20 години национална линија за жртви на семејно насилство

20 ГОДИНИ НАЦИОНАЛНА ЛИНИЈА ЗА ЖРТВИ НА СЕМЕЈНО НАСИЛСТВО

1

СОДРЖИНА

страна

1. Кон јубилејот 5 Основање, развој, етаблирање 9 2.

3. Визија и мисија 14 4. Дефиниција на семејното насилство 15 5. Принципи на работа 17 Интервентен центар “Женска транзитна куќа” 18 6.

7. Пристап и предности 19 8. Анализа на работењето 20 9. Сведоштва 25 10. Проекти и кампањи 34 11. Активности со соработници 36 12. Соработници и поддржувачи 38 39 13. Од албумот на ЅОЅ линијата (02) 15 700

Издавач: Организација на жените на град Скопје (ОЖС) Национална ЅОЅ линија за жртви на семејно насилство (02) 15 700 Автори: Томка Дилевска Снежана Смилевска Дивна Змејковска Борис Најдовски Графичка обработка: Владимир Хаџи Пулевски Печати: Аркус дизајн Тираж: 500 примероци

2

КОН ЈУБИЛЕЈОТ Во изминатите две децении невладиниот сектор упорно се бореше со проблемот на семејното насилство и успеа да прерасне во медијатор помегу жртвите на се­­ мејното и родово базираното насилство и институциите на системот. Актуелизирањето на проблемот на семејното насилство врз жената во РМ први го за­почнуваат женските невладини организации. Паралелно со отварањето на прашањато за родова еднаквост, женските не­ вла­дини организации добиваат значајна улога во обликувањето на законската рам­ка и пос­та­пувањето на институциите на полето на спречување на семејното на­силство и насилството врз жените. Исто така невладиниот сектор ја наметна потребата за поголема сензи­бил­изи­ раност на државните институции за системско спречување и помош на жрт­ви­ те. Меѓу тие организации се вбројува и Организацијата на жените на град Скопје (ОЖ­С) која како прва НВО во независна Макединија беше визионер и предводник на ак­ти­визмот во разни сфери на општеството. Тоа визионерство доведе до со­ гле­ду­ва­ње на потребата за отварање на прва SOS телефонска линија за жени и деца жртви на насилство. Така, на 2 Август 1994 год. како проект на ОЖС и Холандската Меѓуцрковна По­мош ДИА (Duch Interchurch Aid) формирана е првата SOS линија за жени и де­ца жрт­ви на насилство. Истата успешно функционира и денес како постојан сер­вис на гра­ѓаните на Р. Македонија, со препознатливиот број (02) 15-700 како Национална SOS линија за жртви на семејно насилство. Основна причина за формирање на SOS линијата беше поразителниот факт дека на­силството над жените и децата во тоа време не беше сметан за општествен проб­лем, туку за приватна, интимна, семејна работа. Надлежните инс­ти­ту­ции се ог­ра­дуваа од одговорност со изговор дека немаат надлежност да се мешаат во се­меј­с­твото, додека помеѓу четири ѕидови се случуваа цели драми. Истрајноста и посветеноста на операторките придонесе за ослободување на же­ни­те од чувствата на страв и срам, ублажување на болката во нивните души и от­поч­ну­вање на отворено говорење за насилството. Објавувајки извештаи за сте­пе­нот на на­силството по првите години од работата, истото го направија

20 ГОДИНИ НАЦИОНАЛНА ЛИНИЈА ЗА ЖРТВИ НА СЕМЕЈНО НАСИЛСТВО

3

видливо, па та­ка ин­ституциите на системот му обрнаа посериозно внимание. Во последната декада, државата преку усвојување на нови закони од областа на кри­вично семејната заштита застана на страната на активистите во борбата против се­мејното насилство. Во текот на 20 годишното работење на SOS линијата поминале стотина волон­ тер­ки кои низ правна и психолошка помош помогнале на жените и децата во невоља. Денес на SOS линијата (02) 15 700 работат дванаесет операторки, се­­ когаш подготвени да ги сослушаат и насочат жените од Македонија кон спра­ву­ ва­ње со насилството во домот, остварување на своите права, изнаоѓање простор за живот и економска стабилност. На СОС линијата работи тим на едуцирани операторки, волонтерки, чија цел е да го препознаат и разоткријат секој вид на насилство врз жената и децата и да се спро­тивстават на истото. Нивната голема љубов, нивниот ентузијазам пос­ветеноста и желбата да се помогне кога е потребно, ја прави групата ком­ пак­­тна. Тие имаат по­минато многу обуки и тренинзи за работа со жртви на се­­мејно насилство. Со стек­татото искуство и самоконтролата, ослободени од пре­драсудите, ја превземаат одговорноста за текот на разговорот. Волонтерките на SOS линијата (02) 15 700 се успешни жени со различни про­ фе­­сии и возрасти. Меѓу волонтерките има дипломирани социјални работници, пси­холози, правници и професори, но има и адвокатки како надворешни со­ра­ бот­ници кои во­лон­терски пружаат правна помош. Долгогодишното искуство и препознатливоста на проблемот, сепак, не се до­ вол­ни за голем број жени кои и понатаму го премолчуваат насилството и тр­пат стра­шни последици по нивното здравје. Насилниците не се само алкохоличари и душевно болни лица, туку чести се случаи на насилство од нормални, образовани и успешни мажи. На SOS ли­ни­ јата (02) 15 700 помош имаат побарано и високо образовани жени, па дури и познати јавни лич­ности. Турбулентните социјални случувања, негативните економски текови и стресот од сиромаштијата, кои изминатите дваесет години го демнеат македоското општество, допринесоа за зголемување на семејното насилство. Насилството во семејството остава особено тешки трауми врз децата! Без оглед дали се злоставувани или занемарувани, секогаш постои виктимизација на децата.

4

Оттаму, не треба да се изненадуваме од фактот за пораст на алкохолизмот, наркоманијата и другите облици на девијантното однесување кај децата уште во периодот на основното училиште. Децата го превземаат моделот на одне­ сување од родителите, па во натамошниот тек од животот и самите се склони на насилство кое го прифаќаат како нормален начин на комуникација во меѓу­ себните односи. Така се продолжува ланецот на насилството.

