16 ÆÅËÒÎҚÑÀÍ – ҚÀÇÀҚÑÒÀÍ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀÑÛÍÛҢ ÒӘÓÅËÑІÇÄІÊ ÊҮÍІ
№45 (204) = 12 желтоқсан = Жұма = 2014 жыл
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
АЛТЫН ЖҮРЕК Мне везло в жизни на встречи с удивительными личностями, замечательными людьми. Их было много, но особое место в этом списке занимает один человек, с семьей которого мы дружим уже много лет, – это Муслим Даирбекович Даирбеков, наш дорогой Муслим-ага.
ТАЛИСМАН КАЗАХСТАНСКОГО БОКСА Наше знакомство состоялось, когда я еще только делал первые уверенные шаги в боксе. Муслим-ага приметил меня на каких-то юношеских соревнованиях, подошел, поздравил с удачными боями. С тех пор он неотрывно следил за моими выступ-
НҰРСҰЛТАН НАЗАРБАЕВҚА РЕСЕЙДЕ «ЖЫЛ АДАМЫ-2014» АТАҒЫ БЕРІЛДІ Орыс биографиялық институты экономикалық стратегиялар институтымен бірлесіп, федералдық арналар мен БАҚ-тың қолдауымен Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевқа Ресейдегі «Жыл адамы - 2014» атағын берді. Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев ЕАЭО құрғаны үшін Ресейде «Жыл адамы - 2014» атанды. Нұрсұлтан Назарбаевтан басқа тағы төрт елдің басшысы Ресейде «Жыл адамы - 2014» атанды. Олардың ішінде Ресей Федерациясының президенті Владимир Путин, Беларусь Рес-
публикасының Президенті Александр Лукашенко ЕАЭО құрғаны үшін, Армения Республикасының президенті Серж Саргсян - ЕАЭО-мен саяси жəне экономикалық байланысты нығайтқаны үшін, ҚХР төрағасы Си Цзиньпин Ресей Федерациясымен экономикалық жəне саяси байланысты нығайтқаны үшін марапатталды, делінген аталған институттың сайтында. Еске сала кетейік, Астанада мамыр айында Қазақстан, Ресей жəне Беларусь елдерінің басшылары маңызды құжаттардың бірі - Еуразиялық экономикалық одақ қуру туралы келісім-
шартқа қол қойған. ЕАЭО өз жұмысын 2015 жылдың 1 қаңтарынан бастайды деп күтілуде. «Жыл адамы» ұлттық премиясын 1993 жылы Орыс биографиялық институты бекіткен. Бұл марапатқа еңбегімен көзге түскен РФ азаматтары, жеке аталымдарда өзге ел өкілдері ие бола алады. Марапатталғандарға лауреат Дипломы жəне Георгиев крестінің көшірмесі болып табылатын Күміс крест табысталады. Онда алтын екі басты қыран орналастырылған. Іnform.kz
лениями, сопровождал на соревнованиях, всячески поддерживал и поднимал мой бойцовский дух, за что я ему бесконечно благодарен. Большую поддержку Мусеке я почувствовал во время Московской Олимпиады. Тогда я понял, что рядом со мной верный и мудрый наставник, с которым мы пойдем по жизни вместе. Своим теплым отношением ко мне Даирбеков вселил в меня веру в себя, в свои силы, окрылил надеждой, я по-настоящему воспарил духом. Когда тебя переполняют чувства, большая симпатия к человеку, хочется рассказывать о нем долго и много, но поведать все по разным причинам просто невозможно. Но я все же попробую.
«ЖАС ТҰЛПАР - 2014» ЖЕҢІМПАЗДАРЫ АНЫҚТАЛДЫ Астанада ҚР Тəуелсіздігі күні қарсаңында, «Нұр Отан» партиясының 15 жылдығына арналған, «Жас тұлпар» сыйлығын табыс етудің ІІ салтанатты рəсімі өтті. Қазақстан Республикасы тəуелсіздігі күні қарсаңына орай өтетін «Жас тұлпар» республикалық байқауы отандық патриотизмнің дамуына айтарлықтай үлесін қосқан жас таланттардың белсенділігін қолдауға бағытталған. Жеңімпаздарды анықтау мен сыйлықты беру туралы шешімді құрамында партияның Саяси кеңесінің мүшелері, ҚР Парламентінің депутаттары, республикамызға танымал қоғам қайраткерлері, үкіметтік емес ұйымдардың жетекшілері бар Байқау комиссиясы қабылдайды. Атап айтсақ, ағымдағы жылы «Жас тұлпар» байқауына қатысуға еліміздің барлық өңірлерінен 230 өтініш түскен. «Нұр Отан» партиясы төрағасының бірінші орынбасары Бауыржан Байбек өзінің құттықтау сөзінде «сыйлықтың негізгі мақсаты – белсенді азаматтық ұстанымымен қазақстандық патриотизмді дамытуға айтарлықтай үлесін қосып жатқан талантты жастарды қолдау. Сондықтан да сыйлықтың терең символдық мəні бар. «Жас тұлпар» студенттік қозғалысы өткен ғасырдағы 60 жылдардың басында Тəуелсіздікті армандаған, мəдени ерекшелігін, тілін, дəстүрі мен тарихи мұрасын сақтап қалуға ұмтылған қазақ жастарының ынта-жігерінің арқасында дүниеге келген болатын» дегенді айтты. Сыйлықтар 7 аталым бойынша берілді: «Азаматық қорғаныс саласындағы кəсіби қызметі үшін» аталымы бойынша Арғын ҚУАНОВ, Павлодар облыстық ІІБ қыз-
Для многих Муслим-ага является эталоном человечности, порядочности и душевной щедрости. Спросите у любого в нашей боксерской среде, сколько добра и пользы Даирбеков сделал для казахстанского бокса, и вы получите целый список из таких деяний! Он проявил себя настоящим болельщиком казахстанского спорта: аксакал абсолютно не признает землячества и национальной принадлежности в спорте, а переживает ис-
ключительно за талантливых спортсменов. Даирбеков был и остается настоящим талисманом казахского бокса. Муслим-ага всегда сопровождал наших мастеров ринга: он поддерживал их на пяти Олимпиадах, многих чемпионатах мира, Европы, Азии и Азиатских играх. Аксакал знал, что с питанием в разных частях планеты у спортсменов могут быть проблемы, и всегда привозил с собой национальные продукты, богатые белком, – казы, карта, жая и т.д. Но главное, что он всегда поддерживал спортсменов не только материально, но и добрым словом, ценным советом и своевременным напутствием. (Прод. на 4-стр).
Қос қуанышымен құттықтаймыз! Республикаға танымал қаламгер, Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі, «Қазақ əдебиеті» газетінің лауреаты, жазушы-сықақшы, тоқсаныншы жылдардағы «Тамашаның» белсенді авторы, белгілі блогер, Республикалық «Əділет» ұлттық апталығындағы фельетон жəне сын-сықақ бөлімінің меңгерушісі Мұхтар Шерімді қос қуанышымен құттықтаймыз! Бүгін, яғни, 12 желтоқсан күні Мұхаңның шыр етіп өмірге келген күні. Сондай-ақ, əріптесіміз жақында көрнекті сатирик, қоғам қайраткері, біртуар тұлға, шымшыма шебері Шона Смаханұлының 90 жылдық мерейтойына орай өткен «Шоқ тілді Шона» атты фельетоншылар бəйгесінің бас жүлдесін иеленген болатын.
Қазіргі таңда көп басылымдарда ұмыт қалып жүрген сатира жанры «Əділет» басылымында кеңінен өріс алып келеді. Оқырмандарымыздан көптеген алғысхаттар, ризашылық білдірген пікірлері көптеп келуде. Осы тақырып аясында Мұхтар Шерімнің сиясы кеппеген шығармаларын «Əділеттің» «Бүгінгі сатира» айдарынан таба аласыз. «Күлкі атты өнерде Мұхтар да сөз саптау, сатиралық образ, тип сомдау жағынан біздің байқауымызша бұрынғы-соңғы немесе ілгері-кейінді келе жатқан сықақшыларды қайталамайды» деп белгілі сатирик Үмбетбай Уайдин баға берген. Ендеше, өз жолымен, өз соқпағымен, өзі таңдаған күрес жолымен келе жатқан Мұхтар Шерім шығармашылық өнерде алдағы уақытта да табысқа, жеңіске жете берсін деген тілегіміз бар. Алдағы уақытта да күлкi мəнiсiн түсiнетiн талғампаз оқырмандарыңызды тың шығармаларыңызбен қуанта беріңіз! «Əділет» ұлттық апталығының редакциясы.
ТӘУЕЛСІЗДІК САЯБАҒЫ – МЕМЛЕКЕТТІК СЫЙЛЫҚТЫҢ ИЕГЕРІ
симфониялық шығармасы үшін; 5) авторлар ұжымына: Асқар Исабекұлы Мырзахметовке, Бақытжан Құдайбергенұлы Əшірбаевқа, Насир Ачилович Рустамовқа, Əмірхан Бекжанұлы Шүменовке, Нұрлыжан Маратбекұлы Бөкебаевқа - Қазақстан Республикасы Тəуелсіздігінің 20 жылдығына арналған тарихи-монументалдық саябақ кешені үшін»-делінген. Мемлекет басшысының бұл жарлығы еліміздегі үшінші шаһар мəртебесін иеленуге талпынып отырған Шымкент үшін үлкен жетістік деп бағалануда.
меткері (а.ж. қарашасында «Қызылорда – Павлодар» бағытында 50 оқушыны апаратын автобусқа жол бастап келе жатқанда, алдарынан автокөлік шыға келіп, Арғын мен оның серіктесі еш ойланбастан соққыны өздеріне қабылдады. Балалардың ешқайсысы да зардап шеккен жоқ). «Мемлекеттік тіл саясаты саласындағы жетістіктері үшін» - Оксана ПЕТЕРС, Astana TV тележүргізушісі (10 жыл бойы қазақ тіліндегі жаңалықтар шығарылымының үздік тележүргізушісі болып келеді, сондайақ, ол қазақ тіліндегі «Біз біргеміз» қайырымдылық тележобасының жүргізушісі болып табылады); «Əдебиет саласындағы жетістіктері
үшін» - Серік СЕЙІТМАН, «Шалқар» радиосының бас редакторы (бірнеше кітаптардың авторы - «Қазақтың қаны», «Қырсық қызға қолтаңба», «Қара шаңырақ», «Домбыра»); «Білім мен ғылым саласындағы жетістігі үшін» - Ұлықбек ҚАЙЫРОВ, Назарбаев Университеті, Өмір туралы ғылымдар орталығындағы биоинформатика жəне ісіктің есептеуші жүйелік биологиясы тобының жетекшісі (жас ғалым ісік ауруларын зерттеуге жəне геномды мəліметтерді анализдеудің жаңа əдістерін құруға бағытталған биоинформатика аймағындағы ғылыми-зерттеу жобаларының авторы жəне жетекшісі болып табылады). (Жалғасы 2-бетте).
Желтоқсанның 9-ы күні ҚР Президенті Н.Назарбаев «Əдебиет пен өнер саласындағы 2014 жылғы Қазақстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығын беру туралы» Жарлыққа қол қойды. «Akorda.kz» ресми сайты жариялаған ақпаратта «Əдебиет пен өнер саласындағы 2014 жылғы Қазақстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығы мыналарға берілсін:
1) Қажығали Мұханбетқалиұлына, жазушы - «Тар кезең» тарихи романы үшін; 2) Гүлнар Сейітжанқызы Салықбаеваға, ақын - «Кешіріңдер келгенімді өмірге» өлеңдер жинағы үшін; 3) Пантелей Константинович Кесоглуге, əнші - «Песня - душа моя» жеке концерті үшін; 4) Балнұр Балғабекқызы Қыдырбекке, композитор - «Реквием» вокалды-
P.S. Бүгінгі таңда Мемлекеттік сыйлықтың иегері атанып отырған азаматтарға «Əділет» ұлттық апталығының 2014 жылдың 1 тамызындағы №27 (187) санында «Елбасы риза болған «Тəуелсіздік саябағы» мемлекеттік сыйлыққа лайықты!» атты тақырыбымен ақпараттық қолдау білдірген болатынбыз. Өскелең ұрпақ санасына Тəуелсіздіктің ұлы байлық екенін сіңдіретін, символикалық астарында терең мазмұн жатқан нысандар екенін тілге тиек еткенбіз. Біздің басылымда жарық көрген ойдың іске асқаны қалың оқырманымыздың көңілін қуантары күмəнсіз. Өңір басшысы Асқар Мырзахметовты, қолынан өнері тамған архитектор мүсіншілер Бақытжан Əшірбаев пен Насыр Рүстемовты жəне белгілі меценат Əмірхан Шүменовті де үлкен жеңісімен шын жүректен құттықтаймыз!
2015 жылдың 1 қаңтарынан бастап куəгерлер мен жəбірленушілерден жауап алу онлайн режимінде жүргізіледі
ЕЛ ТЫНЫСЫ
¦ÄIËÅÒ
Еуразия ұлттық университеті ТМД елдері арасында топ жарған, №45 (204) ЖОО арасында əлемдік рейтингте алдыңғы орындағы оқу орны 12.12.2014 жыл
«ЖАС ТЎЛПАР - 2014» ЖЕЅІМПАЗДАРЫ АНЫЌТАЛДЫ АНЫҚТАМА ҮШІН:
(Соңы. Басы 1-бетте). «Спорт саласындағы жетістіктері үшін» - Илья ИЛЬИН, қазақстандық ауыр атлет (екі мəрте Олимпиада чемпионы, төрт мəрте əлем чемпионы, Азия ойындарының екі мəрте чемпионы. Сонымен бірге 94 кг салмақта жұлқа көтеру (233 кг) мен қоссайыс жиынтығындағы (418 кг) жəне 105 кг салмақта жұлқа көтеруден (242 кг) əлем рекордшысы. «Мəдениет пен өнер саласындағы жетістігі үшін» Жанар ДОҒАЛОВА, қазақстандық əнші жəне композитор («Turkvision-2014» халықаралық байқауының жеңімпазы); «Қазақстандық патриотизмді қалыптастырудағы қоғамдық-саяси белсенділігі үшін» - Евгений РИБАЛКО, «КазБренд» қоғамдық қорының директоры (Қазақстандағы скаут қозғалысы ұйымы кеңесінің мүшесі, «Еуразия өңірінің Джамбориі» жастар слетінің
ұйымдастырушысы, «Менің елім – Мəңгілік ел» жастар этнографиялық автоэкспедициясының жетекшісі). Əр аталым бойынша 1 млн. теңге көлемінде ақшалай сыйлық табыс етілді. Сыйлықтарды Қазақстан халықтары Ассамблеясы Төрағасының орынбасары – Ералы Тоғжанов; ҚР Парламенті Мəжілісіндегі «Нұр Отан» партиясы фракциясының мүшесі жəне «Жас тұлпар -2014» комиссиясының төрағасы Мəулен Əшімбаев; ҚР Парламенті Мəжілісіндегі «Нұр Отан» партиясы фракциясының мүшесі Нұртай Сабильянов; Қазақстан Азаматтық альянсының президенті Нұрлан Ерімбетов, КСРО еңбек сіңірген спорт шебері, Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген жаттықтырушысы Дəулет Тұрлыханов, Қазақстандағы көптеген ақындар айтысының жеңімпазы Айнұр Тұрсынбаева сынды белгілі адамдар, елімізге танымал мемлекет жəне қоғам қайраткерлері табыс етті.
Студенттік «Жас тұлпар» қозғалысы 1963 жылғы 5 қарашада құрылған. Қозғалыстың белсенді қатысушылары Москваның, Ленинградтың, Киевтің, Одессаның, Риганың 800-ден астам студенттері болды. Ұйым Қазақстанда тұратын жастар үшін де идеялық дем беруші болды. Түрлі қалаларда – Қарағандыда «Жас қазақ» , Семейде «Тайшұбар» сияқты бірлестіктер құрылды. Белгілі «Дос Мұқасан» ансамблі осы кезеңде жəне дəл осы «Жас тұлпардың» ықпалымен пайда болды. 60-70-жылдары студенттік «Жас тұлпар» қозғалысының қатысушылары Мұрат Əуезов, Марат Сембин, Ғаділбек Шалахметов, Мырзатай Жолдасбеков, Тимур Сулейменов, Ерсайын Тəпенов, Гүлжан Бейбітова, Əміржан Əлпейісов жəне басқалар болды. 2013 жылы «Жас тұлпар» қозғалысына 50 жыл толды. Мерейтой құрметіне жазушы Əміржан Əлпейісов 60-70жылдардағы жастар қозғалысы туралы «Жас тұлпар» дүбірі» атты кітап шығарды. «Жас тұлпар» қозғалысының мерейтойын мерекелеу шеңберінде 2013 жылы «Нұр Отан» партиясы осы қозғалыс атындағы сыйлықты тағайындаған еді. Аталған сыйлықты тағайындау «Нұр Отан» партиясы Саяси Доктринасының мəдениет пен өнерді дамыту, қазақстандық патриотизмді қалыптастыру мен нығайту, Қазақстан халқының ынтымағын қамтамасыз ету бағытындағы мақсаттарына сай келеді. Жібек РАХЫМ, Астана қаласы.
ЕҰУ-дің БӘСЕКЕДЕ БӘСІ МЫҚТЫ Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті Орталық жəне Шығыс Еуропа елдерінің сапа жағынан 10-халықаралық турнир жеңімпазы атанды. «Ірі кəсіпорын» номинациясын иеленген ЕҰУ-ге жүлде тапсыру рəсімі 5 желтоқсан күні Левен қаласында (Брюссель) Еуропалық сапа ұйымы (EOQ) Бас Ассамблеясының 123-отырысында өтті. Салтанатты рəсімге университет атынан техника ғылымдарының докторы, профессор, сəулет жəне құрылыс факультетінің деканы Талғат Байтасов арнайы барып қайтты. Кəсіпорын қатысушыларын EFQM жетік моделі бойынша бағалаған шараға 30-дан аса еуропалық сапа жөніндегі ұлттық ұйым көшбасшылары мен Еуропалық Кеңес Президенті Ван Ромпей қатысты. Халықаралық турнирде қол жеткізген Еуразия ұлттық университетінің бұл жеңісі кəсіби мамандарды даярлаудың жоғары деңгейде екенін тағы бір мəрте көрсетсе керек.
Орталық жəне Шығыс Еуропа елдерінің сапа жағынан халықаралық турнирі Бүкілресейлік сапа ұйымы, Орталық жəне Шығыс Еуропа елдерінің сапа жағынан ұлттық ұйымдары, Еуропалық сапа менеджменті қорының (EFQM) қолдауымен 2005 жылдан бері өткізіліп келеді. Айта кеткен жөн, Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті бұған дейін Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылғы "Алтын сапа" иегері, сапа жəне қызмет көрсету бойынша ТМД елдері арасында топ жарған, ЖОО арасында əлемдік рейтингте алдыңғы орындағы оқу орны. Мұндай жоғары атақ пен марапатқа ие болу – тарих ғылымдарының докторы, ҚР ҰҒА корреспондент мүшесі, ректор Ерлан Сыдықов басшылық ететін университеттің профессороқытушылар құрамы мен ұжым еңбегінің нəтижесі. ЕҰУ-нің Баспасөз қызметі.
Желтоқсанның 10-ы күні Шымкентте 9 қабатты төрт тұрғын үй пайдалануға берілді. «Нұрсəт» шағын ауданда орналасқан бұл үйлердегі пəтер кілттерін 270 отбасыға облыс əкімінің бірінші орынбасары Берік Оспанов пен қала əкімі Дархан Сатыбалды салтанатты түрде табыстады. Баспаналы болғандардың санатында 12 Ұлы Отан соғысының ардагері, 132 жетім жəне ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар, 126 «Тұрғынүй құрылыс жинақ банкі» арқылы несие алып отырған жас отбасылар бар.
«Бүгінгі таңда мемлекеттік тұрғын үй қорынан тұрғын жай алуға мұқтаждар тізімінде 19 мыңнан астам азамат кезекте тұрған болса, олардың барлығы алдағы төрт жыл ішінде «Қолжетімді тұрғын үй» бағдарламасы шеңберінде баспаналы болады. Елбасының «Нұрлы жол» Жолдауына сəйкес қалада 1 миллион шаршы метрден астам тұрғын үй салу жоспарлануда», - деді облыс əкімінің бірінші орынбасары Б.Оспанов. Жыл соңына дейін тағы да 4 көпқабатты тұрғын үй пайдалануға берілетін болады. ОҚО əкімі аппаратының баспасөз қызметі
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
«Əділет» ұлттық апталығы газетінің 25.07.2014 ж. күнгі № 26 санында «Ұрлық түбі-қорлық» атты ақпарат жарияланған болатын. Онда ОҚО Түлкібас ауданы, Кершетас ауыл округіндегі «Қайнар шаруа қожалығы» жұмысшылары орып дайындап қойған престелген шөбін ауыл тұрғындары Е.Көмеков Б. Боташев жəне А. Исаевтың көмегімен қолды еткені туралы жазылған болатын. Шымбайға батар бұл шындық шамдарына тиген олар бір-екі күн өткеннен соң-ақ редакциямызға келіп, келтірілген бұл деректердің барлығы да «жаптым жала, жақтым күйенің» кері екенін алға тартып, өңеш жыртып айқайлап, өздерін «ақпыз» деп кеткен еді. Бірақ, қылмысты күзейтін құзырлы орган өкілдерінің осы іске қатысты жүргізген тергеу-тексеру жұмыстарының нəтижесін саралай келіп Түлкібас аудандық соты шығарған үкімге көз жүгірте отырып, аталған мақалада жазылған деректердің негізсіз болмағанына əбден көз жеткізуге болады. ОҚО Түлкібас аудандық соты 17.11.2014 ж күні Е. Көмековті ҚР ҚК-нің 175-бабының 1бөлігі бойынша кінəлі деп танып, бір жыл бас бостандығынан шектеу жазасын беру туралы үкім шығарды. Естеріңізге сала кетсек осы жылдың 4 шілдесі күні Келтемашат ауыл округіне қарасты Даубаба-2 ауылының шығыс бөлігіндегі тау бөктерінде орналасқан «Шанбаба» шаруа қожалығының иесі Е. Көмеков, аталған шабындық жерімен қиылысып жатқан «Қайнар» шаруа қожалығына тиесілі шабындық жердегі 240 дана буып-бауланған шөптерін жасырын түрде ұрлап, жəбірленушіге 60000 мың теңге материалдық залал келтірген. «Іштен шыққан жау жаман» деген. Ауылдағы ағайынның осылайша буынсыз жерге пышақ сұққаны жанына қатты батқан «Қайнар» шаруа қожалығының басшысы Ж. А. Маймақов құзырлы органдарға шағымданып, нақты шара көруін сұранады. Өз сөзінде Ж. Маймақов: «Менің ұзында өшім, қысқада кегім жоқ. Иə, барлығымыз бір ауылдың адамдарымыз. Егерде білместік жасап,
«Ата салтым асыл мұрам, ардағым» Газетімізде жарық көріп келетін «Ата салтым - асыл мұрам, ардағым» атты этнографиялық жинағынан үзінділерді елімізге белгілі жазушы Нағашыбек Қапалбекұлы жүргізіп отырады. Ендеше, ұлттық салт-дəстүрлерімізді берік сақтап, аялайық ағайын! Жолаяқ Жол болсын деп жасадым, Жолдастарға «жолаяқ» (Мірдің оғы кітабынан) Алыс сапарға аттанатын кісілер мал сойып, үлкен-кішіні шақырып «жолаяқ» жасайды. Ондағы мақсат-сапарым сəтті болып, аман-есен оралсам деген ақ тілектен шыққан шын ниет. Жолаяқ соңы да дəстүрлі батамен аяқталады. Жұрт майлар Халқымыздың көшіп-қонып жүретіні баршаға аян. Əрине, мұндайда олар жаңа жерге қонады, көрші қолаңдарына қонақасы береді. Бірақ мұның бəрі жұрт майларға жаңадан жер алғанда, жаңа үй салғанда ғана жасалады. Оған көңілжетер адамдар, туған-туыстар шақырылады. Ақсақалдар бата беріп, жақсы тілек тілейді. Домбыра тартылып əн шырқалады. Жаңа жұрт қазақ жұртшылығы үшін есте қаларлық күндердің бірі саналады. Жеті ата Жеті атасын білмеген –жетесіз (мəтел). Өмір тəжірибесі мол халқымыз кейінгі ұрпаққа жеті атасын білуді міндеттеген жəне оны үйреткен, жаттатқан. Мұның əлеуметтік зор мəні болған. Оның себебі, біріншіден, əр адам жеті атаға дейін жақын туыс саналады. Екіншіден, қазақ халқы жеті атаға дейін қыз алыспаған. Бұрынғы адамдар бір-бірімен танысқанда, жүздескенде руын, тегін сұрауы осыдан шыққан. Сондықтан əр қазақ баласы өз ата-тегін білу тектілік əрі ұлттық тəртіп пен жөн білудің бір саласы болып саналған.Олай болса жеті ата: 1.Бала. 2.Əке. 3.Ата. 4.Арғы ата. 5.Баба.6.Түп ата. 7.Тек ата (Ататек деген осыдан шыққан сөз). Жылу жинау Əлдебір бақытсыз жағдайға ұшырап, малынан немесе үй-мүлкінен айырылып қалған бейбаққа туғантуыстары, көрші-қолаңдары қолдарынан келгенше ауыздарынан жырып көмек көрсетеді. Мұны «жылу» деп атайды. Басына іс түсіп, тақырға отырып қалған жанға қауымдасып жылу жинап беру нағыз адамгершіліктің көрінісі іспеттес.
