Ekonomia 149 ° Środowisko

Wysokiej jakości Baukultur (Archikultura) chroni środowisko. Wysokiej jakości Baukultur przyczynia się do ochrony zasobów naturalnych i bioróżnorodności, łagodzi skutki zmian klimatycznych, a tym samym wspiera zrównoważony rozwój. Deklaracja z Davos, art. 12.

W kontekście opisywanego przypadku środowisko powinniśmy rozumieć jako ogół elementów danego otoczenia (miasteczka), a także jako grupę ludzi mieszkających w tym otoczeniu czy z niego korzystających, na przykład w celach turystycznych. Przestrzeń miasta lub miasteczka będącego tematem niniejszych rozważań, kształtują zarówno tryb życia jego mieszkańców, jak i jego historia oraz położenie geograficzne, ulokowanie w środowisku naturalnym. To krajobraz lokalny wynikający także z miejscowych tradycji i kultury ludzi, którzy tworzyli go na przestrzeni wieków. Wszystkie te elementy składają się na jakość przestrzeni miejskiej i na sposób zagospodarowania jej przy wykorzystaniu zieleni. Tradycja udostępniania terenów ogrodowych szerszej publiczności sięga czasów średniowiecznych, jednakże powszechna koncepcja tworzenia ogrodów przeznaczonych dla wszystkich zaczęła się kształtować w XVIII wieku. Za czynnik, który najbardziej znacząco wpłynął na rozwój zieleni publicznej, należy uznać rozwój miast w XIX wieku. Na skutek tego oraz idącego za tym wzrostu liczby mieszkańców planowanie i modernizacja miast zaczęły uwzględniać wytyczanie terenów zagospodarowanych zielenią – bulwarów, promenad, parków miejskich. Zieleń towarzyszyła każdemu obiektowi użyteczności publicznej – szkołom, szpitalom, budynkom kolejowym itp. W powstających nowych koncepcjach urbanistycznych połączona sieć terenów zielonych pełniła funkcję płuc miasta. Była również odpowiedzią na poprawianie warunków bytowych mieszkańców, czego przykładem mogą być wysypiska śmieci i gruzowiska po dawnych murach obronnych miasta, przekształcane na parki czy planty. Poprawianie warunków bytowych mieszkańców to także znane do dzisiaj ogródki działkowe, które na dużą skalę pojawiły się na początku XX wieku, również jako odpowiedź na światowy kryzys gospodarczy.

Wiadomo również, że zieleń przy budynkach mieszkalnych aranżowana w postaci przedogródków miejskich była sposobem na podkreślenie swojej pozycji społecznej i kulturalnej. Funkcję urządzonych, zielonych terenów publicznych pełniły i pełnią również cmentarze. Według aktualnych norm Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), minimalna powierzchnia zieleni na jednego mieszkańca aglomeracji miejskiej to 50 m². Pomimo że w małych miasteczkach jest to łatwiejsze do osiągnięcia, to w dzisiejszych czasach okazuje się prawie niemożliwe. Niewątpliwie wiąże się to ze zwiększającym się zagęszczeniem ludzi, jak również z presją na zabudowę, nie tylko mieszkaniową. Jednak najczęstszą przyczyną okazuje się brak odpowiedniego planowania, uwzględniającego takie potrzeby. Zieleń w mieście pełni bardzo ważne funkcje. Z perspektywy ogólnej możemy je podzielić na zdrowotne (biologiczne) – ochrona od kurzu, dymu itd., produkcja tlenu czy siedlisko różnych gatunków zwierząt; na społeczne – zapewnienie wypoczynku czynnego i biernego, tonizowanie zachowań agresywnych, element wyznaczający jakość przestrzeni itp.; na estetyczne – nadawanie indywidualnego charakteru miasta, sezonowość i związana z nią zmienność itp.; na ochronne i ekologiczne – osłony wzdłuż szlaków komunikacyjnych zabezpieczające przed hałasem czy zanieczyszczeniami, zmniejszanie erozji gleb, ochrona przeciwpożarowa. Deklaracja z Davos wskazuje i przypomina, że środowisko życia człowieka jest zbudowane w środowisku naturalnym, osadzone w nim i z nim związane, w wyniku czego tworzy z nim wspólnie jedną całość. Za sprawą wysokiej jakości Baukultur środowisko jest chronione. Wspiera ona zrównoważony transport i odpowiedzialne użytkowanie gruntów, powiększa miejskie przestrzenie zielone, a także promuje zdrowie i bioróżnorodność. Na wybranych przykładach przedstawiono koncepcje wykorzystania i powiększania przestrzeni związanych ze środowiskiem naturalnym w miastach.

Historyczne tereny miejskie jako przestrzenie zieleni Tereny po dawnych miejskich murach obronnych, fortyfikacjach czy fosach były pod koniec XIX wieku i na początku XX wieku powszechnie zagospodarowywane na zieleńce publiczne. Zależnie od miejsca wykorzystywano je, po likwidacji murów, całościowo lub częściowo jako miejskie wysypiska odpadów, traktowano jako tereny „niczyje”, czasem zabudowywano. Zdarzało się, że niektóre ich fragmenty wykorzystywano w formie ogrodów użytkowych przez prywatne osoby.

