Badania wykopaliskowe na cmentarzysku wczesnośredniowiecznym

Badania wykopaliskowe na cmentarzysku wczesnośredniowiecznym przy ul. 1 Maja w Płocku w 2019 roku

W okresie od 22 lipca do 23 września 2019 roku przeprowadzono na zlecenie Miejskiego Konserwatora Zabytków w Płocku archeologiczne prace wykopaliskowe przy ul. 1 Maja 3/5 (ryc. 1, 2a-b), na terenie zajmowanym do niedawna przez policję (wcześniej MO, UB, NKWD, Gestapo). Przedmiotem badań, kierowanych przez Tomasza Kordalę i Zbigniewa Miecznikowskiego z Muzeum Mazowieckiego w Płocku, było wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe. Na jego ślad natrafili przed kilkoma laty badacze z wrocławskiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej, poszukujący w tym miejscu pochówków ofiar terroru stalinowskiego.1

W 2019 roku zbadano dwa wykopy archeologiczne, sąsiadujące z obszarem eksplorowanym przez IPN (ryc. 3). Wykop I, o powierzchni 46 m2 (4 x 11,5 m), przylegał od południa do sondażu nr 8 IPN-u. Wykop II, o powierzchni 87 m2 (6 x 14,5 m), był przedłużeniem sondażu nr 8 w kierunku północno-zachodnim. Łącznie w roku 2019 przebadano obszar o powierzchni 133 m2. W pracach, poza wyżej wymienionymi, uczestniczyli archeolodzy Zofia Zawadzka i Dariusz Kołodziejski oraz Sławomir Gajewski, Igor Kemicer, Mikołaj Dobek, Wiktor Górecki. Swej pomocy udzielił też obsługujący wykrywacz metali Marek Siwanowicz. Niniejsze opracowanie ma charakter wstępnego sprawozdania z tegorocznych prac badawczych. Pełna monografia nekropoli będzie mogła powstać po definitywnym zakończeniu prac wykopaliskowych na stanowisku, które potrwają jeszcze kilka lat. Celem naszych badań jest spenetrowanie jak największej powierzchni cmentarzyska, tak jak na to pozwala rozmieszczenie okolicznej zabudowy, uchwycenie jego granic, określenie chronologii cmentarza oraz weryfikacja hipotezy o istnieniu w jego sąsiedztwie kościoła.

Wykop I

Wierzchnią, przemieszaną, warstwę tworzyła tu zwarta, prawie czarna, zgliniona ziemia o miąższości przekraczającej pół metra. Stanowi ona pozostałość po inwestycjach zrealizowanych w okolicy w XX wieku, o czym świadczy obecność gruzu budowlanego w postaci fragmentów cegieł, dachówek, grudek zaprawy, kamieni etc. W trakcie jej eksploracji pozyskano zróżnicowany chronologicznie materiał zabytkowy, głównie nowożytny i współczesny. Były to: liczne ułamki glinianych i szklanych naczyń (w tym

1. T. Borkowski, T. Kordala, Odkrycie wczesnośredniowiecznego cmentarzyska przy ul. 1 Maja 3/5 w Płocku, „Nasze Korzenie”, nr 14, czerwiec 2018, s. 18-25.

1. Lokalizacja cmentarzyska przy ul. 1 Maja 3/5 i innych płockich cmentarzysk z grobami wczesnośredniowiecznymi; opracował Z. Miecznikowski.

zachowane w całości szklane naczyńko z napisem „Laboratoire chimique de Varsovie”), kilka monet (w tym 1 grosz polski z 1830 r.), hitlerowską odznakę ze skrzyżowanymi mieczami, guzik z orzełkiem, fragmenty ceramicznego świecznika (?) z wielobarwną polewą, skorodowane przedmioty żelazne, bryłki ołowiu, kości zwierzęce. Mniej liczne były starsze artefakty, z których warto wymienić zwłaszcza plomby ołowiane i pierścionek o przekroju płaskokulistym. Pierścionek prawdopodobnie pochodzi z wyposażenia zniszczonego grobu wczesnośredniowiecznego, plomby natomiast, stosowane w wiekach średnich do znakowania towarów, świadczą o dokonywaniu tu niegdyś transakcji handlowych. Warto dodać, że na ołowiane plomby natrafiali też badacze z IPN.