- Семејството не смее да биде место и жариште за насилство! Спроведените истражувања за насилството врз жените и децата даваат темна слика за почитувањето на човековите права. Според нив, секоја втора жена тр­ пи психолошко насилство, а секоја трета физичко насилство. Според сé, за оваа и за сите други SOS линии и понатаму ќе има простор за дејствување. Работењето на Националната SOS линија за жртви на семејно насилство (02) 15 700 има големо значење за справување со насилството врз жените. Нека е честит 20 годишниот јубилеј на Националната ЅОЅ линија за жртви на семејно насилство (02) 15 700!

Со почит, Снежана Смилевска

Координаторка на ЅОЅ линијата (02) 15 700

20 ГОДИНИ НАЦИОНАЛНА ЛИНИЈА ЗА ЖРТВИ НА СЕМЕЈНО НАСИЛСТВО

5

6

ОСНОВАЊЕ, РАЗВОЈ И ЕТАБЛИРАЊЕ ОСНОВАЊЕ Почетокот на последната декада од ХХ век имаше мошне бурен карактер за македонската држава и народ. Тоа беше време на формирање на политички пар­ тии, нови лидери и кревка стабилност, во кое народот живееше со помешани чувства на надеж, неспокој и ранливост. Во тоа време приоритети имаше мно­ гу, но меѓу нив не беше жената, ниту како индивидуа, ниту како семеен и оп­ штествен фактор. Токму затоа, жените визионерки кои најпрво во 1991­та ја формираа Организа­ цијта на жените на град Скопје (ОЖС) како прва невладина организација во не­ зависна Македонија, ја согледаа потребата за основање на SOS линија за жени и деца жртви на насилство. На одржаното годишно собрание во март 1994 година, поднесена е иницијатива за основање на SOS линијата, која едногласно е прифатена. Откако беа прев­ земени сите предвидени активности за основање, на 2 август 1994 г. започнува со работа SOS линијата за жени и деца жртви на насилство 114­044. Кратко по

20 ГОДИНИ НАЦИОНАЛНА ЛИНИЈА ЗА ЖРТВИ НА СЕМЕЈНО НАСИЛСТВО

7

основањето, со цел за масовна препознатливост на SOS линијата одлучено е да се употребува краткиот повикувачки број (02) 9700.

Почетоците беа тешки. Волонтерките секојдневно беа на располагање на жрт­­ вите, но повиците изостануваа речиси три месеци после формирањето на SOS линијата. Така, во средината на октомври 1994 г. е забележан првиот по­­вик за помош на жртва на семејно насилство. Но, до крајот на годината се слу­чува се­ ри­озен пробив на SOS линијата кон јавноста што резултираше со ре­гис­три­ра­ни 94 повици за помош до крајот на истата 1994 година. Резултатите и довербата која жртвите ја изразуваа кон волонтерките и кон SOS линијата дадоа дополнителен елан за истрајување во борбата против на­силс­ тво­то. Затоа, раководството и волонтерките на SOS линијата донесуваат низа од­луки со цел обезбедување соодветна едукација за операторките, јакнење на ка­пацитетите, проширување на соработката на државно и меѓунардно ниво и стекнување поголема доверба кај жените и децата жртви на насилство.

РАЗВОЈ Проблемот на насилството врз жените и децата е детално воочен од опе­ра­тор­ ки­те на СОС линијата и волонтерките на организацијата уште во рана фаза од функ­ционирањето. Поради тоа, беше одлучено да се реализираат активности за подигнување на свес­та кај жените за нивните права и слободи од една страна, како и за про­­ ме­на и унапредување на законските одредби од друга страна. Така, SOS ли­ ни­јата 9700 и ОЖС го заслужија правото да бидат признаени како еден од иницијаторите на промени во општеството за остварување и унапредување на правата на жените. Тие одредби придонесоа за запознавање на граѓаните на РМ со мисијата на SOS ли­­нијата, за креирање на критична маса за остварување на зацртаните цели и развивање на активна соработка со институциите, централната и локалната власт. Беа реализирани бројни едукации, работилници и кампањи со населението. Истовремено, преку учества во разни комисии и тела на локално и центарлно ниво, се работеше на промена на законите и обезбедување на правата на же­ ни­те. По­лека, речиси без да се почувствува, времето минуваше. Долготрајните нер­ во­зи и горливи чувства беа присутни, меѓутоа успесите трпеливо се редеа и

8

го поттикнуваа ентузијазмот на операторките. Нивната голема љубов кон чо­ вековата среќа, посветеноста и желбата да се помогне кога е потребно не познаваа разочарување, замор или откажување. Бројните соработки со институциите и сродните невладини организации од државата и странство, на почетокот на новиот милениум препознаа нова опасност за слободите на жените ­ трговијата со луѓе. Затоа, како дел од мрежа на домашни и странски организации ОЖС и SOS 15 700 земаа учество во борбата со трговијата со луѓе. Кампањите и активностите од овој период придонесоа за подигнување на свеста кај народот за оваа негативна општествена појава и превземање на мерки за безбедност. Во 2004 г. во соработка со Министерството за труд и социјална политика SOS линијата за жени и деца жртви на насилство (02) 9700 прераснува во прва На­ ционална SOS линија за жртви на семејно насилство (02) 15 700. Во 2010 г. ОЖС и SOS (02) 15 700 ја поддржуваат иницијативата и заедно со уште 20 сродни невладини организации од целата Република ја основаат Национал­ ната мрежа против насилство врз жените и семејно насилство. Низ годините, од основањето до денес, константно се реализираат обуки, ра­ ботилници и тркалезни маси за превенција од семејно насилство. Така, по­ лека но сигурно се рушеа многу табуа и забранети теми, од традиционалните стереотипи за второстепената улога на жената во семејството и наследувањето

20 ГОДИНИ НАЦИОНАЛНА ЛИНИЈА ЗА ЖРТВИ НА СЕМЕЈНО НАСИЛСТВО

9

на имотот, па до намалувањето на вредноста на трудот на жените и учеството во управувањето и донесувањето одлуки. Во денешно време SOS линијата (02) 15 700 и ОЖС се дежурни чувари на жен­ ските права и слободи, но и гласник за родовата рамноправност како принцип за економско јакнење и развој на општеството.

