Нұрсұлтан НАЗАРБАЕВ, Қазақстан Республикасының Президенті:
№38 (198) = 24 қазан = Жұма = 2014 жыл
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
«Қазақтың мемлекеттілігінің тарихы Керей мен Жәнібек 1465 жылы алғашқы хандық құрған кезден басталады»
МЕМЛЕКЕТ БАСШЫСЫНЫҢ АСТАНА ҚАЛАСЫ АКТИВІМЕН КЕЗДЕСУ БАРЫСЫНДАҒЫ МӘЛІМДЕМЕСІ – Осы жылдар ішінде Қазақстан халқы бүгінде азаматтарымызды тамсандыратын жəне дүние жүзінен келетін қонақтарды таңдандыратын үлкен жетістіктерге жетті. Қазақстанды барлық өзге мемлекеттер құрметтейтін болды, бұл əсіресе менің Брюссель мен Миланға сапарларымда айрықша сезілді. Біздің ЕО-мен Кеңейтілген серіктестік жəне ынтымақтастық туралы келісім жобасы бойынша, сондай-ақ Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі аясында ЕО-мен екіжақты келіссөздерді аяқтау туралы құжатқа қол қою дерегі бүкіл Еуропалық одақ тарапынан біздің елімізге деген зор сенімді білдіреді, – деді Мемлекет басшысы. Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстанның Миланда өткен «Азия-Еуропа» Форумының салиқалы саммитіне шақырылған Орталық Азия елдерінің ішіндегі жалғыз мемлекет болғанын да атап өтті. – Мен көптеген елдердің көшбасшыларымен кездестім. Олар Қазақстанды экономиканы дамытуымен, əлеуметтік жағдайдың орнықтылығымен, халықтың көңіл-күйімен, тыныштық жəне тұрақтылығымен үлгі көрсететін мемлекет ретінде қабылдайды, – деді Қазақстан Президенті. Мемлекет басшысы бүгінде көптеген елдер əлемдік экономикадағы қиындықтарға байланысты үлкен сын-қатерлерге кезігіп отырғанына тоқталды. – Тұрақсыздықтың ушығуына Украинадағы ахуал мен Ресей жəне Еуропа елдері арасындағы өзара санкциялар да ықпал етуде. Ресей – біздің стратегиялық серіктесіміз, тығыз байланыс орнатқан жақын көршіміз. Егер Ресей экономикасындағы ахуал нашарлайтын болса, ол жанама түрде бізге де əсер етеді, – деді Нұрсұлтан Назарбаев. Қазақстан Президенті аталған үрдістердің алдын алу үшін қажетті мүмкіндік-
тің бəрі бар екенін жəне Үкімет тиісті жұмыс жүргізіп жатқанын айтты. – Үкімет биылғы жылдың бюджетін қайта қарау жөнінде ұсыныс енгізді, өйткені мұнай мен металдың, сондай-ақ Қазақстан экспортының өзге де өнімдеріне бағаның төмендеуі түсімдердің азаюына əкеледі. Бұл ретте барлық еңбекақылар, əлеуметтік төлемдер қазіргі деңгейінде қамтамасыз етілуі тиіс, – деді Мемлекет басшысы. Нұрсұлтан Назарбаев ауқымды инфрақұрылымдық даму бағдарламасы жарияланатынын мəлімдеді. – Бізге елордасынан елдің барлық өңіріне қарай сапалы автомобиль жолдарын көптеп салу қажет. Құрылыс жұмыс орындары мен кəсіпорындар тапсырысын қамтамасыз етеді, ел экономикасының көлемін кемітпеуге мүмкіндік береді. Үкімет осы мəселемен айналысып жатыр, оны жүзеге асыруға Астана да атсалысуы тиіс, – деді Қазақстан Президенті. Мемлекет басшысы əлеуметтік тұрақтылық пен барлық азаматтардың теңдігі
