№44 (203) = 5 желтоқсан = Жұма = 2014 жыл
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
Кеше Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Оңтүстік Қазақстан облысына жұмыс сапарымен келді. Мемлекет басшысы құлашын кеңге жайып келе жатқан Шымкентте пайдалануға толық дайын 6 нысанды ашты. Елбасы Шымкент қаласының жаңа əкімшілікіскерлік орталығында болып, «Түркістан» сарайы мен облыстық драма театрды, 70 га. аумаққа салынған тарихи-мəдени аймақ пен облыстық тарихиөлкетану мұражайын, əдепғұрып жəне салт-дəстүр орталығын іске қосты. Елбасының «Қазақстан жолы – 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты дəстүрлі Жолдауында «Қазақстанның алғашқы заманауи урбанистік орталықтары ірі қалалар – Астана мен Алматы, одан соң – Шымкент болады. Олар халықтың жəне инвестициялар-
ЕЛБАСЫ ОҢТҮСТІКТІҢ ДАМУЫНА ОҢ БАҒА БЕРДІ дың шоғырлану орталықтарына айналады, сапалы білім беру, медицина, əлеуметтік-мəдени қызметтер көрсетеді» – дегені ел есінде. Оның бұл баянды бастамасын жүзеге асыру мақсатында Шымкент қаласының аумағы 40 мың га-дан 117 мың га. ұлғайды. Қалада жаңа «Қаратау» ауданы құрылды. Бүгінде қаланың солтүстік-шығыс бөлігінде 1600 га. аумақта жаңа əкімшілікіскерлік орталықтың құрылысы қарқын алған. Оған жалпы 82,1 млрд. теңге қаралып отыр. Оның ішінде бюджеттен 18,6 млрд. теңге, жекеменшіктен 64 млрд. теңге тартылуда. Құрылыстың бірінші кезеңінде 284 га. аумақта «Түркістан» сарайы, облыстық драма театры, «Отырар» кітапханасы, Көрме орталығы, жаңа алаң мен гүлзар, көпқабатты тұрғын үйлер, қалалық емхана, «Назарбаев зияткерлік мектебі», кешенді меди-
ОБЛЫС ӘКІМІ ҚЫЗМЕТІН ЖАЛҒАСТЫРУДА цина жəне сауда орталықтары салынды. Бұдан бөлек мұнда енді облыс əкімдігінің ғимараты, «Оңтүстік» қабылдау үйі, 8 мың орындық орталық мешіт, көркем гимнастика кешені, көпсалалы кəсіби-техникалық колледж, қалалық мұрағат, балабақша, мектеп сынды əлеуметтік нысандар жəне 740 мың ш. м. құрайтын 167 көпқабатты тұрғын үйлерден тұратын жаңа мөлтекаудан салынуда. Бұл əлеуметтік нысандар келесі жылы пайдалануға беріле бастайды. Облыс əкімі Асқар Мырзахметов «Түркістан» сарайында Шымкент қаласының жаңа келбетін Елбасыға таныстыру барысында осы деректерді алға тартты. Өңірдің зиялы қауым өкілдері мен
этномəдени орталықтарының төрағаларымен жүздескен мемлекет басшысы Н.Ə.Назарбаев: - Бес жылдың ішінде Оңтүстік Қазақстан облысының экономикасы екі есеге өсті. 300-ден астам білім беру нысандары мен 280 медициналық нысандар іске қосылды. Оңтүстікте өндіріс те, халықтың тұрмысы да, жастардың білім деңгейі де өсіп келе жатыр. Шымкент қаласындағы жаңа əкімшілік-іскерлік орталығы құрылысын үнемі бақылауда ұстап келемін. Енді мұнда зəулім салтанат сарайы мен кітапхана ашылып, əкімдіктің жаңа ғимараты салынып отыр. Мұражайлар мен өзге де мəдени нысандардың құрылысы жүргізілді. Осының барлығы халықтың игілігі үшін
жасалған жұмыстар, ‒ деді. Түрлі салтанатты шараларды ұйымдастыруға лайықталған «Түркістан» салтанат сарайының жалпы алаңы 8,5 мың ш.м., сыйымдылығы − 1364 орынға лайықталған. Ғимарат құрылысына облыстық бюджеттен 1,4 млрд. теңге қаралған. Облыстық драма театрдың жаңа ғимараты 8 мың ш.м. алаңға орын тепкен. Келбеті көз тартар нысанға қазынадағы қаржының 1,5 млрд. теңгесі жұмсалған. Еліміздегі үшінші қала мəртебесіне лайық деп танылған Шымкентте туризмді дамыту қолға алынған. Осы орайда жаңа орталықтың қасынан арнайы бөлінген 70 га. аумаққа тарихимəдени аймақ салынды. Мұнда «Нау-
ЮНЕСКО ұйымы қазақтың дәстүрлі күй өнері мен киіз үйді жасау, құру өнерін мәдени мұралар тізіміне қосты
рыз» алаңы, облыстық тарихи-өлкетану мұражайы, əдеп-ғұрып жəне салтдəстүр орталығы, көл аумағындағы демалыс орындары пайдалануға берілді. Сонымен қатар жаңа Бəйдібек би ескерткіші бой түзеп, қалаға келетін меймандар үшін заманауи қонақүй ашылды. Бүгінде этносаябақтың құрылысы қарқынды жүргізілуде. Келешекте бұл аумақ қала тұрғындарының тағы бір сүйікті демалыс орындарының бірі болып, оған туристерді тартуға жаңа серпін бермек. Шымкенттің тек архитектуралық келбеті ғана емес, өнеркəсібінің де өркен жайып отырғанын айта кетелік. Мəселен, облыс бойынша Индустрияландыру картасына енген 223 жобаның 54-і Шымкент қаласының үлесінде. Сапар соңында мемлекет басшысы 12 қабатты «Rixos» қонақүйінің ашылу рəсіміне қатысты. Дара сəулеттік келбетке сай бой көтерген, озық заманауи үлгімен салынған бұл нысанның құрылыс жұмыстарына 9 млрд. теңге жеке инвестиция тартылған. Мемлекет басшысы Оңтүстік Қазақстанға жасаған сапары барысында өңірде атқарылған жұмыстарға оң баға беріп қайтты. «Əділет-ақпарат».
Ұлттық идеологияның темірқазығы – мемлекеттілік 4-ÁÅÒÒÅ
(Ақпарат ОҚО əкімі аппаратының баспасөз қызметі берген мəліметі бойынша дайындалды)
РЕДАКЦИЯДАН: Елбасы Оңтүстікке келеді дегеннен-ақ облыстағы бірқатар аузы жеңіл баспасөз құралдары «Президент Н.Назарбаев облыс басшысы Асқар Мырзахметовты орнынан алып тастап, өзгені тағайындап кетеді» деген сынды негізсіз деректі «көзайым» жаңалық етіп өзгелерге сүйіншілей таратып жүрген еді. Əділдікті серік ететін, ұстанымы берік, өз қызметіне тиянақты облыс басшысын осылайша сөзбен «қызметінен кетіріп жатқан» сол басылымдар, Елбасының облыс əкімі Асқар Мырзахметовтың жұмысын оң бағалап, оның жұмысына сəттілік тілеп қайтқанынан хабардар болғанда ауыздарына құм құйылғандай жымжырт қалды. Иə, «дұшпан не демейді, түске не кірмейді» деген осы екен-ау.
Саналы өмірін елге қызмет етуге арнаған немесе ӘМІРХАН БАЙЖАНОВТЫ ЕСКЕ АЛУ
6-ÁÅÒÒÅ
Батыстық сарапшылар мұнай бағасы барреліне 30-40 долларға дейін төмендейді деп болжауда Америкалық WTI жеңіл мұнайы бүгін барреліне 63,72 долларға жетті, бұл 2009 жылғы шілдеден бастап ең төменгі көрсеткіш. WTI бағасы 30 долларға дейін құлдырауы мүмкін, деп санайды канадалық Canadian Natural Resources мұнай-газ корпорациясының басшысы Мюррей Эдвардс, деп хабарлайды РБК. «Баға барреліне 30-40 долларға түсуі мүмкін. 2008 жылы баға аз уақытқа 35 долларға дейін түскен», - деп мəлім етті Эдвардс канадалық Financial Post іскерлік басылымында. Эдвардс баға осылай тым төменге құлдыраған күннің өзінде, бұл ұзаққа созылмайтынын айтты. Canadian Natural Resources басшысы ортамерзімді перспективада баға барреліне 70-75 доллар аралығында болады деп болжайды. Үрей тудыратын барреліне 40 доллар бағасы басқа нарық болжамдарында да айтылуда. Ayers Alliance Securities инвестициялар жөніндегі бас директор Джонатан Баррат CNBC басылымында WTI егер баға бақылаудан шығып кететін болса, барреліне 40 долларға дейін арзандайтынын мəлім етті. Тəуелсіз талдаушы Джесси Коломбо егер мұнай құны 60 доллардан төмендесе, келесі қолдау деңгейі барреліне 40 доллар болады
ӘЛЕУМЕТТІК ТӘУЕКЕЛДЕР
деп болжады. Мұнай бағасының баррелліне 40 долларға дейін төмендеу ықтималдығы жайында Bloomberg шолушылары да жазуда. IHS консалтингтік фирмасының мұнай саласы жөніндегі сарапшысы Даниел Ергин Bloomberg радиосынан қазір нарық ОПЕК-тің өндіру квотасын төмендетпеу шешімін ұстануда екенін, таяу аптада мұнайға бағаның арзандау себебі нақты ашылатыны туралы айтты.
ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ БАНКТЕР ОПТИМИСТІК КӨЗҚАРАСТА Барлық сарапшылар бағаның құлдырауы жалғасатынын байқауда. Goldman Sachs талдаушылары келесі жылы WTI мұнайының бағасы барреліне 70-75 болады деп санайды. «На-
рық екі факторды қиыстыру есебінен теңеседі: АҚШ-та тақтатас саласының өсімін баяулату жəне ОПЕК-ке мүше елдердің өнімін қысқарту», деп келтірді Goldman мамандарының пікірін Bloomberg. ОПЕК банкі АҚШ-тың мұнай компанияларын алғашқы қадам жасауға мəжбүрлеуге тырысуда. Британдық Barclays бүгін мұнай баррелінің орташа бағасы бойынша Brent 2015 жылы $72 (бұрынғы $93) дейін, WTI - $66 (бұдан бұрын баррелліне $85) дейін төмендейді деп болжамын өзгертті. Халықаралық энергетикалық агенттік (IEA) өткен айда белгіленімнің құлдырауы - жаһандық мұнай секторы эволюциясында жаңа кезең басталғанының белгісі екенін ескертті. Бұл кейбір мұнай өндіруші елдердің əлеуметтік тұрақтылығына қауіп əкеледі. Венада 27 қарашада өткен ОПЕК отырысынан кейін Brent маркалы мұнай 40 пайызға төмендеді.
2014 жылғы қазанда ХВҚ жекелеген елдерде бюджеттің тапшылыққа ұшырамауын қамтамасыз ету үшін мұнай бағасының деңгейі қандай болуы керектігіне баға берді. Қор деректеріне сүйенсек, Кувейт, Катар, БАƏ барреліне 70 доллар, Иранда бұл көрсеткіш $136 құраса, Венесуэла мен Нигерияда 120, Ресейде 101 долларды құрады. «Сауд Арабиясы, БАƏ мен Катар белгілі бір уақытта мұнайға салыстырмалы төмен бағаны ұстап тұра алады, ал Иран, Ирак, Нигерия, Венесуэла, Алжир мен Ангола олай жасай алмайды, - деді Париждегі француздық халықаралық қатынастар институтының энергетикалық орталығының директоры Мари-Клэр Аун. - Халықтың өсуі энергия тұтынуды арттырып, бюджетке жүктеме түсіруде. Бұл елдер үшін мұнай құнының маңызы зор. Өйткені олар өз экономикаларын əртараптандырып үлгермеді». Соңғы ел топтары арасында да мұнай бағасы құлдыраған кезде олардың экономикалық, əлеуметтік игілігіне келетін тəуекелдер əр түрлі. «Мұнайдың арзандауы Иранда аса сезілмеуі мүмкін, - деді Брукинг институтының ғылыми қызметкері, ирандық маман Сюзанн Мэлони. - Ирандықтар санкция салдарынан миллиардтаған доллар жоғалтты, сондықтан оларға мұнай бағасының төмендеуі аса əсер етпеуі мүмкін». ҚазАқпарат.
БІЛІМ ОРДАСЫ ТАЄЫ ДА ЖЕЅІСТЕР ОЛЖАЛАДЫ Қазақстан Республикасының Астана қаласындағы Ұлттық академиялық кітапханасының 10-жылдығы аясында жарияланған «ХХІ ғасырдың үздік кітапханасы» байқауында Л. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің Ғылыми кітапханасы жүлделі екінші орынды олжалады. Өз кезегінде байқауға 300 кітапхананың қатысқанын айта кеткеніміз абзал. Ұлттық академиялық кітапхананың айтулы күні қарсаңында жарияланған бұл жарыста «Үздік кітапханашы» номинациясы бойынша да кітапхана қызметкерлерін марапаттау рəсімі өтті. Бұл бəйгеде бас жүлдені іргелі оқу орны Еуразия ұлттық университеті Ғылыми
кітапхана директорының ақпараттық технологиялар ісі жөніндегі орынбасары Жеткізген Исимов иеленіп, білім ордамыздың беделін тағы бір көтеріп тастады. Елімізде бірінші рет ұйымдастырылып отырған «ХХІ ғасырдағы үздік кітапхана» атты бұл байқауда бас жүлдеге қол жеткізген С. Мұқанов атындағы Солтүстік Қазақстан облыстық əмбебап ғылыми кітапханасына ұйымдастырушылар 1 000 000 млн. теңгенің сертификатын табыстағанын айта кетейік. Л. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің баспасөз қызметі.
5-6 желтоқсан күндері Астанада «Қазақстанның үздік тауары» көрмесі өтеді
¦ÄIËÅÒ
Қазақстан алдағы уақытта жаңа нарықтар бағындыруда зор мүмкіндікке ие болып отыр
ЕЛ ТЫНЫСЫ
ҚАЗАҚСТАН ҮШІН ТАЯУ ШЫҒЫС ПЕН ПАРСЫ ШЫҒАНАҒЫ ЕЛДЕРІ НАРЫҒЫНА ЖОЛ АШЫЛДЫ Желтоқсанның 3-і күні үш бірдей елдің, атап айтқанда Қазақстан, Түркіменстан жəне Иран елдерінің өңірлік бəсекедегі басымдығына айналатын айрықша экономикалық тарихи оқиға орын алды. Құрлықтың аумағындағы ішкі жүк тасымалы уақытын едəуір қысқартатын ҚазақстанТүркіменстан-Иран темір жолының түркімен-иран бөлігі Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев, Түркіменстан Президенті Гурбангулы Бердімұхамедов жəне Иран Ислам Республикасының Президенті Хасан Руханидің қатысуымен салтанатты түрде ашылып, Қазақ елінің экспортқа бағытталған астығы тиелген алғаш пойызы Түркіменстанның мемлекетішілік жолдары арқылы Иран шекарасына жетіп, шекараны кесіп өтті. Міне, осы сəттен бастап қазақ жерінен бастау алатын жол түркімен жері арқылы иран темір жолымен түйісіп, еліміздің астығын, мұнай өнімдері мен металын Таяу Шығысқа, Парсы шығанағына, Оңтүстік жəне Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінің нарығына шығаруға мүмкіндік ашты. «Қазіргі істің тарихи мəні бар. Біріншіден, үш елдің халқы үшін жолдың бойында неше түрлі елді мекендер пайда болып, халық жұмыспен қамтылады, қарым-қатынас жанданады. Екіншіден, үш мемлекеттің арасындағы сауда-саттық ұлғаяды. Биылғы жылдың басында біз Түркіменстан мен Қазақстан арасындағы жолды іске қосқанбыз. Осы аз уақыттың ішінде сауда-саттық 40 пайызға өсті. Енді міне үш мемлекет қатынасатын болды. Үшіншіден, бұл жол біздің төңірегіміздегі барлық көршілерімізге өз ықпалын тигізеді», - деді ҚР Президенті салтанатты шара барысында. Сонымен үш мемлекеттің аумағынан өтетін «Өзен-Қызылғая-Берекет-Этрек-Гөрган» темір жолы желісі «Солтүстік-Оңтүстік» жаңа халықаралық көлік дəлізінің бір бөлігі саналады. Есте болса, бұл жобаға қатысты бірлескен декларацияға 2007 жылдың қыркүйегінде Қазақстан, Түркіменстан жəне Иран Президенттері қол қойып, сол жылдың 1
желтоқсанында үш ел Үкіметтерінің арасындағы келісімге сəйкес жүзеге асырыла бастаған болатын. Жолдың 146 шақырымы Қазақстан, 700 шақырымы Түркіменстан, ал қалған 82 шақырымы Иран аумағы арқылы өтеді. Магистральдың Түркіменстан мен Қазақстан арасындағы учаскесі өткен жылдың мамырында екі елдің басшыларының қатысуымен ресми ашылған еді. Бұл ретте Қазақстан мен Иранның аталған декларацияға сəйкес өз учаскелеріндегі бөліктерді толығымен аяқтап пайдалануға берген болатын. Ал Түркіменстан болса, темір жолдың Қазақстан бағытындағы 444 шақырым аяқтап, өткен жылдан бастап Иран бағытындағы 256 шақырымды өз күштерімен қарқынды салуда. Осы ретте еліміздің өнімдерін аталған елдерге шығаруға жол ашатын Иран мемлекетінің көлік транзиттік бағыттағы алдағы уақытта атқарар шараларына да тоқтала өткен жөн. Бірден айта кетерлігі, Иран Ислам Республикасының басшылығы да елдің көліктің əлеуетін арттыру, транзиттік жүк тасымалы көлемін еселей түсіру мəселелеріне ерекше ден қоюда. Ал бұл ретте темір жол көлігінің зор рөл атқаратындығы белгілі. Қазіргі таңның өзінде мемлекет аумағы арқылы өтетін жалпы жүк тасымалының шамамен 20 пайызы темір жол үлесіне тиіп отыр. Ал елдің Жол жəне қала құрылысы министрі А.Ахундидің айтуынша, 2015 жылы Иран өз аумағы арқылы тасымалданатын жүк көлемін 14 млн. тоннаға жеткізбек. Бүгінде Иранның автокөлік жəне темір жол жолының жалпы ұзақтығы 50 мың шақырымды құраса, оның 10 мың шақырымы - теміржол. Келесі жылдың мамыр айынан бастап ел жалпы ұзақтығы 4,8 мың шақырымды құрайтын 35 жаңа теміржол жобасын қолға алуды жоспарлауда. «Кум-Исфахан», «Казвин-Рашт», «Энзели-Астара», «МелайерКерманшах», «Керманшах-Хосвари», «МийанеТабриз», «Шираз-Бушехр», «Тегеран-ХамаданСанандадж», «Гөрган-Боджнурд-Мешхед»
бағыттарындағы теміржол жобаларын жүзеге асыруға 5 млрд. АҚШ долларын жұмсамақ. Бұдан бөлек, алдағы бес жылдың ішінде транзит көлемін 25 пайызға ұлғайту мақсатында Иранды Ауғанстан, Қытай жəне Пəкістанмен қосатын халықаралық жəне өңірлік көлік дəліздері жобасын жүзеге асыруға ниетті. Сондықтан да Иран Үкіметі үш елдің аумағын кесіп өтетін темір жолды ерекше назарда ұстауда. Ал бұл жол «Солтүстік-Оңтүстік» халықаралық көліктік транзит дəлізінің құрамдас бөлігі саналады. Бұл дəліз Еуропа мен Азия мемлекеттеріне Орталық Азия пен Парсы шығанағына мол мүмкіндік ашар болса, Оңтүстік Азия елдеріне де өз тауарларын Солтүстік пен Шығыс Еуропа елдеріне жөнелтуге мүмкіндік береді. Жалпы, көптеген сарапшылардың пікірлерінше, Қазақстанның агроөнеркəсіп кешені əлеуеті Парсы шығанағындағы мемлекеттік əрі жеке компаниялардың тарапынан ерекше қызығушылық туындатуда. Ал Қазақстан-Түркіменстан-Иран аумағы арқылы өтетін бұл темір жолды пайдалануға беру 10 млн. тоннадан астам жүкті жыл сайын Таяу жəне Орта Шығыс елдеріне жеткізуге мүмкіндік береді. Жоғарыда атап өткеніміздей, үш ел аумағынан өтетін осы темір жол Қазақстанның астығын, мұнай өнімдері мен металын жəне басқа өнімдерін Парсы шығанағы мен Азияның бірқатар елдеріне іркіліссіз жеткізуге мүмкіндік береді. Мəселен, алдын ала мəліметтерге қарағанда, Таяу Шығыс елдері нарығындағы астыққа сұраныс жылына 23 млн. тоннаны құрайды екен. Ал осы темір жолдың арқасында Қазақстан астық экспортына кететін шығыстарын біршама қысқартып, тауарының бəсекеге қабілеттілігін арттыра түсетіндігі сөзсіз. Бұл бағытта да нақты шаралар бүгігі таңда қолға алынуда. Мəселен, қазақстандық мемлекеттік жəне жеке компаниялар, оның ішінде «Астық терминал» фирмасы Иран-Түркіменстан шекарасына тақау орналасқан «Инче-Бурун» темір жол стансасында əмбебап терминал құрылысын қолға алуда. Қазақстандық жобаға сəйкес, аталған терминал көптеген логистикалық əрі техникалық мəселелердің шешілуіне оң септігін тигізіп, екіжақты тауар айналымы көлемін еселей түспек. Бастапқы кезеңде қазақстандық компания астық сақтауға арналған сыйымдылығы 20 000 тонналық элеватор салып, оның қуатын алдағы уақытта 50 000 мың тоннаға жеткізбек. Сонымен қатар, еліміздің Ауыл шаруашылығы министрлігі қол жеткізген уағдаластыққа сəйкес, «Азық-түлік келісімшарт корпорациясы» да осы жобаға қатысуға ниет танытып отыр. Егер корпорация бұл жобаға атсалысар болса, онда бұл элеватордың қуатын 100 мың тоннаға жеткізуге мүмкіндік бар. Ал бұл жыл сайын Иран бағытына қарай 2,5-3 млн. тонна Қазақстан астығын жөнелтуге жол ашатындығы сөзсіз. Айта кетерлігі, соңғы жылдары Иран бағытына жөнелтілетін Қазақстан бидайының көлемі күрт төмендеп кеткен болатын. Мəселен, ирандықтар 2009 жылы 988,8 мың, 2010 жылы 627,5 мың, 2011 жылы 336 мың тонна қазақ астығын сатып алған еді. Ал өткен жылы бұл көрсеткіш тіпті құлдырап, Иранның «Ховар-е мийоне» компаниясы Қазақстанның «Азық-түлік» корпорациясымен небəрі 200 мың тонна астықты жеткізу туралы келісімге келгені есте. Дегенмен тараптар, бұл көрсеткішті бірнеше еселеп алдағы уақытта 1 миллион тоннаға жеткізуге де ниетті. Ал жоғарыдағы элеватор іске қосылғаннан кейін еліміз бұдан бөлек иран жерінде мұнай, газ, жеңіл өнеркəсіп өнімдері, мұнай химиясы өнімдері, құрылыс материалдары мен металл сақтауға арналған терминал құрылысын қолға алуды жоспарлауда. Қорыта айтқанда, Қазақстан бұл жобаның игілігін толық көлемде пайдаланып, алдағы уақытта жаңа нарықтар бағындыруда зор мүмкіндікке ие болып отыр. Марлан ЖИЕМБАЙ.
