Tomasz Kordala Badania wykopaliskowe na cmentarzysku wczesnośredniowiecznym przy ul. 1 Maja w Płocku w 2019 roku W okresie od 22 lipca do 23 września 2019 roku przeprowadzono na zlecenie Miejskiego Konserwatora Zabytków w Płocku archeologiczne prace wykopaliskowe przy ul. 1 Maja 3/5 (ryc. 1, 2a-b), na terenie zajmowanym do niedawna przez policję (wcześniej MO, UB, NKWD, Gestapo). Przedmiotem badań, kierowanych przez Tomasza Kordalę i Zbigniewa Miecznikowskiego z Muzeum Mazowieckiego w Płocku, było wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe. Na jego ślad natrafili przed kilkoma laty badacze z wrocławskiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej, poszukujący w tym miejscu pochówków ofiar terroru stalinowskiego.1 W 2019 roku zbadano dwa wykopy archeologiczne, sąsiadujące z obszarem eksplorowanym przez IPN (ryc. 3). Wykop I, o powierzchni 46 m2 (4 x 11,5 m), przylegał od południa do sondażu nr 8 IPN-u. Wykop II, o powierzchni 87 m2 (6 x 14,5 m), był przedłużeniem sondażu nr 8 w kierunku północno-zachodnim. Łącznie w roku 2019 przebadano obszar o powierzchni 133 m2. W pracach, poza wyżej wymienionymi, uczestniczyli archeolodzy Zofia Zawadzka i Dariusz Kołodziejski oraz Sławomir Gajewski, Igor Kemicer, Mikołaj Dobek, Wiktor Górecki. Swej pomocy udzielił też obsługujący wykrywacz metali Marek Siwanowicz. Niniejsze opracowanie ma charakter wstępnego sprawozdania z tegorocznych prac badawczych. Pełna monografia nekropoli będzie mogła powstać po definitywnym zakończeniu prac wykopaliskowych na stanowisku, które potrwają jeszcze kilka lat. Celem naszych badań jest spenetrowanie jak największej powierzchni cmentarzyska, tak jak na to pozwala rozmieszczenie okolicznej zabudowy, uchwycenie jego granic, określenie chronologii cmentarza oraz weryfikacja hipotezy o istnieniu w jego sąsiedztwie kościoła.
Wykop I
Wierzchnią, przemieszaną, warstwę tworzyła tu zwarta, prawie czarna, zgliniona ziemia o miąższości przekraczającej pół metra. Stanowi ona pozostałość po inwestycjach zrealizowanych w okolicy w XX wieku, o czym świadczy obecność gruzu budowlanego w postaci fragmentów cegieł, dachówek, grudek zaprawy, kamieni etc. W trakcie jej eksploracji pozyskano zróżnicowany chronologicznie materiał zabytkowy, głównie nowożytny i współczesny. Były to: liczne ułamki glinianych i szklanych naczyń (w tym 1. T. Borkowski, T. Kordala, Odkrycie wczesnośredniowiecznego cmentarzyska przy ul. 1 Maja 3/5 w Płocku, „Nasze Korzenie”, nr 14, czerwiec 2018, s. 18-25.
1. Lokalizacja cmentarzyska przy ul. 1 Maja 3/5 i innych płockich cmentarzysk z grobami wczesnośredniowiecznymi; opracował Z. Miecznikowski.
zachowane w całości szklane naczyńko z napisem „Laboratoire chimique de Varsovie”), kilka monet (w tym 1 grosz polski z 1830 r.), hitlerowską odznakę ze skrzyżowanymi mieczami, guzik z orzełkiem, fragmenty ceramicznego świecznika (?) z wielobarwną polewą, skorodowane przedmioty żelazne, bryłki ołowiu, kości zwierzęce. Mniej liczne były starsze artefakty, z których warto wymienić zwłaszcza plomby ołowiane i pierścionek o przekroju płaskokulistym. Pierścionek prawdopodobnie pochodzi z wyposażenia zniszczonego grobu wczesnośredniowiecznego, plomby natomiast, stosowane w wiekach średnich do znakowania towarów, świadczą o dokonywaniu tu niegdyś transakcji handlowych. Warto dodać, że na ołowiane plomby natrafiali też badacze z IPN. Na terenie całego stanowiska, poniżej warstw użytkowych, zalegała calcowa glina zwałowa o intensywnie rdzawym zabarwieniu. W tę naturalną warstwę geologiczną w przeszłości wkopane zostały pochówki i inne (niegrodowe) obiekty „nieruchome”. Obecność tych ostatnich zanotowano we wschodniej i środkowej części wykopu I. Znaczną część wschodniej połowy wykopu zajmowała obszerna, głęboka jama zasobowa (obiekt nr 1) o nierównym dnie (najniższy punkt na głębokości ponad 2 m od obecnej powierzchni gruntu). Od wschodu i północy wykraczała ona poza granice wykopu. Wypełnisko jamy tworzyła ciemnobrunatna zhumusowana ziemia, przewarstwiona jaśniejszymi warstwami ciemnobeżowego i żółtego piasku oraz wtrętami rdzawej gliny. Pojawiły się tu również węgle drzewne i grudki popiołu. Z jamy pozyskano obfity materiał zabytkowy:
