Kontekst 169 ° Zarządzanie

Wysokiej jakości Baukultur musi być częścią właściwych narzędzi prawnych. Główny cel zakładający wysoką jakość́ dla całej przestrzeni zbudowanej, w tym dziedzictwa kulturowego, musi obowiązywać́ we wszystkich działaniach o wpływie przestrzennym. Wymóg wysokiej jakości należy postawić́ na tym samym poziomie, co interesy gospodarcze i techniczne. Obowiązujące standardy i normy powinny również być́ spójne z wymogiem wysokiej jakości. Deklaracja z Davos, art. 15.

W ramach zarządzania ustala się zasady, normy postępowania oraz konkretne działania, które wpływają na kształt przestrzeni zbudowanej. Dobre zarządzanie polega na tworzeniu przestrzeni sprzyjającej współpracy i na podejmowaniu decyzji opartych na zaangażowaniu obywateli. Jako proces zarządzanie wykracza poza administrację publiczną – uczestniczą w nim partnerzy, między innymi instytucje kultury, organizacje pozarządowe, przedstawiciele sektora prywatnego oraz społeczności lokalne. W celu budowania kultury przestrzeni wysokiej jakości należy przedsięwziąć takie procesy decyzyjne, które są oparte na współpracy różnych partnerów, dysponujących adekwatną wiedzą, doświadczeniem i umiejętnościami w powierzonych im zadaniach. W procesie zarządzania przestrzenią wysokiej jakości można wyodrębnić dwa podstawowe obszary narzędzi – formalne i nieformalne. Narzędzia formalne to wszystkie obowiązujące regulacje dotyczące planowania przestrzennego oraz prawa budowlanego. Narzędzia formalne na szczeblu krajowym mają najczęściej charakter ogólny, a te lokalne, o charakterze szczegółowym, w sposób ukierunkowany wpływają na lokalną kulturę przestrzeni. W ramach narzędzi formalnych można wymienić chociażby regulacje związane z tworzeniem polityki planowania przestrzennego oraz narzędzia motywacyjne opierające się na publicznym wsparciu pozytywnych

przykładów lokalnych rozwiązań dotyczących polityki przestrzennej. Narzędzia nieformalne to instrumenty, które nie mają charakteru wiążących regulacji prawnych. Są to – przykładowo – publikacje dotyczące kultury przestrzeni wysokiej jakości, instytucje mające na celu koordynację działań zmierzających do tworzenia kultury przestrzeni, wszelkie inicjatywy edukacyjne szerzące świadomość na temat kultury przestrzeni oraz programy wsparcia finansowego dla przedsięwzięć nakierowanych na utrzymanie i tworzenie przestrzeni wysokiej jakości. Spośród narzędzi nieformalnych można wymienić także działalność badawczą nad procesami kształtowania się kultury przestrzeni, narzędzia propagujące wiedzę na temat kultury przestrzeni, kampanie społeczne promujące stosowanie spójnego kodu architektonicznego, politykę informacyjną miast przeprowadzających rewitalizację, narzędzia wsparcia i doradztwa obywatelskiego włączające lokalne społeczności w projektowanie miejsc o wysokiej jakości przestrzeni. W tworzeniu miejsc o wysokiej jakości przestrzeni istotne okazuje się współdziałanie instytucji i społeczności zaangażowanych w procesy kształtowane przez narzędzia zarządzania o charakterze formalnym i nieformalnym. W zarządzaniu przestrzenią opartym na partycypacji społecznej ważną rolę odgrywa świadomość znaczenia historii, walorów architektoniczno-urbanistycznych i krajobrazowych miejsca. Dlatego kluczowym, nieformalnym narzędziem zarządzania jest edukacja. W miejscach, w których świadomość lokalnej kultury przestrzeni jest rozpowszechniana, docenia się możliwość otwartej debaty publicznej na temat jakości projektowanych miejsc.

Hallenberg – system zarządzania kulturą przestrzeni. Zastosowanie narządzi formalnych o charakterze lokalnym. Doradztwo obywatelskie i mechanizmy wsparcia finansowego Hallenberg wspiera wysiłki mieszkańców na rzecz poprawy warunków życia w swoim historycznym centrum. W tym celu miasto przyznaje granty przy wsparciu finansowym landu Nadrenii Północnej-Westfalii (program ochrony zabytków miejskich – niem. Programm Städtebaulicher Denkmalschutz). Z kolei tak zwany program fasad (niem. Fassadenprogramm) to program wsparcia finansowego, bezpośrednio powiązany z programem bezpłatnego doradztwa obywatelskiego. Od rozpoczęcia programu w 1991 roku wyremontowano