Шымкентте 270 отбасы «ҰРЛЫҚ ТҮБІ – ҚОРЛЫҚ» Келтемашаттағы қылмысқа нүкте қойылды, дегенмен... баспаналы болды
шалыс қадамға барса, бұл жəйтке көз жұматын едім. Бірақ, олар бұл қылмысқа саналы түрде барды. Яғни, менің құқымды таптады» - деп, түсіндіреді. Өз кезегінде Е. Көмеков Ж. Маймақовқа тиесілі шабындық жердің өз жерімен шекаралас болғандықтан, жаңылысқанын, білмегенін, яғни, қасақана жасамағанын айтып ақталған. Бірақ, сот оның бұл жауабына нақты дəлелдерге байланысты сын көзбен қарайтынын алға тартқан. Сонымен қатар жəбірленуші Ж. Маймақов шабындық жердегі пішендерді қолды етуде тек Е. Көмеков емес, Б. Боташев пен А. Исаевтың да өздеріне тиесілі көліктерімен саналы түрде барғанын, бірақ орын алған қылмыстық іс бойынша айыпталушылар жауапкершілікке тартылу кезінде олардың ешбір жазасыз сытылып шыққанына наразы екенін айтуда. Бұл мəселені құзырлы орган қызметкерлері қайта қарау керек екенін, себебі заң бəріне ортақ болғандықтан, əрбір азамат əділ жазасын алу қажет деп есептейді. Жаза бəріне əділ болуы тиіс деген мақсатпен сотқа апелляциялық шағым түсіретінін тағы да ескертті. «Жаман ұры жанындағысын қармалайды» деген. Күнделікті күйбең тіршілікте көз көріп жүрген адамдарыңды осылайша аяқтан шалудың соңы жақсылыққа апармайды. Оған жоғарыда баян етілген жəйт дəлел бола алады. Аядай ғана ауылдағы бұл бассыздықты жариялауымыздың басты мақсаты Ж. Маймақовтың мерейін көтеріп, сотталушының жігерін жасыту емес. Осы бір жағдайды оқырман назарына жеткізе отырып, ауылдағы ағайынның «жеңілдің астымен, ауырдың үстімен » жүріп олжаға кенелуі немесе басқа да жеңіл ойларды жүзеге асыруының ақыры жақсылыққа апармайтынын жеткізу еді. Адал еңбекпен күнелтіп жүрген ауыл тұрғындарына əрқашанда тыныштық пен ынтымақ маңызды болса, қыңыр-қисық пиғылды екі аяқтыларға ел арасында орын болмайтыны бүгінде басы ашық ақиқат. «Əділет-ақпарат».
2
Жарапазан Тұрмыс-салт жырларының діни ұғымға байланысты бұл түрі қазақ халқының арасында исламмен бірге тараған. Жарапазан ораза айында, түнде айтылады. Өзіне тəн қалыптасқан мəтіні жəне əні болған. Үй –үйді аралап жүріп, əр үйдің тұсына келіп айтады. Мал-жанның амандығына, от басының игілігіне арнап бата берумен аяқталады. Киіт Құдалар арасында жүретін кəденің бірі-сыйлы құдаларға киіт кигізу. Яғни, киіт –құдалықтың негізгі белгілерінің бірі. Неғұрлым сыйлы құдаларға киіт есебінде “жағалы киімдер” деп аталатын қымбат шапан, қасқыр ішік сияқты киімдер аталады. Киіт кигізу дəстүрі қазір де өз жөн-жоралғысымен өткізіледі. Көгентүп Туыс, ілік,жұрағат адамдардың қонаққа келгенде оның баласына ескерткіш, сый ретінде берілетін мал (қозы, қой, бұзау, құлан, тай, бота, тайлақ,ат). Бұл бала үшін сый, қуаныш болса, оның ата-аналары үшін құрметтеудің белгісі десе де болады. Көгентүп беруді малды ауылдардың əлі де пайдаланып жүргені жақсы, жарасымды салттарының бірі. Көрші хақы «Көршің үшін намазыңды бұз» деген қағиданы қалт еткізбейтін қазақ үшін көршінің орны мүлде бөлек. Көршісі жақсы болса «ол біздің көршіміз ғой» деп мақтан тұтады, «құдайы көршіміз» деп ардақтайды. «Үй алма, көрші ал» деген сөз де терең мағына жатыр. Көрші отыру – сыйластық пен сенімнің алтын арқауы. Олар бір-біріне қамқор, сүйеніш əрі сүйініш. Бұл қағидалар қазақта əлі де сол қасиетті қалпын сақтап келе жатыр. Күзем шай Істің басталар сəтінде де, ол аяқталған соң да халық оны атаусыз, ескертусіз қалдырмайды. Мысалы, күзем алынып болған соң, əр үй бірбірін шайға шақырып көңілді кеш өткізеді. Оның аты «күзем шай». Малды ауыл осы дəстүрді жалғастыра түссе, бұл да жастарды еңбекке тəрбиелеудің бір көрінісі болар еді. Кеусен Бұл-егіншілікке байланысты айтылатын сөз. Əдетте, егін пісіп, мол өнім алынғанда егіншілер туғантуысқандары мен ауылдастарына, іліктеріне астық береді. Оны «кеусен» деп атаған.
Көген той Құлын, бұзау, қозы – лақ алғаш байланғанда, көгенделгенде берілетін дəм. Келі түбі «Қолкесер», «қол қайыр» деген сияқты бұл да еңбек салтының бір түрі. Ол азық-түлік (егін ору, тары түю, май шайқау, соғым сою) дайындауға қатысқан кісілерге берілетін еңбек ақы, үлес. Мұны көмекке шақырған адам өзі сұратпай беруге тиіс. Күміс той Ерлі зайыптылардың бірігіп 25 жыл өмір сүруі. Қазіргі кезде кеңінен таралған той. Қалау Біреудің жақсы малына, затына, мүлкіне көңілі кеткен адам сол үйге барып «қалау» қалайды. Яғни, үй иесіне не баласына лайықты бағалы тарту жасайды. Яғни, ұлына қамшы, қызына алқа, білезік сияқты бағалы зат сыйлайды. Бұл үшін ол бие, сиыр, кілем т.б. бағалы заттар қалауы мүмкін. Сондықтан үй иесі қалаушының көздеген қалауын ризалықпен береді. Қара сыбаға Қазақ сыйлы адамдарына, жақынтуыстарына жыл сайын тиісті сыбағасын сақтап отырған. Сол сияқты сыйлы адамдар қайтыс болған күнде де көз көргендер ол адамның сыбағасын үзбей, оның отбасына, əйеліне немесе балаларына əдейі жіберіп отырады. Мұны халық ұғымы мен салтында «қара сыбаға» деп аталады. Қап қағар Қыс аяқталып, көктем басталғанда ет сүрленіп, азая бастайды. Сол аз етті қапқа салып алып, сол күні ет асып, аздап адам шақырады. Мұны ел «ет қайтар» деп атайды. Яғни, ет азайды деген ұғымды білдіреді. Ал қаптағы еттің ең соңғысын асып, көршісімен бөлісіп жейді. Бұл дəстүрді “қап қағар” дейді. Қорықтық құю Əлденеден қорыққан, шошынған адамға қорықтық құйып ем жасайды. Оның жасау жолы былай: табаға май құйып, қорғасынды басқа ыдысқа қорытады да, қорғасынды аурудың төбесіне əкеліп табаға құйып жібереді. Халықтың ұғымы бойынша қатқан қорғасынға ауру неден қорықса, соның бейнесі түседі. Мысалы, иттің, адамның, жыланның бейнесі сияқты. Егер ауру неден қорықса, қорықтық құйғанда соның бейнесі түссе, ол жазылады деп түсіндірілген. Қазық майлау Көктемде мал төлдеп, ол аяқталған соң желі тартылып, бұзау, құлын байланып, қозы-лақ көгенделіп, мал сауу басталады. Осы кезде мал иелері желі басына келіп, «ел тоқ болсын», «ақ мол болсын», «мал басы көбейе берсін» деген тілекпен ырымдап төл ноқтасы мен бұршағына, қазығына май жағып, ақ құяды. Мұндай ырымдар жылқыда «бие бау», басқа малда «қазық майлау» деп аталады. Қымыз мұрындық Қымыз халықтың көне заманнан бері келе жатқан, бие сүтінен ашытатын негізгі сусыны болған. Қазақ жазғытұрым қарақұлақтанған кезде бие байлайды.Осы рəсімге арналған жылы-жұмсаққа ауыл адамдары шақырылып, қымыз мұрындық жасалады.Ол қымыздың ең алғаш ашыған күні-қымыздық алды сүт мол болу үшін үлкендерден бата алу мақсатында ауыл адамдарына беріледі. Мойнына бұршақ салу «Ұлы Қорамсадан көпке шейін бала болмаған соң, Жарқынбай бəйбішесі тоғыз қызымен көгеннің бұршағын мойнына салып, тəңірден немере тілейді».(М.Жұмабаев). Баласыз адамдардың мойнына көгеннің бұршағын салып құдайдан ұрпақ тілеуі ертеден келе жатқан əдет. Бұл тағдырға мойын ұсынып, тəңірге шын беріліп, оның барлық əміріне көнудің жəне ақ тілеудің белгісі. Мұндай тілек əсіресе ертедегі жырларда жиі кездеседі. Оның соңы тілек орындалып қуанышқа кенеліп жатады. Наурыз мейрамы Күн мен түн тепе-теңдікке келген сəттен бастап тойланады. Наурыз мерекесінде көпшілік бұлақтардың көзін ашып, тал егіп, игілікті жұмыстар атқарады. Бұл кезде мал төлдеп, жер көктеп, дүние жаңара бастайды. Сондықтан да наурыз тойын «тепетеңдік», «игілік», «жаңару» мейрамы деп атайды. Наурыз көже Наурыз тойына ғана тəн, көпшілікке арналған мерекелік тағам. Оны əр үй жеті түрлі дəмнен: сүт, ет, су, тұз, тары, құрт,ж еміс тағы сол сияқты тағам түрлерінен жасап, оған қазы, шұжық сияқты сыйлы мүшелер қосып, мерекемен құттықтауға келгендерге ықыласпен ұсынады. Наурыз –тоқшылық күні. Қазан оттан түспейді. Уыз қатырылады. Сорпа сапырылады. (Жалғасы бар).
«Бостандық пен тəуелсіздікті жеңіп алу жеткіліксіз, оны №45 (204) табанды түрде қорғап, нығайтып ұрпақтарға қалдыру қажет» 12.12.2014 жыл
ТƏУЕЛСІЗДІК ТАҢЫ
¦ÄIËÅÒ
ЖЕЛІ ЫСҚЫРҒАН, ЖАСТАРЫ ЫШҚЫНҒАН
ЕГЕМЕНДІГІМІЗ ЕҢСЕЛІ БОЛҒАЙ! Құрметті оңтүстікқазақстандықтар! Жыл сайын ерекше құрметпен еліміз атап өтетін осынау мерекеміз–Тəуелсіздік күні киелі де қастерлі. Мемлекетіміздің көштен қалмай, «Мəңгілік ел» болуға талпыныс жасауы – еліміздегі тұрақтылық пен береке- бірліктің жəне ең бастысы, тəуелсіздігіміздің арқасы. Халқымыздың ауызбіршілігі мен Елбасымыздың сара саясатының арқасында біз кейінгі ұрпақтың алдында ұялмайтындай тарих жасаудамыз. Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Əбішұлының бастамасымен Қазақстан талай
3
серпінді жобаларды жүзеге асырып, дамыған елдердің қатарына қосылды. Ата-бабамыз ғасырлар бойы армандап өткен тəуелсіз ел болу мəртебесін көру – бүгінгі ұрпаққа бұйырған зор бақыт. Осы қуанышымыз құтты, бақытымыз баянды болсын. Жаңа ғасырда қайта түлеген, жасарып, түрленген еліміздің тəуелсіздігі тұғырлы болғай! Талғат БАЙМАХАНОВ, ОҚО мəслихатының депутаты.
ЕҢБЕГІМІЗ ЖАНА БЕРСІН! Құрметті оқырман! Сіздерді Республикамыздың əр азаматы үшін айтулы Тəуелсіздік күнімен құттықтаймын! Еліміз жалынды жастардың бастарын қатерге тігіп, бодандық құрсауынан шығуға ұмтылған ерен ерліктері, бүгінгі тəуелсіз еліміздің жарқын істерімен жалғасын табуда. Небəрі 23 жыл уақыт ішінде жеткен жетістіктеріміз, асқан асуларымызбен бағындырған белестеріміз аз емес. Осыған орай, Егеменді еліміз 16 желтоқсанда салтанатты жағдайда Ұлттық мереке – Тəуелсіздік күнін атап өтеді.
Қазақстандықтар алмағайып өтпелі кезеңнің барлық қиындықтарын жеңіп, əлемдік сахнаға көтерілді. Республикамыздың осындай биіктіктерді бағындыруына барлық адамдар сүбелі үлес қосып келеді. Ұрпақтарының ырысы ортаймасын, намысы тапталмасын деп, көксеген ата-баба арманы орындалған осы шақта баршаңызға бақыт, байлық, береке тілеймін. Еліміздің ертеңі жолындағы еңбегіміз жана берсін! Төреайым СҰЛТАНОВА, Шымкент қалалық маслихатының депутаты.
ТӘУЕЛСІЗДІГІМІЗГЕ ТӘУБЕ Қадірлі жерлестер! Ынтымақ бар жерде береке бар. Оңтүстік өңірінде орысы, украйны, азірбайжаны, өзбегі дегендей, жүздеген ұлт өкілдері тұрады. Бір шаңырақтың астындағы бір үйдің балаларындай Тəуелсіздігімізді бірге тойлап, жарқын болашаққа үлкен сеніммен, үкілі үмітпен қарап келеміз. Қуанышпен қабылдаған тағы бір жағымды жаңалығым – қазақ елі үлкен рухани өрлеу үстінде тұр, нақтырақ айтсам, қазақ хандығының алдағы кезде тойланар 550 жылдығы. Тəуелсіздігіміздің ертеңін осындай іс-шаралар əдемі айшықтап тұр десем, артық айтқандық емес. Желкілдеп, жастарымыз өсіп келеді. Олар тəуелсіздігіміздің болашағы. Немерелеріміз, ұл-қыздарымыз мектептен тəуелсіздік туралы
тақпақтарды айтып, көңіл қуантып келеді. Ең ұлық, ең қасиетті мереке туралы ана тілімізде өлең оқыған балдырғандарды көріп тағы тебіренесің. «Тəуелсіздігімізге тəубе» деп іштей мың мəрте қайталайсың. Шымқаламыз да мерекені асыға күтіп тұр десе де болғандай. Тəуелсіздік күніне арналған билбордтар ерекше жылылық əкеледі. Менің əсіресе, жастарға айтарым, тəуелсіздігімізді қастерлеу керек, ол оңайлықпен келе қойған жоқ. Желтоқсан желін, ызғарын ұмытпау-баршамыздың парызымыз. Тəуелсіздігіміздің көк туы желбірей берсін, осынау ұлық мереке құтты болсын! Қатира ҚАДЫРБАЕВА, ОҚО, Шымкент қаласы №65 мектепгимназиясының директоры.
Тəуелсіз елім жиырмадан астың бүгін сен, Талайды кештің тарихқа егер үңілсем, Тағдырдың шаңды соқпағын жүрдің сан ғасыр, Бабалар айтқан сөздерге егер жүгінсем.
БАҒА ЖЕТПЕС БАЙЛЫҚ Тəуелсіздігін алғанына 23 жыл толған Қазақстан бүгінде əлемдік тарих сахнасынан ойып тұрып орын алып отыр. Еліміз – бүгінде Еуразияның жүрегінде орналасқан, татутəтті өмір сүріп жатқан көп ұлтты мемлекет. Аз уақыттың ішінде еліміз бізден едəуір уақыт бұрын тəуелсіздіктерін алған мемлекеттерді қуып жетіп, спорт, білім, ғылым, мəдениет, өнер жағынан əлемнің алпауыт елдерімен терезесі теңеле түсуде. Татулық пен бірлікті алға тартқан Елбасымыз көш бастап, Қазақстан бүгінде Орта Азиядағы дамушы елдерден алда келеді.
Тəуелсіздік – тарихы тағдыр біріктірген, еркіндік пен теңдікті талай ғасыр тілеген қазақ халқының ең басты мерекесі. Мінеки, ел болып,тереземіз өзге жұртпен теңесіп, халықаралық деңгейде толыққанды мойындалған мемлекет ретінде өмір сүріп жатқанымызға да едəуір көп бола қойған жоқ. Тарих үшін соншалықты көп кезең болмағанымен, осы жылдар ішінде ғасырларға бергісіз қыруар істер атқарылды. Тəуелсіздігімізді алғаннан кейін елдің елдігін сақтап қалу, ұлттың еңсесін тіктеу, халықтың сенімін ақтау аса күрделі іс болатын. Сол аса күрделі кезеңде Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаевтай көреген басшы салиқалы саясат ұстанып, елді, халықты сүріндірмей сара жолға шығарды. Жыл сайынғы Президенттің халыққа арналған Жолдаулары мен қабылданған мемлекеттік бағдарламалар, стратегиялық бағыттардың барлығы да қарапайым халықтың тұрмысын жақсартып, тəуелсіздігімізді нығайтуға бағытталады. Тəуелсіздік – тəңірдің біздің ұрпаққа берген үлкен бақыты, халқымыздың мəңгілік құндылығы. Біз бүгінге дейінгі барлық жетістіктерімізге Тəуелсіздіктің арқасында қол жеткіздік. Жиырма үш жыл ішінде елдің əл-ауқатын көтеріп, төл мəдениетіміз бен мемлекеттік тілді жаңғырту ісінде қыруар жұмыстар жасадық.
Елімізде білім, ғылым, денсаулық, спорт салалары айрықша даму үстінде. Тəуелсіздік – біздің ең басты игілігіміз, баға жетпес құндылығымыз. Жас мемлекет тарихындағы жаңа дəуір дəл осы Тəуелсіздіктен бастау алады. Жас мемлекеттің қарыштап дамуына жастардың да қосар үлесі мол. Жастар – мемлекеттің болашағы ертеңі. Бүгінгі жастардың оның ішінде тəуелсіздік құрдастарының тілегі бір.
Айнұр САНСЫЗБАЕВА, Оңтүстік Қазақстан облыстық «Жастар орталығы» МКМ-ң «Талантты жастарды қолдау» бөлімінің бас маманы – инспектор:
ТӘУЕЛСІЗДІКТІҢ ҚҰРДАСЫМЫН! - 1991 жыл – еліміздің тарихындағы ең елеулі, қасиетті жыл. Дəл осы жылы еңсемізді
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
тіктеп, тəуелсіздігіміздің тұғырын қаладық. Азаттықтың ақ таңы арайлап атқан жыл күллі қазақ жұртшылығы үшін ұлық мереке. Егемендік алған жылы өмірге келіп, алға қадам басқан жас мемлекетпен жарыса өсіпөркендеген жас ұрпақ қатарында, тəуелсіздігіміздің құрдасы болу мен үшін үлкен мақтаныш əрі жауапкершілік! Себебі, біз Тəуелсіздікке дейінгі еліміздің бастан кешкен қиын-қыстау жылдарды көрмедік, тек кітаптардан оқып, фильмдерден тамашалап, алдыңғы буынның əңгімесін тыңдап қана көз алдымызға елестете аламыз. Саралап, салыстырсақ, сол тұстағы Қазақ елі мен бүгінгі Тəуелсіз Қазақстанның айырмашылығы жер мен көктей. Егемендік бізге бақытты балалық шақты, алаңсыз оқушылық кезеңді, шаттыққа толы студенттік өмірді сыйлады. Біз қандай да бір қысымды, бостандықты шектеуді білмей өстік. Сол үшін де шүкіршілік етуге тиіспіз деп білем. Бұл – Егемендіктің арқасы. Ендігі ретте «біз мемлекетке не бере аламыз?» деген сауалды қойып, еліміздің өркендеп, озық отыз елдің қатарына енуі үшін аянбауымыз керек. Біз, Тəуелсіздік құрдастары үшін Қазақ елінің алға басқан əр қадамы жүрегімізге ерекше рух пен жігерді толтыруы тиіс. Елбасы Нұрсұлтан Əбішұлы «Болашақ – жастардың қолында» деген ұлағатты сөзді жиі айтады. Демек, елдің ертеңгі тізгіні біздің қолымызда екендігі даусыз. Бүгінгі таңда менің замандастарым əртүрлі салада еңбек етіп келеді. Осы орайда, өзімде елімнің дамуына үлес қоссам деген мақсатпен облысымыздың жастар саясаты саласында қызмет атқарудамын. Жаңашылыдық пен тың бастамалардың иегері бола білетін дарынды, талантты жастарымыздың ұлғайып жатқандығы көңілімді қуантады. Облыстық жастар саясаты мəселелері басқармасының «Жастар орталығы» мемлекеттік коммуналдық мекемесі өңіріміздегі жастар саясатын жүзеге асыру бойынша үздіксіз қызмет атқарып келеді. Татулығы жарасқан ұжымымызда белсенді жастар көп-ақ. Сондай-ақ, ұжымымызда тəуелсіздік тұсында өмірге келген білікті, білімді жас мамандарымыз жетерлік. Тұғырлы Тəуелсіздігімізге – 23 жыл! Əрине, тарих үшін қас
қағым уақыт. Бірақ, Тəуелсіз Қазақ елі осы мерзімде қаншама биік белестерді бағындырды десеңізші! Тəуелсіздік құрдасы, тəуелсіз елдің азаматы ретінде менің де еліме берер еңбегімнің көп боларына сенемін!
Ырысалды АТЫҒАЕВ, ОҚМПИ-да жастар саясаты бөлімінің меңгерушісі, ОҚО «Тəуелсіздік құрдастары» клубының төрағасы:
ЕРЕНБЕЙ ЕҢБЕК ЕТУГЕ ӘЗІРМІЗ - Мен 1991 жылдың 5- ші желтоқсанында дүниеге келіппін. Яғни, тəуелсіз еліміздің төл құрдасымын. Бұл мен үшін үлкен қуаныш. Ол жеке басымның қуанышының туған еліңнің тарихи өміріндегі айрықша сəтпен тұспа-тұс келуіне деген ризашылықтың əсері дер едім. Бірақ та, тəуелсіздіктің бізге қандай жолмен келгендігін толық сезінемін. Бұл тарих менің патриоттық рухымды жани түседі. Қазіргі таңда, Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік педагогикалық институтта «Жастар саясаты» бөлімінің меңгерушісі жəне облысымыздағы «Тəуелсіздік құрдастары клубының» төрағасымын. Жұмысым өзіме ұнайды. Маған сенім артқан ұжымға да дəн ризамын. Алысқа бармай-ақ, бір сəт Шымқаламызға көз салсақ, өркенді өзгерістер аңғарылады. Жыл санап өмірімізге өркениеттің игілігі көптеп енуде. Мұның барлығы Президент Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаевтың көсемдігі мен көрегендігінің нəтижесі, еліміздегі ұлттар мен ұлыстардың өзара тіл табысуы мен достығының айғағы болса керек. Тəуелсіздігіміздің ғұмыры ұзақ, тұғыры берік болсын. Халқымыз аман, еліміз тыныш болсын. Тəуелсіздік жылдары алған еліміздің беделбиігі асқақтай берсін. Біз тəуелсіздіктің құрдастары осы бағыттағы қайнаған өмірдің қақ ортасында жүруге əзірміз. Ж. МҰСТАФИНА.
