24.11.2019, niedziela, godz. 19:00 / Sunday, 7 pm

24.11.2019 niedziela, godz. 19:00 / Sunday, 7 pm Wrocław, NFM, Sala Główna / Main Hall

część I / part I Vijay Iyer & Wadada Leo Smith: A Cosmic Rhythm with Each Stroke * * * część II / part II Anouar Brahem Quartet: The Astounding Eyes of Rita

78 fot. / photo: Michael Jackson 24.11

część I / part I Vijay Iyer & Wadada Leo Smith: A Cosmic Rhythm with Each Stroke

Legendarny trębacz Wadada Leo Smith i Vijay Iyer, jeden z czołowych obecnie pianistów, to najgłośniejszy jazzowy duet ostatnich lat. Ci przedstawiciele dwóch amerykańskich pokoleń muzyki kreatywnej poprzez wspólny dialog przypominają, że improwizacja wciąż jest najdoskonalszym środkiem jazzowej ekspresji.

Improwizacja to pierwotny sposób muzycznego wyrazu, istniejący już od paleolitu. To zjawisko nieujarzmione, które w chwili nadmiernego uporządkowania zmienia się już w coś innego. Jeśli ta krucha, ale fascynująca sztuka jest uprawiana przez artystów wybitnych, to przestaje być tylko ładunkiem dźwiękowym, wykracza poza sferę muzycznej estetyki i staje się manifestem lub abstrakcyjnie opowiedzianą historią. Taka improwizacja nie może istnieć w próżni, bez punktów odniesienia i kontekstów. Jazzowi artyści otworzyli się na wspólną i swobodną improwizację ponad sześćdziesiąt lat temu, w czasie przedostatniej wielkiej rewolucji, która zaszła w tym gatunku muzycznym. Kiedy rodził się free jazz, improwizacja afroamerykańskich muzyków była emanacją szeroko pojętych przemian społecznych zachodzących wtedy w Stanach Zjednoczonych. W XXI wieku ojczyzna jazzu wygląda inaczej, co wcale nie znaczy, że brakuje impulsów prowokujących artystów do poruszania ważkich tematów. Jednym z niewielu łączników między tym, co w muzyce improwizowanej było kluczowe ponad pół wieku temu, a tym, co dziś w niej najistotniejsze, jest Wadada Leo Smith.

fot. / photo: Lena Adasheva fot. / photo: John Rogers

Przyznaje to także Vijay Iyer, który twierdzi, że gdy w pomieszczeniu słychać trąbkę Smitha, dzieje się coś transcendentalnego, pojawia się antyczna energia uzasadniająca, kim lub czym jesteśmy i zawsze byliśmy. A mówi to pianista, który jest obecnie jednym z najważniejszych muzyków na jazzowym rynku i którego płyty sprzedają się przecież w większych nakładach niż nagrania legendarnego Smitha. Trębacz nie pozostaje dłużny młodszemu o trzydzieści lat koledze: komplementuje go nie tylko za to, że jest genialnym i nieskończenie kreatywnym artystą, lecz także za to, że jest po prostu wspaniałym człowiekiem. Muzyczne spotkania wielkiego kreatora z gwiazdą współczesnej sceny nie mają wiele wspólnego z rywalizacją. Nie jest to dźwiękowy pojedynek, choć artyści przyznają, że duetowa improwizacja zmusza ich do tak dużego wysiłku psychicznego i fizycznego, że często kończą koncerty zlani potem. Przyjaźń i współpraca tych wyjątkowych artystów zaczęła się blisko piętnaście lat temu, kiedy Smith zaprosił Iyera do swojego Golden Quartet. Fonograficznymi owocami tej kooperacji są chociażby albumy koncertowe zarejestrowane w kwartecie (Tabligh) i kwintecie (Spiritual Dimensions). Pierwszy raz w duecie ci dwaj Amerykanie wystąpili na początku 2015 roku w nowojorskim The Stone. Po koncercie postanowili, że wrócą do duetowej formuły przy pierwszej możliwej okazji, na którą pozwolą ich gęsto zapełnione kalendarze.

fot. / photo: Jimmy Katz

Na szczęście okazja do rozwinięcia projektu nadarzyła się szybko. Iyer pełnił w tym czasie rezydencję artystyczną w Metropolitan Museum of Art, które zaproponowało mu skomponowanie muzyki do wystawy dzieł indyjskiej artystki Nasreen Mohamedi. Pianista zdecydował, że to doskonały pretekst do zaangażowania Smitha i stworzenia czegoś wspólnie. Artyści gruntownie przygotowali się do powierzonego im zadania: nie tylko poznawali dzieła Mohamedi, lecz także studiowali jej notatki z pamiętników. Sztuka indyjska kojarzy się z wielością barw i figur, jednak dzieła Mohamedi są wypełnione setkami czarnych linii budujących geometryczne kompozycje. Jej prace, zdjęcia i rysunki stały się fundamentem do stworzenia siedmioczęściowej improwizowanej suity na trąbkę i fortepian. Powstanie duetu złożonego z dwóch czołowych artystów muzyki improwizowanej nie mogło przejść bez echa w jazzowej branży. Nie przegapił tego również właściciel wytwórni ECM Manfred Eicher. Słynny niemiecki producent zaprosił duet do nowojorskiego Avatar Studios. Przed Smithem postawił dwa stare mikrofony RCA, Iyerowi zaś oddał do dyspozycji pięknego Steinwaya i elektrycznego Fendera Rhodesa. Muzycy zarejestrowali materiał na płytę A Cosmic Rhythm with Each Stroke, która ukazała się w marcu 2016 roku. Tytuły siedmiu części suity, a także tytuł całego krążka pochodzą z dzienników Mohamedi. Improwizowaną suitę dodatkowo poprzedza utwór Passage napisany przez Iyera, a album zamyka kompozycja Marian Anderson pióra Smitha. Łącznie to ponad godzinna dawka improwizacji najwyższej próby. Płyta została okrzyknięta jednym z najważniejszych wydarzeń 2016 roku w muzyce jazzowej. Dzięki pracom Mohamedi zostały określone ramy dla spójnego projektu duetu, a dzięki Eicherowi możliwe było zamknięcie go na płycie – nie oznacza to jednak, że proces twórczy już się zatrzymał. Choć kiedy słuchamy A Cosmic Rhythm with Each Stroke, wydaje się nam, że to dzieło skończone, to musimy wiedzieć, że improwizacja nigdy nie stoi w miejscu, zatem muzyka amerykańskiego duetu nieustannie ewoluuje. Od koncertu w The Stone do występu w Narodowym Forum Muzyki tandem Smith – Iyer mocno się zmienił. Zmianie nie uległo jednak to, że właśnie w kooperacji tych dwóch gigantów bije puls współczesnej muzyki kreatywnej.