Wraz z rozwojem miast oraz świadomości planistycznej włączano je z powodzeniem w system zieleni miejskiej, pełniącej istotną funkcję napowietrzająco-izolującą strefy starego miasta. Na świecie można spotkać wiele przykładów takiego zagospodarowania terenu. Z różnym powodzeniem domykają one pierścień wokół najstarszej części miejscowości, czasem stanowią fragment dawnej obręczy opasającej stare miasto. Dla jakości środowiska miejskiego w tych przestrzeniach jest idealnie, kiedy domykają one całą przestrzeń. Oto dwa różne przykłady plant wokół historycznych stref miejskich: Kempen (Nadrenia Północna-Westfalia) oraz Güstrow (Meklemburgia-Pomorze Przednie). Średniowieczne mury miejskie w Kempen przekształcono na początku XX wieku w park. Ten zamknięty okrąg o długości niespełna 3 km okala starówkę i wprowadza na jej teren czterema wejściami z czterech kierunków świata. Na etapie przystąpienia do utworzenia parku miasto musiało podjąć decyzje związane z zabudową, która wcześniej pojawiła się w obrębie tej przestrzeni. Chodziło o pojedyncze wille, obiekt użyteczności publicznej itp. Zdecydowano się na drastyczne posunięcie likwidujące całą zabudowę i pozostawiające jeden budynek będący projektem według szkoły Bauhausu. Park stanowi wąską na mniej więcej 40 m zieloną przestrzeń wzdłuż dawnych murów miejskich, wewnątrz której, oprócz spójnie zakomponowanej przestrzeni dla pieszych, znajdują się place zabaw, parkingi (przy wjazdach na teren starego miasta) oraz niewielkie obiekty sportowe. Zewnętrzną część parku otacza chodnik ze ścieżką rowerową oraz pierścieniową, jednokierunkową ulicą. Sposób zakomponowania parku pozwolił na utrzymanie dawnych osi widokowych związanych z bramami wjazdowymi do miasta. Materiały, z których wykonano nawierzchnie, są wodo- i aeroprzepuszczalne, co pozwala na zachowanie korzystnych warunków dla bioróżnorodności. Podobnie jak w większości terenów zieleni publicznej w mieście, park w godzinach nocnych nie jest oświetlony (nie dotyczy to najważniejszych punktów wjazdowych). Działanie to ma na celu zmniejszenie zanieczyszczenia kosmosu światłem oraz poprawę warunków bytowych żyjących tam zwierząt. W Güstrow wzdłuż zielonego pasa, za dawnymi fortyfikacjami miejskimi, wciąż można odnaleźć ślady dawnych bastionów warownych. Tworzą je wały ziemne nad niewielką fosą otaczającą miasto od południa, zachodu i północy. W obrębie tej przestrzeni zorganizowano zielone tereny publiczne o różnej wielkości – od wąskich ciągów wzdłuż fosy po większe tereny parkowe, niekiedy naturalnie łączące się ze

stawami i terenami podmokłymi. W linię tych terenów wciągnięte zostały dawne ogrody zamkowe. Renesansowe ogrody, odtworzone według historycznych planów, stanowią północno-wschodnią część kompletnego zielonego pierścienia, okalającego cały teren miasta. Historyczne mapy z początku XX wieku wskazują, że teren plant urządzony w formie komponowanej zieleni zajmował tylko część zachodnią ich obszaru. Pozostała przestrzeń stanowiła formę naturalnej zieleni. W tym okresie zagospodarowano również część północną na park zwany ogrodem różanym (niem. Rosengarten). Taki układ w połączeniu z odtworzonymi zabytkowymi ogrodami pałacowymi utrzymuje się mniej więcej do dziś. Układ drogowy w obrębie plant zmienił się nieznacznie. Zachowały się dawne wjazdy do miasta, pojawiło się kilka nowych. Jednym z najważniejszych jest prowadzący od zachodu, od strony Schwerin, będący jednocześnie okazałą osią widokową na kościół farny Najświętszej Marii Panny.

Włączanie terenów o innej funkcji w tkankę miasta W obrębie miast pojawiają się nierzadko tereny będące pozostałością nieczynnych już obiektów, na przykład przemysłowych czy kolejowych. Włączane w ich strukturę są dawne tereny rolne, niegdyś otaczające miasto. Zmiana sposobu życia współczesnego człowieka doprowadziła do licznych modyfikacji przestrzennych, związanych między innymi z rozbudową miasta. Wielu przestrzeniom nadaje się nową funkcję, najczęściej dotyczącą zabudowy. To zarazem okazja do powiększenia systemu zieleni miejskiej, a przy dobrym planowaniu – do uzupełnienia zielonych korytarzy niezbędnych do prawidłowego napowietrzania miasta czy utrzymania wielogatunkowego życia biologicznego. Jednym z przykładów takiego postępowania może być wykorzystanie dawnej linii kolejowej w formie parku liniowego – długiego i wąskiego ciągu spacerowego łączącego niektóre części miasta. W miejscowości Kempen jedną z dawnych linii kolejowych potraktowano we wspomniany sposób. Od dworca znajdującego się w części wschodniej miejscowości szlak kolejowy okalał miasto od strony południowej i kierował się na zachód. Obecnie przebieg tej linii jest utrzymany i kończy się otwarciem widokowym na tereny rolne otaczające Kempen od zachodu, a jednocześnie umożliwia kontynuację spaceru już poza miastem. Ta skromnie urządzona przestrzeń pozwala na bezpieczną komunikację w jej obrębie – występują na niej pojedyncze skrzyżowania