еліміздің мызғымас ұстанымдары болып қала беретініне тоқталып өтті. – Кейбір қайраткерлер бəрінің атын ауыстыруға, көшелер мен мекемелердің атауын бір тілде жазуға бейім. Мұны тоқтатқан жөн. Тағы да қайталағым келеді: патриоттығыңды оның қажет емес кездерінде көрсетуге ұмтылудың керегі жоқ. Конституцияда тілдер мен этностарға қатысты барлық нормалар нақты көрсетілген. Бұл – біздің артықшылығымыз, біздің көпұлтты тұрақты мемлекет ретіндегі брендіміз, – деді Нұрсұлтан Назарбаев. Қазақстан Президенті ешкім ешқандай жағдайда кемсітушілік сезінбеуі тиіс екендігін айтты. – Егер бір адам жəбір көрсе, онда бүкіл Қазақстан жапа шегеді. Бір философтан «бақытты адам кім?» деп сұрағанда, ол: «Бақытты адамдардың арасында өмір сүретін адам бақытты» деп жауап беріпті. Егер айналамыздағылардың бəрі бақытты болса, біз де бақытты боламыз. Егер бір немесе бір топ адамдар бақытсыз болса, онда осы бақытсыздық басқаларға да тарайды. Баршаның есін-
де болуын қалаймын: тұрақтылығымыз бен бір-бірімізге деген құрметті сақтау – біздің дамуымыздың негізгі қағидаты, – деді Мемлекет басшысы. Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстанның тəуелсіздігі тұрақты ұғым болып саналатынына, ал оны сақтау əрбір азаматтың қасиетті борышы екендігіне назар аударды. – Кезінде америкалық үндістердің көпшілігі түрлі басқыншылар арқылы өз жерлерінен қуылды немесе жойылды. Тегі үндіс бір кинорежиссерге «байлық бақыт болып санала ма?» деп сұрақ қойылады. Бұған ол: «Өзімде жəне өзгелерде бар бүкіл байлықты мен халқымның бір күндік тəуелсіздігіне берер едім» деп жауап қатыпты. Сондықтан біздің баршамызға тəуелсіздігімізді бағалаған жөн, – деді Қазақстан Президенті. Нұрсұлтан Назарбаев келесі жылы еліміз қазақ мемлекеттілігінің 550 жылдығын мерекелейтінін айтты. – Керей мен Жəнібек 1465 жылы алғашқы хандықты құрды, қазақтың мемлекеттілігінің тарихы сол кезден бастау
алады. Бəлкім ол бүгінгі шекарасындағы, бүкіл əлемге осынша танымал əрі беделді, осы ұғымның қазіргі мағынасындағыдай мемлекет болмаған да шығар. Бірақ бұлай деп сол кезеңдегі басқа да барлық мемлекеттер туралы да айтуға болады. Ең маңыздысы, сол кезде оған негіз қаланды, біз – бабаларымыздың ұлы істерінің жалғастырушыларымыз. Бүгінде біздің еліміз барлық таяу мемлекеттермен көпғасырлық достық жəне тату көршілестік дəстүрлерін сақтап отыр. Осы қарым-қатынасты əрдайым сақтағанымыз жөн, – деді Қазақстан Президенті. Сонымен қатар, Мемлекет басшысы елордалық билік иелері алдында тұрған басымдығы бар міндеттерді белгілеп берді. – Астананы əсем, жайлы жəне қолайлы ете түсу үшін жұмысты жалғастыру керек. Қазіргі басты міндет – «ЭКСПО2017» халықаралық көрмесін ұйымдастыру, оны өткізу елорданы өзгертеді. Мүлде жаңа мəдениет жəне ғылым орталығы пайда болады. Халықтың демалысына, сауда-саттыққа, ғылыми зерттеулер жүргізуге арналған жаңа алаңдар бой көтереді. Ауқымды құрылыс 2016 жылы аяқталуға тиіс, – деді Нұрсұлтан Назарбаев. Қазақстан Президенті Астанада өзге де маңызды нысандар құрылысы жүріп жатқанына, олардың қатарында «АбуДаби Плаза» көпфункционалдық кешені, бірқатар жаңа мейманханалар, спорт кешендері, денсаулық сақтау мекемелері, ботаника бағы, жаңа теміржол вокзалы, автобус көлігінің жедел жүйесі бар екеніне назар аудартты. Соңында Нұрсұлтан Назарбаев Астана елдің өзге қалалары үшін үлгі болып саналатындықтан оған айрықша жауапкершілік жүктелетінін атап өтті. Akorda.kz
Екі елдің егіз ақыны Жамбыл мен Тоқтағұл жайлы үлкен игі шара өтті
2-ÁÅÒÒÅ
«Созақ - тарихы мен байлығы тереңде жатқан аудан» ОҚО, Созақ ауданының əкімі Аманғали Аймұрзаевпен болған сұхбатты газетіміздің келесі санынан оқисыздар.