Na terenie całego stanowiska, poniżej warstw użytkowych, zalegała calcowa glina zwałowa o intensywnie rdzawym zabarwieniu. W tę naturalną warstwę geologiczną w przeszłości wkopane zostały pochówki i inne (niegrodowe) obiekty „nieruchome”. Obecność tych ostatnich zanotowano we wschodniej i środkowej części wykopu I.

Znaczną część wschodniej połowy wykopu zajmowała obszerna, głęboka jama zasobowa (obiekt nr 1) o nierównym dnie (najniższy punkt na głębokości ponad 2 m od obecnej powierzchni gruntu). Od wschodu i północy wykraczała ona poza granice wykopu. Wypełnisko jamy tworzyła ciemnobrunatna zhumusowana ziemia, przewarstwiona jaśniejszymi warstwami ciemnobeżowego i żółtego piasku oraz wtrętami rdzawej gliny. Pojawiły się tu również węgle drzewne i grudki popiołu. Z jamy pozyskano obfity materiał zabytkowy:

2 a-b. Teren wykopalisk widziany z drona; fot. B. Wasiak.

kilkaset fragmentów ceramiki naczyniowej z różnych faz średniowiecza i nowożytności, kości zwierzęce, szklany paciorek barwy zielonej, żelazny nożyk z trzpieniem i prostym tylcem, żelazny grot bełtu do kuszy, plomby ołowiane, przęślik z piaskowca. Wśród ułamków naczyń glinianych uwagę zwracają fragmenty naczyń z młodszych faz okresu wczesnośredniowiecznego, o zaawansowanej technologii wykonania. Pierwotnie były to garnki w całości obtaczane na kole garncarskim, ich wylewy były zaopatrzone we wręby na pokrywki, brzuśce były zdobione standardowymi motywami rytymi, przeważnie żłobkami dookolnymi i linią falistą, a na niektórych dnach obecne były znaki garncarskie. Ten dość jednorodny pod względem technologicznym i stylistycznym zbiór ceramiki generalnie nie jest starszy od XI wieku. Obecność tej ceramiki, ołowianych plomb, ale również przęślika, paciorka i nożyka, sugeruje, że obiekt nr 1 może być współczesny pobliskiemu cmentarzowi.

Nieco na zachód od obiektu 1 natrafiono na kolisty w planie obiekt nr 2, o średnicy 2,6 m. W granicach wykopu I odsłonięto tylko jego południową część. Miał on postać głębokiej na 1,8 m od obecnej powierzchni gruntu, nieckowatej jamy, wypełnionej w górnej części czarną ziemią z intensywną domieszką gruzu budowlanego, a poniżej – szarobeżowym i żółtym piaskiem. Materiał zabytkowy, w porównaniu z ob. 1, był tu znacznie mniej obfity. Stanowiły go ułamki zróżnicowanych chronologicznie naczyń glinianych i szklanych oraz kości zwierzęce. Najciekawszym zabytkiem tu znalezionym była pruska moneta z końca XVIII wieku. Obiekt ten zinterpretowano jako dół powstały w bliżej nieokreślonej przeszłości w wyniku eksploatacji gliny, surowca poszukiwanego przez garncarzy.

Zachodnią część wykopu zajmowały obiekty grobowe, położone na osi północny zachód – południowy wschód, tworzące rzędy pochówków (ryc. 4). Stanowiły one kontynuację, w kierunku północnym, rzędów grobów odkopanych przez ekspedycję IPN w sondażu nr 8. Podczas naszych badań odsłonięto fragmenty dwóch rzędów oraz jeden pochówek (obiekt nr 5), który znajdował się nieco na wschód od pozostałych i wyróżniał się inną orientacją wobec stron świata. Ogółem w wykopie I odkryto 6 całych szkieletów, 3 zachowane częściowo (w porządku anatomicznym lub zbliżonym do anatomicznego) oraz 5 skupisk kości, stanowiących rezultat przeprowadzonych w XX wieku prac budowlanych niszczących groby wczesnośredniowieczne. Zasypiska, przeważnie słabo czytelnych jam grobowych, tworzył szarobrunatny piasek przemieszany z brązową gliną. Zmarłych składano do grobu głowami na północny zachód (w ob. 5 – prawie na północ). Kości zmarłych charakteryzowały się dobrym stanem zachowania, co stwarza interesujące perspektywy badawcze dla antropologa.