Тəуелсіздік күні! Бодандықтың шекпенінен құтылған күн! Өз бетімізбен ел болуға ұмтылған күн! Шекараны айқындап, ұлттығымызды ұлықтаған күн! Ұлыларымызды отар заманның жаласынан ақтаған күн! Бөркімізді аспанға лақтырып, атой салған күн! Əр қазақтың жүрегі елжіреген күн! Азат Қазақ қуанған күн! Иə, заманымыз тыныш, жеріміз кең, еліміз еркін! Егемендік ХХ ғасырдың бізге берген ең үлкен сыйы болды. Алайда, осы күнімізге себепкер боп, тəуелсіздікті жақындатқан ұл-қыздардың Кеңестің сойылынан құтылмай, жастай қара жердің бауырына енгені де бар. Ерлікпен қаза тапқан, бірақ қазағына азаттық сыйлаған жандарды ұмыту мүмкін емес. Өткенімізді үлкендерден сұрап, тарихтан оқып білуіміз - бүгінгі жас буын, біздер, үшін ұлы міндет. Мұратына жетуде ештеңеден тайынбаған, желтоқсанда алаңға жиылған қазақ жастары шексіз құрметке лайық! Аспандатып алты алаштың ұранын, Деді жастар: «азат елді құрамын!» Өрде еңсесі, көк жалауы биікте, Мəңгілікке желбірейтін, тұратын! Елдік үшін жаны шарқ ұратын, Шегінбеді орындамай мұратын. Жиылғандар Алматыда алаңға Желтоқсанда тəуелсіздік сұрады. Ата-бабамыз аңсаған азат күнді көруге асыққан жастар Алматының орталығына жиналды. Бойында жастық жігері алаулап тұрған олар бүгінде əнұранымызға айналған «Менің Қазақстаным» əнін əуелете шырқап, өз талапарызын бейбіт түрде айтамыз да тараймыз деп қуана алаңға шыққан болатын. Қазақ жастарының тауын шағып, жалынын сөндіруге тырысқан жоғарыдан бұйрықпен келген əскерилер болды. Алаңға жиылғандарды қоршап алып, қара суықта жауқазындарымызға өрт сөндіруші машиналарымен салқын су шашты. Мінбер сұрап тілегін айтқысы келген қазақты өзегінен теуіп, желкесінен ұрып, басын жарды сұм билік. Соңына дейін күресуге бел байлағандарды шашынан сүйреп, басын жерге соққылап, қанжоса қылып жатқаны онсыз да кеудесін ыза кернеген көтерілісшілерді одан сайын кектендіре түсті. Қарулыға жұдырығымен қарсы шығып бар күш-жігерін жұмсады, аяғына дейін күресті. Алаңдағы жастардың бейбіт шеруін бұзақылық санап, «ұлтшылдыққа» балаған билік ешкімді аямады. Жас буынға қолдау танытып келген үлкендерді де, бейкүнə сəбилерді де жаныштап, қинап өлтірді. Алматының аспаны түнеріп, қазақпен қосылып жылағандай болды, күрсінгендей күңгірт тартты. Жапа тармағай қашқан көтерілісшілерді соңдарынан итпен қуып жүріп, топ-тобымен ұстап, малды тиегендей ғып жүк көліктеріне тиеп, қала сыртына алып кетті. Алатаудың бауырына апарып, құм секілді төге салды. Жардан құлап жан ұшыра айқайлаған жастың үні тау жаңғыртты. Үскірік аязда айдалада белуардан қарға батқан, бұл жерге келгенге дейін түрлі соққы жеп, желкесі күрекпен, басы дубинкамен ұрылып шалажансар болған, аяқ киімі ойысқа түсіп, киімдері жыртылып, аяқ-қолы үсіп, достарының өлі денесін көріп, тоталитарлық жүйенің əділетсіздігіне күйінген жас қазақ зар жылады. Осы жағдайдан еш хабары жоқ аналар ауылда радио, теледидардан естіп, көрген жалған ақпаратқа, ішімдік ішіп, есірткі қабылдап еріккен жастар Алматының ортасында ойран салды дегенге сенді, тақымын қысып, баласының амандығын тіледі. Қалада оқу орындарының жатақханалары қаңырап, көтеріліске қатысқан барлық студенттер іздестірілді, Алматының тірлігінен берекет кетті. Көтерілісті асқан аяусыздықпен басқан əскерилер жастарды есі дұрыс болса да жындыханаға жатқызып, қазақ қыздарының арына тиіп, намысын қорлады, апталдай азаматтарымызды түрлі əдіспен қинап о дүниелік қылды. Оның үстіне зар илеген жастың үнін халыққа есіргендік, тəрбиесіздік деп ұқтыратын өтірік ақпар таратылды. Аппақ қар алқызыл қанға боялған кез болды. Адамдық қасиеттен жұрдай боп, иттің тірлігін жасағандар ұлтымыздың аяулы патриот жастарын жалған айыппен соттап, жалған құжаттарға мəжбүрлеп қол қойғызып, түрмелерге тоғытты, қалағанын азаптап өлтіріп, қалағанының жазасын өтеу мерзімін ұзартты. Соңғы демі шыққанша қазақ деп өткен жастардың құқығы тапталып, өмірі қыршынынан қиылса да өзге өңірдегі қаны қайсар қазақтардың намысын оятып, бірігуіне себепкер болды. Көп
жылдар езгіде болған ұлтымыз өжеттіктің шапанын киді, болашаққа ұлтым, еркіндігім, тілім деп қарады. Қайсар халқым өжеттіктен танбады, Отар заман жасыта бізді алмады, Сан ғасырлық армандаған жұлдыз күн 16-сы желтоқсанның жанғаны!!! Орындалып бар қазақтың арманы, Көрім болды азаттықты алғаны! Еріктімін, егеменмін, Тоқсан бір! Тарихымда аса ауыр салмағың! Желтоқсанда жастарымыздың бұ дүниеден ерте кеткені қазағымның кеудесіндегі елім деген алауды сөндіре алмады, керісінше, лаулата түсті. Сондықтан желтоқсан оқиғасы тарихымыздағы ең нəтижелі көтеріліс болып алтын əріптермен жазылды. Етігіне қан, жанарына жас қатқан аға-əпкелеріміздің еңбегі еш болмады. Қазақтың өршіл рухты халық екендігін танытқан бұл көтеріліс бізге сан ғасырлар бойы армандаған тəуелсіздікті алып берді. Өзекті өртейтіні – қаракөздің шаштан сүйретіліп, тепкілеп өлтірілгені, азаматтың ит заманның билеушілерінің қолынан у ішіп қыршыннан қиылғаны, бəйшешектің үзіліп, жас тұлпардың мерт болғаны. Əйтсе де олардың Отанымыздың келешегі жолындағы бұл ерліктері ешқашан ұмытылмақ емес. Барша қазақ жұртының жадында мəңгі сақталады. Көпшілігінің аттары аталмаса да, келешекте оларды есіне алып, үлгі тұтып жүрерін біліп ана дүниеде бір аунайтын шығар... Арыс ұл мен қайсар қыздар күрескер, Бүгінгі күнге жету үшін күрескен Жасқанбаған, жасыта алмаған кеңестер Алаш жасы бейбіт күнге үлескер! Біз бүгінде елбасымыздың «Бостандық пен тəуелсіздікті жеңіп алу жеткіліксіз, оны табанды түрде қорғап, нығайтып ұрпақтарға қалдыру қажет» деген сөздерін əрқашан қаперде ұстағанымыз жөн. Қазіргі таңда егемендікке жету мақсатында желтоқсанның жан шошырлық құрбаны болған ағалардың аманатын орындамай жүргеніміз де бар. Тілімізден безініп, діннен алшақтап, жын-ойнаққа жақындап, ішімдікке сылқия тойып, бір-бірімізді атып мəзбіз. Тыныш елімізде тайраңдап, қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған заманда істерге іс жоқ, наша шегіп есіріп, қазақ ұлтын көбейтуден қашып, сəбиді итке талатып, етегін ашып, нəпсінің құлына айналып, шетелдікті қолтықтаған қызымыз риза. Өз ішімізден жемқорлар шығып, өзге мемлекетке қашып, азаттықтың ақ таңын қуана атырудың орнына түнімен құмар ойнап, таңертеңгілік күңірене оянған жасты көріп ішің удай ашиды. Басшымыздың шырқырап ел қамы үшін халыққа жолдау арнап, бірлікке, ұл құндылықтарын сақтауға шақырғанын пысқырмайтындар да табылады. Билікте отырып қазақшасы тілі енді шыққан сəбидікіндей-ақ болып, қалтасын қампайтып алысымен шетке тайып тұрғаны анау. Көз көріп, құлақ естіп жүрген күнделікті жайттардың сиқы мүлде сорақы: анасын ұрып, қарындасын зорлап, əкесін өлтіріп жатқаны, əйтеуір. Сонау қиын жылдары Орталыққа үндеу айтқан Мұхтар ағамыздан, тым құрыса, ұялсақшы! Қаламымды нық ұстадым мен бүгін, Ұлттығымды ұлықтайтын туды күн! «Қазақтарда мемлекеттік болмаған» Деген сөйлем бүгіндері шулы тым... Соны естіп, əр қазақтың жанына Орнады ғой аса қалың, нулы мұң. Өзімнің де маза бермей арыма Қалам алдым, ашулымын, долымын! Замандасым, өткеніңді оқып ойлан, келешегіміз қандай болмақ?! Желтоқсанда алаңда əуелете шырқалған «Менің Қазақстанымды»бүгінгі əнұранымызды мақтанышпен тебірене айт! Азаттықтың құлы атанып, опат болған боздақтарымыздың аруағы риза болатындай ел болуымызға үлес қос! Олардың алдында, осы күнге үлескер бабамыз алдында, қарыздар екенімізді жадыңнан шығарма! Аузына келгенін айтып, ұлттығыңа тиіскен, тарихыңды қорлағандарға қайраттылардың ұрпағы екендігіңді дəлелде. Қарумен емес, біліммен, рухани қуаттылықпен көрсет! Желі ысқырып, жастары ышқынған желтоқсанның желді күніндегі жаңғырықтан күш алып, «Мəңгілік ел» ұранынан шабыттан! Себебі Сен – тарихы тереңде жатқан, өлі жебемей тірі байымайтынын о баста білген ер Түріктің ұрпағы, ғасырлардың ішіндегі ғажабында өмір сүретін тамырлы АЗАТ ҚАЗАҚСЫҢ!!! Ақтоты БОРИСҚЫЗЫ, Батыс Қазақстан облысы.
¦ÄIËÅÒ
ЧЕЛОВЕК и ЗАКОН
(Соңы. Басы 1-бетте).
БЕСЦЕННЫЕ КРУПИЦЫ МУДРОСТИ Из наших многочисленных бесед с Муслимом-ага я впитал много жизненной мудрости. Однажды я спросил его: «Вам пришлось пережить немало трудностей в жизни по вине людей. Вы держите на них зло?». Его ответ запал мне в душу: «Я держу ответ только перед Всевышним. Если я пожелаю кому-либо зла, то потеряю частичку самого себя. В моем представлении существует какой-то «лимит», и если я сделаю что-то плохое, то уже не смогу просить у Бога хорошего. И поэтому я никогда и никому не желаю зла. Вместо этого прошу у Аллаха благополучия своему народу, настоящему и будущим поколениям. Мое жизненное кредо – побеждать зло добром». Эти слова как нельзя лучше олицетворяют личностную сущность Даирбекова – человека с большим, добрым и открытым сердцем. Скольким людям он сделал добра, скольких одарил своим радушием и теплом! В его сердце так много места для душевной щедрости, что оно может вместить в себя все беды израненных болью людей, отогреть их, вселить в них надежду на лучшую жизнь. Например, Муслим-ага может в один момент решить купить на свои деньги бездомному сироте квартиру, или обеспечить жильем инвалида без ног. «Я должен помогать сиротам, обездоленным, всем, кто нуждается в моей помощи, – считает Муслим-ага. – Меня с детских лет воспитывали в духе помощи людям, и я просто не представляю, как может быть иначе. Мы ведь пришли в этот мир не для того, чтобы набить свою утробу, а чтобы дать ему что-то от себя». Муслим Даирбеков принадлежит к той редкой категории людей, которые живут по принципу «помоги ближнему своему». Неутолимое желание сопереживания людям, чувство глубокого сострадания основательно заложены в генетической программе нашего уважаемого аксакала. Это и неудивительно, ведь по отцу Даирбеков – прямой потомок великого казахского бия Толе-би, а по матери – Айтеке-би и Казыбек-би. Он не любит распространяться об этом, считая свое благородное происхождение излишней саморекламой. Но всегда помнит об этом: «Поэтому я не имею права делить казахов по родовым и жузовым принципам. Таким же был и мой отец». Порой мне кажется, что этот мудрый человек знает многие ответы на извечные вопросы о смысле бытия, обладает такими сокровенными знаниями о мире и вселенском законе любви, которые недоступны для понимания простых смертных. В своей книге о Муслиме Даирбекове «Путь огненного орла» Бахытжан Момышулы, сын нашего великого батыра Бауржана Момышулы, написал: «Есть такое понятие – прямое знание, оно дается редким людям, добившимся больших высот в своем духовном развитии. Их сознание раскрыло все тайное на земле и уже готово к восприятию более тонких истин, сокрытых в других мирах. Они понимают, что направляющим стержнем всех религий является Истина, нижней частью их пути к ней является мораль, а верхней – духовность». Я убежден, что Муслим-ага принадлежит к этой малочисленной когорте людей. А вот что написал в своей статье о Муслиме Даирбекове в газете «Егемен Казахстан» известный казахский писатель Софы Сматаев: «Человек, созданный Творцом, тоже является загадкой, ибо мы были созданы подобно Богу. Познавая всю сущность бытия, человек познает Вселенную. Когда он видит единство и взаимную связь всегда и во всем, для него мало значат такие понятия, как престиж, карьера, тщеславие. Тем самым он убивает в себе змеяискусителя, и открывает благородство души — вот истинное сокровище природной сущности человека. Увидев это сокровище, сбрасываешь вуаль неизведанного, и начинаешь соприкасаться с истиной: духовностью, красотой внутреннего мира, кристальной чистотой души». Более сорока лет Муслим Даирбеков занимается благотворительной деятельностью. Однажды я спросил его: «Почему вы считаете, что нужно бескорыстно делиться с другими?». Его слова я запомнил на всю жизнь. «Человек не вечен, а его заслуги перед народом, труды и добрые дела останутся в памяти народа на века. Если глубоко понять законы жизни, тогда придет понимание, что счастье не в обладании и ненасытном стремлении к богатству. Алчность и жажда материального всегда ведут к острым конфликтам и отторжению от общества. Жадность делает несчастными самих людей, вставших на этот тупиковый путь, который засасывает их уже навсегда. Не зря говорят – скупой платит дважды. Карма обязательно нанесет сокрушительный удар, и у скупца постепенно увянет бессмертная душа. Грязное омраченное сознание человека затрудняет плавность его эволюционного развития, и в итоге карма воздаст ему за грехи. Если же ненасытность направлена на благотворительность, на получение глубоких знаний, то это воздастся в виде высокой награды, не обязательно в материальном плане, даже если человек ее и не ждет. Можно иметь все, если понимаешь, что тебе в этом мире ничего не принадлежит, и если умеешь терять без слез и причитаний».
Человек должен жить для того, чтобы дарить радость окружающим Он также оказывал благотворительную помощь в создании исторических памятников Абаю, Кабанбаю, Райымбеку, Самен-батыру, реставрации мавзолеев Беккет-ата, Байдибеката, Сихым-ата, Жаныс-ата, Ботбай-ата, Шымыр-ата и Домалак-ана. На строительство мавзолея Айтеке-би в Узбекистане меценат выделил пятнадцать тысяч долларов, такую же сумму – на реставрацию памятника Толе-би, и один миллион тенге – на реставрацию памятника Казыбек-би. Такую же сумму он направил в Фонд имени Абылай-хана «Ак жол». Муслим-ага никогда не остается в стороне от чужой беды – она для него своя. Весь Казахстан для него одна большая семья, и для него нет деления на свою и чужую нацию. Когда в ЮжноКазахстанской области случилось наводнение, он тут же оказал пострадавшим жителям благотворительную помощь в размере одного миллиона тенге. Такую же помощь человек с золотым сердцем направил пострадавшим от наводнений жителям поселка Кызыл-Агаш Алматинской области и Западно-Казахстанской области. Когда произошла страшная Чернобыльская авария, Муслим-ага тоже не остался в стороне и выделил необходимые на восстановление средства. Особое внимание Муслим-ага обращает на развитие юного поколения. Он оказал спонсорскую помощь Общественному объединению «Союз многодетных семей Алмалинского района города Алматы» в приобретении новогодних подарков для детей из многодетных и малообеспеченных семей на один миллион тенге. На его средства компьютеризированы две школы в Южно-Казахстанской области. Муслимага постоянно оказывает помощь детямсиротам, к ним он относится по-особенному, помогая в получении образования, жилья, до тех пор пока они не приобретут профессию, и твердо не встанут на ноги. Детскому дому № 1 г. Алматы он также оказал благотворительную помощь в размере более одного миллиона тенге. В прошлом году общественность отмечала 80-летие видного государственного деятеля, большого патриота Узбекали Жанибекова, и Даирбеков направил на эти цели один миллион тенге. Муслим-ага также возглавляет Общественный фонд «Демеужан», работа которого направлена на оказание благотворительной помощи спортсменам – ветеранам и спортсменам-инвалидам, выделение средств на юбилеи, похороны и материальную поддержку спортсменов. Даирбеков – председатель Совета ветеранов при Федерации бокса РК. Ветераны спорта знают, что, обратившись к нему за помощью, они всегда ее получат. Уже много лет Муслим Даирбеков возглавляет созданную им одну из лучших стоматологических клиник республики «Шипа-Дент». В 2013м году эта клиника была награждена дипломом «Выбор года» в номинации «Медицинские услуги», и ей присвоен народный знак качества «Алтын Кыран». Много лет он является президентом общественного фонда «Центральный клуб стоматологов Казахстана». Работа фонда направлена на развитие здравоохранения в стране, оказание благотворительной помощи и материальной поддержки ветеранов и инвалидов медицины, выделение средств на похороны. На строительство монумента «Вечное поклонение матери» Даирбеков выделил миллион тенге. В перечне добрых дел Муслима Даирбекова стоит упомянуть и материальную помощь Казахскому обществу слепых и детской психиатрической больнице г. Алматы. Добрых дел золотого человека так много, что все и не перечислишь. Муслим Даирбеков – настоящий патриот, для которого любовь к Родине и своему народу не пустой звук. «Я всегда гордился, горжусь и буду гордиться тем, что я сын казахского народа, за судьбу которого всегда болит душа», – говорит Муслим Даирбекович. Народ и страна по достоинству оценили его заслуги. Достаточно перечислить только некоторые из его наград и регалий: «Заслуженный врач Казахской ССР», «Заслуженный деятель РК», Золотая медаль имени С. П. Королева, ордена «Курмет» и «Парасат», Золотая медаль Национального олимпийского комитета, Серебряная медаль ЮНЕСКО и т. д. Недаром за его заслуги Даирбекова избрали Почетным гражданином Южно-Казахстанской области. Но особое место в этом перечне Муслим-ага отдает национальному диплому «Алтын журек» («Золотое сердце»). «Я по образованию врач, и моя стезя – гуманное отношение к людям, – сказал как-то в теплой откровенной беседе Мусеке. – Делая для них что-нибудь хорошее, я получаю истинное наслаждение. Это уже моя насущная потребность, без которой я не мыслю свою жизнь. Человек должен жить для того, чтобы дарить радость окружающим. Только тогда он в полном смысле может считать себя человеком. Настоящим человеком...». Золотые слова. Золотого человека. У Муслима Даирбекова действительно золотое сердце... Серик КОНАКБАЕВ, вице-президент АIBА, президент Азиатской Конфедерации бокса
АЛТЫН ЖУРЕК
КАК МУСЕКЕ СТАЛ СИЛЬНЕЕ На долю моего старшего брата, каковым я считаю Муслим-ага, после злого навета выпали тяжелые жизненные испытания, которые дано выдержать далеко не каждому, но он с честью перенес их, и даже стал сильнее и мудрее. Муслим-ага убежден: особенность
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
экстремальных условий в том, что слабых они ломают, а сильных делают еще сильнее. В те трудные времена Муслим-ага постоянно ощущал поддержку своей верной спутницы жизни – Нэлли. Супруга Муслима Даирбекова – под стать своему избраннику: это глубоко порядочная, интеллигентная и умная женщина. Она – заботливая мать и бабушка восьми внуков. Я хорошо знаю их детей – сыновей Мухтара и Аскара, дочь Сауле. Они не подвели своих родителей и стали такими же честными и порядочными людьми. Муслим-ага воспитывает молодое поколение в таком же высоком духе, каким обладает и он сам. В своем «Слове о друге», опубликованном в «Казахстанской правде», наш великий литератор, тоже большой поклонник бокса, Олжас Сулейменов написал: «Биографического материала у Муслима Даирбекова хватит не на один роман. Графически его жизненный путь, напоминающий кардиограмму – (взлет – падение – взлет) эмоционально можно уподобить сюжету боксерского поединка с атакой, защитой, нокдаунами. Тс удары, которые ему достались, любого другого могли бы отправить в нокаут. Но он выстоял, восстановился и продолжает бой». Когда Даирбекова арестовали, в его доме и домах его родственников провели обыски, перевернув все верх дном в поисках золота, но так ничего и не нашли. По этому поводу поэт Журсын Ерман написал такие строки: Роль борца словами передать непросто, Мусеке, есть ли еще неизвестная о тебе правда? Ты не сломался в трудностях, Не смирился, сильный человек! Те, кто искал в его доме золото, Не понимали, что сам он – золотой человек! В зонах вечной мерзлоты Мусеке выстоял во многом благодаря спортивной закалке и мужеству: в молодости он имел разряды по многим видам спорта. Но Даирбеков вырос в многодетной семье, и у него не было возможности серьезно заниматься спортом, потому что он рано начал работать. Олжас Омарович вспоминал, что позже первый секретарь ЦК Компартии Казахстана Динмуххамед Кунаев, перед которым поэт хлопотал за Муслима Даирбекова, признавался, что был обманут и раскаивался в том, что не пришел на помощь честному человеку. Ему доложили, что Муслим – агент иностранных спецслужб. Потом выяснилось, что все это оказалось клеветой. Кунаев сильно переживал из-за допущенной несправедливости, и лично говорил об этом Муслиму-ага. У Даирбекова были небольшие ошибки, но он не заслуживал такого сурового наказания, проведя в зонах более шести лет. Кунаев высоко ценил то, что в трудную минуту жизни Муслим не оговорил ни одного человека и сохранил свою честь. Помню, как-то Муслим-ага рассказал эпизод из своего послевоенного детства. Однажды друг отца, пожилой узбек, сжалился над голодными пацанами, и каждому дал по лепешке. Муслим ее обнюхал, но, несмотря на голод, так и не надкусив, засунул за пазуху, принес вечером домой и отдал матери. Мать прослезилась, и не положив в рот ни кусочка, раздала детям. Уже в ту пору понятие чести для маленького Муслима было наполнено смыслом, хотя вряд ли он подозревал о его существовании.