ЌЫМЫЗ – ЌАЗАЌТЫЅ ЎЛТТЫЌ СУСЫНЫ Газетіміздің №35 (195) санында жарияланған «Қазақтың қасиетті қымызы мен шұбаты» атты мақалада біз сенатор Қуаныш Айтахановтың ұлттық сусынымызды заңдастыру қажеттігі туралы бастамасын көтеріп, оны орынды əрі дер кезінде қолға алынған жұмыс деп баға берген едік. «Əділет» ұлттық апталығы қазақтың ұлттық сусыны жайлы материалдарды жариялауды алдағы уақытта да жалғастыра бермек. Расымен де ішсең сусын əрі мың бір дауа болар қасиетке ие қымызды заңдастыру мəселесі тек парламенттің төрінде отырған қалаулылардың ғана емес, жалпы жұрттың арманы екені ақиқат. Өз кезегінде Қуаныш Айтаханов бастаған, өзге де депутаттар қолдаған бұл мəселе ендігі жерде аяқсыз қалмауы керек. Ұлттық сусынымызды заңдастыру тек белгілі бір топтың ғана мүддесі емес, ол барлық қазақстандықтардың игі мақсаты. Төменде түрлі сала мамандарының осы жайында айтқан пікірлері сол сөзіміздің жарқын дəлелі. Қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған қазақ елінің бейбіт тіршілігін жылқы, қазы-қарта, қымызсыз көзге елестету мүмкін емес. Қазақ классиктерінің шығармаларын оқысақ, «Бие байлап, қымыз ішіп» деген сөз тіркестері жиі кездеседі. Қымыз тек сусын емес, ағзаға өте пайдалы. Оның пайдасын ғалымдарымыз əлдеқашан дəлелдеп берген жəне оны көпшілігіміз білеміз. Алайда, дүкен сөрелерінде арақ-шарап, сырамен қатар алкогольсіз сусын ретінде газдалған, денсаулыққа зиянды сулар толып тұр. Енді қымыз өндіру ісін жолға қойып, осы өнімді тарату мəселесін қолға алатын кез келген сияқты. Құрамы айранға ұқсас «Таң», «Тандем» сияқты сусындардың орнына дүкен сөрелеріне қымыз қойылса, лезде-ақ алушысын табатыны сөзсіз. Өйткені, қымызды аңсамайтын, қымыз ішпейтін қазақ жоқ. Төрегелді ШАРМАНҰЛЫ, Қазақ тағамтану академиясының президенті, медицина ғылымдарының докторы, профессор, ҚР ҰҒА-ның академигі:
«ҚЫМЫЗ – НАҒЫЗ ӘМБЕБАП СУСЫН» – Кең-байтақ жерде, осындай ұланғайыр елдімекенде тіршілік етіп жатқан қазақтың дамуына, ұрпаққа берілетін генетикалық нəтижелеріне қарасақ, оның бірден-бір тірегі, көшпелі халықтың негізгі қорегі – қымыз. Қымыздың пайдасы мен ерекшілігі жайында мен өте көп айтып та, жазып та жүрмін. Қымыз қазақты қауіпті аурулардан сақтап қалуда. Жан-жақты өсіпөнуге, денсаулықты жақсартуда, адамның табиғи
Еліміздің жолдары қанды қырғын соғыстан да қауіпті болғаны ма?