W trzech grobach natrafiono na elementy wyposażenia pośmiertnego. W obiekcie nr 18, w którym spoczywał doskonale zachowany szkielet z czaszką przechyloną na lewy bok i kośćmi rąk wyciągniętymi wzdłuż tułowia (ryc. 5), pod paliczkami prawej dłoni znaleziono fragment monety, pierwotnie zawiniętej w tkaninę (ryc. 6). Jej resztki przywarły z obu stron do metalu, zasłaniając stempel monety. W obiekcie nr 15, w którym głowa nieboszczyka była przechylona nieco na lewy bok, znaleziono żelazny nóż leżący na miednicy, po lewej stronie osobnika, oraz – poniżej kości miednicy – fragmentarycznie zachowany pierścionek ze szklanym (?) oczkiem, przyklejonym pierwotnie do poszerzonej części ozdoby. W obiekcie nr 14 odkryto skorodowany przedmiot żelazny (nóż?). Ponadto w obrębie skupiska kości z czaszką (ob. 12) znaleziono pojedynczy kabłączek skroniowy. W większości grobów odsłoniętych w wykopie I spoczywali

dorośli. Pochówek z całą pewnością młodocianego osobnika, określony jako obiekt 13, jest tu prawdopodobnie jedynym wyjątkiem.

W południowo-zachodnim narożniku wykopu stwierdzono warstwowy układ pochówków. Mianowicie pod grobem dziecka bez wyposażenia (ob. 13) spoczywał zmarły dorosły (ob. 18), obdarowany na drogę w zaświaty w monetę owiniętą w tkaninę. Prawdopodobnie badana nekropola, tak jak współczesne jej cmentarze przykościelne, była wielowarstwowa.

Na groby wczesnośredniowieczne natrafiono tylko w zachodniej części wykopu I, część wschodnia była ich pozbawiona. Analogiczna struktura rozmieszczenia pochówków wystąpiła w sondażu nr 8 IPN-u. Wydaje się zatem, że groby odsłonięte w zachodnich partiach sondażu nr 8 i wykopu I stanowią wschodni skraj cmentarza.

Wykop II

Wykop ten obejmował teren zajęty do niedawna przez garaże MO i policji. Materialnym śladem ich istnienia były odsłonięte w trakcie badań cztery fundamenty o szerokości ok. 40 cm każdy, oddalone od siebie o 2,5 m. Podzieliły one wykop archeologiczny na pięć odcinków, w ramach których odbywała się eksploracja wykopu II. Określono je roboczo literami A (pierwszy od wschodu), B, C, D, E (ryc. 8).

W omawianym wykopie, oprócz licznych grobów wczesnośredniowiecznych, odsłonięto dwa niegrobowe obiekty „nieruchome”. W odcinku D był to regularny wkop z XX wieku (?), ukośnie przecinający ten odcinek na osi północ – południe, niszczący pochówki. Jego wypełnisko tworzyła ciemnobrunatna ziemia. W obrębie wkopu znaleziono ręczny granat z 1. poł. XX wieku (zabezpieczony przez saperów) oraz – na wtórnym złożu – kabłączek skroniowy (ryc. 11) i fragment czaszki. Poziom calca uchwycono tu na głębokości ok. 1,4 m od dzisiejszej powierzchni gruntu. Drugim obiektem niegrodowym (ob. 21), w odcinku E, było kwadratowe w rzucie poziomym zagłębienie (dołek posłupowy?) o długości boku 60 cm.

