Piękno

Wysokiej jakości Baukultur wyraża się zatem w zastosowaniu świadomego, dobrze przemyślanego projektu do każdego budynku i działalności związanej z architekturą krajobrazu, stawiając wartości kulturowe na pierwszym miejscu nad krótkoterminowymi korzyściami ekonomicznymi. Deklaracja z Davos, art. 8.

Venustas, czyli piękno, w teorii Witruwiusza określa jakość wizualną w architekturze jako tę, która wzbudza emocje skłaniające nas do miłości i zachwytu. Witruwiusz to autor jedynego zachowanego z czasów antycznych traktatu o architekturze – De architectura libri decem (O architekturze ksiąg dziesięć), do dziś będącego wskazówką i punktem odniesienia formułującym najważniejsze wartości w architekturze. Od czasów starożytnych aż do XVIII wieku teorie upatrywały warunków piękna w harmonii, w odpowiednich proporcjach (ilościowy charakter piękna wynikający z dobrego układu elementów i odpowiednich proporcji występujących w naturze), w odbiciu absolutnego piękna Boga – przyczyny wszelkiego piękna. Pojęcie piękna, opisywane w traktatach filozoficznych jako cecha obiektywna, ewoluowało. W XVIII wieku, wraz z wprowadzeniem terminu estetyka przez Alexandra G. Baumgartena, zaczęło być oceniane bardziej subiektywnie – jako osąd rozumu. Źródła piękna zaczęto upatrywać nie w bezpośrednio określonych jakościach dzieła, lecz w szczególnym indywidualnym nastawieniu odbiorcy. Koncepcja wiążąca piękno z bezinteresownością znalazła najpełniejszy wyraz w dziele Immanuela Kanta pt. Krytyka władzy sądzenia. Zawarta jest tam teza, że piękne jest to: „co się podoba ani przez wrażenie, ani przez pojęcia, lecz podoba z subiektywną koniecznością, w sposób bezpośredni i zupełnie bezinteresowny”1. Piękno powiązano z subiektywnym odczuwaniem i szukano go w oku patrzącego. Piękno nie jest wartością fizyczną i mierzalną, tak jak – przykładowo – wysokość czy szerokość budynku, nie istnieje czynnik do

1 Za: Nie to ładne co ładne, M. Napiórkowski, https:// www.kwartalnikrzut.pl/ nie-to-ladne-co-ladne/?v=9b7d173b068d [dostęp: 14.08.2022].

odczytu zmiennej piękna lub nie-piękna w architekturze. Piękno to percepcyjne doświadczenie przyjemności lub satysfakcji, poczucia atrakcyjności i emocjonalnego przywiązania do miejsca.

Badania. Neuroestetyka a projektowanie przestrzeni Debaty na temat sztuki i piękna obecnie angażują więcej interdyscyplinarnych zespołów specjalistów niż w przeszłości. Prowadzi się badania nad szeroką gamą skojarzeń, jakie ludzie wiążą z pojęciem piękna, obejmujących przyrodę, wspomnienia, szczęście i szacunek. Ludzie coraz częściej odnoszą się w opisywaniu piękna do swojego emocjonalnego doświadczania konkretnego obrazu wizualnego. Subiektywność związana z okiem patrzącego a obiektywne cechy piękna to podstawowa kwestia w teorii estetyki oraz w badaniach neuroestetyki. Ta druga dziedzina koncentruje się na sferze psychologicznej, neuronalnej i społeczno-kulturowej. Podejście poznawcze w jej ramach skupia się na wyjaśnieniu zjawisk składających się na percepcję dzieła, w tym dzieła architektonicznego. Polega na zrozumieniu biologicznych podstaw doświadczeń estetycznych związanych z oceną obiektów i przestrzeni. Od lat rośnie zainteresowanie skrzyżowaniem neuronauki i psychologii architektury. Na rozwój chorób współczesnego świata mamy tak naprawdę ogromny wpływ, a projektowanie przestrzeni jest jedną z najbardziej bliskich nam metod zapobiegania im. Najnowsze badania pokazują, że odczucia estetyczne wyłaniają się z interakcji emocjonalnych: zmysłowo-ruchowych. Neuroestetyka poszukuje neurobiologicznych podstaw przeżyć estetycznych, gdyż nie tylko tworzenie, lecz także odbiór dzieła są warunkowane przez aktywność struktur mózgu, odpowiedzialnych za percepcję. Zadaje pytania: dlaczego dane wrażenie zmysłowe jest dla nas interesujące i w jaki sposób jest ono zinterpretowane przez mózg? Dane w neuroestetyce i biologii ewolucyjnej wykazują, że wiele cech mających znaczący wpływ na doświadczanie piękna jest częściowo uwarunkowanych kulturowym doświadczeniem indywidualnej osoby. Przykładowo: większość ludzi, którzy mieli kontakt z różnymi stylami architektonicznymi, wykazywała preferencje co do określonych kształtów i form wzorniczych i przestrzennych, wyrażając pozytywne lub negatywne emocje, które zostały w badaniach zmierzone.

