры Т.Сейдуəлиев ашып, жүргізіп отырыпты. Газеттің жазуына қарағанда, жиналыс негізінен ауданда орын алып отырған ауыр жəне аса ауыр қылмыстардың алдын алуға, болдырмауға, онымен күресуге басты назар аударған екен. Дұрыс қой. Бірақ тым кешігіп қалыпты. Оны мына дəйектен аңғаруға болады: «Атап айтқанда, ауданның кримоногендiк ахуалы 2015 жылдың 5 айында өткен жылдың осы кезеңiмен салыстырғанда 124-тен 212-ге, немесе 70 пайызға өскендiгi естiген адамды естен тандырарлық-ақ жағдай емес пе? Егер таратып айтар болсақ, аса ауыр қылмыстар-200,
Оңтүстік журналистері жылына бір рет маусым айының соңғы күндері жырғап қалады. Өздерінің қоғамға керек екенін сезінеді. Əкімшіліктер мен басқа да ұйым, мекемелер тарапынан сыйлықтар алып, алғыс арқалап, көңілдері көтеріледі. Биыл да солай болды. Ешкім де, ештеңе де ескерусіз қалмағандай. Дəл мереке күні қарсаңында «Шымкент холл» тойханасына бүкіл облыстың аудан, қалаларынан жиналған бұқаралық ақпарат қызметкерлерінің бəйге алмағандары кем. Жоқ дегендері лотерея ойынынан анау-мынау сылдырмақтар ұтып алып жатты. Жылы сөз. Əн-би. Жаюлы дастархан. Көтеріңкі көңіл күй. Сырт қараған адамға бір тамаша кеш өтіп жатты. Бірақ...
жатады. Ондайлардың мемлекеттік тапсырысты сапалы орындай алмайтыны əу бастан белгілі. Қысқасы, бірқатар азаматтар үшін газет В.Ленин немесе А.Байтұрсынов айтқандай, халықтың көзі де, құлағы да, ұжымдық еңбек те емес, жай ғана күнкөріс құралына айналып кеткені кімге құпия? Оны жоғарыдағылар да біледі. Алайда, олар білгендерін дəйектеп, дəлелдеп айтып бере алмайтын сияқты. Олай етуге, шамасы, біліктілік жетіспейді. Тағы бір қызық жайт мынау: мектепке жұмысқа тұра алмаған мұғалім бауырлар редакцияларды жағалайды. Қызметке алса жақсы, алмаса өздері газет тіркетіп əкеледі. Егер журналистикада қаламды қару еткендердің, əсіресе басшы кадрлардың басым көпшілігі кəсіби журналистер емес, педагогикалық оқу орындарының түлектері болса, жағдай қалай қалыптасады? Рас, филологтардың арасында қаламға
қалмайды. Олар тіпті жазу-сызудың бəсін де, бəсекелестіктің деңгейін де көрер көзге төмендетіп отыр. Оңтүстік журналистикасы жұмыссыздар мен мамандығы жоқтардың күнкөріс аймағына айналғандай. Бізде тағы бір маңызды мəселе ескерілмей жүр. Мұғалімдер, дəрігерлер, мемлекеттік қызметкерлер, оқытушылар, тағы басқа мамандық иелері аттестациядан міндетті түрде өтуі тиіс. Санат дегендері тағы бар. Білім жетілдіру институттары жұмыс істейді. Бұқаралық ақпарат қызметкерлерінде бұлардың бірі де жоқ. Редакциялардың есігі бəріне ашық. Кел. Келе бер. Ал мектептерде қалай? Оларда басқаша. Мысалы, сіздің журналистік дипломыңыз бар. Қазақ тілі мен əдебиетін кез келген мектеп мұғалімінен артық болмаса, кем білмейсіз. Бірақ сізді мұғалім етіп қабылдау былай тұрсын, ол туралы ойлаудың өзі оғаш қылық саналады. Бізге болады. Оларға болмайды.
ТОЙ ҮСТІНДЕГІ ОЙ
Ішкі саясат басқармасы ұйымдастырған конкурстарда да, марапаттарды бөлуде де ақпарат құралдары мен журналистердің еңбегін кəсіби тұрғыдан таразылаудан гөрі «керек, керегірек» сипатындағы саясатқа көбірек ден қойылғанын əріптестердің іші сезді əрине. Себебі сый-сияпаттың бағалылары əкімшіліктерге қарасты жəне жергілікті билікке жақындау жүретін ақпарат құралдарына бұйырды. Əдеттегідей Алматы мен Астанада отырған, Оңтүстік өңірімен атүсті ғана таныс редакциялар қарқ етілді. Осы той үстінде ойға оралған тағы бір жайт – алматылықтар мен астаналықтарды шақырып, жергілікті əріптестерге ақыл айтқызу, жөн сілтету, кеңес бергізу əдеті кең етек жайды. Шамасы, Ішкі саясат басқармасының басшылығы өздері маман болмаған соң, біле бермесе керек, Шымкент əу бастан-ақ қазақ журналистикасының ілімін қай өңірден де кем игермеген, қазақ журналистикасының «шортандары» да негізінен Оңтүстіктің тумалары болып келеді. Ендеше, гəп басқада. Бізге де, тіпті астаналықтарға да қазіргі таңда дамыған капиталистік елдердің журналистикасынан көбірек үйрену жөн емес пе? Ал, Оңтүстіктің бұл орайда ешкімнен кенже қалып отырмағаны белгілі. Əрине, проблемалар бар. Оны сырттан келгендер бірер басқосумен шешіп бере алмас. Жалпы, қазақ «Кісі ақылы шоқырақ, өз ақылым ақыл-ақ» дегенді бекер айтты деймісіз. Той үстінде тағы бір жайт көзге ұрып тұрды, ол – дүйім журналистер қауымының өз билігін негізінен алғанда басқа мамандық иелеріне беріп қойып, енді соның зардабын тартып жүргені. Ақпарат құралдары арасында дау-дамайдың бір басылмайтыны, əсіресе тендер өткізу кезіндегі қиғаштықтардың салдары осында емес деп кім айта алады? Əкімшілікте отырған шенеуніктер санатында Оңтүстіктен шығатын он-сан басылымдарға кəсіби тұрғыда талдау жасап, ағын ақ, қарасын қара деп, төрелік айта алатын маман бар ма? Ондай маман болса, талай-талай «өлермен», талай-талай саржағал басылымдарды тендерлік конкурсқа жеткізбейақ, əптігін басып тастауға болар еді ғой. Иə, жан-жақты талдау, əділетті бағалау кем. Сондықтан таралымды ойдан қоятын газеттер де тендер жеңімпазы атанып
немесе әріптестердің құлақтарына әртістің есебінен бір-бір алтын сырға
икемділері аз емес. Шіркін, солар журналистиканың қысқа курсынан өтсе ғой. Жоқ. Сөйлем құрай алса, тыныс белгілерін орынорындарына қоя білсе, айтар ойын өйтіпбүйтіп жеткізе алса, басқа ештеңе керек емес. Олар үшін журналистика əлемі осымен шектеледі. Сонда журналистика мен филологияның айырмасы болмағаны ма? Болғанда қандай! Болған соң да, білгір, жазғыш, қаламы жүйрік деген филолог мұғалімдер сұхбаттан басқа жанрдың бəрін журналистикадан ысырып шығаруға жақындатып қойды. Журналистиканың нанын жеп жүргендердің арасында кімдер жоқ дейсіз. Психологтар, бухгалтерлер, оқырман деңгейіндегі ғана нанталаптар, тарих пен шет тілі пəнінің мұғалімдері, əртістер, əншілер... Оу, осы облыстық мəдениет басқармасы қазақ драма театрына, циркке, опера жəне балет театрына ... басшы қоярда күндіз қолдарына шырақ алып іздегенде таптырмайтын əртістер неге біздің салаға үйір? Бұл жеке əңгіменің тақырыбы екен. Басқа ретте айналып соғармыз. Баяғыда бір атбегі қария бір кісінің жүйрік атына баға бергенде «Əттең, құлын кезінде бірнеше күн сиыр сүтімен баққаның су ішкенінен білініп тұр» деген екен. Сол айтпақшы, кəсіби журналист емес қызметкерлердің кемшіліктері көрінбей, білінбей
Бізді құртып бара жатқан осы «болады» екенін кімге, қалай түсіндіреміз, қалай тоқтатамыз? Жақын арада тоқтамайтыны той барысынан анық көрініп тұрды. Себебі тереңдеп кеткен. Тойда төбесі жиі көрініп, аты жиі аталып, жалпы тойды ұйымдастырып та, басқарып та жүргендердің көбісі сондайлар екені талассыз. Ұмытып барады екенбіз, тойда тартылған сый-сияпаттардың барлығы дерлік дүкендер мен жайма базарлардың сөрелерінде сықасып тұрған көпшілік қолды тауарлар еді. Содан ба, кенет, күтпеген жерден бір азаматқа халықтық қолөнердің бағалы туындылары саналатын қасқыр тымақ пен қамшы сыйға тартылғанда, залда бір гуіл жүріп өтті. Соның артынша бір сақа журналистің сөзін естіп қалдым: «Егер, журналистикаға кеше келген, əлі оның қыр-сырын толық игермеген бір азаматқа қасқыр тымақ пен қамшы сыйға тартылса, 50 жыл журналистика арбасына аяусыз жегілген біз сияқтыларға қасқыр ішік кигізіп, ат мінгізсе жараспай ма?» Рас-ау, бəрінен бұрын не жердің, не пəтердің кезегінде жоқ жас журналистердің жайын айтсаңызшы. Оны кім ойлайды? Жылда бір өтетін той-томалақпен бар мəселені жылы жауып қойып, жүре береміз бе? Қыдыр ҚАЛИОЛДАҰЛЫ
СПОРТ
«ОҢАЙ АҚША ТАПҚЫЛАРЫҢ КЕЛСЕ, ҚАЗАҚСТАНҒА БАРЫҢДАР!»
немесе қазақ футболының болашағы кімдердің қолында?
Қазақстан ұлттық құрамасы соңғы ойынын маусымның 12сіне Түркияға қарсы өткізген болатын. Неге екені белгісіз, жанкүйерлер осы ойыннан ғажайып күтті. Иə, футболшыларымыз жеңіске жетсе, тіпті тең ойнаса да, біз үшін ғажайып. Бірақ...
Қазақ футболының барлық жанашыры ойынды көрген болуы керек. Сол себепті кездесудің минутсекундтарындағы сəттерін түгендеп жатудың қажеті бола қоймас. Қай кездегідей, ойынның негізгі уақыты аяқталуға санаулы минут қалғанда қонақжай жерлестеріміз түріктерді құрқол қайтаруды жөн көрмей, доп соғуға мүмкіндік берді. Сөйтіп, кезекті рет жеңілдік. Ресейлік маман Юрий Красножан Қазақстан құрамасын жаттықтырғалы бері ойынымыз өзгеріп, допты түзу тебе бастағанымызды кездесуге дейін айтушылар көп болған. Соған сеніп-ақ қалғандай екенбіз. Əйтпесе, құраманың ойынынан үміт отын тұтатуға тұрарлық оң өзгерістерді байқай алмадық. «Өмір мұнымен тоқтап қалған жоқ. Алдағы ойындарда көре жатармыз». Өзімізді жұбатуға арналған жаттанды сөзіміз ғой. Кейде өзімізді де, жұртты да алдап «бірінші таймда жеңілген жоқпыз, иə!» деп қоятынымыз бар, футболдың бір таймнан тұрмайтынын біле бермейтіндерге мақтанып. Азияны менсінбей Кəрі құрлықтың додасына араласқалы бері көрген күніміз осы. Жеңілістен көз ашпай келеміз. Сонда да қазақ футболының ертеңіне сендік. Болашаққа сендік. Бразилияда доп тепкен жастарымыз өскенде тасымыз өрге домалайды деп ойладық. Өкінішке қарай, өсіп жатқан ештеңеміз жоқ. Өрге домалауға тиіс тасымыз кері қайтып, допқа айналып қақпамызға енуде. Бразилиядан доп тебуді үйреніп келіп, ерекше көзге түсіп жүрген есімдер тілімізге оралар емес. Қайда олар? Неге көрінбейді? Əлде, мұхиттың арғы жағына барғандар бай-
E-mail: adilet.media@mail.ru
бағландардың балалары ма еді, бүгінде байлығына сеніп, доп тебуге ерініп жүрген. Өтірік айтпайық, естіп, көріп жүргеніміз де бар. Алысқа бармай-ақ, шымкенттік «Ордабасы» сапында доп теуіп жүрген Рауан Сариевті мысалға алайық. Бразилиядан біздің жігіттер біле бермейтін не үйреніп келді екен? Ерекшеленіп көрсете алатын өнері бар ма? Көкейімізде сайраған осы ойдың құшағында отырып ойынын бақылаймыз. Бірақ, көз қызығарлық қимылын көре алмадық. Тіпті, Шымкенттегі футбол мектебінде тəлім алғандардан да аса алмайды-ау. Өйткені, негізгі құрамға да іліге алмай жүр. Біз байқай алмай жүрген шығармыз дейін десек, командаға шақырған бапкердің өзі де оған сене бермейді. Бас бапкер Виктор Кумыковқа ойыншының қайда барып келгені емес, нəтижесі керек. Одан жергілікті мектептің түлегі Еркебұлан Тұңғышбаевтың пайдасы көбірек екеніне сенеді. Сенімді ол да ақтап жүр. «Ордабасы» сапында ең көп доп соққандардың бірі жəне бірнеше нəтижелі пастың авторы. Бразилиядан оралған өрен-
дерімізден өрелі ойын өрнегін күте алмайтын секілдіміз. Ал одан алдыңғы буын ше? Олар жайлы айтуға ұялатын болдық бүгінде. Кеше ғана елімізде Президент кубогы аясында 17 жасқа дейінгі жасөспірімдер сынға түсті. Еліміздің əнұраны шырқалып, көк байрағымыз желбіреп, Елбасымыздың аты дүркін-дүркін аталып өтіп жатқан дода. Осындай халықаралық дəрежедегі бəсекеге қатысатын құрамамыздың дайындығы өте төмен. Өз жерімізде өтіп жатқан ойында масқара болып жеңіліп, жиналған жұрт кірерге тесік таппай тарқасты. Бір ойынның нəтижесіне қарап баға беріп отырғанымыз жоқ. Өткізген төрт ойынды көргендегіміз осылай қорытынды шығаруға жеткілікті болды. Əуелі қырғыздармен ойнағанбыз. Бірінші таймда қақпамызға бір доп жіберіп алдық. Олардың бір ойыншысы алаңнан қуылғаннан кейін ғана басымдық танытып, əупірімдеп жүріп жеңіске жеттік. Одан кейін испандар қақпамызға жауапсыз 5 доп соқты. Кеткен есені тəжіктерден аламыз деп ойлап едік. Оған да əліміз жетпеді.