ГУМАНИСТ. ПАТРИОТ. НАСТОЯЩИЙ ЧЕЛОВЕК Давно знаю, каким огромным уважением он пользуется у людей, и не потому что небеден и занимает весомое положение в обществе. У этого человека в крови гуманное отношение к людям, порядочность, доброта, неуемная жажда справедливости. Подобные качества в человеке – большая редкость в наш непростой, опутанный противоречиями век. М. Даирбеков известен и как меценат в области культурного и исторического наследия. Он – президент Общественного фонда имени Дулати, инициатор поездки группы ученых в провинцию Кашмир для исследования жизни и деятельности легендарного предка казахского народа Мухаммеда Хайдара Дулати. На строительство памятника Дулати он выделил огромную сумму.
№45 (204) 12.12.2014 жыл
4
Новеллы Гражданского процессуального законодательства Республики Казахстан
17 ноября 2014 года Главой государства подписан Закон Республики Казахстан «О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам дальнейшего упрощения отправления правосудия, снижения бюрократических процедур», направленный на дальнейшее совершенствование порядка рассмотрения дел в судах и повышение доступности правосудия. Настоящим законом внесены изменения и дополнения в Гражданский процессуальный кодекс; Уголовнопроцессуальный кодекс; Кодекс Республики Казахстан об административных правонарушениях; Бюджетный кодекс РК Кодекс «О налогах и других обязательных платежах в бюджет» (Налоговый кодекс); Кодекс «О браке (супружестве) и семье»; Закон РК «О региональном финансовом центре города Алматы»; Закон РК «О Высшем Судебном Совете Республики Казахстан»; Закон «О защите прав потребителей». Основные положения указанного Закона вводятся в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования. Официальная публикация Закона состоялась в газете «Казахстанская Правда» от 19.11.2014 года. Основной целью принятия Закона является упрощение целого ряда положений в судопроизводстве, расширение доступа к правосудию, ускорение судебных процедур. В частности, был расширен перечень споров, по которым судом может быть выдан приказ о взыскании денежных сумм в течение 3-х дней. В целях облегчённого доступа к правосудию, Законом была расширена возможность применения в судах электронных систем: предусмотрена подача апелляционных, кассационных и надзорных жалоб, выписка исполнительных листов в форме электронного документа; введена норма о возможности рассмотрения судом гражданских дел дистанционно по системе он-лайн связи; закреплена новая форма ведения краткого судебного протокола при аудио-видео фиксации хода судебного разбирательства. Кроме того, внесены изменения в статью 47 ГПК, которая предусматривает право лиц, участвующих в деле обращаться в суд в письменной форме либо в форме электронного документа. Данная норма принята в целях упрощения отправления правосудия и расширения сферы применения информационных технологий. Вместе с тем, Законом вводится новая глава в Гражданский процессуальный кодекс (далее - ГПК), предусматривающая детальную регламентацию процедуры заключения мирового соглашения. Законом также предусмотрена новая форма производства по гражданским делам – упрощённое производство. Особенность упрощённого производства заключается в рассмотрении гражданских дел без вызова сторон в суд, на основе состязательных бумаг (заявления, возражения). Срок рассмотрения дел в указанном производстве составляет один месяц. В порядке упрощенного производства подлежат рассмотрению дела по исковым заявлениям о взыскании денежных сумм, если цена иска не превышает для юридических лиц 500 месячных расчетных показателей, для индивидуальных предпринимателей и физических лиц - 100 месячных расчетных показателей, а также независимо от цены иска, по исковым заявлениям, основанным на представленных истцом документах, устанавливающих денежные обязательства ответчика, которые ответчиком признаются, но не исполняются, и (или) на документах, подтверждающих задолженность по договору. Помимо этого изменения претерпел и раздел ГПК о приказном производстве. Перечень требований, по которым выносится судебный приказ, дополнен возможностью предъявления требований о взыскании задолженности с собственников помещений (квартир), уклоняющихся от участия в обязательных расходах на содержание общего имущества объекта кондоминиума, а также по требованиям о взыскании задолженности на основании публичных договоров за фактически потребленные услуги (электро-, газо-, тепло-, водоснабжение, услуги телефона и сети Интернет, кабельного телевидения, вывоз твердых бытовых отходов); об
индексации присужденных сумм; о взыскании единовременного денежного вознаграждения, предусмотренного контрактом о прохождении воинской службы, в случае досрочного расторжения контракта по инициативе военнослужащего по контракту без уважительных причин; о взыскании сумм, затраченных на обучение курсантов учебных заведений, прекративших по собственному желанию службу до истечения предусмотренного договором срока; Наряду с этим, предусматривается автоматизация процедуры дачи санкции на постановление судебного исполнителя, представленное в форме электронного документа, путем удостоверения электронной цифровой подписи судьи. В качестве дополнительных мер по упрощению судебных процедур предусматривается возможность дистанционного исследования доказательств, дистанционного заслушивания объяснений участвующих в деле лиц с помощью средств видеосвязи. Также Законом предусматривается разрешение вопроса о возможности рассмотрения, по ходатайству сторон, судами общей юрисдикции (районными и городскими судами) дел, отнесенных к подсудности специализированных межрайонных судов по делам несовершеннолетних. Вместе с другими изменениями и дополнениями в Гражданский процессуальный кодекс внесены новшества в его статьи 59 и 62, относительно полномочий адвокатов и представителей сторон в гражданском судопроизводстве. Так, если ранее истца или ответчика в судебном заседании по гражданскому делу могло представлять любое лицо, имеющее нотариально удостоверенную доверенность, что было предусмотрено п.п.7 ст.59 Гражданского процессуального кодекса, то в настоящее время, согласно внесённым изменениям, такое лицо должно непременно иметь высшее юридическое образование. Таким образом, для участия в судебном заседании в качестве представителя той или иной стороны по делу, представитель должен представить суду диплом (либо его нотариально удостоверенную копию) об окончании высшего учебного заведения по юридической специальности. Претерпела изменения и часть 3 статьи 62 Гражданского процессуального кодекса, регламентирующая подтверждение полномочий адвоката. Так, если ранее адвокату достаточно было для участия в суде предъявить ордер, выдаваемый коллегией адвокатов, то в настоящее время, в связи с внесёнными вышеуказанным Законом дополнениями, адвокат наряду с ордером, должен предоставить суду и нотариально удостоверенную доверенность. Указанные изменения и дополнения призваны улучшить качество оказываемой сторонам гражданского судопроизводства юридической помощи, поставив её на качественно новый уровень. Одним из существенных изменений в Гражданский процессуальный кодекс и Кодекс Республики Казахстан «О налогах и других обязательных платежах в бюджет» (Налоговый кодекс), в целях предупреждения затягивания вступления в силу законных судебных актов, путём их необоснованного обжалования, стало возвращение к практике взимания государственной пошлины за подачу апелляционных и кассационных жалоб, а также ходатайств о пересмотре судебных актов в порядке надзора. Указанные изменения находят свое отражение в ч.5 ст.335 ГПК, ч.3 ст.383-5 ГПК, ч.7 ст.391 ГПК, и соответственно, в п.п.14 п.1 ст.535 Налогового кодекса. Теперь за подачу апелляционной и кассационной жалобы, а также ходатайства о пересмотре судебного акта в порядке надзора, Налоговым кодексом установлены ставки государственной пошлины в размере 50% от ставки государственной пошлины, взимаемой за подачу иска в суд. Резюмируя изложенное, можно сделать утвердительный вывод, что в целом указанные изменения направлены на оптимизацию законодательства о судопроизводстве, а также повышение эффективности защиты прав в суде. Мирошников В., судья апелляционной судебной коллегии по гражданским и административным делам Южно-Казахстанского областного суда
Ə. Сұлтанбеков
сүбелі үлес қосқан, өмірде болып жатқан қаншама келеңсіздіктердің көзін жою үшін билік тұтқасын ұстаған басшылардың алдына барып, болып жатқан жəйттерді тарқатып айтып, оның қаупі мен қатерін шегелеп түсіндіріп, тез арада тосқауыл қоюға шақырып шыр-пыр болатын зейнеттегі дəрігер Əділхан Сұлтанбеков ағаның туралығына əркез таң қаламыз. Сексеннің сеңгіріне аяқ басқалы отырған аға соңғы кездері облыстағы денсаулық сақтау саласында болып жатқан мəселелер көп алаңдататынын айтып, редакциямызға қоңырау шалды. Құрметті қарияның көкейінде жүрген түйткілді мəселе не екенін білмек мақсатпен біз ол кісімен арнайы жолыққан едік. Үнемі ажары ашулы, қабағы
Әділхан СҰЛТАНБЕКОВ:
Газетіміздің өткен сандарының бірінде «Бағдарлама Түлкібастағы талай балаға бақыт сыйлады» атты мақала жарияланған болатын. Сол жерде «100 мектеп, 100 аурухана» бағдарламасы аясында бой көтерген 600 орындық «Алғабас» жалпы орта мектебін салған мердігер компанияның ғимаратты өте сапалы, əрі барлық талапқа сай етіп тұрғызғанын, пайдалануға берілгеніне 5 жыл толса да ешбір жері сыр бермегеніне баса тоқталған едік. Ол жерде мектеп директоры Хадиша апай ғимаратты салу кезінде ауылдың ардагер ағалары құрылыстың басы-қасында жүріп, барынша сапалы жүргізілуін қадағалағанын ерекше айта өткен-ді. Сонда біз «қарты бар ел қазыналы» деген сөздің қапысыз айтылғанына тағы бір көз жеткізгенбіз. Қоғамда кезегі келсе келеңсіздікті тиісті жерге көлденең тартып, кемшін тұсты бетке басатын аға буынның айтқан жөнді сын-ескертпелерін қаперіне алып, құлағына құйып алатын адамдар жетерлік. «Мен жанбасам лапылдап, сен жанбасаң лапылдап, ол жанбаса лапылдап, аспан қалай ашылмақ?!» деген. Бірақ болып жатқан бассыздықты басып айтып, шыңғырған шындықты ашып жеткізетін аға буын ардагерлердің қатары тым аз екені жасырын емес. Өмірде орын алып отырған жақсылы-жаманды əртүрлі құбылысқа тек жағымды пікір ғана айтып, ал түйткілді мəселе туралы сөз айтуға келгенде туған-туысы мен танысына жақпай қалудан қорқып, тартынатындарды да көп кездестіреміз. Бірақ, талай жыл бойы Шымкенттің дамуына
қандай медициналық көмекті қамтамасыз етуге қауқарлы болса, соның барлығына да тұрғындар сол жерде қол жеткізу қажет. Олар оған құқылы. Өйткені біздің қазынадағы қаржының едəуір бөлігі осы мекемеге бөлінеді. Бөлінген қаржының барлығы дерлік, дəрігердің əлауқатын көтеруге емес, халықтың денсаулығын арттыруға жұмсалуы тиіс, - деп сөзін əрі қарай сабақтай түсті. – Облыстық клиникалық аурухананың бас дəрігері М.Егізбаевтың негізгі мамандығы – педиатр. Педиатр бола тұра бас дəрігер болғанына өз басым қатты қайранмын. Сырт көзге бұл ұшқыштың орнына темір тұлпарды тізгіндейтін жүргізушіні отырғызғандай болып көрінеді. Егізбаевтың қызметі туралы көптеген газет беттеріне сын мақалалар жарияланып жатыр. Содан мен облыстық денсаулық сақтау
№45 (204) 12.12.2014 жыл
болған. Менде тізімі де бар. Сонымен қатар, Егізбаев бас дəрігер болған кезде есеп-қисап бөліміндегі мамандар түгел-тұтас ауысқан. Кадр бөлімінің басшысы мен бас медбике де жұмыстан шыққан. Неге? Өйткені олар бұқпантайлап жүретін адамдар емес. Өздеріне сенімді болған соң, реті келгенде турасын айтатын қызметкерлер болған. Ал Егізбаев болса олардың ой-пікірімен санаспаған. Содан жұмыстан босатып, орнына басқа адамдарды қабылдаған. Нəтижесінде 200-ден астам қызметкердің сол жердегі жұмысынан қағылуына жол берген. Сөйтіп қайтадан сонша маманды қызметке орналастырған. Осылайша ол халықты емдеуге емес, «кадр бизнесіне» басты мəн берген. Осыны алға тартқан Əділхан Сұлтанбеков аурухана қызметкерлерінің онсыз да ауыл-ай-
5
түскен кемпір-шалдар жетіп артылады. Алдарына келіп тұрған қауқарсыз сол науқастарды емдеудің орнына «ана жаққа барыңыз, қан тапсырып келіңіз, департаментке барыңыз, жүрегіңізді түсіріп келіңіз немесе зəріңізді тапсырып келіңіз, УЗИ-ге түсіңіз» деп-ары бері жүгіртіп жібереді. Осылайша 5-6 күн өтіп кетеді. Əуре-сарсаң болған халық бұдан соң ақ халаттыларға алғыс емес лағнет айтпағанда не қылады? Міне бүгінгі ауруханадағы жағдай осындай. «Балық басынан шіриді». Басшы ауыспай бұл жəйт жалғаса береді. Ол жерге Гиппократ антына шын берілген, ел дегенде еміренетін, өз ісіне адал, иманы берік маман баруы қажет. Дəрігердің қызметі науқастың денесін кесіп, дəрі беріп, ине тығумен шектелмейді. Ол барынша жанашырлықпен мейіріммен көмек
«БАС ДӘРІГЕР ҚЫЗМЕТІНЕН ӨЗ ЕРКІМЕН КЕТКЕНІ ДҰРЫС »
қатулы, бірақ жүрегі қайырымдылыққа толы азамат сөзін былай деп бастады. – Өткен жылы облыс əкімі А. Мырзахметовтың халықпен өткізген кезекті бір жиналысы кезінде бір азамат орнынан тұрып, «Облыстық клиникалық ауруханаға М. Егізбаев қашанғы бастық болады?» - деп, ондағы кикілжіңдерді алға тартқан еді. Сонда облыс басшысы тексеру жұмыстары жүргізілетіндігі туралы жауап берген болатын. Бірақ айтылған сөз сол жерде қалып кетті. Сонымен, айлар сырғып сəуір де келді. Сол уақытта əкімге бұрын денсаулық сақтау басқармасының басшысы болған Ə.Жақсыбеков кіріп, Егізбаевты қызметінен алу керектігі туралы ұсыныс айтты. Оған да əлгіндей жауап айтылды. Өзіміз де осы жылдың басында, яғни, қаңтар айында «Егізбаевтың өз қызметіне лайық еместігі туралы» жиналыс өткіздік. Басқосуда сөз болған жəйттің барлығын да тиісті жерлерге хабардар еттік. Ал енді міне, қаңтар да келіп қалды. Бір жыл болды. Ешқандай нəтиже жоқ. Мен Егізбаевтың қызметінен дəмелі емеспін. Маған да, менің туысыма да ол қажет емес. Облыстық клиникалық аурухана біздің облыстағы медицинаның бетпердесі. Ол жердегі қызмет пен міндеттің ешбірінде мін болмауы керек. Дəрігерлердің тірліктері тыңғылықты əрі таза болуы керек. Қазіргі денсаулық сақтау саласы
басқармасының басшысына барып, «Айналайындар-ау, мерзімді басылымдар Егізбаевты бір емес, бірнеше рет сын садағына алып жазуы бекерден-бекер емес қой. Облыстық аурухана халыққа қызмет көрсетеді. Ал халық ондағы қызмет түрлеріндегі олқы тұстарды осылайша газет арқылы айтып, сендерден араша сұрап жатыр. Бұл қашанғы жалғаса береді?!» дегенімде, «нақты шара қолданамыз» дегеннен əрі аспады. Облыстық клиникалық аурухананың бас дəрігері дұрыс таңдалмаған. Егізбаев ол жерде істейтін нағыз маман емес. Осы пайымымнан таймаймын. «Егізбаев аурулардан ақша алады» дегенді құлағым көп шалады. «Ұсталмаған ұры емес». Мен оның ақша алып жатқан жерінен дөп түспедім. Бірақ «халық айтса қалт айтпайды» деген тағы бар, - деді. Мұхан Кеңесбекұлы бас дəрігер қызметіне тағайындалған кезде аурухананың белсенді қызметкерлері, ересен еңбектерімен көптеген халықтың алғысын арқалап жүрген қаншама маман-дəрігерлер жұмыстан шығарылған. Олардың қатарында талай білікті мамандар
М. Егізбаев
¦ÄIËÅÒ
«Қазаннан қақпақ кетсе, иттен ұят кетеді»
АЙТПАЙЫН ДЕСЕҢ...
мақтан сабылып келген науқастарды сандалтып, сергелдеңге салатынын үлкен бассыздық, біліксіздік деп есептейтінін жасырмады. – Адам жанының инженері деп аталатын ондағы ақ халаттылардың алдына тұрғылықты мекен-жайы бойынша емделіп, одан еш нəтиже болмаған соң амалы құрыған науқастардың қарасы көп. Олардың қатарында самайына ақ
көрсетуді бірінші орынға қоюы қажет. Бір дана «дəрігердің үш қаруы бар. Ол – пышақ, өсімдік жəне сөз» деген. Осыны терең түсінген абзал. «Қызыл тіл қылыштан бетер жаралар». Бір сөзбен-ақ науқастың көңілін біраз жерге көтеріп, немесе салын суға кетіріп тастауға болады. Көмекке келген кісіні туғанындай көретіндей болуы қажет ондағы дəрігерлер. Бірақ, жол сілтер басшы Егізбаев тұрғанда мұндай қайырымдылыққа қол жеткізе алмасымыз ақиқат, - деген ел ағасы төмендегі жəйтті баса айтты. Мұхан Кеңесбекұлының «халық қалаулысы» деген дардай атағы бар. Халықтың қалауын ол жақсы түсінеді. Ал, ендеше ауруханада болып жатқан бассыздыққа баға беретін болсақ, онда облыстағы көптеген тұрғындардың ол басқарып отырған аурухана қызметіне көңілі толмайтынын бағамдай алады деп ойлаймын. Сондықтан да Егізбаев солардың бəрін саралай келе өз еркімен жұмыстан кеткені абзал. Өйткені ол ертелі-кеш болатын құбылыс емес пе? Созбалаңдыққа салудың қажеті жоқ сияқты. Сөзін осылай деп түйген Əділхан ағаның айтыла айтыла жауыр болған Егізбаевтың қызметі туралы бұл жанайқайын тиісті басшылар тағы бір оқып, ой елегінен өткізер деген үміттеміз. С. СҰЛТАН.
Оңтүстiк Қазақстан облысы прокуроры Ибраһим Имановтың назарына!
ШАРДАРАНЫЅ ПРОКУРОРЫ
аудандық соты 21.06.2013 ж. күні оның бұл талап-арызын қанағаттандырусыз қалдыру туралы шешім шығарады. Бұл шешімді 13.08.2013 ж. ОҚО сотының азаматтық жəне əкімшілік істер жөніндегі апелляциялық сот алқасы өзгеріссіз қалдырып, талапкер Н.Ибраиымның талап-арызын қанағаттандырудан бас тартады. Содан соң Н. Ибраиым облыстық соттың кассациялық сот алқасына бұл істі қайта қарау туралы арызданады. Облыстық соттың кассациялық сот алқасы да 25.12.2013 ж.күні сот шешімі мен апелляциялық сот алқасының қаулысын өзгеріссіз қалдырады. Жас ұрпақты тəрбиелеу жолында табаны күректей 36 жылға жуық уақыт бойы қалтқысыз қызмет атқарып жүрген ұстаздық еңбегін еш еткен бұл негізсіз жаланың ақ-қарасын əділ түрде айырып беретін жанның болмағанына қатты қынжылған Н. Ибраиым «аққа құдай жақ», «момының ақысын құдай жемейді» деп, іштей бекініп, еңсесін тіктеп еліміздің Жоғарғы Сотына арызданады. Соның негізінде 13.08.2014ж. күні елордада ҚР Жоғарғы Сотының азаматтық жəне əкімшілік істер жөніндегі қадағалаушы сот алқасының отырысы өтеді. Бұл туралы Н. Ибраиым былай дейді: – Қазіргі қоғам əділетсіз деп айтып жатамыз ғой. Бірақ, өзіңнің ақ екеніңе сенсең, түптің түбінде əділдікке қол жеткізеді екенсің. Жоғарғы Соттағы сот алқасының басыма қара бұлт үйірілген сол күндерге соңғы нүкте қойып, əділ шешім шығарғанда соған анық көз жеткіздім. Менің талап-арызымды қарау кезінде құрамында төрағалық етуші судья Е. Əбдіқадыров, судьялар С. Əбдірахманов, Ғ. Аққуова, Е.Ақмолдаева, Б. Мақұлбаев болған сот алқасы əрбір деталға аса бір ыждағаттылықпен мəн беріп, елепекшеп, сүзгіден өткізіп, мынадай келелі, əрі дейекті жəйттерді назарға алды. Яғни, сот алқасы осы жəйтке қатысты мəселе туралы шешім шығару кезінде бірінші сатыдағы жəне облыстық соттың алқалары қолданыстағы заңдарды дұрыс қолданбай, заңсыз шешім қабылдауға жол бергенін баса көрсетті, -деп алдымызға сол қаулыны ұсынады. Қаулыға көз жүгірткен біз ҚР Жоғарғы Сот алқасының А.Үсенованың бала күтіміне байланысты демалысқа
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
Сурет ғаламтордан алынды.
Шардара ауданының тұрғыны, Шардара қаласындағы А. Иманов атындағы жалпы орта мектебінің директоры Нұрғали Ибраиымның басынан өткен мына бір жəйт ондағы көптеген халықтың аудан прокурорына деген сенімін селкеу тартқызыпты. Оқырман қауымға ұғынықты болу үшін мəселені рет-ретімен баяндайық. Еліміздің Білім беру ісінің үздігі, ұлағатты ұстаз Нұрғали Ибраиым 2009 жылы Шардара қаласындағы А.Иманов атындағы жалпы орта мектепке директор болып тағайындалады. Өскелең ұрпақты сапалы біліммен сусындатуда жар құлағы жастыққа тимей еңбек етуден жалықпайтын, жұмысына шын берілген, əрі оны ыстық ықыласпен атқаратын абзал ағаға 2013 жылдың мамыр айында аудандық білім бөлімі басшысының міндетін атқарушы А. Бердалиева жұмыстан босату туралы бұйрық шығарады. Даудың басы аудан прокуроры Т. Сейдуəлиевтің аудан əкіміне Н. Ибрайым басқарып отырған білім ұясындағы заңдылықтың бұзылуын жою туралы 24.04.2013ж. күнгі №2-1217-13-00803 ресми ұсынысы себеп болған. Аталған ұсыныста мектеп директоры Н.Ибраиым 01.06.2012 ж. күні еден жуушы А. Үсенбаеваның жүктілігі жəне босануына байланысты демалысқа шығуына орай, оның орнына азаматша Қ. Қойлыбаеваны еден жуушы етіп уақытша қойғанын тілге тиек етіп, өз кезегінде бұл заңсыз екенін алға тартқан. Яғни, прокурор мектеп басшысының А. Үсенованың бала күту демалысына шығуына орай, бос жұмыс орны пайда болған күннен бастап, үш жұмыс күні ішінде жұмыспен қамту жөніндегі уəкілетті органға ақпарат бермегенін, бос орынға конкурс жарияланудың жолына тосқауыл қойғанын, осылайша ҚР Еңбек кодексінің бұзылуына жол бергенін, сонымен қатар, өз еркімен оның орнына Қ. Қойлыбаеваны қабылдап, ҚР «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» Заңының талаптарын белден басқанын алға тартқан. Алайда, аудан прокурорының бұл айыптаулары негізсіз екенін, оған тағылған айыптардың еш ақылға сыймайтынын дəлелдеу үшін Нұрғали аға əділдік іздеп, Шардара аудандық сотына талап-арыз жолдайды. Бірақ, Шардара
АДАМ ТАҒДЫРЫНА НЕГЕ ЖАУАПСЫЗ ҚАРАЙДЫ? Т. Сейдуəлиев.