Piękno jako kryterium jakości miejsca w Deklaracji z Davos Czy oprócz subiektywnej percepcji osoby lub grupy ludzi istnieją kryteria określające piękno według właściwości, które wydają się preferowane niezależne od kultury i osobistych upodobań? Czy istnieją miejsca uznane powszechnie za piękne i estetyczne, za społecznie i ekonomicznie stymulujące dla lokalnej społeczności i czy ocena jakości tych miejsc różni się zależnie od odbiorcy: mieszkańca czy zagranicznego turysty? W długoterminowych politykach rozwoju miast i regionów oraz ochrony dziedzictwa kulturowego i natury opracowywanych przez Unię Europejską uwzględnia się monitoring krajobrazu, służący obserwacji zmian, zjawisk w przestrzeni. Ocenie poddawane są miejsca postrzegane przez badane grupy jako piękne. Przestrzenie poddane analizie są typowane jako krajobrazy priorytetowe, czyli szczególnie cenne dla społeczeństwa, rozpoznawalne jako piękne ze względu na swoje wartości przyrodnicze, kulturowe, historyczne lub estetyczno-widokowe – a zatem wymagające ochrony. W tym ujęciu piękno można rozumieć nie tylko jako wartość estetyczną i wizualną, lecz także jako stan ładu na poziomie fizyczno-przestrzennym i ekosystemowym. Według Deklaracji z Davos, na odbiór miejsca jako pięknego wpływają różnorodne czynniki: kulturowe, ekonomiczne, estetyczne, społeczne. Piękno wyraża się w tworzeniu relacji między miejscem a człowiekiem. Dlatego istotne w zdefiniowaniu tego kryterium jakości Baukultur jest przeprowadzenie badań empirycznych i jakościowych uwzględniających potrzeby i preferencje użytkowników danej przestrzeni. Ocena jakości miejsca uznanego za piękne jest wszakże powiązana z doświadczeniem zmysłowym, które wpływa pozytywnie na emocje odbiorcy. W kontekście Baukultur piękno postrzegane w odniesieniu do konkretnego miejsca obejmuje zawsze jego kontekst lub – zależnie od jego skali – otaczający krajobraz. Piękno jako jakość miejsca w deklaracji Baukultur odnosi się zawsze do relacji ludzi i przestrzeni; do tożsamości miejsca (zob. Tożsamość miejsca), do specyficznego geograficznego kontekstu przestrzennego (zob. Kontekst), a także – do kontekstu społecznego (zob. Różnorodność) i ekonomicznego (zob. Ekonomia). Wartość piękna jest zawsze powiązana innymi ośmioma kryteriami.

Jak osiągnąć wysoką jakość archikultury pod względem piękna We współczesnym świecie coraz trudniej odnosić się do uniwersalnych standardów czy do kanonów wartości, którym przypisuje się miano pięknych. Nie ma możliwości powrotu do przekonania, że do osiągnięcia piękna w architekturze wystarczy budowanie tylko w jednym stylu architektonicznym. Dziś architektura oraz krajobraz są różnorodne – i to akceptujemy. Dlatego wyzwaniem dla architektów, ale również dla osób odpowiedzialnych za zarządzanie, kształtowanie i przekształcanie środowiska powinno być angażowanie się w ciągłą debatę o szerokim zasięgu na temat tego, co jest lub może być postrzegane i oceniane jako piękne na podstawie stosunku do przeszłości i teraźniejszości. Piękno musi być wyraźnie zadeklarowanym celem wszelkich działań związanych z planowaniem przestrzeni w celu osiągnięcia wysokiej jakości archikultury. Istotne staje się również uwzględnienie w dyskusji danych uzyskanych w wyniku działań partycypacyjnych oraz danych empirycznych na temat tego, co cenią jako wartość lokalni mieszkańcy. Piękno jest istotne dla każdego i nie należy postrzegać go wyłącznie jako kwestii eksperckiej, naukowej albo czynnika ekonomicznego. To podstawowa wartość kulturowa. Piękno ma charakter społeczny, gdyż nie ma pięknych miast bez pięknych obywateli.