z drogami jezdnymi, zaopatrzone w spowalniacze ruchu, a wzdłuż całego parku przebiega jedynie ciąg spacerowo-rowerowy. Poza tym są to tereny bardzo bogate w zieleń, stykające się w wielu miejscach z przydomowymi ogródkami czy terenami ogródków działkowych. Wzdłuż tej przestrzeni zlokalizowano przedszkole miejskie i kościół. Teren umożliwia bezpieczną komunikację, a jednocześnie utrzymuje informację historyczną związaną z funkcjonowaniem tego miejsca w czasach wcześniejszych. Kolejnym przykładem z tej miejscowości jest park East Cambridgeshire, połączony kompozycyjnie i funkcjonalnie z parkiem Entenweiher. Znajdują się one w południowo-zachodniej części miejscowości. Teren tych dwóch parków ma kształt wydłużony w kierunku wschód-zachód i przebiega zgodnie z układem dróg i zabudowy w tej przestrzeni. Pokrywa się z historycznym terenem podmokłym (łąki), jeszcze na początku XX wieku znajdującym się poza obrębem miasta. To przykład włączenia tego typu przestrzeni w nową tkankę miasta. Obszar tych dwóch parków, oprócz funkcji estetycznej oraz zapewnienia warunków do wypoczynku czynnego czy biernego, pełni ważną funkcję związaną z retencją wodną czy regulacją stosunków wodnych w tym obszarze. Przedwojenna łąka była naturalnym zbiornikiem retencyjnym dla cieku występującego wzdłuż niej. Mimo że obecnie jest on częściowo schowany pod ziemią, wciąż tu występuje, a park podtrzymuje kontynuację swojej pierwotnej funkcji. Sposób zakomponowania terenu uwzględnia nie tylko przestrzenie poddawane dokładnej pielęgnacji, uporządkowane, ale także przestrzenie pozwalające na swobodniejszy rozrost naturalnych form zieleni. Wśród skupisk

1. Fragment plant miejskich w Kempen z widocznym parkingiem, zorganizowanym w ich obrębie. W tej miejscowości zdecydowano się na wyprowadzenie większości ruchu samochodowego poza teren starówki. W obrębie dawnych murów miejskich (obecnie – parku) zorganizowano cztery niewielkie parkingi przy historycznych wjazdach do miasta. Ich wielkość i lokalizacja nie wpływają na zakłócenie ciągów komunikacyjnych w parku. 2. Güstrow, fragment parku miejskiego w obrębie dawnych murów obronnych i fosy. Na zdjęciu widoczne wejście do Rosengarten. Wraz z dawnymi bastionami, renesansowymi ogrodami pałacowymi oraz fragmentami naturalnych terenów zielonych i stawów, zieleń otacza starówkę w Güstrow zamkniętym pierścieniem. 3. Kempen, miejsce przecięcia się trasy parku liniowego z jedną z ulic. Dzięki zastosowanym rozwiązaniom spowalniającym ruch zarówno w parku, jak i na jezdni miejsca takich skrzyżowań są bezpieczne. 4. Teren jednego z parków miejskich (East Cambridgeshire) w Kempen, gdzie w strefach silniej zadrzewionych, poza ścieżkami spacerowymi, teren nie jest koszony. Pozostawia się go w formie wielogatunkowej naturalnej murawy bądź – jak w tym przypadku – runa parkowego. Takie działania zwiększają bioróżnorodność i korzystnie na nią wpływają. 5. Kempen, fragment parku liniowego w lokalizacji dawnej trasy kolejowej. To przestrzeń uspokojonego ruchu pieszo-rowerowego bogata w różnorodną zieleń i łącząca dworzec z zachodnią częścią miasta.

drzew runo parkowe nie jest wykaszane, co pozwala na rozwój gatunków zwierząt w nim żyjących. Podobnie jak w wielu miejscach w Niemczech, jest on po zachodzie słońca bardzo słabo oświetlony.

Cmentarze Cmentarze pełnią ważną funkcję kulturowo-społeczną. Jednakże nie można zapominać o ich dwóch równie ważnych rolach – o przyrodniczej oraz o estetycznej. Pod względem przyrodniczym to teren zieleni publicznej i urządzonej, nierzadko wielogatunkowej. Z perspektywy estetycznej był to na przestrzeni wieków obszar kreacji kompozycyjnej zgodnej z najnowszymi trendami w sztuce projektowej – zarówno w kontekście układu cmentarza, jak i formy poszczególnych nagrobków. W odniesieniu do cmentarzy miejskich to dwa niezwykle cenne aspekty podnoszące jakość życia w mieście. Chociaż czasem trudno na nekropolie spoglądać w ten sposób, to powinniśmy zdawać sobie sprawę, że w polskim prawie (Ustawa o ochronie przyrody) cmentarz wymieniono jako publiczny teren zieleni urządzonej i jako taki powinien być przez nas postrzegany – swoisty ogród pamięci. Zakomponowanie terenu cmentarza zielenią wysoką, średnią i niską oraz zaopatrzenie go w ciągi komunikacyjne o przepuszczalnych nawierzchniach przekłada się na możliwość utrzymania go jako enklawy życia biologicznego. Dodatkowo postrzeganie go w kategoriach kompozycyjnych może doprowadzić do podniesienia jakości naszego czasu poprzez obcowanie z estetyczną przestrzenią. W terenach miejskich cmentarze znajdują się w obszarach wyznaczonych w tym celu już w odległej przeszłości. To miejsce nawarstwień kompozycyjnych, historycznych, czasem i kulturowych.