Қарапайым адамның құқына басқа-басқа, қылмысты күзейтін құзырлы орган өкілдері қол сұғып жатқаны кім-кімді де қынжылтатыны белгілі. Жуықта шағалалы Шардараға жақын жуығының той-жиынына қатысып, қуанышымен бөлісіп қайтқан біздің арнаулы тілшіміз, ондағы ағайынның ортасында жүріп, көптеген көзайым жаңалық пен көңілге қаяу салар жағдайға қанық болып қайтқан екен. Əсіресе оны жергілікті халықтың жауапты қызметте отырған Шардара ауданы прокуроры Талғат Сейдуəлиевтің атқарған жұмысына көңілі толмайтындығы туралы базынасы бей-жай қалдырмапты. Сондықтан да демалыста жүрсе де халықтың аудан прокурорына деген кілтипанының қаншалықты əділ екенін бағамдау үшін қолына қаламы мен қағазын алып журналистік зерттеу жүргізіп қайтыпты. Өз кезегінде біз əріптесіміздің сол еңбегін оқырман қауымға қаз-қалпында ұсынуды жөн санадық.
шыққанмен ол оның негізгі жұмыс орны болып қала беретінін, яғни, ол бос жұмыс орны деп есептелмейтінін, сондықтан да Н. Ибраиымның тиісті жерге бос жұмыс орны бар деп хабардар етпеуін заңды екенін көрсетіп, жергілікті соттардың бос жұмыс орны деген тұжырымы қате болғанын тілге тиек еткен. Сондықтан да оның орнына сол жерде маусымдық жұмыстарды (от жағушы) атқаратын Қ. Қойлыбаеваның еден жуушы болып уақытша тағайындалуы (01.06.2012ж.01.03.2013ж.аралығы) заңсыздықты білдірмейтінін көрсеткен. Сонымен қатар Жоғарғы Соттың сот алқасы тиісті мекеме басшылығы Н. Ибраиымның сыбайлас жемқорлыққа баруын нақты дəлелдермен көрсетпегенін, дəлірек айтсақ, Қ. Қойлыбаеваны еден жуушы ретінде жұмысқа уақытша қабылдау кезінде заңда рұқсат етілмеген қандай қадамға барғаны, жеке басы үшін К. Койлыбаевадан мүліктік пайда алу үшін қандай өкілеттіліктерін өзгеше пайдаланғаны, заңда көзделмеген мүліктік игіліктер мен артықшылықтар алуы көрсетілмеуіне сын көзбен қарап, Н. Ибраиымның «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» Заңы негізінде қандайда бір құқық бұзушылық жасамаған деген тоқтамға келеді. Сонымен қатар, К.Койлыбаеваның жұмысқа қабылданған уақыты 01.06.2012 ж.күні екенін, сондықтан да Н. Ибраиымды ҚР «Еңбек Кодексінің» немесе «Халықты жұмыспен қамту туралы» Заңының талаптарын бұзған деген негіздермен тəртіптік жауапкершілікке тарту мерзімі 1 маусымнан бастап есептелуге тиіс екенін ескерте кетеді. Соның негізінде бірінші, апелляциялық жəне
кассациялық сатыдағы соттардың актілерінің күші жойылуға жататынын баса көрсетеді. Осы деректердің барлығын алға тартқан Жоғарғы Соттың сот алқасы Н. Ибраиымның талап-арызын қанағаттандырып, оның Шардара аудандық білімі» ММ-нің 02.05.2013 ж. күнгі жұмыстан босату туралы бұйрығы заңсыз деп танылады. Бүгінде өз қызметіне қайта оралып, оны сəтті жалғастырып жүрген Н. Ибраиым осы іске қатысты дау-дамай болып жатқан кезде Қ. Қойлыбаева жергілікті соттарға «от жағушы болып жүрген менің əлеуметтік жағдайым туралы азамат Н. Ибраиым жақсы хабардар. Сол үшін де жұмысқа орналасар кезімде ол азаматтығына сын болатындай сыбайлас жемқорлыққа бармаған, əрі ондай олқылыққа ешқашан да орын бермейтін де еді. Маған ешқандай да ауыртпалық немесе қысым көрсетпеді. Ол кісіге алғыстан басқа айтарым жоқ» деген сарындағы хат та жазды. Бірақ оған бірде-бір судья мəн бермейді. Машықты маман Н. Ибраиым санаға айтарлықтай салмақ салған бұл даудамайда жеңіске жеткенмен қаншама уақыт бойы сабылып, бір жылдан аса жұмыссыз жүріп, моральдық тұрғыдан қажығаны денсаулығына зиян келтіріп, жақындарының жанына қатты батқанын жасырмады. Шала білімділік көп жерлерде шатақ шығарады. Н. Ибраиымның басынан өткен бұл дауға ең əуелі аудан прокуроры Талғат Сатышұлының мəселенің түп-төркініне терең үңілмей атүсті қарауы əжептеуір əсерін тигізгенін жасырып жабудың қажеті жоқ. Əсіресе талапшылдығы, талмайтындығы сияқты қасиеттерімен жауапты қызметке тағайындалатын аудандық деңгейдейдегі прокурордың бұл жəйтке жүрдім-бардым қарағаны бізді де таң қалдырды. Сонда Талғат Сатышұлы еліміздің «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» Заңын жəне басқа да осы мəселеге қатысты Заңдарды егжейтегжейлі білмегені ме?! Шардарадағы бірқатар адамдар осы аудан прокуроры Т. Сейдуəлиевтың жоқ жерден қылмыс құрамының элементтерін таба салатын «қасиетіне» үлкен күмəнмен қарайтынын жасырмады. Оның сондай «қасиетқырынан» қаншама адам табанынан тозып жатқан сыңайлы. Бұлайша ойлауымызға аудан тұрғыны А. Алтыбаевтың басынан өткен жəйт түрткі болды. А. Алтыбаев аудандағы еңселі тойхананың бірінде үйлену тойын өткізеді. Той-жиын аяқталар тұста тойхана иесі мен оның əпкесі А. Айбекова есептесіп жатқан кезде асханадағы жиһаздың бірінің шыны терезесі сынып кетеді. Оның нарықтағы
бағасының құны ары кетсе 500 теңге болады. Бірақ, тойхана иесі соны желеу етіп, байбаламға сала кетеді. Бұған түк түсінбеген ағайындылар аңтаң күйде. Бұл жайында А. Алтыбаев: – Осыған байланысты əп-сəтте ақ біздің үстімізден ҚР ҚК-нің 257 бабының 2-бөлігінің «а» тармағымен қылмыстық іс қозғау туралы құзырлы орган тарапынан қаулы қабылданып кетеді. Сол кезде аудан прокуроры Т.Сатышұлына барып мəселенің мəнісін түсіндірейін десем «сен бұзақылық жасадың. Иə, иə бұзақылық жасағаның рас қой» деп, тіпті құлақ аспастан, алқымымнан алды. Ол кісінің мені темір торға тоғытуға апарарлықтай бұл айыбы көп күмəн тудырады. Неге нақты дəйектермен дəлелденбеген іске ол бет қақтырмай қылмыстық істі қозғауға құмбыл болды. Сол тойхана иесі мен прокурордың тонның ішкі бауындай қоян-қолтық араласатынын жұрт жақсы біледі. Ендеше желдің қалай жəне қайтып соққанын түсіну қиын емес қой. Бірақ мен облыстық прокуратураға арыздандым. Өз кезегінде олар маған жəне менің əпкеме қатысты Шардара ауданы прокурорының ҚР ҚК-нің 257бабының 2 бөлігінің «а» тармағымен қылмыстық іс қозғау туралы 27.12.2013 жылғы қаулысын негізсіз қабылданғаны үшін бұзылғанын, қылмыстық істің өндірістен қысқартылатынын айтып хабардар етті, - дейді. Бұл жəйт біздің санамызда «Сонда Талғат Сатышұлы азаматтардың заңды құқығын қорғауға емес, керісінше оны таптауға əуес пе?» деген сұрақ пайда болды. Аудандағы бірқатар азаматтармен тілдескенімізде олар: – Тізбектей берсей Талғат бауырымыздың мұндай түйіткілге толы тірлігі көп. Соның ішінде ең сорақысы мынау болды. Шардара ауданы əкімдігінде ағымдағы жылдың қазан айында кезекті жиналысы өтеді. Оған аудандағы мекеме басшылары, мəслихат депуттары мен əкімдік қызметкерлері қатысқан сол алқалы басқосуда аудан прокуроры Т. Сейдуəлиев: «Мектептердің барлығында жең ұшынан жалғасқан сыбайлас жемқорлықтың көрінісі бар. Қазір барып тексеретін болсақ, оған толық көз жеткізуге болады» деген сарында айтқан сөзі айды аспанға бірақ шығарды. Оның көпшіліктің алдындағы бұл ресми мəлімдемесін қалай түсінуге болады?,-деп, ашынды. Талғат Сатышұлының прокурор бола тұра, соттың үкіміне сүйенбей-ақ, осылайша жалпақ жұртқа қара күйе жағуы ондағы тұрғындардың жағасын ұстатты. Расымен де аты дардай азаматтың адамның мысын басатын мұндай айыпты бүтіндей бір халыққа еш
тартынбай таға салуын не деп түсінуге болады? Əңгімеміздің əлқиссасын аудандағы А. Иманов атындағы жалпы орта мектебі директорының жұмыстан заңсыз шығарылғаны туралы айтудан бастаған едік. ҚР Жоғарғы Сотының сот алқасының қаулысымен азамат Н.Ибраиымға 02.05.2013-13.08.2014жж. күндері аралығында амалсыз бос жүрген күндері үшін Шардара аудандық білім бөлімінің есебінен оның пайдасына 800 000 мың теңгеден аса еңбекақы жəне 50 000 мың теңге моральдық зиян ретінде қаржы өндірілген. Сөз соңында аудандағы тұрғындар «Мемлекеттің осыншалықты шығынға батуына ең алдымен аудан прокуроры Т. Сейдуəлиевтің бастамасымен жазылған негізсіз ұсыныс хат «елеулі үлес» қосты емес пе? Олай болса оған неге шара көрілмейді?» деп базынасын айтады. Олардың бұл өкпесі қаншалықты заңды, не заңсыз екеніне баға беру құзырлы органның еншісіндегі мəселе. Өз кезегінде біз орын алып жатқан бұл жəйттерді аудан прокуроры Талғат Сейдуəлиевтің өзіне айтқанымызда ол, аудан прокуроры тарапынан орындалып жатқан жаманды-жақсылы жұмыстарын айтып, уақытты созып, əдептен озғанын жасырмаймыз. – Біз үшін халықтың барлығы бірдей. Ешкімді атақ абыройына қарап бөліп жармаймыз. Ел үшін қызмет етіп жүргендіктен адамдардың барлығына қызмет көрсетуге дайынбыз,-деп ағынан жарылған Талғат Сатышұлы жоғарыдағы жəйттерді алға тартқанымызда төмендегідей жауап қайырды. – Біз мектеп басшысын, не болмаса балабақша меңгерушісін жұмыстан босататын құзырға ие емеспіз. Біздің тарапымыздан болған тексеру кезінде анықталған кемшін тұстарды аудандық білім бөліміне ресми түрде жеткіземіз. Содан кейін білім бөлімі нақты шешім шығарып, шара көреді. Иə, Н. Ибраиым қызметіне қайта тағайындалды. Сыбайлас жемқорлық əрекеттері анықталған осы сынды төрт істі тиісті жерге өткіздік. Соның үшеуі де негізді болып, оған жол бергендер тəртіптік жауапкершілікке тартылды. Тек Н. Ибраиымның ғана талап-арызы қанағаттандырылды. Жалпы Талғат Сейдуəлиевке қатысты айтылған бұл жəйттер қолымыздағы деректердің тек бір бөлшегі ғана. Айта берсек тізбектеле бермек. Əйтсе де Шардарадағы жұрттың аудан прокурорына деген бұл сенімсіздігіне облыс прокуроры Ибраһим Иманов соңғы нүкте қойып, əділ шара көреді деген сенімдеміз. Бұл мəселеге алдағы уақытта тағы да оралатын боламыз. Қайыржан СЕМБАЕВ.
Атақты ғалым, сатирик Темірбек Қожакеев: №45 (204) «Сатира – күштілердің қаруы» деп жазып кеткен 12.12.2014 жыл
ӨНЕР Ш. Смаханұлы
¦ÄIËÅÒ
көңілдене қалғанына мен де қуанып кетіп: – Əрине, сатамын, тегін дүние жоқ батыреке! – дедім. – Керегіңді ата! – Атасам... екінші жеңгемізбен қайда, қалай табыстың, соны айтшы! – Əй, мырза! – деп Шөкең екі алақанын шарт еткізіп, диванға жантая кетті. Тағы бір жəйт есімде. Жұмыс аяқталар мезетте кіріп келген Шөкең қолын соза жетіп: – Əй, мырза, Абай мен Байкөкшеше өлең туғызайық, келісесің бе? – деді. – Келісем, батыр, келісем, бастағын! – «Жазушы» баспасынан келе
Шоқ тілді А
ты-жөні аталған сəтте арғы жағы өзінен өзі түсінікті болып жүре беретін ол кім, не істеп еді, (егер марқұм болса) не істеп жүр (егер тірі болса) – бет-бейнесі, жүрістұрысы, сөзі, күлкісі, реніші көз алдыңа келе қалатын адамдар бар. Смаханұлы Шона – солардың бірі, бірегейі. Тігінен тұрғызып қойған шым кірпіштей шағын да, мығым бітісті еді. Ұзын кірпікті қой көзі күлімдеп, күміс тістері айдың сынықтарындай жылтырап, əлдебір əзілін айта амандасатын. Ренішті минутсағаттары аз болатын, қаншама кездесуімізде Шөкеңнің шырайлы жүзінің қуқылданғанын бір-ақ рет көрген шығармын. 1985 жылдың ақпаны-ау деймін, түс əлетінде кабинетімнің есігі тық-тық етіп ашылып, домалана кіріп келген Шөкең: – Мырза, хал жаман! – деді де, диванға отыра кетті. Орнымнан аңтарыла тұрдым да, жанына барып отырып, қолын алып: – Ассалаумағалейкум батыр, не хал? Аспан аласара бастады ма? – дедім. Жас айырмашылығымыз біраз болғанымен, екеуміз əзілдесе беретінбіз. Шөкеңді мен «батыр» дейтінмін де, ол мені «мырза» дейтін. – Үш əріп тағы шақырып жатыр. Пəле болды! Мен өзім үшін жан алысып жүрген жоқпын ғой. Соны ұқтыра алар емеспін! – деді, қына тонының түймелерін ағыта бастап. Мемлекеттік қауіпсіздік комитетін жұрт «үш əріп» деп атайтын-ды. Орысшасын– КГБ-ны «комитет глубокого бурения» деп əжуалайтын. Əрине, сырттай айтатын. – Бұған дейін түк істемегенде, батыреке, енді не істер дейсің? «Шақырдық, келді, түсінік жазып берді» деп күпіну үшін шақырады да, оларға да: «солай етіңдер!» деген бұйрық та бар шығар, апшымағын! – дедім иығынан құшақтап. – Əй, өздері қызық, біз Алматыда қазақ мектебі аз екенін дəлелдеп, жаңадан ашу керек деп жүгіріп жүрміз, мəселе Қонаев жолдасқа дейін барды, екеуі ашылды, үшіншісі ашылғалы жатыр, дұрыс қой? Дұрыс! Ал, мына «үш əріптегілер» болса, «сізде ұлтшылдық бірдеңе бар» деп мылжыңдайды, бүгін де соны айтатын шығар, сағат төртке шақыртыпты, атаңа нəлеттер! – «Бірдеңе бар» дейді, бірақ, не барын білмейді-ə? – деп едім, Шөкең маған жалт қарады да: – Шықты, шықты! «Бірдеңе бар дейді, бірақ, білмейді!» Соңғы «ə» дегеніңді сұрағыңмен қоса өзің алып қал да, мына жеті сөзіңді маған сат! – деп кенет күліп жіберіп, тіземді нұқып жіберді. Шөкеңнің
ШОНА жатырмын, бір қолжазбам бар еді, соны анау бір жігіттер алай деп, былай деп, бүгін ренжіп шықтым. Одақтың хатшыларына барып едім, олар: «Баспа бізге бағынышты емес» деп комитетке сілтеді. Соларға арнап: «Орта жүздің одағы, кіші жүздің баспасы» дедім, қалай? – деп күлді. Мен: – «Осы екеуі болмаса, өзімізде басқасы!» десемші, – дедім мен де бірдеңені тұспалдап. Шөкең бір сəт селт етті де, қолтығына қыса келген қара былғары папкасын диванға тастай бере, қарқылдап күліп: – Шықты, шықты! – деп мені иыққа бір түйіп, диванға отыра кетті. Оқыс жауабымның астарын аңғара қойды. Ол тұста Жазушылар одағының басшысы найман Əнуар Əлімжанов еді де, «Жазушы» баспасының директоры кіші жүздік Əбілмəжін Жұмабаев еді. Ал, республиканың, Алматы облысының, Алматы қаласының бірінші басшылары Шөкеңнің руластары болатын. Тағы бірде: – Əй, мырза, сен наймансың, бірақ ініңе қамқорлық жасамай жүрсің! – деді. – Е, кімге? – Осында Айдарбек Ғазизов деген ғажап карикатурашы-суретші жігіт бар, «Халық кеңесі» газетінің редакциясында. Өскеменнен келген. Карикатуралары керемет енді. Соның суреттерін кітап етіп шығару керек. Сен қолға алшы! – деді құлшына сөйлеп. – Ə, ол баланың суреттерін газеттерден көріп жүрмін, бірақ, өзін əлі білмеймін,таныса қоймадық. – Айтам ғой, нашарсыңдар деп! – дейді Шөкең ренжіңкіреген кейіппен. – Батыреке, ұсынысың жақсы, кітабын шығарайық, оның суреттеріне сен өлеңдетіп текст жаз, ал мен алғысөз жазайын. – Келістік! – деп қолын ұсынып, менің қолымды қатты қыса жымиды. Ақ көңілмен риза болғаны. Айдарбектің карикатуралар кітапшасын «Жазушы» баспасынан шығардық. Жас талант қуанышқа кенелді. Қашанда кімге болсын, тек пайда ойлаған, жақсылық жасауға дайын тұратын қайран Шөкем-ай! Ғаббас ҚАБЫШҰЛЫ, Халықаралық «Алаш» əдеби сыйлығының лауреаты,
ШОНА , МҰРЫН жəне МЕН
Алғаш Алматыға барып, оқуға түскен жылдары «Қазақ əдебиеті» газетіне жазғандарымды апарып тұратынмын. Ұмытпасам, 1977 жыл болуы керек. Əдеттегідей редакцияға барсам, бір бөлмеде Шона отыр екен. Бұрын газет– журналдардан суретін көріп жүргем ғой, бірден таныдым. Амандасып, «Мен Мұхтар Шерімов деген ініңізбін, ептеп сатира жазып жүр едім. Бірақ, сіз сияқты өлеңмен емес, қара сөзбен жазамын» дедім. Сонда Шөкең қолымды алып тұрып: – Əй, сен бала өлең де жаз. Екеуін қатар меңгергенің жақсы болады, – деп алды да ойланып барып: – Əй, бірақ өзің біл. Прозаның шыңына шықсаң, одан артық ештеңе болмас, – деді ағалық ақылын айтып. Сол жерде жаңа шыққан кітабын көрсетті. Жазушылар одағына барып, тірі жазушы дегенді жаңа-жаңа көріп жүрген кезіміз. «Қолтаңба жазып беріңізші» деп сұрауға батпадым. Кейін оқу бітірдік, сықақшы ретінде таныла бастадық. Шонаның бір шумақ шымшымасының өзі кез– келген мықтыны сеспей қатыратынын сонда барып біліп, таң қалдық. Былғары папкісінде мəшінкеге басылған жаңа шымшымалары көп болатын, соны алып, біз сияқты сары ауыз балапандарға оқып беруден жалықпаушы еді. Сонда ішімнен ойлайтынмын: «Осының бəрін қай уақытта жазып үлгереді екен? Көшеде келе жатып та өлең шумақтарын санасына жазып қоя беретін шығар? Мен де Шона сияқты өлең жазсам ба екен?» Ол кезде тірі классиктерге еліктеушілік қолына қалам ұстаған екінің бірінде бар болатын. Бірақ, қаншама дəптерді шимайладым, Шөкең сияқты шымыр шымшыма шумақтар жаза алмадым. Жазғаныммен, айтар ойымды төрт қатар шумаққа сыйғыза алмай шып-шып терлейтінмін. Шөкеңе барып, ақыл-кеңесін алып қайтқым-ақ келеді, ұялшақтығым тұсау болып, алдына бара алмадым. Содан бір күні Алматыны аралап жүріп, кітап дүкеніне кіргенімде, көзіме бір кітап шоқтай басылды. Бұл – Шонаның «Сандықтан шыққан сайтан» деген кітабы болатын. Сол кітапты курстасым, марқұм Мұхтар Наушабаев екеуміз (жатақханада бір бөлмеде тұратынбыз) таласып оқығанымыз есімде қалып қойыпты. Алматыда мен үшін «қызық» кісілер көп еді. Бір күні көшеде келе жатсам, қарсы алдымда дəу мұрын келе жатыр. Мұндай мұрынды өмірімде бірінші рет көруім. Бетпебет келе жатып ұрлана қарадым. Қож-қож, бұдыр, бұдыр, қолағаштай екен. Тағы көргім келіп, кері бұрылдым да, мұрынды кісіден озып кетіп, əдейі қарсы жүрдім. Білдірмеген сияқтымын өзімше. Құдайым– ау, осындай да «тірі» мұрын болады екен– ау! Бүкіл бетті алып жатыр. Тек мұрынды ғана автоматпен атып, шұрқ тесік етіп тастағандай... Жанынан өте беріп, көзімнің қиығымен қарап қоямын. Өтіп кеттім. Тағы көргім келгені. Кері бұрылып алып, тағы да оза жүріп, сонадай жерге бардым да, қарсы келе жаттым. Бұл жолы мұрынды кісі қолымнан шап беріп ұстай алды. Зəрем қалмады. Ұрсып береді екен десем, əлгі кісі жымиып: «Ал, көр, көре ғой, мə, ұста, ұстай ғой балам!» деп еңкейіп, қож-қож мұрнын бетіме үйкелегені. Шып-шып терлеп кеткенім-ай! «Кешіріңіз...» деп айтқым да келді, бірақ, үнім шықпайды. Содан мені босата салды. Əрең құтылып, зытып келе жатсам, сонадай жерде, Жазушылар одағына беттеп бара жатқан Шона ағам тоқтай қалып: «Əй, Шерімов, бері кел!» деді. Əбден күліп алғаны жүзінен байқалып тұр. Алдында екі– үш мəрте ғана болып, «жол-жөнекей» танысқан менің фəмілəмді ұмытпағанына таң қалдым. Амандасып жатырмын. «Ол кісі атақты əртіс. Серке Қожамқұлов атаң. Немене пəле, өзің ондай мұрын көрмеп пе едің?» деп тағы да рахаттана күліп алды. Асығыс қоштасып, төмендегі «Балалар əлемі» дүкеніне кіріп кеттім. Жазушылар одағына өзім сияқты студент жастар көп келеді, солардың бірі мен шүйіркелесіп, «мұрын жайлы хикаяны» естіп қойса, бүкіл жатақханаға жайылады деп ойладым. Шыны керек, кейін Шөкеңмен жиі араласудың сəті түспеді. Оқуды аяқтап, қызметке араласа бастадық. Республикада тұңғыш рет «Жұдырық» атты сатиралық газет ашып, ол жарық көре бастағанда, үзбей Шөкеңнің сол шымшымаларын беріп тұрдым. Шөкең жайлы аз ғана естелік осы еді... Жебе САДАҚҰЛЫ.
СОЛАЙ ДА, СОЛАЙ, САТИРА...