Krajobraz dachów – piękno materiału. Hallenberg Materiały w architekturze mówią o kontekście miejsca. Kamień – o geologicznych początkach, o wytrzymałości, o trwałości. Cegła przywodzi na myśl ziemię i ogień oraz tradycje budowlane. Naturalne materiały używane w architekturze opowiadają o czasie i stanowią przeciwieństwo tych produkowanych przemysłowo. W mieście Hallenberg piękno – jako kryterium jakości przestrzeni – wyraża się w tradycji związanej z używaniem w zabudowie miasta materiału tradycyjnego dla tego miejsca. Krajobraz Hallenbergu to przede wszystkim ciemne, grafitowe dachy budynków wtapiające się w wyżynny krajobraz, dominujący na tym obszarze. Dachy pokryte kamieniem tutaj występującym – czarnym łupkiem naturalnym – idealnie komponują się w przestrzeni krajobrazu i stanowią charakterystyczny kontekst dla topografii tego miejsca. W okolicy miasta znajdują się dwa dawne kamieniołomy, w których wydobywano od XVI wieku kamień stosowany w architekturze regionu.

Czarny łupek, materiał obecny w zabudowie Hallenbergu od wieków, do dziś stanowi o tożsamości tego miejsca. Tamtejsza rada miejska od 1987 roku chroni zapisami Statutu projektowego miasta Hallenberg dla historycznego centrum miasta (niem. Gestaltungssatzung) krajobraz dachów, charakterystyczny dla tego miejsca. Celem przywołanego dokumentu jest zapewnienie ciągłości tradycji kultury przestrzeni miasta wyrażającej się w stosowaniu odpowiednich materiałów w architekturze. Zapisy nakazują mieszkańcom oraz nowym inwestorom zachowywanie podczas remontów budynków łupek w kolorze antracytowym czy grafitowym na pokryciach dachowych oraz stosowanie tego kamienia podczas odnawiania pokrycia dachowego lub w ramach nowych inwestycji. Powstało kilka opracowań naukowych i ekspertyz, których autorzy bez wyjątku doszli do wspólnego wniosku: centrum Hallenberg to coś wyjątkowego, co warto chronić i o co warto dbać. Zwrócono również uwagę, że pejzaż dachów w Hallenbergu, ze względu na widoczność ze wszystkich stron, jest czymś wyjątkowym w powiecie Hochsauerland, w regionie Nadrenii Północnej-Westfalii. W preambule statutu projektowego (niem. Gestaltungssatzung) zapisano:

Historyczne centrum miasta znajduje się na uroczym wzgórzu Nuhne. To wzgórze kościelne opada prawie ze wszystkich stron i jest otoczone pierścieniem górskim. Szczególne znaczenie ma zachowanie strukturalnego charakteru w rejonie historycznego centrum miasta.

1. Krajobraz dachów w Hallenbergu to charakterystyczny dach dwuspadowy z małymi lukarnami.

Jednolitość „krajobrazu dachów” wyraża się w tym, że 97% wszystkich budynków ma ten sam kształt, czyli dach dwuspadowy o nachyleniu 45–48°. Jeżeli chodzi o nowe dachy, to dozwolone są tylko dwuspadowe o symetrycznym nachyleniu 45–52° (Petrusstraße). 2. Znaczek pocztowy przedstawiający panoramę

Hallenbergu. 3. Z myślą o nowych budynkach i o przebudowie dopuszczono w Hallenbergu do wykonania elewacji, zgodnie z sąsiednimi konstrukcjami, następujące materiały budowlane: kamień naturalny, łupek naturalny, tynki czarno-białe i biały tynk. 4. W Hallenbergu wzory były proste, a łupki kamienne, użyte na elewacji i na dachach, służyły ochronie przed warunkami atmosferycznymi i pożarami. 5. Typowym lub oryginalnym kształtem domu w okolicy Hallenbergu jest wolno stojący dwuspadowy dom ryglowy. Z reguły część mieszkalna znajdowała się na parterze, a magazyn na siano, słomę lub zboże na najwyższym piętrze.

