Hoogtelijn nummer 2 2008

W W W. N K B V. N L | A P R I L

2008

| NR

2

HOOGTELIJN tijdschrif t van de koninklijke nederl andse klim- en bergsport vereniging

Tijd te kort in Bergell Alles over pickels & stijgijzers Portret van een bergredder Op en over de grens

01-hl208-cover.indd Sec1:3

08-04-2008 15:05:02

2

HOOGTELIJN 2-2008

|

d de boer

Inhoud Op de hoogte

4

Zonder ambitie niet naar de K2

13

Tijd te kort in Bergell

14

Grande Traversate delle Alpi

20

Bergen op de grens

26

Portret van een bergredder

34

Focus

38

Op het randje

40

Permit voor de Alpen

42

Trektocht in het Val d’Ayas

48

Markt & Materiaal

54

Regio werft jeugdleden

56

42

En route

60

Permit voor de Alpen

Gemarkeerd

62

Pickels & stijgijzers

64

Recensies & Signalementen

70

Ledeninformatie

73

Vooruitblik

74

14 Bergsportkamp in Bergell

34 Bergredder Bruno Jelk

48 Trektocht in het Val d’Ayas

Fuorcla Surlej in het Oberengadin met op de achtergrond de Piz Tschierva en de Piz Bernina.

Foto: swiss-image.ch / Christof Sonderegger

Kijk voor meer informatie op www.nkbv.nl of www.hoogtelijn.nl

02_r15-hl208-red+inhoud.indd 2

08-04-2008 14:31:11

HOOGTELIJN 2-2008

|

3

26 Zes bergen op de scheidslijn

STILTE Welke ervaring tijdens mijn laatste vakantie de meeste indruk op me heeft gemaakt? Over die vraag moest ik heel lang nadenken. Het waren niet de bergen, niet de andere cultuur, niet de tocht zelf; was er eigenlijk wel wat? Ik schrok er eigenlijk een beetje van. Zijn de bergen een gewoonte geworden? Totdat ik mij ineens de stilte herinnerde. Ja, de stilte, met een hoofdletter S. Zittend aan het meertje, ’s ochtends vroeg met het hele kamp nog in diepe rust, was er vooral die stilte. Geen plonsje, geen zuchtje, geen kraakje. En die stilte maakte des te meer indruk omdat de bergen rondom het meertje zo ontzettend groot waren. Hoe kan het zijn dat je niets hoort en toch zoiets enorms ziet?

Het omgekeerde kan ook. Veel horen en niks zien. De documentaire Blindsight vertelt het verhaal van een blinde Duitse vrouw die in Tibet een school voor blinde kinderen heeft opgericht. Om de kinderen meer zelfvertrouwen te geven, zet ze een bergtocht naar de Lhakpa Ri op poten. Ze wil ze laten zien dat ze met elkaar zelfs tot het beklimmen van een 7000-er in staat zijn. Dat er voor iedereen ruimte is om zijn of haar eigen mogelijkheden te verkennen. Dat de top niet het belangrijkste is maar wel dat het voor iedereen leuk is en blijft.

Tijdens de tocht zien we een shot van de Duitse vrouw, die gewoon even wil zitten en wil luisteren naar de bergen. Het krassen van een kraai, het rollen van een steen, het ruisen van de wind in de haren van een passerende yak en het gezang van de yakdrijvers geven haar een gedetailleerd beeld van de bergen.

56 Jeugdklimdag regio gelderland

Hartverscheurend is trouwens de aftiteling. Een blind Tibetaans jochie van een paar turven hoog die, in nagenoeg perfect Engels, uit de grond van zijn hart, helemaal vanuit zijn tenen, ‘happy together’ zingt, nee schreeuwt! Happy together.

Ook in de bergen.

Bep Maltha Redacteur Hoogtelijn

02_r15-hl208-red+inhoud.indd 3

08-04-2008 14:32:01

4

Heb je nieuws voor Op de Hoogte, mail het naar opdehoogte@nkbv.nl Alle links die in deze rubriek worden genoemd kun je ook vinden op www.hoogtelijn.nl onder Hoogtelijn 2008/2 door in de inhoudsopgave op ‘Op de Hoogte’ te klikken. Meer bergnieuws op www.nkbv.nl

NIEUWE BEHANDELING BEVRIEZINGEN: APARTE FIETSPADEN Op de route tussen de Heidelberger Hütte (AU) en Griosch in het Val MINDER AMPUTATIES Interventieradiologen van St. Paul Radiology in St. Paul, Minnesota (VS) hebben een mogelijke nieuwe behandelingsmethode ontwikkeld voor bevriezingsverschijnselen. De artsen verwachten dat dankzij deze nieuwe methode minder vaak en minder ingrijpen ledematen geamputeerd hoeven te worden. Zij presenteerden de resultaten van hun onderzoek tijdens het jaarlijkse congres van de Amerikaanse organisatie voor interventieradiologen (SIR) op 12 maart in Washington DC.