Біз шынында аз халықпыз, сатириктерді айтамын. Территориясы мен халқы аз Ватикан мемлекеті сияқты... Бірақ, Рим папасын мұқым дүние біледі ғой. Сол сияқты сатира елінде Қазақстанға белгілі сатириктеріміз баршылық. Ашығын айтайын, соңғы кезде «сатира қайтыс болып кетті... Бізде сатира жоқ...» деген сияқты қасаң пікір айтушылар көбейді. Республика көлемінде алсақ, құдайға шүкір, сатира бар, ақсақалымыз Ғаббас Қабыш бастаған, Ермахан Шайқыұлы, Үміт Зұлқарова қоштаған сатириктердің тізімін тізбелеп кете беруге болады. Бірақ, мəселе тізімде емес, оның «ізінде» екені белгілі. Сатирада қандай із қалдырды? Құйын болып құйғытып жүр ме, жоқ əлде, көптің бірі болып, жəй əшейін шаңдатып жүр ме? Əңгіме осында болса керек. Ал, Оңтүстік Қазақстанда сатириктер бар ма деген сауалды сауып көрсек, əрине, бар деп қуана қол шапалақтаймыз. «Құдай жоқтан сақтасын» деп жатамыз ғой... Алдымен ауызға түсетіні – ештеңеден ықпайтын, пойыздан шықпайтын, тұмсығын кез-келген жерге тықпайтын, түлкібастық жерлесіміз Алпысбай Боранбаев. «Кітап сатып жүр бір семіз... Бұл семіздің аты-жөні сықақшы Боранбайұлы Алпысбай болады, білсеңіз” деп өлеңдеткен сықақшымыз кейінгі кезде көрінбей қалды... «Колбаса» сияқты өлеңдерін «жегіміз» келіп, сағынатын болдық. Сонау сексенінші жылдары жарқырай көрінген менімен тегі бірдей Мырзахан Шерімді жоғалтып алдық. Мүлде жазбай кетті. Өткенде менімен хабарласып, өзінің ірі, сөзінің «тірі» екенін біліп, қуанып қалдық... Біздің
оңтүстіктен шыққан Жарылқасын Дəулет бауырымыз сатирадан еншісін алып кетті. Атақты композитор болып алды. Солай да, солай, Сатира мырза, ренжімеңіз... Оңтүстіктегі белгілі сатириктердің бірі – Сабырбек Олжабай терлептепшіп, өндірте жазып жүр. Қай бір жылы бір топ ақынжазушылармен бірге Шардараны аралап, оқырмандармен кездескенімізде: «Сатираны қойдым, қысқасы тойдым... Енді лирикаға ауыстым...» деп лирикалық өлеңдерін оқи бастағанда, кəдімгідей тіксініп, «əттеген-айлап» жүргенмін... Жоқ, құдайға шүкір, əшейін назы екен, одан кейін де сатиралық кітаптарын шығарып, сатираның қымызын сапырып жүр. Солай да солай, Сатира мырза, ондайондай болып тұрады кейде... Баспасөзде жиі төбе көрсетпесе де, «Масқара», «Дарын мен қарын», «Ой, студенттер күледіей!» кітаптарын бірінен соң бірін шығарып, оқырмандарын «ойхойлатып» шақырып алған сатирик-ақын Халила Əбділлахтың да өз соқпағы, өз сүрлеуі бар. Дарынды сатирик. Шона Смаханұлы сияқты шымшып, шымшымалап, өткір жазады. Бір өкініштісі – оңтүстікте жастар арасынан сатириктер жоқ десе де болғандай... Арыс қаласынан Азамат Қапалбай есімді жас жігіт біраз сатиралық өлеңдері мен əңгімелерін көрсеткен. Бір əңгімесін «Жас Алашта» жариялаттым да. Өзіндік стилін қалыптастыра алмай жүр. Өзіне айтқанмын да. «Маған қатты еліктегенің көрініп тұр. Бірақ еліктей берсең, еріп кетесің, сатирада емін-еркін ашып кіретін өз есігің болсын!»
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
6
дедім ағалық ақылымды алақанына қыстырып. Құдай бұйыртса, одан мықты сатирик шыққалы тұр. Солай да солай, Сатира мырза, жастардың арасынан сатириктердің шықпай жатқаны– сатиралық кештер мен, мүшəйралардың, үгіт-насихаттың мүлде өткізілмеуінде деп білемін. Кезінде «Біз тоқалдан туғанбыз ба?» деген мақала да жаздық. Əдебиет əлемінде сатираның да өзіндік орны бар, ол да тəуелсіз еліміздің бүгініне де, ертеңіне де қалтқысыз қызмет етеді, бірақ, солай бола тұра, мүйізі қарағайдай ақын– жазушыларымыз бізді ұмытып кетеді. Республикаға танымал сатирик Көпен Əмірбек сатираның туын жықпай, жыл сайын сықақшылар бəйгесін ұйымдастырумен келеді. Талантты сатирик, қоғам қайраткері Шона Смаханұлының 90 жылдық мерей тойында ақсақалымыз Ғаббас Қабыш өте өзекті пікір-назын жайып салды: «Кеше ғана Қазақстан жазушыларының 80 жылдығы өтті, – деді ол, – апырмай, сатира туралы бір ауыз сөз айтылмады. Жарық дүниеде сатира болмағандай, біз
жоқ секілдіміз, жастар жайына қалған сияқты...» Солай да солай, Сатира мырза, бірақ кезінде атақты ғалым, сатирик Темірбек Қожакеев: «Сатира – күштілердің қаруы» деп жазып кеткен. Соған да шүкір... Шындықтың үйінен шəй ішсек, тоқ етері осы. Ақынжазушылар, журналистер сараптамалық мақала жаза қалса, «көңілі қалмасыншы, байғұстар-ай..» деген ниетпен микро лебіз білдіре кетеді, болмаса, ол да жоқ... Облыстағы əкімдік тарапынан берілетін марапаттардан да қағылып жатқан осы сатириктер. «Кім көрінгеннің көйлектері мен тізелеріне» тағылып жатқан медальдарды айтпағанның өзінде... Мəселе марапатқа келіп тіреліп қалған жоқ. Алайда, сатириктерді де шабыттандыратын жылы сөз керек-ау деп ойлаймын. Осы уақытқа дейін жазушылар бөлімшесінде сатирадан баяндама жасалған емес. Тіпті, əдеби кештерге де шақырылмайтынбыз. Кеше жаңадан тағайындалған бөлімше бастығы Бақытжан Алдияр інім: «Мұхтар аға, сатирадан екі минуттық баяндама жасап берсеңіз қайтеді?» деп өтінгенде, қуанғаным соншалық, бір қарасам, аспанға ұшып барады екенмін! Айға «соғысып» қала жаздадым. Əсірелеп айтып жатқаным ғой, «екі минут» бергенінің өзіне рахмет, мен одан да көп сөйлеп кеттім ғой деймін? Солай да, солай, Сатира мырза, ашығын айтсам, айып етпеңіздер! О, сатира, мен саған ғашықпын... Мұхтар ШЕРІМ, Шона Смаханұлы атындағы сыйлықтың лауреаты.
«АРМАНДАСТАР» АРМАНЫ... Өнер, əсіресе, əн мəңгі жас, Ол түсінгенге ең «құнарлы ас» Автор. Шіркін, «Арман» сөзінің мəн-мағынасы, мақсат мүддесі, қадір-қасиеті мен күш-қуаты қандай десеңізші! Армансыз адам жоқ. Нені, қанша армандап, оған қалай қол жеткіземін десе де адамның өз еркі. Арманға шек те, тыйым да жоқ. Əңгіме оған қол жеткізудің түрі мен тəсілінде. Жалпы, арманды тек асыл, ақниеттілік, ізгілік пен жақсылыққа ғана негізделген деп қабылдау қателік болар еді. Ол жаратылыстың қарама-қайшылықтар заңындағыдай ақ-қара, оң-теріс , пайдалы-зиянды, бүтіндеуші-бүлдіруші, жасаушы-жоюшы... түрінде болуы мүмкін. Бұлардың қайсысы болса да адамды рухани, психологиялық, физикалық жəне ұйымдық жағынан шыңдап, дамытып, қалыптастырып, алдына қойған мақсатына жету үшін белсенді əрекетке бейімдеп, нақты амал-əрекеттер жасауға дайындайды. Сол амалəрекеттердің нəтижелері, арманның жақсыжамандығына қарай, ол жүзеге асырылған орта мен жалпы қоғамға оң немесе теріс ықпал ететіні де белгілі. Біз ететін əңгіменің өзегі мен кейіпкерлері өз қоршаған ортасы мен жалпы қоғамға оң ықпал етіп, рухани жəне мəдени жағынан өсіп, дамуына елеулі үлес қосуға құлшынған асыл жандар жөнінде болмақ. Олар атақдаңқы кезінде Қазақстан мен бұрынғы КСРО түгілі əлемге əйгілі болған «Дос-Мұқасан», «Гүлдер» ансамбльдерімен иық тіреспесе де үзеңгі қағыстырған «Армандастар» вокалды-инструменталды ансамблінің мүшелері. Оңтүстік Қазақстан облысы, Төлеби ауданының əртүрлі колхоздары, совхоздарына қарасты ауылдары мен Леңгір қаласының өнер дегенде ішкен асын орнында қалдырып, сахнаға «секіріп» шығатын жалынды жастары 1970 жылдары «Армандастар» ансамблін құрған. Сол кездегі ансамбльге Лесбек Бөртекеев жетекшілік етіп, Жеңіс Сүгірəлиев, Алтынбек Үсенбаев, Амангелді Бекмұратов, Мұстафа Байрамов, Сəлімхан Варзилов, Майтжан Жұмабаев, Қалмұрат Төлешов, Тұрғынбек Манапов, Раушан Сүгірəлиева, Қалима Естемісова, Ұлаш Тəшібекова, Зейнеш Оңғарова, Шəрипа Ағабекова белсенді мүшелері болған. Бұлардың ішінде əртүрлі саз аспаптарында ойнайтындар, əнші, бишілер мен қатар сиқыршы, əзілкеш, сал-серілер де өз өнерлерін көрсеткен. Сол жылдан бастап ансамбль Төлеби ауданы мен Оңтүстік Қазақстан облысының ірі-ірі елді мекендері мен қалаларында өз өнерлерін көрсете бастады. Əрбір концерттегі көрермен қауымның қызу қолдауларымен қатар сын ескертпелері, ұсыныстары шыңдап, өздеріне деген сенімдерін арттырды. Əрбір қойылым сайын беделдері көтеріліп, абыройлары артып, көпшіліктің құрметіне ие бола бастады. Аянбай тер төгіп, еңбектенудің нəтижесінде бас-аяғы екі-үш жылда ансамбль мүшелерінің əрқайсысы өзінің тегіне тартқан, қаны мен жанында бар өнерінің нағыз шебері болып алды. Көрермен құрметі мен сүйіспеншілігі «темір қанаттарын» түлетіп, шегі жоқ өнер кеңістігінің «жеті қатына» көтерілерліктей «болат қауырсынды қанат» беріп, серпілістерін арттырды. Ансамбльдің көпшілік қауымға танымал болып, абыройының арта түсуінде, оған жетекшілік еткен Лесбек Бөртекеевтің еңбегімен қатар, баянда асқан шеберлікпен, саусағының клавишада көз ілеспес жылдамдықпен құйқылжыта, қақпақылдай ойнауы таңқалдыратын. М.Байрамовтың даңғыраны дауылдата сабалауы делебеңді қоздырып, думан додасына шақырғандай əсер ететін. А.Бекмұратовтың барды жоқ етіп, жоқты бар еткен сиқыры көрерменді қайран қалдырып қана қоймай, арбап алғандай күй кештіретін. Ал əншілер Т.Манаповтың «Алатау» əнін тыңдаушыларды шың басына шығуға шақырса, Р.Сүгірəлиеваның «Ақсұңқары» көкте қалықтатып, Ұ.Тəшібекованың «Ақ кербезі» айдын көлде мамырлаған аққуларды көз алдыңа елестететін. Жалпы, ансамбль əншілерінің əрқайсысының дауыстары мен орындау ерекшеліктері болғанымен, бəріне ортақ – тау елінің еркіндігі, екпінімен «алыстап сермеп, жүректен тербеп, шымырлап бойға тарайтын» шарапаты да шипалы, толқынды ырғағымен дараланатын. Оны гитара мен үрмелі аспаптардың үйлесімді сазы жаныңды жай таптырып, көңіл-күйіңді көкке көтеріп, сезіміңді бірде тербеп мүлгітсе, бірде сілкілеп оятқандай болатын. Осылардың барлығы ансамбль мүшелерінің əрбірінің бойында барын сарқа салумен қатар, қолында бар заты мен «малын» ортақ армандарының орындалуына жұмсағандарын, жеке дара тұлғалар мен жергілікті атқарушы органдарының материалдық-қаржылық қолдауларымен, ұйымдық-техникалық тұрғыдан көмектесулерінің нəтижесінде мүмкін болғанын айту – азаматтық парызымыз. Əсіресе, аудандық мəдениет саласын басқарған Əсет Кембаевтың орны бір бөлек. Ансамбль өз облысымыздан тысқары, Қазақстанның сол кездегі астанасы Алматы мен Одақтық деңгейдегі өткізілген фестивальдарға қатысып, жүлделі орындарды иемденіп жүрді. Сондай жетістіктер ескеріліп, Мəдениет министрінің қаулысымен, 1973 жылы «Армандастарға» халық ансамблі деген атақ берілді. Содан кейін өнер жолындағы өрлеу мен жеңістерге жетудің қиын да қуаныш пен мақтанышқа толы кезеңдері басталды. 1975 жылы Шымкент қаласында өткен Бүкілодақтың халық шығармашылығы 1-фестивалінің жеңімпазы атанды. 1976 жылы маусым айында Алматы қаласына гастрольге барып, Көктөбеде, М.Горький саябағында, Цирк орталығы мен Неке сарайында, Медеу мұз айдынында, сонымен қатар Республикалық ауыл шаруашылығы көрмесінде өнер көрсетті. Сол гастрольдің нəтижесі мен қорытындысында, Қазақстан Республикасы Мəдениет министрлігінің қаулысымен Бүкілодақтық халық шығармашылығы фестивалінің лауреаты атағына ие болды. 1980 жылы Алматыда өткен Бүкілодақтық халық шығармашылығы 2-фестивалінің жеңімпазы болса, 1983 жылы Мəскеу қаласында өткен Бүкілодақтың ауыл шаруашылығы көрмесінде өнер көрсетіп, қола медальдің жүлдегері атанды. 1985 жылы Екібастұз қаласында өткен Бүкілодақтың халық шығармашылығы 3-фестивалінің жеңімпазының дипломымен марапатталды.
«Армандастар» ансамблінің өнер жолындағы осындай тұрақты əрі үлкен жеңістері туралы 1986-1999 жылдарға дейінгі аралықта айтарлықтай дерек жоқ сияқты. Соған қарағанда, оған Алматыдағы 1986 жылғы желтоқсан айындағы қазақтың студент-жұмысшы жастарының көтерілісі, одан кейін 1991 жылы Одақ бір оқсыз ойран болып, компартия масқарагершілікпен таратылғаннан кейінгі тəуелсіздіктің алғашқы жылдарындағы ауыр ахуал ықпал еткен-ау деп қаласың. Ол ел еңсесін көтеріп, экономикасы жайлап қалпына келіп, халықтың əлеуметтік-тұрмыстық жағдайы қалыпқа келе бастаған 1999 жылдары «Армандастардың» асыл армандары қайта жанданып, өнердегі жетістіктері үшін облыстық мəслихаттың алғыс хатымен марапатталып, облыс əкімінің бағалы сыйлықтарын алғанымен расталады. Еліміздің тəуелсіздігі ұлттық салт-дəстүр, тарихымыз, мəдениетіміз бен шығармашылығымыздың дамуына кең жол ашып, мол мүмкіндіктер пайда болғанымен, нарықтық экономиканың қатаң заңдылықтары мен қағидаттары өнер сайысында сын сағаттарын туындатты. Сол жағдай жəне уақыт өз дегенін істеп 1970жылдары 18-20 жас аралығындағы жалындаған жастар есейіп, əрқайсысы өзінің негізгі мамандықтары бойынша еңбек етіп, құрған отбасыларының қамымен жанжаққа тарап кетті. Соған қарамай, ансамбльдің Төлеби ауданы мен Шымкент қаласында орнығып қалған, ансамбльдің жанашыр əрі белсенді мүшелері жаңа толқынды жас өнерпаздармен толығып, өз мүмкіндіктеріне қарай əлі де концерттік жобаларымен гастрольдерге шығып тұрады. Бірақ, жоғарыда келтіргеніміздей, нарықтық экономика заңының нақты құнды зат түгілі дананың ақылы, журналистің жазуы, адвокаттың ауызша кеңесі, мемлекет пен кейбір жекеменшік мекемелер иелерінің бос тұрған жиын-концерттік залдары сатулы заманда, «Армандастардың» асыл армандары қол жетпес қиял болып қала беруде. Себебі, қазір көп нəрсені азаматтық ар-намыс пен ұлттық мəртебе емес, ақша шешетін болғаны ақиқат. Отыз-қырық жылдай халық алдына шығып, көрермендерін қызықты думанға кенелткен өнер адамының жасы мен жағдайына қарамай, оны жиі-жиі қайталауды аңсап, делебесі қозып тұратыны белгілі. Сондай ахуалдағы ансамбльдің соло гитарашысы Майтжан Жұмабаев армандас достарының өнерін халыққа қайта көрсетуді көздеп, өздері құрылып, жетілген əрі қалыптасқан Төлеби ауданының əкімдігінен, «Стандартцемент», «Қырғы базар»» «Сыра зауыты» мен басқа да кəсіпорындар басшыларынан материалдық-қаржылық қолдау көрсетуді сұранады. Бірақ олар əртүрлі сылтауларымен, шық бермес Шығайбайдың кейпін көрсетіп, құр қол шығарып салады. Дəл осындай өтініміне Шымкент қаласының əкімдігі жалпы жағдайды түсіндіріп, алдағы уақытта мəдениет бөлімінің ұйымдастыруымен өтетін мəдени ісшараларға шақырып, қатыстыруға уəде береді. Сол, Шымкент қаласы əкімдігінің берген уəдесін орындағаны болса керек, осыдан біраз бұрын «Армандастар» халық ансамблі мүшелерінің қатысуымен жəне саздық сүйемелдеуімен атқарылған, Қазақстан Республикасының мəдениет майталманы, əнші Гүлмира Қалыбекованың «Əн шашу» кешіндегі концертті көрдік. М.Əуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті ректорының өнерпаздарға қолдау ретінде берген акт залы алғашында бостау болып көрінгенімен, кейіннен өнерсүйгіш адамдарға лық толды. Сол кеште «Армандастар» ансамблінің 1970-1980 жылдардағы мүшелері М.Жұмабаев, М.Байрамов, Ұ.Тəшібекова, Өзбекстанға көшіп кеткен Қ.Төлешов келіп, жас əншілер Гүлмира Əбдірахманова, Өзипа Əбдірəсілова мен облыстық филармонияның танымал əншісі Айжан Тəженова көрермендерге өз өнерлерін сыйлады. Олардың сахнаға əрбір шығуын көпшілік қол соғып қарсы алумен болды. Концертке Қазақстанның Ішкі істер министрлігінің Шымкенттегі «Дайындық орталығына» еліміздің түкпір-түкпірінен келген, болашақ тəртіп сақшылары арнайы шақырылыпты. Бұл «Армандастар» ансамблі мүшелері мен басқа да əншілер дауыстарының жаңғырығы, солардың баяндауларымен бүкіл елге жетеді деген сөз. А.Тəженованың əн орындауындағы шеберлігі, тəжірибесі мен аудиториямен байланысты қалыптастырушылық ерекшелігі əрбір қимыл-қылығынан айқын көрінді. Əсіресе «Домбыра» əнін айтқандағы, курсанттарға қарап: «Сен, сен! Барлығың да генерал болыңдар!» деп меңзеуі, жалпы көрермендердің жүрегіне жол тауып, болашақ тəртіп сақшыларын дүр сілкіндіріп, өздерін бір сəтке генерал сезінгендей күйге бөлегені байқалды. Концерттің басталуы мен аяқталуында университет ректоратының өкілі «Армандастар» ансамблінің мүшелері мен басқа да əншілерді құттықтады. Алдағы уақытта осындай тамаша концерттерді жиірек ұйымдастыруды ұсынып, өздері тарапынан қолдау көрсететінін жеткізді. Жоғарыда баяндалғандарды қорыта келе, уақыт өтіп, адамның жасы ұлғайғанымен, оның, əсіресе өнер адамының көңілі қартаймайды, жаны жас шағындағы жалынның лапылдауындай болмаса да, ыстық шоғының табын қанында сақтап қалады. Тек соны ебін тауып, жағдайын жасап, сыртқа шығарып, халыққа жеткізе білу ғана керек. Олай ету, бірінші кезекте мемлекет пен оның үкіметінің, одан кейін ұлт болашағының жарқын, мəртебесінің биік, əлемге танымал əрі беделді болуын қалайтын əрбір азаматтың, əсіресе өндіріс, кəсіпкерлік пен бизнесте қолы жүріп, бағы жанып тұрған тұлғалардың парызы болу керек дегім келеді. Сонда ғана біз қазақ ұлтының жеткілікті жəне көптен кездесетін ХХІ ғасырдың жаңа буын болашақ Əміре, Ермек, Күлəш, Роза, Бибігүлдерінің бұлбұлша сайрағанын, Шараларының мың бұрала билегендерін көптен көріп, бақытты күндер кешін, сиқырлы сезімдерге бөленіп, тəтті де сəтті өмір сүретінімізге сенемін. Жеке ойым мен тілегімді түйіндей келе, тек «Армандастар» ансамблінің бұрынғы жəне кейіннен толыққан жас буын мүшелерінің ғана емес, жүректері елім, жерім, ұлтым жəне оның болашағы деп соққан əрбір адамның асыл, қоғамға пайдалы армандары орындала берсін дегім келеді. А. КҮМІСБЕКҰЛЫ, Республикалық «Ұлт тағдыры» қозғалысының ОҚО филиалының төрағасы.
Шаңырақтың үйлесімді дамуы мемлекет №45 (204) іргетасының берік болуына қызмет етеді 12.12.2014 жыл
ҚҰҚЫҚ
¦ÄIËÅÒ
Бүгінде ажырасу дерегі туралы сандарды сөйлетсең бойың тітіркенеді. Мəселен, өткен жылы елімізде сəтсіз аяқталған некелердің саны 43 мың отбасыны құраған. Статистика агенттігі заңды некеге тіркелген əрбір үшінші жұп ажырасып жататынын алға тартуда. Ерлі-зайыптылардың екіге айырылуынан елімізде 100 мыңнан аса балалар «асқар тау əкенің» тікелей моральдық қамқорлығынан қағылуда. Екі жастың дəм-тұзының жараспай, ойлары мен ортақ мақсаттарының бір арнаға тоғыспай, екіге бөлінуіне, олардың «бауыр еті – балалары» кінəлі емес екені сөзсіз. Сондықтан да, ана қолында қалған əрбір сəбиге өз əкесі моральдық-материалдық көмек беруге міндетті. Баласы үшін тапқанының тең жартысын бөліп бере ме, əлде бүкіл дүниесін тарту ете ме оған шектеу жоқ. Бірақ, елімізде мұндай жомарттық танытатын əкелердің саны ілуде біреу ғана. Тіпті жоқтың қасы. Олайша мəрттік жасау тұрмақ түгілі заңмен белгіленген тəртіп бойынша балаларына алимент төлеуге келгенде кежегесі кейін тартып жалтарып, қала берді жасырынып жүреді. Ер азаматтарымыздың мұндай ерсі əрекеттерге баруы «көкек əке» деген тағы бір сипаттағы сөздің кең қолданысқа енуіне əкеп соқтыруда.