Wejście do domu znajdowało się zwykle od strony ulicy, a nie – z boku. Większość domów pierwotnie miała ogródek od frontu z drzewem i ławką przy wejściu. 6. Charakterystyczna elewacja z kamienia naturalnego w Hallenbergu. Wzór w jodełkę. W celu ochrony przed warunkami atmosferycznymi elewacje w całości pokrywano łupkiem. 7. Ściana z łupka, z typowym wzorem w jodełkę.

Ze względu na dobry widok na centralnie położoną starówkę ze wszystkich stron z otaczającego pierścienia górskiego, wyjątkowej uwagi wymaga zachowanie jednolitego, typowego krajobrazu dachów. Ten cel można osiągnąć jedynie poprzez stały aktywny udział wszystkich obywateli pod kierownictwem ekspertów krajobrazu miasta.²

Prawo nakłada na miasto obowiązek uwzględniania we wszelkich działaniach planistycznych i budowlanych ochrony konserwatorskiej budynków, ulic, placów, drzew i dzielnic o znaczeniu historycznym, krajobrazowym, estetycznym lub urbanistycznym. Przepisy statutu projektowego są regularnie weryfikowane, zwłaszcza w odniesieniu do bieżących zmian mających na celu poprawę jakości życia mieszkańców również pod kątem energetycznym. Jednak celem zawsze jest zachowanie podstawowych cech i koncentracja pierwotnych przepisów projektowych, aby nie niszczyć krajobrazu miasta, który należy chronić. Ważną rolę w polityce miasta odgrywają działania włączające mieszkańców w procesy planistyczne.

2 Gestaltungssatzung Altstadt Hallenberg, tłum. K. Domagalska, https:// www.stadt-hallenberg.de/ leben-stadt/bauen-wohnen/ gestaltungssatzung [dostęp: 14.08.2022].

Kolory miejsca. Region Nadrenia Północna-Westfalia W regionie Nadrenii Północnej-Westaflii zachowano spójność kolorów w architekturze. Kolorystyka miast odnosi się do kontekstu miejsca, jest odwołaniem się do naturalnych materiałów występujących w regionie oraz używanych w architekturze. Przeważającymi kolorami są ciemne odcienie ceglastej czerwieni, ciemna szarość (grafit) i biel.

8–9. W miastach Kempen i Straelen w większości budynków przedwojennych ściany są wymurowane z cegły ceramicznej w odcieniach czerwieni. W powojennym budownictwie elewacja nie jest konstrukcją. Cegły w podobnych odcieniach używa się w zewnętrznych warstwach ścian trójwarstwowych. Stosuje się również płytki ceramiczne imitujące cegły zamocowane do ocieplenia. 10. Drugi kolor najczęściej stosowany na elewacjach w Kempen to biały. W budynkach przedwojennych zwykle dotyczy to ścian szachulcowych, pokrytych wapnem. We współczesnych stosowane są lekkie tynki w odcieniach bieli, kładzione bezpośrednio na ocieplenie. 11. Wyjątkowym przykładem okazuje się Hallenberg, w którym dominują budynki ryglowe i szachulcowe. Wapienna biel wypełnień konstrukcji jest połączona z grafitowymi okładzinami łupkowymi. Nowe budynki utrzymano w tej samej kolorystyce. Współczesny tynk jest biały, a szare są okładziny włóknocementowe. 12. W całym regionie większość dachów jest grafitowa. W budynkach przedwojennych w Hallenbergu pokryciem jest kamienny łupek w swoim naturalnym kolorze. W nowej architekturze stosuje się współczesne materiały, takie jak blacha czy płyty włóknocementowe utrzymane w tej samej kolorystyce.

