Funkcjonalność 133 ° Różnorodność

Wysokiej jakości Baukultur sprzyja tętniącym życiem dzielnicom o różnym przeznaczeniu. Zasada wysokiej jakości Baukultur łączy ludzi. Wysokiej jakości Baukultur odzwierciedla i promuje społeczeństwa integracyjne oraz zachęca do różnorodnego użytkowania, ułatwiając w ten sposób interakcję i współodpowiedzialność, co prowadzi do spójności społecznej i przestrzennej. Przyczynia się do zróżnicowania kultury planowania. Deklaracja z Davos, art. 11.

Istotnym elementem archikultury, czyli kształtowania kultury przestrzeni miejskiej, okazuje się uwzględnianie różnorodności i złożoności potrzeb jej użytkowników. To zróżnicowanie dotyczy podstawowych aspektów życia mieszkańców i zauważalne jest na wielu poziomach ludzkiej egzystencji. Rozmaitość miejską tworzą grupy wiekowe, osoby o różnym stopniu niepełnosprawności i stanie zdrowia, z dysfunkcjami, z ograniczeniami ruchowymi. W sferze kulturowej podstawowe zmienności dotyczą: narodowości, wyznania i zróżnicowanego statusu materialnego oraz kwestii wykluczenia społecznego. Otwartość społeczna prowadzi do budowy szacunku w stosunku do wielu rodzajów szeroko rozumianej mniejszości. Dobrze zaprojektowana i urządzona przestrzeń publiczna powinien mieć charakter egalitarny, czyli dostępny dla wszystkich jej użytkowników. Oprócz wspomnianej dostępności, należy również uwzględnić jej zróżnicowanie i bogatą ofertę programową. Rozbudowany program użytkowy stymuluje rozwój życia ludzkiego w wielu wymiarach – emocjonalnym, fizycznym, psychicznym. Może się stać elementem wyrównującym szanse rozwoju mieszkańców w kilku aspektach. Silne przemieszanie i nagromadzenie różnorakich funkcji przekłada się na większe możliwości wyboru. Właściwie zaprojektowana przestrzeń miejska sprzyja integracji i niweluje podziały w społeczności miejskiej. Odpowiednio dostosowana do potrzeb różnych grup wiekowych (dzieci, młodzieży,

dorosłych i seniorów), przekłada się na podnoszenie jakości życia. Wysoka jakość funkcjonalna i estetyczna oraz różnorodność projektowanej przestrzeni stanowią swoisty katalizator aktywności społecznej, ponieważ wpływają pozytywnie na rodzaj podejmowanych działań oraz sprzyjają tworzeniu zróżnicowanych obszarów zabudowanych, tętniących życiem. Jest to element sprzyjający integracji międzypokoleniowej czy wielokulturowej, co okazuje się czytelne zarówno w podstawowej skali projektowania elementów małej architektury (na przykład mebli miejskich, placów zabaw), jak i pod względem strukturalnego ujęcia problematyki w skali urbanistycznej (na przykład publiczne tereny zielone czy obszary spowolnionego ruchu). W proces tworzenia przestrzennych rozwiązań w strukturze miejskiej powinni być włączeni mieszkańcy poprzez prowadzone konsultacje społeczne. Szeroki zakres partycypacji społecznej wpisuje się w założenia Baukultur. Współczesne projektowanie przestrzeni miejskiej powinno stać się powrotem do tradycyjnej kompozycji miast, ale uzupełnionym krytycznymi doświadczeniami, współczesnymi przemyśleniami i stosowaniem przyjaznych technologii. Powinno również propagować zdrowy styl życia z poszanowaniem środowiska naturalnego i zasad zrównoważonego rozwoju. Dotyczy to zarówno nowoczesnych technologii, jak i zagadnień natury ekologicznej, ochrony środowiska, oszczędzania energii czy idei współdzielenia dóbr materialnych w celu ograniczania konsumpcji. Współcześnie tworzona wielowątkowa przestrzeń publiczna wyraża różnorodnością placów, skwerów, pasaży czy parków indywidualny i dynamiczny charakter miasta i jego mieszkańców. Tworzy swoistą warstwę nałożoną na tradycję i kulturę miejsca. Współczesne miasto powinno się stać mozaiką integrującą funkcję mieszkaniową, miejsc pracy, usług i wypoczynku. Koncepcja Baukultur łączy kontekst kulturowy, przyrodniczy i krajobrazowy, w wyniku czego tworzy swoistą kanwę jakości życia w mieście.