ТҰҢҒЫШ ПРЕЗИДЕНТ КҮНІ АТАП ӨТІЛДІ Тұңғыш Президент күні қарсаңында «Оңтүстік Қазақстан облысының Мамандандырылған күзет қызметі басқармасы» мемлекеттік мекемесінде салтанатты жиын өтті. Күзет қызметі сақшыларының саптық шеруімен басталған іс-шараның басты мақсаты – Ұлт Көшбасшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың ел егемендігінің еңселі болуы жолында сарабдал саясатты ұстанып, мемлекеттің дамуына сүбелі үлес қосып, сол жолда күшін сарқа жұмсап жүрген есіл еңбегін ұжымға жан-жақты көрсету болып табылады. Аталған басқарма басшысының міндетін атқарушы, полиция полковнигі
Ж. Смайлов іс-шара барысында Қазақстанның өркениет көшіне ілесіп, төрткүл дүниеге кеңінен танымал болуына Елбасының еңбегі ерекше екенін атап өтті. Сондай-ақ, басқарма қызметкерлері үшін тұңғыш президентіміз Н. Ə. Назарбаевтың еліміздің құқық қорғау органдарына деген көзқарасы мен
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
олардың материалдық техникалық базасының нығаюына жасап отырған қамқорлығы, қызметкерлердің əлеуметтік жағдайын көтеруге қосып жатқан зор үлестері жайлы тарқатылып жазылған баяндама оқылды. Одан соң басқармадағы бірқатар сақшылардың өз жұмысын орындауда
тəртіп пен тиянақтылықты серік етумен қатар қызметтерін атқару кезінде қылмыстың алдын алу бойынша қырағылық танытып, оның жолын кескен мамандардың еңбегі де ескерусіз қалмады. Кəсіби шеберліктерін көрсетуде жоғары жетістіктерге қол жеткізе білген қызметкерлер атап айтсақ, Ж.Байзақов, С. Джаугашев, Б.Есімбеков, Г. Адырбекова, Б.Дауытбаев, М. Серікбаев жəне т.б полицейлер басқарма басшысы, полиция полковнигі Қ. Тілеубердиевтің бұйрығымен марапатталып, оларға грамоталар табысталды. Сонымен қатар, С. Кенжалиев, Б. Дүйсебеков, Б.Сейдулла, М. Қасымбаев, Б.Қалдарбеков сынды күзет қызметі полициясының сақшыларына үлгілі қызметтері үшін Алғыс жарияланды. Жиынға ішкі істер органдарында қызмет етіп, зейнеткерлікке шыққан аға буын ардагерлер де арнайы шақырылды. Өз кезегінде олар жиналғандарға келелі кеңестермен ақжарма тілектерін айтты. Салтанатты іс шара соңы концерттік бағдарламамен ұласты. Жібек ƏЛАЙДАРҚЫЗЫ.
Сайрамда ҮИИД аясында 22 кəсіпорын іске қосылды Сайрам ауданында бес жылда үдемелі индустриялықинновациялық даму бағдарламасы аясында 22 жоба іске қосылып, 1622 жаңа жұмыс орындары ашылды, деп хабарлайды аудан əкімі Уалихан Қайназаров атқарылған жұмыстар бойынша журналистерге берген брифингте. «Ал, биылғы жылы осы бағдарлама аясында «Ақсу Энерго» ЖШС-нің қуаттылығы 1 мВт болатын күн электр станциясы іске қосылып, 6 жұмыс орны, «Bio Grain» ЖШС-нің бидайды терең өңдеу арқылы глюкозалы-фруктозалы шырын, клейковина, крахмал, кебек өндіретін зауыт іске қосылып, 50 жұмыс орны ашылды», -деп мəлімдеді аудан басшысы. Кəсіпкерлік - жаңа экономиканың қозғаушы күші болып табылады. Шағын жəне орта бизнес субъектілері осы жылдың 10 айында 37,3 млрд. тг. өнімін өндіріп, былтырғы жылға қарағанда 1,9 % артқан. Жыл басынан 176 шағын кəсіпкерлік субъектілері ашылған. Кəсіпкерлерге маңызды 4 бағытта жеңілдіктер беретін «Бизнестің жол картасы 2020» бағдарламасы аясында 2011-2014 жылдар аралығында жобалық құны 24 923,8 млн.теңге болатын, 65 жоба қолдау алды. Ал, 2014 жылдың 10 айында құны 6 495,4 млн.теңгелік 12 жобаға қолдау көрсетілді, деп баяндады аудан əкімі Уалихан Қайназаров. ОҚО əкімі аппаратының баспасөз қызметі
№44 (203) 05.12.2014 жыл
2
«Ата салтым асыл мұрам, ардағым» Газетімізде жарық көріп келетін «Ата салтым - асыл мұрам, ардағым» атты этнографиялық жинағынан үзінділерді елімізге белгілі жазушы Нағашыбек Қапалбекұлы жүргізіп отырады. Ендеше, ұлттық салт-дəстүрлерімізді берік сақтап, аялайық ағайын! Ақсарбас Ақсарбас деген ұғымға жазушы, филология ғылымының кандидаты С.Кенжеахметұлы өзінің қазақ салтдəстүрлері туралы кітабында былай деп түсінік береді: “Ақсарбас”- адамның қауіп-қатерге ұшырағанда, жаны қысылғанда Аллаға айтқан құдайысы. Мұндай жағдайға ұшыраған адам “Ақсарбас” деп үш рет айтуы керек. Аман қалған кісі осыдан кейін елжұртты шақырып, құдайы береді. Ант Өтініш-талап келісім шарты. Адалдығына құран ұстап тұрып сендіру салты да бар. Мұның мəнісі өзінің ақтығын Алла атымен куəландыру болып шығады. Бағзы заманнан келе жатқан дəстүр. Ақ үй аманат ХҮІ-ХҮІІ ғасырлардағы жаугершілік замандарда екі жақ мəмілеге келіп, іс бітімгершілікпен аяқталғанда осы салт сол үлкен жұмыстардың айғағы ретінде жүрген. Мұндайда негізінен кінəлі жақ өзінің жеңілгендігін мойындап бар сəнсалтанат, дүние жиһазымен ақ орда, яғни, “ақ үй аманат” əкеліп тапсырады. Бұл тек жеңілу ғана емес, сол елді мойындаудың, бұдан былай тату көршіліктің (елдіктің) кепілі ретіндегі орны бөлек құжат əрі сый-сияпат десе де болады. «Ақ үй аманат»-ант, серт пен келісімнің, татулықтың айғағы. Аманат «Кісінің аманатынан уақытында құтыл. Бір адамның екінші біреуге сақтауға берген бағалы заттары». Аманат-түбірі «аман» деген сөзден шыққан болуы керек. Аманатты сақтау жəне оны мезгілінде тапсыру зор адамгершілікке жатады. «Аманат- аман сақтайды»-дейді халық. Аманатқа қиянат жасамайды. Ол өте ауыр күнə деп есептеледі. Аманаттың бұрын ел аралық қатынаста да үлкен мəнмаңызы болған. Көбінесе ол бірлік, татулық,бітім, жолына қызмет еткен. Асату Есет атам ет асатар, Ет асатса бес асатар (Жаңылтпаш) Ет желініп болғаннан кейін төрде отырған ақсақал табақта қалған етті жас балалар мен жігіттерге асатуға тиіс. Бұрынғы кезде жас балалар «ет асаймыз» - деп, қонақ келген үйдің маңайында жүретін болған. Мұндай халықтық дəстүрді жазушы С.Мұқанов кең насихаттап, қолданып, жалғастырып отырған. Келіп менің бата алып, көп жасағым, Өз қолынан Сəбеңнің ет асадым. (С.Мəуленов) Айырылысар көже Тату көршілердің, ағайындардың ірге көтергенде беретін сый тамағы. Ат құйрығын кесу «Ат құйрығын кесіңдер,хан талау қылып алыңдар!» (Жанкісі). Ел арасында əртүрлі жағдайлармен қақтығысқан, енді көрместей болып біржола кетіскен, бітіспес адамдар өз елінен, туған-туысқандарынан безіп кетеді. Мұндай жағдайда ол өз атының қыл құйрығын кесіп, қолын төбесіне қойып елден шығады. Бұл енді келмеудің, ағайыннан, елден безінудің, ащы араздықтың, артына қарамай кетудің өліммен тең өте ауыр шарасы. «Ат құйрығын кесіп кетті» деген сөз осыдан шыққан. Артынан топырақ шашу «Кесепатты адамның артынан бір уыс топы-рақ шашу-пəле-жаланы аластау». Халықта ел қатты жек көрген қылмыскерлер мен опасыздарға, қарғыс алғандарға немесе өзі кінəлі бола тұра ел-жұртын кінəлап ат құйрығын кесіп кетіп бара жатқандарға əбден көңілі қалып, қаны қарайған кездерде көпшілік олардың артынан топырақ шашатын əдеті бар. Бұл-əрі жаза, əрі «қараң батсын» деген қарғыстың, «енді көзге көрінбе» деген аса қатты айыптаудың ауыр сабағы. Мұндай адамдардың елі атын атамаған, есімін еске алмаған. Бәсіре Қазақ шаңырағында дүниеге ұл бала келгенде, онымен қатар мал төлдесе, сол жаңа туған құлынды немесе ботаны нəрестенің бəсіресі деп атау салты бар. Базарлық Жолаушылап келген не жəрмеңкеден қайтқан адамдардың жақын-жұрағаттарына, көрші-қолаң, жас балаларға,ірілі-ұсақты, алуан түрлі заттай арнайы сыйлық, тарту-таралғы əкеліп, базарлық үлестіруі- ертеден келе жатқан дəстүр. Байғазы Балалар, жасөспірімдер мен бозбалалар əлдеқандай бір жаңа нəрсеге ие болған кезде жақын, сыйлас адамдарынан байғазы сұрайды. Байғазы сұраушыға, көңілі қайтарылмай, ақшалай не заттай сыйлық беріледі.
Бастаңғы Жастар “бастаңғы” деп аталатын тамақ істеп бас қосады. Үйдің үлкендері жол жүріп кеткенде ауыл жастары сол үйге жиналып, “жолаушылардың жолда басы ауырмасын, бастаңғы жаса” дейді. Бастаңғының мəнісі – жастардың сол үйде ойын-сауықта бас қосуы. Дəстүр бойынша бұған тиым салуға болмайды. Бастаңғыны жастар жасайды. Байлау Қазақтың мəрттік, мырзалық, азаматтық қасиетін білдіретін салттарының бірі-байлау. Соғып алған аңды кездескен кісіге сыйлау, олжаны, тауып алған дүниені жанындағы адамға ұсыну ежелден қалыптасқан ұлттық əдет. Бұл салтты бұзу адамгершілік əдебінен аттау ретінде жазаға тартылады,сөгіс жарияланады немесе ел алдында бетке басылады. Дегенмен мұндай жағдайда аңшы адамның алғашқы олжасы болса, ол «байлануға» жатпайды, керісінше оған «құтты болсын» айтады. Бет айғақ Халықтың құқықтық салтында жоғалған малды, затты тапқан, көрген адамдар сүйінші сұрайтын əдет бар. Мал иесі оның сүйіншісін береді немесе «қалағаныңды ал» дейді. Ал қылмыстық істерде қылмыскерді, ұрыны, тағы басқа жат істерімен жүргендерді ұстаған адамға сүйінші орнына берілетін ынталандыру сыйлығы бар. Оның аты-«бет айғақ» əрине, əлгі адам қылмыскердің ісəрекетін дəлелдеп, айғақты заттармен, куəлермен оның мойнына қойып беруге міндетті. Бұл істі елдің билері ақсақалдардың қатысуымен шешеді. Бұйымтай Сыйлас, бастас кісілер əдейі келіп, сəлемдесіп екі-үш күн болғаннан кейін аттануға рұхсат сұрайды. Бұдан кейін үй иесі «бұйымтайыңызды» айтыңыз деп сұрайды. Бұл қонақтың қалағаны немесе нендей шаруасы бар екенін білу деген сөз. Қонақ мұндайда келген шаруасын, яғни «бұйымтайын» айтады. Əдеп бойынша келген кісіден үй иесі дастархан жайып, шаруасын сұрап білуі парыз жəне оның көңілін қалдырмағаны жөн. «Бұйымтай» дегеніміз осы. Бәйге Ұлы тойда, аста, мерекеде жыққан палуанға, озған жүйрікке, жеңген ақынға берілетін жүлде.Тойдың, астың дəрежесін, қызығын осы бəйгеге қарап анықтауға болады. Бəйгенің ең үлкені əдетте бас палуан мен жүйрік атқа тағайындалады. Əсіресе ат бəйгесіне мол мал, дүние мүлік тігіледі. Аты озып бəйге алғандар оның бəрін еліне айдап кетпейді. Бұл жомарттық, мəрттік, ерлік ғұрып. Оның біраз бөлігін əруаққа, ақсақалдарға арнап, қалғанын жанындағы жолдастарына бөліп береді. Бəйге қазақ халқының рухани, мəдени дəрежесін көтеретін жəне көрсететін үлкен дəстүр. Бітім Бітім салты-халық арасында маңызы зор, өте қиын əрі күрделі іс. Бұл - хан, би, ақсақалдардың араласуымен бітетін елдік шаруа, өйткені оның бүгінгі ғана емес, алдағы бірнеше жылдық, тіпті ғасырларға ұласатын əлеуметтік, елдік қызметі мен жолы бар. Ерте замандарда еларалық, жаугершілік, соғыс, ұрыс, жер дауы, жесір дауы, құн дауы сияқты ел, ер намысына тиетін ірі қақтығыстар мен ұрыс-жанжалдар болып тұрған. Ол қарулы қақтығыс, ірі барымталарға ұласып, ел-жұрт тыныштығы бұзылып, елден бірлік пен ынтымақ қашқан. Міне, осындайда екі елді бітістіретін, келісімге шақыратын «Бітім» тəртіптік заңын қолданған. Мұндай «аға ағайындыққа» сөзі өтімді, беделді ел ағалары мен батырлар, би, шешендер жүрген. Бұл бітімді екі елдің ақсақалдары берік сақтап, ескі даужанжалдарды қоздырмаудың, еске алмаудың жөн-жосығын, жолын тауып отыруды міндетіне алған. Бата Ертеден келе жатқан тамаша салтдəстүріміздің ішіне кіретіннің бірі – бата. Бата беру дəстүрі шығыс халқы арасында, соның ішінде қазақтарда кең тараған. Əдетте бата ауылдың үлкен қария ақсақалдарының, жолы үлкен адамның, құдайы қонақтың үлесіне тиген. «Жаңбырменен жер көгереді, батаменен ер көгереді» деп жақсы киелі адамдардың батасын алып, кейінгі ұрпаққа да ықылас білдіріп, бата беріп, тілек тілеуді дəстүрге айналдырған. Ерулік Ауылға басқа жақтан бір отбасы көшіп келгенде, көршілері ол үйді қонаққа шақырып, дəм-тұз татыру арқылы ықылас – пейіл көрсетеді. Бұл салт халқымызда “ерулік беру” деп аталады. Ерулік беру арқылы жаңа тұрғындарды, жаңа көршілерін өздеріне етене жақындастыруды, бөтенсіретпеуді көздейді. Жиенқұрық Қыздан туған балалар «жиен» деп аталады. Халық дəстүрі бойынша жиен нағашыларынан қалаған затын яғни «жиенқұрық» алуға тиіс. Нағашысы жиенінің бетін қайтармай үш рет беруге міндетті. Халық жиенді ренжітпей «жиен назасы жаман» деп еркелетіп ұстаған. «Жиенді ұрғанның қолы қалтырайды» деген де сөз бар. (Жалғасы бар).
¦ÄIËÅÒ
ТӨЛ ТУЫНДЫ
Елбасымыздың өз қызметін атқарудағы іскерлігі №44 (203) Отанға қызмет етудің жарқын үлгісі болып табылады 05.12.2014 жыл
ТУЫНДЫ ҰЛТТЫҚ «АЛТЫН ҚОРҒА» КІРЕДІ
Кеше, еліміздің бірқатар қалаларында «Қазақфильм» киностудиясында түсірілген «Тығырықтан жол тапқан» атты толық метражды көркем фильм көрсетілімін бастады. 4 желтоқсаннан бастап жалпыұлттық прокатқа түскен бұл тамаша туынды «Елбасы жолы» атты киноэпопеяның төртінші бөлімі болып табылады. Киноэпопея аясында бұған дейін үш туынды, атап айтсақ, «Балалық шағымның аспаны» (2011), «Отты өзен», «Теміртау» (2013) сəтті түсіріліп, көрерменның ыстық ықыласына бөленген болатын. Бұл жолғы фильм де жұрт көңілінен шықты.
«Елбасы жолы» киноэпопеясының төртінші «Тығырықтан жол тапқан» фильмінде кемел келешекті қалыптастырушы тұлға Нұрсұлтанның албырт жастық кезеңіндегі күш қайраты мен жігерін ел дамуына сарқа жұмсауы суреттеледі. Жаңа картина Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Днепродзержинскідегі оқудан кейінгі жəне Қарағанды металлургия комбинатындағы жұмыс жасаған уақыты, яғни, 1971-1977 жылдар аралығын қамтиды. Басылымдағы əрбір сөз талқы таразысына түсетін сол уақыт аралығында болашақ Президент комбинаттағы жұмысшылардың мүддесін қорғап, еңбек жағдайын жақсартуға билік тұтқасын ұстаған басшылардың назарын аударуды мақсат етіп, қолына киелі қаламмен қағаз алып, мақала жазады. Онда Қазақстанның металлургия саласындағы түйткілді жəйттері тізбектеледі. Өзекті мəселелер қозғалған бұл мақала сол кездегі беделі биік басылым «Правданың»
бірінші бетіне басылады. Сол жылдары ащы шындықты айқайлатып жазуға кез келгеннің батылы бара бермейтін. Қоғам мүддесі үшін басын қатерге тігіп, бассыздықпен бетпе-бет күресуге белін бекем буып, нартəуекелге барған жалынды жас Нұрсұлтанның қаламынан шыққан ол мақала жоғарыдағылардың назарына ілігеді. Жазылған дүниенің шындыққа қаншалықты жанасатынын анықтау мақсатында комиссия да құрылады. Олар арнайы тексеру жұмыстарын жүргізіп, Нұрсұлтанның көтерген мəселесі шүбəсіз шындық екеніне көз жеткізеді. Мемлекет қайраткеріне тəн қасиетімен осылайша көзге түскен оның үлкен саясаттағы қадамы міне осылай басталады. Фильмнің бұдан кейінгі желісі қызықты өріліп, көрермендерді баурай түседі. Еліміздің жер жерлерінде көрсетіліп жатқан «Тығырықтан жол тапқан» көркем фильмнің тұсаукесері Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президент күні қарсаңында Елордада өтті. Фильмді тамашалауға Елбасының өзі де қатысқан еді. Тұсаукесер рəсімі аяқталған соң шығармашылық топпен кездескен Нұрсұлтан Назарбаевтың көркем фильм режиссеры Рүстем Əбдірашевке фильмнің жалғасын түсіруді тапсырды. Осыдан-ақ, тың туындының оның көңілінен шыққанын айқын аңғаруға болады. Көптеген жанның көңілінен шыққан фильмнің режиссеры Рүстем Əбдірашев. Киноэпопеяның сценарийін Елбасының төл кітаптарының желісімен белгілі қазақстандық драматург-сценаристер Ш. Құсайынов, Р.Əбдірашев жəне Г. Земель жазған. Фильм ағымдағы жылдың ақпан айынан басталып, 10 ай ішінде түсіріліп аяқталған. Фильмнің түсірілімі Қазақстанның Астана, Алматы, Қарағанды жəне Теміртау қалалары мен Ресей елінің Мəскеу қаласында жүзеге асқан. Тарихи тұлға Нұрсұлтанның рөлін елімізге танымал актер Нұрлан Əлімжан сомдайды. Сондай-ақ фильмдегі өзге кейіпкерлерді Наталья Арынбасарова, Валентин Гафт, Евгений Сидихин, Владимир Стеклов, Евгений Стычкин, Виктор Сухоруков сынды отандық жəне ресейлік актерлар сəтті ойнап шыққан. Фильм ең соңғы үлгідегі «5К» форматындағы заманауи жəне жоғары технологиялық сандық кинокамералармен түсірілгендіктен барынша сапалы шығарылған. Өткен күннің бейнесін суреттейтін деталдар шынайы, əрі ешқандай боямасыз берілу үшін түсіруші топ барынша тер төккен. Еліміздің əр өңірлерінен іздеп жүріп ретро-автокөліктердің
тұтас паркі жасақталған. Тіпті Башқұрстаннан 50 жылдардағы трамвай түсірілім алаңына арнайы жеткізілген. Фильмнің мəн мазмұнын ашуда басты рөлді сомдаушы актерға артылар жүктің ауыр болғаны белгілі. Бұл ретте бас кейіпкер, келешек президенттің рөлін сомдаушы Нұрлан Əлімжан өзіне қойылған талап деңгейінен табыла білген. Елбасының бейнесін жақсы аша білген актер Нұрлан Əлімжанға президентпен болған кездесулердің пайдасы көп болған екен. Бұл туралы Н. Əлімжан: – Сценарийді оқыған бөлек. Режиссердің берген бағытының да орны басқа. Ал енді өзің сомдайтын кейіпкермен бетпе-бет кездесіп, оның өзі туралы əңгіме тиегін ағытқанын есітіп, көру мүлдем басқаша. Жермен көктей. Бұл мені ерекше қанаттандырды. Ол кісінің пародиясын салуға немесе дауысын келтіруге тырысқан жоқпын. Өз дауысым қалай, солай сөйледім. Ең бастысы оның ішкі жан дүниесіндегі толғаныстары мен тебіреністерін, сүйініші мен күйінішін көрсетуге барымды салдым. Жүректен шықты. Сондықтан да жүрекке жетті деп ойлаймын, - деді.
3
Фильмнің бюджеті шамамен 2,5 миллион теңгені құрады. «Елбасы жолы» киноэпопеясының төрт туындысы да ұлттық «алтын қорға» кіретін болады. Бұл туралы Мəдениет жəне спорт министрінің орынбасары Ғалым Ахмедьяров айтты. Сонымен қатар ол: – «Елбасы жолы» киноэпопеясының бұған дейінгі үш туындысының тұсаукесері тек Қазақстанда ғана емес, сондай-ақ, «Қазақстан мəдениетінің күндері» жəне «Қазақстандық кино күндері» аясында əлемдегі 20 елде табысты өтті. Тарихты ұлы тұлғалар жасайды. Ал фильмде Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың өз қызметін атқарудағы іскерлігі мен белсенділігі қазақстандықтар үшін Отанға қызмет етудің жарқын үлгісі болып табылады,деді. Əрбір деталі тұнып тұрған тəрбиеге толы бұл фильмнің жас ұрпақтың түсінік пайымын тереңдетіп, санасын сергітіп, оның елжанды болып қалыптасуына жол ашып, іскерлігін арттыра түсуіне үлкен сеп болар дүние болатыны көңіл тоғайтады. С. СҰЛТАН.
СІЗ НЕ ДЕЙСІЗ?