Kolory w architekturze przedwojennej miast Nadrenii Północnej-Westaflii odpowiadają kolorom tradycyjnie używanych materiałów. W odniesieniu do nowej zabudowy są nawiązaniem do kolorów materiałów stosowanych wcześniej. Kolorystyka regionu jest również chroniona przepisami i zapisami w dokumentach konserwatorskich.

Widok na piękno. Ekspozycja czynna i bierna Kompozycja jednostek architektoniczno-urbanistycznych, sekwencja wnętrz, układ dominant i akcentów, wkomponowanie całości w otaczający krajobraz – wszystko to również się składa na sztukę tworzenia piękna. Ekspozycja czynna i bierna pozwala na jego wyeksponowanie i podziwianie. Do tych elementów możemy zaliczyć osie, otwarcia, ciągi i punkty widokowe, przedpola ekspozycji i panoramy miasta. To najważniejsze elementy pozwalające na prowadzenie użytkownika krajobrazu jako widza scenerii odpowiednio zakomponowanej. Dają one możliwość wydobywania największych atutów miejsca. Oczywiście, powstawały one w momencie zakładania miast, służyły orientacji w terenie. Dziś pełnią funkcję przede wszystkim widokową, krajobrazową. Przy odpowiednim planowaniu mogą stać się swoistą marką miejscowości. Przy współczesnym tempie suburbanizacji terenów okołomiejskich problemem jest zachowanie panoramy czytelnej w krajobrazie. Jednak warto przeprowadzić szczegółowe analizy krajobrazowe, aby określić stopień ich zachowania, czytelność, początek i zasięg przedpola ich ekspozycji. Przecież to one stanowią pierwszy kontakt z wartością estetyczną miejscowości potencjalnego odbiorcy tego krajobrazu.

13–14. W Kempen dominuje spójna, jasna kolorystyka w detalach budynków. Często w zabudowie historycznej podmurówki schody wejściowe czy obramowania okienne były wykonane z odpowiedniego kamienia w odcieniach bieli i jasnych szarości, a okna malowano na biało. W nowszych budynkach, przykładowo – zbudowanych w technologii ściany trójwarstwowej, pojawiają się również rozwiązania, w których wyeksponowano betonowe nadproża, balkony czy wieńce. Użyty beton jest również jasny, nierzadko malowany na biało.

15. Nawierzchnie i posadzki utrzymano w spójnej kolorystce z architekturą budynków. Ciekawym przykładem okazuje się nawierzchnia w centrum historycznym miasta Straelen – wykonana z ceramiki w różnych odcieniach czerwieni. Dotyczy to również współczesnych uzupełnień. 16–18. Charakterystyczny detal lokalnej architektury to zielona stolarka drzwiowa i okienna (Hallenberg i Krefeld Linn). W nowym budownictwie są stosowane np. aluminiowe profile okienne czy drzwi garażowe (Kempen).

W prawie niemieckim istnieje bezpośrednia możliwość uznania panoramy miasta za zabytek. W prawie polskim okazuje się to nieco bardziej skomplikowane, jednakże nie jest niemożliwe. Jednak najważniejsza staje się świadomość wartości, jaką niesie taka panorama. Odpowiednie zapisy w dokumentach planistycznych i odpowiedzialne gospodarowanie krajobrazem otaczającym miasto to wystarczające narzędzia na wydobycie jego atutów widokowych. W Güstrow (Meklemburgia-Pomorze Przednie) panorama od strony zachodniej miejscowości została uznana za zabytek, a grafika z sylwetą miasta z tej strony stanowi jego produkt marketingowy. To jednoznacznie określone granice widoku pozwalającego podziwiać miasto z daleka, ale to również przepiękna oś widokowa utrzymana i podkreślona między innymi dzięki kontynuacji funkcji zadrzewień przydrożnych. Ta oś kończy się zamknięciem w postaci wieży kościoła Najświętszej Marii Panny – dominanty starówki. Dla utrzymania zadowalającego widoku ważne staje się odpowiednie zagospodarowanie przedpola ekspozycji. To przestrzeń znajdująca się pomiędzy odbiorcą widoku a obserwowanym elementem, w tym przypadku – panoramą. W skrócie sprowadza się to do utrzymania niskiej zabudowy czy zieleni na tym terenie, jak również do wystrzegania się agresywnej kolorystyki, obiektów budowlanych przyciągających wzrok itp. Pomimo że brzmi to dość prosto, chodzi o złożony zabieg wymagający wyznaczenia najwartościowszych widoków, ich kurtynowania itp. W miejscowości Grabow, dzięki uniknięciu lokowania nowej i wysokiej zabudowy w miejscu dawnych