Қосымша уақыттың соңғы минутында төреші 11 метрлік айып добын белгілеп, соның арқасында ғана ешкімге қуаныш сыйлай қоймаған жеңісті иемдендік. Дəл осы ойынға төрелік еткен Ғалымжан Кенжалиновты кейін Қазақстан футбол федерациясы өрескел қателік жібергені үшін қазылық ету құқығынан біржола айырды. Есесіне, қола жүлдеге таласқан ойында грузиндер қалай ойнау керек екенін көрсетті. Жергілікті жанкүйерлердің алдында, масқара етіп, біздің қақпаға 8 доп соқты. Футболшыларымыздың бір доппен ғана жауап қатуға шамасы жетті. Міне, қазақ футболының болашағы саналатын кіші буынның деңгейі осы. Еуропаның алыптары былай тұрсын, Азияда өндіріп ойнай алмайтын қырғыз бен тəжікті сенімді жеңе алмады. Ал Қазақстан футболының нəтижесі мұндай төмен болуына кім кінəлі? Қаншама жылдан бері ФИФА рейтингіндегі 140-орынды айналшықтап жүруімізге не себеп? Сұрақ көп əрине, бірақ оған жауап беруге құлықты жан жоқ. Құрама масқара болып жеңілгенде қазақ футболын басқарып отырғандардың бірде-бірі жанкүйерлерден кешірім сұрауға жарамады. Қазақ футболында құпия көп. Қай ойыншының қанша теңге алатыны еш жерде айтылмайды, жарияланбайды. Кімнің қанша алғаны ашық болмаған жерде қаржының қалай жұмсалатынын бақылау мүмкін бе? Жоқ! Біздің елде футболдың қаққан қазықтай бір орнында тапжылмай тұруына дəл осындай жағдайлар алып баратын сыбайлас жемқорлық əрекеттері себеп болуда. Клуб басшылығын тізгіндегендердің көпшілігіне қазақ футболының болашағы емес, қалтаның қалыңдығы маңызды. Мысалға «Атырау» клубындағы жағдайды алуға болады. Бұл команда 2011 жылды Қазақстан чемпионатын 5-орынмен аяқтаған. 2012 жылы 10-орынға табан тіресе, 2013 жылы 11-орынға түсіп қалған. Нəтиженің күрт төмендеуіне не себеп?
Бесінші орын алған ұжым келесі маусымда нəтижені жақсарта түсуге ұмтылмаушы ма еді? Оның себептері енді ғана белгілі болып отыр. Оған футбол клубының басшысы Арман Үмбетəлиев кінəлі екен. 2011-2013 жылдары «Атырау» футбол клубын басқарған ол ортақ қазынаның 34 миллион теңгесін қалтаға басқан. Осыдан кейін команданың көрсеткіші құлдырамағанда қайтсін? Мұндай жайттар чемпионатқа қатысып жүрген өзге де клубтарда тіркелген болатын. Қазақстан чемпионатында нəтижеге жауапты адамды табу да қиын. Мысалы, ойынның нəтижесіне бапкер жауапты. Ал бапкерлердің көпшілігі жылдың соңына дейін өз орнынан табыла бермейді. Биылдың өзінде маусымның ортасына жетпей «Тобыл», «Ертіс», «Шахтер», «Жетісу» командаларының бапкерлері қызметінен кетті. Олардан ештеңе талап ете алмайсың. Шетелдік мамандар өз еліне тайып тұрады. Маусым аяқталғанға дейін олардың қатарын өзге де мамандардың толықтырып қалуы ғажап емес. Ал маусым аяқталғаннан кейін кімнен не сұралады? Əрине, барлығына кеткен маман кінəлі болып, клуб басшылығы өздерін жауапкершіліктен босатып ала қояды. Мойнында жауапкершілік жүгі болмаған соң клубтағы жағдайды қалай дөңгелетсе де еркі өзінде болмақ. Миллиондардың осындай жағдайдан кейін жоғалатыны айтпаса да түсінікті. Жанашыр басшы мен жауапты адамның болмауы қазақ футболын кері сүйреген екі себеп болса, нағыз таланттардың үлкен футболға араласа алмай жүргені де орны толмас олқылық болып тұр. Грузиядан масқара болып жеңілгеннен кейін sports.kz сайтында Mario Sh есімді тіркелуші қазіргі жағдайға қатысты былай дейді: «Былтыр менің жиенім осы командада ойнаған, бірақ оны командадан шығарып жіберді. Қазір 1 лиганың командасында жүр, 97 жылғы. Оны неге шығарып жіберді дейсіздер ма?
Жиенім бір вице-министрдің баласына пас бермегені үшін қуылған. Ол қарсыластардың айып алаңында 1 ойыншыны дриблингпен алдап өтіп выгодный положениеден қақпаға соққы жасаған, бірақ қақпашы бұның соққысын угловойға жіберген, ал министрдің баласына пас бермеген себебі, ол невыгодный положениеде болған, яғни гол соғуға мүмкіндігі өте қиын болған, Бұндай жағдай бірнеше рет қайталанған, короче неге пас бермейсің деп тиісе берген и ақыры командадан шығарып жіберумен тынған жəне осылай командадан қуылған жалғыз ол емес екен. Ауылдан келген мықты ойыншылар осындай айламен қуылып отырған. Жəне байдың балдары ауылдан келген жəне қаланың бай емес таланттарды морально басып отырады... шшаассс бұндай футболының деп жиенім 1 лигада жүр, 1 возможность болса басқа елге кетуді армандайды». «Аяғы қисық болса да байдың баласы доп тепсін» дейміз бе? Міне, өсіп келе жатқан таланттардың кеудесіндегі жалынды осылай басады. Ол аздай клубтар өзіміздікін менсінбей шетелден ойыншы шақыруға ұста. Біздің футболшылар солардан қалған бос орынға таласуға мəжбүр. Бұл жерде де кімнің жақсы ойнайтыны басты назарда бола бермейтіні ақиқат. Басшы мен бапкердің дегеніне кім көнеді, негізгі құрамдағы орын да соныкі. Міне, қазақ футболының жағдайы осы. Сербия құрамасының ойыншысы Неманья Гудель «оңай ақша тапқыларың келсе, Қазақстанға барыңдар!» деген екен бір сұхбатында. Бұл оның футболымызға берген бағасы. Мойындауға тиіспіз, біздің футбол бəсекелестіктің ортасы емес, табыс табудың бір жолы, жұмыссыз қалған шетелдік ойыншыларды асырайтын орын болып тұр. Ал мұндай орыннан жақын жылдары жақсы нəтиже күте алмасымыз анық. Мирас ƏСЕМ.
¦ÄIËÅÒ
РУХАНИЯТ
түні, жəне де барлық жақсылық атаулының бастау қайнары көзі болып саналатын мүбарак Құран Кəрім аяттары түсе бастаған түн. Қадыр кеші жөнінде пайғамбарымыз Мұхаммед салаллаһу əлайһи уасаллам былай деген: «Басқа уақыттарда əрбір жақсылықтың сауабы он есе болса, Ережеп айында жүзден асады. Шағбанда үш жүзден асып, Рамазанда мың есеге артады, жұма түндері мың еседен асып, Қадыр түнінде отыз мыңға дейін жетеді», жəне де «Кім қадыр түнін сенімімен, артының қайырлы болатынынан үміт артып өткізсе, оның бұрынғы барлық күнəсі кешіріледі». Қадыр түні Рамазан айының соңғы онкүндігінің бірінде өтеді. Ислам ғұламаларының пəтуасы бойынша Қадыр кеші рамазан айының 26 -нан 27 қараған түні деп белгіленген. Осы кеште барлық періштелер жер бетіне ізгі амалдар үшін жіберіледі. Бұл кеш – жасаған əрбір ізгі амалдар мен құлшылықтардың, қайырымды істердің сауабы мың еселеп жазылатын түн.
(Соңы. Басы 1-бетте). Дəстүрлі түрде биылғы жылы Бас мүфти Ержан қажы Малғажыұлы хазрет ел халқына кезекті үндеуін жариялаған болатын. Онда елді бірлікке, жағдайы төмен отбасыларға көмек беру сынды дүниелер қамтылған. Осы бастама аясында облыстық мешіт тарапынан бірқатар жұмыстар қолға алынып келеді. Солардың бір саласы – қайырымдылық шаралар болып табылады. Облыс көлемінде мешіттерге тіркелген 3500-ден астам жағдайы төмен отбасыларға қайырымдылық негізінде көмек берілуде. Бұдан өзге қарттар үйі, жетімдер үйі ұдайы назарымыздан тыс қалған емес. – Ел арасында Рамазан айында той жасауға болмайды деген қағида қалыптасқан. Осы қаншалықты дұрыс? – Жалпы, Рамазан айында той жасалынбасын деген пəтуə немесе үкім жоқ. Негізінде, Рамазан айында əрбір мұсылман күндіз ораза тұту парыз етілсе, түнде 20 ракат тарауих намазын оқу сүннет. Демек, күндізінде ораза тұтып, түнде тарауих намазын оқушы жанға той тойлау қолайсыздық туғызуы мүмкін. Сондай-ақ, егер тойдың дастарханына арақшарап қойылса, онда қасиетті Рамазанға өте
Айлардың сұлтаны Рамазан айы болса, №26 (229) түндердің сұлтаны Қадыр түні 03.07.2015 жыл
Ахметжан КЕРІМБЕК, ҚМДБ-ның Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша өкіл имамы:
аты – Райан. Қиямет күнiнде ол есiктен тек ораза ұстағандар ғана кiредi. «Ораза ұстағандар кірсін», – дегенде, олар есiктен кiргiзiледi. Соңынан есiк жабылады. Олардан кейiн ол есiктен ешкiм кiргiзiлмейдi», – деген. – Бүгінде түрлі əлеуметтік ортада, қоғамның түрлі қатынасында, мəденирухани кештерде дін өкілдері жиі бой көрсете бастады. Жалпы, бүгінгі қоғамда имамның орны қандай? – Бұл сауал өте орынды деп санаймын. Үстіміздегі жылы Астана қаласындағы Бейбітшілік жəне келісім сарайында Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының ұйымдастыруымен «Ислам – бейбітшілік пен келісім діні» тақырыбымен І Республикалық имамдар форумы өткен белгілі. Форум қорытындысы бойынша «Қазақстан мұсылмандарының тұғырнамасы», «ҚМДБ қызметкерінің этикасы», «Имамның тұлғалық келбеті», «Мұсылманның тұлғалық бейнесі» атты құжаттар бірауыздан қабылданды. Осы құжаттардың басты мақсаты ел мұсылмандарын қазіргі заман талабына сəйкес жан-жақты білімді болуға, ізгілікке, зайырлы мемлекет құрылымына құрметпен
5
Бұған сіздің көзқарасыңыз қандай? – Беташар – некені жария ету дегенді білдіреді. Шарияғат заңдары бойынша некенің бір парызы жария ету. Ал келіннің сəлем салуы – құрмет, кішіпейілділік, қайын атасы мен қайын ағаларына, апа, енелеріне сəлем беруі, амандасуы, əсіресе келін өз орнын біліп жүру деген мағына. Иіліп сəлемдесуге ешбір көрнекті ислам ғалымы «ширк» деп үкім шығармаған. Пайғамбарымыздың (с.а.у.) «Иіліп сəлем бермеңдер, олай істеу – Алла Тағалаға серік қосуға жатады, яки, тозақта азапталасыңдар» деген тəрізді иіліп сəлем беруді қатты ескертіп келген сахихты былай қойғанда, əлсіз де болса, ешбір хадисі жоқ. Иіліп сəлем беруге байланысты əт-Тирмизидің хадис жинағында Əнас ибн Мəликтен риуаят етілген мынандай бір ғана хадис бар «Бір кісі Пайғамбарымызға (с.а.у.): Бізден бір кісіөзінің бауырымен яки досымен ұшырасқанда оған(сəлем берген кезде) иіле ме? – деді. Пайғамбарымыз (с.а.у.): «Жоқ», – деді. Ал оны құшақтап, (бетінен) сүйеді ме? – деп тағы да сұрақ қойды. Пайғамбарымыз(с.а.у.): «Жоқ», – деді. Ал қолын алып амандаса ма?-деді. Пайғамбарымыз: «Иə», – деп жауап берді238. Бұл хадис «иіліп сəлем салудың» ширк екендігін яки харамдығын білдірмейді. Олай дейтініміз, біріншіден, бұл хадис сахих емес. Хадистің дұрыстық дəрежесіне байланысты ғұламалар əртүрлі пікір