6. Fragment wschodniej części modernistycznego cmentarza Neuer Friedhof w Parchimiu. Wydzielone przestrzenie na groby (obecne i przyszłe) mają formę zakomponowanego ozdobnie układu z wyznaczonym miejscem do odpoczynku, kontemplacji. 7. Fragment najstarszej, zachodniej części cmentarza

Neuer Friedhof w Parchimiu. Zadbany i zakomponowany teren wyraźnie łączy funkcję parku i miejsca pamięci, cmentarza. 8. Kempen, jeden z parków urządzonych w miejscu dawnych pozamiejskich terenów podmokłych. Dziś, włączony w strukturę miasta, pełni funkcje ozdobną, rekreacyjną i wypoczynkową oraz odgrywa równie ważną rolę związaną z retencją wodną. 9. Cmentarz Alter Friedhof w Parchimiu to przykład przestrzeni łączącej funkcje historycznego miejsca pamięci, zabytku oraz terenu parkowego, służącego do ekspozycji sztuki współczesnej. Na zdjęciu widoczne historyczne mauzoleum oraz współczesna rzeźba. 10. Teren ogrodów działkowych w Kempen.

Przestrzenie zajmowane przez rodzinne ogrody działkowe odgrywają bardzo ważną rolę przyrodniczą w mieście – napowietrzają je, wpływają na temperaturę powietrza i na wilgotność, zwiększają bioróżnorodność itd. Mają również duże znaczenie społeczne – to miejsca integracji, wypoczynku, drobnych upraw i hodowli kur.

Cmentarz historyczny jako park miejski oraz modernistyczny cmentarz kontynuujący funkcję w Parchimiu Alter Friedhof, zlokalizowany na południowy-wschód od plant, to historyczny, XIX-wieczny cmentarz o bardzo ciekawej kompozycji opartej na planie koła i wpisanej w prostokąt. Centralny punkt stanowi zabytkowy grobowiec rodzinny, pozostałe pojedyncze nagrobki o ciekawych formach zlokalizowano pomiędzy promieniście rozchodzącymi się ścieżkami. Na cmentarzu znajdują się charakterystyczne dla zieleni parkowej formy krzewów oraz okazałych drzew ozdobnych. Aktualnie ten obszar pełni funkcję terenu dla ekspozycji współczesnej sztuki i wykorzystuje trawiaste nawierzchnie wnętrz parkowych. Czytelność pierwotnego przeznaczenia miejsca, zachowanie wielogatunkowości roślin i mnogości jej form oraz wykorzystanie terenu jako przestrzeni ekspozycyjnej – wszystko to przekłada się na możliwość wielorakich refleksji. Jednocześnie pozostaje przestrzenią bardzo cenną biologicznie. Kolejny cmentarz w tej miejscowości – Neuer Friedhof – to zlokalizowany w północno-wschodniej części teren zieleni, połączony z linią brzegową jeziora Wockersee. Zaprojektował go architekt Werner Cords-Parchim. Został założony w latach 20. XX wieku, a rozbudowany w latach późniejszych. Część historyczna została uznana za wzorcową i wpisana na listę zabytków powiatu Ludwigslust-Parchim. Na jego obszarze znajdują się cmentarze wojenne, groby honorowych obywateli Parchimia czy pomnik żydowski. Obszar o powierzchni powyżej 13 ha jest zmyślnie zaprojektowanym terenem pełniącym swoją funkcję społeczno-kulturową oraz przyrodniczą. Ma również bardzo istotne funkcje biologiczne.

Bibliografia

Akincza M., Knercer-Grygo U., Miasto jako fenomen społeczny i kulturowy. Tereny zieleni w przestrzeni miejskiej – fanaberia czy uzasadniona potrzeba?,

Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja

Kopernika, Toruń 2012. Szczepańska M., Miasto-ogród jako przestrzeń zamieszkania, pracy i rekreacji – dawniej i dziś, „Studia Periegetica. Zeszyty Naukowe Wielkopolskiej Wyższej

Szkoły Turystyki i Zarządzania w Poznaniu” 2011, nr 6. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska, Dz.U. 2001, Nr 62, poz. 627 (t.j.). Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, Dz.U. 2004, Nr 92, poz. 880 (t.j.). https://www.auf-nach-mv.de [dostęp: 14.08.2022]. https://www.guestrow.de [dostęp: 14.08.2022]. https://www.guestrow-tourismus.de [dostęp: 14.08.2022]. https://www.kempen.de [dostęp: 14.08.2022]. https://www.mv-schloesser.de [dostęp: 14.08.2022]. https://www.parchim.de [dostęp: 14.08.2022].

Projektowanie przestrzeni zabudowanej, związek pomiędzy obiektami a ich otoczeniem zbudowanym przez człowieka, jak i naturalnym, spójność przestrzenna, skala, materiałowość: to czynniki mające bezpośredni wpływ na jakość naszego życia. Dziedzictwo kulturowe jest kluczowym elementem wysokiej jakości Baukultur. Deklaracja z Davos, art. 8 i 9.