19. Historyczna oś wjazdowa do Güstrow od strony zachodniej. Widoczne zamknięcie widokowe w postaci wieży kościoła pełni ważną funkcję krajobrazową, a kiedyś służyło również orientacji w terenie dla podróżujących. Miasto dba, żeby przedwojenna aleja wciąż była prawidłowo obsadzona drzewami. 20. Panorama Güstrow od strony zachodniej (wjazdu od Schwerin). To przykład widoku chronionego przepisami – panoramę z tego wjazdu wpisano do rejestru zbytków. Miasto wykorzystuje ją również jako swój produkt marketingowy. 21. Przedpole ekspozycji starego miasta w Warburgu (jego panoramy). Dzięki zachowaniu płaskiej, niezabudowanej przestrzeni przedmurza możliwe staje się podziwianie widoku zbliżonego do historycznego. Zdjęcie zrobione z mostu Jana

Nepomucena, czyli z jednej z historycznych dróg wjazdowych do miasta. 22. Fragment panoramy Grabow od strony terenów przemysłowych. Zachowanie niezabudowanej przestrzeni portu rzecznego pozwala na ekspozycję panoramy. 23. Panorama Grabow widoczna z okolic mostu.

Dzięki zarówno uniknięciu wysokiej zabudowy, jak i organizacji na przedpolu ekspozycji ogrodów działkowych możemy podziwiać historyczną sylwetę miasta.

terenów przemysłowych, zachowano bardzo ładny widok panoramiczny na miasto z mostu znajdującego się w jego obrębie. Warburg natomiast zastosował zabieg polegający na utrzymaniu niewielkiej przestrzeni wolnej od zabudowy, zagospodarowanej w formie trawnika, dzięki czemu możemy być uczestnikami widoku, jaki rozpościerał się historycznie w momencie przekraczania mostu od strony południowej miasta. Dzięki temu prostemu zabiegowi, polegającemu na unikaniu wprowadzenia rozpraszaczy widokowych, wyeksponowano widok na historyczne mury najstarszej części miasta.

Bibliografia

Building Better, Building Beautiful Commission. Government response to the Living with Beauty report,

Ministry of Housing, Communities & Local

Government, London 2021, s. 19 Ellard C., Neuroscience, wellbeing, and urban design.

Our universal attraction to vitality, „Psychological

Research on Urban Society” 2020, t. 3, nr 1. Gestaltungssatzung Altstadt Hallenberg, tłum.

K. Domagalska, https://www.stadt-hallenberg. de/leben-stadt/bauen-wohnen/gestaltungssatzung [dostęp: 14.08.2022]. Kant I., Krytyka władzy sądzenia, Wydawnictwo

Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika,

Toruń 2014. „Landscape Monitoring Switzerland” (LABES) project, on landscape perception delivers statements on cultural, experience-based assessments of „landscape”, w: Bundesamt für Umwelt (BAFU) und Eidg.

Forschungsanstalt für Wald, Schnee und Landschaft (WSL), 2013. Zobacz także https://www.bafu. admin.ch/bafu/en/home/state/indicators.html, red. C. Cassatella, A. Peano, 2011 [14.08.2022]. Lenartowicz J.K., O etykę architektury, w: Teka Komisji

Urbanistyki i Architektury, PAN Oddział w Krakowie, t. XLVIII/2020, s. 3–33. Max Planck Institute for Empirical Aesthetics in Frankfurt a. Main with research on music and literature, Max

Planck Institute for Empirical Aesthetics, Jena 2019. Napiórkowski M., Nie to ładne co ładne, https://www. kwartalnikrzut.pl/nie-to-ladne-co-ladne/?v=9b7d173b068d [dostęp: 14.08.2022]. Niedźwiecka-Filipiak I., Ozimek P., Akincza M.,

Kochel L., Krug D., Sobota M., Tokarczyk-Dorociak K., Rekomendacje w zakresie prowadzenia analiz krajobrazowych na potrzeby wyznaczania stref ochrony krajobrazu, GDOŚ, Warszawa 2019. Tatarkiewicz W., Historia estetyki, Wydawnictwo

Naukowe PWN, Warszawa 2015. www.pbpr.pomorskie.pl [dostęp: 14.08.2022]. www.stadt-hallenberg.de [dostęp: 14.08.2022].