Sinestra (CH) worden dit voorjaar gescheiden paden voor wandelaars en mountainbikers aangelegd. Het traject maakt deel uit van de populaire TransAlp mountainbikeroute. De afgelopen jaren is het aantal fietsers sterk toegenomen op het smalle pad. Dit leidde tot ergernis van veel wandelaars die steeds vaker van hun sokken worden gefietst. Door de verkeersstromen op kritieke punten te scheiden hopen de plaatselijke VVV’s een einde te maken aan dit probleem.

NEGATIEF REISADVIES VOOR TIBET

©Mieke Scharloo

Het Ministerie van Buitenlandse Zaken heeft op 14 maart een negatief reisadvies uitgevaardigd voor Lhasa, de hoofdstad van het door China bezette Tibet. Het negatieve reisadvies volgt op een week van aanhoudende demonstraties tegen de Chinese overheersing. Bij die protesten zijn honderden Tibetanen gearresteerd en vielen zeker tien doden.

De Chinese Tibet Mountaineering Association (CTMA) heeft inmiddels aangegeven dat tot 10 mei geen klimpermits meer worden verstrekt voor de Noordzijde van Mount Everest en Cho Oyu. Die maatregel houdt waarschijnlijk verband met aanwezigheid van een Chinese expeditie die dit voorjaar de Olympische vlam naar de top van de berg moet brengen.

Het basiskamp van de Cho Oyu ligt vlakbij de 5700 meter hoge Nangpa La pas. Daar werden eind 2006 voor het oog van Westerse klimmers zeker twee Tibetaanse vluchtelingen door het Chinese leger doodgeschoten. www.minbuza.nl/nl/reizenlanden/reisadviezen,reisadvies_china.html

NKBV-LID OMGEKOMEN IN LAWINE Bij een lawine in het Berninagebied in Zwitserland op 13 januari is NKBV-lid Ludy Bookelman (43) om met leven gekomen. Hij maakte een sneeuwschoentocht. Een tochtgenote die ongedeerd bleef, waarschuwde de reddingsdiensten en begon onmiddellijk een zoekactie, maar toen zijn lichaam werd gevonden was Bookelman al overleden.

Bookelman, vader van twee jonge kinderen, woonde en werkte sinds een aantal jaar in de Zwitserse regio regio Graubünden. Hij was gediplomeerd Schneeschuh- und Bergwanderführer en was goed thuis in de bergen. Hij runde samen met zijn vrouw een buitensportbedrijf. Zijn vrouw zet het bedrijf voort.

04-HL208-op de hoogte.indd 4

17-04-2008 10:17:53

O N D E R R E D A C T I E VA N E R N S T A R B O U W

|

HOOGTELIJN 2-2008

|

5

Op de hoogte SPORTKLIMNIEUWS NEDERLANDS TEAM Het Nederlands Team 2008 heeft zich aan het publiek gepresenteerd tijdens de Bergsportdag op 16 maart in Nieuwegein. Gehuld in de kleding van de nieuwe sponsor VAUDE stapten de klimmers onder luid applaus het podium op in de beurshal.

Staand van links naar rechts: Jorg Verhoeven, Nicky de Leeuw (Jong Oranje) , Arlo van Geest (Interimbondstrainer), Stefan Gerritsen (Jong Oranje), Roman van der Werf, Jesse van der Werf, Paul Dobbelaar (Bondsarts), Ferdinand Schulte, Timo Tak, Yolanda Swierstra (Bondscoach). Gehurkt van links naar rechts: Vera Zijlstra, Nikki van Bergen (Jong Oranje), Tim Reuser (Jong Oranje), Elko Schellingerhout (Jong Oranje) en Casper ten Sijthoff.

Niet op de foto maar wel in het team: Koke Helmes (Jong Oranje), Wouter Jongeneelen

BOULDERHAL MONK KRIJGT EINDELIJK VERGUNNING De Eindhovense boulderhal Monk heeft na ruim vier maanden wachten voorlopige toestemming gekregen de deuren te openen. De boulderhal werd in september 2007 officieel geopend maar moest een dag later op last van de gemeente weer dicht. In een nabijgelegen bedrijf werd gewerkt met chemicaliën en daarom weigerde de gemeente de benodigde vergunningen af te geven.