құрметсіздік болары хақ. Осы орайда, Рамазан айының қадірқасиеттері туралы аз-кем айтып өтсем деймін. Ұлы Жаратушының пенделеріне тартқан теңдессіз сыйы – қасиетті Рамазан – сансыз сезімдер мен толып тасыған ізгі ойлардың салтанат құрған, күн мен түн де тұтастай Жасаған Иеміздің рақымы мен мейіріміне тұнған ай. Басқа уақытпен салыстырғанда, жақсылықтар мен сауаптардың сансыз еселеніп жазылар айы да осы – Рамазан. Рамазан – араб сөзі, түбірі «рамзау» – «өте ыстық» деген мағынаны білдіреді. Ғұламалар мұны: «Рамазан айында ораза ұстаған пенденің бойына біткен кішігірім күнəкемшіліктері күйіп кетеді», – деп түсіндіреді. Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) ораза туралы өз хадистерінің бірінде: «Кім Рамазан оразасын иман жəне сауап үмітімен ұстаса, оның өткен күнəлары кешіріледі», – дейді. Сондықтан Рамазан айы күнəлар кешірілетін ай деп айтуымызға толық негіз бар. Рамазан – барша мұсылмандардың сағына күтетін қасиетті Құран Кəрім аяттары түсе бастаған мүбарак ай. Бұл ай барша адамзат баласына рахметті ала келеді. Осы айда бір айы бойы ораза тұту парыз етілді. Рамазан айынның фазилаты жайында Құран аяттары мен пайғамбарымыз Мұхаммед саллаллаһу алайһи уассалламның хадистері бар. Құран Кəрімде: «Ей, иман келтіргендер! Сендерден бұрынғыларға парыз етілгендей тақуалыққа жетулерің үшін ораза ұстау сендерге де парыз етілді» делінсе, тағы бір аятта: «Сендердің араларыңда кімде кім рамазан айының туғанын көрсе, сол күні ораза ұстасын. Сырқат немесе жолаушыларға ораза айында ұстай алмаған күндерін басқа күндері ұстасын » (Бақара сүресі, 183185 аяттар) делінген. Рамазан – айлардың сұлтаны. Бұл айда барша мұсылман бір ай бойы ораза тұтады. Яғни, таң сəресінен күн батқанша ішіп-жеуден, жыныстық қатынасқа барудан, түрлі жаманшылық атаулыдан өзін пəк ұстап, күнə істерді тоқтатады. Ораза ұстаған адам Құдайға жақын болады. Сабырлық, мейірімділік, қанағатшылдық сияқты қасиеттерге бой ұсынады. Бұл айдың кереметтері жөнінде пайғамбарымыз Мұхаммед (с.а.у): «Кімде кім ораза тұтса жəне Аллаһ разылығы үшін шын ықыласпен мақтанбай тарауих намазын оқыса, Аллаһ тағала оның тіршіліктегі күнəларын кешіреді жəне не тілеген болса тілектері қайтарылмайды» деген. Араб тілінде оразаны (əс-соум) деп атайды. "Ораза" сөзі тіл саласында "бір іс немесе сөзден тыйылу" деген ұғымды білдіреді. "Ораза" сөзінің шариғи мағынасына келер болсақ, ол: құлшылық ниетімен таң атқаннан күн батқанға дейін ішіп-жеуден жəне жыныстық қатынастан тыйылу. Оразаның негізгі шарттары: Əуелі рамазан айының оразасын тұтуға ниет етіледі; Ниеті: «Ниет еттім қасиетті Рамазан айында ораза тұтуға, Аллаһ тағала қабыл етсін, Əмин!» делінеді. Таң сəресінен күн батқанша оразаны бұзатын нəрселерден сақтану. Рамазан айының айырықша белгілері: Рамазан айында тозақтың есігі жабылып, жəннаттың қақпалары ашылады; Бұл айда ораза ұстау – пенденің өткен күнəларының кешірілуіне себепші болады; Аллаһ тағала оразашының барлық ізгі ниеті мен тілегін қайтармайды. Оразаның пайдасы: Ораза ұстаушы Құдайшыл болады. Яғни Аллаһ тағаланы таниды; Өзін қиыншылықтарға төзуге жəне шыдамды болуға үйретеді; Аш-жалаңаш жүрген бейшараның көрген күнін бірге тартады; Өзіндегі шайтанның жолын тарылтады; Оразаның денсаулыққа пайдасы мол. Оразаны не бұзбайды дегенге келсек, ұмытып ішіп-жеу оразаны бұзбайды. Бірақ ұмытқан адам есіне түскен кезде жеуді дереу тоқтатуы керек; - Ұйқыдан жүніп болып ояну; - Əйелін сүю немесе денесіне қолын тигізуі. Мұндай жағдайларда егер мəни шықпаса, ораза бұзылмайды; - Əйеліне қолын тигізбесе де оған қараудан немесе шəһуəтын қоздыратын жағдайларды ойлап мəни шықса; - Түнде жүніп болып, ғұсыл алуды сəресі уақытынан кейінге қалдыру; - Аузына келген қақырықты жұту; - Түкірік немесе мұрынды тарту арқылы бір
E-mail: adilet.media@mail.ru
нəрсенің тамаққа кетуі; - Құлаққа су кіру, бұлық ағу; - Темекі түтіні немесе топырақ, шаң, ұнның тозаңы, қардың ұшқыны, жауынның тамшылары тамаққа еріксіз кірсе, ораза бұзылмайды; - Тістердің арасында қалған тамақ қалдықтары ноқаттан кішкене болса, оны жұту оразаны бұзбайды; - Еріксіз ауыз толы құсу немесе оның ішке қайта кетуі оразаны бұзбайды; - Қан алдыру немесе сүлік салдыру; - Көзге, құлаққа дəрі тамызу; - Мисуак немесе тіс пастасын қолдану оразаны бұзбайды. Бірақ пастасы ішке кетіп қалса бұзылады. Ең абзалы таң намазы кірмей тұрып тістерді жуу; - Тіс жұлдыру оразаға кедергі жасамайды. Бірақ жұлдырған уақытта ауыздағы қанды яки дəріні жұтпау шарт; - Ауыз бен мұрынға су алып шайқау оразаны бұзбайды. Бірақ тамаққа кетпеуін қадағалау қажет; - Душқа жуыну, теңізге, көлге түсу оразаны бұзбайды. Бірақ су жұтып қоюдан сақтануы керек. Ал оразаны бұзатын нəрселер - əдейі бір нəрсені жеп-ішу; - Темекі шегу, насыбай ату, дəрі ішу, құрамында нəрлі заттары бар укол қабылдау; - Аузындағы жаңбыр тамшыларын əдейі жұту; Бұл жайлы мына хадисте айтылған: «Ораза кірген нəрселерден ғана бұзылады, шыққаннан емес». - Əйелімен жақындасу (яғни, таң намазынан ақшам намазына дейін жақындасу оразаны бұзады); - Cебепсіз қорек немесе қоректік қасиеті бар барлық заттарды біле тұра əдейілеп жеу оразаны бұзады; Мұндай жағдайларда каффарат оразасын ұстау қажет. (Каффарат деп - рамазан айының оразасын себепсізден-себепсіз біле тұра бұзып жіберсе, екі ай ораза ұстауды, оған шамасы келмесе алпыс кедейді тамақтандырып, тойғызуды айтады). Оразаны кімдерге ұстамауға рұқсат? - Жолаушылық; (сапарда ауыз бекітпеуге болады, бірақ басқа күндерде санын толтырып ораза ұстайды). - Жүктілік пен бала емізу; (егер денсаулығы мен баласына зиян келуден қорықса ораза ұстамай кейін қазасын өтесе болады). - Ауру-сырқау; (сенімді дəрігер ораза денсаулығына зиян тигізетінін жан-жақты анықтап барып айтса, жазылған соң ұстауға болады). - Кəрілік; (қартайып оразаны денсаулығы көтермейтін кісілер бір кедейдің таңғы жəне кешкі асын беріп тойдырады. Оған шамасы келмесе тəубе етеді). - Хайыз (етеккір) бен нифас; (бір əйел ораза кезінде етеккір көрсе немесе босанса ораза бұзылады. Мұндай жағдайда тоқтаған соң қазасын өтейді). Ескерту: Білмей тамақ жеп қойған болса, оның оразасы ашылып кетпейді, яғни оразасын одан əрі жалғастырып тұта береді. Хадисте: «Кім де кім ораза екенін білместен ішіп-жеп қойса, Аллаһ оның тамақтандырған болады» делінген. Əйел кісілерге байланысты тəртіптер: а) Əйел кісіге етеккірден тазарып болмай ораза тұтуына болмайды. Өткен күндерін Рамазан айы өткеннен соң өтеп береді. ə) Аяғы ауыр немесе емізулі баласы бар əйел, егер өзіне немесе баласына зиян келер деп қорықса аузын ашуға хақылы. Бірақ кейін мезгілін тауып ұстайды. Олар оразаның орнына аш адамды тойдырудан азат етілген. Айлардың сұлтаны Рамазан айы болса, түндердің сұлтаны Қадыр түні. Араб тіліндегі «қадр» сөзі «мəн-маңыз», «өлшем» деген мағыналарды білдіреді. Сонымен қатар, «құдырет» мағынасын қамтиды. Жалпы, мұсылман əлемінде қасиетті кештер мен айтулы күндер жетерліктей бар. Соның ішіндегі ең маңыздысы əрі бірегейі – қасиетті Рамазан айындағы Қадыр кеші. Бұл түн – адамзаттың ақ пен қараны айыратын
Шымкенттегі орталық мешіт
ҚАСИЕТТІ РАМАЗАН – ҰЛЫ ЖАРАТУШЫНЫҢ ПЕНДЕЛЕРІНЕ ТАРТҚАН ТЕҢДЕССІЗ СЫЙЫ
Тарауих намазы ер мен əйелге бірдей сүннет мүəккада саналады. Тарауих намазы – мүбəрак Рамазан айының маңызды ғибадаттарының бірі. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Кім рамазан айында тарауих намазын шын ықыласпен оқыса, оның өткен күнəлары кешіріледі»,– деген. Тарауих намазы Рамазан айы бойы құптан намазынан кейін үтір намазынан бұрын оқылады. Тарауих намазы жиырма рəкаттан тұрады, екі рəкаттан он рет ниет жасап оқиды. Тарауих намазын мешітте жамағатпен оқу абзал. Бірақ, үйде немесе басқа жерде жалғыз оқыса да болады. Сондайақ, Пайғамбарымыз хазреті Мұхаммед (с.ғ.с.): «Үш адамның дұғасын Аллаһ тағала кері қайтармайды. Ата-ананың перзенті үшін жасаған дұғасы. Ораза ұстаған адамның жəне жолаушының тілегі», – дейді. Аллаһ тағала айтқан: «Рамазан айында жер бетіне Құран түсірілген. Құран Кəрім кітабы адам адамдарға дұрыс жолды көрсету жəне ақ пен қараны айыру үшін жіберілген. Осы айда Құран оқып, ораза ұстасақ оның сауабы қиямет күні тозақ отынан арашалап шығады. Хадисте: «Ораза мен Құран пендеге қиямет күні араша түседі. Ораза айтады: «Ей, Жаратқан. Мен оны күндіз ішіп-жеуден тиып едім». Сонда Құран айтады: «Ия, Раббым. Мен оны түнде ұйқыдан қалдырып едім. Енді мен оны қорғаймын». Олардың арашасы қабылданады». Жалпы, рамазан айында Құран, хадис кітаптарын оқып жүргеннің сауабы шексіз. Хадисте: «Кімде кім оразашыға қамқорлық етіп, ауыз аштырса, сол оразашы алғандай сауапты бұл да алады. Оның сауабынан еш нəрсе де кемімейді» делінген. Бұл айда əр адам өзінің қал жағдайына қарап тұрмысы төмен азаматтарға қол ұшын берсе сауабы мол. "Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): "Үш нəрсе пайғамбарлық əдетке жатады. Ол: ауыз ашуды кешіктірмеу, сəресіні кешіктіру жəне намазда оң қолды сол қолдың үстіне қою" жəне "Аллаһ тағала жəне оның періштелері сəресі ішкендерге игілік тілейді" жəне бір хадисте "Сəресіні ішіңіздер! Өйткені сəресіде береке бар" деген. Оразашының екі қуанышы бар, бірі кешкісін ауыз ашарда, екіншісі Жаратқан Аллаһ тағаланың алдында тұрған сəтте. Аллаһ тағала айтады: «Адамзат не істесе де өзінікі, бірақ оразадан басқасы, ораза менікі. Мен оның есесін өзім беремін. Ол Мен үшін ішіпжеуін, нəпсісін тыйды ғой» деген. Аллаһ тағала қиямет күні оразашыны жəннаттың арнаулы қақпасына кіруге шақырады. Хадисте: «Жəннатта сегіз есік бар. Оның бiр есiгінің
қарауға шақыру, түрлі ағымдарға бөлінуіне жол бермеу, өзге діндер өкілдерімен бейбіт, ынтымақта тіршілік етіп, этносаралық жəне конфессияаралық тұрақтылықты сақтаудағы отандық тəжірибені одан əрі нығайтуға үлес қосу болып табылады. – Оңтүстік Қазақстан облысында 800ге тарта мешіт бар екен. Жалпы сауапты іс жасауды мешіт салдыру деп түсінетіндер көп. Облысымызда мектеп, балабақша саны жетпей жатады. Өңірімізде қара суға қолы жетпей жүрген ауылдар бар. Қайырымдылық жасағысы келгендерді осы бағытқа да бұрсақ, оның сауабы қандай? – Жалпы облыс аумағында ҚМДБ-на филиал болып 786 мешіт тіркелген. Барлық елді мекендерде мешіттер салынды. Қазіргі таңда Қазақстан Мұсылмандар діни Басқармасы баса мəн беріп, қолға алған шара – діни ағартушылық мəселесі. Өркениеттің өркендеп, ғаламтордың дамыған заманында дін насихатының да деңгейі биік болуы тиіс. Мешіт жанында 258 ден астам діни сауат ашу курстары жұмыс жасайды. Ендігі жерде мешіт салушы азаматтарға жол салу, көпір салу, мектеп, аурухана салу секілді нысандардың құрылысын жүргізуге үндеп келеміз. Нəтижесі де жоқ емес. Мысалы ретінде Мақтарал ауданы, Ерман ауылында «Мырзақұл ата» мешітін салған кəсіпкерлер келесі жылы ауылға үлкен көпірді күрделі жөндеуден өткізіп жəне ауылға шағын аурухана салып берді. Ол кісілерге Алла разы болсын. – Аллаға шүкір, дінге бет бұрған жастарымыздың қатары жылдан жылға артып келеді. Облысымыздағы дін қызметкерлері жастарға дұрыс бағыт көрсетуде қандай істерді қолға алып келеді? – Өте орынды сұрақ екен. Діни басқарма тарапынан жастарға арнайы көңіл бөлуде. Яғни əрбір облыстық мешіт жанынан “Жастар ісі бөлімі” ашылды. Бүгінгі таңда, қала, аудан көлеміндегі жастар ұйымдасымен бірлесіп жұмыс атқаруда. Атап айтқанда, жастар ісі бөлімі облыстағы 6 балалар үйінде тұрақты қайырымдылық шаралардың өтуіне ұйытқы болуда. Мұнымен қатар, жоғары оқу орындары мен орта арнаулы оқу орындарында кездесулер өткізіліп отыр. – Өзге ағымдардың ықпалы ма, салтдəстүрімізде дінге қайшы келетін тұстары көп дейтіндер баршылық. Беташар, сəлем салу деген секілді жөнжоралғылардан бас тартқысы келеді.