około 100 budynków. W ramach programu przyznawane są dotacje bezzwrotne, zgodnie z wytycznymi zawartymi w rozporządzeniu Rady Miasta (niem. Richtlinien der Stadt Hallenberg über die Vergabe von Zuwendungen zur Förderung von Maßnahmen an privaten Grün- und Freiflächen und an Dächern und Fassaden– Wytyczne miasta Hallenberg w sprawie przyznawania dotacji na wspieranie działań w zakresie prywatnych terenów zielonych i otwartych oraz dachów i fasad) i rocznym statutem budżetowym. Dotacje przyznawane mieszkańcom są ukierunkowane na działania mające na celu poprawę stanu fasad, dachów oraz zazielenienia podwórek i ogrodów.

System zarządzania kulturą przestrzeni w Hallenbergu

Narzędzia formalne Narzędzia nieformalne

Prawo budowlane i prawo ochrony zabytków

Statut projektowy dla obszaru starego miasta Gestaltungssatzung

Program fasad

Bezpłatne doradztwo obywatelskie

Zintegrowana koncepcja działań dla historycznego centrum miasta Centrum informacyjne KUMP (opracowanie ogólnodostępnej kwerendy architektonicznej budynków)

Giełda budynków (baza danych na temat nieużytkowanych nieruchomości)

Członkostwo w grupie roboczej ds. zabytkowych centrów miast i miasteczek

Członkostwo w grupie roboczej niemieckich miast domów szachulcowych

Warunkami uzyskania dofinansowania są: ° korzystanie z bezpłatnych konsultacji obywatelskich przez biuro architektoniczne działające na zlecenie miasta Hallenberg (to jest uzgodnienie zakresu prac, omówienie wpływu prowadzonych prac na krajobraz miejski); ° konieczność zachowania substancji zabytkowej remontowanego budynku i jego zgodność z celami ochrony zabytków, a także projektowania urbanistycznego.

Platforma współpracy i wymiany doświadczeń – Grupa Robocza do spraw Zabytkowych Centrów Miast i Miasteczek Nadrenii Północnej-Westfalii Kultura przestrzeni wysokiej jakości rozwija się w ramach współpracy międzyobszarowej. Kluczowym aspektem jest budowanie przestrzeni współpracy, zorientowanej na poszukiwanie rozwiązań poprzez dyskusje między władzami miast, planistami a przedstawicielami biznesu. Ta współpraca powinna być wielopoziomowa i międzyobszarowa, gdyż budowanie kultury przestrzeni wysokiej jakości wymaga wymiany zdań wszystkich grup społecznych i zawodów. Przykładem realizacji tak zintegrowanego spojrzenia na złożoność problematyki kultury przestrzeni jest Grupa Robocza do spraw Zabytkowych Centrów Miast i Miasteczek Nadrenii Północnej-Westfalii (niem. Arbeitsgemeinschaft Historische Stadt- und Ortskerne) powstała w 2015 roku z połączenia Grupy Roboczej do spraw Zabytkowych Centrów Miast (niem. Arbeitsgemeinschaft Historische Stadtkerne), założonej w 1987 roku, oraz Grupy Roboczej do spraw Zabytkowych Miasteczek (niem. Arbeitsgemeinschaft Historische Ortskerne), utworzonej w 1990 roku. Jest to jedna z dwóch tego typu organizacji w Niemczech (druga znajduje się w Brandenburgii). Obecnie do tej grupy roboczej należy 59 miasteczek. Od momentu powstania grupa jest objęta patronatem kraju związkowego Nadrenia Północna-Westfalia. Dzięki swojej oddolnej, międzygminnej i międzyobszarowej strukturze grupa robocza stanowi platformę wymiany informacji na temat zagadnień związanych z odnową miasteczek historycznych. Ta grupa stawia sobie za cel zachowanie dziedzictwa starówek dla przyszłych pokoleń, podniesienie świadomości oraz wiedzy na temat bogactwa i różnorodności historycznych centrów miast i miasteczek w Nadrenii Północnej-Westfalii.