Uiteindelijk werd een nieuwe plek voor de boulderhal en drie andere gebruikers van hetzelfde pand gevonden. Voor die nieuwe locatie is een wijziging van het bestemmingsplan noodzakelijk, maar de gemeente heeft inmiddels toegezegd die verandering in orde te maken met een zogeheten Artikel-17-procedure. Nieuws over de opening van de hal is te volgen op: www.monkbouldergym.nl

EERSTE PAAL KLIMWAND REGIO AMSTERDAM De Amsterdamse wethouder Achmed Baâdoud (sport) en NKBV-voorzitter Frits Vrijlandt sloegen 11 mart de eerste paal voor een kunstwerk annex klimwand op sportpark Ookmeer aan de Troelstralaan in AmsterdamOsdorp. De klimwand bestaat uit twee verticaal tegen elkaar geplaatste driehoeken met daarop een beklimbaar reliëf. Het kunstwerk is een ontwerp van beeldend kunstenaar en bergbeklimmer Boudewijn Payens en stond jarenlang bij de Amsterdamse Jaap Edenbaan maar moest daar verdwijnen.

De NKBV heeft zich samen met stadsdeel Osdorp met succes ingespannen om het kunstwerk te behouden voor Amsterdamse sporters en kunstliefhebbers. Na demontage zijn de twintig platen van beton en staal, samen zestigduizend kilo, naar sportpark Ookmeer verplaatst en gereedgemaakt voor verdere opbouw. Het klimkunstobject is vanaf eind april volledig opgebouwd en wordt op 31 mei officieel geopend.

04-HL208-op de hoogte.indd 5

17-04-2008 10:18:04

|

HOOGTELIJN 2-2008

|

7

Op de hoogte

EXPEDITIENIEUWS FICKWEILER EN HOEKSTRA SUCCESVOL IN PATAGONIË Bigwallklimmers Martin Fickweiler en Gerke Hoekstra beklommen tussen 22 en 28 januari alledrie de torens van de Torres del Paine in Patagonië. Aanvankelijk was het de bedoeling om alleen de Central Tower (2460 meter) te beklimmen, maar in een – nogal zeldzame – periode van aanhoudend goed weer beklom het tweetal alle toppen. Fickweiler en Hoekstra zijn de vijfde touwgroep ooit die de drie Torres del Paine in één seizoen beklom.

Het is de bedoeling dat Fickweiler deze zomer terugkeert naar Patagonië met Ronald Naar en poolreiziger Coen Hofstede. Het team wil eerst met een zeilboot vanuit de Chileense havenplaats Punta Arenas richting de 2404 meter hoge Monte Sarmiento op Tierra del Fuego. Daarna vertrekken ze richting Patagonië met de bedoeling om daar minstens één onbeklommen bergtop de bedwingen en om uiteindelijk de zuidelijke Patagonische ijskap over te steken. Het team, dat waarschijnlijk nog wordt aangevuld met een vierde klimmer, gaat op pad in de zuidelijkhalfrond-winter omdat het beruchte Patagonische klimaat dan, zoals ze dat zelf uitdrukken, ‘minder winderig’ is.

Op 22 maart zijn Katja Staartjes, Henk Wesselius, Niels van Veen, Miriam Knepper en Menno Boermans vertrokken richting Kathmandu in Nepal.

Ze zouden de 8013 meter hoge Shishapangma in Tibet gaan beklimmen.

Door de ongeregeldheden in het land worden buitenlanders echter geweerd en heeft het team de plannen moeten bijstellen. Een week voor vertrek is besloten de pijlen op de 8163 meter hoge Manaslu in Nepal te

04-HL208-op de hoogte.indd Sec1:7

richten. Bij het ter perse gaan van deze Hoogtelijn was het team nog in afwachting van de benodigde permits.

Bert Veldhuis was van plan half april met een commerciële expeditie de Cho Oyu (8201 meter) in Tibet te beklimmen. De beklimming zou een onderdeel moeten vormen van wat Veldhuis noemt zijn Tibet dubbelslag; het is zijn bedoeling volgend jaar Mount Everest te beklimmen. Bij het ter perse gaan van deze Hoogtelijn liet Veldhuis weten in elk geval af te reizen naar Kathmandu omdat hij per se achtduizenderervaring wil opdoen. Afhankelijk van de mogelijkheden gaat hij dan naar Cho Oyu, Shisha Pangma of Lhotse. Voor alledrie de bergen staat hij op de expeditielijst.