Największe nagromadzenie grobów wystąpiło w odcinkach A, B i C (ryc. 7, 8). Zmarli spoczywali w rzędach, na wznak, głowami na północny zachód. Położenie rąk było zróżnicowane, z przewagą pozycji wyprostowanej wzdłuż tułowia. Eksploracja odcinka A potwierdziła warstwowy układ pochówków. Wyróżniono co najmniej dwa poziomy. W górnym, bardziej zniszczonym przez prace budowlane, odsłonięto 3 niekompletne szkielety i 3 luźno leżące czaszki. Nie odnotowano przedmiotów wyposażenia pośmiertnego. Na niższym poziomie wystąpiło 6 grobów zachowanych w całości oraz 2 zachowane częściowo (jeden z nich, ob. 31, zagłębiał się w profil północny wykopu, jego eksplorację odłożono do następnego sezonu badawczego). W trzech grobach natrafiono na wyposażenie zmarłych. W obiekcie nr 25, na wysokości lewej, niezachowanej, dłoni leżały dwa kabłączki skroniowe (ryc. 9). W obiekcie 26 natrafiono na kabłączek skroniowy (z oderwanym uszkiem) leżący na miednicy i na nożyk (ryc. 13), na wysokości łokcia lewej ręki zmarłego. Z obiektu nr 27 wydobyto trzy kabłączki skroniowe, leżące przy czaszce, i pierścionek taśmowaty znajdujący się na palcu lewej ręki. Trudno było jednoznacznie określić pozycję stratygraficzną obiektu nr 77, wciśniętego między obiektami nr 25 i 26. Zarys spągowej części ob. 77 był czytelny, a jej dno znajdowało się 10-15 cm poniżej dna sąsiednich grobów. Ciekawostką tego pochówka był fakt, że dobrze zachowany szkielet był pozbawiony czaszki. Wydaje się, że grób ten należy zaliczyć, wraz z sąsiednimi pochówkami, do tego samego, drugiego poziomu cmentarza. Usunięcie czaszki mogło nastąpić podczas kopania którejś z sąsiednich, wytyczonych tuż obok, jam grobowych.

Eksploracja odcinka B potwierdziła istnienie dwóch poziomów grobów. W górnym poziomie znajdowało się 7 zachowanych w całości grobów, osobników dorosłych i dzieci, tworzących jeden rząd, 6 grobów zachowanych częściowo, stanowiących fragmenty dwóch innych rzędów, oraz 3 skupiska kości, z których każde zawierało czaszkę. Powodem

4. Pochówki odsłonięte w zachodniej części wykopu I; fot. Z. Miecznikowski.

5. Obiekt nr 18, w którym znaleziono monetę; fot. Z. Miecznikowski.

zniszczeń pochówków były prace związane z budową garaży milicyjnych. Elementy wyposażenia pośmiertnego wystąpiły tylko w obiekcie nr 45, gdzie w sąsiedztwie czaszki leżało 5 kabłączków skroniowych większych rozmiarów (średnica od 5 do 7 cm) (ryc. 10). Na dwóch kabłączkach widoczne są ślady tkaniny. Czaszka leżała tu na lewym boku, prawa ręka spoczywała wzdłuż tułowia, lewa natomiast była zgięta w łokciu, dłoń leżała na miednicy. W warstwie dolnej natrafiono na 5 w całości zachowanych grobów, 3 groby zachowane częściowo, jedną czaszkę ze śladami trepanacji, leżącą tuż przy fundamencie garażu od strony odcinka A. W czterech grobach wystąpiły przedmioty wyposażenia pośmiertnego. W obiekcie nr 82, przy czaszce, znajdował się fragmentarycznie zachowany kabłączek skroniowy wykonany z cyny (?). W obiekcie tym znaleziono też fragmenty innej czaszki. W obiekcie 83, na palcu lewej dłoni złożonej na łonie, znajdował się druciany pierścionek ze zgrubieniami na obwodzie (ryc. 12). Forma tej ozdoby, bardzo rzadka na ziemiach polskich, znajduje bliską analogię w kształcie srebrnego pierścionka z grobu 14 cmentarzyska w Płocku-Podolszycach.2 W tym samym grobie znaleziono też kabłączek skroniowy. W obiekcie 59 znaleziono nożyk leżący poniżej miednicy, po wewnętrznej stronie lewej kości udowej, oraz przedmiot metalowy (okucie?) na wysokości nie zachowanej lewej dłoni. Były to dwie cienkie blaszki, o długości ok. 2 cm, połączone nitami.