Kultura przestrzeni wysokiej jakości przekłada się bezpośrednio na spójność i czytelność przestrzenną miejsc. Na otaczający nas kontekst, a tym samym – na jakość miejsc, wpływa wiele czynników, takich jak charakter i skala zabudowy, spójność rozwiązań architektonicznych, zastosowanie lokalnych materiałów budowlanych oraz tradycyjnie używane kolory. W miejscach o wysokiej jakości kultury przestrzeni działalność człowieka opiera się na kontynuacji lokalnych tradycji budowlanych i na zrównoważonym podejściu do środowiska przyrodniczego. Współczesna architektura powinna harmonijnie wpisywać się w istniejące uwarunkowania urbanistyczne, w skalę zabudowy, w typologie oraz w użycie materiałów. Aby wspierać tworzenie miejsc o wysokiej kulturze przestrzeni, potrzebne okazuje się uwzględnienie w planowaniu miast kultury architektonicznej i urbanistycznej miejsca. Zrozumienie historycznego uwarunkowania rozwoju miast, ich układów przestrzennych oraz ich typowej zabudowy powinny być podstawą dla kształtowania polityki nakierowanej na wysoką jakość kultury przestrzeni. Niezależnie od skali przedsięwzięcia (budynek, kwartał, dzielnica, miasto, otwarty krajobraz), każdy projekt powinien być poprzedzony badaniem procesów kształtujących istniejącą przestrzeń. Cel spójności przestrzennej nie oznacza rezygnacji z podkreślenia współczesnego charakteru nowych realizacji. Projektowanie architektoniczne i krajobrazowe w miejscach o wysokiej kulturze przestrzeni wymaga połączenia tradycji budowlanych z dzisiejszymi wymaganiami funkcjonalnymi i nowoczesnym językiem projektowania.

Lokalny charakter i ochrona typowych form zabudowy w Hallenbergu Jednym z rozwiązań sprzyjających tworzeniu miejsc w dialogu z kontekstem lokalnych tradycji budowlanych są odpowiednie regulacje, najczęściej na poziomie lokalnym. Takie rozwiązanie wprowadzono w mieście Hallenberg. Aby zachować charakterystyczną sylwetę starego miasta na wzgórzu, w 1981 roku Rada Miasta Hallenberg uchwaliła tak zwany statut projektowy (niem. Gestaltungssatzung). To rozporządzenie, obejmujące centralny obszar miasta, ukierunkowano na zachowanie jednolitości krajobrazu starówki. Dokument dotyczy wszystkich budynków (nie tylko zabytkowych) w ustalonym jej obszarze. Przepisy ustawy o ochronie zabytków stosuje się niezależnie od przepisów tego rozporządzenia. Pierwotnym celem przywołanej regulacji stało się zachowanie istniejących pokryć dachowych wykonanych w czarnym łupku i w kolorze łupkowym, jak również wprowadzenie mechanizmu obowiązkowej wymiany pokryć dachowych w innym kolorze (na przykład czerwonym) na kolor łupkowy w przypadku remontu (więcej uwag na ten temat – w rozdziale dotyczącym piękna). W obecnie obowiązującej wersji rozporządzenia przepisy ogólne nakładają wymaganie, aby projekt zewnętrzny (forma, skala, materiał i kolor) budynków i instalacji reklamowych uwzględniał strukturę historycznego centrum miasta oraz charakter staromiejskiego krajobrazu ulicznego, a tym samym pasował do otaczających budynków.

Kolejne przepisy szczegółowe dotyczą: ° kształtu dachów (dostosowanie wysokości kalenic, okapów oraz nachylenia dachu do budynków sąsiednich; odpowiedni kształt lukarn dachowych); ° zastosowania łupka naturalnego jako materiału poszycia dachowego; ° kolorystyki i charakteru fasad budynków (ściany pokryte gładkim tynkiem, zacieranym z warstwą wykończeniową bez połysku w odcieniach bieli); ° materiału i kolorystyki cokołów budynków; ° proporcji i umiejscowienia otworów okiennych; ° podziałów okiennych; ° materiału i kolorystyki stolarki okiennej i drzwiowej; ° montażu daszków wejściowych; ° zasady regulującej wygląd i zlokalizowanie nośników reklamowych;

° wyglądu murków oporowych i ogrodzeń zwróconych w kierunku przestrzeni publicznych; ° zasad instalacji anten; ° zakazu instalacji kolektorów słonecznych i paneli fotowoltaicznych.

Z myślą o projektach nowych budynków rozporządzenie wprowadza możliwość obowiązku wykonania modelu nowego budynku wraz z otaczającym go kontekstem. Przykładem współczesnego budynku zrealizowanego zgodnie z przepisami zawartymi z statucie projektowym jest budynek mieszkalny przy ulicy Bangenstraße 2, w bezpośrednim sąsiedztwie kościoła św. Heryberta.

Nowe budynki w obszarze historycznym Güstrow. Koncepcja zintegrowanego działania W 1991 roku miasto Güstrow w Meklemburgii-Pomorzu Przednim włączono w federalny program miasta wzorowego (niem. Modellstadtprogramm) oraz w federalny program ochrony zabytków miejskich (niem. Städtebaulicher Denkmalschutz). Program rewitalizacji, prowadzony do dzisiaj, obejmuje około 62 ha centrum miasta (starówka, wały obronne wraz z łąkami otaczającymi miasto). Na tym obszarze znajduje się 800 budynków, z czego 40% to obiekty zabytkowe. Program rewitalizacji zakłada ekonomiczne wykorzystanie istniejących zasobów budowlanych i przestrzennych, co oznacza przede wszystkim rewitalizację i dogęszczenie obszarów położonych w centrum miasta poprzez remonty starych budynków, a także tworzenie nowych budynków mieszkalnych (plomby, nowe osiedla w obrysach historycznych kwartałów miejskich), o funkcjach handlowych, usługowych, kulturalnych. Oprócz przebudowy zabytkowych obiektów w Güstrow, zagadnieniem wartym uwagi stają się uzupełnienia tkanki miejskiej poprzez zagospodarowanie pustych działek i terenów poprzemysłowych. Ciekawymi przykładami wkomponowania nowej architektury w kontekście historycznego miasta są realizacje w obszarach: Viertes Viertel, Am Berge, Mühlenweg, Pferdemarkt oraz Sonnenhof. Centrum seniora, prowadzone przez Niemiecki Czerwony Krzyż, to projekt zrealizowany w latach 2006–2008 we wschodniej części starówki jako nowa „dzielnica mieszkaniowa” dla seniorów (niem. Viertes Viertel – czwarta dzielnica). To kwartał miasta ograniczony ulicami Hollstraße, Lange Straße, Gleviner Straße oraz Grepelstraße.