W realizacji powyższych celów grupa robocza stawia sobie zadania takie jak: ° wymiana informacji i doświadczeń między miastami i gminami członkowskimi; ° doradztwo i pomoc w zakresie wspólnych wyzwań; ° reprezentowanie interesów historycznych centrów miast i wsi; ° wymiana doświadczeń w ramach europejskiej sieci miast. Grupa robocza jest podzielona na sześć grup regionalnych (Bergisches Land/Ruhr, Eifel, Münsterland, Dolny Ren, Wschodnia Westfalia-Lippe, Południowa Westfalia). Wysiłki grupy są ukierunkowane na poszukiwanie kompromisu między wymaganiami zachowania dziedzictwa urbanistycznego i architektonicznego a wymogami rozwoju i dostosowania miast do potrzeb przyszłości. Spośród problemów występujących w miastach członkowskich grupy robocze określiły wspólne zagadnienia, w obrębie których miasta zobowiązały się podjąć działania, takie jak: ° zachowanie i odtworzenie spójności historycznego układu urbanistycznego; ° zachowanie i odbudowa istniejących fortyfikacji oraz ochrona sylwety miasta; ° zabezpieczanie pustostanów i przebudowa obiektów, które stały się niefunkcjonalne; ° modernizacja starych budynków w celu zapewnienia szerokiej gamy mieszkań atrakcyjnych i przystępnych cenowo; ° zabudowa wolnych parceli między budynkami a nowymi obiektami mieszkalnymi w skali dostosowanej do charakteru architektonicznego miasta (plomby); ° projektowanie prywatnych przestrzeni otwartych; ° modernizacja publicznych terenów zielonych i otwartych; ° zazielenienie dawnej strefy murów obronnych i fos; ° rekonstrukcja historycznej sieci ścieżek i odsłanianie koryt starych strumieni; ° wyprowadzenie z miast ruchu tranzytowego; ° zredukowanie i spowolnienie ruchu samochodowego na całym obszarze miasta; ° niezakłócona obsługa ruchu pieszo-rowerowego.

Najważniejszymi narzędziami do osiągnięcia powyższych celów, oprócz planu zagospodarowania przestrzennego (Bebaungsplan) są, zwłaszcza w większych miastach, tak zwane ramy planowania miejskiego (Rahmenplan), przedstawiające koncepcje rozwoju poszczególnych części miast. Ponadto w niektórych miastach członkowskich grupy roboczej obowiązują szczegółowe przepisy dotyczące projektowania (§ 81 Bauordnung NRW – prawo obowiązujące w Nadrenii Północnej-Westfalii), które mogą być uzupełniane przepisami dotyczącymi umieszczania nośników reklamowych oraz przepisami dotyczącymi organizacji miejsc parkingowych i utrzymania czystości (§ 172 Baugesetzbuch). Ważną rolę w miastach członkowskich grupy roboczej odgrywają tak zwane statuty obszarów zabytkowych (wyspecjalizowane regulacje o lokalnym zasięgu, uchwalane najczęściej przez rady miejskie). Istotne znaczenie mają też publiczne programy wsparcia finansowego inicjatyw prywatnych w obszarach miejskich (na przykład dofinansowanie remontu elewacji i dachów lub poprawy estetyki prywatnych terenów zielonych). Partycypacja obywatelska, o której mowa w artykule 3. Prawa o zagospodarowaniu przestrzennym w Niemczech, przybiera w historycznych centrach miast i wsi różnorodne formy. Oprócz spotkań obywatelskich, istnieją grupy dyskusyjne na poziomie dzielnicy lub okręgu. Inną formą są biura doradztwa obywatelskiego w urzędach gmin (na przykład w Hallenbergu). Lokalne stowarzyszenia historyczne oraz inicjatywy obywatelskie współuczestniczą w podejmowaniu decyzji poprzez tak zwane rady konsultacyjne do spraw projektowania (niem. Gestaltungsbeiräte,na przykład w Lippstadt). Grupa robocza jest zarówno laboratorium idei, jak i platformą wymiany doświadczeń: dzielenie się wiedzą jest podstawą współpracy w grupie roboczej. W wyniku wieloobszarowych działań regularnie powstają nowe publikacje dotyczące problematyki odnowy miast historycznych (między innymi Całościowe projektowanie chodników na Starym Mieście – podręcznik dobrych praktyk nawierzchni dróg i chodników w obszarze starówki, Podręcznik dla dalszego rozwoju zabytkowych centrów miast i wsi w Nadrenii Północnej-Westfalii, Handel w historycznych centrach miast, Jakość życia w historycznych centrach miast, Projektowanie w dialogu, Dostępność w historycznych centrach miast i wsi – uczestnictwo dla wszystkich! – poszczególne publikacje można bezpłatnie pobrać w formacie PDF). Najnowszy program Przyszłość 2030, opracowany w 2016 roku, stanowi wytyczne dla projektów całej grupy roboczej i oferuje ramy

działania w pięciu obszarach. Są nimi: Historia zbudowana – rozpoznawanie, zabezpieczanie i przekazywanie informacji; Moda na Stare Miasto – życie, praca i mieszkanie w centrum miasta; Odważ się na coś nowego – nowa architektura z ambicjami, nacisk na tworzenie otwartych przestrzeni; Kurtyna w górę – Stare Miasto jako doświadczenie; Zintegrowany rozwój miejski – dobre zarządzanie w centrum miasta.