2. T. Kordala, Cmentarzysko z XI-XII wieku w Płocku-Podolszycach, „Rocznik Muzeum Mazowieckiego w Płocku”, nr 15, 1992, s. 25, ryc. 10, tabl. XIII: 7.

W obiekcie nr 58, w którym szkielet został częściowo zniszczony przez fundament garażu oddzielającego odcinki A i B, a czaszka była przemieszczona w okolice miednicy, znaleziono dwa kabłączki skroniowe leżące na wysokości głowy nieboszczyka. Dwa częściowo zachowane groby zlokalizowane w warstwie dolnej odcinka B, określone jako obiekty nr 56 i 80 i obejmujące tylko kości nóg, zostały przecięte przez fundament na granicy odcinków B i C, a ich górne części udało się odsłonić po drugiej strony fundamentu, w odcinku C.

Północno-zachodnia część odcinka C była pozbawiona pochówków. W pozostałej jego części zanotowano dwuwarstwowy układ grobów. W warstwie górnej odsłonięto fragmenty trzech rzędów grobów: wschodniego (przy fundamencie na granicy odcinków B i C), środkowego, zachodniego (przy fundamencie na granicy odcinków C i D). W rzędzie wschodnim, utworzonym przez 4 groby i dwie luźno leżące czaszki, tylko jeden pochówek (ob. 34) wyeksplorowano w całości, w pozostałych obiektach szkielety były mniej lub bardziej uszkodzone przez fundament. W obiektach tych nie natrafiono na wyposażenie pośmiertne, co – biorąc pod uwagę stan zachowania – nie wyklucza ich pierwotnej tam obecności. Świadczyć o tym może obecność dwóch kabłączków skroniowych (jeden bez esowatego uszka) wydobytych z profilu przy fundamencie garażu na granicy odcinków B i C. Godna uwagi jest obecność skupiska kamieni, w tym kilku wapieni, między obiektami nr 38 i 47, jak również kilku niedużych otoczaków otaczających czaszkę w obiekcie 42. Trudno jednoznacznie rozstrzygnąć, czy te ostatnie to ślad wczesnośredniowiecznej obudowy kamiennej, czy też „konstrukcja” powstała w XX wieku. Uwzględniając niewielkie rozmiary tych kamieni, sposób ustawienia oraz ich pozycję stratygraficzną w stosunku do czaszki, wydaje się, że to drugie rozwiązanie jest bardziej prawdopodobne. Obok obiektu 42, bliżej północnej granicy wykopu, w profilu fundamentu na granicy odcinków B i C, tkwiła czaszka (obiekt nr 44), pod którą znaleziono zdeformowanym kabłączek skroniowy. Pozycja stratygraficzna tego obiektu przemawia za zaliczeniem go do warstwy górnej. W środkowym rzędzie wystąpiły trzy pochówki dziecięce, pozbawione wyposażenia. Znamienna jest obecność tylko pochówków dziecięcych w tej partii cmentarza. Może to świadczyć o zarezerwowaniu pewnej strefy nekropoli dla najmłodszych zmarłych. W rzędzie zachodnim odsłonięto 3 niekompletne pochówki, w których nie natrafiono na wyposażenie pośmiertne. Jeden z nich (ob. 39) został przecięty przez fundament, dwa pozostałe (ob. 40 i 41) prawdopodobnie częściowo przykryła podstawa drewnianego stempla podtrzymującego metalowy parkan stanowiący południową granicę wykopu II. W dolnej warstwie grobów wszystkie pochówki znajdowały się w jednym rzędzie – przy fundamencie oddzielającym odcinki B i C. Trzy z nich (ob. 70, 71, 79) odsłonięto prawie w całości. Kości leżące

6. Moneta z obiektu 18; fot. Z. Miecznikowski.

w układzie anatomicznym w obiektach nr 56 i 80 stanowiły górne części grobów z odcinka B. W obiekcie nr 69, w południowo-wschodnim narożniku, zachowały się tylko kości nóg, lewej ręki i części miednicy. W żadnym z obiektów dolnego poziomu nie znaleziono elementów wyposażenia pośmiertnego.