203

Definicje ustawowe

Krajobraz przestrzeń postrzegana przez ludzi, zawierająca elementy przyrodnicze lub wytwory cywilizacji, ukształtowana w wyniku działania czynników naturalnych lub działalności człowieka. ➊ Ład przestrzenny takie ukształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonijną całość oraz uwzględnia w uporządkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, społeczno-gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno-estetyczne. ➊ Ochrona krajobrazowa zachowanie cech charakterystycznych danego krajobrazu. ➋ Oś widokowa wyobrażalna prosta kierująca wzrok na charakterystyczne elementy zagospodarowania terenu lub terenów. ➋ Przedpole ekspozycji rozległe poziome płaszczyzny, zwłaszcza zbiorniki wodne, zbocza lub płaskie dna dolin, umożli◉ wiające ekspozycję panoram. ➋ Punkt widokowy miejsce lub punkt topograficznie wyniesiony w terenie, z którego układ wizualny obszaru widzenia dla obserwatora jest szeroki i daleki. ➋ Walory krajobrazowe wartości przyrodnicze, kulturowe, historyczne, estetyczno-widokowe obszaru oraz związane z nimi rzeźba terenu, twory i składniki przyrody, jak również elementy cywilizacyjne, ukształtowane przez siły przyrody lub działalność człowieka. ➋ ← oś widokowa punkt widokowy otwarcie widokowe ← → Historyczny układ urbanistyczny przestrzenne założenie miejskie, zawierające zespoły budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg. ➌ Historyczny zespół budowlany powiązana przestrzennie grupa budynków wyodrębniona ze względu na formę architektoniczną, styl, zastosowane materiały, funkcję, czas powstania lub związek z wydarzeniami historycznymi. ➌ Krajobraz kulturowy przestrzeń postrzegana przez ludzi, zawierająca elementy przyrodnicze i wytwory cywilizacji, historycznie ukształtowana w wyniku działania czynników naturalnych i działalności człowieka. ➌ Otoczenie teren wokół zabytku lub przy nim, wyznaczony w decyzji o wpisie tego terenu do rejestru zabytków w celu ochrony wartości widokowych zabytku oraz jego ochrony przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych. ➌ Rewitalizacja proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez interesariuszy rewitalizacji na podstawie gminnego programu rewitalizacji. ➍ ➊ Ustawa z dnia 27 marca 2013 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. 2018, poz. 1945 z późn. zm.) ➋Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. 2018, poz. 1614 z późn. zm.) ➌ Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. 2018, poz. 2067 z późn. zm.) ➍ Ustawa z dnia 9 października 2015 roku o rewitalizacji (Dz.U. 2015, poz. 1777 t. j.)

Pozostałe definicje używane w opracowaniu

Akcent element krajobrazu wyróżniający się cechami indywidualnymi, oddziałujący na obserwatora, stanowiący widoczny punkt charakterystyczny lub orientacyjny w przestrzeni, o mniejszej sile oddziaływania niż dominanta. Dominanta obiekt w krajobrazie o najskuteczniejszym oddziaływaniu wizualnym, silna forma przestrzenna wertykalna lub horyzontalna (przestrzenna). Ekologiczna/Zielona Ekonomia wzajemnie powiązane działania gospodarcze, promujące zrównoważony rozwój na skalę globalną, eliminację ubóstwa, ochronę środowiska oraz efektywność ekologiczną i rozwój niskoemisyjny. Ekspozycja bierna określa, jak i gdzie widoczny jest obiekt lub element krajobrazu.

panorama

dominanta

akcent akcent tło ekspozycji

przedpole ekspozycji

Ekspozycja czynna określa, co widzi obserwator, użytkownik przestrzeni. Miejsca ekspozycji czynnej to miejsca w terenie o wysokich wartościach percepcji widokowej krajobrazu.