ЕТАБЛИРАЊЕ СОС линијата (02) 15 700 денес е препознатлив и респектибилен симбол во борбата против насилството врз жените, како кај институциите, сродните не­ владини организации и соработниците, така и пошироко. Тоа е резултат од 20 годишното трпеливото и транспарентно работење, обезбедувањето стручна и навремена помош, но и од бројните активности и настани од јавен карактер. Навременото информирање и доближувањето до граѓаните секогаш имале го­ лем придонес во етаблирањето и работењето на SOS линијата. За таа цел, во текот на изминатите 20 години, на различни теми, реализирани се: 205 едука­ ции, 140 трибини, 90 работилници, 20 обуки, 53 гостувања на ТВ, 45 статии во дневни гласила, 10 кампањи, 10 прес конференции и бројни паради, дружења, одбележувања на важни датуми, хуманитарни активности и сл. Освен со јавноста, SOS линијата 15 700 проследува информации за работата до институциите (МТСП, ЦСР, МВР) и сродните невладини организации од земјата и странство.

10

20 ГОДИНИ НАЦИОНАЛНА ЛИНИЈА ЗА ЖРТВИ НА СЕМЕЈНО НАСИЛСТВО

11

ВИЗИЈА и МИСИЈА Визијата на националната SOS линија за жртви на семејно насилство (02) 15 700 е ефикасно справување со насилството врз жената, почитување на правата на жените и родова рамноправност во општеството. Мисијата на SOS линијата се состои од обезбедување на заштита и поддршка за жртвите, поттикнување на индивидуален и институционален одговор на насилството врз жените, формирање критична маса и ширење на мрежи од женски групи за справување со насилството врз жените, како и унапредување на односите меѓу половите и родовите преку сензибилизација на младите.

12

ДЕФИНИЦИЈА НА СЕМЕЈНОТО НАСИЛСТВО Семејното насилство претставува нарушување на физичкото, психичкото или емоционалното здравје на еден од сопружниците или партнери кои се во врска. За семејното насилство по­не­ко­гаш се употребува и терминот “приватно насилство”. Овој термин подразбира насилство кое се ја­вува во законски и незаконски врски, помеѓу поранешни сопружници. Насилството помеѓу партнерите се јавува во различни видови: како емоционално и вербално злоставување, одземање на пари и забрана до пристап на извор на при­ходи, спречување во вршење на секојдневни активности, но и лишување од сло­бода (вклучувајки изолација од фа­ми­лијата и пријателите), присилување на сексуални односи без волја на жртвата и сексуално злос­тавување, закани за убис­тво или физички повреди, физичко злоставување и напад. Во екс­трем­ни слу­чаи семејното насилство може да резултира со смрт на партнерот. Неретко се поистоветуваат значењата на термините “домашно насилство” и “на­силство по­ме­ѓ у сопружниците”. Ние, како и другите активисти од органи­ за­ци­и­те кои се борат против на­силс­тво­то врз жените и семејното насилство, пре­ду­пре­ду­ва­ме за неадекватноста на овој термин! Причини за насилството – Најчести причини за семејното насилство се возраста, ниски при­ма­ња, растење во насилно семејство со нарушени односи, конзумирање на алкохол или дрога, невработеност, сексуална фрустрација и незадоволство од работата. Социјалните и културни фак­ тори исто така создаваат општествена кли­ма во која насилството над жената е секојдневна полуприфатена појава. Последици од насилството - Жртвите на семејно насилство трпат директни и ин­ди­ректни пос­ле­дици. Физичките повреди варираат од модринки, посекотини и опе­котини, до скршеници на коски, убоди од нож, сексуално преносливи болести, ин­ва­ли­дитет, но и до смрт. Исто така жрт­вата станува подложна на депресија и други психички пореметувања. Тие размислуваат за самоубиство или го извршуваат само­убиството. Децата кои се сведоци на насилството се скло­ни кон депресија и психички пореметувања и поголеми се шансите да бидат физички насилни ко­га ќе пораснат.

20 ГОДИНИ НАЦИОНАЛНА ЛИНИЈА ЗА ЖРТВИ НА СЕМЕЈНО НАСИЛСТВО

13

Помош и превенција ­ Најефикасна помош на жртвите до сега е сместување во сопствениот интервентен центар наречен “Транзитна Женска Куќа” која функцира во рамките на ОЖС. Замислена како сигурен и удобен простор за жените и нивните деца, таа им обезбедува и разни програми за помош. Жените жртви на насилство во засолништето добиваат психолошка и правна помош, советување за нив и нивните деца, медицинска заштита и посредување при остварување контакт со надлежните институции (ЦСР и МВР).

Круг на насилство

Насилството не е постојано и не се случува ненамерно. Овој круг е особено важен, за да може да се научи како да се спречат или да се превенираат инцидентите на насилството. Иако овој круг е типичен за случаите на семејното насилство, не е секогаш присутен во сите видови семејно насилство

14

ПРИНЦИПИ НА РАБОТА Операторките секогаш ги сослушуваат лицата кои се јавуваат на SOS линијата (02) 15 700, им веруваат, ги разбираат нивните животни приказни, им дава мо­ж­ ност отворено да зборуваат за насилството што го трпат и секогаш е на нив­на страна. Случаите и работата се заведуваат во дата база која останува во нај­го­ ле­ма тајност. Операторките секогаш поддржуваат, охрабруваат и поттикнуваат развој на ав­то­ ном­ност, како и повратување на самодовербата кај жртвата со цел самостојно и разумно да одлучат за својот живот и справувањето со насилството. Програмата за работа со јавувачите е прилагодена на целата популација и заснована е следните принципи: анонимност, дискреција, доверба, почитување, без предра­ суди и недискриминација по било кој основ. Анонимност

Нема потреба жртвата да го открие својот идентитет. Жел­ ба­та на анонимност се почитува!

Загарантирана дискреција е тајност која е основа за градење на доверба. Во моментот на јавување жртвата доживува цела низа на емоционални ре­акции кои делуваат поразно врз самодовербата, ги на­ ма­луваат можностите за нејзиниот излез од проблемот и ја усложнуваат изградбата на взаемна самодоверба. Заштитата на инегритетот

ја подига свеста на јавувачката, за социјализација во оп­ ш­теството и борбата за легализирање на своите права за живот без насилство. Операторките на SOS линијата (02) 15 700 ги поттикнуваат жртвите самите да излезат од изо­ ла­ција, да разберат дека не се сами, а особено дека не се криви за претрпеното насилство. Поддршката е една од основните цели!