білдірген. Хадис ғалымдары əт-Тирмизи бұл хадисті келтіргеннен кейін оған «хасан» деп баға берсе, Ахмад ибн Ханбал «əлсіз» деген. Хадисті риуаят етушілердің арасында Ханзала ибн Убайдуллаһ деген кісі бар. Ал ол кісі «əлсіздердің» қатарына жатады. Келіннің жанұядағы қызметі мен əдептілігінің белгісі, ата-енесіне, қайын жұртына деген құрметі мен сəлемі. Беташар кезінен бастап сəлем салу басталады. Сəлемді ата-баба салтымен иіліп немесе тізесін бүгіп салады. Ал сəлемге ие болған адам: – Бақытты бол, балам! – деп ықыласын білдіреді немесе қарт аталар мен аналар жас келіннің маңдайынан иіскеп, бақыт пен берекет тілейді. Жас келін бір үйдің берекесін кіргізетін болашақ ана болғандықтан, ата-ене үйліжайлы болып, бала-шағалы болуларына үлестерін қосады. "Жақсы келін – қызыңдай, жақсы күйеу – ұлыңдай" деп қазақ даналары бекер айтпаған. – Жақында ғана Астанада Əлемдік жəне дəстүрлі діндер лидерлерінің съезі өтті. Бұл шараның барша мұсылман қауымына берері не? – Өздеріңізге белгілі, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың қатысуымен əлемдік жəне дəстүрлі діндер лидерлері съезінің V отырысы өткені. Бұл басқосуға Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы Ержан қажы Малғажыұлы бастаған барлық облыстың бас имамдары қатысты. Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы Ержан қажы Малғажыұлы Астанада өткен əлемдік жəне дəстүрлі діндер лидерлері съезінде: «Дінді саяси құрал немесе жеке мүдделер үшін пайдалану дұрыс емес. Дінді адамдар арасында араздық тудыру мақсатында пайдалануды қолдамаймыз. Дəстүрлі діннің мақсаты – адамдарды кешірімділікке, қайырымдылыққа, мейірімділікке үндеу», – деген болатын. Сондықтан бұл басқосу жас тəуелсіз еліміздің беделін артуда, елдің бірлігі мен діни тұрақтылық сақтауда маңызы зор деп есептеймін. Қадірлі ағайын! Қасиетті Рамазан айы құтты болсын! Ұстаған оразаларыңыз, дұғатілектеріңіз қабыл болғай! Рамазан айында жасаған игі істеріңіз сауаптан жазылып, Алла тағала елімізге, жерімізге берекесін, мол ризығын жаудырғай! Мұратымыз асыл, дұғамыз қабыл болсын! Cұхбаттасқан Мұрат СЕРІКБАЙҰЛЫ
¦ÄIËÅÒ ОЛИЦЕТВОРЕНИЕ ЭПОХИ
Поступки Нурсултана Назарбаева называют опережающими события.
№26 (229) 03.07.2015 жыл
Наш Президент
Глава Государства Нурсултан Назарбаев отмечает 6 июля свой день рождения Нурсултан Назарбаев родился 6 июля 1940 в селе Чемолган Каскеленского района Алма-Атинской области КазССР в семье Абиша и Альжан, которые работали в сфере сельского хозяйства. Прежде чем одержать победу на первых всенародных выборах 1 декабря 1991 года, Главе государства пришлось многое пережить и претерпеть множество взлетов и падений. Трудно поверить, что этот статный, грациозный, уверенный в себе человек начинал свой труд чугунолитейщиком, диспетчером и газовщиком на заводах. О Нурсултане Назарбаеве сейчас много пишут, говорят, его подвергают оценке. В книге первой «Лица государства» дается такая характеристика нашему Президенту: «Нурсултана Назарбаева знают, признают и уважают во всем мире. Волей судьбы он призван защищать интересы своего народа…». Ведь, действительно, он на деле показывает, что власть – это, прежде всего, ответственность. День рождения Президента Казахстана Нурсултана Назарбаева и празднование очередного Дня столицы явились одними из знаменательных событий в жизни нашего общества. Экономические перспективы нашей страны Глава Казахстана описывал еще в самом начале становления государственности. О создании Евразийской интеграции говорил в начале 90-х годов. Тогда,
впрочем, нашего Президента мало кто понимал, некоторые и вовсе идею Евразийства считали фантастической. Он, как выяснилось, до мелочей помнит обстоятельства всех своих интервью, также как и ответы. Они, кстати, сегодня перекликаются с теми, что были. На основе этого и удалось создать документальный фильм-откровение «С Назарбаевым о главном...». Он был показан по телеканалу «Хабар» 1-го июля (www.khabar.kz). Программу «Нұрлы жол» называют одним из самых дальновидных решений Президента. Практически пошаговая инструкция к сохранению экономической стабильности в стране в тяжелое для всего мира время. Поступки Нурсултана Назарбаева называют опережающими события. Евразийская интеграция, отношения России и Украины и арест чиновников, ответственных за проведение ЭКСПО - формат нового фильма не совсем привычный для казахстанского телевидения. Нурсултану Назарбаеву показывают архивные выступления прошлых лет. Кто тогда, в начале девяностых мог представить, что слова Президента, по сути, окажутся пророческими. «Что нам делить, что нам терять? Простые люди жили нормально, была настоящая дружба между народами, простые люди, и сейчас они таковые, только политики могут их противопоставить и пролить кровь. Не дай Бог, если додумается кто-то таким образом столкнуть Россию с
Украиной, чтобы между ними вспыхнул пожар, и хоть бы одна пуля вылетела из одной стороны в другую, ну это просто абсурд» - это удивительно, но о возможной конфронтации двух ближайших соседей России и Украины Назарбаев говорил еще на заре девяностых и таких примеров десятки. Сценаристы фильма проделали колоссальную работу и несколько месяцев практически жили в архивах. Главное это факты, а они таковы, что слова у Президента никогда не расходятся с делом. Со временем в лице Акмолы мы получим не только новый общественно-политический, но и второй по значимости, после Алматы, научный и культурный центр. Фильм «С Назарбаевым о главном…» - это и откровения, которые еще не звучали ни в одном из интервью. Об уголовных делах в отношении эксакимов областей, главы компании ЭКСПО и даже лиц из ближайшего
окружения, что называется прямо и без купюр. Нурсултан Назарбаев, Президент Республики Казахстан вспоминает: «Ли Куан Ю говорил, что я посадил своего друга, а почему забыли люди, что я посадил отца моих трех внуков? Думают, они со слезами ко мне не приходили вместе с матерью? Приходили. Думаете, я не переживал? Конечно переживал». Впервые Нурсултан Назарбаев рассказал о том, когда он почувствовал, что в стране образовалась нация и поведал, о каких фактах истории казахов когдато запрещалось рассказывать… А в Москве незадолго до дня рождения Президента Казахстана состоялась презентация книги «Созидатель. Нурсултан Назарбаев: взгляд из России». Книга о рождении национальной дипломатии, об отказе от ядерного арсенала, строительстве Астаны и формировании Евразийской интеграции. А главное – о человеке,
благодаря которому все это стало возможным. На презентации издания Союз журналистов России объявил о награждении Президента Казахстана Нурсултана Назарбаева высшей наградой этого объединения – Знаком «За заслуги». Первые лица государства, виднейшие общественные деятели, артисты и политики, ученые и журналисты, художники и музыканты, космонавты и спортсмены – они создали своеобразный коллективный портрет казахстанского Лидера. Образ получился мощным и многогранным. В книге можно проследить политический путь Президента Казахстана от самых истоков. Первый космонавт, вышедший в открытый космос, Алексей Леонов знаком с Нурсултаном Назарбаевым с тех времен, когда будущий Глава Казахстана был металлургом, недавно избранным в состав ЦК комсомола. Алексей Леонов, космонавт, дважды
6
герой Советского Союза говорит: «Человек, который сделал сейчас все, чтобы казахский народ жил гораздо лучше. Он построил Астану. Я с завистью могу сказать, столько в России мы не сделали. Это город удивительный». Министр ЕЭК Таир Мансуров больше 20 лет хранит номер «Независимой газеты», где была опубликована речь Президента Казахстана, произнесенная в МГУ. Тогда, в 1994 году, Нурсултан Назарбаев впервые озвучил идею Евразийской интеграции. Таир Мансуров, министр по энергетике и инфраструктуре ЕЭК, вспоминает: «Последовательно реализуя все этапы интеграции, Нурсултан Абишевич стоял у истоков и создания Евразийского экономического сообщества». Российские наблюдатели отмечают: Нурсултан Назарбаев проявил новые грани политического лидерства, предложив глубокое теоретическое объяснение финансового кризиса. При этом Казахстан вышел из него в лучшем состоянии, чем большинство экономик мира. Н.А. Назарбаев как выдающийся политик является автором многих инициатив, имеющих огромное значение для всего мира. Он постоянно выступает с конкретными предложениями по обеспечению глобальной ядерной безопасности, принятию Всеобщей декларации безъядерного мира и другим важнейшим проблемам глобальной и региональной безопасности. Особо следует отметить его инициативу и практическое воплощение создания Совещания по взаимодействию и мерам доверия в Азии - СВМДА. Глава нашего государства— живое олицетворение новой эпохи в национальной истории. Он — частица этой эпохи.
С днем рождения,
СТОЛИЦА! МИРОТВОРЕЦ
Книга о международной деятельности Н.Назарбаева вышла в свет Помощник Президента РК Нурлан Онжанов выпустил книгу о международной деятельности Нурсултана Назарбаева «Миротворец». Автор книги, будучи известным дипломатом и приближенным Н.Назарбаева, как никто другой знает, как велись переговоры в сложных вопросах. Н.Онжанов приводит большое количество фактов, цитаты из бесед Главы государства с мировыми лидерами, сообщает прессслужба МИД РК.
В книге даны ответы на многие вопросы. Что или кто способствовал проведению встречи лидеров стран Таможенного союза, Украины и руководства ЕС 26 августа 2014 года в Минске? Почему встреча лидеров стран «нормандской четверки» планировалась 15 января 2015 года в Астане, а состоялась 1112 февраля в Минске? «Миротворец» Нурлана Онжанова будет интересен всем, кто увлекается или работает в сфере политики.
ОДИН ИЗ ВЫДАЮЩИХСЯ ЛИДЕРОВ СОВРЕМЕННОСТИ Международные политики о Н. Назарбаеве Джордж Уокер БУШ, бывший президент Соединенных Штатов Америки: «Уважаемый господин Президент! Под Вашим руководством Казахстан стал одним из мировых лидеров в деле нераспространения оружия массового уничтожения. Соединенные Штаты также признательны за дружбу и солидарность Казахстана в глобальной борьбе против терроризма, в частности, за отличную службу «Казбата» в Ираке». (Из письма на имя Н.Назарбаева по случаю Дня независимости РК) Ху ЦЗИНЬТАО, бывший заместитель председателя КНР: «Благодаря совместной заботе Цзян Цзэминя и Нурсултана Назарбаева в двусторонних отношениях КНР и Казахстана сохраняется благоприятная тенденция развития. Политическое взаимодоверие между двумя странами выведено на небывалый новый уровень». (Из выступления на встрече с Н.Назарбаевым в Пекине). Владимир ПУТИН, президент Российской Федерации: «Прекрасна идея Н.Назарбаева о создании ЕврАзЭС – евразийского экономического сотрудничества, история которого начинает отсчитывать первые шаги после подписания соответствующего документа. Такой шаг может служить во всем мире примером плодотворного сотрудничества государств. Я хочу поздравить Нурсултана Абишевича с договоренностью об изменении качества Таможенного союза, созданием фактические новой международной организации. Это тоже была его идея». (Из выступлений в Астане в ходе официального визита в Казахстан)
E-mail: adilet.media@mail.ru
«Астана – олицетворение нового, динамично развивающегося Казахстана, символ обновления, символ независимости нашей республики», – сказал Глава государства Нурсултан Назарбаев. Именно день рождения столицы – это праздник всего государства. Возведенный в кратчайшие сроки современный город радует всякого приезжающего сюда своим неповторимым духом. День Астаны – праздник для всех казахстанцев, потому что Астана – олицетворение достигнутых молодым Казахстаном высоких побед и реальное воплощение яркой мечты. Главный город республики открыл миру наше государство. Он показал, что наша независимая страна – государство высоких целей и больших возможностей. Столица – это результат мудрой, дальновидной политики президента страны Нурсултана Абишевича Назарбаева и упорного труда многонационального народа Казахстана. Сегодня Астана – один из красивейших городов мира с современной уникальной архитектурой. И свой очередной день рождения столица отмечает небывалыми прежде достижениями в экономическом и социальном развитии. Яркая и насыщенная культурноразвлекательная программа ждет жителей и гостей Астаны в честь празднования Дня столицы.