Projektowanie uniwersalne Życie w przestrzeni publicznej powinniśmy pojmować w szerokim ujęciu – jako fenomen dziejący się na placach, ulicach, między budynkami, jak również między wejściami do nich. Odbieramy tą przestrzeń wszystkimi zmysłami. Współczesne miasto opierające się

na koncepcji Baukultur powinno spełniać wysokie standardy projektowania uniwersalnego. Przyjazna przestrzeń publiczna w ujęciu uniwersalnym to przestrzeń, z której mogą korzystać wszyscy jej użytkownicy samodzielnie i niezależnie. Ta idea tworzenia przestrzeni przyjaznej wszystkim powinna uwzględniać różnorodne potrzeby różnych użytkowników.

Centrum miasta bez barier W Warburgu realizowany jest od 2017 roku projekt „Centrum miasta bez barier”, przygotowany przez wielobranżowy zespół specjalistów, wśród których znalazł się jako konsultant i przyszły użytkownik – mieszkaniec Warburga poruszający się na wózku inwalidzkim. Celem projektu jest dostosowanie historycznego centrum miasta do potrzeb osób z różnymi formami niepełnosprawności zgodnie z zasadami projektowania uniwersalnego. Zaprojektowany spójny układ komunikacyjny przygotowano z myślą o osobach z dysfunkcją ruchu (poruszającym się o kulach, na wózkach inwalidzkich, korzystających z chodzików, balkoników), słabowidzących i niewidzących. W tym celu podjęto działania prowadzące do przeprojektowania przestrzeni publicznych, w nawiązaniu do wątków historycznych miasta. Zaprojektowano jednolitą nawierzchnię ruchu, która wtapia się w historyczny zespół i tym samym nawiązuje do tradycyjnych projektów wątków brukowych Warburga, a jednocześnie interpretuje je w nowoczesny i innowacyjny sposób, z uwzględnieniem wymagań dostępności. Idea realizowana jest głównie przez stosowanie odpowiednich nawierzchni w postaci ukośnie układanych płyt chodnikowych, które są pozbawione różnicy poziomów w stosunku do jezdni. Jasne, kontrastujące pasy szerokości 1,2 m, ułożone w sposób diagonalny z elementów o gładkiej fakturze i małej spoinie, odpowiadają osobom z różnymi formami niepełnosprawności, a jednocześnie nawiązują do historycznego wzorca. Dodatkowo ciągi komunikacyjne w newralgicznych punktach wyposażono w naprowadzające pola zbudowane z elementów o różnych fakturach (groszkowana powierzchnia w miejscach niebezpiecznych, reliefowe nawierzchnie przy przejściach dla pieszych itp.). W miarę możliwości starano się rozwiązać problem bezkolizyjnych wejść do budynków. Mieszkańcy miasta Parchim postrzegają je jako mocno zazielenione i położone nad ciekami wodnymi. Te elementy stały się

atutami miasta i są widoczne w jego krajobrazie. Istniejące przestrzenie publiczne stanowią centrum aktywności społecznej i okazują się przyjazne seniorom oraz osobom o różnym stopniu niepełnosprawności. Jest to dostrzeglne w urządzeniu pieszych ciągów komunikacyjnych, w których zaprojektowano elementy naprowadzające w postaci zróżnicowanych faktur. Dla osób słabowidzących istotne są przede wszystkim kontrasty kolorystyczne, natomiast dla osób niewidomych – kontrasty fakturowe stosowane na nawierzchniach ciągów pieszych. Dzięki takiemu systemowi łatwiejsze staje się poruszanie się w środowisku zbudowanym.

Komunikacja pionowa Zagadnienie dostosowania historycznych obiektów użyteczności publicznej zgodnie z zasadami projektowania uniwersalnego wymaga indywidualnych rozwiązań projektowych. Dotyczy to również instalacji wind osobowych, które mogą być montowane wewnątrz budynku bądź na zewnątrz. Nowatorskie podejście projektantów prowadzi do interesujących rozwiązań. W szkole katedralnej w Güstrow zastosowano nowoczesne rozwiązanie na styku historii architektury i współczesności: nowoczesne główne wejście jest łącznikiem między renesansowym budynkiem szkolnym a funkcjonalnym budynkiem z XIX wieku. W latach 2012–2014 zabytkową szkołę katedralną w Güstrow odnowiono i przekształcono w siedzibę sąsiadującego z nią Liceum im. Johna Brinckmana. Prace budowlane sfinansowano ze środków na rozwój urbanistyczny z budżetu rządu federalnego i rządu landowego oraz ze środków własnych miasta Güstrow. Budynek szkoły katedralnej prawdopodobnie zaprojektował Franz Parr, włoski architekt, a ukończył go Philipp Brandin, mistrz budowlany, w latach 1575–1579. Jest to najstarszy zachowany budynek szkolny na terenie dzisiejszej Meklemburgii-Pomorza Przedniego. Zespół szkoły Güstrow, chroniony jako zabytek, składa się z dwóch części budynku: główną wzniesiono w stylu renesansowym jako trzykondygnacyjną konstrukcję szachulcową, a prostokątna dobudówka z cegły pochodzi z 1868 roku. Ponad 400-letnia historia nieprzerwanego użytkowania budynku jako szkoły sięga 2001 roku. Wtedy to wymagania dla funkcjonowania nowoczesnej szkoły okazały się już niewystarczające i obarczone znacznymi