Присуството на сé поголемо и перманентно насилство во семејството, за што сведочат операторките на SOS-телефонот, покажува колку е потребна нивната работа и кои се нивните предности во однос на другите форми на женски гру­ па­ции.

20 ГОДИНИ НАЦИОНАЛНА ЛИНИЈА ЗА ЖРТВИ НА СЕМЕЈНО НАСИЛСТВО

15

Во приог на ова се уште и патријархалниот момент, традицијата, културата, стереотипите кои укажуваат на тоа дека жената треба да трпи и да не зборува гласно за тоа, затоа што нема да биде разбрана, ќе биде исмеана и отфрлена од блиските и средината. Со својата работа операторките на SOS линијата 15 700 постојано ги прекинуваат патријархалните табу теми, стереотипи и молчењето за скриените фамилијарни тајни, го именуваат и дефинираат насилството.

ИНТЕРВЕНТЕН ЦЕНТАР “ЖЕНСКА ТРАНЗИТНА КУЌА” Интервентниот центар “Женска транзитна куќа” функционира од 1995 год. во рамките на ОЖС и SOS линијата (02) 15 700. Во него се сместуваат жени и де­ ца жртви на насилство во период 24­48 часа. Капацитетот на интервентниот центар е 6 лица (легла). Неодамна, со поддршка на Амбасадата на Германија во Скопје и Ротари Клубот Скопје Центар, просторот е комплетно реновиран и нуди современи услови. Престојот во интервентниот центар на жртвите им гарантира безбедност. Се водат разговори за подигнување на самодовербата, за надминување на чувс­ твата на страв, вина и срам, беспомошност и несигурност. Исто така, се обез­ бедуваат психосоцјална помош, здраствени услуги и по потреба придружба до релевантните институции.

16

ПРИСТАП И ПРЕДНОСТИ Главен пристап во работата на SOS линијата (02) 15 700 е учество и придонес во целокупните напори на општеството за елиминирање на насилството. Денес во стотина земји од светот постојат мрежи на солидарност поврзани преку работењето на бројни SOS линии и други слични иницијативи против машкото насилство над жените. Од нивните искуства утврдено е дека: • Најмногу насилства се случуваат во семејството и тоа 85%.

• 72% жените го трпат насилството повеќе години.

• 52% жени трпат секојдневно насилство. Феминистичкиот одговор на овој вид општествена деструкција е обелоденување и именување на насилството, што е исто така основна цел на SOS линиите пос­ ветени на оваа проблематика, кај нас и во светот.

Јавувања по региони за период 1994 - 2014 год.

20 ГОДИНИ НАЦИОНАЛНА ЛИНИЈА ЗА ЖРТВИ НА СЕМЕЈНО НАСИЛСТВО

17

АНАЛИЗА НА РАБОТЕЊЕТО Табеларен приказ на повиците по години

1994 – 2004

Број на повици

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Вкупно повици 1994 - 2004

Вкупно повици 1994-2014

18

94 132 129 148 175 217 249 291 323 388 424

3.045

Период

2005 – 2014 (Достапност 24/7)

Година

(Достапност 17 ч. - 22 ч.)

Период

Година

2005 2006 2007 2007 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 (до 31.07)

Вкупно повици 2005 - 2014

12.619

Број на повици

610 725 879 879 879 958 1023 1160 1145 1183 1215 676 9.574

Класификација според видот на насилство

Вид на насилство

Број јавувања

Физичко Психолошко Економско Сексуално Инцест Вербално Бркање од дома Меѓусоседски односи Закана по живот Вкупно

4.973 4.641 1.601 56 1 1.103 78 42 224 12.703

Класификација според причини за насилството

Причина

Број на јавувања

Алкохол Љубомора Дрога Економска зависност Злоупотреба на моќ Нарушено здравје Нарушени семејни односи Коцкање Непознато Вкупно

2.831 765 314 1.869 277 182 5.783 145 473 12.639

Физичко

Психолошко

Алкохол

Љубомора

Економско

Сексуално

Дрога

Економска завис.

Вербално

Бркање од дома

Злоупотреба на моќ

Нарушено здравје

Меѓусоседски односи

Закана по живот

Лоши сем. односи

Коцкање

20 ГОДИНИ НАЦИОНАЛНА ЛИНИЈА ЗА ЖРТВИ НА СЕМЕЈНО НАСИЛСТВО

19

Класификација според вршител на насилството

Вршител

Број на јавувања

Сопругот Сопругата Вонбрачен партнер/ка Родителите Децата Поранешен сопруг Роднина (пошироко семејство) Други

6.312 98 210 76 571 106

Вкупно

7.635

Класификација според толеранција на насилството

Насилство се трпи: Помалку од 1 год. Од 1 до 2 год. Од 2 до 5 год. Повеќе од 5 год. Повеќе од 10 год. Вкупно

Број на јавувања 615 1.206 2.713 1.386 887 6.807

157 105

Сопругот

Сопругата

Помалку од 1 год.

Од 1 до 2 год.

Вонбрачен партнер/ка

Родители

Од 2 до 5 год.

Повеќе од 5 год.

Деца

Поранешен сопруг

Повеќе од 19 год.