«ТЫЄЫРЫЌТАН ЖОЛ ТАПЌАН» Кең тынысты көркем фильм Өз басым Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев туралы түсірілген «Елбасы жолы» киноэпопеясының үш бөлімін де көріп көңіліме көп орамды ойларды түйіп, шат-шадыман күй кешкенімді жасырмаймын. Ал, күні кеше Тұңғыш Президент күнінде тұсаукесері болып өткен «Тығырықтан жол тапқан» фильмін Шымкентке арнайы келіп көріп қайттым. Енді фильмнен алған əсерімді айтайын. Елбасының балалық шағы суреттелетін «Балалық шағымның аспаны», аққанат арманы көркем кестеленетін «Отты өзен» мен «Темір тау» фильмдерінің заңды жалғасы болып келетін «Тығырықтан жол тапқан» атына заты сай көркем туынды дер едім. Шынында, фильмді көріп отырып, «Апырмай, енді не болар екен? Мəскеу қандай шара қолданар екен?» деп алаң көңілмен отырғаныңда, тығырықтан шыға білетін жігерлі жас, партком хатшысы Нұрсұлтанның алғырлығы мен болашақты болжай білетін саясаткерлігіне тəнті боласың. Оқиға келмеске кеткен кеңес дəуіріндегі жетпісінші жылдарды қамтиды. Нұрсұлтан Əбішұлының Теміртау комбинатының парторгы болып сайланғаннан бастап, əрі қарай ерекше бір сиқырлы күш жетелеп əкетеді. Мен мұны əсірелеп айтып отырған жоқпын. Шындығы сол. Əсіресе, келешек Елбасының мінезіндегі ешкімге ұқсамайтын ерекшеліктер қандай тартымды, əрі нанымды шыққан! Туған елге, жерге Отанға деген сүйіспеншілікті отты жанарынан байқаймыз. Мұның өзі қазіргі жастарға үлгіөнеге боларлық ғибратты өмірбаян десе де болғандай. Теміртаудағы əлеуметтік жағдайлар болашақ Елбасыны бей-жай қалдырмайды, көңілі əлденеге алаң. Алаң көңілі ақ қағаз бетіне мақала жазуға отырғызады. Жұмысшылардың əлеуметтік жағдайына, мұңмұқтажына алаңдаған бастамасы аяқсыз да қалмайды. Атақты «Правда» газетіне елдегі жағдайды шындықпен кестелеп отырған сəті керемет... Жүрек тебіренерліктей. Достары қаумалап: «Мұндай мазмұндағы дүниені қайда жазып отырғаныңды білесің бе? Ертең опық жеп жүрсең ше? Өз басыңа қауіп-қатер төнсе ше?» дегеніне құлақ аспай, өз бағамын, өз өлшемін алға тартады. Ақырында, Орталық комитеттен тексеруші комиссия келеді. Осы сəтте кадр сыртында отырған мені, ия, қарапайым көрерменді тылсым дүние өзіне тартып əкеткендей болды. Қараптан –қарап отырып, қорыққаным рас. «Енді не болар екен?» деген сан сауал жүрегімді осқылап өтті. Бірақ мен ойлағандай, үрейлі кадрлар алыста қалды. Комиссия жазылған жайдың шындықпен жанасатынын толық дəлелдеп кетті. Осы жерде ой түйгенім: «Болашақ Елбасымыз тек шындықтың шеңберінде болды, өз басының, қарақан қамының ғана жағдайын ойлаған жоқ,
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
қара халықтың, жұмысшылардың қиын жағдайын Кремль құлағына жеткізді. Ал, мұның өзі сол кездегі төменгі буын партком хатшысы үшін үлкен ерлік еді. Осыдан кейін кейіпкеріміз орталық комитет хатшысының қабылдауында болады. Мұнда да қаймықпады. Шындықты жайып салды. Кремльдің маңдайы жібіді. Ақырында, Теміртаудың бойына қан жүгірді, бала-бақшалар салына бастады, басқа да əлеуметтік нысандар бой көтерді. Фильмнің тағы бір ерекшелігі-табиғат көріністері көрерменді бірден өзіне тартып əкетеді. Қазақстанның тамаша табиғаты жаныңызға өз нұрын себелейді. Айтпақшы, фильмдегі кейіпкерлер сол жетпісінші жылдардағы адамдардың киімдерімен ерекшеленеді. Сол жылдардағы автомобильдер, ғимараттар, тағысын-тағылар шынайы шыққан. Өзің де сол жетпісінші жылдар қойнауына қалай сүңгіп кеткеніңді байқамай қаласың. Бұл режиссердің, оператордың, үлкен жетістігі деп баға беремін. Фильмнің режиссері белгілі ақын Жарасқан Əбдірашевтің ұлы Рүстем Əбдірашовті өз мамандығының білгірлігімен танылғанын білеміз. Қазақ ұлттық өнер университеті Кино жəне теледидар кафедрасының меңгерушісі, республика Кинематографистер одағының мүшесі, қоюшы-оператор Талғат Тайшановтың да фильмге қосқан үлесі өз алдына бір төбе. Қоюшы-суретші Сəбит Құрманбеков, қоюшыоператорлар Сапар Қойшыманов пен Александр Плотниковтың өздеріне тəн іздері сайрап жатыр. Ал, президент ролін сомдаған актер Нұрлан Əлімжан туралы көп нəрсе айтуға болады. Өте жоғары деңгейде ойнады. Оның үстіне, түр-тұлғасы да Елбасымызға аздап ұқсайды. Жастық шағынан хабар бергендей. Кейіпкерін жігерлі, салиқалы, парасатты сомдады. Болашағынан көп үміт күттірер жас актердің алынбаған асулары əлі алда деп сенемін. Нұрсұлтан Əбішұлының анасы – Əлжанды сомдаған, белгілі актриса Наталья Арынбасарованың шеберлігін айтып тауыса алмайсың. Көркемдіктің биік деңгейінде сомдалғаны көрініп тұр. Барша аналардың жиынтық образы десе де болғандай. Ең маңыздысы- Елбасы туралы аталмыш фильм еліміздің тарихи шежіресі деп айтсақ қателеспейміз. Бұл ұлттық мақтанышымызға айналған көркемдігі биік киноэпопея. Азамат НҰРЫНБЕТОВ.
Нұрлан ƏЛІМЖАН, президент рөлін сомдаушы: – Түсіруші топ пен шығармашылық ұжым үшін «Елбасы жолы» киноэпопеясының əр фильмін дүниеге əкелу белгілі бір асуды бағындыру болып есептеледі. Фильмнің ауқымы, мазмұны тереңдеген сайын ол режиссерға да, басты рөлді сомдаушы өзіме де жауапкершілік жүгін артқыза түскенін айта кеткен абзал. Рөлді сомдау барысында Елбасының пародиясын салуға немесе дауысын келтіруге мүлдем тырыспадым. Өз дауысым қалай солай сөйледім. Ол кісінің діттегені əділдік пен азаттық еді. Міне осы қасиетін барынша аша білуге тырыстым. Рүстем ƏБДІРАШЕВ, «Елбасы жолы» киноэпопеясының режиссеры: – Елбасы бұл жолғы туындыға ескерту айтпады. Əрине қуаныштымыз. Көңілінен шықты. Кейіпкерлерді сомдауға таңдалған кейбір актерлардың ұқсастығы 99 пайызға сəйкес келетін, жақсы таңдалғанын айтты. Жалғасын түсіру туралы тапсырма берді. Мырзатай ЖОЛДАСБЕКОВ, қоғам қайраткері: – Елбасы бір күнде осылай жетіліп, жұрт білетіндей президент болған жоқ. Өнегеге толы өмірінің өрілуі жолында ол түрлі «тар жол тайғақ кешулерді» бастан өткерді. Иə, оның жолы өте ауыр болды. Бұралаң болды. Жаңа картина 1971-1977 жылдар аралығын қамтиды. Сол кезде жалған рапорт беруге жұрт əуес еді. Шындығын жасыратын. Жалған сөйлейтін. Өтірік күлетін. Соның барлығы фильмде бүкпесіз көрсетілген. Ал Нұрсұлтан мұндай баянсыз жолға бастайтын əдеттен ада болып, өмір бойы шындық үшін күресіп келе жатқан адам. Талғат ТАЙШАНОВ, Қазақ ұлттық өнер университеті Кино жəне теледидар кафедрасының меңгерушісі, республика Кинематографистер одағының мүшесі, қоюшы-оператор: – Көпшілік көрермен «Елбасы жолы» киноэпопеясының төртiншi бөлiмiн өте жақсы қабылдады. 2011 жылы Елбасының сəби шағы мен алғашқы аққанат, балаң арманы ағынан жарыла баяндалған «Балалық шағымның аспаны», 2013 жылы «Отты өзен» мен «Теміртау» фильмдерінің тұсаукесерін тамашалаған болатынбыз. Өте сəтті шыққан туындылар болды. «Тығырықтан жол тапқан» фильмін тамашалау барысында керемет күйге бөлендім. Əсіресе, фильмнің көркемдік деңгейі, сапалық жəне кəсіби тұрғыда киноның қазіргі талаптарына толығымен жауап бере алатын заманауи қыры өте ұнады. Фильмнің басы-қасында жүрген шығармашылық топтың өкілдерін өте жақсы білемін. Араласып-құраласып жүрген жақын əріптестерміз. Режиссер Рүстем Əбдірашевті, қоюшы-суретші Сəбит Құрманбековті, қоюшы-операторлар Сапар Қойшыманов пен Александр Плотниковты осы саланың нағыз майталмандары ретінде бұрыннан қатты сыйлаймын. Олар көп орталарда мойындалған азаматтар. Əрі көп жерде жолымыз бір арнада тоғысып қала беретін жандармыз. Сондықтан да болар фильмді алғаш тамашалау барысында «көрермен қалай қабылдайды?» «туынды қалай шығады?» деген сауал санамды билеп, олар үшін іштей қобалжығаным рас. Бірақ алғашқы сюжеттер экраннан жылжи бастағаннан-ақ бұл қобалжу сейіле бастады.
Ақан БИЖАНОВ, Парламент Сенатының депутаты: – «Тығырықтан жол тапқан» туындысының жас ұрпаққа берер тəрбиесі мен тағылымы өте мол. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың тұлға болып қалыптасуы жолындағы алғашқы қадамдары бейнеленген фильмдегі əрбір деталі жастардың болмашы жəйттерге жігерін жасытып, əлсіремеулеріне жол ашады. Яғни, өскелең ұрпақты қайратты, жігерлі, табанды болып қалыптасуға баулып, оларды жан аямай еңбек етуге, адал да əділ болуға шақырады. Тəрбие мен өнегені жас ұрпақ атыс-шабыс, байлыққа, билікке жету жолында түрлі жаманшылықтан тайынбау сияқты əрекеттерді көрсететін кинолардан емес, өзіміздің осындай ізгілікті фильмдерден алғаны жөн деп білемін. Сəтті шыққан бұл туындыда бір ғана Елбасы тағдыры арқылы ұлт тағдыры көрсетілген, Елбасының мінез-құлқы мен болмысы арқылы ұлт болмысы паш етілген. Жаңа картинадан тек жас ұрпақ емес, мемлекет сеніп тапсырған қызметтің құлағын ұстап отырған əрбір шенеуніктер де тəлім алады деп ойлаймын. Өйткені, бұл фильмде жаны таза, өмірге ойлы көзқараспен қарайтын, өз ұлтының барлық жақсы қасиетін бойына сіңірген, қоғамда болып жатқан кез келген құбылысқа салмақты көзқараспен қарайтын адамнан ғана үлкен саясаткер, кемеңгер тұлға шығатыны айқын бейнеленген. Шəріпбек ЖАМАЛБЕКҰЛЫ, ОҚО Мəслихатының депутаты: – Отандық режиссерлардың «Тығырықтан жол тапқан» туындысын тамашаладық. Көркем фильм бір жылға жуық уақыт ішінде түсірілген. Түсіруші топтың мазмұны терең, деректі оқиғаларға негіздеген мұндай тарихи фильмді аз уақыт ішінде өте сəтті шығаруы үлкен жетістік. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан егемендігінің еңселі болып қалыптасуына аянбай тер төккен тарихи тұлға. Оның өмір мектебі туралы аға буын өкілдері жақсы таныс. Ал қазіргі өсіп келе жатқан жас ұрпақ егжейтегжейлі біле бермейді. Сондықтан да бұл фильмнің жастарға берері мол деп білемін. Олар Президенттің түр-тұлғасымен жақын танысумен қатар, оның азаматтық келбетіне тəнті болып, үлгі тұтары анық. Батырхан ДƏУРЕНБЕКОВ, «Оңтүстік-фильм» киностудиясының директоры, режиссер, сценарист, аниматор: – Мұндай тарихи оқиғаға негізделген тау тұлғалы Нұрсұлтан Назарбаев туралы фильм түсіру оңай дүние емес. Кино маманы ретінде фильмнің өте сапалы түсірілгенін аңғардым. Бұл ретте түсірілім тобына ерекше алғыс айтамын. Актерлерде өзіне жүктелген образ бейнесін өте дəл, əрі сəтті сомдаған. «Қазақфильм» киностудиясының президенті Ермек Аманшаев бұл жаңа картинаны соңғы түсірілген қазақ туындыларының ішінде өте сəтті шыққан кинолардың бірі екенін атап көрсетті. Бұл пікірге мен де қосыламын. 70 жылдардың көрінісін дəл көрсете білген режисердің шеберлігіне де дəн ризамын. Фильмнің жастарға берер тағылымы де жетерлік. Фильм əрбір жастың діттеген мақсатына жетуі жолында табандылық танытып, тер төгіп еңбек етуге баулиды.
Қазақстан басшысының тарихи сананы жаңғыртуға №44 (203) арналған бастамаларының тамыры тереңде жатыр 05.12.2014 жыл
САЯСАТ
¦ÄIËÅÒ
Елбасының бұл шешімін тек саяси қажеттіліктен туындаған шешім деп қабылдау дұрыс болмас, себебі, ұлттық тарихтың бірден бір зерттеушісі мен жанашыры кім десек біріншіден, Елбасының өзін атасақ əділ болар еді. Еліміздің дамуының түрлі кезеңдерінде, Президент саяси жəне экономикалық мəселелермен шұғылдана отырып, əрдайым тарих, руханият мəселелеріне де бірдей көңіл бөлетін. Президент көптеген зерттеулерге бастамашы болып қоймай, сол зерттеулердің қорытындыларын ғалымдармен ұзақ уақыт бірге отырып жиі талдайтын да. Елбасының бастамасымен, сол себепті, Қазақ хандығының құрылуы, ұлттың арғы-бергі тарихы, рухани жəне материалдық мəдениетін түбегейлі зерттеу мəселесіне басымдық берілді. Сол үшін
жаңа көшелерге тарихи тұлғаларымыздың, көне қалаларымыздың, жер-су атауларының берілуі де осы кешенді жоспардың бір бөлшегі. Президент астананы Алматыдан Арқа төсіне көшірген сəтте қалада ең бірінші тұрғызылған ескерткіш Кенесары ханға арналған болатын. 1990 жылдардың басында батырлар мен хандардың, 1995 жылы ұлы Абайдың мерейтойларын атап, 1998 жылды «Халық бірлігі мен ұлттық тарих жылы» деп атау, 2000 жылы Түркістанның 1500 жылдығын тойлау, 2001 жылы Астанаға Күлтегін ескерткішінің көшірмесінің əкелінуі, 2009 жылы «Қазақ елі» монументінің ашылуы, 2011 жылы Астанада «Мəңгілік Ел» салтанат қақпасының орнатылуы ұлттық тарихты насихаттап, елдік дəстүрді бұқараның санасында жаңғыртуға бағытталған жүйелі де салмақты саясаттың көрінісі мен нəтижесі.
Ерлан ҚАРИН, Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Стратегиялық зерттеулер институтының директоры, саяси ғылымдар кандидаты.
елдердің бірі – Моңғолия. Моңғол жұрты өткен ғасырдың тоқсаныншы жылдарынан бастап-ақ тарихи танымды жаңғыртуға мықтап кірісіп кетті. 2006 жылы Моңғолия Шыңғыс хан құрған моңғол мемлекетінің 800 жылдығын атап өтті. Мерейтойдың тек тарихи ғана астарының болмайтындығын салтанатты шараға АҚШ ауыл шаруашылығы министрі Майкл Йоханс бастаған арнайы делегацияның келгенінен-ақ аңғаруға болады. Америкалық саясаткерлер президент Дж. Буштың құттықтауын жеткізген. Ресми Улан-Батор мерейтойды ұлтты əлемге танытудың құралы ретінде де пайдалана білді. Алайда, моңғолдар мемлекеттілік дəстүрдің тарихын тіптен тереңдете түсті. Əрі күллі түркіге ортақ тарихты жеке иемдене бастағанын байқаймыз. Олар2011 жылы Ғұн мемлекетінің 2220 жылдығын да ресми түрде атап өткен. Алайда, соңғы кездері ғұндарды тікелей моңғол ретінде бағалау белең ала бастады. Нəтижесінде, Моңғолия туризм саласын əжептəуір дамытты, елге келетін туристер саны жыл санап артып келеді. Тек 2013 жылдың өзінде Моңғолияға 500 мыңға жуық турист барған.
Ұлттық идеологияның темірқазығы – Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың Астана қаласы əкімдігінде сөйлеген сөзін қалың жұртшылық зор ықылас сезіммен қабылдап, қызу талқылауда. Əсіресе, Президенттің Астана активімен кездесу кезінде 2015 жылы елімізде Қазақ хандығының 550 жылдығы тойланатындығы туралы мəлімдемесі ақпараттық кеңістіктегі негізгі тақырыпқа айналды. Нұрсұлтан Назарбаев өз сөзінде: «Керей мен Жəнібек 1465 жылы алғашқы хандықты құрды, қазақтың мемлекеттілігінің тарихы сол кезден бастау алады. Бəлкім, ол бүгінгі шекарасындағы, бүкіл əлемге осынша танымал əрі беделді, осы ұғымның қазіргі мағынасындағыдай мемлекет болмаған да шығар. Бірақ, бұлай деп сол кезеңдегі басқа да барлық мемлекеттер туралы да айтуға болады. Ең маңыздысы, сол кезде оған негіз қаланды. Біз – бабаларымыздың ұлы істерін жалғастырушыларымыз» – деген болатын. Осылайша, Елбасы қалың бұқараның көкейінде жүрген ойды дөп басып айтып қана қоймай, жаңа бастаманың төңірегінде бүкіл елді, халықты тағы бір жұмылдыра түсті. Əсіресе, Мемлекет басшысының айтқан сөздеріне жастар тарапынан ықылас сезімдері ерекше болғанын айта кеткен жөн. Жастардың Елбасы сөздерінен жігерленгендері соншалық, Президенттің мəлімдемесі ақпарат құралдарында жарияланысымен, интернетте, əлеуметтік желілерде өз əсерлерімен шынайы бөлісіп, Мемлекет басшысының сөздерін цитаталарға бөліп, біріне бірі таратып жатты. Осының өзі халықты біріктіріп, бір жұдырықтай жұмылдыратын нағыз шынайы ұлттық идея – мемлекеттілік екенін растайды. Əрине, кейбір сарапшылар мен бақылаушылар Президенттің бұл мəлімдемесінің астарынан басқа бір мағына іздегені де жасырын емес. Біріншіден, біраз жұрт мəлімдемені, əсіресе, өзге елдердің де ХV ғасырда қазіргі заманғы стандарттарға сəйкес мемлекеттің бүгінгідей болмағандығы жөніндегі сөздерді Президенттің ресейлік саясаткерлерге берген жауабы шығар деп ұғынып жатқанға ұқсайды. Екіншіден, Елбасының Тəуелсіздік азаматтар үшін ең басты киелі де қасиетті ұғым болу қажеттігі жөніндегі сөзі еліміздің алдында қашанда түрлі қатерлер бар екендігін аңғартқысы келген шығар дейді. Алайда, шын мəнісінде, Қазақстан басшысының мемлекеттіліктің тарихына қатысты ойтолғамдарының, тарихи сананы жаңғыртуға арналған бастамаларының тамыры одан да тереңде жатыр. Ең бастысы, Президент Қазақ хандығының 550 жылдығын тойлау бастамасы «Мəңгілік Ел» идеясының ұлттық идеялогияға айналуы қажет екендігін тағы бір аңғартады.
Қазақ хандығының мерейтойы – тарихи зерттеулердің нәтижесі Біздің пайымдауымызша, соңғы мəлімдемесімен Нұрсұлтан Назарбаев бірінші кезекте қазақтың тарихына қатысты ұзаққа созылған пікірталасқа ресми түрде нүкте қойған тəрізді. Əдетте, қазақтың мемлекеттілік дəстүрі тым тереңге кететіндігін тарихшылар жақсы біледі. Алайда, ХV ғасырдың екінші жартысында тарих сахнасына шыққан Қазақ хандығының құрылған нақты жылдарына қатысты зерттеушілер бір пікірге келе алмай, үнемі дауласатын. Ғылыми ортадағы бұл пікірталастар бұқараның тарихи санасына да өз ықпалын, дəлірек айтқанда, кері əсерін тигізбей қалған жоқ. Айналадағы халықтар өздерінің мемлекеттілік тарихын мыңдаған жылдарға апарып тіреп жатқан тұста жəне тарихты ғылым үшін емес тек қана саясат үшін сөз ететіндердің қарасы көбейген қазіргі кезде Қазақ хандығының құрылған кезін нақты анықтай алмау халықтың көңіліне кірбің ұялататын жайт еді. Енді, міне, бұл пікірталастарға тоқтау салынды.
МЕМЛЕКЕТТІЛІК мемлекет қыруар қаржы бөліп, көптеген жұмыстар атқарылды. Мəселен, 2004 жылы ұлттың тарихы мен мəдени құндылықтарын түгендеу үшін «Мəдени мұра» бағдарламасы қабылданып, жылдар бойы жүргізілді. Аталған бағдарлама үшін мемлекет қазынасынан 8 млрд. 280 млн. теңгеден астам қаржы бөлінген болатын. Яғни, Президенттің бастамасымен жүзеге асырылған бағдарлама арқылы біз, ең алдымен, қазақтың тарихына, салт-дəстүрі мен мəдениетіне, өнеріне қатысты құнды деректерді жинақтадық. Тарихи-мəдени ескерткіштер қалпына келтірілді. Археологиялық қазбалар жүргізіліп, бабаларымыздан қалған құнды жəдігерлерді таптық. Тіпті, өзге мемлекеттердің аумағында қалған бабалардың зираттарын да анықтадық. Оларға мемлекет қаржысы арқылы жөндеу жұмыстары да жүргізілді. Оған нақты мысал ретінде, Дамаскіде Əбу Насыр əл-Фарабидің кесенесі мен тарихи-мəдени орталығын салу жұмыстарын, Дамаскідегі Сұлтан əзЗахир Бейбарыс кесенесінің, Каирдегі Сұлтан Бейбарыс мешітінің реставрациясын атауға болады. «Мəдени мұра» бағдарламасы аясында 537 кітап бір жарым миллион данамен шығарылды. Қазақтың дəстүрлі əн-күйінің «Мəңгілік сарын: қазақтың 1000 күйі, 1000 əні» антологиялары жарық көрді. Қытай, Түркия, Моңғолия, Ресей, Жапония, Иран, Мысыр, Өзбекстан, Армения, АҚШ жəне Батыс Еуропа елдерінен қазақтың тарихына, мəдениетіне қатысты 5 мыңнан астам архив құжаттары, қолжазбалар, баспа өнімдері алынды. Яғни, тарихымызды түгендедік. Мол деректер жинадық. Енді сол деректерді ықтиятты түрде қорытып, сараптама жасап, ғылыми айналымға енгізу мəселесі тұр. Міне, осы «Мəдени мұра» бағдарламасының тікелей Президенттің тапсырмасымен жүзеге асырылғанын ескеретін болсақ, демек, Елбасы өз мəлімдемесін тарихшы ғалымдардың біршама жылдарда жасаған зерттеулердің нəтижесін сараптай отырып шығарған жəне ғылыми негізделген ой түйіні деп қабылдау қажет. Рас, көрші елдердегі саяси жағдайлар бізге де өз ықпалын тигізетіндігі анық жайт. Қазақстанның да Украинадағы оқиғаларға бейжай қарамасы белгілі. Бірақ, Қазақ хандығының 550 жылдығын тойлау тек сол оқиғалардың ықпалымен қабылданған шешім емес. Бұл биліктің ұзақ жылдар бойғы жоспарлы да тиянақты жұмысының бір нəтижесі. Нұрсұлтан Назарбаев Керей мен Жəнібек хандар жайлы тек осы жолы ғана айтып отырған жоқ. 2010 жылдың маусымында Астанадағы Керей мен Жəнібек хандардың ескерткіші ашылған кезде сөйлеген сөзінде Президент: «Біз елордамыздың төрінде ұлысымызды заманында ұйыстырған Керей мен Жəнібек хандардың еңселі ескерткішін ашып отырмыз. Бұл тұғырлы тарихымызға, біздің елдік дəстүрімізге, мызғымас мемлекетімізге арналған мəңгілік белгі. Баршаңыз білесіздер, Керей мен Жəнібек хандар қасиетті Қозыбасы жерінде Қазақ деп аталатын хандықтың алғашқы қадасын қағады. Алтын Орданың заңды мұрагері ретінде Шу мен Сырдың арасында бой көтерген қазақ ордасы уақыт өте келе ұланғайыр далаға иелік етті. Түптеп келгенде Керей мен Жəнібек тұсында тарих сахнасына шыққан «қазақ» деген сөз «егемен, еншісін алған еркін ел» деген мағынаны береді. Бабаларымыздың ұлыстың атына таңған азаттық аңсарын ақиқатқа айналдыру біздің ұрпақтың маңдайына жазылыпты», – деген еді. Бір сөзбен айтқанда, елдік дəстүрдің терең екендігін бұқараға сезіндіру үшін жасалған қадамдар. Тарихи сананы жаңғырту оңай іс емес екендігін ескерсек, Елбасының бастамалары бірбірін толықтырған, тереңнен ойластырылған дүниелер. Астанадағы
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
Мемлекеттілік сабақтастығы Мемлекеттілік дəстүрдің тереңдігін паш ету, оны айрықша атап өту ХХ ғасырдың екінші жартысынан бастап жиі байқала бастады. Шамасы, бұл да мемлекеттік идеологиясының, қоғамды бір идея төңірегіне жұмылдырудың тəсілдерінің бірі болса керек. Тіпті, мұндай мерейтойлар қарсаңында көптеген əлеуметтік-экономикалық мəселелер де шешімін тауып жатады. Мəселен, 1971 жылы Иран елі парсы мемлекеттілігінің 2500 жылдығын тойлаған. Олар өз мемлекеттілігінің басын Ахемен əулетінің патшасы Кирден бастайды. Осы мереке қарсаңында елде 2500 мектеп салынды. Көптеген қалаларда абаттандыру жұмыстары жүргізілген. Ірі кəсіпорындар мен компаниялар мектеп, аурухана салу жұмыстарына белсене қатысты. Мерейтойдан хабар тарату үшін əлемнің ірі БАҚ-тары мен ақпараттық агенттіктерінен 600-ден астам журналист келген. 52 мемлекеттің басшылары мен үкімет басшылары қатысты мерекеге. Бір сөзбен айтқанда, Иран үшін аса ірі PR акция болды ол. Алайда, мерейтой қарсаңында бірінші кезекте елдегі білім беру жүйесіне түбегейлі өзгерістер жасалды. Сауатсыздық мөлшері төмендеді. Жұмыссыздар саны азайды. Денсаулық сақтау мекемелерінің саны артты. Яғни, парсылар өз мемлекеттілігінің мерейтойын тек тамаша идеологияға ғана емес, əлеуметтікэкономикалық жаңғырудың құралына айналдырған болатын. Бүгінде Иранның үлгісін Түркия пайдалануда. Түріктер 2023 жылы өтетін Түркия Республикасының 100 жылдығына арналған кешенді жобаларды бастап кетті. Яғни, экономиканы одан əрмен дамыту, қоғамды демократияландыра түсу, білім беру, денсаулық сақтауды дамыту, ұлтаралық татулықты нығайту, аймақтардың арасындағы əлеуметтік-экономикалық айырмашылықтарды жою, заманауи инфрақұрылымдар жасақтау түріктердің мақсаты қазір. Алайда, ресми Анкара мемлекеттілік дəстүрдің тереңдігіне үңілмеді. Селжұқ мемлекеті мен Осман империясынан бері үзілмеген мемлекеттілік дəстүрді насихаттап отырған жоқ. Керісінше, Ататүрік құрған республиканың мерейтойына құрмет басым. Бір байқағанымыз – мемлекеттілік дəстүрдің тарихына үңілу, оны идеология ретінде пайдалану азаматтық ұлт қалыптаса қоймаған елдерде байқалуда. Өздерінің этностық тегіне қарамастан «америкалықпыз», «французбыз», «германиялықпыз» дейтін халық қалыптасып үлгерген Батыс Еуропада мемлекеттілік тарихын тойлау сирек. Керісінше, нақты этностық тегін ұмытпаған жəне оны мақтан тұтатын халықтар мемлекеттіліктің тарихына ерекше мəн беріп келеді. Оған 1981 жылы Болгарияның өз мемлекеттілігінің 1300 жылдығын, 2000 жылы Венгрияның мемлекеттіліктің 1100 жылдығын тойлағанын мысал ретінде атап өтуге болады. Ал, посткеңестік елдерге келсек, 1999 жылы Тəжікстан өз мемлекеттілігінің 1100 жылдығын тойлады. Олар ІХ-Х ғасырларда Орталық Азияда билік құрған Самани əулеті кезінде тəжік ұлты мен тілі қалыптасқанын алға тартады. Ал, Ресей Федерациясы 2012 жылы мемлекеттіліктің 1150 жылдығын тойлады. Тіпті, бұл мерейтойды Беларусь жəне Украина елдерімен бірлесіп атап өту мəселесі де қарастырылды. Мерейтойлық шаралар ресейліктердің бүгінде насихаттала басталған «Орыс əлемі» идеясының айналасына топтаса түсуіне айрықша ықпал етті. Өзбекстан болса Əмір Темірдің мерейтойымен ғана шектелген. Бірақ, өзбектер түрлі қалалардың мерейтойларын атап өтуде. Мемлекеттілік дəстүрді өте мықты идеология құралына айналдыра білген
Инвесторлар да елге келе бастады. Қазір Моңғолия жан басына шаққандағы ішкі жалпы өнім мөлшері өте жылдам артып келе жатқан ел. Бірақ, қалай болғанда да моңғолдар мемлекеттілік дəстүрді тек идеолгия құралы ғана емес, өте жақсы ұйымдастырылған PR акцияларына айналдыра білді. Қалай болғанда да, мемлекет құрылуы мерейтойы тек сол мемлекеттің əлемге өзін өзі таныту үшін емес, ол ең алдымен азаматтардың патриоттық сезімдерін арттыру үшін ұйымдастырылады. Мысалы, Қытай Коммунистік партиясының жетекшілері 2013 жылғы партия съезінде алдағы онжылдықтардың негізгі мақсаты ретінде Қытай Халық Республикасының 2049 жылы аталатын 100 жылдығына дайындалуды бекітті. Сол сияқты 2023 жылы аталып өтетін Түркия Республикасының 100 жылдығы да ең алдымен ішкі аудиторияға арналған іс-шаралар. Сондықтан, Қазақ хандығының мерейтойын өткізуде өзге елдердің тəжірибесін де қарау қажет.