келін болып түскен ақжаулық ақ босағадан аттаған соң сол үйдің отымен кіріп, күлімен шығатын. Ажырасу деген қаперіне кірмейтін. Ал қазір ше?... Қазақ келіндері қит етсе көрпе төсеген жинап, баласын бауырына қысып алып төркініне кетуге құмбыл болған. Оның соңы ажырасумен тынады. Мен барлық əйел затын кінəлі деп айтып, көпке топырақ шашудан аулақпын. Бұл айтып жатқаным таяқтың бір ұшы ғана. Сонымен қатар, отағасы бола тұра өзіне жүктелген міндетті орындамай, сауық сайран құрып, сал серілік құрудан шаршамайтын немесе отбасына ырыздық табуға еш талпынбайтын ер азаматтардың да
кəмелетке толмаған балалардың заңды мүдделерін қорғаудың бірден бір тəсілі болып табылады. Бүгінде ОҚО-да алиментті төлеу бойынша 20500-ге жуық атқару өндірісі тіркелген. Соның ішінде 8602 азаматтың ай сайынғы жалақысынан қаражат ұсталса, 7159 борышкер өз еркімен алимент төлеуде. Ал 2558 əкенің 3 айдан бері төленбеген қарыздары есептелсе, 83 «көкек əкеге» із түзсіз кеткені үшін іздеу шаралары жүргізілген. Ал, 257 азаматты Қазақстан Республикасының «Əкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің 524-525 баптары негізінде белгілеген мерзімде борышкердің жұмыс орны мен оның
7
Төреайым Сұлтанова, Шымкент қалалық маслихатының депутаты: - Мен ажырасуға қарсымын. Жастарды отбасының құндылығын жете түсінуге, ажырасудың қасірет екенін терең сезінуге тəрбиелеу керек. Өйткені, оның салдарынан, ең алдымен, балалар зардап
АЛИМЕНТТІ ТҐЛЕУ КЕРЕК БІРАҚ, ОЛ БАЛА ЖҮРЕГІН ЖҰБАТА АЛМАЙДЫ аталған мəселенің шиеленісе түсуіне апарып соқтыруда. Осындай олқы қылықтардан соң екі жас қырғи-қабақ болып, бір-бірімен ажырасып жатады. Одан соң заңды некелі балалары үшін алимент төлетудің қамымен жан-жаққа сабылып зыр жүгіреді. Əрине, əке ретінде бұл менің жаныма қатты батады, - деді. Алимент төлеуге келгенде ат тепкендей болып, қаша жөнелетін «көкек əкелердің» өз қателіктерін түсініп, саналы түрде игі қадамға баруы үшін ағымдағы жылдың қазан қараша айларында аталған департаменттің «Əке, алиментті төлеші» атты акция осы алимент өндіру мəселесі өткізілген. Бір айға созылған Еуропаның сап ете қалатынын белгілі. шара аясында сот бірқатар елдерінде Иə, алимент өндіру ісі жыл орындаушылар алимент «Мемлекеттік алимент сайын көбеймесе азаяр төлеуден қашып жүрген қоры» жұмыс істейді. Оның түрі жоқ. Бұл мəселе əкелермен белсенді жұмыс жасау механизмі жастардың жұмыс істеп, өндірістегі қарапайым. Яғни, Үкімет есебінен ажырасуынан біршама істердің балаға алимент төленеді де, туындайды ғой. Жыл тыңғылықты шешілуіне қашқын əкенің ізіне мемлекет «өзі сайын жастардың қол жеткізді. Аталмыш ажырасуының көбеюі түседі». Санаулы күнде құқық қорғау акцияның 20 күндік мені қатты нəтижесінің органдары арқылы борышкерді тауып алаңдатады. Қазақ қорытындысы алып, еріксіз түрде қоғамдық жұмыс жесірі мен жетімін бойынша 13505 істен істеуге мəжбүрлейді. Алимент жылатпаған. 9 195 195 теңге төлемеген əкенің есепшотын жауып, Қаншама тар жол өндірілген. Осы ретте шетелге шығу сапарын шектеп, тайғақ кешуді бастан өндіріп алушы 3 айдан тіпті ұялы телефонына ақша кешірсе де баласын астам алимент алмаған аудартпай қою амалдарын да тірі жетім етпеген. жағдайда ҚР Қылмыстық жүргізеді. Осылайша Неге? Өйткені біздің атакодексінің 136 бабы бабамыздың иманы күшті бойынша борышкерді алиментті өндірудің түрлі болған. Олар өмірдегі кез қылмыстық жазаға тартуға жолдарын келген құбылысқа үлкен жеке шағым бере алатынын қарастырады. салмақпен қарап, байыпты айта кетейік. шешім шығаратын. Шаңыраққа – Əкелерден алимент өндіру –
ШЕТЕЛДЕ ҚАЛАЙ?
Бүгінде өз туғанына тапқан таянған нəпақасын бөліп беріп, алимент төлеуде əртүрлі себептерді алға тартатын немесе жауапты істің үдесінен шығуды кейінге қалдырудан шаршамайтын «көкек əкелердің» бұл ездігі қаншама аналарды жүдетіп, жүйкесін жұқартып жатқаны ащы шындық. Мұндайда амалы таусылған, жігері жасыған сол əйелдер сот актілерін орындау департаментінің есігін жағалап, қызметкерлерден көмек қолын сұрайтыны жасырын емес. Ал оларға көрсетіліп жатқан көмектің нəтижесі қандай? Бұл жайында ОҚО Сот актілерін орындау департаменті басшысының орынбасары Рыспек Шешенбаевпен тілдескен едік. Өз сөзінде ол: – Сот орындаушылар департаменті дегенді естіген немесе көрген адамның есіне ең əуелі
шегеді. «Əкесі қой баға білмегеннің баласы табыстары, атқарушылық құжатқа сəйкес қозы баға білмейді». Бұдан бала тəрбиесі – тек табысынан ұстап қалу ісін жүргізу жəне өндіріп ананың ғана міндеті емес екенін түсіну қиын алынған соманы өндіріп алушыға салып жіберу емес. Бірақ дəм-тұзы жараспай ажырасқан туралы жұмыстар атқарылуда. кезде, əкесі баласына алимент төлеуге Осылай деген Рыспек Рымбекұлы алимент міндетті. Елбасы «Мемлекет жалғызбасты өндіру ісі бойынша статистикалық мəліметтер аналарды қолдауы жəне алимент төлемегені тез өзгеріп отыратынын алға тартты. үшін жазаны күшейтуі керек», – деген. Өкінішке Отбасы түтінін өшірмей, шаңырақтың қарай, бүгінде ажырасып жатқан отбасы көп. құламауын сақтап қалу үшін, үлкен шыдам мен Таныстарыңызды, туыстарыңызды, табандылық қажет. достарыңызды бір саралап көріңізші, Бұл бас қосқан екі міндетті түрде бірнешеуінің ажырасқаны жасқа қатысты жəйт. есіңізге түседі. Заңды түрде некелерін Сондықтан да əрбір Қазақстан бұзған отбасының алдынан, одан кейінгі жұп өмірлік серік Республикасының шығатын мəселе – алимент. болмас бұрын Неке (ерлі-зайыптылық) Ажырасқан соң, алимент төлеуге «жеті рет пішіп, келгенде баласына қол ұшын бір рет кес» жəне отбасы туралы беруге безінген əкелер қашып, тəсіліне жіті 26.12.2011ж. №518-ІV кодексітүрлі сылтаумен түлкі бұлаңға мəн бергені нің 139-бабы бойынша алиментбарып, байғұс аналар безек абзал. Жар ті өндіруде борышкерден 1 бала қағады. таңдауда үшін тапқан табысының - 25 пайыБорышкер балаларына жаңылысузын, 2 бала үшін - 33 пайызын, 3 немеалиментті берді делік, бірақ дың зардасе одан да көп балаға - 50 пайызын бала тəрбиесіндегі əкенің рөлін бы көп. бөліп беру арнайы заңмен белгіленген. кім қамтамасыз етпек? Қазақта Отбасында əкенің болмауы «бір көйАл жұмыссыз əкелер елімізде белгібаланың қам көңіл болып өсуіне лекті бұрын ленген ең төменгі айлық көрсеткіш апарады. Иə, алиментті төлеу тоздырған18660 теңге бойынша əлгіндей керек. Бірақ ол сол қамкөңіл нан сұра» пайыздық есеппен алимент төлеуге баланың жүрегін жұбата деген сөз міндеттеледі. Яғни, ең төменгі алмайды. Отбасы құндылығына бар. Сол үшін айлық көрсеткіші бойынша (18660 берік болу – біздің мемлекетіміз де болашақ теңге) 1 балаға – 4665, 2 балаұстанып отырған басты саясаты. жарды ға – 6157, 3 бала немесе одан Шаңырақтың үйлесімді дамуы таңдағанда көп балаға – 9330 теңге мемлекеттің іргетасының берік жастар жағы болуына қызмет ететінін ұмытпауымыз үлкендердің көлемінде ақша қажет. пікірімен санасып, аударылады. ақыл-кеңестеріне құлақ Ж. ƏЛАЙДАРҚЫЗЫ. асқан жөн.
БІЗДЕ ҚАЛАЙ?
Сарыағаштағы соттың заңсыз шешіміне заңды баға берілді
Өзбек ағайындарда «онаңні қазы сөксə, қайергə борасаң дауəга» – деген мақал бар екен. Қазақ тіліне тікелей «егер шешеңді соттың өзі боқтаса, дертіңді кімге барып айтасың» – болып аударылады. Ол жақта да, біздің оңтүстіктегі, əсіресе, Сарыағаштағы сияқты құзіретін пайдаланып, ұялмастан заңды өзі бұра салатын судьяларына ұқсаған төрелік жүргізетін қазыларына күйіп кеткен бір бейбақ айтса керек. Біздегі «ет сасыса тұз себесің, тұз сасыса не себесің» – деген мақал да өзекеңдердің сол мақалымен мағыналас. Яғни өркениет əлі жетіп үлгермеген Африкдағы жабайы тайпалардан басқа халықтың барлығының əділдік іздеп жүгінетін жері сол сот емес пе? Ал енді қай жердегі сотта болмасын қара қылды қақ жаратын əділдік, тек заң басшылыққа алынғанда жəне сот қатаң бейтараптықты ұстанғанда ғана қабылданатыны ол – дəлелдеуді қажет етпейтін аксиома. Енді сол соттың өзі заңды бұрмаласа ше, яғни мақалымыздағы «.... тұз сасыса ше?», онда не болғаны? Онда көңілімізге келмей-ақ қойсын, біздің Африкадағы жабайы тайпалардан еш айырмашылығымыздың болмағаны. Мысалы, сол жабайы тайпалардың бірінде адамның кінəлілігін тайпаның ортасына шығарып, отқа қыздырылған тапаны жалатып тексереді екен! Егер айыптының тілі тапаға жабысып күйіп қалса, сол жерде əй-шəйға қарамай қанын шығарып, етін қазанға салып, пісіріп, бүкіл тайпа жақсылап тұрып жеп алады екен! Ондай төреліктері өздерімен кетсін! Ал, біз құқықтық мемлекет құрып жатқан өркениетті ел емеспіз бе? Судьяларымыз шешімдерін «Қазақстан Республикасы атынан»– деп шығарып жатып, қорықпастан заңды өздері бұрмалағанын көріп тұрғанда, «ойпырмай, осы біз қайда бара жатырмыз, егер əділдіктің ақ туын биік ұстау үшін мəртебесін басқалардан жоғарылатып, барлық жағдайын жасап берген Елбасы мен еліміздің сенімін судьяларымыздың өздері ақтамаса, ақырымыз не болар екен?» – деп амалсыз қолға қалам аласың! Қазақстанымыз, сөз бостандығын ұстанған мемлекет. БАҚ-ғы негізді сынға ешқандай тиым жоқ. Бірақ «сөз бостандығы екен» – деп, баспасөз бетінде бəдігін сапыруға да ешкімнің құқы жоқ, ол үшін заң алдында жауап беруге тура келеді. Басқа жақта қалай екенін қайдам, ал енді біздің Сарыағашта судьяны сынасаң, «біттім»– дей бер. Бір оңтайлы сəті келгенде, əлгі сыналған судья заңды
тура бір туған əкесі шығарып бергендей керегінше бұрмалап тұрып, өзіңнің əкеңді жақсылап тұрып танытады. Қалай дейтін болсаңыз тыңдай беріңіз! Ауданымызға аты əйгілі арызқой, заңбұзушы, күдікті И.Жунисбеков деген бір нарколог, нарколог болғанда да əйтеуір аты нарколог, осыдан бір жыл бұрын «Ар-Дақ» газетінде «Тозақ дарбазасының даңғыры» деген шатпақ жазып, «Əділеттен басқа да жаза алатындар бар, бірақ уақытымды кетіріп «үрген итке, үрсем, менің де ит болғаным емес пе?» деген ойлармен жазбайды.... «Əділет» газетіндегі өзін көрсету үшін жер өртеп жүргендер арам ойы үшін ертең жауап беретінін білмейді.... «Əділет» газетінің редакциясы басқа газеттерді өсек пен өтірік жазады дейді, бірақ өздерінің істеп отырғандары басқа.... сасыған ауыздан, сасыған сөз шығады..., қоқыстан жақсы иіс шықпайтыны бəрімізге белгілі жəй ғой.... «Əділет» газетінің кейбір тілі мен жағына сүйенген тілшілері....» – деп «Əділет» газеті мен менің адресіме аузына келгенін армансыз құсады. Біз оның ол құсығы үшін бас салып сотқа жүгірместен-ақ, «Сарыағаштағы Ибрақ + Шымкенттегі Ардақ = Бардак» деген мақаламен лайықты жауап қайтардық. Жауабымыздағы өзінің адресіне айтылған сын шымбайына қатты батқан ба қайдам, теңдесі жоқ талантты арызқой нарколог, оппозициялық бағыттағы бір халықаралық қордан 118 мың теңгеге сатып алған сараптама қорытындысымен бізді сотқа берем деп қорқытуды бастайды. «Сотқа берсе берер, кім бермей жатыр тəйірі» – деп, біз де жүре бердік. Бір күні арызқой нарколог ақыры сотқа беріп тынды. Менің үстімнен «жаламен» қылмыстық іс қозғалтпақшы болған екен, бірақ сот «қылмыс құрамы жоқ» – деп мені ақтап шығарды. Арызқой наркологке кім кеңес бергенін сайтан білсін, мақалам жарық көргеніне бір жылдан асып кеткен кезде, ол наркологымыз айды аспаннан бір-ақ шығарып, «сол мақалада мені «гомосексуалист-қызтеке» етіп көрсеткендіктен ар-ұжданыма 15 000 000 теңгелік моральдық залал келді, соны тілші А.Батырбековтен өндіртіп беруіңізді сұраймын» – деп аудандық сотымызға тағы арызданыпты. Арызы барып, заңбұзушылығы үшін өзім андасанда баспасөз бетінде сынап тұратын судья апатайымыз Зəуре Алсееваның өндірісіне түседі де, ол апатайымыз баяғы əдетімен заңды белден басып тұрып, ішінара болса да арызқой нарколог И.Жунисбековтің талап-
e-mail: gazeta_adilet@mail.ru
арызын қанағаттандырып бере салады. Шіркін адамның ойы жүйрік қой, арызқой наркологке «егер Батырбековтің үстінен жазатын болсаң, моральдық шығын өндіртуге жаз» – деп кеңес берген сол судья апатайымыздың өзі сияқты! Енді бəзбіреулер И.Жунисбековтің «қара сарт» деген лақап аты бар, бір ауылдас сыныптасы осы заңбұзушы судья апатайымыздың жақын туысы дейді! Қойшы не керек, 27-ші қазан күні судья апатайымыз менен арызқой И.Жунисбековтің пайдасына «20 мың теңге моральдық шығын өндірілсін» – деп шешім шығарады. Егер оқыған болсаңыздар сол сот процесі туралы газетіміздің 21ші қарашадағы №43 санында «Сарыағаштағы заңбұзушы судья мен заңбұзушы күдікті нарколог....» деген мақала жазып, өзін сынағаным үшін судья апатайымыздың атышулы арызқойдың талап-арызын пайдаланып, маған қалай есе қайтарғанын толық жазғанмын. Мақаламды, судья апатайымыздың менен тілші ретінде кек алып шығарған шешімінің заңдылығына өте күмəнді екенімді көрсетіп, ол шешімге əділ бағаны облыстық сотымыз берер деген үмітіммен бітірген едім. Үмітім ақталды. Енді сол туралы бірер сөз! Мен «Əділет» газетінде жəне басқа газеттерде жалпы саны 70-ке жуық сын мақала жазыппын. Біреу туралы сын айту үшін, ертеңгі көтеретін жауапкершілігіңді сезініп, он ойланып, жүз толғанасың. «Сарыағаштағы Ибрақ + Шымкенттегі Ардақ = Бардак» деген мақаламды да жазатын кезде əр сөзімді тексеріп, ой елегінен өткізіп барып қолыма қалам алғам. Бірақ «тұз сасыса не себесің...» демекші, судья заңды бұрмалайтын болса, он жерден тексеріп жазғаныңмен сотталып кете баратының əбден мүмкін екеніне оқырман қауымның көзі жеткен сияқты. Мен ғой
«сыным үшін құрбан болдым» – деп күйініп жүрсем, арызқой наркологымыз менен өзіне өндірілген 20 мың теңгені місе тұтпай, талап-арызындағы сұрағанын толығымен қанағаттандырып алу үшін, менен бұрын апелляциялық шағым түсіріп қойыпты. Сонымен, желтоқсанның 4-і күніне тағайындалған облыстық сотымыздың апелляциялық алқасының отырысына да келдік. Қаншама сотқа келіп жүрміз ғой, бірақ апелляциялық алқада бірінші сатыдағы сот қаулысының бұзылуы ілуде біреу ғана. Көбінде, апелляциялық шағым келтіргендер бірінші сот сатысының шешімінің дұрыс шықпағанын қызыл кеңірдек болып дəлелдеп жатады ғой, бірақ істі қарап жатқан алқа судьясы кеңесу бөлмесіне кіріп шығады да «аудандық соттың шешімі өзгеріссіз, апелляциялық шағым қанағаттандырусыз...»– дегенді жария етеді, шығасың да кете бересің. Бұл жолы да дəл солай болатын шығар дегем. Төрағалық етуші алқа судьясы Омар Серікбаев даудың анық-қанығына көз жеткізу үшін И.Жунисбековке де маған да күтпеген сұрақтарды қойып, берген жауабымыздан маңызды дегендерін өзіне түртіп алып жатты. Сот отырысы əдеттегіден едəуір ұзағырақ өтті. Сосын шешімін жария ету үшін кеңесу бөлмесінен шықты да, Сарыағаштық судья Зəуре Алсееваның шешім қабылдарда процессуалдық нормаларды бұзғанын нақты көрсетіп тұрып, оның менен И.Жунисбековтің пайдасына «20 мың теңге өндірілсін» – деген шешімін толығымен бұзып тастады. Сөйтті де «қайта қаралады» – дегенде, мен өз құлағыма өзім сенбей аңырып тұрып, неге екенін қайдам ішкі ойымды сол жерде тұрып айтып салыппын. Судья Омар Серікбаев менің эмоцияға беріліп тұрғанымды бірден түсініп, Сарыағаштағы сот шешімінің бұзылғанын жəне сол талап-арыз
бойынша соттың дəл қазір басынан бастап қайта қаралатынын тəптіштеп тағы түсіндіргенде, ұялғанымнан жерге кіріп кете жаздадым. Сот тура сол жерде басынан бастап қайта қарала бастады. Судья арызқой наркологтің талап-арызын, менің қарсы уəждерімді егжей-тегжей қарап, Сарыағашта бірде-бір сұралмай арманда кеткен сұрақтарды қойып, оларға толыққанды жауап алды. Мен судьяның қандай шешім қабылдайтынын білмеймін, бірақ істі қарау тəртібіне тəнтілігімді жасыра алмай «шіркін осы сұрақтар Сарыағаштағы сотта қойылғанда ғой!» – дедім. Иə, неге демейді екенмін?! Судья сот істерін жүргізу тəртібін бір мысқал да бұзбай жүргізсе əділ шешім шықпауы мүмкін бе? Сотты заң шеңберінде адал қараған судьяның, күрделі істерде əділ шешім таба алмай тығырыққа тіреліп, ішкі нанымына жүгінгенде де шайтаны емес жүрегіндегі иманы жолдас болып шыға келетініне өз басымда күмəн жоқ. Арызқой нарколог И.Жунисбеков келесі жарты сағатқа созылған сот отырысында да ар-ұятты ысырып қойып, хатшы қыз баласы отыр ғой демей, адамның құлағы ұялатын не бір сөздерді лек-легімен жіберді. Ол сөздерді жазуға мен түгілі қаламымның беті қызарып отыр! Жазбайын десем тағы болмай жатыр. Бір еркектің маған «жаным мен сені сағындым ғой, қырға барып махаббат болайық...» деп қоңырау соққан аудиожазбадағы дауысы И.Жунисбековтікі екенін сотта дəлелдегенімді өткен мақалада жазып едім ғой. Осы сот отырысында судья Омар Серікбаев И.Жунисбековке қарап тұрып, «Батырбековке неге олай деп қоңырау соғып жүрсіз?» – деп сұрағанда, И.Жунисбековтің ұялмастан «иə, бас жағында солай жылы сөйлегенім рас....» – деп ақталмақшы болған түрін көргеннен көрмей кеткенім дұрыс еді! Өз сөзінен өзі ұсталғанын бір кезде сезіп қалып, «Батырбеков мақаласында мені гомосексуалистқызтеке етіп көрсетті» – деген сөздерді қайта-қайта айтып, қолдарымен əдепсіз қылықтар көрсетіп едіреңдей бастады. Судья Омар Серікбаевтың оның əдептен асып бара жатқанына шыдай алмай «Жүнісбеков оны естідік қой, неге қайталай бересіз, не ұнап қалды ма?» – деген сияқты шынайы
реакциясымен жасаған ескертуін естігенде, күліп жіберуден өзімді əрең ұстап қалдым. Сонымен сот тергеуі де бітті. Судья Омар Серікбаев кеңесу бөлмесінен шықты да заңбұзушы нарколог И.Жунисбековтің менің «Əділет» газетінде былтыр жарық көрген «Сарыағаштағы Ибрақ + Шымкенттегі Ардақ = Бардак» деген мақаламды негізге алып, менен 15 000 000 миллион теңге моральдық шығын өндіртуді сұраған талап-арызын толығымен қанағаттандырусыз қалдырып, жаңа шешім шығарды. Бір қызығы судья Омар Серікбаевқа, бұл шешімі үшін нарколог И.Жунисбеков те, мен де алғысымызды білдірдік. «Тоқал ешкі Құдайдан мүйіз сұраймын деп құлағынан айырылыпты» демекші, атышулы арызқой нарколог Сарыағаштағы заңбұзушы судья Зəуре Алсееваның менен өзіне өндіріп берген 20 мың теңгеден де айырылып қалғанына алғыс айтты ма түсінбедім, ол жағы маған беймəлім. Өз басым судья Омар Серікбаевқа қара қылды қақ жарған əділдігі үшін алғысымды айттым. «Шын ниетпен айтылған бір алғыс, мың қатерден сақтайды» – дейді ескілер. Бірақ, өкінішке орай сот жүйесінде əділ шешім шығарып судья деген жоғары атқа лайықты болудан гөрі, құзыретін пайдаланып ұялмастан жалған тұжырыммен заңға қайшы шешім шығарып, қарғысқа қалып жататын судьяларымыз да əлі баршылық. P.S Атышулы арызқой, заңбұзушы, күдікті нарколог И.Жунисбековтің менен миллиондаған теңге өндіртпекші болған дəмесімен 7 рет жазған талапарыздарының 7-сін де облысымыздағы сот қанағаттандырмай тастағаннан кейін, оның облысымыздың сотына деген күдері үзілген болу керек. Жақында менен 5 000 000 теңге моральдық шығын өндірту үшін енді Астана қаласының Сарыарқа аудандық сотына ерінбей барып 8-рет арызданып келіпті. Бұйыртса ол жаққа да барармыз, нəтижесі туралы оқырман қауымды да хабардар ете жатармыз. Амангелді БАТЫРБЕКОВ, «Сарыағаш-ƏДІЛЕТ» қоғамдық бірлестік төрағасы, ҚР Журналистер одағының мүшесі
ДЕНСАУЛЫҚ
Елімізде болып жатқан əрбір игілікті іс – егемендіктің тартуы
БРОНХИАЛЬНАЯ АСТМА Бронхиальная астма – это серьезное заболевание, которое препятствует нормальному дыханию, т.к. из-за воспаления, отека и образования мокроты сужаются дыхательные пути, ведущие к легким. ОБЩИЕ СВЕДЕНИЯ Заболевание обычно начинается в раннем возрасте. Около 50% детей при правильном лечении избавляются от астмы к взрослому возрасту. ПРИЧИНЫ ВОЗНИКНОВЕНИЯ АСТМЫ Астма возникает из-за гиперчувствительности к раздражителям. Астма может быть связана как с наследственной предрасположенностью, так и с факторами окружающей среды (включая аллергические факторы или частыми инфекциями дыхательных путей). Приступ астмы может быть вызван: - аллергенами: шерсть животных, пыль, продукты питания, клещи, пыльца, споры; - вирусными и бактериальными инфекциями: бронхитом, простудой, гриппом, синуситом; - раздражителями в окружающей среде: выхлопные газы, спрей, духи, табачный дым; - лекарственными средствами, такими как ацетилсалициловая кислота и нестероидные противовоспалительные средства. Если у вас «аспириновая астма», необходимо избегать приема ацетилсалициловой кислоты и нестероидных противовоспалительных средств, особенно учитывая то, что этот вид астмы может быть очень тяжелым и приступы возникают очень быстро; - стрессами: волнение, страх; - интенсивной физической нагрузкой, особенно в холодных помещениях. СИМПТОМЫ АСТМЫ Хотя астма заболевание довольно распространенное, ее симптомы могут отличаться
у разных людей. Большинство больных испытывают первые симптомы в раннем возрасте: около половины пациентов в возрасте до 10 лет и около трети до 40 лет. Тем не менее, астма может возникнуть у каждого человека в любом возрасте. Астма может иметь различную степень тяжести и частоту обострений. Симптомы астмы могут быть различными: от небольшой затрудненности дыхания, свистящего дыхания и кашля до одышки, стеснения в груди и приступов удушья. При кашле, который сопровождается свистящим дыханием или затруднением дыхания следует обратиться к врачу. Если диагноз уже поставлен, но у больного возникла необходимость использовать ингалятор чаще, чем было прописано, следует обратиться к своему лечащему врачу. Если симптомы нарастают или не проходят в течение 2448 часов, может потребоваться экстренная медицинская помощь и госпитализация. Если у больного начинается приступ удушья, затруднена речь, то следует немедленно вызвать скорую помощь. ОСЛОЖНЕНИЯ АСТМЫ - пневмоторакс (попадание воздуха в плевральную полость) - острая дыхательная недостаточность - эмфизематозные нарушения легких ЧТО МОЖЕТЕ СДЕЛАТЬ ВЫ Прежде всего следует проконсультироваться с врачом, пройти обследование и получить необходимую терапию и рекомендации.