20

Класификација според националност на јавувачот Националност

Број на јавувања

Македонска Албанска Ромска Босанска Србска Непознато Вкупно

5.113 774 1.109 202 143 650 6.991

Класификација според пријавувач на насилството Пријавувач

Број на јавувања

Жртвата (лично) Родителите Децата Други Вкупно

3.218 1.003 562 2.109 6.892

Македонци

Албанци

Жртва (лично)

Родители

Роми

Босанци

Деца

Друг

Срби

непознато

20 ГОДИНИ НАЦИОНАЛНА ЛИНИЈА ЗА ЖРТВИ НА СЕМЕЈНО НАСИЛСТВО

21

Класификација според детско сведоштво

Број на деца Едно Две Три и повеќе

Број на јавувања 595 2.114 902

Вкупно

Едно Три и повеќе

22

3.611

Две

Класификација според упатеност до институции

Институција Центар за социјални работи Полициска станица Медицински (здравствени) Народен правобранител Вкупно

Број на јавувања 2.113 1.691 326 337 4.467

ЦСР

Полиција

Здравствена заштита

Народен првобранител

СВЕДОШТВА

20 ГОДИНИ НАЦИОНАЛНА ЛИНИЈА ЗА ЖРТВИ НА СЕМЕЈНО НАСИЛСТВО

23

Со неполни 20 години Ана ве­ р­ у­ ва­­ ше дека е спремна за брак. Се омажи, а проблемите се обе­ло­­де­­ нија веднаш по свадбената ве­сел­ ба. Сé што беше розево во очи­ те на Ана, исчезна за кратко вре­­ ме. Не­хармоничните од­но­си, не­с­пре­ мноста пред животните теш­ко­тии, алкохолизмот на соп­ру­гот и ни­за другои проблеми, при­до­не­соа Ана да почне да размислува за раз­­вод. Кога ни се јави првиот пат, беше уп­ лашена, збунета, лута, очајна....се­ та таа збрка на несаканото спрема она убавото на Ана ѝ овозможуваше увид важен за личната сигурност, а тоа дека овој пат не смее да биде по­вршна и брзоплета. Се разведе и се врати кај своите ро­ дители со бремето на своите греш­ки, лоши проценки, срам, пре­ д­ расуди, неснаодливост и страв од подсмев, за да го совлада се­ то тоа и да го на­прави својот жи­ вот подобар...... Почна да негува мал, но важен про­ с­ тор на лична зрелост, полн со енер­гија каде таа се набљудува и ослушнува себе си и околностите во кои се наоѓа, вни­ мателно размислува за сé, па одговорно, одлучува што сака да направи.... Се научи на трпеливост дека сé има свое време, а со помош на искуството изграден личен став за многу прашања: по­ лес­ но да се сна­о­ѓа во непознати си­т у­ации, да бара поддршка во себе, по­ лесно

24

да ги прифаќа неуспесите, да се сврти кон сегашноста и но­ ви­ те предизвици...ништо веќе не идеа­ ли­зи­ра, зборува... „Доволни ми се убавите ситни неш­ та кои значат многу во животот, само доколку знаеш да уживаш во нив”. Сега ни се обрати како стара добра при­јателка, како кон добра плодна ја во која таа со за­ до­ волс­ тво зем­ ди својата икреност...за во ја са­ тоа важно и свето саморазбирање, по­ расне за уш­ те еден чекор кон поубавото, по­доброто и повре­дно­ то... Нé одбра нас за пријателки на патот кон своето созревање и сигурност. Последниот пат Ана се јави поради несоницата која ја измачувала пос­ лед­ните пет - шест дена... Рече дека се вратила на одамна пребродените брачни проблеми... се чувствува ло­ шо, глупаво и воопшто не знае што и значи... Ја прашав што правеше ови­е денови?, а таа опширно, топ­ло и пријатно ги раскажуваше дожи­ ву­вањата поминати со старото дру­ ш­тво. Очигледно беше дека тие две нешта не одат заедно. Во себе се прашував во каква функција се не­ со­ницата и кошмарот? Растргната во својата животна при­ кас­ка, од средношколка до мажена же­ на, а набрзо и разведена, Ана

стек­­на животно искуство многу по­ големо од своите врсници, кое на­ ви пара­­ доксален пресврт и кај пра­ неа соз­даде чувство на различност и не­при­паѓање. Вистина е, дека неј­ зиното старо друштво веднаш по водот ја прифатило многу по­ раз­ ворено и поопуштено, отколку от­­ што таа била спрем­на да прифати. Лич­­­ната за­бра­на (поради одамна воените пред­ расуди) ја спречува ус­ Ана во тие околност да се врати во нормален живот и во своето друштво без чув­ство на инфериорност. Ус­пе­ хот да го стори тоа беше уште една потврда дека Ана се позрело го со­ вла­дува својот проблем.

Будно слушав што ми зборува, ба­рај­ ќи погоден момент кога би можела да ја упатам на нејзиниот проблем... ре­ ни очите, На Ана веќе ѝ се отво­ само треба да се соочи со проблемот и да го реши! Ја прашав дали можела неш­то друго да работи во текот на оние пет-шест несоници?...

За една година по разводот, таа дру­­гарува со своето старо друштво пи­ејки го утринското кафе, оди на прошетка или во некое кафуле.

Меѓутоа, денес е среда, а веќе во са­­бота е следната забава... Веднаш пра­­шав што ќе облече... Се смеевме и уживавме додека ја набројуваше ус­­кладената гардероба. Потполно е подготвена за такво излегување. Си­ те ќе ги изненади и израдува! Ете и со мене на SOS телефонот баш сака да се радува!.

Одамна ја повикуваат на родендени и забави, но таа никако не се ос­ лува да отиде. За Ана постоеше ме­ некаква рампа до која доаѓаше не осудувајќи се да ја пречекори. Така таа остана осамена разведена жена, на која радостите на моминството не ѝ припаѓаат, иако нејзините дваесет го­дини копнеат за тоа. Заради пред­ ра­судите самата си скратува многу радости.

Настапи пауза, онаа содржинска и богата, во која Ана ја помести рампата и го напушти просторот на забрани и предрасуди... Можела, рече, да оди на роденден. Ѝ раскажале дека бавата била многу убава, но таа за­ пов­­торно немала храброст да отиде. Се кае за тоа (норално).