Są to głównie punkty, osie i ciągi widokowe.

ciąg widokowy → otwarcie widokowe ← →

← oś widokowa ◉ punkt widokowy

Gospodarowanie krajobrazem działanie prowadzone z perspektywy trwałego i zrównoważonego rozwoju, mające na celu zapewnienie regularnego podtrzymania krajobrazu, tak aby kierować i harmonizować jego zmiany wynikające z procesów społecznych, gospodarczych i środowiskowych. Inkluzywność sposób zachowania i procesy przeciwstawiające się tworzeniu zamkniętych grup społecznych, których istnienie jest przejawem dyskryminacji ludzi ze względu na ich pochodzenie, płeć, orientację seksualną czy kolor skóry (inkluzywny ‘przeznaczony dla wszystkich, powszechny i dostępny’). Miasteczko małe miasto, niepełniące roli ośrodka ponadgminnego, lub miejscowość pozbawiona praw miejskich, które zachowały miejską morfologię i miejski charakter. Kryterium opracowania stały się miasta o liczbie mieszkańców do 36 tys. Młynówka przekopana lub naturalna odnoga rzeki, która doprowadza wodę napędzającą młyn. Mur pruski rodzaj ściany szkieletowej, inaczej ryglowej, ramowej lub fachówki (z niem. Fachwerk), wypełnionej murem z cegły. Jego drewniana konstrukcja jest widoczna, często impregnowana i może być traktowana także jako element dekoracyjny. Ceglane pola elewacji mogą być tynkowane i bielone, co nadaje im pozorny wygląd bielonej elewacji szachulcowej. Panorama/sylweta rozległy widok rozpościerający się na obiekty naturalne lub antropogeniczne o cechach indywidualnych, mogące być wyróżnikiem krajobrazowym konkretnej jednostki osadniczej lub terenu pozbawionego zabudowy (panorama o charakterze przyrodniczym). Najczęściej jest widoczna z dalekiej perspektywy, często – z dróg dojazdowych lub punktów widokowych. Pierzeja ciąg frontowych elewacji budynków ustawionych w szeregu (w jednej linii) po jednej stronie ulicy lub placu; najczęściej pierzeje mają charakter zabudowy zwartej, w której kamienice czy inne obiekty stykają się ścianami tak, że zajmują całą szerokość frontu działki budowlanej.

Planowanie krajobrazu skuteczne działanie perspektywiczne mające na celu powiększenie, odtworzenie lub utworzenie krajobrazów. Renowacja zabieg konserwatorski obejmujący systematyczną naprawę bieżących uszkodzeń zabytku bez naruszania jego walorów (np. wymiana okien, naprawa tynku, przełożenie bruku, itp.). Rewaloryzacja zabiegi konserwatorskie prowadzące do odtworzenia postaci zabytku, ujawniającej jego cechy estetyczne i historyczne przy pełnym poszanowaniu substancji zabytkowej, ale połączone z adaptacją zabytku do potrzeb współczesnych. Rewitalizacja → zob. Definicje ustawowe Rygiel pozioma belka wiążąca słupy, przenosi ciężar wypełnienia na słupki.

Ryglówka, zabudowa ryglowa konstrukcja ryglowa dzieli się na dwie zasadnicze technologie wykonania: mur pruski (drewniany szkielet wypełniony cegłą, na ogół później tynkowaną) i szachulec (drewniany szkielet z wypełnieniem gliniano-słomianym lub gliniano-trzcinowym). Niewłaściwe jest identyfikowanie szachulca z murem pruskim. Szachulec typ ściany szkieletowej drewnianej, której wypełnienie stanowi glina wymieszana i zarobiona z sieczką, trocinami lub wiórami czy też zarzucona na plecionkę trzcinową lub łozową (wierzbową). Wypełnienie między belkami było tynkowane zwykle na biało, belki drewniane pozostawiano widoczne. Niektóre źródła podają, że szachulec to bal, drewniany poziomy element w ścianach drewnianych.

Zabudowa pierzejowa budynki lub zespoły budynków, których stykające się elewacje frontowe formują się w ściany placów, ulic itp.