«Мәңгілік ел» идеясы – мемлекеттілік дәстүрі Президент сөзінің астарынан ұққан соңғы пайымымыз тарихты насихаттау арқылы мемлекеттілік дəстүрі біртебірте ұлттық идеологияға айналып келе жатқандығы. Əдетте, «мемлекеттілік» ұғымын тек мемлекеттік құрылым ретінде бағалаймыз. Алайда, мемлекеттілік дегеніміз, тарихта өз мемлекетін құра білген халықтардың даму деңгейімен де өлшенеді. Əрі мемлекеттің дамуы мен қызметін ұйымдастыруға қажет идеялар мен көзқарастардың тұтастай жүйесін де «мемлекеттілік» деп бағалайды бірқатар сарапшылар. Демек, «Мəңгілік Ел» идеясы ұлттық-мемлекеттік идеяның негізі, іргетасы десек те болады. Ең бастысы, бұл идея елдің өткеніне ғана қатысты емес, болашағына қызмет ететін идея. Көне түркілер аңсаған Мəңгілік Ел шын мəнісінде бұл бүгінгі біздің түсінігіміздегі мемлекет. Біздің бабаларымыз шынайы түрде берік, өзгелерге де ықпалын жүргізе алатын мемлекет ретінде көргісі келді, міне, біздің ұрпақтың маңдайына сол бабаларымыздың арман еткен қуатты да ықпалды мемлекет құру бақыты тиді. Сондықтан, ертең тек Қазақ хандығының мерейтойы емес, сонымен қатар, 2017 жылы Түрік қағандығының 1465 жылдығы, 2024 жылы Алтын Орда мемлекетінің 800 жылдығы сияқты атаулы даталарды да ұмытпауға тиіспіз. Əрине, Қазақ хандығының құрылған жылын анықтап, оған лайықты баға бермей тұрып, Қазақ мемлекетін құрған хан-сұлтандарға, батырларға құрмет көрсетпей тұрып, күллі түркілік құндылықтарға иелік етуге ұмтылу ерте шығар, бірақ біз күллі түркінің атажұртында отырған елміз. Оның үстіне, Мəңгілік Ел идеясын қайта жаңғырту арқылы Қазақ мемлекеті өзін баяғы Дала империяларының мұрагері, көне мемлекеттілік дəстүрлердің жалғастырушысы етіп жариялауда. Түптің-түбінде бүгінде біз айтып жүрген «Мəңгілік Ел» ұғымын орыс тіліндегі «державность» сөзінің баламасы ретінде қабылдауға болады. Біз жай көптің бірі болатын мемлекет емес, озық, ықпалды мемлекет құруға ұмтылуымыз қажет. Себебі, қазіргі заманда тек белсенді, қуатты мемлекет қана өміршең, қатерлерге төтеп бере алады. Осыдан бірнеше жыл бұрын, Қазақстан дамыған елу елдің, енді отыз елдің қатарына ену қажеттігі жөніндегі Елбасының сөздері бұл тек жай ұран сөздер емес, ұлтты, халықты тек алға, бəсекеге қабілетті болуға тартқан Стратегия. Сондықтан, Қазақ хандығының 550 жылдығы қазақтың жаңа сапаға көтерілуінің кезекті маңызды межесі. Бұл іс-шараға мерейтой деп емес, ал ең бастысы болашақта ұлттың сапасын, мемлекеттілікті арттыру мен азаматтардың жүрегінде мемлекетшілдік сезімін ұялатудың жаңа бір мүмкіндігі деп қарауымыз қажет. Яғни, басты мақсат – Мемлекеттілік дəстүрдің сабақтастығын жаңғырту, бекіту. Сонымен қатар, бұл мерейтой «Мəңгілік Ел» идеясын бұқараның санасына сіңіру үшін де қажет. «ЕҚ». 31.10.14ж.
4
«НҰРЛЫ ЖОЛ» – ЕЛ ДАМУЫНЫҢ КЕПІЛІ Ұлт Көшбасшының халыққа Жолдауы - тарихи оқиға. Елбасының жыл сайынғы Жолдауы – қоғам дамуының, өркендеуінің басты құжаты мен кілті. Елбасының биылғы Жолдауының мəні де, мазмұны да ерекше. «Нұрлы жол – болашаққа бастар жол» атты Жолдау жаңа экономикалық саясатқа негізделіп отыр. Бұны жарқын болашақты айқындайтын жолдау деп айтуға əбден болады. Ең бастысы егеменді ел болып, етек-жеңімізді жинадық. Əл-əуқатымыз жақсарды. Əлем елдері мойындаған мемлекетке айналдық. Халықтар достығы мен саяси тұрақтылығы берік ел атандық. Ендігі жол – өркендеу жолы, алдымызға айқын мақсаттар қойып, болашаққа сеніммен қарап, экономикасы дамыған, жаһандану кезеңінде кез-келген қауіп-қатерге төтеп бере алатын, алпауыт мемлекеттердің қатарынан көріну. Мемлекет басшысының Жолдауында елдің əлеуметтік-экономикалық дамуы мен халықтың əлеуетін жақсарту жолындағы тың ойлар айтылды. Келешекке кемел жоспарлар жасалды. Елімізде қалыптасқан қазіргі жағдайға талдау жасалып, шұғыл шешімді талап ететін басым бағыттар айқындалды. Биыл жарияланған стратегиялық құжатта Елбасы ең алдымен, еліміздің əр сала бойынша инфрақұрылымын дамыту, сонымен қатар, шикізат өндіру, жұмыспен қамту, қолжетімді баспана, аймақтардың өзара байланысуы, шағын жəне орта бизнесті өрістету, жаңа инвеститциялар тарту, индустриялық-инновациялық жобаларды жаңғырту бойынша кешенді міндеттерді жүзеге асыру қажеттігіне тоқталып, оның нақты жолдарын ұсынды. «Біз тұрақтылықты бағалай білгеніміздің арқасында бүгінгі табыстарға жеттік. Ешкімді кемсітпей, ешкімнің тілі мен ділін мансұқтамай, барлық азаматтарға тең мүмкіндік беру арқылы тұрақтылықты нығайтып келеміз. Біздің кейінгі ұрпаққа аманаттар ең басты байлығымыз - Ел бірлігі болуы керек. Осынау Жалпыұлттық құндылықты біз əрбір жастың бойына сіңіре білуге тиіспіз» - деді Елбасы «Нұрлы жол» атты халқына арнаған Жолдауында. «Жол азабын жүрген білер» демекші, əрбір жол мен трассалар еліміздің дамуы үшін аса маңызды. Қазақстанның Еуропа мен Азияны жалғайтын халықаралық дəліздеріне белсенді қатысуы үлкен мəселе. Бəсекеге қабілетті елде жолдың түзу əрі даңғыл болуы ең бірінші мəселе екені рас. Бұл ретте «Батыс Қытай – Батыс Еуропа», «Астана – Алматы», «Астана – Өскемен», «Астана – Ақтөбе – Атырау», «Алматы – Өскемен», «Қарағанды – Жезқазған – Қызылорда» мен «Атырау – Астрахань» бағыттарындағы авто жолдардың салынуы өңірлерімізбен байланысты нығайта түсіп, барыс-келісті арттыра түседі. Елбасы өз Жолдауында осы тұста жол мəселесін ерекше атап өтуінің мəнісі зор. Иə, жол түзелсе, алыс – жақын шет мемлекеттермен де, республикамыздағы қалалар мен де сауда-саттық, алыс-беріс, барыскеліс жақсара түсері даусыз. Ел экономикасы жақсара түсумен қатар, халықтың əл-ауқаты да артады. Президентіміз жол мəселесін қолға алуда 200 мыңдай адамның жұмыспен қамтылатынын баса айтты. Демек, жұмыссыздардың санының азаюы тұрғындар тұрмысының түзелуіне үлес қоспақ. Жолдау əрбір қазақстандықтың тұрмысын жақсартып, ел экономикасының қарқындап өсуіне бағытталғаны мені қатты қуантады. Елбасымыз осы жолдауында Қазақстанның бірқатар жетістіктерін айтып шықты. Соның ішінде біздің мақтанышымыз болып есептелінетін ЭКСПО-2017 кешенінің құрылысын жалғастыру үшін несие ретінде қосымша 40 млрд. теңге қаржыны бөлуді міндеттеді. Расында, Тəуелсіздігімізді алғанымызға аз ғана уақыт өтсе де еліміз төрткүл дүниеге жақсы қырынан танылып үлгерді. ЭКСПО-2017 халықаралық көрме бірлігіміз жарасқан Қазақстанды тағы бір рет бүкіл əлемге паш ететініне сенемін. Елбасы назар аударған жəне бір маңызды мəселе – Тұрғын үй коммуналдық шаруашылық инфрақұрылымын жаңғырту. Қолжетімді баспанамен жас отбасыларды жəне оған өте мұқтаж жандардың қамтылуы туралы болды. Жалға берілетін баспана құрылысына қатысты бағдарламаны қайта қарауды, үйді жалға беру барысында оны делдалдарсыз жəне несиеге барынша төмен пайызбен ұсынуды жүктеді. Осы мақсатта 2015-2016 жылдарға жалға берілетін тұрғын үй құрылысын қаржыландыруға 180 миллиард теңге көлемінде қаржы бөлінетін болды. Бұл
қолжетімді баспанаға үміткерлердің көңілін жайландырды. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ə.Назарбаев қашанда ел ертеңі білімді ұрпақтың қолында екенін айтып, ұдайы білім беру саласын қолдап отыратыны белгілі. Білімді ұрпақ – жарқын болашақтың кепілі. Өскелең ұрпақтың толыққанды білім алуына жағдай жасалып отыр. Осының барлығы Елбасының қамқорлығы екені түсінікті. «Мен жастар – біздің болашағымыздың тірегі» дегенді əркез айтып келемін. Мемлекет жаңа буынның алдында барлық есіктер мен жолдарды ашты! «Нұрлы жол», міне, біздің креативті ырғақты жастарымыздың күш жігер жұмсап, құлаш сермейтін тұсы осы!» - деді. Сондықтан, Елбасы Үкіметке апатты жəне үш ауысымдағы мектеп мəселесін шешуге 70 млрд. теңге қосымша бөлуді, сонымен қатар балабақшалардың жетіспеушілігіне де тоқталып, осы бағытта мектепке дейінгі мекемелердегі орын жетімсіздігі проблемаларын шешу мақсатында бюджеттен қосымша 20 млрд. теңге бөлуді міндеттеді. Заманауи талаптарға сай келетін индустрияландыру бағдарламалар шеңберінде ғылымның экономика салаларымен жəне мамандар дайындаумен айналысатын 10 жоғарғы оқу орны анықталғандығы, 2017 жылға дейін осы оқу орындарының материалдық-техникалық базасын қалыптастыруға 10 миллиард теңге көлемінде қаржы бөлуді тапсырды. Бұл кадр мəселесінен тапшылық көрмеу үшін жасалынып отырған ісшара екенін білдіреді. «Ұлттық қордағы қаражатты халық игілігіне жұмсау керек», - деген ел ағасы шағын жəне орта бизнес үшін қосымша 100 млрд. теңге бөліп, жеңіл өнеркəсіп, химия өнеркəсібі, көлік құрастыру жəне қызмет көрсету салаларын дамытуды тапсырды. Ал банк секторын қалпына келтіру үшін Елбасы күрделі несиелер қорына 250 млрд. теңге бөлуді міндеттеді. Шағын жəне орта бизнесті əрмен қарай мемлекет тарапынан қолдай отырып, алдағы 2050 жылға қарай ішкі жалпы өнімнің 50 пайызына дейін жеткізу керектігі айтылды. «Нұрлы Жол» болашаққа бастар жол» деп аталатын жеті басымдықтан тұратын маңызды құжатта елдің, жердің жағдайы, халықты əлемді шарпыған дағдарыстан алып шығу жолдары қарастырылды. Ол үшін осыған дейін Ұлттық қорға жиналып келген қаржыны ұтымды пайдалана отырып, мемлекет экономикасын əлсіретпеу жағы кеңінен ойластырылған. Елбасы «Үкіметке Ұлттық қордан бөлінген қаржының тиісті бағыттар бойынша тиімді жəне орынды жұмсалуын қамтамасыз етуді жүктеймін. Əрбір теңгенің қатаң сұрауы болады» деп баса айтуының өзі бөлінген қаржының талан-таражға түспеуін қадағалайтынын байқауға болады. Еліміздің басты құндылығы елдегі бейбітшілік пен бірлік, экономиканың тұрақтылығы, этносаралық татулық пен толеранттылық екенін халқымыз түсінуі тиіс. Кеңбайтақ Қазақстанды мекендеген ұлт пен ұлыстардың татулығы мен бірлігі кез келген күрделі мəселенің кілті секілді. Ел бірлігі барда шешімін таппайтын іс жоқ. «Мəңгілік Ел» жалпыұлттық идеясы да елімізге деген əр қазақстандықтың патриотизмінен бастау алады. Жолдауда аға ұрпақтың қолымен жасалған құндылықтарды көздің қарашығындай сақтау қажеттігіне маңыз берді. Алда атап өтілетін Қазақстан Республикасы Конститутциясы мен Қазақстан халқы Ассамблеясының 20 жылдығы, Ұлы Жеңіс мерекесінің 70 жылдығы, Қазақстан мемлекеттілігінің түпқазығы – Қазақ хандығының 550 жылдығы сияқты мерекелері қазақстандық патриотизмді қалыптастыру бағытындағы ұйымдастыру туралы ойлары да ұтымды. Ендігі мақсат елдігімізді танытып, «Мəңгілік Ел» идеясын жүзеге асыру жолында – Мемлекет басшысы Жолдауында көрсеткен басым бағыттарды басшылыққа алып, жұмыла жұмыс жасауымыз қажет деп ойлаймын. Берікбай Елтайұлы МИХЕЕВ, Шымкент қаласының № 83 жалпы орта мектеп директоры.