Ondertussen zijn ook de voorbereidingen voor de Norit K2 expeditie onder leiding van Wilco van Rooijen in volle gang. Een kort interview met expeditielid Jelle Staleman staat op bladzijde XX in deze Hoogtelijn. De K2-expeditie vertrekt half mei. Staleman en zijn ‘collega-jonge-hond’ Roeland van Oss worden financieel ondersteund door de NKBV. In juli vertrekken Roland Bekendam, Jefta Smit, Sjors Verbrugge en Harald Swen richting het Kangikitsoq-fjord in Zuid-Groenland voor het openen van nieuwe routes op onbeklommen rotswanden.

Meer informatie over de expeditie van het viertal is te vinden op www.tupaassat.com.

17-04-2008 10:18:09

HOOGTELIJN 2-2008

|

9

YAKKAAS? JA, GRAAG… Meer goed nieuws uit wetenschapsland: onderzoekers uit Canada en Nepal constateren dat kaas gemaakt van yakmelk mogelijk gezonder is dan andere kaassoorten. De Nepalese yakkaas werd vergeleken met ter plaatse geproduceerde cheddarkaas van melkvee. Daarbij bleek dat de yakkaas meer zogeheten geconjugeerd linolzuur en andere gezonde, meervoudig onverzadigde vetzuren bevat.

De onderzoekers suggereren voorzichtig dat yakkaas van dieren die grazen op weiden in het hooggebergte een gezondere samenstelling heeft dan kaas van laaglandrunderen met een dieet van hoofdzakelijk graan.

Aan geconjugeerd linolzuur worden verschillende mogelijke gezondheidseffecten toegeschreven. Bij dierproefonderzoek bleek het ondermeer ontstekingsreacties, hoge bloeddruk en astma tegen te gaan en de hoeveelheid lichaamsvet te verminderen.

De resultaten van het onderzoek zijn gepubliceerd in het Amerikaanse Journal of Agricultural and Food Chemistry. Het artikel valt na te lezen op: http://tinyurl.com/3xchhu

GEEN VERBOD OP STRAALJAGERS BOVEN ZWITSERSE ALPEN De Zwitserse bevolking heeft in een referendum op 24 februari massaal tegen een straaljagerverbod boven de Alpen gestemd. Ruim zeventig procent van de stemmers keerde zich tegen het voorstel, afkomstig van milieuactivist Franz Weber. Hij stelt dat niet alleen de natuur maar ook het toerisme te lijden heeft van het geluid van de straaljagers.

Volgens de Zwitserse luchtmacht zijn de oefenvluchten in de Alpen hard nodig. “Als we niet meer in de bergen mogen oefenen, kunnen we de luchtmacht net zo goed opheffen”, liet een woordvoerder weten.

Vorig jaar vloog tijdens een oefening een Tornado straaljager van de Duitse luchtmacht tegen de noordwand van de Ebenefluh in het Berner Oberland. Daarbij kwam een van de piloten om het leven.

©Foto: Marc Shandro

Op de hoogte

Yakkaas hangt te drogen aan de hanenbalken in Sandakphu op de grens van Oost-Nepal en India.

BELGISCHE KLIMSTER DOODGESCHOTEN IN UGANDA De Belgische klimster Annick van de Venster (35) is omgekomen nadat zij door nog onbekenden was beschoten tijdens een bergtocht op de grens van Uganda en Kenia. Van de Venster maakte met twee begeleiders een tocht op de 4321 meter hoge Mount Elgon in het grensgebied tussen de twee Afrikaanse landen. Zij werden beschoten toen ze zich ’s avonds na het eten hadden teruggetrokken in hun tenten. De vrouw vluchtte daarop uit haar tent naar haar gewapende begeleiders, maar de dader schoot haar in de heup. De begeleiders vroegen via een radio om een helikopter om het slachtoffer naar het ziekenhuis te brengen. Door het slechte weer werd de vlucht vertraagd. De vrouw stierf aan haar verwondingen.

Volgens de directeur van de Ugandan Wildlife Authority (UWA) gaat het om het eerste incident van die aard in het Elgon National Park. Jaarlijks bezoeken honderden toeristen het park om de Mount Elgon te beklimmen. “We kunnen niet zeggen of de daders stropers of boeven waren.

Het onderzoek loopt nog,” verklaarde hij tegen een krant.

NKBV-GIDS DIETMAR KRUG OMGEKOMEN IN LAWINE De Oostenrijkse berggids Dietmar Krug (36) is in een ziekenhuis in Innsbruck overleden aan de gevolgen van een lawineongeluk. Krug raakte op zaterdag 26 januari bedolven onder een lawine op de Rositzkogel (Kaunergrat). Hij werd met een helikopter naar het ziekhuis in Innsbruck gebracht waar hij zes dagen later overleed.