W skali miasta projekt zakładał odnowę integralności kwartału poprzez uzupełnienie pustych parcel nowymi zabudowaniami, remont konserwatorski zabytkowego budynku pałacu oraz przeprojektowanie wewnętrznego dziedzińca kwartału na ogólnodostępny park. Obejmował również wzniesienie budynku centrum seniora z domem opieki w miejscu rozebranych budynków z prefabrykowanych płyt betonowych. Dom kultury, który mieścił się w zabytkowym pałacu, związany z rozebranym zespołem budynków, został odrestaurowany zgodnie z jego przeznaczeniem. Nowy kompleks budynków składa się z budynku głównego – ulokowanego wzdłuż ulicy Hollstraße, mieszczącego funkcje publiczne centrum seniora i zapewniającego komunikację z czterema skrzydłami – oficynami – gdzie znajdują się niezależne wspólnoty mieszkaniowe, każda dla 11 osób. Są tam świetlice, miejsca opieki dziennej, organizowane są kursy rekreacyjne dla seniorów. Skalę budynku dopasowano do otaczającej go staromiejskiej zabudowy, a wprowadzenie podziałów pionowych fasady frontowej sugeruje podziały historycznych parceli miejskich. Zewnętrzne, rekreacyjne zaplecze budynku rozmieszczono wewnątrz kwartału, a władze miejskie osiągnęły porozumienie z Niemieckim Czerwonym Krzyżem w sprawie publicznego wykorzystania przestrzeni tam stworzonych. Projekt został wyróżniony przez rząd federalny Niemiec jako modelowy i uzyskał dofinansowane – w tym z programu modernizacji Stadtumbau Ost.

1. Współczesny budynek mieszkalny w Hallenbergu.

Widoczne zastosowanie tradycyjnej kolorystyki oraz lokalnych materiałów wykończeniowych (okładzina z łupka, łupkowe poszycie dachowe), charakterystyczne lukarny dachowe, a także stolarka okienna w proporcjach nawiązujących do tej stosowanej w zabytkowych budynkach w obszarze staromiejskim (Bangenstraße 2). 2. Współczesna fasada nowej części ratusza miejskiego w Hallenbergu nawiązanie do zabytkowej części budynku poprzez wykorzystanie charakterystycznego kamienia elewacyjnego oraz materiału poszycia dachowego (łupek).

Niesymetrycznie rozmieszczone otwory okienne wykorzystują moduł tradycyjnej stolarki okiennej. Uwagę zwraca nowe wejście do ratusza, akcentujące centralną oś wejściową zabytkowego budynku frontowego (Rathausplatz). 3. Ratusz od strony Buttermarkt w Kempen, przeszklenia strefy parteru z ogólnodostępną wystawą na temat historii miasta. 4. Güstrow, widok nowej zabudowy kwartału

Viertes Viertel od strony ulicy Hollstraße.

Wysokość budynków nie przekracza trzech kondygnacji. Zaakcentowanie pionowych podziałów w fasadzie frontowej domu seniora nawiązuje do wymiarów historycznych budynków tej części miasta. Dzięki zastosowaniu cegły elewacyjnej oraz niekonwencjonalnemu rozmieszczeniu otworów okiennych podkreślono współczesny charakter budynku. Zróżnicowanie głębokości ułożenia poszczególnych cegieł w części środkowej sygnalizuje wejście główne do domu seniora. Po lewej stronie umieszczono tablicę informującą o rewitalizacji tej części miasta. 5. Güstrow, widok z ulicy Lange Straße na zabytkowy pałac wyremontowany w ramach przebudowy kwartału miejskiego Viertes Viertel. 6. Güstrow. Widok zabytkowego Derzscher Hof w Güstrow, od strony dziedzińca, po prawej stronie – współczesna część oficyny.