¦ÄIËÅÒ
РУХАНИЯТ
(Жалғасы. Басы өткен сандарда). Қараңғы түсе қыз жеңгелері қалыңдық пен күйеу жігіттің əңгімелесіп, сырласып, бір-біріне үйренісіп жақындай түсуі үшін оларды оңаша отауда кездестіреді. Жеңгелері қыздың алақанына жібек орамал жабады. Содан кейін ғана жігітке қалыңдық қолын ұстауға рұқсат етеді. Жігіт қыздың қолын ұстатқаны үшін жеңгелеріне сый ұсынады. Ал бойжеткен болса, жарының қолын алғаш рет ұстап, оның алақан жылуын сезгенде жүрегі лүпілдеп, бейкүнə жүзі алаулап, қайталанбайтын, ұмытылмайтын кезеңді басынан кешеді. Содан былайғы жерде ол қыз бөтен жігітке қолын ұстатпайды. Жаннан таралатын алақан жылуын болашақ жарына арнайды, сөйтіп, ұятын сақтайды. Жігіт алдағы күнде өзіне өмірсерік болатын қалыңдығы екеуінің жүрек діріліне дəнекер болған жібек орамалды жəдігер етіп алады. Күйеу жігіт ұрын келген соң қайын ата ауылына тойға дейін келіп-кетіп жүруіне болады, – дейді шешем асықпай сіңіріп сөйлейтін əдетімен. – Апа-ау, оның бəрі ескілік, жабайылық қой, – деп білгішсінемін жайыма қарап отырмай. – Тəйт ары! Ата-бабаңның салған жолына тіл тигізіп, күпірлік жасама! Халық салтдəстүрімен, əдет-ғұрпымен ғұмырлы. Өткенді білу – парыз. Өткенді білгендер өседі, өткенін ұмытқандар өшеді. Өзінікін бағаламағанның ақыр түбі өзегіне құрт түседі, бармағы шайнаулы кетеді. Салттың бəріне ақикөз болып жиренсе, дəстүрдің бəріне топырақ шашса, елдігінен айырылады. Дəстүрден айырылған халық шөре-шөре, тоз-тозы шығып кетпей ме?! Халық деген – інжу-маржаны көп дария, құдай сол қазынасынан айырмасын. Ал, сен қыз, өз ұлтыңның барын ардақтамай, салт-дəстүрді тəрк етсең, ата-бабаңның киесі ұрады... – Ой, ой, апа, мен əншейін заман басқа дегенім ғой, – деймін. Құдайға күнəһар, аруаққа шет болғандай, денем түршігіп, кəдімгідей қорқып қаламын. – Е-е-е, замандарың басқа екені рас. Мына жалған дүниеде өтпейтін не бар дейсің?! Көне шөптің орнын көк басады, кəрінің орнын жас басады. Бірінсіз-бірі болмайды, көне шөп – көк шөпке, кəрі жасқа нəр береді. Сөйтіп, тіршілік жалғаса береді, алдыңғыны кейінгі қайталайды. Өмір озады, заман өзгереді. Заманды жасайтын да, өзгертетін де – адамзат. Алланың жаратқанының бəрі қаз-қалпында. Ай мен Күн орнында, аспан мен жер орнында. Көктем келеді, жаз шығады, күз болады, қыс түседі. Бағыт-бағдарынан таймай, рет-ретімен өз міндеттерін атқарып жатыр. Өзгеріп, мың құбылып, қитұрқыланып тұратын, болған сайын тобасын ұмытатын пенделердің ниет-пиғылы, содан туындайтын іс-əрекеті... – деп құлашты кеңге сермеп, сөз сілемін ұзаққа əкетіп барады. Мен əдейі бастапқы əңгімеге қайтармалап: – Апа, əлгі «қолұстатар» бітіп қалды ма? – деймін. – Е-е, сендер не десеңдер де, қалай сынасаңдар да, біз басымыздан өткізген «қолұстатар» талғамы берік, тілегі тұнық, тəрбиесі мол əдемі ғұрып еді-ау, шіркін! Қыз деген əр еркекке қолын ұстата берсе, алақанның қытығы кетеді. Қытығы деген – ұяты. Ұят кетсе, қыз қасиетін сақтау сезімі сұйылады. Қолын жігіттерге қымсынбай жиі ұстатуға дəніккен бойжеткенде қызға тəн нəзіктік, пəктік, сыпайылық жұтайды. Қылықтары дарақыланып, жүрісінен жаңылады. Оның жүрісін бір күн ши жасырар, бір күн туырлық жасырар. Бірақ «көп жүрген жылан да аяғын көрсетіп алады» дегендей, ойнақтап жүріп от басып, өкінішке ұрынады. Құдайым сондайдан сақтасын де! Аяқты шалыс бассаң қасың түгілі, досың да табалайды. Пенделер қашан да жамандыққа оңай табыла кетеді, – деп сөзін бір қайырып, «осы бірдеңе ұғып отыр ма?» дегендей, маған барлай қарайды. Екі құлағым қалқиып, ынтамен тыңдап отырғанымды көрген соң, əңгімесін ары қарай тағы өрлетіп əкетеді. – Қыз бала əдептіліктің ауылынан аттамай, «ар», «намыс» дейтін ұлы ұғымдарды жүрегімен түсініп, ұятына қылау түсірмесе, барған жерінде басы сыйлы, жүзі жарқын, маңдайы ашық болады. Біле білсең, қыздың намысы – елдің намысы. Ұлттың намысы. Қыздарына үлгі-өнеге көрсете алмаған елдің іргесінен ырыс кетеді, толысы төгіліп, тұнығы лайланады, ұрпағы жидіп-жүнжиді. Бұрындары бір қыздың намысы үшін бір рулы ел атқа қонған дүбірлі кезеңдер өткен. Қыздың намысын ер-азаматтың қорғауы – парыз. Өзінің анасын – ана, өзінің қарындасын қарындас көріп, басқаның анасын, апақарындасын əншейін ұрғашы санайтын санасыз бөріктілер бар. Ананы ардақтаған, қызды қадірлеген еркек заты ғана азамат атына лайық. Əйтпесе шалбарды кім кимейді дейсің?! Жылан да, ара да гүлдің нəрін сорады. Бірақ біреуі – бал, біреуі у жасайды. Еркек атын иемденіп жүрген бəтуасыз бен ер-азамат осыған ұқсас, – деп сəл тыныстады да, сөз ұршығын қайтадан иіріп əкетті. – Қазақ қазақ болғалы қыз сыйлаған, қызын алқалаған текті халық еді. Сандығында кілті жоқ жомарт қазақ сол жомарттығын алдымен қызына жасаған. «Ұл – түтін, қыз – күтім» деп қызға жақсыны кигізіп, дəмдіні жегізіп, жорғаны мінгізген. Үйдің оң жақ төріне отырғызған. Тұрмысқа шықпаған қызды «оң жақтағы қыз» дейтіні сондықтан. «Ұрыс-керіс естіген қыздың мінезінің мəні болмайды» деп қыз көзінше өрескел, бейпіл сөз сөйлемеген, анайы қылық көрсетпеген. «Бақыты байланады, жолы кесіледі» деп қызға қол көтермеген. Оны айтасың, отырған қыздың аяғынан аттамаған. Мұны кесір деп түсіндірген. Өйткені еркектің де, əйелдің де тарайтын түбі – қыз. Адамзаттың ұлы анасы, ортақ анасы – Хауа ана да қыз болған. Бүгінгі қыз – ертең бір əулеттің оң жағын қызартып отау тігетін келіні. Желегі желбіреген сол келін өмірге ұрпақ əкеліп, ақ жаулықты ана атанады. Ал аналар – елдің тəрбиешісі, ұлттың беломыртқасы, берекенің бесігі. Іргетасы мықты соғылған үйдің ұзаққа шыдайтыны секілді, жақсы тəрбиенің қаймағын қалқып ішкен қыздан көргенді келін, білікті ана шығады. Əйел-аналар өнегелі болса, елдің көсегесі көгеріп, керегесі кең жайылады. Төрт қанаты түгел, отының басы бүтін болады. Парасатты ананың тіккен шыбығынан бəйтерек өсіп, арғы ұрпағына саясын түсіреді. Осының бəрін терең ойлап, алыстан зерделеген бабаларымыз «қызға қырық үйден тыю, қала берді қара күңнен тыю» деген екен. Сөйтіп, қыздың тəлім-тəрбиесіне ерекше мəн беріп,
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
Зейнеп АХМЕТОВА
Ананы ардақтаған, қызды қадірлеген еркек заты ғана азамат атына лайық құндылықтарын жойып, барлығын бір қапқа салып, бір қолға ұстатуға күш салғаны еді. Айдап өргізіп, иіріп жусату мақсаты түпкілікті болмағанымен белгілі дəрежеде іске асты да. Кеңес өкіметінің құрамындағы əр ұлт əр деңгейде ата-бабасының салып кеткен өнеге жолынан жаңылды. Өзіне ғана тəн ұлттық қасиеттері əлсіреді. Соның нəтижесінде ұрпақ тəрбиесіндегі дəстүр жалғастығы бұзылды. Ұл мен қыздың арасындағы құдай жаратқан табиғи ерекшеліктеріне қарай, өмір-тіршіліктегі міндетпарызына қарай тəлім-тəрбиенің өзгешеліктері мен əдіс-тəсілдері ескерусіз, тіпті əдейі сырылып тасталды. Жайшылықта елеусіз көрінетін бір ғана мысалға зер салыңызшы. Кішкентай бүлдіршін аяғын басып, қасық ұстауға жараған соң, балабақшаға барады. Бақшада ұлы қайсы, қызы қайсы, бір бөлмеде ұйықтайды, бірге өреді. Бір жерде шешінеді, бір жерде киінеді. Еш нəрсе жасырын емес. Күні бойы бірге ойнайды, қол ұстасып та, құшақтасып та бірге жүреді. Баланың аты – бала, ұл мен қыз
болмаса, мен таңғалмаймын. Оқыс бұрылыс, шалт қимыл, шорт кесу – ата мінезінің бір қыры. «Қазақтың қара өлеңі құдіретім, Онда бір сұмдық сыр бар естілмеген», – деп ақиық ақын Мұқағали ардақтаған қара өлеңді ата да қастерлейтін. Əр кез əңгіме айтқанда сөз арасында ұтымды келтіріп, қисынымен қосып отырады. Өзі де қара өлең үлгісімен табан астында өлең шығара салады. Шамасы, жас кезінде жұптасып өлең айтқан айтыстарға түскен болуы керек. Атаға көже құйған кесені ұсынып тұрып: – Ата, өзіңіз тойдағы айтыстарда өлең айттыңыз ба? – деп қойып қалдым. Ойымда тұрған сұрақ дыбысталып, ауыздан шығып кетті. «Тым болмаса, сусынын ішкен соң сұрау керек еді-ау» деп іштей өкіндім. Тегінде, алдымен бүлдіріп, содан кейін өкінетін жетіскен əдет емес. – Жоқ, – деді ата. – Ондай өнер маған жұқпады. Бірақ жəкем, əкемді айтам, жас кезінде тойларда суырып салып айтыса береді екен. Ал Момынқұл көкем той-жиыннан
Áàáàëàð àìàíàòû салмақты міндет жүктеген. Қызды тыйып ұстау – тірсектен қағып, еңсесін езу емес, қырық үйден, тіпті қара күңнен де бір абзал өнеге үйреніп, ұлағатты сөз естіп, оңды талғам көрсін дегені. Қыз баланың ақылды да инабатты, өнерлі де өнегелі болып толысуына ата-анамен бірге ағайын-туған, ауыл-аймағы да жауапты екенін айтады. Қызды тектеп ұстауды меңзейді. Тыю деген, міне, осылардан құралады. Оң жақтағы кезде жүз жігіттің арманы болса да, қызға бір азаматтың адал жан жары болу – парыз. Қай ата-ана осыны қаламайды дейсің?! Соған тер төгіп жүрміз ғой, – деп маған тіктеле қарап қояды да жəне сөйлейді. – Атам қазақ «астың дəмін кіргізер тұздан айналайын, елдің дəмін кіргізер қыздан айналайын» депті. Сөйтіп, айналып-толғанып аспандатқанда «ескілік», «жабайылық», «заманым басқа» деп ата-баба жолынан ауытқысын, басқа ниетке ауыссын деген жоқ сендерді. Білгішсініп, жаңашыл болып жарбаңдап, мұрыныңды шүйіргенше, ілгеріде өткен аналарымыздан мұра болып қалған жөн-жоба, үлгі-өнегенің сүрлеуін жоғалтпай, көкейге қонақтатпайсың ба? Сол бұрынғы аналардың сарқытын ішкен мына біздің білгенімізді санаңа сіңірсең, басың есікте қалмас, – деп анам сөзін түйіндейді. «Ойды ой оятады, сөзден сөз шығады» деген – осы. Атаның қыз бен жігіттің сəлем жосығы туралы айтқаны анам Мəликенің маған шертетін сан алуан əңгімелерінің бір ғана үзігін есіме осылай түсіріп еді. ...Қазір ойлап отырсам, анам марқұм уақыттан озып сөйлеген екен-ау! Тексіздікке, ұлтсыздыққа ұрынбасын деп, ар-ұят, намыс дейтін қасиетті ұғымдарды халықтың тілімен, ұлттық нақышпен құлағыма құя беріпті, құя беріпті. Кезегі келгенде өзінен кейінгілерге жеткізсін, ұқтырып сақтандырсын деген өсиеті ме екен жарықтықтың... Бірақ басқаға ақыл-өнеге айтатындай қайбір тұлға едім?! Алда-жалда білгенімді айта қалсам... «Сіздің заман өткен, бұл – жаңа ғасыр» десе, не уəж айтпақпын?! Сонау бір кезде біз де «заман басқа» деген жоқпыз ба?! Иə, заман өзгерген. ХХІ ғасырға кіріп отырған мына дəуірді менің тұлымшағым желбіреп анамның əңгімесін тыңдайтын жеткіншек шағыммен де, атаның тəлімді сөзін естіген келіншек кезіммен де салыстыруға келмейді. Ояу отырып түс көргендей есеңгірететін ұшантеңіз өзгерістердің толқынында қалдық. «Саптаяққа ас құйып, сабына қарауыл қойған» шектеулі, тежеулі бодандық дəуір келмеске кеткен. Азат елде өмір сүріп жатқанымызға Аллаға мың мəртебе шүкіршілік етеміз. Есесіне, бостандық, еркіндік ернеуінен асып-төгіліп, оны қалай меңгеріп, қалай жұмсауды білмей, жаһандану деп жанұшырып жатқан заман. Бай мен кедейдің арасы аз уақыттың ішінде-ақ алшақтап, қарапайым халық өзінше жанбағыстың жарапазанына түсіп кеткен заман. Күштінің аты диірмен тартып, жалғыз-жарымның шаңы да шықпай қалған. Осылай біреулері баюды, біреулері қарын тоя тамақ жеуді мақсат етіп қалған қым-қуыт кезеңде қыз бен жігіттің қалай сəлемдесуі туралы «болымсызды» сөз етудің өзі күлкілі көрінер. Қыздар мен жігіттер бұл жағын бізсіз-ақ қатырып қойған. Олар кез келген ортада қолдаспақ түгілі құшақтасып та, сүйісіп те амандаса береді. Жаһанданып жатқан жастарымыз жаңа мəдениетке көзімізді үйретті. Ешкім таңғалмайтын, ешкім сөкет көрмейтін дағдылы көрініске айналған. Неменеге болсын көз үйренбесін, көз үйренген соң ерен етпей, етің өліп, сүйегіңе сіңіп кетеді. Ал сүйекке сіңген дертті кетіру оңай емес. Рас, кейде үлкен кісілер: «Апыр-ай, мына жастар не болып барады? Ұлда – ұят, қызда əдеп жоқ. Жұрттан именіп, қымсынуды білмейді. Ұлттық қасиеттен жұрдай болып айырылған», – деп бастарын шайқап, налып жатады. Көзге тікендей қадалған талғамсыздықты көрген соң, қынжылмай қайтеді?! Алайда себебін сараламай, салдарына ренжіп жүрміз бе деймін. Сол жастар аспаннан түскен жоқ, басқа қоғамнан келген жоқ, қазақтың жерінде, қазақ отбасында туып-өскендер. Оларды сөгіп, айыптаудан бұрын аяуымыз керек шығар. Өйткені жастарды былай қойғанда, солардың елуді еңсеріп, алпысты алқымдаған əке-шешелері мен жетпістің желкесіне, сексеннің сеңгіріне шыққан ата-əжелері кешегі жалпыға ортақ кеңестік идеологиямен тəрбиеленгендер ғой. Ұлттық салт-дəстүр, əдет-ғұрып, ұлттық танымнаным, ұлттық ұждан дегендерден ерікті-еріксіз түрде аулақтап қалғандар. Тойларда «бата беріңіз» десе, «мен райкомда істегенде...» деп бата мен тосты ажырата алмай мəңгіретіндер, «той бастаңыз» десе, «Подмосковные вечера» деп аңырайтындар, «немерем нағыз ағылшын» деп мақтанатындар бұл күнде жетерлік. Осының бəрі – кешегі өткен қоғамдық құрылыстың, сыңаржақ саясатының бүгінгі жемісі. Кеңес өкіметінің үлкен бір қателігі – əр алуан ұлттардың өзіне тəн тілін, ділін, ұлттық
əлденеге келіспей, бір-біріне тіл тигізіп, ұрысып та қалады. Одан да арырақ кетіп, жұдырықтасып, төбелесетін де кездері бар. Аражік жоқ. Ұлға – қыз, қызға ұл жағаласып, қарымтасын қайтарып жатады. Əлгі үлкендер айтатын «именудің» балапан қанаты қайырылып, «теңдіктің» дəмін ерте татып өседі. Енді осы жерден ұлттық тəрбиенің қандай үлгісін көріп тұрсыз? Иісі де жоқ. Ал біз «ұлдар неге өрескел, қыздар неге əдепсіз» деп ренжиміз. Тары егіп, бидай орғымыз келеді. «Ер мен əйелдің айырмашылығы жоқ жерде дүниенің шырқы бұзылады» деген екен қытайдың ұлы ойшыл ғұламасы Сыма Сян. Қазір, құдайға шүкір, қазақша балабақша да, қазақша мектептер де күн өткен сайын көбейіп келеді. Алайда, өкініштісі сол, шынайы түрдегі ұлттық бақша да, мектеп те жоқ. Яғни ұлттық тəлім-тəрбие, үлгі-өнеге ошағын қалыптастыру əлі еленбей, халық педагогикасына мəн берілмей, баяғы сартап болған көпке ортақ ескі кеңестік жолдан тастабандап айырылмай келеміз. Өткенге – салауат, «сүйек аман болса, ет жетілер» дейік, бірақ ендігіміз не? Бұрын орыс бола алмай қара тер болушы едік, енді ағылшын боламыз деп далбаңдап жатырмыз. Оның үстіне «еуромодель» деген тағы қосылды. Сонда қазақ қайда қалды? Онсыз да ат төбеліндей аз халықпыз ғой. Қазақтың болашағы үшін, ұлт ретінде тұтастығымызды сақтау үшін жас ұрпаққа арналған салауатты да сауатты ұлттық бағдарламаның қажеттілігі күн тəртібіне қойылатын уақыт əлдеқашан жеткен. Амал қанша, құзырлы мекемелер немқұрайдылық пен бодандық психологиядан ажырай алмай отыр. * * * Ата көңілі күйіне келіп, өз қалауымен əңгіме айтқанда кімді болсын бірден баурап алады. Əсіресе алдында отырған адам сөз тыңдауға ынталы болса, тіпті арқаланып, тау суындай тасынып ағыла береді. Нүкте, үтірсіз зырылдатады екен деп ойлап қалмаңыз. Ата əрбір сөзді мағынасына қарай айтылу əуенімен, ырғағымен, бірде қалықтатып, бірде асқақтатып, бірде баяулатып, үйіріп əкетеді. Оған сөзге қарай құбылған бет-əлпеттің қимылқозғалысын қосыңыз. Ата егер актерлік өнерді таңдаған болса, сахнаның қайталанбас хас шебері болар еді. Əйтеуір, шабыттанып сөйлегенде тыңдаушысы арбалады да қалады. Төңірегін тарс ұмытып, тыңдай береді. Жалықпайды. Бүгінгі əңгімесі де дестеленіп, төгіліп басталды. – Қазақ халқы аңғарлы ойын ақаусыз жеткізетін, аз сөзбен жойқын ой айтып, пернелеп те, термелеп те сөйлеген тілге шешен халық еді. «Түйе мінген қазақ төрт ауыз өлең біледі» демекші, қазақ сөздің мəнін бағалаған, сөздің иесіне емес, жүйесіне жығылған, сөзге тоқтаған ел. Ата-бабаларымыз шеннен шешендікті жоғары мəртебелеп, тұғырын биік көтерген. «Өнер алды – қызыл тіл» деп тіл шеберлігін өнердің көшбасына қойған. Бұрынды-соңды дəуірімізде небір от ауызды, орақ тілді қара қылды қақ жарған шешендер мен шашасына шаң жұқпаған, көмейінен жел есіп тұрғандай аңқылдаған жыраулар өткен. Жез таңдай, қаусырма жақ ақындар мен алысқа талмай шабатын нағыз талыс танау, тас өкпе тұлпардай таңды-таңға асырып сөз маржанын төккен жыршылар өткен. Мұның бəріне тарих куə. Сол майталман марқасқалардан бізге жеткен мұра куə. Алайда олардың ешқайсысы қауым алдында сəлемсіз сөз бастамаған. Алысқа бармай-ақ қарапайым бір мысал келтірейін. Аман-сау бармысыздар, ағаларым, Қайырған ақ жібекпен жағаларың. Сіздерге сəлем беріп, сөз бастасам, Тілімді жаңылдырмас бабаларым, – деп той-томалақтарда екі-екіден жұптасып отырып, қара өлеңмен сайысқа түсетін айтыстарда алдымен үлкендерге, жалпы, көпшілікке амандасып алып, содан кейін ғана айтысты желісімен жалғастыратын. Осы бір шумақ жай өлеңнің өзінде қаншама тектілік, ізет-құрмет жатыр. Ал егер айтысушы жұптың бір жағы аңғалдықпен сəлемсіз сөз бастаса, қарсы жақтың қармағына оңай ілінетін. Əріптес, алдыменен аманбысың? Білмеген аман жайын жаманбысың. Саңлақтың топтан озар бірі десем, Қатарға жете алмайтын шабанбысың, – деп сөзбен шалып, ə дегеннен қарсыласын сынға алып, екпін басып, бір шумақпен-ақ бетін қайтарып тастаған. Айтыс басталмай жатып соққы жеп, арыны қайтқан ақынды ары қарай тықсыру қиынға түспейтін. Қай кезде болсын сөздің басын сəлемнен бастау – адамның өзін де, өзгені де сыйлағаны. Сəлемдесу адамдарды бір-біріне ізетті етіп, өзара жақындас-тыра түседі. Сəлем парызын елемеген есердің жолы болып, басы сыйлана қоюы екіталай. Маған ашыған көже əкелші, – деді ата. Бір екпін, бір мазмұнмен айтылып жатқан əңгіменің ашымалға барып тірелгеніне өзге
қалмайтын сауықшыл сері еді. Қалпағын қырлап киіп, қыз-келіншектермен қырғын айтысатын көмекейі көсілген өлеңші болатын. Əпкелерім Үбиян мен Əлиман кермаралдай керіліп, талай тойлардың сəні болып, айтыста өлең айтқан. Олар мұндаға дейін қара өлеңді қиыстырып аңырата беретін. Ұмытпасам, менің архивімде Əлиманның аузынан жазып алған біраз өлеңдер болуы керек, – деп кеседегі қалған сусынын ішуге кірісті. Араға көп уақыт салмай, əңгіме желісін тағы ұлатты. – Қара өлеңмен айтысу алыстан ат арылтып əдейі іздеп барып, бірге бір сайысқа түсетін атақты ақындардың дүбірлі айтыстарынан басқаша. Жеке ақындардың айтыстарын ешкім еншілеп, өзіне меншіктей алмайды. «Біржан мен Сараның айтысы», «Жамбыл мен Құлмамбеттің айтысы» деп авторларының атыжөнімен, айтыстың шығу тарихымен қоса айтылады. Солай сақталады. Ал қара өлең – нағыз халықтық өнер. Той-думанның қызығы үшін, тойдың салтанатын асыру үшін, көңілді көтеріп желпіндіру үшін айтылатын жалпыға ортақ өнер. Мұндай айтыстарға шешен өлеңшілерді былай қойғанда, тілінің ебі бар, өлең сайлауға қауқары жететін, бір сыдырғы дауысы барлар өз қатарларымен айтыса беретін. Ондайлар қазақтың кез келген ауылында көптеп кездесетін. Халықтық дегенімнің тағы бір себебі – айтыста туған терең ойлы, ұшқыр тілді, көрнекті шумақтар, етек-жеңі ершімді сөздер алғашында «пəленшенің айтқаны», «түгеншенің ұйқасы» деп иесінің атымен қоса аталғанымен, ауызданауызға көшіп тарала келе шығарушының аты ұмытылып, өлеңнің көпке тəн болып қалатындығында. Өлең егесінің тез ұмытылатыны неге десең, үлкенді-кішілі той-томалақтардың барлығы айтыс-думансыз өтпейтін. Əр той сайын əркім əдемі ұйқас, жаңа шумақтар шығарады. Өнегелі де үлгілі, тəрбиелік мəн-мағыналы, өткір əзілге құрылған ұтымды сөздер ғана есте қалып, толып жатқан айтушылардың есімдері ұмытылады. Мысалы, «ойланбайтын кісіде ақыл болмас, ақылсыздың еш сөзі мақұл болмас» деген сөздің мақалдан қай жері олқы соғып тұр?! Осыны халық жабылып шығарған жоқ, бір адам айтты ғой. Бірақ қазір қара өлеңнің иесі – халық. Халықтың қазынасына, əдеби мұрасына баяғыда айналған, – деп ата бөгелді. «Ы-ы-ым...» деп əлдене ойына түскендей сəл үнсіз отырды да: – Əй, балам, қара өлең жайлы əңгіме өзінен-өзі қозғалып кетті. «Осыны айт...» деп біреу белгі беріп жатқандай. Меніңше, айтуға тұратын əңгіме бұл. Олай болса, мен саған жұптасып айтысудың не екенін түсіндірейін, – деді. – Қазақтар үлкен тойларын жер аяғы кеңіп, жадырап жаз шыққанда, ел жайлауға қонған кезге ыңғайлайтын. Əсілі, қазақтың тойларының бар қызығы – ашық аспан астында өтетін. Айтайық, қыз ұзату тойында қонақтарға табақ тартылып, қымыз бен шай ішіліп, ақсақалдар дастарқанға бата берген соң тойбастар айтылады. Жігіттер қалыңдық отырған отаудың жабығын түріп жіберіп, ат үстінде аңыратып той бастайды. Əркім өз ойынан шығарып айтқандықтан тойбастар өлеңінің үлгілері көп. Мысалы: Жібек шашбау артына бос тастаған, Ұсынады бойжеткен шай тостаған. Той бастаған жай өлең айту емес, Бұл да өнеге артқыға ой тастаған, – деп ары қарай «қызыл ала төселген сырмағыңыз, құтты болсын шымылдық құрғаныңыз...» деген секілді құттықтауын айтып, қызға бақыт тілейді, жаңа өміріне сəттілік бағыштайды. Қыздар да бір-екі ауыз лебіз білдіріп, «тоғыз» береді. «Тоғыз» деген – орамалға түйілген тақия, жібек белбеу, кестелі беторамал, сақина, жүзік, білезік, сөлкебай секілді көлемі шағын бұйымдар. Тойбастар айтылып біткен соң ғана көкпар беріледі. Бəйге, қыз қуу, аударыспақ, күрес, жамбы ату деген сияқты тойдың нағыз қызық-думаны енді басталады. Тойдың осы тектес күндізгі ойын-тамашасы тарқаған соң, кешкіге дейін біраз дамыл болады. Тіршіліктынысы төрт түлікпен байланысты қазақ елі той кезінде де малының қамын ұмытпайды. Қойын қоралап, биесін ағытып, сиырын сауып дегендей, шаруаларын жайғастырған соң, кешкі сауыққа тағы жиналады. Қаз-қатар тізілген киіз үйлердің іргесі түріледі. Мұндай тойға арнап тіккен үйден кереге ішінен ұсталатын шиді алып тастайды. Кереге көздері ашық болуы керек. Үйдің ішісыртына алаша, текемет, сырмақтар төселеді. Қыз-келіншектер үйдің ішінде отырады да, керегенің ар жағынан олардың тұсына еразаматтар жайғасады. Ер мен əйел жұптасып төртеу болып айтысады. Жас ерекшелігіне, дауыстарының үйлесім сəйкестігіне қарай, екі қыз не екі келіншек немесе бір қыз, бір келіншек жұп болады. Екі жігіт – өзінше бір жұп. Жұптың бірі жетекші айтыскер де, екінші сыңары оған ілесіп, сүйемелдеп отырады. Айта кететін бір
№44 (203) 05.12.2014 жыл
5
жайт, айтысқа тек жастар ғана емес, өз тұрғыластарымен кекселер де емін-еркін сөз қағыстырып, айтыса беретін. Бұлжымайтын тəртіп бойынша айтысты ерлер жағы бастайды. Өлеңмен амандасып-есендесіп, айтысуға рұқсат сұрап, өтініш-тілек айтады. Қызкеліншектер жұбы жігіттер өлең бастаған екен деп, бірден елпілдей қоймайды. Біраз бəлсініп, қадірін білдіріп тəкаппарланады. Жігіттер сабыр сақтап, ізет-құрметпен «текті атаның баласы едің...» деп, «аққудың көгілдіріндей көріктісің» деп қара өлеңнің қаймағын сыпырып, қалай да айтысуға табандылық танытады. Ожарланып сөз бастаған жігіттермен қыз-келіншектер мүлде айтыспай қоятын да жайы бар. Айтысқа кіріспес бұрын қатаң ескерілетін бір қағида – айтысушы жұптар бір-бірімен аталас, сүйегі жақын туыстық қатынастары болмауы керек. Бұған ешқашан жол берілмеген. Қазақ ұғымында қарындасымен, келінімен немесе аға-інісімен айтысыпты деген сөз жоқ. Мың да бір білместікпен абайсызда ондай бір жағдай ұшыраса қалса, ол – өте ұят, тіпті сүйекке таңба саналған. Жалпы, жеті атаға толмағандарға айтысуға жол жоқ. Сонымен, айтыс басталды дейік. Түнгі тойдың айтысы барысында не айтылмайды дейсің?! Амандық-саулықтан бастау алып, ары қарай əдемі əзіл-оспақ та, сынасып қағысу да, тіпті ащы əжуаға дейін кетіп қалуы мүмкін. Əрине, айтыстың дені осындай жел сөзге, жадағай тұжырымдарға құрылған екен десең, қателесесің. Қара өлеңде өмір-тіршіліктің мəнмағынасы, əлем жаратылысы, адамдық міндетпарыздар, əдет-ғұрып, салт-дəстүр, табиғат тылсымдары, сүйіспеншілік, қысқасы, қозғалмайтын тақырып жоқ. Ол енді айтушылардың өресіне, қарым-қабілет алымына байланысты болған. Айтысқа түспеген былайғы жұрт, əсіресе үлкендер жағы қайсы топтың айтысы қызықты, кімдердің айтысы шебер деп, аралап тыңдайды. Əр жұптың өз тыңдаушысы, қолпаштап отыратын өз жанкүйерлері болады. Түнгі той таң ағарып атқанша үзілмейді. Адам түгілі қой маңырамай, жылқы кісінемей өнер сиқырына еніп кеткендей, жаздың тұнық аспанын əн кернеп жатады, – деп ата сөзін доғарып, темекісіне қол созды. Бағанадан бері əңгіме қызығына түсіп, шылымы шектеліп отыр еді... – Кейін заман өзгерді, – деді ата біраздан соң. – Қоғамдық құрылыстың ағымы жаңа арнаға бет алды. Жаңаның бəрін жақсы деп ұғу – түбірімен қате түсінік. Кез келген жаңа құрылым өзін тұрақтандырып, үстемдігін орнату үшін байырғыны талдап-талғамай, байыбына бармай, қирата келеді. Егер сол қираулар бір халықтың ата-бабасынан бері келе жатқан ұлттық мұраларына бағытталса, қиянаттың ең зоры да, сұмдығы да сол болғаны. Төңкерістен соң қазақтың да ежелгі тіршілік салттары, үрдістері еріксіз бұзылды, өзгеріске түсті. Оның жақсы тұсы да, кереғар жағы да жетерлік еді. Соған орай адамның сана-сезімі, ұғым-түсінігі басқа қалыпқа бейімделе бастады. Бұрын болмаған көзқарастар бой көтерді. Ұлттық болмыс, ұлттық қадір-қасиет өзге бағытқа бұрылды. Əрине, мұның бəрі лезде бірден болған жоқ. «Тасын ала берсең, тау да таусылады» дегендей, шетінен мүжіле берді. Əйтсе де, тамыры тереңде жатқан халықтың зердесін біржола құрдымға жібере алмады. Құдайға шүкір, небір қасіретті басынан өткізіп, сіңірі созылса да, тамыры үзілмей, шамашарқынша қазақ елі өсіп-өніп тіршілік етіп жатыр. Сол халықтың жадында қара өлең үлгісі əлі сақталып келеді. Рас, қара өлеңнің мəнмағынасы өзгеріп, кейін қосылғандары толып жатыр. Мысалы, «колхозымда мін бар ма, коллективсіз күн бар ма...» немесе «грузинский шайың құрсын, араққұмар байың құрсын» деп əндететін болды, – деп ата өз сөзін өзі мазақтағандай кекесінмен мырс етті. Шынымды айтсам, əлгі қызық шумақтарға күлуге шақ қалып едім, атаның райын байқай қойып, өзімді тежедім. – Жуалы өңіріндегі кейінгі өлеңшілердің бірегейі менің досым Еркінбек еді. Күні бүгінге дейін «Еркінбектің салған əні» деп көнекөздер есіне алады. Еркінбек Сауранбеков, Сағындық Құрманбеков үшеуміздің достығымыз туралы саған бұрын да талай əңгіме айтқанмын. Ерекең марқұм сұңғақ бойлы, ақ құбаша келбеті келіскен жігіттің төресі еді-ау! Жас кезінде өлең айтқанда, ой бозым-ай, түйдек-түйдегімен төгетін. Өмірінің соңына дейін туған жері Жуалыда партия, совет жұмыстарын атқарды. Өз сөзімен айтсам, «ауылдың атқамінері» қызметін абыроймен істеп, арына көлеңке түсірмей өмірден өтті. Мына Тельман əкесіне қатты ұқсайды, мінезі де аумайды. Ерекең сияқты сырбаз да кербез болып өсті. Өлеңшілдігін білмеймін, бірақ бұл да əке жолымен партия қызметінде жүр. Оның жасында Қазақстан астанасы – Алматы қаласының идеологиясын басқару оңай шаруа емес, – деп сөзін бір қайырды да, үн-түнсіз біраз отырды. – Қара өлеңге байланысты өзегімді өртейтін бір өкініш – халқымыздың осы бір ғажайып мұрасының жиналмай, жүйеленіп зерттелмей, шашыранды күйі қалып бара жатқаны. Қарттар өмірден өткен сайын, алдыңғы буынның қатары сиреген сайын қара өлең үлгілері де селдіреп кетер ме екен деп қауіптенем. Өкінішке қарай, жастар бұл өнерден құралақан қалған. Өйткені той-жиында дайын музыкаға билеп, композиторлардың дайын əнін айтуға үйренген, – деп ата əңгімесін тоқтатты. ...Арада жылдар өтті. Ата өмірден өткен соң өзіме аманат етіп қалдырған жазбаларын қарағанымда баяғы өзі айтқан Əлиман апаның өлеңдерін кездестірдім. «Бегімшенің айтқандары» деп Əлиман апаның үлкен қызынан жазып алған өлеңдер де біршама екен. Басқа да жеке-жеке қара өлең шумақтары əртүрлі дəптер беттерінен жиі ұшырасты. Кейін 1989 жылы «Жазушы» баспасынан «Қара өлең» деген қомақты кітап жарық көрді. Ауыз əдебиетінің төлбасы, халықпен бірге замандардан өтіп келе жатқан рухани байлығымыз қара өлең үлгілерінің топтамасы екен. Қара өлеңдерді ел ішінен жинап, саралап, əдемі түсініктеме жазған қазақтың белгілі ақыны Оразақын Асқар еді. Əттең-ай! Атам бұл кітапты көрсе, келер ұрпақ үшін баға жетпес іс тындырған ақынға алғысын айтып, батасын берер еді... Кім білсін, бір өкінішінің орыны толғанын рухы біліп, ақынды желеп-жебеп жүр ме екен?! (Жалғасы бар).