Grupa Robocza do spraw Zabytkowych Centrów Miast i Miasteczek Nadrenii Północnej-Westfalii

Organizacja

Rada wykonawcza ° Przewodniczący ° Wiceprzewodniczący ° Przedstawiciele

Ministerstwa Spraw Wewnętrznych,

Budownictwa Komunalnego i Równouprawnienia

Nadrenii Północnej-Westfalii ° Przewodniczący 6 grup regionalnych:

Bergisches Land/Ruhr, Eifel,

Münsterland, Dolny Ren,

Wschodnia Westfalia-Lippe,

Południowa Westfalia) ° spotkania 4 razy w roku ° podejmowanie decyzji w sprawie projektów grupy roboczej ° ustalanie strategii organizacji

Grupy regionalne ° Burmistrzowie miast ° Eksperci: urbaniści, konserwatorzy zabytków, specjaliści od turystki i marketingu

Działalność

° konferencje eksperckie ° warsztaty grup regionalnych ° coroczne spotkania ogólne ° publikacje (np. studium tradycji budowlanych miast wybranych członków grupy roboczej) ° omawianie kwestii związanych z regionami oraz poszczególnymi miastami

Promocja i działania edukacyjne o kulturze przestrzeni – podręcznik dobrych praktyk architektonicznych w Parchimiu Publikacje na temat dobrych praktyk architektonicznych stanowią ważny element procesu edukacji o lokalnej kulturze przestrzeni. Społeczna świadomość specyfiki lokalnej architektury i krajobrazu oraz wrażliwość na miejsce, jego historię i walory składają się na podstawę kształtowania przestrzeni o wysokiej jakości. Podręcznik dobrego projektowania, wydany w 2019 roku przez Urząd Miasta Parchim w Meklemburgii-Pomorzu Przednim (Gestaltungshandbuch für die parchimer altstadt), stanowi zbiór praktycznych wskazówek dla mieszkańców starówki. Ta publikacja została wydana w ramach działań edukacyjnych towarzyszących programowi rewitalizacji starego miasta, rozpoczętego w 1991 roku. Od tego czasu, przy wsparciu federalnych i krajowych programów finansowania oraz ze środków z funduszu na rzecz budynków zabytkowych, na starówce w Parchimiu przeprowadza się kompleksową, obszarową rewitalizację miasta. Podręcznik dobrych praktyk architektonicznych pomaga właścicielom budynków w takim przeprowadzeniu procesu projektowego, aby mogły zostać spełnione kryteria wsparcia finansowego (dotacje lub kredyty), realizowanego w ramach rewitalizacji miasta. Finansowanie podlega określonym kryteriom, mającym zapewnić, że historyczny krajobraz miasta zostanie zachowany, łącznie z zabytkową tkanką, i że wykorzysta się lokalne metody budowlane. W poszczególnych częściach podręcznika omawia się charakterystyczne cechy zabudowy staromiejskiej kształtujące krajobraz miasta oraz przedstawia się zalecenia dotyczące rozwiązań projektowych. W pierwszej części są opisywane uwarunkowania prawne dla działalności budowlanej w obszarze starego miasta. Objaśnione są obszary obowiązywania ochrony konserwatorskiej oraz strefowy podział miasta w ramach procesu rewitalizacji (wschodnie Stare

1. Podręcznik dobrego projektowania w obszarze starówki, wydany w 2019 r. przez Urząd Miasta

Parchim w Meklemburgii-Pomorzu Przednim. 2. Zalecenia dotyczące kształtowania wysokości nowych budynków – plomb w zabudowie staromiejskiej. 3–4. Przykłady tradycyjnych nasadzeń kwietnych w strefie wejściowej budynków w zabudowie pierzejowej w Parchimiu. 5. Charakterystyczna zabudowa pierzejowa na starówce w Parchimiu.