Obszar rewitalizacji na północno-wschodnim skraju starego miasta w Güstrow W ramach uchwały z 2009 roku miasto Güstrow wyznaczyło specjalny obszar rewitalizacji na północno-wschodnim skraju starówki. Duże zapotrzebowanie na prace konserwatorskie w tej części doprowadziło do wyznaczenia specjalnego obszaru o powierzchni około 2,5 ha w ramach terenów objętych rewitalizacją. Miał on prawie w całości zachowaną tkankę miejską z okresu od XVI do XIX wieku. Dzięki wyznaczeniu stosunkowo niewielkiego obszaru możliwe stało się również szybkie wdrożenie działań, na które można było wykorzystać środki na rozwój obszarów miejskich z programu promowania aktywnych centrów miast i dzielnic. W ramach rewitalizacji wyznaczonego obszaru przewidziano: poprawę przestrzeni publicznej, wzmocnienie funkcji mieszkaniowej, jak również renowację i modernizację budynków charakterystycznych dla krajobrazu miejskiego. Planowane działania zawarto w opracowanej wcześniej koncepcji zintegrowanego działania (niem. Integriertes Handlungskonzept). W rewitalizowanym obszarze znajdowało się 57 budynków, w tym 40% zabytkowych. W momencie rozpoczęcia rewitalizacji tylko 40% budynków było w stanie zadowalającym. Spośród tych budynków ponad jedna trzecia (13 budynków) była własnością miasta i mogłyby zostać całkowicie sprywatyzowane. W przypadku budynku pod adresem Am Berge 2, który został włączony do specjalnego funduszu rewitalizacyjnego dopiero w 2011 roku, zdecydowano się na jego sprzedaż z obietnicą dotacji na remont. W ramach pierwszego etapu rewitalizacji przebudowano ulicę Lange Straße oraz zmodernizowano podwórza kwartałów, przykładowo – kwartału między ulicami Lange Straße i Gleviner Mauer. Zmodernizowano tereny zielone, takie jak skwer przy północnej części ulicy Am Berge czy rozciągające się wzdłuż rzeki Nebel. Kluczowym projektem konserwatorskim był remont Derzscher Hof, jednego z najstarszych budynków w mieście. W ramach projektu renesansowemu budynkowi frontowemu, jednemu z symboli miasta, przywrócono historyczny charakter. Parter budynku mieści restaurację prowadzoną przez zakład integracyjny Güstrower Werkstätten. Ten nowy obiekt, w obrysie historycznej oficyny, łączy budynek frontowy z pozostałymi zlokalizowanymi w nieruchomości, mieszczącymi warsztaty i mieszkania. Proporcje współczesnej, drewnianej konstrukcji budynku sugerują bryłę nieistniejącej oficyny, z kolei rytm i moduł pionowych podziałów (drewnianych słupów) nawiązują do tektoniki historycznej zabudowy Güstrowa.

Łączenie starego z nowym. Przebudowa obszaru staromiejskiego w Kempen W 1960 roku starówkę w Kempen zaklasyfikowano jako obszar mieszkaniowy wymagający odnowy (niem. erneuerungsbedürftiges Wohngebiet). Cele odnowy historycznego śródmieścia wyznaczono w 1965 roku, a za nadzorowanie procesu odpowiadało zewnętrzne biuro planistyczne (Peter Zlonicky). Do 1994 roku równowartość ponad 110 milionów euro włożyły w ten projekt miasto, rząd landowy i rząd federalny, jak również prywatni inwestorzy. W ramach waloryzacji przebudowano część starówki sąsiadującą z murami miejskimi, odrestaurowano kamienice mieszczańskie oraz wyprowadzono ruch samochodowy poza obszar tej części miasta (z wyjątkiem dwóch dróg przelotowych) – w ten sposób prawie 80% wyremontowanej nawierzchni zarezerwowano dla pieszych i rowerzystów. Przebudowa objęła też teren dawnych umocnień w przedmurzu – przekształciła go w parkowy teren rekreacyjny. Do dzisiaj na terenie starówki, w bezpośrednim sąsiedztwie zabytkowej zabudowy, powstają nowe budynki. W architekturze okresu przebudowy starówki rysują się dwie koncepcje projektowania w kontekście historycznym, zależne od etapu procesu odnowy tej części miasta. Budynki z początkowego okresu przebudowy charakteryzują się współczesnymi, uproszczonymi formami, a nawiązanie do lokalnych tradycji architektonicznych i urbanistycznych jest realizowane poprzez: ° abstrakcyjne nawiązania do zabudowy historycznej, na przykład użycie lokalnych materiałów (cegła); ° skalę zabudowy porównywalną do historycznej; ° kontynuowanie linii zabudowy zabytkowych kwartałów; ° współczesną interpretację elementów architektonicznych (lukarny, wykusze); ° dopracowanie strefy parterów budynków (wejścia do mieszkań od strony ulicy, w możliwie jak największej liczbie).

Nowe budynki użyteczności publicznej w Kempen Przykładem budynku użyteczności publicznej z pierwszego etapu odnowy starówki jest gmach ratusza przy Buttermarkt, zaprojektowany przez architekta Heinza Cobbersa. Obiekt oddano do użytku w 1967 roku i rozbudowano w latach 1980–1982. Rozczłonkowana bryła budynku nawiązuje do historycznej parcelacji obszaru staromiejskiego i odpowiada skali frontów sąsiednich kamienic. Budynek

stanowi pierzeję zarówno rynku, jak i placu przy kościele. Wysokość ratusza – dwie lub trzy kondygnacje – harmonijnie wpisuje się w wysokość zabytkowej zabudowy rynku. Budynek ratusza (tak jak Kolpinghaus przy Peterstraße) ma zaokrągloną część, przypominającą wieżę obronną i stanowiącą zamknięcie widokowe dla ulicy wiodącej od strony zabytkowej bramy Kuhtor. Inspiracją dla zastosowania takiego rozwiązania mogła być brama Peterturm, zlokalizowana w południowej części starego miasta. Podczas odbudowy terenów staromiejskich sąsiadujących z murami miejskimi powstały nowe osiedla, wkomponowane w relikty zabytkowej tkanki miejskiej. Przykładem takiego podejścia jest włączenie w nową zabudowę ulicy Möhlenwall zabytkowego budynku gospodarczego – niegdyś części klasztoru św. Anny (niem. Annenkloster) przy ulicy Klosterstraße 10. Innym przykładem integracji zabytkowej zabudowy jest budynek przy Peterstraße 4. Dwupiętrowy budynek usługowo-mieszkalny, z wyeksponowaną betonową ramą konstrukcyjną wypełnioną cegłą, zestawiono z domem z muru pruskiego wybudowanym około 1600 roku. Obydwa budynki nawiązują dialog ze względu na zastosowany moduł konstrukcyjny budynku (interpretacja modułu konstrukcji z muru pruskiego), wykorzystane materiały (cegły z elementami betonowymi), lukarny, wykusze oraz akcentowanie struktury parcel (widoczne od strony kościoła „tąpnięcia” fasady, sugerujące podział działek).

Próby współczesnej rekonstrukcji w Kempen W ostatnich latach można zaobserwować realizacje bezpośrednio odwołujące się do tradycyjnej architektury Kempen. Za przykład może posłużyć zespół budynków mieszkalno-usługowych przy ulicy Peterstraße. Nowe budynki powiązano z istniejącym obiektem

7. Ratusz od strony północnej w Kempen. Jego ceglana wieża – nawiązanie do architektury murów obronnych Kempen – zamyka oś widokową od strony zabytkowej bramy miejskiej (Kuhtor). 8. Zabudowania gospodarcze klasztoru Annenkloster powiązane z nową zabudową mieszkaniową w Kempen. Uwagę zwraca wykorzystanie lokalnego materiału konstrukcyjnego zastosowanego w budynku zabytkowym (cegła) jako okładziny elewacji nowego budynku. 9. Nowa część budynku przy Peterstraße w Kempen. 10. Zespół budynków mieszkalno-usługowych w Kempen, przy ul. Peterstraße, budynek narożny. 11. Kempen. Zabudowa na zapleczu pierzei frontowej osiedla Grachtenpark – przykład wykorzystania wzorów lokalnej architektury (budynki zwrócone ścianami szczytowymi do ulicy, okiennice, stolarka okienna z charakterystycznymi podziałami, lukarny dachowe).

zabytkowym. Nowa części zabudowy o zróżnicowanej skali odpowiada parcelacji średniowiecznej struktury miasta. Zastosowanie tradycyjnego podziału elewacji (okna w układzie pionowym, szprosy okienne, linie gzymsów), typowej kolorystyki, poszycia dachowego z łupka naturalnego oraz lukarn pozwoliło na harmonijne powiązanie nowego zespołu budynków z zabytkowym charakterem istniejącej zabudowy ulicy Peterstraße. Zabudowa południowej części osiedla Grachtenpark zlokalizowanego na północ od starego miasta, nawiązuje do XIX-wiecznej dwukondygnacyjnej zabudowy otuliny starego miasta. Budynek zlokalizowany wzdłuż ulicy Siegfriedstraße podzielony jest na segmenty mieszkalne o szerokości i wysokości zbliżonych do sąsiednich budynków w zabudowie szeregowej z przełomu wieków XIX i XX. Zastosowanie skali porównywalnej do kontekstu, użycie kolorystyki charakterystycznej dla zabudowy tej części miasta, wykorzystanie stolarki okiennej i drzwiowej (na przykład drzwi wejściowe z naświetlami) uzupełniają i harmonijnie wpisują to współczesne osiedle w charakter historycznej otuliny starówki.

Bibliografia

Deklaracja z Davos – tłumaczenie polskie: https:// niaiu.pl/wpcontent/uploads/2021/09/deklaracja_davos.pdf [dostęp: 14.08.2022]. The Davos Baukultur Quality System Assesment Form. The Davos Baukultur Quality System. Eight criteria for a high-quality Baukultur, w: Davos Declaration [2018]. https://www.baukultur-mv.de/derzsches-hausguestrow [dostęp: 14.08.2022]. https://www.denkmalankempen.de/wp-content/ uploads/2021/06/MagazinDenkmalK2021-

Ausgabe01-2021.pdf [dostęp: 14.08.2022]. https://www.docplayer.org/204085735-

Kempener-plaudern-jetzt-am-mikrofon-s-6. html [dostęp: 14.08.2022]. https://www.guestrow.de/bauen-wohnen/planen/ stadtsanierung [dostęp: 14.08.2022]. https://www.guestrow.de/fileadmin/downloads/ stadtentwicklung/IHK.pdf [dostęp: 14.08.2022]. https://www.guestrow.de/fileadmin/bilder/

Stadtentwicklung/Plakat_FSP_4komprimiert.pdf [dostęp: 14.08.2022]. https://www.hsonrw.de/fileadmin/media/ documents/Dokumente_AG/426_210504_

Analyse_KEM.pdf [dostęp: 14.08.2022]. https://www.kempen.de/de/inhalt/station-05frauenkloster-st.-anna/ [dostęp: 14.08.2022]. https://www.kempenkompakt.de/download/2015/ kk_februar_2015.pdf [dostęp: 14.08.2022]. https://www.ralfschmitz.com/kempen/stilvolleimmobilien/ [dostęp: 14.08.2022]. https://www.serviceportal-zuhause-im-alter. de/praxisbeispiele/weitere-projekte/wohnenimheim/seniorenzentrum-viertes-viertelguestrow.html [dostęp: 14.08.2022]. https://www.stadt-hallenberg.de/fileadmin/ user_upload/Rathaus_Service/Ortsrecht/6-7_ gestaltungssatzung.pdf (pełny tekst rozporządzenia) [dostęp: 14.08.2022]. https://www.staedtebaufoerderung. info/DE/ProgrammeVor2020/

AktiveStadtOrtsteilzentren/Praxis/

Massnahmen/Guestrow.html [dostęp: 14.08.2022]. https://www.staedtebaufoerderung.info/DE/

ProgrammeVor2020/Stadtumbau/Praxis/

Praxisbeispiele/Guestrow/Guestrow.html [dostęp: 14.08.2022]. https://www.stadt-hallenberg.de/lebenstadt/bauen-wohnen/gestaltungssatzung [dostęp: 14.08.2022].