қасиетін сақтап қалуда қымыздың рөлі ерекше. Жылқының өзі «мінсең көлік, ішсең тамақ». Жауға шапсаң қанатың. Қуғын сүргінде аман алып шығатын сенімді серігің. Жалпы алғанда қазақ үшін жылқының орны бөлек. Оның көркем мінезі, тұяғының дүбірі, сұлулығы, жүрісі, шабысы, дене тұрқы, қазы-қартасы, жалжаясы, бəрі де қазақ өмірінде ерекше орын алады. Қымызды қайнатпай сауып алған қалпында ішу керек. Егер оны қайнатса құрылымы бұзылады. Жылқының сүтін басқа жануарлардың сүтімен, мысалы сиырдың, қойдың ешкінің сүтімен салыстыруға болмайды. Олардың сүті кішкене ауырлау болады. Қорытылуы өте қиын. Жылқының сүті өте нəзік, құрамындағы май қышқылының өзі бөлек. Жылдар, ғасырлар өткен сайын қымыздың қадір-қасиеті артып келеді. Ерте замандарда көшпелі халық үшін қымыз таптырмас қорек көзі болды. Қыста аяздан қорғаса, жазда аптап ыстықтан сақтады. Ал қазіргі таңда қымыз тек сусын емес, дəрілік зат болып табылады. Бүгінде қызметтің көбі қимылды қажет етпегендіктен ас қорытуда көптеген мəселелер туындап жатыр. Қан қысымының көтерілуі, холестерин, басқа да вирустық жəне инфекциялық аурулар бар. Осының бəрінің алдын алу үшін қымызды пайдалану қажет. Тіпті жаңа туған нəрестеге де ана сүтін бие сүтімен алмастыруға болады. Ол сəбиге əрі тамақ, əрі иммунитетін көтеретін дəрумен болады. Жас сəбиге бие сүтін сауа салып еш өзгеріске түсірмей берген лəзім. Қымыздың ең ғажап көрінісі – оны ешқандай техникалық өзгеріске түсірмей пайдалануында. Сүттің басқа
түрлері қайнатпаса бұзылып кетеді. Алайда, қайнату кезінде зиянды бактерияларды жоюмен бірге пайдасы да жойылады, құрамында өзгерістер пайда болады. Оны біз сүтті пайдалану барысында білмей де қаламыз. Қайнату кезінде сүттен қышқыл бөлінеді, ал ол кəдімгі у. Ал бие сүтінде ондай қауіп жоқ. Өйткені зиянды бактерияларды бие сүті өз күшімен жойып отырады. Бие сүтін қайнатпай-ақ айлар бойы сақтауға болады. Мысалы, мен өзім бие сүтін үнемі пайдаланамын. Ол үнемі үйде тұрады. Бір ай тұрса да, екі ай тұрса да құрамы өзгермейді. Кез-келген уақытта іше беремін. Ең бастысы қымызға тиіспеу керек, яғни оны қайнатпау керек. Қайнатса бие сүті іріп кетеді. Ол өзі сондай «бұзық» сусын. Бұзық дейтінім, тиіссең болды бұзылады. Дəмі де бүлінеді, құрамы да өзгереді, емдік қасиетін де жояды. Əмбебеп зат жоқ дейді ғой. Ал мен қаншама жылдардан бері қымызды зерттеп келе жатқандықтан айтар едім, қымыз – нағыз əмбебап сусын. Осы бие сүтімен өткен ғасырларда ең қауіпті, жазылмайтын ауру саналған - туберкулезді де емдеген, оның асқынған түрін тежеуге болады. Медицина дамымаған, дəрі-дəрмек аз кезде қазақ халқы осы қымыздың көмегімен өкпе ауруын емдеген. Барлық дерлік дəрідəрмектер біраз уақыттан соң əсер етпей қалады, яғни күшін жояды. Ал егер емделу кезінде қымызды пайдаланса, дəрінің дұрыс əсер ету мүмкіндігі арта түсіп, адамның ағзасы да ауруға төтеп береді. Міне, қымыздың кереметі. (Жалғасы 3-бетте).