Нормално, не е лесно да го сим­неш превезот на осаменоста и пред­ ­ ра­­ судите - кој не стравувал и не се уплашил, не се ослободил од нив. ОЛЕ

20 ГОДИНИ НАЦИОНАЛНА ЛИНИЈА ЗА ЖРТВИ НА СЕМЕЈНО НАСИЛСТВО

25

ЈАС имам пријателка која со години живееше со тепање и страв, а потоа помирување и еуфорија на љубов. Неколку пати преноќи кај мене, но никогаш не го пријави во полиција, секако овде комшиите не реагираат дека може да биде убиена! Секогаш се вадеше со “ќе биде подобро, јас го изнервирав, не требаше така да правам”... Се обвинуваше себе си! Залудни беа моите молби и желби да и помогнам... Со него и не сме­ ев да разговарам затоа што ако дознаеше дека нешто ми кажала таа би платила за тоа, бев сигурна... Каков гад, манипулатор: пред сите глумеше дека е добар човек, па така многумина не ѝ веруваа низ што поминува!!! Најтешко е тоа што после големо тепање секогаш добиваше скапи подароци, беше

внимателен и нежен некое време. Човек да не може да поверува! Не дека се обидувам да се правдам, но ништо не можев да направам да го спречам тој хаос, сé што можев да ѝ кажам беше залудно... Беше така додека не го изгуби бебето кое го чекаше, трудна во 6 месец... Заврши во брза помош помеѓу животот и смртта... Во тој момент сé престана, таа стави крај на целата бурлеска... Но, зошто толку чекаше? Ни ден де­нес не можам да разберам... По­ ретко се гледаме (далеку е) но често се слушаме на телефон. Одвреме навреме посакувам да ја прашам зошто, но не сакам да ја враќам во минатото... Сега е добро, сврте нов лист, живее во друг град. Среќна е! А пак, тој, е во затвор и ќе биде долго време таму... ДИВНА

Таа зима беше многу студена. Снегот никако да престане да паѓа, улиците побелени и под­за­мрз­на­ти, возилата бавно се движеа. Топло облечена со капа, шал и јакна слегов од автобусот и одам на дежурство. Си сварив чај и седнав да го испијам, но ѕвони телефонот. Тетката со испаничен гла­с ме замрзна уште повеќе; викаше, пла­чеше, ми зборуваше на дијалект и тешко можев да ја разберам, но по­чуствував дека се случува нешто страш­ но. Најнапред ја смирив и ја замолив полека се да ми објасни.

26

Ја прекинав и замолив подоцна да се слушнеме бидејки веднаш ќе се ја­ вам во полицијата од нивниот град. Јас несвесно почнав да се тре­ сам и почнав да го вртам бројот од ПС од тој град. За среќа веднаш ми се јави дежурниот полицаец, му се претставив и објаснив за што се работи. Почуствував дека и тој го имаше моето чуство на страв и не­ извесност, но ми вети дека вед­ наш ќе стапат во акција. Надвор ве­­ ќе почна да се стемнува, а како од­ минуваа минутите срцето ми

се стегаше повеќе. Не ми преос­ та­ нуваше ништо друго туку само да чекам. Тетката е баба која го пријави исчезнувањето на нејзината внука од ќерка, на возраст од 9 го­ ди­ ни. Нејзината ќерка била на ра­ бота во странство, девојчето и со­ пру­­ гот биле останати во градот, додека бабата живеела во село на поголема оддалеченост од градот. Зе­тот бил алкохоличар и освен пи­е­ њето голема грижа водел и за двете кучиња затворени во една од собите на нивниот стан. Храна на кучињата единствено морала да носи девој­ чето бидејки таа не чуствувала страв од нив. Тие кучиња всушност биле волци кои таткото-алкохоличар ги чувал за да ги употреби кога ќе до­ биел некоја тупаница или кога нема да добиел пари од некое лице за да може да продолжи да пие. Малата одела на училиште и не можела да биде кај баба ѝ во село. Таткото не работел туку ги трошел парите кои месечно ги добивал од сопругата. Тој ден, како и секогаш, малата вле­гла во собата и гладните волци поч­нале да и се приближуваат заш­ то донесената храна не им била доволна. Девојчето се исплашило, ја затворила вратата и побегнала. Та­тко­то, како и секогаш не бил дома и таа исплашена почнала да трча ка­де ја носеле нозете. Поминало по­ ловина ден и учителката се јаву­вала дома за да види зошто девојчето не е дојдено на училиште. Кога не добила одговор, таа го нашла теле­ фонот од бабата, па се јавила и доз­

нала дека внуката не е кај неа. Ба­ ба­ та побарала кај некои нејзини род­нини и пријатели. Кога тие рекле де­ка вратата е отворена а дома нема ни­кој, таа веднаш се јавила на SOS ли­нијата. Пов­торно се јавив во ПС, но и таму немаше никаков одговор. Малку се подсмирив зашто знаев дека сите полицијци се во потрага. Бабата пов­­торно се јави и рече дека цело се­ло е ангажирано и дека ја бараат. Последно што разбрала е дека некој попладнето ја видел внуката како оди кон планината. Тоа уште повеке ме исплаши бидејки се плашев да не ја нападне некое диво животно или да не измрзне. Некаде околу 22:30 се јавија од ПС и ми кажаа дека девојчето е најдено од шумарот кој се враќал дома по извршената патрола на неговиот реон, заспана покрај некое дрво и пре­ мрз­ ната од студ. Веднаш било пренесено до болницата во градот и по укажаната помош била однесена кај нејзината баба. Дежурниот по­ ли­ цаец веднаш го нашол пијаниот татко кого го притвориле, а од станот биле отсранети двата волци. По една недела повторно контактиравме со полицијата и добивме известување дека де­ вој­ чето е добро, а против тат­ кото е подигната тужба по две основи: прво, чување на диви жи­вот­ ни дома и изложувње на опасност по живот на малата и второ, не грижа за малолетно дете. ЛЕНА

20 ГОДИНИ НАЦИОНАЛНА ЛИНИЈА ЗА ЖРТВИ НА СЕМЕЈНО НАСИЛСТВО

27

Мој ден за дежурство на SOS ли­ нијата (02) 15 700. Одам кон кан­ целаријата размислувајки за некои лични обврски и проблеми кои ми натежнуваат. Со тие мисли го поч­ нувам дежурството. Заѕвонува телефонот, слушам очаен глас на родител. Измачуван, тепан, понижуван од своето дете кое ста­ нало зависник од некој порок. По­ тоа, плач на жена претепана од со­ пругот пред очите на своите деца. Потоа... Сите поставуаат исто прашање: Што и како понатаму? Во тие моменти веќе нема ЈАС ниту мои проблеми, туку размислувам како на овие луѓе да им внесам малку светлина во тие мрачни ми­ го­ви, да помогнам да го најдат па­ тот до решението на проблемот,

да помогнам да ја почуствуваат са­ мо­довербата во себе и да разберат дека никакво насилство не смее да се толерира и трпи, од кого и да било. Некогаш тоа се разговори за по­ д­ дршка, некогаш интервенции до други институции и полициски ста­ ници. И ако од другата страна на линијата чујам „благогарам што ме ислушавте и помогнавте”, тогаш ме исполнува чувство дека дежурството не е за­ лудно изгубено време и ме прави гор­да! Потоа, на патот кон дома повторно се претворам во ЈАС и се посветувам на личниот живот и секојдневните обврски.