Krug was als gids onder meer actief voor het cursusprogramma van de NKBV. Hij laat een vrouw en drie kinderen na. Ter ondersteuning van de familie is een speciaal fonds opgericht, meer informatie daarover is te vinden op: http://tinyurl.com/2lnhsk

04-HL208-op de hoogte.indd 9

CORRECTIES & AANVULLINGEN Uit het artikel Samen Alleen van Martin Fickweiler in Hoogtelijn 2007/5 kunnen lezers hebben opgemaakt Dat Roland Bekendam zich niet honderd procent heeft ingezet voor de bigwall-expeditie op Baffin Island. Dat is niet juist, stelt de auteur. Lees zijn brief op www.hoogtelijn.nl onder de rubriek Op de Hoogte.

17-04-2008 10:18:19

10

|

HOOGTELIJN 2-2008

|

TEK ST MIEKE SCHARLOO

|

FO TO ’ S : JO OS T HOFM AN EN PIE TER DIRK SZ

Op de hoogte NKBV BERGSPORTDAG 16 MAART

EEN GROOT SUCCES!

Vera Zijlstra geeft klimles

De Bergsportdag 2008 was een groot succes. Zo’n 2500 belangstellenden kwamen af op hét bergsportevenement van Nederland dat zondag 16 maart plaatsvond in Nieuwegein. Zij lieten zich onder meer informeren over vakanties in de bergen en over bergsportmaterialen.

In de beurshal konden zij terecht bij importeurs, buitensportzaken, vvv’s en de diverse stands van de Koninklijke Nederlandse Klim- en Bergsport Vereniging die bergsportreizen in alle disciplines, voor alle leeftijden en

Timo Tak geeft instructie

04-HL208-op de hoogte.indd 10

Informatiestands in de beurshal

op alle niveaus aanbiedt: van wandelen met bagagevervoer tot trektochten in onherbergzame gebieden in de uithoeken van de wereld en van bergsportkampen tot alpiene cursussen in het hooggebergte.

De workshops en de clinics waren erg in trek bij de bezoekers. Honderden kinderen vermaakten zich op de klimwand en in de prusiktouwen die tot aan het plafond van de beurshal reikten. In de belendende klimhal verzorgde het Nederlands Team Sportklimmen een clinic. De instructies van Nederlands Kampioen Casper ten Sijthoff en Wereldbekerwinnaar Jorg Verhoeven werden gretig opgevolgd door de talenten in spe.

Vera zijlstra ondertekent haar contract

17-04-2008 10:18:28

HOOGTELIJN 2-2008

|

11

Prusiken in de beurshal

Even te voren was het Nederlands Team onder luid applaus in de beurshal gepresenteerd. Gestoken in de kleding van de nieuwe sponsor VAUDE waren zij op het podium getuige van de ondertekening van het sponsorcontract.

Ondertussen draaide er de hele dag een uitgebreid lezingenprogramma.

De smaakmakers Heinz Zak en Martin Fickweiler trokken honderden belangstellenden. En ook de andere sprekers over uiteenlopende onderwerpen als trektocht in de Écrins, hoogteziekte en weer trokken (over)volle zalen.

Op de samenwerking tussen VAUDe en NKBV

04-HL208-op de hoogte.indd 11

Bondscoach Yolanda Swierstra geeft aanwijzingen

17-04-2008 10:19:26

TEKST ERNST ARBOUW

|

F O T O ’ S W W W. E X P E D I T I E N E T. N L

|

HOOGTELIJN 2-2008

|

13

Op de hoogte

Jelle Staleman

Roeland van Oss

K2

‘ALS JE NIET AMBITIEUS BENT, MOET JE NIET NAAR DE K2 GAAN’ Jelle Staleman (26) is één van de ‘jonge honden’ die werden geselecteerd voor een expeditie naar de K2 (8611 meter). Met het initiatief wil expeditieleider Wilco van Rooijen ambitieuze, getalenteerde klimmers de kans geven ervaring op te doen in een grote expeditie. Half mei vertrekken Staleman en zijn collegajonge-hond Roeland van Oss richting de tweede berg van de wereld.

Vertel eens: je ziet een oproep van Wilco van Rooijen voor Jonge Honden die naar de K2 willen. En dan? Waarom besloot je jezelf aan te melden?

Ik heb eerst erg getwijfeld of ik me wel moest aanmelden omdat ik vond dat ik niet voldoende ervaring had. Uiteindelijk had ik zoiets van: ik ga het gewoon proberen en dan moet ik maar overleggen met Wilco; als hij vind dat ik niet ervaren genoeg ben, dan hoor ik dat wel.