W odcinku D obecność grobów stwierdzono tylko w jego południowej połowie. W części północnej pod warstwą przemieszanej ciemnej ziemi zalegał calec. Wkop przecinający na ukos odcinek D uszkodził większość grobów w tej części cmentarza. Pozycja stratygraficzna grobów była tu dość skomplikowana. Można mówić o trzech poziomach pochówków. Na poziomie pierwszym (górnym) zlokalizowano jeden, zachowany prawie w całości, grób bez wyposażenia (obiekt 19). Bezpośrednio pod nim, na drugim (środkowym) poziomie, wystąpił zniszczony pochówek, z którego ocalała tylko czaszka i jedna kość długa (ob. 68). Grób ten znajdował się w jednym rzędzie z odsłoniętymi na południe od niego obiektami grobowymi nr 62, 66 i 63. Dolne części szkieletów w tych grobach zostały ucięte przez ukośnie biegnący wkop. Fragment innego rzędu grobów tego poziomu stanowiła dolna część szkieletu (ob. 64), odsłonięta po drugiej stronie wspomnianego wkopu. Ponadto natrafiono na dwa skupiska kości z czaszkami (ob. 65 i 67). W żadnym z grobów drugiego poziomu nie było przedmiotów wyposażenia pośmiertnego. Na poziomie trzecim (dolnym) odsłonięto tylko dwa fragmentarycznie zachowane groby: obiekt nr 75 (górna część szkieletu bez czaszki), po zachodniej stronie wkopu, oraz obiekt nr 76 (fragmenty kości długich nóg), po wschodniej stronie wkopu. Nie stwierdzono wyposażenia pośmiertnego. Prawdopodobnie kabłączek skroniowy, znaleziony na wtórnym złożu w wypełnisku ukośnego wkopu, pochodził z wyposażenia któregoś ze zmarłych pochowanych w obrębie odcinka D.

W odcinku E groby były najmniej liczne w porównaniu z pozostałą częścią wykopu II. Ich obecność zanotowano tylko w południowej części odcinka (do 2 m od południowej granicy wykopu). One również wystąpiły w dwóch war-

7. Prace eksploracyjne i dokumentacyjne w wykopie II; fot. Z. Miecznikowski.

stwach. W górnej natrafiono na jeden grób zachowany w całości (obiekt 20) i dwa nieduże skupiska kości z czaszkami (warstwa 33). Poniżej znajdowały się dwa groby, których górne części zagłębiały się w zachodni profil wykopu II (obiekty 73 i 74). W żadnym z grobów w odcinku E nie zanotowano obecności wyposażenia pośmiertnego zmarłych. W pozostałej części odcinka zalegała glina calcowa, naruszona jedynie przez wspomniany obiekt nr 21 (dołek posłupowy?), którego chronologia nie jest obecnie możliwa do określenia.

W rozmieszczeniu grobów w wykopie II widoczna jest dość wyraźna prawidłowość. Mianowicie począwszy od odcinka C, posuwając się na zachód, zasięg grobów zmniejsza się od północy. O ile w odcinku C brak grobów notujemy w tylko w partii północno-zachodniej, to w odcinku D nie ma ich już w całej północnej połowie, natomiast w odcinku E strefa bezpochówkowa obejmuje aż 2/3 jego powierzchni. To może oznaczać, że – przynajmniej na pewnym odcinku – udało nam się zlokalizować północną granicę badanego cmentarza.

Obiektów grobowych, niezależnie od stanu ich zachowania, wyodrębniono w 2019 roku 78 (licząc z obiektem nr 31 z odcinka A wykopu II, którego eksplorację odłożono do roku 2020). Z grobów pozyskano: 1 monetę, 20 kabłączków skroniowych (łącznie z pojedynczym kabłączkiem z ukośnego wkopu w odcinku D wykopu II), 3 pierścionki (po jednym egzemplarzu typu drucianego, taśmowatego i z oczkiem), 1 okucie wykonane z metalu kolorowego, 4 noże, drobne fragmenty wczesnośredniowiecznej ceramiki naczyniowej.