ЕСКЕ АЛУ
¦ÄIËÅÒ
Асылдың сынығындай абзал жан артында ұрпақ №44 (203) есінен шығармайтындай өнегелі істер қалдырыпды 05.12.2014 жыл
САНАЛЫ ӨМІРІН ЕЛГЕ ҚЫЗМЕТ ЕТУГЕ АРНАҒАН
6
немесе ӘМІРХАН БАЙЖАНОВТЫ ЕСКЕ АЛУ Əмірхан Байжанов 1946 жылы 10 мамыр күні Оңтүстік Қазақстан облысы, Отырар ауданының «Арыс» кеңшарында дүние есігін ашқан. Балалық шағы кіндік қаны тамған ауылында өтті. Тұстастарымен тайқұлындай тебісіп, балалық шақтың бал дəуренін бірге кешіп жүріп, «Темір» қой зауытындағы Абай атындағы сегіз жылдық орысша мектепті бітіреді. Ал 9-сыныптан бастап Арыс қаласындағы Ш.Уалиханов атындағы орта мектепте оқып, оны 1965 жылы ойдағыдай аяқтап шығады. Сосын арман қуып, білім іздеп Қызылорда қаласына аттанып, сондағы Н.В.Гоголь атындағы мемлекеттік институтының физика-математика факультетін мұғалім мамандығы бойынша тəмамдайды. Жоғарғы оқу орнын бітіріп келген жас маман еңбек жолын мектепте бастайды. Ол жастайынан дене тəрбиесімен шұғылданып, спортпен дендеп айналысқан. Əсіресе еркін күрестен, самбодан жауырыны жер иіскемеген жігіт еді. Осы қабілеттері ескеріліп, оны Сырдария ауданының басшылығы жаңадан ашылған жасөспірімдердің спорт мектебіне директорлыққа шақырады. Дəл сол шақтан бастап Əмірхан Байжановтың өміріне өзгерістер ене бастайды. 1969 жылдан 1975 жылға дейін ол басқарған спорт мектебінің шəкірттері республикалық деңгейдегі сайыстарға қатысып, белгілі спортшыларға айналып, оның ішінде боксшылар мен
палуандар жоғары нəтиже көрсетіп, толағай табыстарға жетеді. Сөйтіп Сырдария ауданының атағын аспандатып, облыс беделін көтеріп, Əмірхан Сейітұлының да есімі республикаға танымал болады. Үлгілі, адал, өз ісінің білгірі болып саналатын адамдарды ғана ол кездері КПСС мүшелігіне қабылдайтын. Ə.Байжанов
СӨЗГЕ САРАҢ, ОЙҒА БАЙ
Əбекеңмен 1970 жылдардың екінші жартысында қызмет барысында таныстым. Əбекең ішкі істер қызметінде, мен болсам прокуратура құрылымындамын. Алғашқы кездесуде, сөзге сараң Əбекеңді: «бір бармағы бүгулі нағыз БХСС-ник» - деп те ойлап қалатынбыз. Уақыт өте, ол кісінің үнсіздігіне бірте- бірте үйрене келе, ол қасиетті «обал-сауапты» сезінетін мейрімді адамның болмысы екеніне, оның сөзі сараң болғанмен ойының кеңдігіне көзім жетті. Өмірдің əр қилы соқпақтарында, əсіресе қылмыстық ізге түсу қызметінде жүргендерге, «жеті өлшеп бір сөйлеу», яғни əр бір сөзіне абай болу абзал. Көптеген өтініш пен азғыру, қулық-сұмдығымен қатар, қызықтырушылығы аралас кезеңдерде Əбекең, қиянат жасау емес, сөзінен танғаны туралы сөз ермеген азамат еді. Қырық жыл ұзағында: «Байжанов Əмірхан асылық айтты, айтқанынан танды» - деген сөз есіткен жоқпын. Əкем ескертетін: «Жаман-жəутіктен алшақ, қасиетсізден абай бол!» - деп. Ал, Əбекең болса ар намысын жоғары ұстап, өзгенің ар-ожданын да сыйлай білген «сегіз сері» азамат еді. Аумалы – төкпелі бұл заманда, қылмыстық ізге түсу саласында, əсіресе Əбекеңнің қызметінде, етек - жеңін таза ұстау əркімнің қолынан келе бермейтін ҚАСИЕТ. Ия, Əбекеңдегі қасиеттің бір белгісі оның сөзге сараңдығында екен. Қандай да қауырт жағдай, даулы мəселе болмасын, Əбекең дауыс көтеріп қызбалыққа салынып қызыл кеңірдек болуды немесе бастықтардың ығына көніп «лəппай» - деуді жөн көрмейтін. Ақты қарасына көзін жеткізіп кəміл сенген пікірінен тайынбайтын. Қолыңнан келер-келмесі екі талай, солқылдақ не жалғасы даулы мəселе бойынша жақын-жуық қиылып өтінген кезде, үəде бермеу – нағыз қиынның қиыны. Кейбір кезде, «жоқ» - деп кесіп айта алмай, «көрейік» деген алып - қашпа сөздің соңы созылмалы əңгімеге айналып кететіні де бар. Міне, қаншама үндемес болса да, Əбекең: «жоқ, қолымнан келмейді, ондайға бара алмаймын, ренжіме!» - деп үзілді-кесілді жауап беретін. Тергеу, одан соң аудандық прокурор қызметінде жүрген кезде байқайтынмын, қызметтестерім Əбекең дайындаған іс - құжаттарына ерекше сеніммен қарайтын. 1989 жылы ішкі істер қызметіне ауысқан мен Əбекеңмен күнбе - күн ара кездесіп оның əріптестер арасында тек кəсіби емес нағыз адами абырой биігінде екеніне куə болдым. Бір мүшел кезеңде қоян - қолтық қызметтес болған кезде Əбекеңнің ісіне тиянақты, сөзіне бекем сабырлы һəм ойлы азамат ретінде танып, көптеген күрделі мəселе бойынша ол кісінің пікірін тыңдап барып шешімге келуді əдетке алатынмын. Еш уақытта өз пікірін тықпыштап өзі «дұрыс» - деген шешімге итермелемейтін Əбекең əр бір мəселенің түп тамырына дейін талдап барып дұрыс деп тапқан пікірін өзіне тəн бай қоңыр да, салмақты дауыспен асықпай отырып жеткізуге тырысатын. Облыстық Ішкі Істер Басқарма басшылығына тағайындалған кезде жеке құрам арасында, əсіресе, салмағы ауырлап кеткен басшы қызметкерлерді, дене шынықтыру шараларын жандандыру мақсатында аптасына екі рет «Динамо» спорт орталығына алып баратынмын. Жасы үлкен Əбекеңе ондай талап қойылмаса да өзіне артықшылық қаламай, «талап барлығымызға бір» - деп, едəуір жас қызметтестерден қалмай қатысып жүрді. Көзді ашып жұмғанша жыл айналыпты, ағамның дүниеден озғанына. Бірақ, «сырлы аяқ» сияқты, «сыры кеткенмен - сыны кетпеген» Əбекеңнің күлімсіреп мейір тартқан БАЙ да, ЖАНДЫ бейнесі көз алдымда. Өмірге келу хақ болса, кету де ақиқат. Ол – бұл дүниенің ащы де болса шындығы. Кезек жастарда. Құдайға шүкір, ат тұяғын тай басар. Əмірхан ағамнан қалған ұрпақ əкесінің атына кір келтірмей байрағын желбіретер дəрежеде. Алдарында оларға қырық жыл рухани азық болар əкесінің кіршіксіз аброй - атағы үлгі. Ал, соңында қалған жора-жолдастары, əріптестері , інілері Əбекеңе: «Рухың таза пейіш төрінен орын алып, иманың жолдас болсын!» - деген тілек айтамыз. Құрметпен, Қызметтесі, əріптесі, інісі Тастемір Рахимов. Қызылорда облыстық Ішкі Істер Департаментінің бұрынғы бастығы. Зейнеткер. Полиция полковнигі. Қызылорда қаласы.
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
сондай азамат еді, оны 1975 жылы партияға қабылдап, Сырдария аудандық партия комитетінің жолдамасымен Қызылорда облыстық Ішкі Істер Басқармасына қарасты, Сырдария аудандық Ішкі Істер бөлімінің социалистік меншікке қол сұғушылармен күресетін бөлімнің (ОБХСС) құрылымына жібереді. Инспектор болып бес жыл сонда қызмет атқарған кездері табандылығымен, қырағылығымен, талапшылдығымен көзге түскен жігіт ағасын енді облыстық «ОБХСС» бөліміндегі аса маңызды істер жөніндегі аға инспектор етіп тағайындайды. Алматы қаласындағы КСРО Ішкі Істер министрлігіне қарасты Жоғарғы милиция мектебін бітірген соң бөлім бастығы лауазымына жоғарылатылады. Өз жұмысына жауапкершілікпен қарай білген азамат қызмет бабында сатылап көтеріліп, 1995 жылы жаңадан құрылған салық полициясының Басқарма бастығының жедел қызметі жөніндегі бірінші орынбасарлығына тағайындалады. Екі жылдан соң Қызылорда облысы бойынша құрылған Тергеу комитетінде ұйымдасқан қылмыспен күрес басқармасының бастығы лауазымына шақырылады. Бір жылдан соң аталмыш Тергеу комитеті таратылған соң, Əмірхан Байжанов ҚР Ішкі Істер министрлігіне қарасты №10 департаменттің Қызылорда облысы бойынша басқарма бастығы қызметіне шақырылады. Сол басшылық орында қашан зейнеткерлікке
АСЫЛ АЗАМАТТАН АЙЫРЫЛУ ҚИЫН ЕКЕН Мен, Ішкі Істер қызметі саласында қырық жылдай жұмыс жасап, 1990 жылы зейнетке шығып, содан бері Қызылорда облыстық Ішкі Істер органдары Ардагерлер кеңесін басқарып келемін. 1967 жылдың наурыз айында ОІІБ-ы бастығының бұйрығымен Сырдария аудандық ішкі істер бөліміне бастықтың орынбасары лауазымына жіберіліп, бір жарым жылдан кейін бөлім бастығы болдым. Қалаға жақын болғандықтан ба, басқа аудандарға қарағанда біздің бөлімнің штаты аз, жəне оперативтік жағдайы өте ауыр болды. Бұл жайында облыстық басқарма бастығының атына баяндау хат жазып, бөлімнің оперативтік ақуалын жақсарту мақсатында 4-5 қызметкер алуға рұқсат алдым. Соның ішінде əсіресе социалистік меншікті талан - таражға салушылармен күрес бөлімшесін нығайту да қажет болатын. Бұл бөлімшеге инспектор етіп өзім бұрыннан дайындап жүрген аудандық спорт мектебінің директоры болып істейтін Байжанов Əмірханды қабылдауға шешім қабылдадым. Себебі, ол қызмет істеп жүрген жерінде жауапты, сабырлы, іскер жəне осы қызметке лайықты, əрі оның жоғарғы білімімен қатар есепшілік мамандығы да бар еді. Аудандық партия комитетімен келісіп, арнайы жолдамамен ішкі істер бөлімінің, БХСС бөлімшесіне инспектор етіп тағайындадық. Өзінің іскерлігінің, сауаттылығының арқасында Əмірхан аз уақытта жаңа жұмыстың жүйесіне үйреніп те жəне жеке құрамға тез сіңісіп те кетті. Кадрды дұрыс таңдаудың арқасында жұмыста, əсіресе БХСС жұмысының саласы бойынша бақылаушы органдар тарапынан ешқандай келеңсіздікке, халық арасынан арыз - шағымға, əңгіме –сөзге іліккеніміз жоқ. 1976 жылдың басында мен қызмет бабымен облыстық Ішкі Істер Басқармасының БХСС бөліміне бастық болып ауыстым. Байқағаным бұл бөлімнің жұмысы басшылықтың, халықтың назарында жиі болатын, əрі əңгіме - сөзге көп ілінетін қызмет екен, сондықтан да көптеген шараларды іске асыруға тура келді. Бұл ретте əрине бірінші кезекте кадр мəселесі тұрады ғой. Осыған байланысты кадрларды іріктеу, кəсіби шеберлігін жетілдіру, бөлімге адал, əділ, ар - ұяты мен ар намысы мол жігіттерді топтастыру мəселесін шешу қажет болды. Осы мəселені шешуде бұрын өзімнің қарауымда істеп, жақсы жұмыс қорытындысымен көзге түскен, Сырдария ауданында инспектор болып істеп жүрген Байжанов Əмірханның кандидатурасына тоқтап, 1980 жылы облыстық Басқарманың БХСС бөліміне аса маңызды істер жөніндегі аға инспекторлық лауазымына ауыстырдық. Осы мамандықты атқара жүріп, Əмірхан 1981-1985 жылдар аралығында КСРО - ның Ішкі Істер министрлігіне қарасты Алматы жоғарғы милиция мектебін сырттай бітіріп, заңгер мамандығын алды. Кейін Əмірхан тəжірибелі маман ретінде қызметі жоғарылап, қаржы министрлігіне қарасты, салық милициясы басқармасында (налоговая милиция) бастықтың бірінші орынбасары, мемлекеттік тергеу комитеті құрылған кездері ұйымдасқан қылмыспен күрес басқармасының бастығы лауазымдарын атқарды. Əмірхан қай салада жұмыс атқармасын, өзін жақсы жағынан көрсете білді. Ұйымдастырушылық қабілеті арта түсіп, облыс көлемінде заңдылықтың нығаюына, халықтың тыныштығын қорғауға, экономиканың арта түсуіне өзінің үлесін қосты. Құқық қорғау саласындағы ерен еңбегі жоғарғы басшылық тарапынан əділ бағаланып, полковник деген жоғарғы шенінің иегері болды. Халықтың сансыз алғысына бөленді. Əмірхан басшылық қызметте істей жүріп, көптеген кадрларды тəрбиеледі, оларға өзінің бойындағы нағыз чекиске лайықты қасиеттерді ( адалдықты, əділдікті, кəсіби шеберлікті) олардың да бойына сіңіре білді. Ол зейнетке шықса да, қоғамдық ардагерлер ұйымының жұмысына белсене араласып, олардың əлеуметтік жағдайын қорғауда, жас қызметкерлерді патриотизмге тəрбиелеуде, қылмыстың алдын алып, болған қылмыстарды ашуда бір қатар жұмыстар атқарды. Облыстық ішкі істер басқармасы тарапынан мақтау граммоталарымен марапатталып жүрді. Қуанышы мен қайғысы, үміті мен өкініші қатар жүретін опасыз, жалған дүние-ай! Сондай бір ауыр қайғы қыс ызғарындай осы жылдың қаңтар айының басында бойымызды мұздатып, еңсемізді езіп өтті. Оның себебі сүйікті де, өте жақсы көретін аяулы ініміз Байжанов Əмірханның бұл пəниден озғаны жайлы естіген суық хабар еді. Əрине, жаның жақсы көретін асыл азаматтан, қарулас əріптесіңнен айырылу кімге болса да, оңай еместі: «тумақ - ақ, өлмек - ақ» деген бəрімізде о дүниелікпіз. Кеудеде жан барда, Сіз біздің жүрегімізде мəңгі сақталасыз! Қолдан келер шара, ол иманың тасысын, жаның жаннатта болсын! деп тілек айту. Сіз жасай алмаған жасты Алла балаларыңызға беріп, алдағы қызықты жұбайыңыз Гүлшаһардың көруіне бұйрық етсін! Мылтықбай Пеисов. Қызылорда облысы ОІІО-ның ардагерлер кеңесінің төрағасы. Полиция полковнигі
шыққанша абыроймен қызмет атқарады. Зейнеткерлікке шықса да саптан шықпаған Əбекең 2002 жылы «Казкоммерцбанк» АҚ-ы Қызылорда облыстық филиалында қауіпсіздік басқармасының бастығы болып 10 жыл қызмет атқарады. Көп жылғы төккен тері, еткен еңбектері бағаланып, ол «Кеңестік Социалистік Республикалар Одағының жəне Қазақ ССР-і милициясының үздік қызметкері» жəне «1-класты маман» деген шен-атақтар алған. Сол кезгі КСРО-ның жəне Қазақ КСР-і Ішкі Істер Министрінің, Қазақстан Республикасының Қаржы Министрінің, Қызылорда облыстық атқару комитетінің Құрмет грамоталарымен марапатталған. Сондай-ақ КСРО Ішкі Істер Министрлігінің 1-ші, 2-ші, 3-ші дəрежелі «Милиция қатарындағы мүлтіксіз қызметі үшін» медальдарының толық иегері. Сонымен қатар, «Ішкі Істер Министрлігінің ардагері» медалымен жəне басқа да бағалы сыйлықтармен марапатталған. Ə.Байжанов ҚР ІІМ-і полициясының, Тергеу комитетінің, яғни юстиция қызметінің жəне Қаржы полициясының полковниктері шендерінің иегері еді. Əмірхан ағамыз іскер азамат, білгір басшы, ақылгөй ақсақал үлгілі отбасының отағасы болған. Жеңгеміз Гүлшаһар Əмзеқызы көп жылдар бойы мектептерде жəне облыстық мұғалімдер жетілдіру институты директорының орынбасары қызметтерін атқарған. Оқу ісінің үздігі əрі
ҚҰРДАСТЫ ЕСКЕ АЛУ
Мен 1998 жылы желтоқсан айында Жамбыл облысы бойынша Қазақстан Республикасының Ішкі Істер министрлігінің 10 Департаментінің Басқарма бастығы боп тағайындалдым. Сол уақытта 10 Департаменттің бастығы милиция генерал – майоры Шумиленко Владимир Петрович еді. Сол кісінің кабинетінде өз əріптестерім Байжанов Əмірханмен жəне Есмағамбетов Маратпен таныстым. Əмірхан Қызылорда облысы, Марат Оңтүстік Қазақстан облысында мен сияқты басқармаларды басқарады екен. Таныстырып отырып Шумиленко В.П: «Сен үшеуің іргелес жатқан облыстарда жұмыс істейсіңдер. Сондықтан да бір-біріңе көмек беріп, хабарласып тұрыңдар!» - деді. Бір-бірімізден сұрастыра келе Əмірхан менен бір жас үлкен болып шықты. Бірақ екеуміз құрдас боламыз деп келістік. Əрі Қызылорда облысында екеуміздің де танитын, араласып тұратын адамдарымыз көп екен. Сол күннен бастап араласып, жолдас болып кеттік. Əмірхан өте ашық адам еді. Ешкімге жаманшылық ойламайтын. Кім болса да өзіне тартып тұратын. 10 Департаментте көп қызметкер жұмыс істеді. Əртүрлі адамдар болды. Бірақ Əмірханды елдің барлығы қатты сыйлайтын. Өйткені қандай жағдай болса да ол кісі жігіттердің көңілін жақсы сөзбен көтеруге тырысатын. Болмай бара жатса, басшыларға кіріп жағдайды түсіндіретін. Ал, біз Марат үшеуміз бір – бірімізге өте жақын болып кеттік. Əмірхан мені құда дейтін. Өйткені менің бір əпкем Қызылорда қаласында тұратын Жақайым руының келіні еді. Ол уақытта Астана қаласына, Ішкі Істер министрлігіне, əртүрлі жиналыстарға көп барып тұрушы едік. Жазғы уақыттарда поезға билет болмайтын. Сонда Əмірхан Марат екеумізге билетті Қызылордадан алып келетін. Алдын - ала телефон соғып: «Қызылорда – Көкшетау поезы, осындай вагондамын, уақтысында шығыңдар» - деп, хабар беретін. Жұмысқа келетін болсақ, Əмірхан басқарған Басқарма 10-шы Департаменттің көрсеткіштері бойынша алдыңғы қатарда болатын. Ол əріптестерінен ешнəрсе де жасырмай, жұмыс жолдарымен, іс – тəжірибелерімен бөлісетін. 2001 жылы Əмірхан да, мен де зейнетке шықтық. Бірақ хабарласып тұрдық. Өйткені екеуміз бір салада жұмыс істедік. Мен «Темірбанк» АҚ - да, ол кісі «Казкоммерцбанк» АҚ – да экономикалық қауіпсіздік қызметтерін басқардық. Əмірханның жанұясындағылармен таныса алмадым. Бала – шағасы туралы сұрағанда, ол кісі: «Бəрі де аман – есен» - дейтін. Бірақ сөзінен ұл - қыздарына, жолдасына өте ырза екені білініп тұратын. Маған кейде қалжыңдап: «Сендердің жерлестерің генерал – майор Есен Демесінов менің құдам! Тараздағы сен де менің құдамсың!» - дейтін. Менде ол кісіге: «Есен ағамыз Жамбыл облысының белгілі азаматы! Сондықтан Сізде жамбылдықтарға да, маған да сондай азаматсыз!» - дейтін едім. Қазір ғой Əмірхан ортамызда жоқ. Бірақ ол кісіні жолдастары ешқашанда ұмытпайды. 10 Департаменттің бұрынғы қызметкерлерімен бас қосып қалғанда Əмірханды еске алып отырамыз. Əмірханның ұрпақтары да сол кісі сияқты абыройлы болатынына сенемін! Мұстафин Сейдахан Мұстафаұлы. Зейнеткер. Полиция полковнигі. Тараз қаласы.