Maar goed, toen was ik dus geselecteerd – dat was wel even schrikken.

Maar goed, ik ga er gewoon heen en dan zien we wel. Als ik eerlijk ben dan denk ik dat de kans klein is dat ik de top haal. Die kans is bij de K2 voor iedereen klein, maar voor mij misschien nog kleiner. Ik zie deze expeditie vooral ook als een mooie kans om ervaring op te doen. Een kans om een stapje hoger te komen en om te kunnen leren van ervaren mensen.

Hoe is de selectie voor de expeditie verlopen?

We moesten eerst en sollicitatiebrief schrijven met onder meer een tochtenlijst en een overzicht van andere dingen die je gedaan hebt.

Misschien is mijn tochtenlijst niet zo heel indrukwekkend – er zijn echt wel mensen die meer hebben gedaan – maar ik heb wel veel ervaring op andere gebieden. Ik heb in speciale eenheden van het Korps Mariniers gediend en daar heb ik allerhande zware, bijzondere trainingen gedaan.

De K2 staat bekend als een moeilijke, gevaarlijke berg. Deze expeditie neemt bovendien een moeilijke route. Ben je niet bang dat je wat veel hooi op je vork neemt?

Nou ja, ik zei al: dat gaan we dadelijk zien. Conditioneel ben ik sterk genoeg. Of ik mentaal sterk genoeg ben, kan ik niet zeggen, simpelweg omdat ik nog nooit boven 8000 meter ben geweest. Ik kan nu niet voorspellen hoe ik straks reageer.

De route die we gaan doen is klimtechnisch gezien wat moeilijker dan de normaalroute maar hij is relatief veiliger. Misschien is de kans op lawines iets groter maar de kans op steenslag is beduidend lager.

04-HL208-op de hoogte.indd 13

Eigenlijk een ideale berg voor een ambitieuze jonge hond dus?

Als je niet ambitieus bent, moet je niet naar de K2 gaan. Er zijn maar weinig bergen die je kunt vergelijken met de K2 en het is zeker de moeilijkste van alle 8000-ers.

Je bent niet bang?

Nu nog niet in ieder geval. Ik denk dat als ik straks onder die berg sta ik echt wel angstige momenten krijg. Mentaal is de uitdaging van zo’n beklimming misschien nog wel groter dan fysiek.

Julie vertrekken half mei, hoe bereid je jezelf voor?

Ik heb een beetje knieproblemen, dus ik doe het wat rustig aan. Klimmen gaat wel, maar ik ga bijvoorbeeld niet hier in Nederland hardlopen.

Eigenlijk sta ik de hele tijd in de startblokken voor goed weer: zodra het mooi is gaan we naar de Alpen voor noordwandbeklimmingen. In Februari heb ik met Roeland de noordoostwand van de Droites beklommen, we overwegen nog de Lauperroutes op de Eiger of de Mönch te doen en misschien de Aiguille Verte – het hangt allemaal een beetje af van het weer en de condities.

Wilco eiste van tevoren ook dat we nog één of twee van dat soort routes zouden doen. Wat je daarvan leert? Je wordt er menaal harder van en, èh, je krijgt meer alpiene ervaring. Ik weet niet zo goed hoe ik het ander zeggen moet; ik ben niet zo’n dichter.’

En sociaal, als groep?

We hadden in februari een weekje om gezamenlijk te klimmen, maar daar ben ik niet mee geweest omdat ik op de Droites m’n hand bevroren had.

Verder hebben we allemaal vrij weinig tijd. Je bent constant bezig: sponsors werven, klimmen, werk, noem maar op.

Hoe ervaar je de status van ‘jonge hond’?

Je bedoelt dat er extra naar ons gekeken wordt? Nou, eigenlijk interesseert het me niet wat andere mensen denken. Veiligheid staat bij mij op de eerste plaats en ik heb schijt aan wat anderen vervolgens zeggen.

Wat zijn eigenlijk je ambities voor deze expeditie?

Ik heb voor mezelf een paar doelen gesteld. In de eerste plaats is dat in leven blijven. Daarna is het achtereenvolgens: boven de zesduizend meter komen, boven de zevenduizend meter komen, boven de achtduizend meter komen en de top bereiken. Met ieder doel dat ik haal ben ik blij, maar het belangrijkste blijft: overleven.

En wat zijn je ambities voor na de K2?

Klimmen is voor mij lol, dat is het belangrijkste. En ik wil hierna eigenlijk berggids worden.

17-04-2008 10:19:48

230x300_Alpine_e_Audi:helmsuhr.ch

12.10.2007

11:05 Uhr

Seite 1

ABSOLUTE ALPINE

It took 12 days of solid climbing for Stephan Siegrist, Thomas Senf and Denis Burdet to achieve the first ascent of the 6352 m Arwa Tower’s North Face.

MOTION PRO JACKET

CASTOR PANTS

PULSE BARRYVOX

LUCIDO

(Lightning Strike (A3), Garhwal Himalaya, India)

ZOMER 2008 ZOMER 2007 Uw vakantie!

Uw droom droomvakantie!

Sulden am Ortler (1800 m) In Stilfserjoch Nationaal park Zuid Tirol Italië Sulden, liggend op 1.800 meter, wordt ook wel het kleine Tibet van Tirol genoemd. Het dorp ligt in het hart van het nationale park van de Stilfserjoch en het wordt omringd door 30 bergen van meer dan 3.000 meter. Sulden is bekend als vakantie- en bergbeklimdorp, 80 km goed geprepareerde wandelpaden voeren u door naaldboombossen naar fantastische uitzichten en de hoogst

Ons hotel Cristallo is een klein vier-sterren familiebedrijf in het centrum van Sulden. Het hotel heeft een overdekt, verwarmd zwembad met sauna en wellness. Alle kamers zijn voorzien van jacuzzi-baden

gelegen hutten in de alpen (Payerhütte, Hintergrathütte, enz.)

Tank nu ook puur natuur voor lichaam en geest.

Met dank aan de Zuid-tiroolse gezelligheid en de Italiaanse levensvreugde is Sulden een vakantiebestemming die u beter moet leren kennen.

Daarnaast staan een pas gerenoveerde bar en verblijfsruimte, een aparte rokerslounge, een gezellige eetkamer, een tirolercafé, en een speelkamer voor de kinderen tot uw beschikking. Bijzonder veel aandacht gaat uit naar de kwaliteit van onze keuken.

Speciale aanbieding Zomer 2008

Zomerprijzen 2008

Golden weeks: 14.06 – 28.06.08 30.08 – 21.09.0823 juni - 7 7 dagen halfpension € 420,- p.p.

Bed&Breakfast Volwassenen 23 juni tot 07 juli Volwassenen € 62,14.06 - 12.07.08 40 7 juli tot 4 augustus € 67,-65 12.07 - 02.08.08 45 69 4 augustus tot 18 augustus € 77,02.08 - 09.08.08 65 75 18 -augustus € 62,16.08 23.08.08tot 30 september Tot-116.08.08 april a.s. vroegboekkorting 5% (alleen prijs voor volwassenen) 09.08 65 85 geldig op 65 55 42.50 23.08 – 21.09.08 40 65 45 39 32,50

Gouden weken

juli 1 sept - 23 sept Familie week: € 399,28.06 – 12.07.08 1 week half pension pp 23.08 – 30.08-08 2 Volwassenen + 2 kinderen tot 12 jaar 7 dagen halfpension € 1260,- p.p.

Dagprijs pp

Volwassenen

kinderen kinderen 12/14 14/17 14-17 12-14 6-12 €jaar 35,jaar € 42,- jaar 39 € 45,32,50 €45 38,49 42 34,50 € 42,€ 49,59 49 39,50 € 35,€ 42,-

Happy kids

Kinderen gratis van 0 tot 12 jaar de gehele zomer, verblijf op slaapkamer ouders

www.cristallosulden.it

I-39029 Sulden am Ortler 31 – Vinschgau – Sudtirol – Italie – tel. 0039 - 0473 613 234 - mail hotel.cristallo@dnet.it

Cristallo 4

07-04-2008 14:21:52

#"% &*4&/,"11&- ]#-&*#63( ] %*&9 ] &#&3/%03' ] '&*453*5; P # ] ("--*;*&/ ] (-0#"4/*5; ] (3*''&/ /&6)"64 ] 36%&/ ] 4*55&34%03' ] 45 ,"/;*"/ ] 7e-,&3."3,5

FFL FO QFS X BOEFMJOHF BDDPNNPEBUJF

X F JE MF F SE FH JTFF UPU CMJKL WBO EF HFTQFDJBM HFO WBO BGIBOLF 4 5* " BOCJFEJO B (3 F E S P P FT F BU W QFJOFSTF SEF BDDPNNPEBUJ XXX LMP (B OBBS [F HFTQFDJBMJTFF PO