ВИОЛЕТА

Ќе ви раскажам вистинска се­ меј­ на приказна што смело ги рас­вет­ лува разликите помеѓу ви­­­на­та и невиноста, верноста и из­неве­рува­ њето, довербата и љу­бо­мо­рата кои го униш­ту­ва­ат семејството. Една вечер сопружниците оста­вај­ ки ги своите деца дома заминуваат на свадбена веселба во рес­торан.

28

Таму таа случајно се сретнува со свој школски другар со кого ср­деч­ но се поздравила и некое време се задржала во разговор бидејки не се виделе многу години. Ова го забележал сопругот и од тој момент станал намуртен, нервозен и наредил веднаш да ја напуштат забавата.

Во возилото се одвива вистинска драма. Ја навредува, удира, пцуе, се заканува, не ѝ дозволува да му објасни. Таа со солзи во очите го моли и се обидува да ја смири сос­ тој­бата, но без успех. Неговиот бес не стивнува, душмански ја удира со тупаници и сурово ја исфрала од возилото на улица.

Очајна од ситуацијата во која се нашла во два часот по полноќ ги насочува своите мисли каде да по­ бара помош и безбедност? Не мо­же­ ла да заспие, се задушувала во сол­ зи мислејки како да се справи и да излезе од мракот на насилството. Се­ когаш има некаков излез и мож­ност за живот без насилство, за­ш­то за силата има и правдина. ВЕРА

По завршување на средното учи­ лиш­ те Б.А. почнала да работи на телефонска секс и тарот линија. Ко­ га и се укажала прилика за истата ра­ бота да работи во странство за значително поголема плата при­фа­ тила без многу размислување. Ме­ ѓ утоа, завршува во ротство во еден стан, без документи, прину­ду­ ва­на цели четири месеци да пружа сексуални услуги на организирана група криминалци. Била бес­по­мош­ на и очајна.

ко­ја друга да не и се случи истото. Кога се јави на SOS линијата (02) 15 700 се возбудив. По долг и искрен раз­говор Б.А донесе одлука да под­ несе пријава во полиција. Бев гор­ да на нејзината самодоверба! Знаев дека ќе успее некако тој дел од животот длабоко да го потисне не­ каде во неа или ако е можно и да го заборави. Организираната криминална група е фатена. УСПЕА!

Наишол некој клиент кој се сожалил и со негова помош успеала да по­ бегне и да се врати во Македонија. Никому не кажала што ѝ се случило, ниту сакала да пријави во полиција дека била жртва на трговија со луѓе. Долго ја мачела совеста дека треба да стори нешто за да спречи на не­

Б.А. денес е мажена, има две деца и живее во среќен брак, има своја фирма која успешно работи и од која живее целото семејство. Ста­ нав­ ме пријателки се слушаме од време на време.

МАРЈОНКА

20 ГОДИНИ НАЦИОНАЛНА ЛИНИЈА ЗА ЖРТВИ НА СЕМЕЈНО НАСИЛСТВО

29

Марија се омажи млада, на 18 го­ дини, за маж во доцните три­ е­ сет ­­ти. Набрзо после венчав­ката почнал да ја тепа и тоа се случува цели девет години. Еве ја нејзината приказна:

Ми говореше ”Глупачо види каква си”! Тогаш се чувствував уште по­ глу­ паво. Мислев, зарем стварно сум толку глупава? На крајот го при­ фатив тоа зашто после толку време го губиш чуството за себе.

Морав да спијам по други куќи за да избегнам ќотек кога ке си дојде дома. Бегав со своите две керки. Многу пати сум ги избегнала не­ го­вите удари, не знам како сум се уште жива. Кога не сакав да легнам со него ме силуваше... Кога ќе дојдеше пијан ме тепаше и правеше со мене што сакаше.

Ме уништи и физички и психички. Беше толку љубоморен што не сме­ ев никого да погледнам кога одев по улица. Немав пријатели. Еднаш се осмелив да побарам помош од полиција. Кога го пуштија и се вра­ ти дома, ја искрши вратата. После тоа не знаев што да направам. Се чуствував заробена, како во затвор од кој не можам да избегам.

Во почетокот му се спротив­ста­ вав, ама што можев јас против ву­ човек кој е многу посилен од мене.

По секое тепање тој се каеше и велеше “Прости ми нема да се повтори”. Ама се повторуваше. ТОМКА

Знам дека светот е разнообразен. Не сакам да бидам пасивен сведок Покрај разумот, се провира и лу­ оддалечен од збиднувањата! ­ доста. Покрај алтруизмот, ег­ зис­­­­тира и нечовечноста, се­бич­ Затоа мојот избор е да бидам во нос­­­та. Покрај добронамерата и служба на конструктивните и на­ ши­рокоградноста, владее и зло­ба, предни сили што ја поддржуваат нетолерантност... На пра­ве­д­­нос­ еволуцијата на човечкиот род и та и рамноправноста ѝ се спро­ планетата. Желбата за таква служба тивставува сурова не­ прав­ да и ме одведе меѓу волонтерките на дис­криминација по раз­ни ос­но­ви. SOS линијата (02) 15 700. На­кусо, живееме во многу по­ла­ри­­ зирана реалност, раз­делена на ба­ ЗОРЕ рем две спротивни и конфликтни си­ли.

30

После некое време ќе ја согледаш суптилната разлика помеѓу држење­ то за раце и оковувањето на душата во ланци. Осознаваш дека љубовта не значи потпиртање на некого, како што ни имањето друштво не значи сигурност.

И научи да го создаваш својот пат од овој момент, зашто утрешнината е сеуште неизвесна во плановите, а вчерашноста некогаш пропаѓа сре­ де пат. Подоцна научуваш дека и сонцето спржува ако бараш прем­ ногу...