wadami konstrukcyjnymi, dlatego budynek przestano użytkować jako szkołę i zaczęto wykorzystywać do celów magazynowych. Bywało również, że stał pusty. Renowacja elewacji zabytku miała miejsce już w 2004 roku. Zrekonstruowano wtedy iluzjonistyczne renesansowe malowidła w tynku. W wyniku inwentaryzacji przeprowadzonych podczas remontu fasady ujawniono znaczne szkody w konstrukcji, spowodowane interwencjami tymczasowymi, starzeniem się, inwazją szkodników i wpływem wilgoci, a także wadami konstrukcyjnymi i projektowymi. Dlatego po badaniach architektonicznych i konserwatorskich podjęto się przeprowadzenia całościowego remontu budynku. Dostosowano go do wymagań przestrzennych, technicznych, klimatu pomieszczeń, jaki niesie ze sobą współczesna szkoła. Aby uczniowie i nauczyciele mogli korzystać z parteru i piętra zabytkowego budynku szkoły, dodatkowe sale lekcyjne i specjalistyczne do lekcji rysunku, muzyki i mediów oraz strefa wejściowa zostały odpowiednio powiększone. W tym celu do istniejącego budynku wstawiono jako klatkę schodową nowy, częściowo przeszklony, łącznik dojazdowy. Umożliwia on dostęp do górnych pięter obu komponentów – pomimo różnych wysokości sufitów. Klatka schodowa przywraca historycznie pierwotny dostęp do budynków: otwiera dawne wejścia do klatek schodowych na pierwszym i drugim piętrze. Na wszystkie piętra obu części budynku można dostać się bez barier za pomocą windy dla osób na wózkach inwalidzkich. Klatki schodowe zabudowy pionowej usytuowano tak, że bez przeszkód można dostrzec historyczną substancję renesansowego budynku. Winda jest umieszczona w przeszklonym szybie, przypominającym gablotę, a część stropów zdemontowano, aby fasada najstarszej części mogła być ponownie widoczna w kontekście historycznym.

Przestrzeń zabaw w mieście Każdy ma prawo do zabawy i rekreacji. W przestrzeni miejskiej należy stworzyć sprzyjające warunki do spędzania czasu wolnego, zarówno w sposób bierny, jak i w czynny. Różnorodność takich miejsc powinna zachęcać do wspólnych zabaw – dzieci i dorosłych. Przestrzeń publiczna, w tym – place zabaw, staje się nie tylko miejscem spędzania wolnego czasu, lecz także obszarem wspólnego

działania prowadzącego do wzmocnienia integracji społecznej. Najlepszym rozwiązaniem staje się projektowanie i urządzanie integracyjnych placów zabaw, położonych w bliskim sąsiedztwie terenów zieleni.

Wodny plac zabaw w Warburgu Rzeka Diemel stanowi dla Warburga znaczący element miastotwórczy. Już na początku XI wieku w jej dolinie istniało kilka młynów. W nawiązaniu do tej tradycji miejsca zaprojektowano wodny plac zabaw. Wśród elementów zabawowych znajdują się urządzenia nawiązujące do budowy młynów i do wykorzystywania energii wody. Plac zabaw wyposażony w interaktywne zabawki okazuje się atrakcyjny dla dzieci. Dla opiekunów zaprojektowano wygodne siedziska. Cała przestrzeń jest przeznaczona dla zróżnicowanych grup wiekowych. Dodatkowo w miejscu tym znajdują się tablice informacyjne przedstawiające historię lokalnych młynów.

Dawne koszary – terenem rekreacyjnym miasta Parchim Wschodnią część miasta Parchim okalają tereny parkowe, które powstały na obszarach dawnych zabudowań koszarowych i fortyfikacji. Stały się one doskonałym miejscem rekreacyjnym dla mieszkańców. Poprzez odpowiednio dobrany program użytkowy mogą z tej przestrzeni korzystać mieszkańcy miasta w różnym wieku. Wytyczone aleje parkowe zachęcają do spacerowania, a na placach zabaw mogą bawić się najmłodsi. To zróżnicowanie programowe

1–2. Ciągi komunikacyjne w Warburgu zaprojektowane według standardów projektowania uniwersalnego, wyposażone w odpowiednie nawierzchnie i elementy naprowadzające o różnych fakturach. Bezpieczna enklawa miejsca odpoczynku z odpowiednio dobranymi elementami małej architektury. 3. Güstrow. Zaprojektowana nowa strefa wejściowa (hol, klatka schodowa, winda), wykorzystująca szkło jako transparentny materiał o czytelnej, współczesnej genezie. 4. W Warburgu tereny nadrzeczne tworzą liniowy układ o charakterze rekreacyjnym. Elementy zagospodarowania placu zabaw, położonego w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki, nawiązują do dawnej lokalizacji młyna wodnego. 5. Plac zabaw urządzony w centrum Warburga, w sąsiedztwie ratusza. Jest to przykład pomysłowej aranżacji przestrzeni rekreacyjnej z wykorzystaniem niewielu elementów (duża piaskownica, parasol i kolorowe leżaki). 6. Plac zabaw w Kempen przy zabudowie mieszkaniowej, w którym wykorzystano istniejącą zieleń wysoką oraz zieleń projektowaną. Oprawa z niskiej zieleni aranżuje przestrzeń rekreacyjną na równi z urządzeniami zabawowymi. Całość uzupełnia naturalna nawierzchnia.

sprzyja integracji mieszkańców, daje duże możliwości wyboru form rekreacji i wypoczynku, a w rezultacie wpisuje się w ideę kształtowania kultury przestrzeni miejskiej. W centrach miast bardzo często brakuje przestrzeni na urządzenie placu zabaw. Można w tym celu stworzyć tymczasowe miejsca zabaw. Interesujący przykład stanowią duża piaskownica z parasolem i kolorowe leżaki w Kempen. Stworzona przestrzeń ma bardzo integracyjny charakter, jest dostępna dla dzieci, młodzieży i dorosłych. Stanowi inspirującą formę zabawy i daje najmłodszym użytkownikom wiele radości. Cała kompozycja jest bardzo barwna i dodaje swoistego kolorytu istniejącemu wnętrzu urbanistycznemu.

Bibliografia

Krier L., Architektura wspólnoty, tłum. P. Choynowski, Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria,

Gdańsk 2011. www.warburg.de [dostęp: 14.08.2022]. www.kempen.de [dostęp: 14.08.2022].

Wysokiej jakości Baukultur nadaje wartość ekonomiczną poprzez tworzenie dóbr trwałych o wysokiej jakości oraz warunków sprzyjających społecznemu dobrobytowi gospodarczemu. Wykorzystuje zasoby w sposób zrównoważony, gwarantując tym samym możliwość czerpania korzyści z pozytywnego rozwoju społecznego i gospodarczego przyszłym pokoleniom. Deklaracja z Davos, art. 13.

Kultura przestrzeni polega na wielokierunkowych i zintegrowanych działaniach, także w sferze ekonomicznej. Wysoką jakość w kształtowaniu i utrzymaniu przestrzeni, w której funkcjonujemy, można osiągnąć przez optymalne wykorzystanie, utrzymanie i użytkowanie oraz rozwój jej zasobów w długiej perspektywie czasu, oparte na zrównoważonym rozwoju oraz przebiegające w symbiozie i w poszanowaniu lokalnej kultury i wzornictwa. Dzięki takiemu podejściu nasze otoczenie ma szansę na zmianę poprzez kreowanie wyższej jakości i trwalszych aktywów oraz tworzenie korzystnych warunków dla dobrobytu gospodarczego w społeczeństwie. Działania o zrównoważonym charakterze oznaczają, że zakłada się dążenie do polepszonych efektów kulturalnych, środowiskowych, społecznych i gospodarczych, z których będą mogły korzystać kolejne pokolenia. Rozwój gospodarczy okazuje się niezwykle istotny z punktu widzenia dobrobytu społecznego, ale warto podkreślić, że współczesne oczekiwania w tym zakresie się zmieniają i odchodzą od wzrostu klasycznie pojmowanego na rzecz wzrostu zrównoważonego. Właśnie takie podejście do ekonomii w jej nowoczesnym wymiarze ma szansę wpływać na jakość życia ludzi w bardziej powszechnym rozumieniu. Zatem należy tak zmieniać otaczającą nas rzeczywistość, aby pozwalała ona podnosić komfort współfunkcjonowania z innymi, przy jednoczesnym niewyzyskiwaniu zasobów. Piękne, trwałe, funkcjonalne, ekologiczne i zrównoważone miejsca to cel, do którego należy dążyć, jednak nie jest to prosta

droga, ponieważ wymaga przewartościowania, a niekiedy – nawet całkowitej zmiany podejścia. Przyzwyczailiśmy się, że najbardziej przekonującym argumentem w debacie publicznej jest zysk ekonomiczny, a zatem również w odniesieniu do przestrzeni nie powinniśmy umniejszać jego wagi, a tym bardziej – go pomijać. Możemy śmiało operować wartością ekonomiczną w odniesieniu do kultury budowania. Wobec tego wiemy już, że jednym z efektów wysokiej jakości Baukultur będzie dodana wartość ekonomiczna. Co zatem wpłynie na jej generowanie? Bardzo obszernego materiału poznawczego, także w tym zakresie, dostarczają historyczne miasta Nadrenii i Westfalii. Tu archikultura wyrasta na fundamentach doświadczeń lokalnych i dobrych praktyk na nich opartych. W historycznych niemieckich miasteczkach można zauważyć wiele elementów składających się na spójną całość – i jest to dobry punkt wyjścia do dalszych poszukiwań w tym zakresie. Choć nie okazują się pozbawione wad i niedoskonałości, stają się przede wszystkim wartościowym przykładem ewolucji podejścia do kształtowania środowiska życia.

Wzrost wartości nieruchomości W niemieckich miastach rewitalizacja starówek po wojnie przyniosła wymierne efekty. W wielu przypadkach do dzisiaj są widoczne rezultaty przebudowy zapoczątkowanej w latach 60. XX wieku. W akcji odnowy to mieszkańcy w dużym stopniu przyczynili się do ochrony historycznej spuścizny, co świadczy o dużej świadomości społecznej wagi zachowania pamięci o przeszłości. Ostatecznie, dzięki pracom modernizacyjnym, inwestycjom w infrastrukturę i usprawnieniu układu komunikacyjnego, miasta dostosowywano do nowych potrzeb i obowiązujących standardów. Odnowione starówki zyskały na urodzie i funkcjonalności, a w rezultacie zwiększyła się wartość nieruchomości znajdujących się na ich obszarze. Na ceny rynkowe wpłynęły zwłaszcza atrakcyjność miejsca, bliskość usług publicznych, zabytków, dostępność oraz jakość przestrzeni. Duże znaczenie miały także udogodnienia służące poprawie standardu życia w mieszkaniach, na przykład budowa wind czy balkonów. Co więcej, zrewitalizowana starówka o wysokich wartościach historycznych oddziaływała także na ceny nieruchomości w jej sąsiedztwie, poza jej granicami. Tworzenie atrakcyjnych miejsc powoduje, że ludzie chętniej tam osiadają i funkcjonują. Dobrze zagospodarowane

śródmieście jest gwarantem stabilności cen – czego konsekwencją staje się minimalizowanie ryzyka inwestycyjnego. Należy dążyć do planowania w długiej perspektywie czasu, co zwiększa gwarancję rentowości długoterminowej. W tym celu należy zmierzać także do zidentyfikowania prywatnych mechanizmów finansowania, które mogą skutecznie pomóc w ratowaniu zabytków, czego dobrym rezultatem jest na przykład adaptacja historycznego budynku Derzscher Hof w Güstrow na restaurację czy zabudowa mieszkaniowa wewnątrz podwórzy w Güstrow przy Pferdemarkt (dawny Klosterhof) czy w Krefeld Linn przy Rheinbabenstraße. Prowadzenie czytelnej i progresywnej polityki jak również ochrony dziedzictwa kulturowego na danym terenie, promującej rozwiązania dobrej jakości, nie tylko skutkuje przyrostem wartości pojedynczych nieruchomości, lecz także udowadnia – poprzez indywidualne działania – że dana inwestycja jest rentowna, a model ekonomiczny okazuje się możliwy do replikacji. Dużym wyzwaniem stają się także wielkokubaturowe inwestycje, wymagające integracji wielu źródeł finansowania. Niszczejące dziedzictwo poprzemysłowe bywa dużym problemem dla miast o małej atrakcyjności inwestycyjnej, ale szansą tu mogą się okazać funkcje społeczne i kulturalne, które – obok komercyjnych – pomogą dać drugie życie zabytkowi, jak ma to miejsce w Kulturmühle Parchim, gdzie zostanie przeprowadzona adaptacja z rozbudową zabytkowego budynku młyna w Parchimiu (dawniej Eldemühle) w kulturalne centrum mieszczące teatr, muzeum, system informacji miejskiej oraz usługi gastronomiczne. Pomimo dość dużych nakładów atrakcyjna wydaje się tu możliwość czerpania korzyści w dłuższej perspektywie czasu.

Przestrzenie o mieszanych funkcjach Podczas rewitalizacji kwestia zachowania mieszkań w historycznym centrum stanowiła duże wyzwanie. W wielu przypadkach wzrost cen wartości nieruchomości sprzyjał wypieraniu mniej dochodowych funkcji na rzecz usług i handlu. Dzięki uważnej i przemyślanej polityce przestrzennej udało się na terenie starówek utrzymać także funkcje mieszkaniowe i tym samym zapobiec pauperyzacji oraz odpływowi mieszkańców. W szczególnie niełatwej sytuacji znalazły się miasta byłego NRD, w których likwidacja przemysłu spowodowała piętrzące się problemy społeczne i finansowe. Na początku lat 90. XX wieku Güstrow jako modelowy ośrodek promocji rozwoju miast

wprowadził wzmocnienie centrum, zachowanie substancji zabytkowej, a przede wszystkim podjął akcję ochrony zasobów mieszkaniowych i przeciwdziałania odpływowi ludności. Ponadto, aby odnowić dzielnice zabytkowe, należało w nich utrzymać mieszane funkcje – co było warunkiem dla przywrócenia roli śródmieścia, jaką pierwotnie odgrywała starówka. Zastosowane modele własności oraz inwestycje przyczyniły się do rozwoju tętniącej życiem i wielofunkcyjnej dzielnicy. Szczególnie dużą wagę przywiązywano do pobudzania i utrzymania handlu oraz drobnych usług na tym obszarze. Ponieważ nie można było uchronić się przed presją wielkopowierzchniowych inwestycji, pozwolono w wielu wypadkach na ich lokalizację w otulinie – na styku ze strefą zabytkową, na przykład w Straelen.

Zarządzanie Starówki świadczą o dziedzictwie lokalnym, a ich stan zachowania i sposób zarządzania rozwojem stanowią duże wyzwanie. Najbardziej zasadnicze pytania pojawiają się w odniesieniu do inwestycji budowlanych na terenie chronionym prawem ze względu na jego wartości zabytkowe. Zarówno miasta o bogatych zasobach zabytkowych, jak i te, których zasoby z powodu kataklizmów zostały zniszczone, powinny stworzyć prawo gospodarowania przestrzenią w taki sposób, aby zachować swój unikatowy charakter. Przed takim wyzwaniem stanęły także historyczne miasta niemieckie, w których dużym wyzwaniem przy ochronie i rozwoju krajobrazu miejskiego stała się walka o jego spójność i wysoką jakość. Służą temu przepisy regulujące inwestycje na obszarze starówki, w tym – plan ochrony zabytków. Dostępne są również inne rozwiązania.

1. Güstrow. Dobudowane do zabytków schody i balkony podnoszą wartość użytkową mieszkań, a tym samym wpływają na ich atrakcyjność rynkową. 2. Zabudowa zlokalizowana w otulinie starówki w Kempen jest beneficjentem udogodnień sąsiedztwa bogatego w zabytki i w zieleń. 3. Jedna z arterii wjazdowych do miasta

Kempen. 4. Rynek miejski w Güstrow ożywiają liczne stoiska z lokalnymi wyrobami, przyciągającymi mieszkańców i turystów. 5. Nowa zabudowa poszerzająca ofertę mieszkaniową starówki swoją bryłą wpisuje się w otoczenie Güstrow. 6. Straelen, Ortswall Straße. Dzięki dobrze sformułowanym przepisom regulującym zabudowę oraz architekturze powściągliwej w swoim wyrazie duży obiekt handlowy udało się wpisać w otoczenie tak, że nie zdominował on wartościowego sąsiedztwa starówki. 7. Kempen. Dzięki lokalom usługowym umieszczonym w parterach przyrynkowych kamienic rozległy rynek przed ratuszem stał się atrakcyjnym i aktywnym miejscem przez cały rok.

Jednym z przykładów dobrego zarządzania w tym zakresie może być Zintegrowany Plan Działania „Śródmieście Straelen 2022”. Dzięki temu narzędziu możliwa stała się skuteczna identyfikacja, a potem – minimalizacja problemów urbanistycznych, funkcjonalnych i społeczno-przestrzennych oraz wyznaczenie zasad adaptacji centrum miasta do współczesnych wymagań cywilizacyjnych. Co warte podkreślenia, mieszkańcy odegrali w tym procesie kluczową rolę. Nakreślono wspólną wizję, w której głównym celem stał się dalszy rozwój zabytkowego centrum, przebudowywanego w latach 1969–1992. O rozwoju myśli się tu w większej skali – poza granicami historycznego miasta, łącznie z długoterminowymi inwestycjami, takimi jak połączenie dawnych wielkopowierzchniowych obiektów ogrodniczych (miejsce targów kwiatowych i warzywnych) z ich otoczeniem oraz z centrum miasta. Tak prowadzone inwestycje, podbudowane dobrym marketingiem miejskim opartym na specyfice miejsca (ogrodnictwo), pozwoliły na aktywizację obszarów śródmiejskich z uwzględnieniem lokalnej swoistości. Dobre zarządzanie to także liczne działania zmierzające do aktywizacji przestrzeni publicznych. Najczęściej to rynki i place miejskie są wykorzystywane do organizacji różnych aktywności komercyjnych, jak gastronomia, handel (stoiska handlowe na placu przed ratuszem w Grabow, Straelen czy Warburgu) czy reklamowanie miejsc rekreacyjnych.

Utrzymywanie i rozwój zasobów w oparciu o lokalność i dobry design Różne rodzaje dóbr dziedzictwa kulturowego są chronione w odmienny sposób, stąd też są wymagane rozmaite zgody na przeprowadzenie robót budowlanych w już istniejących budynkach lub obiektach czy zgody na nowe obiekty. W celu maksymalnej ochrony wartości zabytkowych zaleca się stosowanie najlepszej jakości materiałów oraz dbałość o standardy wykonawstwa. W przypadku najbardziej wartościowych zabytków to się udaje, chociaż koszty takiej inwestycji okazują się zdecydowanie wyższe. W trosce o najlepsze standardy wykonawstwa angażuje się wykonawców będących specjalistami od historycznych technik budowlanych. Przy rewaloryzacji zabytków napotyka się na trudności – z jednej strony – w równoważeniu interesów ochrony dziedzictwa, a z drugiej – w odniesieniu

do aspektów bezpieczeństwa. Prawo ochrony dziedzictwa stara się zachować zabytkowe budynki, ale w Niemczech często koliduje to z różnymi wymaganiami z zakresu bezpieczeństwa, takimi jak nośność konstrukcji i bezpieczeństwo przeciwpożarowe. Nowa zabudowa w obrębie starówki niekoniecznie musi burzyć harmonię. Dobrze zaprojektowane budynki, z odpowiednim detalem architektonicznym i szlachetnymi materiałami budowlanymi wyrażają ducha czasu i jako kolejny etap rozwoju mogą stanowić wartość dodaną do historycznych zasobów. W wielu przypadkach obserwujemy odważne realizacje, które otwierają nowe możliwości komponowania przestrzeni. Takie podejście można zaobserwować na starówce w Straelen, gdzie – z uwagi na korzyści społeczne i ekonomiczne – dopuszcza się na dość dużą skalę nowe inwestycje oraz daleko idącą ingerencję w tkankę miejską i samą strukturę budynków. Ciekawe rozwiązania w tym zakresie można też zaobserwować w Hallenbergu, gdzie przy inwestycjach w obrębie historycznego centrum dopuszcza się użycie materiałów ekonomicznie bardziej uzasadnionych i dostosowanych do możliwości inwestycyjnych właściwych mieszkańcom. Odbywa się to jednak pod kontrolą architekta miejskiego, wspomagającego inwestorów doradztwem w tym zakresie. Innym zagadnieniem, niezwykle istotnym z punktu widzenia konserwacji zabytków, jest właściwa adaptacja funkcjonalna obiektu, uwzględniająca ochronę formy. Nie zawsze można zachować pierwotne funkcje budynku, tak jak miało to miejsce w przypadku apteki w Parchimiu, gdzie od lat istnieje ona w tym samym lokalu. Najczęściej mamy do czynienia z adaptacją historycznych obiektów do nowych funkcji, co stoi w zgodzie z doktryną konserwatorską stawiającą za cel dawanie drugiego życia zabytkom. Jednym z dobrych przykładów takiego działania może być lokalizowanie w zabytkach funkcji hotelowych (Alt Warburg w Warburg) czy restauracyjnych (Derzscher Hof w Güstrow). Pierwszy przypadek to adaptacja koncentrująca się na maksymalnym zachowaniu substancji historycznej, a w drugim chodzi o zachowanie historycznej części i zestawienie jej z na wskroś nowoczesną bryłą. W obu przypadkach zauważamy wysiłki skupiające się na ukazaniu oryginalnej materii, choćby poprzez ekspozycję historycznego malowania na obramieniu drzwi czy pokazanie detalu konstrukcji wewnątrz. Nie można jednak pominąć roli otoczenia, które również buduje spójny krajobraz miejski. Jednym z rozwiązań stosowanych

w Niemczech są przepisy projektowe (niem. Gestaltungssatzung), które mogą być przyjmowane w połączeniu z planem zagospodarowania przestrzennego lub stanowić odrębną regulację uchwaloną przez radę miasta. Jest to regulacja wpływająca na to, jak należy projektować budynki, aby zachować lokalny charakter miejsca. Określa się przykładowo kształt dachu, materiały budowlane, a także formułuje się wytyczne do pożądanego zagospodarowania działki wskazujące między innymi stopień i sposób zabudowy oraz rodzaj i sposób kształtowania zieleni. W Kempen istnieją regulacje dla wyznaczonych obszarów objętych planami rozwoju. Są to przepisy obowiązujące w najbliższym otoczeniu starówki i ważne choćby w odniesieniu do porządkowania sylwety przy arteriach wjazdowych. Dzięki takim przepisom miasto może wpływać na wygląd budynków (kształt dachu, materiały itp.) oraz na zagospodarowanie działki. Udaje się również zachować lokalny wyraz architektoniczny miasta jako całości, a nowe inwestycje stymuluje się do poszukiwania inspiracji w historycznych formach – czego dobrym przykładem jest Grachtenpark, nowe osiedle mieszkaniowe w Kempen.

Prośrodowiskowe rozwiązania W dzisiejszych czasach nie sposób myśleć o rozwoju przestrzennym w oderwaniu od skutków środowiskowych, jakie przynosi. Coraz więcej uwagi przykłada się do rozwiązań proekologicznych zgodnych z zasadami gospodarki obiegu zamkniętego. Nierozerwalnie traktuje się trzy filary: ekonomię, środowisko, społeczność – po to,

8. Historyczna uliczka Alte Schulstraße w Kempen buduje klimat miejsca, a jednocześnie okazuje się doskonałym produktem marketingu miejskiego. 9. Sponsorowana przez prywatne firmy tymczasowa piaskownica na tyłach ratusza w Kempen jest przykładem kreatywnego wykorzystania przestrzeni. 10. Hotel Alt Warburg w historycznym budynku w Warburgu, w którym zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz wyeksponowano oryginalne drewniane elementy konstrukcyjne. 11. Z myślą o rewaloryzacji zabytków w Grabow dużą wagę przywiązuje się do jakości wykonawstwa i często angażuje się specjalistów w konserwacji historycznych konstrukcji. 12. Historyczny obiekt w Güstrow adaptowany na restaurację Derzscher Hof zyskał współczesne elementy, które zwiększyły jego funkcjonalność. 13. Nowe osiedle mieszkaniowe Grachtenpark w Kempen nawiązujące do tradycyjnej architektury. 14. Dzięki dobremu zarządzaniu przestrzenią miejską jedna z arterii wjazdowych do Kempen zachowuje oryginalny widok na dominantę w postaci wieży kościoła.

15. Farmy wiatrowe jako element otwartego krajobrazu wokół Warburga świadczą o nowych czasach i o potrzebach stosowania odnawialnych źródeł energii. 16. Panele fotowoltaiczne upowszechniły się na terenach podmiejskich i wiejskich. 17. Rozbudowa zabytkowego młyna o funkcje kulturalne pozwoli na stworzenie nowoczesnej przestrzeni, poszerzającej ofertę dla mieszkańców Parchimia.

aby odpowiedzialnie kształtować politykę inwestycyjną. Ekologiczna Zielona Ekonomia jest nastawiona na uczciwie zrównoważoną dystrybucję dóbr, a dopiero później – na ich alokację. Dąży się do optymalizacji poprzez maksymalne wykorzystanie lokalnych zasobów społecznych i gospodarczych. W sprawach dotyczących architektury zmierza się do minimalizacji jej oddziaływania na środowisko. Wydajność i optymalizacja to cele współczesnego budownictwa. W historycznych miastach niemieckich temat odnawialnych źródeł energii jest wciąż dyskutowany. Celem stało się zrównoważone, demokratyczne i świadome podejście do zarządzania zmianami w miejscach historycznych. Można zauważyć pewną powściągliwość w stosowaniu nowoczesnych rozwiązań na dużą skalę. Przykładowo: paneli fotowoltaicznych nie eksponuje się na dachach zabytków. Inaczej ten proces następuje na terenach otwartych podmiejskich, gdzie zarówno fotowoltaika, jak i farmy wiatrowe stały się powszechne.

Bibliografia

Deklaracja z Davos, 2018. www.htg-gadebusch.de/projekte/kulturmuehle-parchim/ [dostęp: 14.08.2022]. www.parchim.de/de/buergerservice-1/buergerservice/planen-bauen-und-wohnen/bauprojekte/aktuelle-bauprojekte/kulturmuehle/ [dostęp: 14.08.2022].