Miasto, wschodnie przedmieście Starego Miasta, zachodnie rozszerzenie Starego Miasta, południowe przedłużenie Starego Miasta). W drugiej części publikacji opisano: ° charakterystyczny układ parceli w mieście i wynikającą z niego typową szerokość budynków; ° ustalanie wysokości okapów; ° kształtowanie nowych dachów (kąt nachylenia dachu, materiał pokrycia dachu); ° prace remontowe na fasadach (zagadnienia związane z ociepleniem budynków w obszarze ochrony konserwatorskiej, użycie typowych materiałów, rodzaje cegieł, tynków, kolorystyka fasad); ° remont konserwatorski lub wymiana stolarki okiennej i drzwiowej (typowa kolorystyka, charakterystyczne proporcje i zasady rozmieszczenia okien w budynku, detale obróbek blacharskich, w tym tak zwane kapinosy, a także zasady instalowania systemów zacieniania okien, na przykład markizy); ° zasady umieszczania nośników reklamowych na fasadach; ° zasady ochrony murków wydzielających podwórka historycznych parceli; ° przykłady renowacji wrót bramnych; ° charakterystyczne materiały nawierzchni chodników oraz współczesne nawierzchnie parkingowe, otwarte na retencję wody; ° kształtowanie tak zwanych przedogródków oraz wskazówki dotyczące punktowych nasadzeń między chodnikiem a pierzeją budynku.

Podręcznik dobrych praktyk architektonicznych obszaru starego miasta, jak i wszystkie inne publikacje towarzyszące rewitalizacji obszaru, są dostępne na stronie internetowej urzędu miejskiego. Mieszkańcy są informowani o postępach rewitalizacji podczas wystaw organizowanych przez urząd miasta. Prezentowane są na nich dotychczasowe osiągnięcia, jak również wyzwania związane z rewitalizacją miasta jako z wieloobszarowym procesem badania, planowania i wdrożenia, który uwzględnia i stara się zharmonizować problemy architektoniczne, urbanistyczne, konserwatorskie, społeczne, kulturowe i ekonomiczne.

50 Jahre Städtebauförderung in Deutschland, de/ fileadmin/red_dateien/downloads_2021/50J_

Stbf_Publikation_BF.PDF [dostęp: 14.08.2022]. Althaus S., Historische Stadt- und Ortskerne in Westfalen – lebendige Zeugnisse regionaler

Baukultur, https://www.lwl.org/westfalenregional-download/PDF/S112_Ortskerne.pdf [dostęp: 14.08.2022]. Deklaracja z Davos – tłumaczenie polskie: https:// niaiu.pl/wpcontent/uploads/2021/09/deklara- cja_davos.pdf [dostęp: 14.08.2022]. Die Güstrower Altstadt Rückbesinnung auf das kulturhistorische Erbe, https://www.guestrow.de/ bauen-wohnen/planen/stadtsanierung [dostęp: 14.08.2022]. https://www.hso-nrw.de [dostęp: 14.08.2022]. HÖXTER. Städtebauliches Entwicklungskonzept 2018 –

Historischer Stadtkernund Corvey, Dortmund –

Höxter 2018. Baugesetzbuch https://www.gesetzeiminternet.de/bbaug/BJNR003410960.html [dostęp: 14.08.2022]. https://www.stadt-hallenberg.de/fileadmin/user_ upload/Rathaus_Service/Ortsrecht/6-7_gestal- tungssatzung.pdf (pełny tekst rozporządzenia) [dostęp: 14.08.2022]. https://www.stadt-hallenberg.de/leben-stadt/ bauen-wohnen/gestaltungssatzung [dostęp: 14.08.2022]. Baza dokumentów dotyczących rewitalizacji miasta: https://www.parchim.de/de/ buergerservice-1/buergerservice/planen-bauenundwohnen/bauprojekte/stadtsanierung/ [dostęp: 14.08.2022]. Na temat rad doradczych ds. projektowania: https://www.aknw.de/baukultur/ gestaltungsbeiraete [dostęp: 14.08.2022]. Plakat z okazji 25-lecia rewitalizacji miasta: https://www.parchim.de/de/formulare-unddokumente/staedtebaufoerderung/2016tag-derstbfoe-poster-1-7.pdf?cid=7ym [dostęp: 14.08.2022]. Podręcznik dobrych praktyk architektonicznych online: https://www.parchim.de/de/buergerservice-1/publikationen/stadtplanung/gestaltungshandbuchaltstadt-parchim-11-02-2020. pdf?cid=sg [dostęp: 14.08.2022]. Publikacje grupy roboczej: https://www.hso-nrw. de/ueber-die-arbeitsgemeinschaft/publikationen/ [dostęp: 14.08.2022]. The Davos Baukultur Quality System Assesment Form. The Davos Baukultur Quality System. Eight criteria for a high-quality Baukultur.