«Алтынсарин» медалінің иегері. Отбасында абыройлы перзенттер тəрбиелеп, немерелер мен шөбере сүйген, өзі де барлық міндетті жауапкершілікпен атқарып елге сыйлы бола білген Əмірхан Байжанов соңына жақсы ат пен жарқын істерді, қаншама жаңа достар мен туыстар қалдырып кете барды. Оның жарқын бейнесі жанұя мүшелерінің, ағайын-туыстары мен əріптестерінің, замандас, үзеңгілес достарының есінде сақталып қалады. Өйткені ол соңына өшпес із қалдырған абыройлы азаматтардың бірі еді. Өтіп бара жатқан уақыт-ай, десеңізші. Арамызда кеше ғана жарқылдап жүрген, туған жеріне де, Шымкентіне де жиі келіп тұрған азамат ағамыз бүгін жоқ. «Ажал айла таптырмайды» дегені рас қой. Ақкөңіл, көпшіл, мейірімді ағаның бұл дүниені тəрк еткеніне де бір жылдың жүзі болып қалыпты. Асылдың сынығындай абзал жанның артында өскелең ұрпақ есінен шығармайтындай өнегелі істер қалдырып кете барды. Оны сағынышпен еске ала отырып, жатқан жері жəннатта, топырағы торқа, ал иманы саламат болуын тілейміз! Інісі, əріптесі Сəтбай Жұмабаев. Полиция полковнигі. ҚР ІІМ қызметінің ардагері. ОҚ облысындағы Ордабасы, Түлкібас, Арыс, Бəйдібек аудандарының Құрметті азаматы. Шымкент қаласы.
ДОСЫМ ӘМІРХАН ТУРАЛЫ ЕСТЕЛІК
Қайран Əбекең! Жігіттің сұлтаны еді ғой! Ақыл десең ақылы бар, көрік десең көркі бар, қабілет десең жоғары дəрежедегі қабілеті бар, мінез десең мінезі жібектей, тау қозғалса да ол қозғалмайтын, адамгершілігі, адаммен сыйласуы ала бөтен болатын. Досқа деген адалдығы сондай, ол ішкен асын қоя салып, соның жұмысын бітіретін, айтқанын орындайтын. Ағайын –туыстың, жекжаттың жанашыры, қамқоры, ақылшысы, дос- жаранның гүлі еді ғой. Əбекеңнің жаны да, өзі де, келбеті де сұлу адам еді. Оның жымиып күлгенінің өзі адамды баурап алатын, өзіне еріксіз тартатын, аз сөйлеп, көп тыңдайтын. Өте сабырлы адам болатын, асықпайтын - саспайтын. Барлық жұмысын жоспарлап іске асыратын, сөйлейтін сөзін ойланып, байыппен айтатын. Сөзі де, ісі де орнықты еді. Ол өте парасатты, көргені мен түйгені мол, қазақтың нағыз біртуар, үлгі тұтар ардақты ұлы еді. Шынында, ұстамдылығы, ақылы мен жомарттығы, адамгершілігі өзінен кейінгі ұрпаққа қалар мұра деп білемін. Демек, Əбекеңнің өзі жоқ болса да, оның ісі, көрсетіп кеткен өнегесі, берген тəлім - тəрбиесі мəңгілік, олар өлмейді. Əбекең мен Гүлшаһар ынтымағы жарасқан киелі шаңырағында төрт ұл-қызды мəпелеп, тəрбиелеп өсірді. Сол перзенттерінің, немерелерінің қуаныштарын, тойларын бірге тойладық. Əбекең əулеттің үлкені, ол іні-қарындастарының қамқоршысы, ақылшысы еді. Өз əулетіне өте сыйлы болды. Мен Əбекеңмен 1968 жылдың күз айларында таныстым, бірден ескі таныстай аралас-құралас болып кеттік. Ағалы - інілердей сыйластық, бір - бірімізді құрмет тұттық, аз ғана уақыт ішінде көрмесек сағынып тұрушы едік. Əбекең Қызылорда педагогикалық институтының физика - математика факультетін бітірді. Бірақ ол мектепте мұғалім болып жұмыс істемеді. Оны бірден Тасбөгеттегі спорт мектебіне директорлық қызметке тағайындады. Себебі, ол еркін күрестен спорт шебері, басқа да спорттың түрлерінен разрядтары бар нағыз спортшы еді. Түрлі облыстық, республикалық, бүкілодақтық жарыстардың жеңімпазы болды. Əбекең басқарған спорт мектебінің табысы мен жетістіктері өз алдына бір төбе. Кейін төрт-бес жыл өткен соң, партия, кеңес органдарының ұсынысымен оны облыстық Ішкі Істер Басқармасына жұмысқа ауыстырды. Лейтенант шенінен полковникке дейін көтерілді. Ол милиция саласындағы қызметтерді мінсіз жəне абыроймен атқарды. Милицияның жоғары мектебін бітіріп, заң саласының жоғары дəрежелі білікті маманы атанды. Жыл сайын түрлі атақ - дəрежелермен, мемлекеттік медальдармен, министрліктің мақтау қағаздары мен алғыс хаттарымен, ақшалай, заттай сыйлықтармен марапатталды. Əбекең өз мамандығының шебері еді, іскер басшы бола білді. Ол ешқашан уақытпен санаспайтын, күн демей, түн демей жұмыс жасайтын. Темірдей тəртіптің адамы еді, ешкімге дауыс көтермейтін, жылы, сыпайы сөйлесіп мəселені шеше беретін. Əбекеңнің барлық жеткен жетістіктері мен табыстарына ағайындары, құдалары, туыстары, достары-жолдастары қуанатынбыз, тойлайтынбыз. Мен Əбекеңмен мақтанатынмын, ол мақтануға тұрарлық дос еді. Міне, менің досым Əбекең осындай жан еді. Əттең, өмірдің өзінің бұлжытпас та, бұлтартпас заңы бар! Жаратқан Иеме осындай жақсы адам керек болса, оған не амал бар?! Жатқан жерің жайлы, топырағың торқа болсын, Əмірхан досым! Ермахан Нұрахметов. Филология ғылымдарының докторы, профессор. Қызылорда қаласы.
Елге белгілі азамат Әмірхан Сейітұлы Байжановтың жылдық асы 2014 жылдың 06 желтоқсаны күні сағат 12.00-де Қызылорда қаласындағы «Ақ ниет» тойханасында өтеді.
Жасұлан Қыдырбаев «айды аспанға шығарды» деуге толық негіз бар
ЖАРШЫ
¦ÄIËÅÒ
Жерлестеріміздің бәрі жеңіске жетті Өткен аптаның жексенбісінде Алматыда Балуан Шолақ атындағы спорт сарайында Бүкілəлемдік Аралас жекпе-жек өнері бойынша «Көшпелілер шайқасы-2» халықаралық турнирі өткен болатын. Бұл күні өнер көрсеткен жерлестеріміздің барлығы қарсыластарынан басым түсті. Шаршы алаңға бірінші болып шыққан отандасымыз Дмитрий Ермолаев оңтүстіккореялық Лик Гак Суды оңай жеңді. Бəсеке барысында кəріс белсенді көрінгенімен, біздің жігіт оңтайлы сəтті күтіп жүр екен. Алғашқы раундта-ақ қарсыласының қолына ауырту əдісін қолдану арқылы жеңіске жетті. Екінші жекпе-жекте Самат Жағыпаров Тəжікстаннан келген қарсыласы Фарходи Саймырзадан айласын асырды. Тəжік шабуылға шыққан сəтте Самат аяқпен соққы жасаған. Соның салдарынан мұрнынан қан кетіп, бəсекені жалғастыра алмай жеңілгенін мойындауына тура келді. Одан кейін Дамир Смағұлов ресейлік Эльдар Магомедовпен шеберлік байқасты. Аса тартысты өткен бəсекеде жерлесіміз қарсыласын соққының астына алып, бірінші раундта
№44 (203) 05.12.2014 жыл
7
ҚҰРМЕТТІ САЛЫҚ ТӨЛЕУШІЛЕР
Ш. Рахманов
техникалық нокаутпен жеңді. Төртінші кездесуде тəжірибелі отандасымыз Асиф Тагиев тəжікстандық Əзімжан Бегиджановтың адымын аштырған жоқ. Бірінші раундта-ақ мықтылығын байқатқан ол қарсыласын қылғындыру əдісімен жеңді. Соңғы сайыс 77 келі салмақ санатында өтті. Жерлесіміз Шавкат Рахмановқа бразилиялық Маркус Винисиус қарсылас атанған. Екеуі көп аңдысқан жоқ, бірден ашық айқасқа көшті. Белсенді қимылды бірінші бразилиялық байқатқанымен, жұдырықтасу сəтінде қазақ спортшысы дұрыс əрекет ете білді. Қарсыласының тырп етуіне мүмкіндік бермей соққыны жаудырып қоя берген. Бразилиялықтың қорғануға да шамасы қалмағанын аңғарғанын төреші бəсекені тоқтатып, алаң қожайынын жеңімпаз деп тапты.
Жасұлан Қыдырбаев «ҚР Еңбек сіңірген спорт шебері» Алматыда жуырда ғана аяқталған ауыр атлетикадан Əлем чемпионатында тұңғыш рет Əлем чемпионы атанған қандасымыз Жасұлан Қыдырбаевтың еңбегі еленуде. Оған ауыр атлетикадан «Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген спорт шебері» атағы берілді. Əлем чемпионатында жұлқа көтеруде үш мүмкіндіктің екеуін ғана пайдаланған Жасұлан Қыдырбаев бірінші жаттығудың қорытындысы бойынша үшінші орында келе жатқан болатын. Ал, серпе көтеруде «айды аспанға шығарды» деуге толық негіз бар. Бірден 8 келі қосқанына қарамастан соңғы мүмкіндігін сəтті орындаған болатын. Осылайша, бірінші келе жатқан отандасымыз Владимир Седовты екінші орынға сырғытып, бас жүлдені қоржынға салған. Мирас ƏСЕМ.
Абай ауданы бойынша мемлекеттік кірістер басқармасы, «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне этил спирті мен алкоголь өнімінің өндірілуін жəне айналымын мемлекеттік реттеу мəселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» 2014 жылдың 18 маусымындағы №210-V Қазақстан Республикасы Заңының (бұдан əрі - Заң) қабылдауына байланысты төмендегіше хабарлайды. Заңмен көтерме жəне бөлшек саудада алкогольдік өнімдерді сатуды жүзеге асыратын тұлғаларға жыл са-йынғы лицензиялық алымның сомасын белгілеу енгізілетінін атап өту керек. Бұл ретте алкоголь өнімін бөлшек саудада өткізуді жүзеге асыратын тұлғаларға жыл сайын лицензиялық алым төлеуін белгілеу,
əкімшілік аумақтық бірлікке қарай сараланған (Астанада, республикалық жəне облыстық маңызы бар қалаларда - 100 АЕК, аудандық маңызы бар қалаларда жəне кенттерде - 70 АЕК, ауылдық елді мекендерде - ЗОАЕК). Салық кодексінің 472-бабы 3тармағына (2015 жылдың 1 қаңтарынан бастап қолданысқа енгізіледі) сəйкес алкоголь өнімін сақтауға, көтерме жəне бөлшек саудада өткізуге лицензия алған тұлғалар тиісті саладағы қызметті жүзеге асырудың бірінші жылын қоспағанда, алым сомасын жыл сайын ағымдағы жылдың 20 қаңтарына дейін төлейтінін атап өту керек. Бұл ретте жыл сайынғы лицензиялық алым сомасы əрбір қызмет объектісі үшін төленеді. Бұдан тыс, Заңда спирттік
сусындарды, атап айтқанда алкоголь өнімін денсаулық сақтау, білім беру ұйымдарының, дене шынықтыру-сауықтыру, спорттық жəне спорттық-техникалық құрылыстардың, автожанармай құю бекеттерінің, сауда базарларының, мəдени-демалыс ұйымдарының ғимараттары мен аумақтарында сатуға тыйым салу орындарының тізімі кеңейтілді. «Мəдениет туралы» Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 15 желтоксандағы Заңының 27бабына сəйкес, мəдени-демалыс ұйымдарына қызметі уəкілетті орган белгіленген тəртіппен реттелетін күнделікті көпшіліктің араласу (клубтар, мəдениет жəне демалыс парктері, мəдениет үйлері мен сарайлары, халық шығармашылығы орталықтары (үйлері) жəне басқалары, көркемөнерпаз халық
БЕЛГІЛЕНГЕН ЖЕРДЕ ҒАНА САТЫЛАДЫ
Шымкент қаласы Əл-Фараби ауданы бойынша Мемлекеттік кірістер басқармасы, «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне этил спирті мен алкоголь өнімінің өндірілуін жəне айналымын мемлекеттік реттеу мəселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» 2014 жылдың 18 маусымындағы №210-V Қазақстан Республикасы Заңының қабылдануына байланысты төмендегіні хабарлайды: Заңмен көтерме жəне бөлшек саудада алкоголь өнімдерді сатуды жүзеге асыратын тұлғаларға жыл сайынғы лицензиялық алымның сомасын белгілеу енгізілгенін атап өту керек. Бұл ретте алкоголь өнімін бөлшек саудада өткізуді жүзеге асыратын тұлғаларға жыл сайын лицензиялық алым төлеуін белгілеу, əкімшілік аумақтық бірлікке қарай сараланған (Астанада, республикалық жəне облыстық маңызы бар қалаларда – 100 АЕК, аудандық маңызы бар қалаларда жəне кенттерде – 70 АЕК, ауылдық елді мекендерде - 30 АЕК). Еліміздің Салық кодексінің 472-бабы 3-тармағына (2015 жылдың 1 қаңтарынан бастап қолданысқа енгізіледі) сəйкес, алкоголь өнімін сақтауға, көтерме жəне бөлшек саудада өткізуге лицензия алған тұлғалар тиісті саладағы қызметті жүзеге асырудың бірінші жылын қоспағанда, алым сомасын жыл сайын ағымдағы жылдың 20 қаңтарына дейін төлейтінін атап өту керек.
шығармашылығын дамыту орталықтары) жатады. Сондай-ақ «Дене шынықтыру жəне спорт туралы» Қазақстан Республикасының 2014 жылғы 3 шілдедегі № 228-V Заңының 1бабының 14-тармақшасына сəйкес дене шынықтыру-сауықтыру жаттығуларымен, спортпен айналысуына жəне спорттық ойынсауық іс-шараларын өткізуге арналған объектілер жатады. Алкоголь өнімін интернет-дүкендері арқылы өткізуге қатысты, Заңда тыйым салынғанын жəне жауапкершілік көзделгенін түсіндіреміз. Нұралы Əбдіəшімұлы ЖАСЫМБЕКОВ, Абай ауданы бойынша мемлекеттік кірістер басқармасының акцизделінетін өнімдерді əкімшілендіру бөлімінің басшысы.
УТЕРЯ
Бұл ретте жыл сайын лицензиялық алым сомасы əрбір қызмет нысаны үшін төленеді. Бұдан тыс, Заңда спирттік сусындарды, атап айтқанда алкоголь өнімін денсаулық сақтау, білім беру ұйымдарының, дене шынықтыру, спорттық жəне спорттық-техникалық құрылыстардың, автожанармай құю бекеттерінің, сауда базарларының, мəдени-демалыс ұйымдарының ғимараттары мен аумақтарында сатуға тыйым салу орындарының тізімі кеңейтілді. Тағы да айта кетер болсақ, алкоголь өнімдерінің көлеңкелі айналымына айтылған сын ескертпелердің алдын алу, жол бермеу бағытында алкоголь өнімдерінің айналымы саласындағы көлеңкелі тұстарын анықтау мақсатында, Шымкент қаласы, Б.Момышұлы көшесі 27 үйде орналасқан, ОҚО бойынша Мемлекеттік кірістер департаментінің ғимаратында алкоголь өнімдеріне жапсырылған есеп бақылау маркаларының түпнұсқалығы мен шынайылығын анықтауға мүмкіндік беретін құрылғылармен қамтамасыз етілген арнайы бөлме ұйымдастырылғаны жөнінде хабарлаймыз. Анықтама телефоны: 8 (72 52) 41-32-73. Ербол ДҮЙСЕНОВ, Əл-Фараби ауданы бойынша Мемлекеттік кірістер басқармасының акцизделінетін өнімдерді əкімшіліктендіру бөлімінің бас маманы.
Утеренное кассовый аппарат ККМ марка samsung ER-4615 RF Заводской номер 9808000487 номер паспорта 9808000487 год выпуска 1995 дата постановки на учет 20.08.2007г. считать не действительным. Утеренное кассовый аппарат ККМ марка Астра100Ф заводской номер 1278976 номер паспорта 1278976 год выпуска 2002 год дата постановки на учет 19.09.2007г. считать не действительным.
ОБЪЯВЛЕНИЕ ИП С.Ауезов РНН 581011071188 сообщает о своей ликвидации.
Оңтүстік Қазақстан облысы Ішкі істер департаменті төменде көрсетілген бос орындарға КОНКУРС ЖАРИЯЛАЙДЫ - Оңтүстік Қазақстан облысы Ішкі істер департаменті Шымкент ҚІІБ жол-патрульдік полиция полкінің қызмет инспекторы - /3бірлік/ - Оңтүстік Қазақстан облысы Ішкі істер департаменті Шымкент ҚІІБ Абай ПБ əкімшілігі полиция бөлімшесі учаскелік полиция инспекторлары тобының учаскелік полиция инспекторының көмекшісі - /3бірлік/ - Оңтүстік Қазақстан облысы Ішкі істер департаменті Шымкент ҚІІБ Əл-Фараби ПБ əкімшілік полиция бөлімшесі учаскелік полиция инспекторлары тобының учаскелік полиция инспекторының көмекшісі - /2бірлік/ - Оңтүстік Қазақстан облысы Ішкі істер департаменті Шымкент ҚІІБ Еңбекші ПБ Əкімшілік полиция бөлімшесі учаскелік полиция инспекторлары тобының учаскелік полиция инспекторының көмекшісі - /2бірлік/ Конкурсқа қатысу үшін үміткерлерге төмендегі талаптар қойылады: 1) жасы он сегізден төмен емес ҚР азаматы; 2) белгіленген біліктілік талаптарына сəйкес; Құқық қорғау органдарының орта жəне аға басшы құрам лауазымдарына – отыз бес жастан аспаған, тиісті білімі бар жəне мерзімді əскери қызмет өткерген азаматтар, сондай-ақ, Қазақстан Республикасының заңнамасына сəйкес мерзімді əскери қызметке шақырудан босатылған немесе кейінге қалдырылған азаматтар қабылданады. Учаскелік полиция инспекторы көмекшісінің қызметтік міндеттері: 1) адам мен азаматтың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін құқыққа қарсы қол сұғушылықтардан қорғауды қамтамасыз ету; 2) қызмет көрсететін əкімшілік учаске аумағында қылмыстардың жəне əкімшілік құқық бұзушылықтардың алдын алу, ескерту, жолын кесу, қоғамдық тəртіпті сақтау; 3) учаскелік инспектордың профилактикалық есебінде тұрған адамдардың (бұдан əрі-профилактикаланатын
Санат
Лауазымдардың атаулары
Біліміне қойылатын талаптар
Кəсіби мінездемелеріне қойылатын талаптар (қызмет спецификасын көрсететін)
СSVR-8
учаскелік полиция инспекторының көмекшісі
ар найы орта, техникалық жəне кəсіби, орта буын мамандарын даярлауды қамтамасыз ететін орта білімнен кейінгі білім
Қазақстан Республикасының Конституциясын, «Қазақстан Республикасының ішкі істер органдары туралы», «Құқық қорғау қызметі туралы», «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы», «Мемлекеттік құпиялар туралы» Заңдарды, Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметшілерінің Ар-намыс кодексін кəсіби қызметімен байланысты басқа да нормативтік құқықтық актілерді білу. Осы санаттағы лауазымдар бойынша функционалдық міндеттерін орындау үшін қажетті тиісті дағдылар жəне басқа да міндетті білімдер.
CSSP-8
Қызмет инспекторы
жоғары білім, арнайы орта, техникалық жəне кəсіби, орта буын мамандарын əзірлеуді қамтамасыз ететін орта білімнен кейінгі білім рұқсат етіледі.
Қазақстан Республикасының Конституциясын, «Қазақстан Республикасының ішкі істер органдары туралы», «Құқық қорғау қызметі туралы», «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы», «Мемлекеттік құпиялар туралы» Заңдарды, Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызметшілерінің Ар-намыс кодексін кəсіби қызметімен байланысты басқа да нормативтік құқықтық актілерді білу. Осы санаттағы лауазымдар бойынша функционалдық міндеттерін орындау үшін қажетті тиісті дағдылар жəне басқа да міндетті білімдер.
адамдар) тарапынан құқық бұзушылықтардың жеке профилактикасы; 4) заңнамада белгіленген құзыреті шегінде əкімшілік өндірісті жүзеге асыру; 5) құқық бұзушылықтардың алдын алуға азаматтар мен ұйымдардың қатысуын қамтамасыз ету болып табылады.