Необходимо, чтобы человек, страдающий от астмы, и его семья обладали максимальным количеством информации об астме из аккредитованных и признанных источников. У вас должен быть составлен план лечения. Необходимо точно знать симптомы приступа астмы, желательно иметь при себе письменные инструкции о том, что нужно делать в экстренной ситуации. Записывайте все препараты, приступы, показания, реакции на препараты. Вы должны точно знать, какие лекарства, когда и в каком количестве нужно принимать. Необходимо также знать, какие могут быть побочные эффекты и как сократить их проявления. Тщательно следуйте всем инструкциям. Научитесь правильно использовать ингалятор. Следите за тем, чтобы у вас всегда были под рукой все необходимые препараты. Если вам прописаны новые средства от астмы, попросите врача или фармацевта проверить их лекарственное взаимодействие с теми препаратами, которые вы уже принимаете. Каждый день записывайте ваши симптомы и показания, для того чтобы сократить частоту и облегчить приступы астмы. Определите все возможные факторы, влияющие на ваше состояние и провоцирующие приступы. Для определения факторов вам помогут ваши записи. Если в числе факторов есть шерсть животных и пыль, примите меры по их устранению из вашего дома. Избегайте сигаретного дыма и выхлопных газов.
Во время приступа астмы следуйте составленному заранее плану действий. Оставайтесь спокойны, несколько раз медленно вдохните и используйте ингалятор. После появления первых симптомов приступа немедленно примите меры. На ранней фазе потребуется меньше лекарств и времени, чтобы остановить приступ. Оставайтесь в хорошей физической форме. Необходимо контролировать астму так, чтобы вы могли заниматься спортом. Удостоверьтесь, что в вашей семье есть еще кто-то, кроме вас, кто знает, где находятся необходимые лекарства, как, в каком количестве и в какой последовательности их принимать и что делать в экстренных случаях. Регулярно посещайте врача для проведения анализов и оценки вашего состояния. ЧТО МОЖЕТ СДЕЛАТЬ ВРАЧ Провести обследование и подобрать терапию: бронходилататоры в виде аэрозолей или ингаляторов, при необходимости назначить стероиды в виде ингаляторов и/или внутрь. Назначить лечение антибиотиками сопровождающей инфекции. Научить вас пользоваться устройствами (разные виды ингаляторов и распылителей) для получения от них наибольшей пользы. ПРОФИЛАКТИКА БРОНХИАЛЬНОЙ АСТМЫ Знать точно, какие факторы могут спровоцировать приступ астмы. По возможности, избегать этих факторов. Следите за чистотой в доме и устраните любые аллергены: пыль, шерсть животных, клещи и т.д. Избегайте сигаретного дыма, выхлопных газов и пр. Бросьте курить, если вы курите. Принимайте все назначенные вам препараты, чтобы сократить частоту приступов. Занимайтесь спортом, чтобы улучшить состояние сердца и легких. Айжан УСЕЙОВА, врач І категорий № 4 гор. поликлиника.
АЯУЛЫ АНАШЫМ, СІЗДІҢ ӨСИЕТІҢІЗ БІЗДІҢ ЖАДЫМЫЗДА МӘҢГІ САҚТАЛМАҚ «Өтпейтін өмір жоқ, сынбайтын темір жоқ» деген. Иə, кеше ғана көз алдымызда жүрген адал жар бола білген, аяулы ана, асыл əже – қажы апа Қарқара Ибраимқызы Əуезова дүниеден өтті. Пайғамбар жасына келген шағында өмірден озған оның қазасы барлық жақынжуығының қабырғасын қайыстырып, қара жамылдырды. Бірақ қанша қайғырсақ та өлмектің соңынан өлу жоқ екені белгілі. «Өлімсіз дүние болмайды, өткелсіз кешу болмайды». Амал нешік... Ауылдағы ағайын-жұртқа өнегеге толы өсиетімен, жақұт қасиетімен қадірлі бола білген Қарқара Əуезова Ибраимқызы Мақтарал ауданы, Атакент қалашығы, Мыңжасар ауылының тұрғыны. Салиқалы ұрпақ өсіріп, күндіз-түні Алласына жалбарынып, ел-жұртының бейбіт заманда баянды өмір кешуін тілеп, иман, дұға оқитын аяулы анамыз сергек қалпында ұрпағына ризашылығын
айтып, бес күндік жалған өмірмен қоштасып, келместің кемесіне мініп кете барды. Алтын құрсақты анамыз өмірлік жолдасы, асқар тау Басымбек атамыз екеуі 2 қыз, 3 ұлды өмірге əкелді. Əкемізден ерте айырылса да, еңсесін түсірмей, көпке үлгілі əулеттің отын маздатып, шырағын сөндірмеген анамыз сол ұл-қызынан өрбіген 16 немересінің қызығының мейіріміне қанбай кеткені жанымызды жабырқатып, қабырғамызға аяздай батты. Асыл сүйек əке мен алтын құрсақты анадан туып-өскен Басымбек əулетінің ұрпақтары анасын төрге отырғызып, құрмет көрсетіп, мерейін асырудан əсте жалыққан емес. Адам құрметті көзі тірісінде көргені қандай бақыт! Соның өзі біздің көңілімізге жұбаныш, жанымызға медет. Аузынан «айналайынын» тастамайтын асыл анамыз бізді үнемі шүкіршілікке
«Əділет» ұлттық апталығы редакциясының ұжымы Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің депутаты Уəлихан Бишімбаевқа əкесі Қозыке Бишімбайұлы БИШІМБАЕВТЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып, отбасы мен туған-туыстарына көңіл айтады.
«Əділет» ұлттық апталығының президенті Қуанышбек Тасболатұлы БОТАБЕКОВ
шақырып, ізгілікке үндеумен отыратын. Аяулы анашым, сіздің бұл өсиетіңіз біздің жадымызда мəңгі сақталмақ. Əр қазақтың анасы осы Қарқара анамыздай болса, күллі алаш баласы екі дүниеде ғапыл қалмас еді деген ниетпен анамыздың жатқан жері жайлы, алды пейіш, арты кеніш болсын демекпіз. Ескерту: Қарқара анамыздың жеті күндік асы 17-18 желтоқсанда, ал қырық күндік асы 2015 жылдың қаңтар айының 17-18 жұлдыздарында өтеді. Əуезовтер əулеті.
«Əділет» ұлттық апталығы редакциясының ұжымы Оңтүстік Қазақстан облыстық ішкі саясат басқармасының басшысы Берік Уəлиге əпкесі Альмира Жұмабекқызы СҰЛТАНАЕВАНЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып, отбасы мен туған-туыстарына көңіл айтады.
Атқарушы директор Асыл ЖАПАНОВ Жауапты редактор Салтанат ИБРАГИМОВА Жауапты хатшы Мұрат СЕРІКБАЙҰЛЫ
Республикалық «Əділет» ұлттық апталық газеті алқа кеңесінің төрағасы Нағашыбек ҚАПАЛБЕКҰЛЫ
Фельетон жəне сын-сықақ бөлімінің меңгерушісі Мұхтар ШЕРІМ
Тілшілер қосынының жетекшісі Мұратбек ТОҚТАҒАЗИН (Астана қаласы)
Меншікті тілшілер: Доқтырхан ТҰРЛЫБЕК Бақтыгүл МҰҚАШЕВА (Алматы қаласы)
Техникалық директор Константин МАРКОВ Видео-фотооператор Руслан НАСИРОВ Серік ҚОСАЕВ
8
№45 (204) 12.12.2014 жыл
Елбасы осы жылғы халыққа арнаған «Нұрлы жол – болашаққа бастар жол» атты Жолдауында «Біздің білім беруді, денсаулық сақтауды, ауыл шаруашылығын дамыту бағдарламаларымыз жалғаса береді» - деп баса айтқан. Сарабдал саясатты ұстанған Елбасымыз қазақстандықтардың денсаулығын нығайтуды əркез күн тəртібінен түсірген емес. Əуелі Елбасының бастамасымен, содан соң Үкіметтің тікелей қолға алуымен 2009 жылы Мақтарал ауданының орталығы Жетісай қаласындағы «Жетісай емханасы» күрделі жөндеуден өткізіліп, еңселі ғимаратқа көшкен болатын. Содан бері бұл емхана бүгінде жергілікті халыққа сапалы медициналық қызмет көрсетіп, олардың денсаулығының өткен жылдармен салыстырғанда біршама жақсаруына қол жеткізіп отыр. Бұған ең əуелі мемлекеттің үлкен қолдауы, содан соң емдеу ісін жүйелі түрде үйлестіре білген білікті басшы, аталған емхананың бас дəрігері Бағила Утеулиеваның іскерлігі ықпал етуде десек артық айтқандық емес.
ЕГЕМЕНДІКТІЅ ТАРТУЫ МОЛ Мақтаралда 300 мыңнан аса халық қоныстанған. Ал бір ауысымда 500 адамды қабылдай алатын мүмкіндікке ие емхана аудандағы 115 мыңға жуықа халыққа медициналық қызмет көрсетеді. Сондай-ақ, 131 дəрігер мен 491 орта буынды медицина қызметкерлері жұмыс істейтін бұл емхана өткен жылы мемлекеттік аккредитация кезінде барлық талап үдесіне сай жəне мінсіз жұмыстары үшін Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша «Ең үздік емхана» номинациясына ие болды. Бұл мерейлі марапат олардың өз істеріне деген ынтасын екі есе арттырып, белсенділігін көтере түсті. Мұндай құрметке ие болуда аталған емхананың бас дəрігері Бағила Құралқызының сіңірген еңбегі ересен. Елге қызмет ету мен өзінің кəсіби шеберлігін үздіксіз жетілдіріп,əркез қатар алып жүруді мақсат еткен оның өз ұжымына деген құрметі, ілтипаты, мейірімділігі көпшілікке үлгі боларлықтай. Өне бойындағы өнеге болар қасиеті – ізденімпаздығы, мейірімділігі, үлкенге құрметтілігі, кішіге ізеттілігі, талапшылдығы мен талмайтындығы. Өз қарамағындағы қызметкерлерді бір үйдің балаларындай «жұдырықтай жұмыла» жұмыс істеуге баулитын Бағила Құралқызы өзі басқарып отырған емхананың рөлі туралы былай дейді. – Кез келген адамның жаны ауырып, тəні қиналған кезде олар осы медициналық мекемеге келеді. Ал ондай халдегі адамдардың сіркесі су көтермейтіні белгілі. Сондықтан да оларға дəрігерлер медициналық қызмет көрсетпес бұрын, ең əуелі жылы қабақпен қарсы алып, содан соң ем-дом жасау керек. Қабағы қатулы қызметкерді көргенде ауырып тұрған науқастың көңіл күйі əдеттегіден де нашарлай түссе, көрсетілген емнің де нəтижесі болмауы ғажап емес. Яғни, кішіпейілділік, табандылық, шыдамдылық пен кəнігілік қасиеттерді жоғалтпау қажет. Бұл менің қызметкерлеріме қояр басты талабым. Емханадағы дəрігерлер мен медбикелер өздеріне жүктелген міндетті орындау барысында осы талабымды басты міндет етіп алғанын анық байқаймын. Бұған мекемеде орнатылған сенім жəшіктеріндегі ескертулер мен шағымдарды саралай отырып көз жеткіземін. Өйткені халықтың дені ол жерге ыстық ықыласты хаттар қалдырып кетеді. Сондай сəттерде ерекше қанаттанып, өзімнің жұмысыма деген қызығушылығым арта түседі. Осылай деген Бағила Құралқызы жергілікті жердегі əйелдердің денсаулығына алаңдап, оған үлкен мəн беретінін де алға тартты. – «Əйелдің қырық жаны бар» деп айтып жатамыз ғой. Иə, əйел жаны өте нəзік болғанмен, ол күнделікті күйбең тірлік пен тынымсыз тіршілікте болып жатқан сантүрлі құбылыстарға табандылық танытып, сабырлылықты серік етеді. Əлгі сөз төмен етектілердің осындай төзімділігіне қарата айтылған ғой. Бірақ, оны базбіреулер əйел қанша ауырып тұрса да сыр бермеу керек деген түсінікпен қабылдайды. Бұның соңы үлкен қауіп қатерге апарады. «Бір қолымен бесікті, бір қолымен əлемді тербететін» бақытқа ие əйел затының денсаулығы əрқашанда үлкен күтімді қажет етеді. Олар ауырмаса да профилактикалық шараларды жүзеге асырып жүруді əдетке айналдырғаны абзал. Өйткені əйел саулығы түзелмей ұлттың халі жақсарады деп айта алмаймыз. Өйткені дені сау анадан, дені сау бала, ауру анадан ауру бала туылады. Бұл көпжылдық еңбек тəжірибесі арқылы дəлелденген дəйек. Сондықтан да мен осы қызметке тағайындалғаннан бастап əйел денсаулығын сауықтыру ісшараларына көп көңіл бөліп келемін. Жас кезінен бастап Гиппократ антын қабылдап, ақ халатты абзал жан болып, құрмет пен алғысқа
Мекен-жайымыз: ҚР Астана қаласы, А. Иманов көшесі, 41/127. Шымкент қаласы, Қазыбек би көшесі, 84Б-үй. Байланыс үшін тел./факс: 8 (7252) 55-85-84 Ұялы: 8-777-557-08-52
бөленіп жүруді арман еткен Бағила Құралқызы осы бір балаң арманының жүзеге асып баянды болғаны үшін өзін бақытты сезінетінін жасырмады. Бағила Құралқызы оңтүстіктің тумасы. Алға қойған мақсатын жүзеге асыру үшін Семей мемлекеттік медициналық институтына оқуға түседі. Оны «Емдеу ісі» мамандығы бойынша үздік бітіреді. Алғаш еңбек жолын Мақтарал ауданындағы орталық ауруханасының «Терапия» бөлімінде дəрігер болудан бастайды. Сол жылдары жас маман өз қызметіне аса үлкен жауапкершілікпен қарап, артылған міндеттерді жоғары деңгейде орындауымен көзге түседі. Аз уақыт өтпей ақ, оның ерен еңбектері еленіп, 2002-2006 жылдары аудандық аурухана емханасының меңгерушісі болады. 2006-2011 жылдар аралығында аудандық аурухананың бас дəрігері қызметін абыройлы атқарады.2011 жылдан бүгінге дейін «Жетісай емханасына» бас дəрігер болып тағайындалады. Оған жүктелген жауапкершілік жүгі өте ауыр. Осыны жете сезінген Бағила Құралқызы əрдайым ізденіс үстінде жүріп, іскерлігін арттыру үшін түрлі-түрлі курстарға қатысып, шеберлігін шыңдайды. Мəселен, 2004 жылы Алматы қаласындағы «Денсаулық сақтауды басқарудың əлеуметтік медицинасы», 2007 жылы «Медицина ұйымдары құрамын басқару», 2010 жылы Каунаста (Литва) жəне Түркістан қаласында «БҰДС жүйесі жағдайында медицина ұйымдарын басқарудың өзекті мəселелері», 2012 жылы Шымкентте «Ішкі аудит жұмысын жандандыру
республикалық деңгейге жеткізілді. Медицина қызметкерлерінің компьютерлік сауаттылығы да жылдан жылға артып отыр. Заман ағымына сай қызмет етуге көшкен емханада біріңғай портал жүйесі іске қосылған. Осы ыңғайлы əрі тиімді жүйенің арқасында жергілікті науқастар облыстық ауруханаға сабылмай-ақ, емханаға келіп, ауруханаға жатуы үшін бос орынның бар немесе жоқ екенінен хабардар болады. Денсаулық сақтау министрлігі бекіткен ережелер мен талаптарды да тиянақты орындайтын емхана қызметкерлері ҰОС мен тыл ардагерлеріне, алтын жəне күміс алқа иелеріне, арнайы топтағы мүгедек жандарды кезексіз қабылдап, қызмет көрсетеді. Науқастарға қызмет көрсетуде олардың ауруына ешқандай залал келтірмейтіндей етіп нақтама қоюдың маңызы зор. Осы бағытта емхана тредмил аппараты, жүректің структуралық өзгерісін анықтайтын ЭХОК, жүректің тəулік бойғы жасырын ырғақ бұзылысын, ишемиялық ауруындағы оперативті жəне медикаментозды емін анықтайтын жəне жүректің тəулік бойғы қысымын анықтайтын жаңа үлгідегі түрлі медициналық аппараттармен қамтамасыз етілген. Сондай-ақ, емханада халықаралық талаптарға сай келетін жаңа үлгідегі флюрография, маммография, сəулелі рентген аппараты мен көз ауруларын анықтауға арналған құрылғылар бар. Заман ағымына сай жұмыс істеуді жолға қоюда емханадағы дəрігерлер əр бес жылда бір рет алыс жəне жақын шет елдерде білімдерін жетілдіріп келеді.
Жыл
Медицина Штат Адам қызметкерлері нормативі саны
Біліктілік санаты
Біліктілігін арттырғандар
2014ж. (10 айы)
Дəрігер
189,75
142
85 - 60,%
111
Орта буын 473,25 қызметкерлер
502
312- 62%
234
жəне медициналық қызметтің сапасын жақсарту», «Менеджерлік іс», «Бизнес жоспарлау негізінде амбулаториялық емханалық ұйымдарды тиімді басқарудың заманауи тəсілдері» атты семинар, 2014 жылы сəуір айында Ресей Федерациясы Санкт-Петербург қаласындағы «Прогресс-Центр» орталығында «Міндетті медициналық сақтандыру жүйесіндегі медицина мекемесінің қызметі» атты біліктілікті жоғарылату циклы бойынша курстардан өтуі соған дəлел. «100 мектеп, 100 аурухана» бағдарламасы аясында салынған типтік ғимаратта орналасқан «Жетісай емханасы» басшылығына қарасты 14 дəрігерлік амбулатория, 1 ауылдық емхана мен 16-ФАП мекемелері бар. 2009-2014 жылдар аралығында 24 нысан жанадан салынып күрделі жөндеуден өтті, ол 72,2% құрады. 2011 жылы ДСМ-нің №128 бұйрығына сəйкес 87 млн. теңгеге жылжымалы медициналық кешен алынып шалғай жатқан 39 елді мекенді өтіп халыққа қызмет көрсетіп келеді. 2012 жылы жедел медициналық көмек көрсету қызметі орталықтандырылып 9 млн. теңгеге навигациялық жүйе орнатылды. Сонымен қатар, 9 реанимобил автокөлігі алынды. 2013 жылы «Оцифровщик», «Дигитайзер» - мамограммаларды компьютер арқылы айқындап, цифрлы форматқа шығару аппараты алынды. 2014 жылы барлық медицина ұйымдары компьютермен қамтамасыз етіліп, интернет байланысына қосылды. Электронды сайттар ашылып, онлайн тəртібінде 12 портал жұмыс атқарып келеді. Ауылдағы медициналық көмек көрсетуді жақсарту «Амбулаторлық емханалық көмек» порталын жандандыру мақсатында компьютерлік жүйе сервері орнатылды. Жабдықтану 70 пайызға, яғни
Əсіресе жас мамандардың білімін жетілдіруге көп көңіл бөлетін Б. Утеулиева өз сөзінде: – Қазіргі таңда техника дамыған заман. Ауруды алдын алу мен оны емдеу бойынша да түрлі медициналық аппараттар мен құрылғылар шығарылып жатыр. Ал, солардың «тілін», артықшылығы мен тиімді қолдану ісіне жастар өте бейім келіп, тез меңгеріп алатыны белгілі. Сондықтан да біз жастардың осы бір қасиеттерін оң бағалап одан əрі білімдерін жетілдіруге ықпал көрсетіп, қолдау білдіруіміз қажет, - дейді. Үш ұл тəрбиелеп, олардың өмірден өз орнын табуын күні-түні тілеп жүретін аяулы ана, білікті дəрігер Бағила Құралқызы: – Мен үшін əйел бақыты – отбасымның ортасында болған əрбір сəттерім. Өйткені кез келген əйел үшін бауырында баласы, қасында қысылғанда көңіліне медеу, қиналғанда демеу болар жар жолдасы болмаса, тіршіліктің сəні болмайды емес пе? Сондықтан мен барлық қыз келіншектердің осындай бақытқа бөленіп жүруін тілеймін,- деп ағынан жарылады. Сөз соңын аудан жəне облыс көлемінде болып жатқан қоғамдық маңызға ие іс-шаралардан шет қалмайтын дəрігер Бағила Құралқызының тəуелсіздік күні қарсаңында барлық қазақстандықтарға арнаған төмендегі құттықтау тілегімен қорытуды жөн көрдік. – Елімізде болып жатқан əрбір игілікті іс – егемендіктің тартуы. Тəуелсіздікке қол жеткізуде көкірегінде намысы, көзінде оты бар жалынды жастардың қосқан үлесі сүбелі болды. Оған сол 1986 жылғы Желтоқсан көтерілісі дəлел. Лайым қазақ тарихында ондай сипаттағы көтерілістер мен ұрыс керіс оқиғасы мүлдем болмасын. Бейбіт замандағы өміріміз əркез баянды, ал тəуелсіздігіміз тұғырлы болсын. С. ЖЕКСЕНБЕК.
Апталық Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне ақпарат министрлігінде есепке алынып, 27.12.2013 жылы есепке алу туралы №14077-Г куəлігі берілген. Аптасына бір рет жарық көреді. Таралымы - 20 000 дана. Тапсырыс - 3332.
Апталық Астана қаласы, "Ernur" Медиа холдингі" ЖШС (Сілеті көшесі, 30-үй) мен Шымкент қаласы, "ERNUR" ЖШС-нің (Т.Əлімқұлов көшесі, 22-үй) баспаханасында басылады