Қай ғасырдың, қай заманның болмасын өзіне тəн толғақты мəселесі болмай қоймайды. Арғы жағын айтпағанда жиырмасыншы ғасыр адамзат үшін халықаралық соғыстар ғасыры болды. Ол ғасырда күллі адамзат баласы осы алапаттың кесірінен қынадай қырылды. Бірінші дүниежүзілік соғыс аяқталып, оның орны біртіндеп толып келе жатқанда, жарты əлемді қанға бөктірген екінші соғыс басталып кетті. Ол бір ай немесе бір жыл емес, алты жылға созылды. Сол күндей күркіреп өткен соғыс қаншама миллиондаған отбасын қасіретке қамап кеткенін көзіқарақты оқырман білуге тиіс. Оның зардабы да кейін аз болған жоқ. Соғыстан жараланып, мүгедек болып келгенімен қоймай, адамдар қанқұйлы соғыстың улы қаруларының кесірінен бала сүйе алмай, кейінгі өмірін бұрынғыдай жайбарақат жалғастырып кете алмай пұшайман күй кешті. Біздің айтайын деп отырғанымыз мүлде бұл тақырып емес, сол атың өшікір соғыстай болмаса да, бүгінгі күннің елімізге алаңдаушылық əкеліп отырған тағы бір өзекті мəселесі - елімізде күн құрғатпай орын алып жатқан жол-көлік оқиғалары. Статистикалық деректерге қарағанда, жер бетіндегі ең көп тараған індеттен өлген адамдардан гөрі жол апаттарынан қаза болған немесе зардап шеккендердің саны жылдан жылға көбейіп келеді екен. Өткен күн өтті. Кеткен уақытты кері қайтарып əкеле алмаспыз. Оның бəрі өткен күннің еншісінде. Біздің ендігі қолымыздан келетіні бүгінгі күннің күрделі һəм күйіп тұрған мəселесімен күресе білу жəне одан нəтиже шыға-
ру. Ол - жол-көлік оқиғаларының жиілеуінен зор көлемде адам шығынының орын алуының азаймай тұрғаны. Өткен жылы ҚР Ішкі істер министрлігінің Қоғамдық қабылдауларының бірінде Жол полициясы жұрттың төбесіне жай түсіргендей статистиканы жария еткен. Қазақстан жолдарында 2002-2012 жылдар аралығында жол көлік апатынан 32 мың адам көз жұмған. Енді қараңыз, тоғыз жыл бойы Ауғанстандағы оқ бораған соғыста КСРО-ның 40шы армиясынан 15 051 сарбаз қаза тапқан екен. Сонда еліміздің жолдары сол қанды қырғын соғыстан да қауіпті болғаны ма? Бұл - қазіргі уақытта соғыс жүріп жатқан елдердің адам шығынынан да артып түсті деп дабыл қағуда осы саланы назарда ұстаған мамандар. Жол сақшыларының пайымдауына сүйенсек, жол апаттарының санын күрт көбейтіп отырған ең үлкен үш себепті атауға болады. Сараптама қорытындысы бойынша еліміздегі көлік санының күрт артуы - жол апаттарының көбеюінің бірінші себебі деген қорытындыға келіпті. Ал, көлік апаттарының артуына екінші себеп - сапасы сын көтермейтін, ойлы-қырлы жолдар екен. Жол сапасы бойынша əлемде 117-орында тұрсақ, олай болмағанда қалай болады!? ЖКО-ның жиілеуіне жоғарыдағы аталған екі себептен басқа, жол полицейлері көлік апаттарының жиілеуіне соқтыратын үшінші бір үлкен мəселе - адам факторы. Ереже бұзатын жүргізушілер, мас күйінде көлік айдап, жылдамдықты шамадан тыс арттыратын, жолдағы жаяу жүргінші бала ма, қарт па, оған қарамайтын «мəдениеті төмен, білімі аз» жүргізушілер жол апаттарына себепшілердің бірі болып қалып отыр. (Жалғасы 4-бетте).
Астана ғаламшардағы «ТОП-21» ақылды қалалар тізіміне кірді