"В нынешнем году в честь Дня рождения Астаны в городе состоится более 70 мероприятий, в том числе международного уровня. Торжествами планируется охватить более 500 тысяч человек. В этом году главными темами празднования 17-летия столицы станут знаковые юбилейные даты: 550-летие Казахского ханства, 20-летие Ассамблеи народа Казахстана, а главный месседж Дня столицы: "Сердце страны Астана!", - рассказал руководитель столичного Управления культуры Болат Мажагулов на брифинге, прошедшем в Службе центральных коммуникаций незадолго до празднества. Он также сообщил, что для любителей здорового образа жизни и спорта в рамках празднования Дня столицы запланирован первый Международный фестиваль боевых единоборств с участием голливудской звезды Стивена Сигала. Кроме того, по словам Мажагулова, гостей и жителей столицы ожидает выступление известных музыкальных групп "Сплин" и "Uma2rman". Официальное празднование Дня столицы начнется 4 июля с торжественной церемонии поднятия государственного флага. Художников, актеров, музыкантов и зрителей объединит фестиваль "Astana Art fest". Множество гостей соберет музыкальное лазерно-световое пиротехническое шоу "Нұрлы Есіл". "Своим масштабом и яркой палитрой красок гостей празднования порадуют давно полюбившиеся фестивали: кочевой цивилизации "Тысячелетия вокруг Астаны", тюркской музыки "Астана Арқау", циркового
искусства "Эхо Азии", классической музыки "Река звука", иллюзионистов "Magic Astana", отмечает пресс-служба Управления культуры. На лучших концертных площадках города с программами различных жанров выступят отечественные и зарубежные артисты. Зрителей ждет фестиваль джазовой музыки "Summer Jazz fest" и концерт классического квартета "Il DIVO" с участием известных джазовых, а также классических исполнителей, коллективов мирового уровня, творческий вечер Нурлана Абдуллина. Главные празднования в этом году развернутся на открытых площадках города в парках, скверах, на площадях. Здесь пройдут фестивали городских парков "Astana park land", "Мастерство кулинаров - любимому городу", воздушных шаров и змеев "Астана аспаны", духовых оркестров "Астана самалы", уличных танцев "International street dance session in Astana", детского творчества "Шаттык", "Pop up shop Astana - 2015", "Айналайын Астанам, асқақ əнім", "Сəлем, Астана", вечерние концертные программы. Кроме того, будет организован марафон настольного тенниса, открытый городской турнир "Асық ату", массовый велозаезд, турнир по боям без правил ММА, республиканский турнир "Қазақстан барысы", турнир по гольфу на Кубок столицы. Завершится празднование Дня столицы праздничным фейерверком, который можно будет увидеть сразу с нескольких точек города - набережной реки Есиль, площади у ТРЦ "Хан Шатыр" и сквера на пересечении проспекта Абылай хана и улицы Пушкина.
Страницу подготовила Рамзия ЮНУСОВА, фото из Интернета
¦ÄIËÅÒ ҚАЗАҚ ХАНДЫҒЫНА - 550 ЖЫЛ Қазақ хандығының шаңырақ көтеруі бір күндік немесе бір жылдық оқиға ретінде алып қарастыратын тарихи акті емес, сондықтан да зерттеушілер мұны процесс ретінде зерттеп, жаңа хандықтың құрылуының басы мен қалыптасу кезеңін көрсетуге, дəлірек ашып беруге тырысуы объективті мəселе. С.Г.Кляшторный мен Т.И.Сұлтанов Қазақ хандығының құрылуына байланысты пікірлерін: «Оның құрылу тарихы Орыс ханның ұрпақтарының – бас имейтін сұлтандарының бастауымен Моғолстан шегіндегі Өзбек ұлысы халқының бір бөлігінің 1458 жəне 1462 жылдар аралығында көтеріле көшіп кетуімен жəне 1468 жылы Əбілхайыр хан қайтыс болғаннан кейін «көшпелі өзбек» деп аталынатын мемлекеттің ыдырауымен байланысты»,− деп жазды. 17 жасында хан тағына отырған Əбілхайыр ханның тарихи еңбегі – Өзбек ұлысы аумағындағы бытырап жатқан
Қазақ тарихының көптеген иеліктерді өзіне бағындырып, Шығыс Дешті Қыпшақта мықты ұлыс құруында. Əбілхайыр Шыңғыс ханның үлкен ұлы Жошыдан таралады, Шыңғыс оның оныншы атасы, зерттеушілер ерте жетім қалған Əбілхайырды хан етіп сайлауға 26дан астам тайпалардың бетке ұстар ықпалды адамдары қатысқанын атап өтеді. Ал Əбілхайыр хан болып сайланған 1428 жылы Моғолстанда Уəйіс хан дүние салып, Моғол ұлысында, оның саяси тіршілігінде тыныштық кетеді, ішкі тартыс-талас күшейе түседі. Уəйіс ханның орнына таққа əлі бұғанасы қатпаған екі баласы Жүніс пен Есенбұға арасында тартыс басталып, дəстүрді аяққа баса отырып кішісі Есенбұға хан болып сайланады да, Жүніс хан мен оның төңірегіндегі моғолдар пана іздеп Самарқанға қашады. Самарқанға келген моғолдардың барлығын Ұлықбектің тапсырмасы бойынша сіздерге азық-түлік береміз деп алдап, қақпадан бір-бірлеп кіргізіп, шетінен қылыш жүзінен өткізді. Себебі Ұлықбек мырзаға моғолдар үнемі бүлік шығарып, бағынбай келген еді, міне сондықтан да мазасын кетірген моғолдар қолына өз аяқтарымен келіп түскеннен кейін, бірін қалдырмай өлім шəрбəтін ішкізді. Бұл оқиғаларды М.Х.Дулати өзінің əдеби-мемуарлық еңбегінде келісті етіп баяндап жазады. Бұл кезде Дешті Қыпшақ даласында түгелдей Əбілхайыр хан билігін жүргізіп тұрды. Шығыстағы Алтай тауының етегінен Дунайға дейінгі жерде, Қап тауы аймағында, Шығыс Түркістан мен Орталық Азия, оның оңтүстік аймағын, Хорасан, Ауған, Үндістанның солтүстік бөлігіне дейінгі соншама ұланғайыр аймақты жайлап, билік жүргізген өр түріктің ұрпағы ішкі бірлігінен айырыла бастағанымен, əлі де қуатынан айырыла қоймаған болатын. Еке Моғол ұлысы іштей бірнеше хандыққа ыдырап, тепе-теңдіктен айырылып қалған еді, Ұлы империяның ыдырауы қашанда жаңа саяси құрылымдардың құрылуына алып келетіні тарихи ақиқат. Ірі құрылымдардың құруына, құлдырап, жойылуына көбіне көп сыртқы факторлар емес, барлық кезде ішкі факторлар себеп болып отырған. Жау сырттан емес, өз ішінен шығып отырды, ал бұл сыртқы жаудан да қауіпті болатын. Бұл ішкі жау мемлекетті іштей ірітіп-шірітетін, оның негізін құртатын қатер еді. Түркі мемлекеті үнемі осы ішкі қатерге тап болып, басы тасқа тиіп отырды, бірақ тарихтан сабақ алғандар кемде-кем. Əйтпесе Түркі елдері Қытай сияқты алып империя болып отырмас па еді. Бірақ тарих сыйы – басқа, алар үлес – сыбаға да бөлек екен. Еке Моғол ұлысы ыдырағаннан кейін құрылған хандықтардың да ымыра-бірлігі, бауырмалдық құшақтары да үнемі қауыша бермеген, содан үстемдік етуге ұмтылушылық пиғыл үнемі басым болып отырған. М.Х.Дулатидің «Тарих-и Рашиди» атты атақты классикалық еңбегінен біз көптеген жайттарға, сұрақтарға жауап таба аламыз. Ең алдымен, Қазақ хандығының құрылуы туралы ең құнды дерек-мəліметті алғаш рет хатқа түсіріп, таңбалап, кейінгі ұрпақ мезгілін, мерзімін шатастырып жүрмесін деп жазып кеткен ғұлама бабамыз М.Х.Дулати болатын. Ауыз əдебиетінде жыраулар мен ақындар жырларында мұндай мəлімет неге екені белгісіз, сақталынып қалмаған. Кашмирде билік етіп отырса да ата қонысындағы дүрбелеңге, алыс-жұлыс, айқасқа, арпалысқа толы өткен тарихи оқиғаны назарында ұстап, ыждағатты, иманға толы таза жүрекпен хатқа түсіріп кеткенін – болашақ ұрпақтың мүддесі үшін істелінген азаматтық борыш өтеуі деп ұғу керек. Дулати Қазақ хандығы ірге көтерген жылды, қазақ сұлтандарының толық билік жүргізген кезеңді ұрпақ білуге, көз жазып, шатасып қалмауға тиістігін барынша терең сезініп, түсінген, барынша терең ұғынғандықтан да бұл дүниежүзілік тарихи маңызы бар оқиғаға бейтарап қарай алмаған. Өткені моғолдардың өзін қазақ деп түсінген, себебі Моғолстанды құрап отырған тайпалар мен рулар, Қазақ хандығын да құрап негіздеген тайпалар мен рулар еді, олар бір атаның балалары болатын. Əңгіме мемлекеттің атының бөлектігінде ғана болатын, ал бірақ халқының құрамы бір еді, біз бұл факторға аса мəн беруге тиіспіз. Захарад-Дин Бабыр құрған Үндістандағы Ұлы Моғол империясының (1526 жылы) да аты бөлек болғанымен, заты – халқының құрамы Қазақ хандығымен бір тектес еді. Бұл мемлекеттерді біз Қазақ халқының азаматтық тарихымен байланыстырып, сабақтастырып қарауымыз қажет, біз оны
E-mail: adilet.media@mail.ru
жүргізген ықпалды тұлғаның, қолбасшы, мемлекет қайраткерінің, ойшыл да оқымысты, жазушы, ғұламаның жүрек қалауымен жазылған жауһар шығарма. «Тарих-и Рашиди» 1541-1546 жылдары Кашмирде М.Х.Дулати əмірлік етіп, дербес тəуелсіз билік жүргізіп тұрған жылдарда жазылып бітті. Саяси тұрғыдан алғанда да, шығармашылық тұрғыдан алғанда да тəуелсіз тұлғаның, ақын һəм жазушылық қабілет пен қайраткерлік қасиет бойына туа біткен кемел ой иесінің ісмердің қолынан шыққан жүзіктей көркемдік деңгейі мықты туындысы. Батыс пен шығыс ғалымдары ең алдымен «Тарих-и Рашидидің» шынайы, жалған сөзсіз жазылған еңбек екеніне куəлік беріп, сілтеме жасаса, орыс шығыстанушысы В.В.Вельяминов-Зернов бұл еңбектің күдік келтірмейтін ең сенімді дерек көзі болып табылатынына қуанып тəнті болғанын жасырмайды. Оның үстіне Керей мен Жəнібекке қолдау көрсетіп, қоныс берген Моғолстан ханы Уəйіс ханның үлкен ұлы Есенбұға хан болатын. Есенбұға хан Жүніс ханның інісі еді, ал Дулати болса Жүніс ханның үшінші қызынан туған, жиені болатын. Атақты Ұлы Моғол империясының негізін қалаушы Бабыр Жүніс ханның екінші қызынан туған еді, Захарад-Дин Бабыр мен Мұхаммед Хайдар бір-бірімен туған бөле болып табылады. Жүніс ханның екі бірдей жиені ерлеп ірі-ірі мемлекет қайраткері, əлем халқының мəдениетінің өсіп-өркендеуіне мол үлес қосқан, олжа салған Шығыс елдерінде заманында теңдесі жоқ оқымысты, қайраткер ретінде танылды. Дулатидің нағашы атасы болып табылатын Есенбұға ханның, сондай туған нағашы атасы Жүніс ханның өмір тарихы мен қызметі туралы Мұхаммед Хайдар бала кезден əңгімеге қанық болып өседі. Қазақ хандығының құрылуын – Мұхаммед Хайдар атабабалар əңгімесінен ертеден-ақ білетін. Өйткені Қазақ ордасының құрылуына Есенбұға ханның қолдап, демеу жасауындағы мақсат бұлар бір тамырдан таралған туыс, бауырлар болса, екінші жағынан ертеңгі күні саяси тірек, одақ болатын бірлестік, орда деп білді. Бір ханның жеріне екінші бір ханның адамдары екі жағдайда келеді, біріншісі жаулап, басып алған жағдайда, ал екіншісі одақтасқан жағдайда ғана. Жəнібек пен Керейдің Есенбұға ханмен алдын ала жасалған өз ара келісімі болған сияқты. Кедергісіз, қақтығыссыз көшіп келу алдын ала жүргізілген дипломатиялық əрекеттің нəтижесіндей көрінеді. Керей мен Жəнібек Есенбұға ханның жеріне емін-еркін көшіп келуінің астарында не жатқандығы айқын. Қазақ ордасы билік жүргізген жылдарды Дулати нақты білген. Қазақ ордасы тарихын ол үнемі назарында ұстап, бақылап əрі ара-қатынасты да үзбей отырған. Сондықтан да оның «Тарих-и Рашидиіндегі» деректері сенімді əрі күмəн туғызбайды. Ал деректің өзін талқылау тарихшының дүниетанымы мен көзқарасына, қалам қауқарына да, ұстанған позициясына да байланысты болмақ. М.Х.