Осы лауазымды атқару үшін басым құқық беретін қосымша құзыреттердің бар-жоғы (қажет болса) Жоғары білім
Қызмет инспекторының қызметтік міндеттері: 1) Көшелерде жəне басқа да қоғамдық тəртіпті сақтау, қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету. 2) Жол қозғалысы қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін мемлекеттік бақылауды жүзеге асыру. 3) Əкімшілік
құқық бұзушылықтар мен қылмыстарды ескерту, анықтау жəне жолын кесу. 4) Қоғамдық-саяси, спорттық-бұқаралық, мəдени-көрме, басқа да бұқаралық жəне күзет іс-шараларын өткізу кезінде қоғамдық тəртіпті сақтауды, қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз етуді, əлеуметтік, табиғи жəне техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар салдарын жоюды жүзеге асыру. 5) Қоғамдық тəртіпті топтасып бұзуды, жаппай тəртіпсіздіктерді ескерту, жолын кесу жəне оқшаулау болып табылады. 6) Жол-патрульдік полиция қызметінің Ережесінде көрсетілген талаптарға сай, саптық құрылымда қызметті ұйымдастыруға. 7) Жеке құраммен арнайы əскери дайындығымен саптық жəне дене тəрбиесі дайындықтарын ұйымдастыруға. 8) Жеке құрам арасында сыбайлас жемқорлыққа жол бермеу мақсатында, арнайы сабақтар өткізіп, түсіндіру жұмыстарын жүйелі түрде жүргізіп отыру. 9) ҚР ІІМ, ОҚО ІІД, Шымкент ЖППП басшылығының бұйрығын, өкімін, шешімін,нұсқауларын, бақылауларын уақытылы орындалуын жүзеге асырады. Конкурсқа қатысу үшін келесі құжаттар тапсырылады: 1) арыз (белгіленген нысанда), сымтетігі көрсетілуі тиіс. 2) анкета (белгіленген нысанда) 3) нысан бойынша кадр есебі бойынша толтырылған жеке іс парағын (нақты тұрғылықты жерінің мекенжайларын жəне телефондарын, оның ішінде байланыс телефондарын көрсете отырып) 4) нысан бойынша жақын туысқандарын, оның ішінде бұрынғы жұбайларын көрсете отырып, өз қолымен жазылған жəне басылған түрде толық толтырылған өмірбаян; 5) нотариалды куəландырылған білімі туралы құжаттардың көшірмелерін; 6) нотариалды куəландырылған еңбек кітапшасының көшірмесін (болған жағдайда);
7) нотариалды куəландырылған əскери билеттің немесе шақыру учаскесіне тіркелгені туралы куəлігінің көшірмесін (қолда бар болса); 8) үміткер соңғы жұмыс (оқу) орнынан немесе əскери қызметін өтеген əскери бөлімнен мінездеме; 9) 3х4 өлшемдегі төрт фотосурет; 10) Қазақстан Республикасы азаматының жеке басын куəландыратын құжаттың көшірмесі; 11) Соттылығы жоқтығы туралы Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасы Құқықтық статистика жəне арнайы есепке алу жөніндегі комитетінен анықтама. 12) алынған кірістері мен мүліктері туралы тұрғылықты мекен-жайындағы салық басқармасынан өзіне жəне жұбайына (зайыбына) берілген анықтама. Азаматтар конкурсқа қатысу шығындарын (конкурс өтетін жерге келу жəне қайту, тұрғын үйжайды жалдау, тұру) өздерінің жеке қаражаттары есебінен жүргізіледі. Көрсетілген құжаттардың біреуінің болмауы оларды қараудан бас тарту үшін негіз болып табылады. Хабарлама жарияланған күннен бастап Кадр жұмысы басқармасында қажетті құжаттар 15 жұмыс күні ішінде қабылданады. Түйіндемені мұқабатыста (скоросшиватель) Оңтүстік Қазақстан облысының Ішкі істер департаментіне мына мекенжайға жіберуге болады: Шымкент қаласы, Желтоқсан көшесі, №13 үй, Кадр жұмысы басқармасы 123 қызметтік бөлмесі. Байланыс телефондары: 97-67-92, 98-50-62, 97-67-83, 97-65-54, 97-65-01, 97-62-22, 97-65-37, 97-65-58, 97-66-57. ОҚО ІІД КЖБ бастығы полиция полковнигі Б.ХАЛЫҚОВ.
Департамент внутренних дел Южно-Казахстанской области объявляет набор на замещение вакантных должностей на КОНКУРСНОЙ ОСНОВЕ - инспектор службы полка дорожнопатрульной полиции УВД города Шымкента Департамента внутренних дел Южно-Казахстанской области – 3 единиц. - помощник участкового инспектора полиции группы участковых инспекторов полиции отделении административной полиции Абайского ОП УВД города Шымкента Департамента внутренних дел Южно-Казахстанской области - 3 единиц. - помощник участкового инспектора полиции группы участковых инспекторов полиции отделении административной полиции Аль-Фарабийского ОП УВД города Шымкента Департамента внутренних дел Южно-Казахстанской области - 2 единиц. - помощник участкового инспектора полиции группы участковых инспекторов полиции отделении административной полиции Енбекшинского ОП УВД города Шымкента Департамента внутренних дел Южно-Казахстанской области - 2 единиц. Требования к кандидатам: В конкурсах имеют право участвовать граждане Республики Казахстан: 1) не моложе восемнадцати лет; 2) соответствующие установленным квалификационным требованиям; На должности среднего и старшего начальствующего состава - не старше тридцати пяти лет, имеющие соответствующее образование и прошедшие срочную военную службу, а также граждане, освобожденные или имеющие отсрочку от призыва на срочную военную службу в соответствии
Категория
Наименование Требования к образованию должности
C-SVR-8
Помощник участкового инспектора полиции
C-SSP-8
Инспектор службы
среднее специальное, техническое и профессиональное, после среднее образование, обеспечивающее подготовку специалистов среднего звена высшее образование допускается среднее специальное, техническое и профессиональное, после среднее образование, о беспечивающее подготовку специалистов среднего звена
с законодательством Республики Казахстан. Функциональные обязанности помощника учаскового инспектора полиции: 1) обеспечение защиты прав, свобод и законных интересов человека и гражданина от противоправных посягательств; 2) профилактика, предупреждение, пресечение преступлений и административных правонарушений, охрана общественного порядка на территории обслуживаемого административного участка; 3) индивидуальная профилактика правонарушений со стороны лиц,
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
Требования к профессиональным характеристикам (отражающим специфику деятельности) Знание Конституции Республики Казахстан, Законов «Об органах внутренних дел Республики Казахстан», «О правоохранительной службе», «О борьбе с коррупцией», «О государственных секретах», Кодекса чести государственных служащих Республики Казахстан, других нормативных правовых актов, связанных с профессиональной деятельностью. Соответствующие навыки и другие обязательные знания, необходимые для исполнения функциональных обязанностей по должностям данной категории.
состоящих на профилактическом учете (далее - профилактируемые лица) участкового инспектора; 4) осуществление административного производства в пределах компетенции, установленной законодательством: 5) обеспечение участия граждан и организаций в профилактике правонарушений. Функциональные обязанности инспектора службы: 1) Обеспечение общественной безопасности на улицах и других общественных местах. 2) Соблюдение государственного контроля при обеспечении дорожной безопасности.
Наличие дополнительных компетенций, дающих приоритетное право для занятия данной должности (при необходимости)
Высшее образование
3) Профилактика и выявление административных правонарушений и преступлений. 4) Участие в ликвидации техногенных или природных чрезвычайных происшествий, обеспечение общественной безопасности во время проведения общественных, политических, массово-спортивных, культурных мероприятий. 5) Лаколизация и предотвращение массовых беспорядков и групповых нарушений общественного порядка. 6) Организация службы в строевых подразделениях, согласно требованиям Инструкции службы дорожно-патрульной полиции.
7) Организация специальной, строевой и физической подготовки среди личного состава. 8) Систематически проводить специальные занятия и разьясьнительную работу среди личного составах с целью предовращения коррупции. 9) Своевременно исполнять приказы, распоряжения, инструкции, решения МВД РК, ДВД ЮКО, УВД г. Шымкент, ПДПП. Лица, изъявившие желание участвовать в конкурсе предоставляют следующие документы: 1) заявление по установленной форме; 2) анкету по установленной форме; 3) заполненный личный листок по учету кадров (с указанием адреса фактического места жительства и телефонов, в том числе и контактных); 4) заполненную подробную автобиографию, написанную собственноручно и в отпечатанном виде, с указанием близких родственников, в том числе бывших супругов; 5) копии документов об образовании, заверенные нотариально; 6) копию трудовой книжки, заверенную нотариально (при наличии); 7) копия военного билета или удостоверения о приписке к призывному участку, заверенную нотариально (при наличии); 8) характеристику с последнего места работы (учебы) или воинской части, где кандидат проходил воинскую службу;
9) четыре фотографии размером 3x4; 10) копию документа, удостоверяющего личность гражданина Республики Казахстан; 11) справка с Комитета по правовой статистике и специальным учетам Генеральной прокуратуры Республики Казахстан о несудимости. 12) документы, подтверждающие о предоставлении гражданином и его супругой в налоговые органы по месту жительства декларации о доходах и имуществе в соответствии с Законом Республики Казахстан «О борьбе с коррупцией». Расходы по участию в конкурсе (проезд к месту проведения конкурса и обратно, наем жилого помещения, проживание) граждане производят за счет собственных средств. Отсутствие одного из указанных документов является основанием для отказа в их рассмотрении. Документы для участия в конкурсе предоставляются в Управление кадровой работы в течение 15 рабочих дней с момента опубликования. Документы предоставить в скоросшивателе в Департамент внутренних дел Южно-Казахстанской области по адресу: город Шымкент, улица Желтоксан, дом 13, кабинет 123. Телефоны для справок: 97-67-92, 9850-62, 97-67-83, 97-65-54, 97-65-01, 97-6222, 97-65-58, 97-65-37, 97-66-57. Начальник УКР ДВД ЮКО полковник полиции Б. ХАЛЫКОВ.
БҮГІНГІ САТИРА лады, – дейді екіншісі. Сонда үшінші келіншек жымиып: – Менің балам точно депутат болады, өйткені көп ұйықтайды! – деген екен. * * * Бір атақты тіс дәрігері қайтыс болыпты. Басына тістің мүсінін қойған екен. Мұны көрген біреу мырс етіп күліп жібереді. – Неге күлдің?–деп сұрайды досы. Сонда анау: – Мен гинекологпын ғой, мен өлсем басыма
Шешесі сүйек мүжіп жатқан ұлына: «Сүйек кеміретін итсің бе, не? Әкеңе бер!» – деп қолынан жілікті жұлып алыпты. * * * Үш келіншек перзентханада әңгімелесіп отыр дейді: – Менің балам көп жылайды. Соған қарағанда әнші болады-ау! – депті бірі. – Менің балам жыламайды, “серезныйлау”, соған қарағанда әкім бо-
АГЕНТТЕГІ АРУ – Кешіріңіз, Кім екен есіміңіз? – Айкона... – Атыңыз қызық екен, Неге қазақша ат қоймаған? Осыны күнде ойланам... Айтпақшы, мына фото өзіңіз бе? Мөлдіреп тұрған көзіңіз бе? – Жоға, бұл корей әртісі, Қарашы, әдемі ғой әр тісі... – Сізбен танысуға бола ма? Ішетініңіз «кока кола» ма? – Жігітім болған Нұрәлі... Екеуміз ішетін ек сыраны... – Ойбо-ой, қабыл алшы сынымды...
Шегесіз бе, бұрқыратып, шылымды? – Сөзіме сенсең, қақима, Түтіннен салам сақина... Осылай өмір сүру керек, Ойнап-күлу керек! Өмірдің мәнін, Киімнің сәнін, Нұртастың әнін... Қысқасы, бәрін білу керек! – Рахмет, ойыңыз шолақ екен, Шылым, сыра сізге «қонақ» екен... Сізді агенттен жоямын, Сізбен сөйлескен өзіме, «Екі» деген баға қоямын! Сүр БОЙДАҚҰЛЫ.
ӨЛЕРДЕЙ ҒАШЫҚПЫН... (Фейсбуктегі жеке парақшасынан) Мен сені, жаным, доллардан бетер жақсы көремін! Қол жетпейтін пәтерден бетер сағынамын сені, жаны-ым! Алтыным, мен сені бар ғой, мен сені торттан да тәтті деп бағалаймын! Сен түсіме де, тісіме де кіретін еттен де қымбатсың маған! Күн сайын шарықтап бара жатқан бағадан да беделдісің мен үшін! Жаным, алтыным Айкош! Мен саған эбола вирусынан өліп жатқан африкандықтардай, өлердей ғашықпын! Сені шұрқ тесік асфальт жолдардан бетер жек көре алмаймын! Сен... Сен ашып кеткен айрандай емессің... Сен аппақ иномарка көліксің! Сені көргенде, жаны-ым, «Айфонымды» көргендей боламын, Айкошым менің! Сен менің тапсырысым бойынша келген қуырдақ сияқтысың! Жеп қойғым келеді өзіңді! Со-ондай, көршінің қызы сияқты сұлусың... Жаным, СМС-пен хат жазып тұршы... «Срогың» өтіп кетпей тұрғанда, маған тиіп алшы, Айкошым! Бетің баттасқан бояу
болғандықтан, желкеңнен жеті рет сүйдім! Мен ҒОЙ... Құдалықтағы сөздер тек мынадай: – Алып қойсаңызшы, құдеке! – Бір жерім ауырады... – Ой, құдеке, екі жерім ауырса да ішіп тұрмын ғой... – Әкем арақтан өлген жоқ еді...
ҚҰДАЛЫҚ – Менің әкем арақтан өлген, жүрміз ғой сонда да жер басып, алып қойыңызшы. Не, бізді сыйламайсыз ба? «Қызымыз кедей жерге келді» деп ішіңізден іріп отырсыз ба, әлде? – Ішсем, мінезім жаман. Тек төбелесе беремін... – Мейлі, құдеке, біз дайынбыз! «Групповой» төбелесеміз! Тым болмаса, стақанға тіліңізді батырыңызшы... – Тілім мас болып қалады... – Өй–й... Құдаша, сіз неге алмай отырсыз? Менің талантым тау қопарып, каналдардың суын кері ағызып жіберердей екен ғой! Қалай білмей келгенмін десеңізші! Әнеукүні ет жеп болған соң, кекіріп отырып, «мұрныңды шұқыламай отыршы!» деп әйеліме жекіріп отырып, ән шығардым-ей! Ән болғанда қандай! Нанға жаққан сары майдай, асау тайдай, қозықұйрығы көп сайдай, айхай шіркін, керемет таланттымын ғой!
КІМГЕ КҮЛКІ, КІМГЕ ТҮРПІ
Сыннан көз ашпайтын, бірақ құтты креслосынан қашпайтын, басқа салаға екі аяғын тіреп, өлсе де баспайтын ауыл шаруашылығы министрі Қимылдамас Кадрбаев үкімет сағатынан үтіктелмей шыққаны сол, тілшілер қоршай қалды. Министр бұл жолы көңілді, ыңылдап ән айтып келе жатқан: «Чип-чип-чип, Мария Магдалена, о-о-о!» деп... – Қимылдамас Кадрбаев Таптырмасович, мәжіліс
«Əділет» ұлттық апталығының президенті Қуанышбек Тасболатұлы БОТАБЕКОВ
– Ендігі жылы нан қымбаттамай ма? – Оны ендігі жылдан сұраңыздар! – Шаруа қожалықтарында сиырлар іш тастап жатқан көрінеді? – Оны бұқалардан сұраңыз... – Отандық көлікті неге мінбейсіз? – Оны шопырымнан сұраңыз! – Сонда сізден не сұраймыз? – Соны өзім де білмеймін...
СИЫРДАН СҰРАҢЫЗДАР! төрағасы сізге «жалко» деді. Сізді «аяу керек» деді. Неге? – Оны депутаттардан сұраңыздар! – Кешіріңіз, 150-ші арнаның тілшісі едім, биыл астық біткен қар астында қалды... Обал емес пе? – Оны ауа райынан сұраңыз... – «Қисық» арнасынанмын, қай бір жылы шетелден сатып алынған сиырлардың бәрі СПИД болып шықты ма, әйтеуір өртеп өлтірдіңіздер... – Сиырлар СПИД болмайды. Біліп сұраңыз. Ал, неге өртелді, оны сиырлардан сұраңыздар... – «АБВГД» арнасынан сұрақ беріп тұрмын: орынбасарыңыз сотталды, сіз отставкаға кетемін деп едіңіз? – Оны президенттен сұраңдар... – Кешіріңіз, азып кетіпсіз? – Оны әйелімнен сұраңыздар... – Мәжілісте есеп беріп жатқаныңызда, депутаттар біртіндеп мінберге шығып, басыңыздан сипап жатты. Неге? – Оны сипағандардан сұраңыздар... – Тіпті бір депутат: «Сіз басқа салаға бастық болып кете көрмеңізші, өтінеміз... Бастаған ісіңізді кім істейді? Құдай үшін жылы орныңызда қалыңызшы, далада күн суық...» деді. Не үшін? – Оны өзінен сұраңыз...
– Сіз көп сыналасыз. Сонда да былқ етпейсіз... Неге? – Оны Негеден сұраңыз? – Қызық министр екенсіз... – Қызық емес министрден сұраңыз... – Түсіңізде шетелдік асыл тұқымды сиырларды көресіз бе? – Оны түсімнен сұраңыз... – Бюджеттен бөлінген қаржыны ашқарақтар жеп жатыр. Соған қарныңыз ашпайды ма? – Оны асқазанымнан сұраңыз... – Депутаттар бұл жолы басыңыздан сипады, халық басыңыздан сипамаса ше? – Оны халықтан сұраңыз. – Сұрақтарға жауап бергіңіз келмейді. Неге? – Сұрақтардан сұраңыз... Министр портфелін сипап қойып, билік дәлізінде шірене кетіп барады. Көңілі көтеріңкі. Ысқырып қояды. Әндетіп те барады: «Чип– чип, чип...» МұхШЕР.
Мен айтты демеңіздер, 2017 жылы ЭКСПО өтіп болған соң, біраз жауапты адамдар соттала бастайды... – Алып отырмын... – «Сарыағаштың» суымен алдамасаңызшы, құдаша... – Бір жерім ауыратын еді... – Немене пәле, құдалыққа ылғи «кәлекілер» келгенсіздер ме, давай, осыны алып жіберіңіз, сосын зорламаймыз... – Зорлағанға «статья» бар... – Жоға, қыштамаймыз дегенім ғой, құдаша, о не дегеніңіз? – «Алыңыз, ішіңіз» демей отырған соң. Жарайды, құдалығымыз құтты болсын! – Е, бәсе, до конца... Қолды айқастырып ішейікші... Аяқты айқастырмасақ та... Ой, мәләдес! «Іш» дегенге «до конца» ішіп қойғаны несі? Чутка – утка... Құдалар келгенде осылай басталып еді, құдалар кеткенше «кетер аяқ», «жүрер аяқ», «газель аяқ», «жаппай сүйіс аяқ» десіп құшақтасып жатты, ал, тойда қызып қалған жастар «о, шешең...» деп пышақтасып жатты... Көрген БІЛГЕНОВ.
БЛАТНОЙ БАТА Жегендерің торт болсын, Мінгендерің «Форд» болсын! Әйелдерің алғаның, Ең бірінші сорт болсын, Дұшпандарың әу бастан, Шайтанизм шорт болсын! Ішкендерің сок болсын, Іші күйсе «шок» болсын! Балаларың тоқ болсын, Кредитің жоқ болсын, Немерең кә-кәй еткенде, Памперісі боқ болсын... Балаларың бай болсын, Бизнестері сай болсын, Бір балаңыз министр, Екіншісі МАЙ болсын, Ойнағаның биллиард,
лады. Қараңызшы:
Жаным менің, Пістегүл, О–о–о! Күнім менің Пістегүл, О–о–о! Қайырмасы: Ықы–ықы, ықы!
. . . Й Ә ДЫМ-
О–о... («чип–чип» сияқты ғой) Көрдіңіз бе, менің кім екенімді? «Аспанға қараймын, желкемді жалаймын, долларды санаймын...» деп келетін әнім де бар! Өлә, мен өстіп ән шығардым–ей... Айқайбек ШЫҢҒЫРҒАНОВ.
8
не қоясыңдар? – депті. * * * Бір грузин дүкенге келіпті. “Цыплята табака” дегенді ұмытып қалып: “Курицу знаеш?”деп сұрапты. “Да” дейді сатушы. Грузин: “Тогда мне ее детей дай! – деген екен. * * * Бір қоян жүгіріп келе жатып... (арғы жағын ұмытып қалыппын...)
Р А Ғ Ы ӘН Ш «Осы жұрт «ауылдағының аузы мусор» деп бекерге менсінбей жүр ғой! Осыдан Астанаға көшіп барайыншы, сахнадан түспейтін шығармын? «Мария Магдалена» деген ән хит болып кетіпті дейді! Менікі одан да асып түспесе, кірпігімді қырқып, кіндігімді кесіп берейін! Менің әнім «Пістегүл, жаным менің!» деп ата-
№44 (203) 05.12.2014 жыл
Төрт қабатты үй салып жатырмын... Бірінші қабатта өзіміз тұрамыз, екіншісінде сиырларым, үшіншісінде ешкі -қойларым, төртінші қабатта биелерім тұрады құдай қаласа...
Атқарушы директор Асыл ЖАПАНОВ Жауапты редактор Салтанат ИБРАГИМОВА Жауапты хатшы Мұрат СЕРІКБАЙҰЛЫ
Республикалық «Əділет» ұлттық апталық газеті алқа кеңесінің төрағасы Нағашыбек ҚАПАЛБЕКҰЛЫ
Фельетон жəне сын-сықақ бөлімінің меңгерушісі Мұхтар ШЕРІМ
Тілшілер қосынының жетекшісі Мұратбек ТОҚТАҒАЗИН (Астана қаласы)
Меншікті тілшілер: Доқтырхан ТҰРЛЫБЕК Бақтыгүл МҰҚАШЕВА (Алматы қаласы)
Техникалық директор Константин МАРКОВ Видео-фотооператор Руслан НАСИРОВ Серік ҚОСАЕВ
Іздегенің миллиард, Аспаныңда ай болсын! Қораңызда тай болсын, Есегіңіз ақырсын, Қоразыңыз шақырсын, Сояр кезде тыпырлап, Ешкіңіз де бақырсын, Патриот бол еліңе, Сонда ғана батырсың! Жүзге жеткін жымиып, Сосын Құдай «қатырсын»... Сосын Құдай «қатырсын!» Әумин!
Кәдімгі Сыра, «клішкесі – «Піво» көшеде Арақты көріп: – Мен атақты Сырамын , танымасаң қырамын! –де п қисалаңдап тұрды. «Д упль» мас Арақтың қызуы қы рық градусқа дейін көтеріліп кетті: – Ей, Сыра, супер жүз – Коньяктар, баланс жүз – Арақтар, майда жүз – Сыралар, жүзге жатпа йтын – бозалар, жаңадан пай да болған метистер – Самопалдар, бәріміз – ішімдіктерміз, ішімдікте рден тараймыз! Солай бола тұра неге бөлінеміз? – Дұрыс айтасың, бауыр ым! Давай, екеуміз қосылып , араласайықшы, адамд ар ішкенде естерінен ауы п, бірінбірі қуалап жүрсін... – Көбігің көзіме кіріп кет ті деймін, тоқтай тұршы... Әне, қызара бөртіп, Коньяк ағамыз келе жатыр. – Соны қойшы, – деп жақтырмай қалды Сыра, – Оны ылғи биіктегілер, биліктегілер ішеді. Бізді
Мекен-жайымыз: ҚР Астана қаласы, А. Иманов көшесі, 41/127. Шымкент қаласы, Қазыбек би көшесі, 84Б-үй. Байланыс үшін тел./факс: 8 (7252) 55-85-84 Ұялы: 8-777-557-08-52
ХАБАРЛАНДЫРУ Биыл қыс болмайды. Өйткені биыл жаууға тиісті қарды облыс әкімі жеп қойыпты... * * * Бұдан былай МАИ инспекторларына аспандағы ұшақтарды тоқтатуға құқық беріледі. МАИ инспекторлары ұшқыштардан қалай пара алудың жолдарын қарастырып жатқан көрінеді... * * * Бұдан былай бөлке нан арзандайтын болды. Үкімет солай шешті. Бар жоғы он теңге. Бірақ, нанның іші қуыс, тек нан қабығын ғана жейтін боласыз... * * * Ештеңе сатпаймын! Ештеңе жоқ мен пақырда!
АРАҚ, КОНЬЯК, ПІВО... министрлер іше ме? – Ойбай, мені жақсы көретін депутаттар да бар... – Қойшы-ей? Коньяк көңілді. – Мені көбінесе қатындар ішеді екен. Қыз-келіншектердің іші рахат. Жайлы, майлы, қысқасы – люкс! –деді Коньяк масаттанып. – Қатырасың сен де! Сыра ішетін қыздар да «море!» – Арақты, мына мені ішіп алып, көлігімен талайларды басып кетіп, қырып салған дөкейлердің балалары да бар! Так ышто, менің атым – Арақ! – деп салды Арақ айқайлап. Не керек, үшеуі көшеде төбелес бастап кетті. Төбелес болғанда, сұмдық болды. Ешкім ажырата алмады ғой... Әсіресе, Сыра Коньякқа ұмтылып: «Жіберіңдер деймін мені! Әй, Коньяк-маньяк, сен несіне қоқыраясың? Кімсің сен? Министрлер ішеді екен деп
бересің бе? көкірегіңді көтере жас кезінде нің рің ст Сол мини ып шарап ішіп, шалқ піл?» деп жүрмегеніне кім ке тың ақ жұлқынды-ай! Ар і іш п, ны сы шынысы тің бытақтарылды. Коньяк көбігіне ра Сы ы. қт шы шыты бір , Ал ы. тт тұншығып жа ық ал ик ер Ам ан шт бұры р еліне» шпион, «ішімдікте и мырза ск Ви шы лу са іріткі рды... тұ ліп кү миығынан НҰЛЫ. Қисайған ҚҰЛАҒА
Апталық Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне ақпарат министрлігінде есепке алынып, 27.12.2013 жылы есепке алу туралы №14077-Г куəлігі берілген. Аптасына бір рет жарық көреді. Таралымы - 20 000 дана. Тапсырыс - 3253.
Апталық Астана қаласы, "Ernur" Медиа холдингі" ЖШС (Сілеті көшесі, 30-үй) мен Шымкент қаласы, "ERNUR" ЖШС-нің (Т.Əлімқұлов көшесі, 22-үй) баспаханасында басылады