Na przedmioty wyposażenia pośmiertnego zmarłych, nie licząc ułamków naczyń, natrafiono w 13 obiektach grobowych, co stanowi niespełna 17% wszystkich pochówków. Pierwotnie odsetek grobów wyposażonych mógł być wyższy, z uwagi na fakt uszkodzenia wielu grobów podczas prac budowlanych w XX wieku oraz – natrafienia poza obiektami grobowymi na zabytki (np. paciorek, nożyk, przęślik czy pierścionek z wykopu I), które często stanowią składniki wyposażenia pośmiertnego zmarłych w tym okresie.

W żadnym obiekcie grobowym nie natrafiono na ślady trumien. Biorąc pod uwagę dobry stan zachowania kości w grobach należy raczej wykluczyć możliwość całkowitego rozkładu drewnianych elementów trumien.

Chronologia cmentarza obecnie opiera się jeszcze na skromnych podstawach. Obecność posrebrzanych kabłączków skroniowych z esowatym uszkiem o średnich (średnica 2-5 cm) i dużych (powyżej 5 cm) rozmiarach, przy jednoczesnym braku małych kabłączków wykonanych z grubego drutu srebrnego, to argumenty pozwalające domniemywać, że zbadana część nekropoli nie jest starsza od XII wieku. Analiza kabłączków skroniowych będzie pełniejsza po dokonaniu zabiegów konserwacyjnych. Dużą rolę w uściśleniu datowania stanowiska powinna odegrać moneta z obiektu nr 18, lecz do chwili przeprowadzenia konserwacji, jej chronologia pozostaje niewiadomą. Pozostałe ozdoby, tj. pierścionki różnych typów, a także jednolite ułożenie zmarłych głowami za zachód zdają się przemawiać za datowaniem cmentarzyska nie wcześniej niż na XII-XIII wiek.

Wydzielenie dwóch poziomów grobów opiera się przede wszystkim na kryterium stratygraficznym. Ale na ich zróżnicowanie chronologiczne mogą też wskazywać takie przesłanki jak: częstsza obecność pochówków z wyposażeniem pośmiertnym w dolnym poziomie (starszym) czy obecność kabłączków skroniowych większych rozmiarów w poziomie górnym. Generalnie jednak sprawa doprecyzowania chronologii względnej oraz datowania cmentarzyska w ogóle wymaga przebadania jak największej jego powierzchni.

W chwili obecnej można sformułować ostrożne przypuszczenie, że warstwowy układ grobów na naszej nekropoli upodabnia ją do typu cmentarza przykościelnego. Weryfikacja tego przypuszczenia będzie pilnym postulatem badawczym w latach następnych.

Po zakończeniu badań terenowych materiał kostny zostanie poddany specjalistycznym badaniom antropologicznym na Uniwersytecie Łódzkim. Dzięki nim poznamy wiele szczegółów dotyczących długości życia, struktury wymieralności według płci i wieku, kondycji fizycznej i zdrowotnej płocczan sprzed dziewięciu wieków. Być może uda się także przypisać – przynajmniej niektóre – luźno leżące czaszki tym obiektom grobowym, w których brakowało właśnie tych części szkieletów.

A B C

D

8. Widok ogólny odsłoniętych pochówków w wykopie II; fot. z drona B. Wasiak.

E

9. Obiekt 25 z dwoma kabłączkami skroniowymi na wysokości lewej dłoni zmarłego; fot. Z. Miecznikowski.

10. Kabłączki skroniowe z obiektu 45; fot. Z. Miecznikowski.

11. Kabłączek skroniowy znaleziony na wtórnym złożu w wypełnisku wkopu przecinającego odcinek D wykopu II; fot. Z. Miecznikowski.

12. Pierścionek z obiektu 83; fot. Z. Miecznikowski.