Дулати былай деп жазды: «Сол күндерде Əбілхайыр ханның бүкіл Дешті Қыпшаққа билігі жүріп тұрған еді. Ол Жошы əулеті сұлтандарына шабуыл жасады, оның қысымынан Жəнібек хан мен Керей хан қашып, Моғолстанға келген болатын. Есенбұға хан оларды үлкен қошаметпен қабылдап, бұларға Моғолстанның батыс жағындағы Шу өзені алабындағы Қозыбасы деген жерді берді. Олар бұл жерде абырой мен атаққа ие болды. Əбілхайыр хан қайтыс болғаннан кейін, өзбек ұлысы бір-бірімен қырқысып, араларында үлкен араздық туды. [Содан] жұрттың көпшілігі Керей хан мен Жəнібек ханның жанына кетіп қалды. Олардың саны екі жүз мың адамнан асатын, оларды өзбек-қазақ деп атай бастады. Қазақ мемлекеті сұлтандарының билік жүргізуінің басы 870 (1465-1466) жылдан басталады <Алла жақсы біледі>. 940 (1533-1534) жылға дейін қазақтар Өзбекстанның көп бөлігіне өз биліктерін толық жүргізген еді». Дулати келтірілген дерек, айғақ осы, тарихи оқиғаның болған жылын да нақты көрсетіп берген. Жоғарыда біз келтірген тарихшылардың мəліметтеріне қосымша мына жайтты да баса айтып кеткен жөн. Жəнібек хан мен Керей ханның Моғолстанға кетіп қалуының себебі Жошы ұрпақтары жорық жасауына байланысты болған еді дейді тарихшы. Дулатидің «Моғолстанға кетіп қалған еді» деп жазуына қарағанда Өзбек ұлысынан түп көтеріле көшу 1465 жылдан бұрынырақ болып отыр, ол 1456-1457 − 1465-1466 жылдарға дейінгі аралық болып табылады. Дулати Керей мен Жəнібектің бөлініп, көшіп кеткен жылын дəл көрсетпесе де, оны оқиғаны баяндауынан толық аңғара аласыз. Үдере көшіп кету мерзімінің сол 1456-1457 жылдар шамасында болғанын аңдайсыз. Ал «абырои мен атаққа ие болған жылдар» бірнеше жылға созылып Қазақ ордасының шаңырағы берік бола түсті. Содан қазақ сұлтандары Қазақ ордасында билік ете отырып, Өзбекстанның көп бөлігіне толық əмірлігін, билігін жүргізді, бұл 870 (14651466) жыл болып есептеледі. Сонымен Қазақ ордасының саяси құрылым ретінде өмірге келіп, толық билік жүргізуі 1465 жыл болып саналуға тиіс. Бұл ұлы тарихшы М.Х.Дулатидің бізге қалдырып кеткен ең құнды деректерінің бірі ретінде бағалануға тиіс. (Жалғасы бар). Мұхтар ҚАЗЫБЕК, М.Х.Дулати қоғамдық қорының директоры
АТАСЫ жатсынбауымыз керек, өйткені бұлар этникалық құрамы, ділі, діні, тілі бір мемлекеттік құрылымдар. Əбілхайыр хан өзіне бағындыру үшін Шибанид Махмұд Қожа ханмен 1430 жылдары соғысып талқандаса, одан кейін Махмұд хан жəне Ахмед хандармен мемлекетінің іргесін нығайту үшін шайқасты. Жеңіс Əбілхайыр хан жағында болды, сөйтіп Дешті Қыпшақтың астанасы болған Орда Базарды иеленді. Əбілхайыр хан жауларын жеңіп, жерін кеңейткенімен, түпкілікті қауіпсіздікті қамтамасыз ете алмады, ол мүмкін де емес еді. Ауық-ауық сілкініс пен дүрбелең басыла қоймады. Жошының ұрпақтары Ибак хан, Берке сұлтан, Орыс ханның шөберелері мен шөпшектері Əбілхайырдың билігіне бас ұрғысы келмей, мойынұсынбай жүрді. Осындай жағдайда бір кездері өзімен одақтас болған ұлысы Есіл өзені бойы мен Атбасарда жатқан Мұстафа хан Əбілхайыр ханға қарсы 1446 жылы аттанды, бірақ жеңіліп қашып кетті. Əбілхайыр ханның басты мақсаты тимуридтердің билігін басып алу емес, Сыр бойында қалалар мен бекіністерді жаулап алып, иелік ету еді деп жазады тарихшылар. Ол 1446 жылы Сырдың бойындағы саудасаттық, əрі қорған, қолөнері дамыған, медреселері бар қалаларды – Сығанақ, Арқұқ, Созақ, Аққорған, Өзгентті иеленді. Сөйтіп Моғолстанның батыс бөлігінде мазасыз жағдай қалыптасты. ХIV ғасырдың басында Моғолстанның шығыс атырабында жатқан көшіп-қонып, бірде қақтығысып, қайта бітім жасап жүрген ойраттар жаңа жайылымдық жерлер мен иеліктерді иелену үшін ХІV ғ. 20-30жылдары жорық жасап, ХІV ғасырдың ортасында Сырдарияға дейінгі аймаққа сұғына кіріп кетті. Міне Сыр бойына иелік ете бастаған Əбілхайыр хан мен ойраттың Өз Темір тайшысы арасындағы қақтығыс 1457 жылы Сығанақ маңында болады. Ойрат тайшысы өзінің 70 мың əскерімен Əбілхайыр хан қолын жеңіп, алған олжаларымен кері қайтып кетеді. С.Г.Кляшторный мен Т.И.Сұлтанов 1457 жылы ойрат тайшысы Өз Темірден жеңіліс тапқаннан кейін Өзбек ұлысында бүлік басталып, оның арты ұлыс халқының бір бөлігінің бөлініп, көтеріліп кетуіне алып келді деп атап көрсетеді. Ал жазушы һəм тарихшы М.Мағауин бұл мерзімді 1457 емес, 1456 жылы деп есептейді. Жəнібек пен Керейдің көшіп кетуін тақ таласына ғана қатысты еместігін: «қайшылық − елдің тіршілік-тынысынан, даму бағдарынан туындаған. Əбілхайыр Орта Азияның отырықшы аймақтарына бейімдік танытады, соған орай елдің тұрмыс жайына да, əдет салтына да басқа тұрғыдан қараса керек. Ал Əбілхайырға қарсы топ – Орда-Ежен, Тоқай-Темір əулеті ежелгі дəстүрді берік ұстанып, ата салтын бəрінен де жоғары қойған сияқты»,– деп тұжырым жасайды М.Мағауин. Мағауин көрсетіп отырған факторды да терістеу жөн бола қоймас, ал академик М.Қозыбаев болса, Жəнібек пен Керей Əбілхайыр ханнан қашқан жоқ, олар саяси дербестікке ұмтылды, содан бөлініп көшіп кетті деген сөзге екпін түсіреді. Бір тарихи оқиғаға көзқарас та бірдей бола бермейтіні, əр зерттеуші əр түрлі пайымға келіп тіреліп отыратыны мəлім. Қазақ ордасының құрылуы тарих ғылымының ең өзекті де, өткір де ділгір мəселелерінің бірі болып табылатындықтан, бұл мəселеде ең алдымен тарихи деректерге, нұсқаларға иек арту қажет. Бізге жеткен мұсылман тарихшыларының еңбектерінің ішінде ең сенімді тарихи дерек көзі – М.Х.Дулатидің «Тарих-и Рашидиі» («Хақ жолындағылар тарихы») атты дүние жүзі ғалымдарына мəлім классикалық еңбегі болып табылады. Бұл күні бүгінде дейін Қазақ ордасының құрылуына арнайы тоқталған аса маңызды мəдени жəдігер болып саналады. Көптеген тарихшылардың таласты, екі ұшты пайымдауларының дəйексіздігін – «Тарих-и Рашиди» бұлтарыссыз дəлелдей алады. «Тарих-и Рашиди» арнайы тапсырмамен жазылған шығарма да, қарапайым тарихшының қаламынан туған туынды да емес, ол ес білгеннен есейген шағына дейін билік тұтқасын қолына ұстаған əулеттің ортасында өсіп, ат жолын тартып мінген, билік тізгінін өз қолына ала білген, əмірін
Қазақ сұлтандары көрші елдің көп бөлігіне толық билігін жүргізді
№26 (229) 03.07.2015 жыл
Дидаш Дидаш... Дидахмет... Дидахмет Əшімхан! Біздер бір жылы туған құрдастары «Дидаш» деуші едік. Сені бұ дүниеден өтіп кетіпті дегенде сең соққан балықтай есеңгіреп, отырып қалдым. Біз қатар жүрген замандастарымызды мəңгілік бірге болатындай, бұ дүние ғапыл екенін еске алмай, дүркіреп-күркіреп жүре беретініміз несі? О дүниеге өтіп кеткеннен кейін ғана жер тоқпақтап, қайран жандардың қайбір істерін, ыстық ықылас, небір тəтті кезеңдерді сағынып, сарғайып еске аласың. Дидашты алғаш рет жас ақын-жазушылардың кеңесінде кездестірдім. Жазушылар одағында өткен бұл жиында екеуміз бір үстелде қатар отырып қалыппыз. Проза секциясын Тəкен Əлімқұлов басқарып, танысып, жазғандарымызды жинап алып, қолтығына қысып алып кетті. Жиынға қатысқан жүректері алып-ұшқан өңкей ақүрпек армандарын үкілеген жас қаламгерлер атақты ақын-жазушылармен бірге суретке түстік. Бауыржан Момышұлы атамыздың бəріміз жапатармағай қолын алып, қыздар қауымы қолтығына кіріп, мəре-сəре болдық-ау. Сол суретке түсіп болған соң өзім құралпас болғанымен ылдым-жылдым Дидахмет маған көңілі ауып, жеке шығарып алып: – Жүр, Бауыржан атаның үйіне барып бата алайық,- деді. Түс ауа екеуміз Баукеңнің үйіне бардық. Кіре алмай есігінің алдында қипақтап көп тұрдық. Тіпті бұрылып кетейік деп тұрғанда Баукеңнің өзі сыртқа шыға келгені. – Ассалаумағалейкум! – деп екеуміз екі жақтан сəлемімізді беріп жатырмыз. Батыр ата алакөздене қарап: – Қай баласыңдар? – деді. Дидаш екеумізді таныстыра бастады. – Онда жүріңдер, сəл-пəл бой жазып қайтайық, - деп Баукең ортада, екі шетінде екеуміз 28 панфиловшылар паркіне кіріп, сейілдеп біраз жүрдік. Ескі орындықта отырып, ол кісі асықпай темекісін тұтатып, ширата тартты. – Иə, не жазасыңдар?– деді – Əңгіме-проза...– деп екеуміз қатар жауап бердік. – Ə-ə, бұл ауыр жүк. Көрген-білген, түйсінген, сезінген нəрсені екшеп, жөні келсе, түртіп жазып қою керек. Қантөгіс соғыста жүрсем де мен жазуымды тоқтатқан емеспін. Сыртта, əскери өмірде жүрсем де қазақ тілін ұмытпадым. Өйткені ол ана тілім. Темекі тартқан соң Баукең жадырап, осындай біз ести бермейтін көшелі əңгіме тиегін ағытты. Бауыржан атамызды есігі алдына дейін шығарып салдық. – Қашанда жолдарың болсын, қарақтарым! – деді Баукең қоштасарда. Біздің құлын жүрегіміз қуанғаннан аспандап кетті. «Бізге бата беріңізші, ата?» – деп сұрауға бата алмай тұрғанымызда өзі осылай деп ақ тілек айтып, арқамыздан қаққаны қандай ғажап болды. Дидаш екеуміз сол паркте сыраны ұрттап қойып, əңгіме дүкенін сапырып, болып-толып тұрдық-ау. – Бауыржан атамыз ұлы адам! – деген еді Дидаш сонда. Осы айтқан қағидасынан өмірі айнымады. Қақаған желтоқсан айында Момышұлының туған күніне орай жылда газетке мақала жазады, сұхбат береді, жиын ұйымдастырады. Əйтеуір бауыржантанудың сан қырын жалықпай əңгімелейтін. Бауыржан Момышұлының отыз томдығы шыққанда қуанғанын айтпа! Арнайы туған күніне құрбан шалып, құран оқытып, құдайы шай берген едік. Мен мына Алматыға тиіп тұрған Ұзынағашта тұрсам да, Алматы мені жатырқап, ішіне тартпай, суық қабылдайтын. Сағынып, жүрегім дүкілдеп жетсем де жүдеп, жабырқап қайтатынмын. Жазушылар одағына келемін, ары-бері сабылған таныс-бейтаныс тұлғалар состиып тұрған саған қарамайды, Жібек жолындағы редакциялар үйінде де кіл асыққан жұрт... Сондайда Дидаш қана жаныма жамау, өзіме серік болады. Бастығына «Ауылдан жазушы досым іздеп келіпті» деп, сұранып шығады да, Алматыны армансыз аралатады. Медеу, музей, театр, əйтеуір не бар, бəрін көрсетіп шығады. Не деген білімдар, терең, білмейтіні жоқ. Ол кездегі көзден бұлбұл ұшатын сыраханаларға барып, əңгіменің шексіз айдынды мұхитында сапар шегетінбіз. Ол мен біле бермейтін, түсіне бермейтін жайттарды майын тамыза айтқанда аузымды ашып қалатынмын. Алматыға келсем Дидашқа соқпай, дидарласпай, əңгіме-дүкен құрмай кетпейтінмін. Мен келсем бар шаруаны жиып қойып, сол күнді маған арнайтын қайран досым. Алматы мен үшін Дидаш еді. Өйткені ол осында ҚазМУ-де оқыды, бірден мүйізі қарағайдай газеттерде қызмет істеді, атынан ат үркетін біз именіп сəлем бере алмайтын атақты ақын-жазушылармен араласқұралас болды. «Мен жөргегімде бастыққа жарығанмын. Менің бастықтарымның бəрі де көреген, дана, ғажап бас редактор болды. Менің бағымды солар ашты» деп, əрқайсысының қырсырын, шеберліктері мен биік адами тұлғалары жайлы үнемі айтып жүруші еді-ау. Шынында да Шерхан Мұртаза, Оралхан Бөкей, Қалтай Мұхаметжановтай алты алашты аузына қаратқан азулы қайраткер-қаламгерлердің қол астында жүріп, көп тəлім-тəрбие алды, өзі де үйреніп, игі қасиеттерін алып қалды. Көргені көп, көре жүріп ойына түйгені көп Дидаш қандай орта болсын өзін еркін сезінетін. Кішілерге қамқор, жас талапкерлерді іздеп, қанаттыға қақтырмай, тұмсықтыға шоқтырмай жолын ашып, көмектесуге құмар-тын. Ал, ірі ағаларымен тең тұрғыда пікірлесіп, тіпті əзілдесіп, еркелегенінің өзі жарасымды, табиғи көрінетін. Аңқылдаған абыз ойлы, асыл тұлға Дидашымай!.. Мынау өмір атты келте ғұмырда сенің салған соқпағың үлкен даңғылға айналды. Мені қолымнан Қалихан Ысқақов ағасына жетелеп əкеліп, таныстырып: «Мынау менің ауылда тұратын досым, əлі Одаққа өте алмай жүр, мықты прозаик» – деп Жазушылар одағының мүшелігіне қабылдаттырып еді.