fot. / photo: John Rogers

The legendary trumpeter Wadada Leo Smith and Vijay Iyer, one of the leading pianists on the current scene, came together to form one of the most famous duos of the past few years. Through their dialogue, these representatives of two generations of American creative musicians remind us that improvisation is still the perfect means of jazz expression.

82 Improvisation is a primitive form of musical expression – one that has existed since the Palaeolithic period. It’s an unharnessed phenomenon that, when overly organised, changes into something else. If this brittle but fascinating art is performed by outstanding artists, it stops being just a collection of sounds and instead transgresses the boundaries of musical aesthetics to become a manifesto or an abstractly told story. Such improvisation cannot exist in a vacuum, without reference points or contexts. Jazz musicians opened themselves to this joint and free improvisation over sixty years ago, at the time of this genre’s last but one great revolution. When free jazz was being born, the improvisation of African-American musicians was an expression of the broad social changes taking place in the United States. In the 21st century the homeland of jazz is a different place, but that doesn’t mean that it lacks impulses that can provoke artists to tackle important issues. One of the few links between what was key in improvised music over half a century ago and what is most crucial now is Wadada Leo Smith. 24.11

Vijay Iyer supports this idea, claiming that when Smith’s trumpet sounds in a room something transcendental happens and some antique energy appears, justifying who or what we are and have always been. And this comes from the mouth of a pianist who is currently one of the most prominent musicians on the jazz market and whose albums are selling in numbers greater than the recordings of the legendary Smith. The trumpeter hits back by complimenting his colleague (his junior by thirty years) for not only being a genius and an endlessly creative artist, but also just a wonderful human being. Musical encounters between the grand creator and a star of the contemporary scene have no sense of competition, however. This is not an audio tournament, although the artists admit that improvising in a duo demands such huge mental and physical effort that they often finish their concerts covered in sweat. The friendship and collaboration of these two exceptional artists began almost fifteen years ago, when Smith invited Iyer to join his Golden Quartet. The phonographic results of this collaboration are,

among others, concert albums recorded in a quartet (Tabligh) and quintet (Spiritual Dimensions). These two American musicians performed as a duo for the first time in early 2015 at The Stone in New York; after that concert they decided to come back to the duo at the earliest possible opportunity given by their busy schedules. Fortunately, the chance to work on this project came quickly. Iyer was on the artistic residency scheme at the Metropolitan Museum of Art when the institution offered him the chance to compose music for the exhibition of the Indian artist Nasreen Mohamedi. The pianist thought it was an ideal excuse to involve Smith and create something together. The artists prepared themselves

thoroughly for this task: not only did they study Mohamedi’s works, they also read the notes from her diaries. Indian art generally brings to mind a multitude of colours and shapes, but the works by Mohamedi are full of hundreds of black lines making up geometrical compositions. Her artworks, photos and drawings became the foundation for a seven-movement improvised suite for trumpet and piano. The emergence of a duo of two top improvising artists could not go unnoticed by the industry. Sure enough, the owner of ECM, Manfred Eicher, didn’t miss the news – the famous German producer invited the duo to the Avatar Studios in New York. Smith had two old RCA microphones in front of him, and Iyer was given a beautiful Steinway and Fender Rhodes to work with. In this way, the musicians recorded the material for the album A Cosmic Rhythm with Each Stroke, which was released in March 2016. The titles of seven movements of the suite come from the journals of Mohamedi, as does the title of the album. The improvised suite is preceded by Passage, a composition written by Iyer, and followed by Marian Anderson, composed by Smith. In total the album gives over an hour of improvisation at the highest level, so it’s no wonder that its release was called one of the most important jazz events of 2016. Because of the works by Mohamedi, this coherent duo project had a framework that Eicher encapsulated on a record – this doesn’t mean, however, that the artistic process stopped there. When listening to A Cosmic Rhythm with Each Stroke we might think it’s a finished work, but we should be aware that improvisation never stands still, and so the music of this American duo is constantly evolving. From the concert at The Stone to the performance at the National Forum of Music, the Smith-Iyer tandem has undergone many changes. What hasn’t changed, however, is the fact that it is the collaboration of these two giants that carries the pulse of contemporary creative music.