И почнуваш да учиш дека бакнежите не се договори, дека подароците не се ветувања. Отрпнуваш. Ги при­ фаќаш поразите со крената глава, а очите ти гледаат напред со уба­ вината на жената, а не со тагата на детето.

Затоа засади ја својата градина, ра­ зубави ја сопствената душа наместо да чекаш некој да ти донесе цвеќе. И верувај дека можеш да издржиш без оглед на сé, дека си вистински јака и дека имаш единствена вред­ ност. Никогаш не заборавај го тоа и повторувај си го секој ден! НЕНА

20 ГОДИНИ НАЦИОНАЛНА ЛИНИЈА ЗА ЖРТВИ НА СЕМЕЈНО НАСИЛСТВО

31

ПРОЕКТИ И КАМПАЊИ „Успешни жени, успешни приказни”, проект, поддржан од Алфа Банка; „Право на избор при планирање на родителството и семејството”, проект, поддржан од ХЕРА; „Стекнуваме навики за грижа за сопственото здравје – сексуално и репродуктивно здравје”, проект, поддржан од општина Карпош; „Подобрување на условите за сместување на интервентниот центар Транзитна женска куќа”, проект, поддржан од Амбасадата на Германија и Ротари клубот Скопје Центар; „Здружени против насилството врз жените и семејното насилство – 101 роза со љубов”, кампања, поддржана од Рамстор, Публицис и Националната мрежа против насилство врз жените и семејното насилство; „Стратешки иницијативи за живот без насилство”, проект, поддржан од УНФПА; „Јакнење на националните капацитети во партнерство со локалната самоуправа”, проект поддржан од УНФПА; „Да го направиме насилството видливо”, проект, поддржан од УНФПА, Публицис и општина Карпош; „Не знаеше? Со луѓе тргуваат!“ Поддржан од ИОМ и Владата на Финска; „Спротивстави се! Не прифаќај го насилството!” Поддржан од ИОМ и Владата на Финска; „Сподели, поддржи, разреши”, проект, групи за самопомош на мајки чии деца се зависници од дрога; „Молчењето не е злато! Пријави го семејното насилство”, проект, поддржан од МТСП и ЕСЕ; „Не 16 туку 365 дена против насилството!”, кампања по повод 16 дена активизам против насилството; „Светска иницијатива за справување со семејното насилство”, кампања.

32

20 ГОДИНИ НАЦИОНАЛНА ЛИНИЈА ЗА ЖРТВИ НА СЕМЕЈНО НАСИЛСТВО

33

АКТИВНОСТИ СО СОРАБОТНИЦИ 1. Поддршка на активности на сродни НВО • „Иницијатива за имплементирање на Истанбулската конвенција про­ тив насилството врз жените”, Национална мрежа против насилство врз жените и семејното насилство; • „Бесплатна правна помош за жртвите на семејно насилство”, ЕСЕ; • „Заштита на децата од семејно насилство”, Прва детска амбасада Меѓа­ши; • „Жените против сиромаштијата”, МППС; • „Унапредување на соработката помеѓу SOS линиите како сервис на гра­ ѓа­ните”, Отворена Порта – ЛаСтрада; • „Обука на волонтерки за работа на SOS линија за семејно насилство во Струмица”, ХЕРА.

2. Поддршка на светската кампања „16 дена против насилството врз жените” организирана од ООН

• „One billion rising”

• „V-Day”

• „Orange day” 3. Поддршка на активности на централната власт • „Јас имам храброст и сила да кажам НЕ на насилството. Можеш и ти!”, про­ект на МТСП и УНФПА; • „Вистинскиот маж никогаш не удира жена”, проект, поддржан од МТ­СП во рамките на светската кампања „16 дена активизам против насилството врз жените”; • „Еден удар е удар врз сите”, кампања, поддржана од МТСП и УНФПА во рамките на светската кампања „16 дена активизам против насилството врз жените”; • „Заедно да излеземе од мракот на насилството”, кампања, поддржана од Кралството Холандија, ООН и МТСП.

4. Поддршка на активности на локалната власт • „Превенција и заштита од семејно насилство” трибина, во општина Кисела Вода; • „Едукација и вмрежување на младите во борбата против насилството во семејството и општеството” трибини во основните училишта во општина Ѓорче Петров; • „Рано откривање на семејното насилство”, трибини со ученици од гра­

34

динките, основните и средните училишта во општина Карпош; • „Препознавање и превенција од трговија со луѓе” трибини во општините Сарај, Чучер Сандево и Волково; • „Да ја вратиме традицијата на скопското КОРЗО” кампања за промови­ рање на културните вредности во соработка со град Скопје.

20 ГОДИНИ НАЦИОНАЛНА ЛИНИЈА ЗА ЖРТВИ НА СЕМЕЈНО НАСИЛСТВО

35

СОРАБОТНИЦИ Централна власт • • • •

Влада на РМ МТСП ЦСР МВР

Локална самоуправа • • • • • • •

Град Скопје Општина К. Вода Општина Ѓ. Петров Општина Карпош Општина Ч. Сандево Општина Аеродром Општина Сарај

Останати соработници • • • • •

НМПНЖСН (21 НВО) KARAT KVINNA-TILL-KVINNA МППС Ла Страда

ПОДДРЖУВАЧИ Поддржувачи

Медиуми

• • • • • • • • • • • • • • •

• • • • • • • • • • •

36

Т-Мобиле Алфа Банка АД Скопје Шпаркасе Банка АД Скопје Германска Амбасада во Скопје Rotary Club Skopje Centar Publicis Зонта Клуб Скопје Холандска Амбасада во Скопје UN Women UNFPA International Office for Migration (IOM) Konrad Adenauer Stifftung (KAS) Winner Insurance Group ЕСЕ/ESE Тинекс

Македонска радио телевизија ТВ Сител ТВ МТМ ТВ Алфа ТВ Телма ТВ Канал 5 Наша ТВ Вечер Дневник Нова Македонија Утрински Весник

Од албумот на ЅОЅ линијата (02) 15 700

20 ГОДИНИ НАЦИОНАЛНА ЛИНИЈА ЗА ЖРТВИ НА СЕМЕЈНО НАСИЛСТВО

37

38

20 ГОДИНИ НАЦИОНАЛНА ЛИНИЈА ЗА ЖРТВИ НА СЕМЕЈНО НАСИЛСТВО

39

40