7
Ол кезде партияға өту, одаққа мүше болу – өте биік марапат, жоғары баға саналатын. Дидаш елу, алпысқа толғанда мені Алтайға, туған жеріне шақырды. Екеуінде де бара алмадым, қу тірлік, бітпейтін күйбеңнен қол тимеді. «Енді жетпіске толғаныңда қайтсем де барамын. Қалихан, Оралхан, Дидаш, Əлібек Асқарлар жазған ғажап Алтайдың керемет табиғатын аралап көремін» – дейтінмін. Қайдан ғана білейін?.. Осыдан төрт жыл бұрын Қырғызстанға бардық. Дидаш сол елдегі елшіміз Бейбіт Исабаевпен емен-жарқын сөйлесіп жүріп берді. Бейбіт те əбден ысылған саясаткер болуымен бірге рухани дүние жайлы танымы мол дегдар жан екен. Бүкіл делегация екеуінің əңгімесіне ден қойып, көп мағлұмат алып, тыңдадық та отырдық. Сол сапарда Ғылым Академиясында, Ш. Айтматов атындағы тіл жəне əдебиет институтында жиындар өткізіп, қырғыз ғалымдарымен кең көлемде сұхбаттасып, пікірлесудің сəті түсті. Дидаш бұл жолы да ағылтегіл білімдарлығын танытып, оқымыстыларға таңдай қаққызды. Жолмұхан Түрікпенұлы деген профессор ағам Дидаш шығармашылығын өте жоғары бағалайды: «Дидахмет Əшімхан қазақ прозасының ірі өкілі. Мен студенттерге оншақты жазушының бір-бір əңгімесін таратып, оқуға беріп, кейін қайсысын ұнаттыңдар деп сұраймын. Сонда бəрі Дидахметтің əңгімесін «керемет» деп, бірауыздан шулап қоя береді. Өйткені онда Б.Майлин сияқты халық тілі, образы, ойы бар» – деп, Дидаш шығармаларын талдап, талқылай жөнеледі. Дидаш – ғұмыр бойы журналисткамен айналысқан кемел журналист. Не жазса да біліп жазады, ой тастайды, үлкен проблема көтереді. Ұстазымыз Темірбек Қожакеев жайлы шəкірттері талай мақала, естеліктер жазды. Бірақ ешқайсысының көңіліне келмесін, ұлы Мадеттің айтқанындай, профессор Қожакеев бейнесін Əшімханұлындай əдемі де əсерлі берген ешкім жоқ. Дидаш өте сезімтал, жаны тым нəзік, сұлулыққа іңкəр еді. Əсіресе ұлтжандылығы, қайраткерлігін айтсаңызшы. Бірде Жұмабай Тəжібаев деген сері інім Суықтөбе тауының əсем баурайында ақшаңқан киіз үйлерді тігіп тастап, керемет ұлттық нақышта думан өткізді. Қыз қуу, көкпар, айтыс сияқты ұлттық ойындарды тамашалаған Дидаш досым: «Əлі ұлттық қаймағы бұзылмаған салт-дəстүрді бұзбай бүгінге жеткізіп, көрсетіп жүрген елжұртыңа керемет ризамын. Ұлттық тіл де, ұлттық дəстүр де, діл де міне осында жатыр» деп, көпке дейін таңдай қағып айтып жүрді. Біздің елдегі түрлі той-думан, сан түрлі əдебимəдени шаралардың барлығына дерлік достарым Дидаш пен Нұрдəулет Ақыш екеуін қалдырмай, бірге шақырып, тамашалатып жүрдім. Кей-кейде Дидашты оның арғы-бергіні түгел қопарып айтатын ғажап əңгімелерін сағынып кеңсесіне іздеп барамын. Соңғы жылдары Дидаш құрдасым телефонда да, жай кездескенімде де асығып сөйлейтін, асығып жүретін əдет тапты. Бұл бір өзі – «Түркістан» секілді үлкен газеттің бас редакторының орынбасары, əрі «Алаш» атты баспаның директоры, əрі «Ел-шежіре» қорының президенті... секілді бірнеше жауапты қызметтерді қатар атқарғаннан ба екен деп ойлаймын. – Иə, шаруаңды айт, - дейді төтесінен. – Жəй, дидарыңды көрейін деп келдім, Дидаш, – деймін мен. – Биыл жазда Үшқоңырға шығайық, Асы жайлауын көрсет, Қапшағайға бірге барып демалайық. Сонда жата-жастана əңгімелесейік, жарай ма! – дейді. Суықтөбе тауының басына шығуға ат-адамдар əзірлеп қойғанымды, тек жайлау піскенде шығатынымызды айтамын. – Табиғаттан артық не бар. Бар сұлулық, береке, құт сол табиғатта тұнып тұр ғой. Көретін көкірек-көз керек. Суықтөбеге де барамыз, дейді Дидаш құрдасым. – Айтпақшы биыл бəріміз алпыс беске толамыз, ə. Одақта бəріміз қосылып бір əдемі кеш өткізсек кейін күзде, – дейді ол жарқылдай күліп. Ол асығыс-үсігіс қалта телефонымен сөйлесіп, асыға сыртқа беттеді. Бұл соңғы көруім екен. Дидаш, менің өмірімде сенің орның ерекше екен. Сен кеткелі өмірдің баянсыздығын түсіндім. Сан соғып талай-талай нəрсеге артынан өкінетініміз қалай? Барыс жылы дүниеге келген құрдастарым биыл 65-ке толып жатыр. Сен алпыс беске аз күн ғана жетпей кеттің. Мəңгілікке қош айтыстың. Мəңгілік орның, өзіңнің аманатың бойынша, кіндік қаның тамған өр Алтайдан бұйырды. Соңыңда ел сүйіп оқитын шығармаларың қалды. Шынын айтсам, сені арамыздан мəңгі-бақи кетті дегенге сенбей жүрмін, сене алмай жүрмін, қайран сырымыз да, жырымыз да ортақ асыл досым!.. Нағашыбек ҚАПАЛБЕКҰЛЫ
Астана қаласы – жаһандану ғылымы туралы №26 (229) ұлтымыздың жазып жатқан тарихи кітабы 03.07.2015 жыл
УАҚЫТ (Соңы. Басы 1-бетте). Петербургтық психолог-философ А.Ильин «Шығыс бізге генетикалық жағынан жат. Біз шығыстың ықпалынан қорқуымыз керек» деп жазады. Мұндай ойды 1922 жылы Францияға қуылған орыс философы Н.Бердяев сол кездің өзінде айтқан еді. Егер де Шығыстың Батысқа генетикалық жағынан жат екені рас болса, бізге де Батыс генетикалық жағына жат болғаны. Демек, Шығыс олардың жаһандануын сол күйінде қабылдай алмайтыны айдан анық болады. Мұның өзі болашақта Батысқа қарағанда əлдеқайда тың əрі қуатты Шығыстық жаһанданудың үстемдігін орнықтырмақ. Спортта чемпион болғың келсе, тек жеңуді ғана емес, одан да зорғысын ойлауың керек көрінеді. «Одан да зорғысын ойлап жүргендіктің» тамаша бір көрінісі – Астана қаласының салынып жатқандығы ғана емес, оның асқан жылдамдықпен салынып жатқандығы. Сапа мен шапшаңдық – бүгінгі таңның негізгі есептегіш құралы жəне маңызды факторы. Астана дəл қазір шапшаңдықтан да озып кеткен шапшаңдықтың əлемдік аренасына айналғандай. Тарихи уақытты зерттеушi ғалым М.А.Барг өзiнiң «Эпохи и идеи» деген кiтабында əйгiлi ақын Ф.Петрарканы "уақытқа мəн берудiң бастау көзi" деп көрсетедi жəне бұл "ғылым үшiн үлкен жаңалық едi" деп есептейдi. "Өйткенi Петрарка уақыттың құнын түсiну жөнiнде адамзатқа ең алғаш рет идея тастаған адам" (М.А.Барг. «Эпохи и идеи», М., 1987. 250 б.). Ал дəл қазіргі таңда біздің Қазақ елі уақыттың құнына аса жоғары ставка қою туралы идея тастаған жəне оны өзі жүзеге асырып жатқан мемлекеттердің ең алдыңғысы. Ал осындай идеяны алға ұстай отырып астана салудағы мақсат тек, əйтеуір, тездетіп бір қала салып тастау ма? Əрине, жоқ! Мақсат – өзгелерге өзіңді бүгін ғана емес, келер ғасырларда да мойындата беруден танбаудың біз үшін ең шапшаң жолы. Заңғар ғимараттары жер шарының төбесінен қарап тұрғандай əсер беретін қалаңның болуы – өктем боп келетін шетелдіктердің мысын басып ұстаудың тарихтан белгілі бір тəсілі. Құмның міндеті – көму болса, уақыттың да міндеті сол. Ал адамзаттың міндеті – осы екеуіндегі көму теориясын сақтау теориясына айналдырып, оның күшін пайдалану. Уақыттың астында көміліп қалмау мұраты – қандай жағдайда да жасампаздық идеясынан айрылмау қағидасы болып шығады. Көшіп кетіп жатқан уақытты сақтау дегеніміз – көзбен көруге, қолмен ұстауға келмейтін уақытты материалдық құндылыққа айналдыру. Египет пирамидаларына көз салып тұрып «Бізге мынау пирамидалардан 40 ғасыр қарап тұр» деген Наполеонның осы сөзінің тереңінде жатқан ойды көре алсаңыз, Төлеген Айбергенов айтқандай, «шошыр едіңіз». Ұлы қолбасшы сол пирамидалар арқылы ғасырлар қараңғысынан өзіне тесірейе қарай қалған сол ұлттың рухқуатын көрді жəне сол бойда жеңілді. Демек, ұлттық жалыныңмен салынған ұлы құрылыстар бүгінгі жəне келешектегі жеңістеріңді қолдан бергізбейтін сиқырлы күш. Өйткені сол құрылысқа сол ұлттың рухы мен мəңгілік жеңіс туралы сенімі сіңеді. Осы тұрғыдан алғанда Сенім жəне Санасезім корпорациясын құру, яғни, адам капиталының сана-сезімі мен сенімін бір іске, біздің жағдайымызда, жасампаздыққа жұмылдыру аса күрделі мəселе. Күрделі болатын себебі, жаһанданудың пайдалы жақтарымен қатар, зиянды жақтары да аз емесі түсінікті. Ультра-дыбыстарды естімейтініміз сияқты, ультра-күлгін сəулелерді көрмейтініміз сияқты, жаһанданудың зиянды жақтарының ықпалын əбден асқынып кеткенше көре де, сезе де алмаймыз. Бұл əлемдік жаһандануға өзімізге тиімді жолмен ықпалдасуға зор жауапкершілікпен, айла-тəсілмен қарауды керек етеді. Өйткені жаһанданудың көзге көрінбейтін саусақтары көзге көрінбейтін жұдырықтардың күшімен жұмыс істейді. Ал мұндай «көрінбейтін» күштер негізінен ұлттық рухты əлсіретуге бағытталады. Сондықтан да біз өзіміздің ұлттық-рухтық «энергиямыздың» негізгі көздерінің баршасын іске қосатын жауапты кезеңге келіп тұрмыз. Астана қаласы ендігі жерде осындай «энергиялардың» қорын жасақтаушы орталық бола алады.
Оңайгүл ТҰРЖАН
табиғи коммуникатор (бұл балқыған темір мен пластмассаға да тəн қасиет көрінеді). Енді оның бұл қасиетінің адам үшін қаншалықты пайдасы бар? Пайдасы мынада: өзеннің жағасына келіп жақсы тілектер айтсаңыз, сол тілегіңізді су тыңдап алып, санасында сақтайды, жағасына келгендердің көңілді дауыстарын, балалардың шаттық сезімдерін өз бойына жинақтап, олардан жағымды ақпаратқа қаныққан энергия жасақтайды. Ағып бара жатып сол жағымды энергияны жол бойы өзіне келіп үңіліп, алақан шайғандарға беріп кетеді, ылғал ауа ретінде деммен бірге адамның ішкі сарайына жағымды «энергия» береді, судағы денсаулық туралы ақпарат адамға денсаулық сыйлайды, молшылық пен береке туралы ақпарат молшылық пен береке сыйлайды, сол энергияны өсімдіктердің клеткаларына сіңіреді, сөйтіп өңірдегі халықтың көңіл күйінің коммуникативтік-психологиялық жағынан жағымды қалыпта болуына ықпал етеді (бұл туралы судың қасиеттерін зерттеп жүрген əлемдік деңгейдегі ғалымдардың адам таң қаларлық тұжырымдамалары бар). Мұның өзі үлкен қала тіршілігінде болып тұратын түрлі
АСТАНА
Жат елді неше жерден «доспыз» дегенмен, жаттың жаулап алу ниеті ешқашан қалғымайды. Олардың біздің қазақы болмысымызға мүлдем жат ұстанымдары жаһандану вирустары ретінде ұлттық санамыз бен ділімізді бұзуды ниет ететіндігіне шүбə жоқ. Ұлттық салтдəстүрміз бен тіліміз жəне өнеріміз – ұлтымыздың Рух Конституциясы. Ал Рух Конституциясы – жаһандану вирустарына қарсы күш ретінде ділімізге орналастырылған антивирус болып табылады. Антивирусты жаңартып отыру керектігін Интернет заманы адамдарына түсіндіріп отырудың қажеті шамалы. Осындай ұлттық рухты жаңарту үрдісінің ең айбынды көрінісі – Астана қаласының салынуы. Əлемдегі ең көне астана Дамаск болса, ең жаңасы – біздің Астанамыз, ал оның Рухтық сипаттары – «Бəйтерек», Президенттік «Ақ Орда», «Нұр-Астана» мешіті, құрылыс өнерінің бар сəнін бойына жинақтай салынып жатқан «Хан шатыры» биігі, «Қазақ елі» кешені, шаңырағының түндігін ашып қойып та, жауып қойып та отыруға болатын 30 мың орындық стадион жəне қазақы мазмұнға қаныққан басқа да ғимараттар, үлкенді-кішілі ескерткіштер мен алаңдар. Ал астана болуға лайық жер іздегенде Елбасы Н.Ə.Назарбаев қаланы қақ жарып ағатын өзеннің болуына неліктен ерекше мəн берді екен? Оның біздің Рух Конституциямызға қандай да бір қатысы бар ма? Əлемнің көптеген астаналарында қаланы жарып ағатын өзендер бар. Бұл тек сəн үшін немесе романтикалық көрініс үшін десек, тым беріден қайтқанымыз болып шығады. Тереңірек үңілгенде, оның бір қыры мынада: СУ – құдіреттілердің бəрінен де асып түсетін құдірет! Біздің арғы тегіміз маймыл емес, біздің арғы тегіміз – СУ. Əлемдік ғылым мұны қазір жаппай мойындай қойған жоқ, бірақ жаратылысты тануға жаңаша зерттеулер жүргізіп жатқан жаңаша ойдың көшбасшы ғалымдары бұған көз жеткізді. Ғалымдар «су жердікі емес» деген де пікір айтып жүр. Сонда ол қайдан келген? Оны толық білуге адамзаттың біліктілігі əлі жеткен жоқ. Су жер астында дейміз. Бірақ оның жер астына қалай барғанын жаһан ғалымдары əлі біле алмай жүр, дегенмен де олар «судың – планетаралық айналыста жүретін ғарыштық фактор» екендігін дəлелдеуге жақын қалған тəрізді. Судың келу жəне кету нүктесінің тек қана жер шары емес екендігінің өзі Суды адамзат үшін ұлы жұмбаққа айналдырды! Ал енді сол «жұмбақтың» қаланың ортасынан ағып жатқаны қаншалықты маңызды? Маңызы – су сол қала тұрғындарына тілеулес бола алатын табиғи, сыйқырлы күш. Ол шексіздіктен келе жатыр жəне шексіздікке кетіп бара жатыр. Бірақ босқа шыр айналып жүрген жоқ. Судың ғарыштық миссиясы бар, ол соны мүлтіксіз атқарып жүр, яғни, Су – ақпаратты сақтаушы жəне болашаққа жеткізуші
философиясы
теріс энергияларды залалсыздандырып, тепетеңдікті сақтап тұрудың да бір кепілі. Жағымды энергияға қаныққан көңілде Рух та ерекше белсенділікке ие болады. Сондай-ақ ғалымдардың пайымдауынша, батпақты жердің теріс ықпал етуші энергиясы күшті болатын көрінеді. «Батпақтың жағасында көп тұруға болмайды» дейді олар. «Дала академиктері», яғни, қарияларымыз бала кезімізде бізге «батпаққа қарамаңдар, ол жерде шайтан жүреді» дейтін. «Түн ішінде айдалада адасып келе жатқанымызда, кенет мəшініміз сөнді де қалды. Отыз жыл мəшін айдаған шопырымыз панарик жағып, олай-бұлай қарап, ештеңе таппады, сосын таңның атуын күттік. Таң атқанда ғана білдік қой, жұтпа батпақтың дəл ернеуіне келгенде көлігіміз табандап тұрып алыпты. Рульді кері бұрып бес-алты қадам итергенде мəшініміз «гүрр» ете қалды. Бала-шағамыздың тілегі шайтанды жеңгенінің арқасында ауылға аман-есен жеттік» деп əкем басынан кешкен бір оқиғаны айтқан. «Шайтан» дегені – теріс энергия, «бала-шағаның тілегі» дегені – оң энергия. Тіршілік дегеніміз осы екі энергияның күресінен тұрмай ма. Астана қаласын өзеннің екі жағын бойлата орналастыру арқылы табиғи оң энергия қорын арттырып, Астананың айналасындағы батпақты құрғату арқылы –
Журналист Жəнібек ƏБУОВ:
Бас редактор Захардин ҚЫСТАУБАЙҰЛЫ Бас редактордың орынбасары Салтанат ИБРАГИМОВА
«Əділет» ұлттық апталығының президенті Қуанышбек Тасболатұлы БОТАБЕК
Жауапты хатшы Мұрат СЕРІКБАЙҰЛЫ Тілші Ақжібек МҰСТАФИНА
жеткізген. Биікке құштарлықтың философиясы тереңде. Сөздің де сөзі бар. Жаһандану дəуірінің сан тілдегі сөздері алыстап-жақындап, киініпбоянып, көрген жанның көзін əр жаққа ала қашады. Көз қашқан жаққа, көңіл де қашады. Адам қанша мықты болғанымен, үгітнасихаттың алдында əлсіз. Ал жат пиғылдағылардың үгіт-насихаты адамның əрбір клеткасына шабуыл жасайды. Əлемнің əрбір елі клеткаларға шабуыл жасау арқылы адамдардың санасын өзіне бағындыру күресінің жеңіс туын ала қашу үшін жанталасуда. Осындайда жаһандану зиянкестеріне қарсы қолданылатын антивирустың ең құдіреттісі – ұлттық өнер мен мəдениет. «Мəдениет сала емес, дара» деп Иманғали Тасмағамбетов айтқандай, өткен ғасырларда қазақты əлемге танытуға бір өзі дара қызмет еткен мəдениетіміз бен өнеріміздің сарқылмас қоры бізде шаш-етектен. 1880-ші жылдардың шамасында қазақ жерін аралаған француздың саяхатшы ғалымдары П.Г.Бонвало мен М.Капюдің «Қырғыз трубадуры» деген мақаласында Ыдырысқұл деген ақын-əнші туралы былай жазылыпты: «Ол өз өнерінің ғажап шыңына көтерілген. Өлең айту техникасының жетіктігіне ме, əлде əдемілігіне ме – қайсысына таң қаларыңды білмейсің.
Ыдырысқұл сияқты тенорлар Еуропаның опералық театрының қайсысының болса да мақтанышы болар еді» (К.Есмағамбетов. Қазақтар шетел əдебиетінде. Алматы. «Қазақстан», 1994. 23 б). 1929 жылы А.Затаевич «Адай» күйін фортепианода М.Горькийге ойнап беріпті. Сонда М.Горький күйді тыңдап, таң-тамаша қалған көрінеді (А.Затаевич. 500 казахских песен и кюев. Алматы. «Дайк-Пресс», 2002. 313 б.). Əлемді сүйсіндіретін мұндай ұлттық шығармаларымыз Қазақ елінің қай бұрышынан да табылады. Осындай дүниелеріміз арқылы жаһандану өзегінің рухани сипатын байытуға күш берсек ше?! Бұл орайда ұлттық мəдениетті көлегейлейтін қандай да бір көріністерден Астананың таза болуының керектігі басқа қалаларымызға да үлгі болуы маңызды. Сондықтан да Астананы түн жамыла басталатын жын-ойнақтан сақтаудың бір амалы ретінде түнгі ойынханалардың қаладан тыс жерге көшірілуі – жас ұрпақтың сана-сезімін таза, табиғи қалпында сақтаудың стратегиялық ұстанымы екендігін пайымдауға болады. Санасезімді таза ұстау – замананың жаңа парадигмаларының ішінде ауа қармап, сасқалақтап қалмау үшін қажет болатын тəсіл. Сана-Сезім экологиясының тіршілік экологиясына тікелей əсер ететіні шындық. Сана-сезім экологиясы таза болғанда ғана, білімге деген құштарлық артады. Жаһандану заманында білімсіз болу, яғни, білмеу – өзіңді өзің басқаның еркіне беру деген сөз. Жаһандану авторлары – асқан білімділер, бірақ олар өз мүдделерін ғана көздейді жəне сол мүдделерін іске асыру үшін білмейтіндердің көзін байлап, өз ықпалына көндіреді. Осы тұрғыдан келгенде «білместік» – адам болмысына қырсығын тигізетін, жан айқайыңды өзгеге естіртпейтін, меңіреу жартас сынды қуатты. Ол өзінің мүлгіген шырмауығына орап алатындығы соншалық, кейде адамға сол шырмауықтан артық ештеңенің керегі жоқ сияқты көрінеді. «Білместіктің» қара күші ұйқылы-еліктіргіш жəне көндіргіш зарядтарға ие. Адам «білместік» категориясының ықпалынан өзін өзі шығарып алмаса, оған өзінің көңіл түкпіріндегі мүмкіндік-мұхитының тереңін аршып көру туралы ой да келмейді, сөйтіп өз бойында қаншалықты құндылықтардың жасырынып жатқандығын біле алмайтын жағдайда жүре береді. Астана қаласының əрбір көшесіндегі əрбір ауланың жаңаша түрге еніп, əрбір гүлдің соншалықты талғампаздықпен орналастырылып жатқандығы əр адамның өз бойындағы осындай əрбір мүмкіндігін аршып алуына шабыт беретін көріністер емес пе?! Көне дəуірдің əйгілі ойшылы Сенека өзінің 65-хатында «Ғаламда Құдайдың алатын орны қандай болса, адамның ішкі əлеміндегі рухтың алатын орны да сондай, ғаламда материя қандай орын алатын болса, адам үшін өз денесі де сондай орын алады» дейді (Мыслители Рима». М., «Эксмо-Пресс», 1998. 475 б.). Біз, ҚАЗАҚ мынау ғарыштық айналыста босқа жүрген жоқпыз! Біз – осы ғарыштық айналыстың бар болып тұруына мүмкіндік беріп тұрған аса маңызды табиғи кодтардың біріміз. Талай нəубеттерде құрып кетпегеніміздің ең басты себебін де осы қиырлардан іздеу керек. Біз өзімізге ғарыштық тұрғыдан қарай алатын қабілетке иеміз. Олай болса, қазақ жаһанданудың жай ғана көп «көрерменінің» бірі болып отыруға тиіс емес. Біз де «жаһандану ғылымының академиктері» қатарынан орын алуымыз керек. Астана қаласы – жаһандану ғылымы туралы ұлтымыздың жазып жатқан тарихи алып кітабы. Оны адамзат «қырық ғасырдан» кейін де тамсана оқи беретін болады. Орыстың жаратылыстанушы-математигі Н.Морозов деген ғалым «Ресей өткен шақ пен келер шақты жалғастыратын көпір болады» дей келіп, «өткен шақ дегеніміз – Батыс, келер шақ дегеніміз – Шығыс» деп көрсетеді жəне «Циклдық даму заңы бойынша адамзат өркениетінің болашағы таяудағы 500 жылда Шығыстың қолында жəне ықпалында болады» деген тұжырым жасайды (Н.Морозов. «Глобальный цикл процессии и будущее человечество». М., 2005. 264 б.). Ғаламдық үдерістерді зерттеп, болжам айтушылардың өздері мойындап отырғанындай, Шығыстың мығым «қолы» əрі ықпалдысы бола алатын елдердің қатарында Қазақ елі көш бастаушылардың бірі болатыны сөзсіз.
МЕН КҐРГЕН АСТАНА
Республикалық «Əділет» ұлттық апталық газеті алқа кеңесінің төрағасы Нағашыбек ҚАПАЛБЕКҰЛЫ Тілшілер қосынының жетекшісі Мұратбек ТОҚТАҒАЗИН Меншікті тілшілер: Доқтырхан ТҰРЛЫБЕК (Алматы қаласы) Гүлмира МƏНШƏРІПОВА (Астана қаласы)
адам қоныстанатын жердегі теріс ықпалды энергияны жою жүзеге асырылып жатыр. Бұл тек Астана үшін емес, жалпы Қазақ елі үшін керек. Өйткені Астана – күллі қазақ елінің жүрегі. Бұл жерде жағымды энергия басымдыққа ие болуы тиіс. Астанада биік үйлер де бой жарыстыра бастады. Биікке құштарлық – адам санасының ғарыштық сипаты. Бұл адамдардың ғарышпен ой-жүйе арқылы ішкі байланысы болатындығын көрсететін кодтардың материалданған көріністері жəне бұл адамның санаға тəуелсіз аумағының (подсознаниенің) қалауы. Мұны озық ойлы психолог-философ ғалымдар жақсы біледі жəне тереңірек түсіндіріп бере алады. Кеңестік кездегідей жаратылыстың бəрін қарабайырландырып, адам санасы мен жандүние сезімінің деңгейін Маркс пен Лениннің «данышпандығының» деңгейімен ғана өлшеудің кезі өтті. Біздің ойлайтын ойларымыз бен көмекейден шығатын сөзіміз – материалдық субстанциялар жəне олар көзге көрінбейтін құпия толқындық-тербелістік қасиетке ие. Сол арқылы сөзіміз бен ойымыз өзіміздің күнделікті тіршілігімізге нақты ықпал етіп отырады. «Жоқ» деп айтпа, «судың қасында тұрып ғайбат сөз сөйлеме», «малды теппе» деген сияқты сөздердің астарында психологиялық-ғарыштық құпия байланыс-тізбектер болатындығы туралы ақпараттар жатыр. Біздің баяғы атабабаларымыз да, қазіргі əлемдік жаратылыстанушы ғалымдар да бұған көз
8
Атқарушы директор Қайыржан СЕМБАЕВ Техникалық директор Константин МАРКОВ Видео-фотооператор Руслан НАСИРОВ Серік ЖАУЫНБЕКҰЛЫ
Мекен-жайымыз: ҚР Астана қаласы, А. Иманов көшесі, 41/127. Шымкент қаласы, Қазыбек би көшесі, 84Б-үй. Байланыс үшін тел./факс: 8 (7252) 55-85-84 Ұялы: 8-777-557-08-52 E-mail: adilet.media@mail.ru
Газет Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне ақпарат министрлігінде есепке алынып, 27.12.2013 жылы №14077-Г куəлігі берілген. Құрылтайшысы өзгеруіне байланысты қайта тіркелген басылым 2014 жылдың 1 қаңтарынан бастап "Əділет" ұлттық апталығы болып жарық көруде. Аптасына бір рет жарық көреді. Таралымы - 10 000 дана. Тапсырыс - 1672.
Апталық Астана қаласы, "Ernur" Медиа холдингі" ЖШС (Сілеті көшесі, 30-үй) мен Шымкент қаласы, "ERNUR" ЖШС-нің (Т.Əлімқұлов көшесі, 22-үй) баспаханасында басылады