■ ■ 7PFMCBBS HPFE

/"5663 8""3/&.&/

*O EF SFHJP ,MPQFJOFS 4FF ° 4 ELjSOUFO WJOEU V EF XBSNTUF NFSFO WBO &VSPQB UPU $ IFU [VJWFSTUF ESJOLXBUFS FO EF NFFTUF [POVSFO WBO 0PTUFOSJKL ■ ■ XBOEFMFO UPU PWFS EF HSFOT NFU 4MPWFOJq ■ ■ LN HFNBSLFFSEF XBOEFMQBEFO ■ ■ LMJNXBOEFO ■ ■ IBSEMPQFO FO /PSEJD 8BMLJOH JO FFO QSBDIUJHF OBUVVS ■ ■ CFTDIFSNE OBUVVSHFCJFE ■ ■ CFHFMFJEF /PSEJD 8BMLJOH UPVST QFS XFFL ■ ■ XBOEFM BEWJFTDFOUSVN ■ ■ BMQJOJTUFOTDIPPM ■ ■ LMJNXBOE UVJO FO UPVS ■ ■ VOJFLF MBOETDIBQTNJY ■ ■ "/8" /PSEJD 8BMLJOH 8PSME $IBNQJOPOTIJQT

■ ■ FO OPH WFFM NFFS %F SFHJP ,MPQFJOFS 4FF ° 4 ELjSOUFO JT NFU IBBS TDIJMEFSBDIUJHF MBOETDIBQ PQ UPU NFUFS IPPHUF FO IBBS ,BSBXBOLFO LBMLSPUTFO FFO JEFBMF PNHFWJOH WPPS EF TQPSUJFWF WBLBOUJFHBO HFS EJF [JDI XJM POUTQBOOFO JO EF OBUVVS %F[F OBUVVSMJFGIFCCFS WJOEU FS HSFOTPWFSTDISJKEFOEF UPVST NFU CJKOB LN BBO XBO EFMQBEFO NJMEF UFNQFSBUVSFO FO FFO WFFM[JKEJH MBOETDIBQ JO IFU [POOJHF [VJEFO 5PVSJTNVTSFHJPO ,MPQFJOFS 4FF ° 4 ELjSOUFO (NC) 4DIVMTUSB F ] " 4FFMBDI BN ,MPQFJOFS 4FF 5FM

] 'BY

& .BJM JOGP!LMPQFJOFSTFF BU ] XXX LMPQFJOFSTFF BU

XXX LMPQFJOFSTFF BU #"% &*4&/,"11&- ]#-&*#63( ] %*&9 ] &#&3/%03' ] '&*453*5; P # ] ("--*;*&/ ] (-0#"4/*5; ] (3*''&/ ] /&6)"64 36%&/ ] 4*55&34%03' ] 45 ,"/;*"/ ] 7e-,&3."3,5

Klopeinersee 230x297.indd 1

25-01-2008 11:54:52

14

|

HOOGTELIJN 2-2008

|

T E K S T J O H A N VA N D A M

|

FOTO ’ S J O H A N VA N D A M , J O O S T J A N S E N E N F R A N K H U S S L A G E

TIJD TE KORT IN

14-r1-hl208_bergell.indd 14

08-04-2008 15:38:04

L O C AT I E B E R G E L L , Z W I T S E R L A N D

BERGELL

|

HOOGTELIJN 2-2008

|

15

●

BERGSPORTKAMP “Da’s slim bekeken.” Taxichauffeur Carlo uit Pontresina grijnst veel betekenend. Kamperen nét over de grens en klimmen in de Zwitserse bergen. We lachen terug. “Stimmt. Italië spreekt ons qua sfeer meer aan, maar de Zwitsers hebben mooie bergen.” Na een geslaagde beklimming van de Eselsgrat op de Piz Roseg (3937 m) zijn we onderweg terug naar ons bergsportkamp in Borgonuovo.

Samen met ruim tien gezinnen hadden we ons ingeschreven voor het bergsportkamp in Bergell of zoals de Italianen zeggen Bregaglia. Camping Acquafraggia, gelegen in het Zwitsers-Italiaanse grensgebied aan de voet van de Malojapas, is al vele jaren de uitvalsbasis van NKBV-bergsportkampen. Een kampvuurplek, schoon sanitair en voor kinderen niet onbelangrijk - heerlijke zwembekkens in het afgedamde riviertje, maken de camping tot een uitstekende gezinscamping. Chiavenna met zijn gezellige winkelstraat, terrasjes, Italiaans ijs en grote supermarkten, maken de omgeving perfect voor een uitgebreide veelzijdige vakantie. Op twintig minuten de eerste contouren van het Lago di Como, wat wil een mens nog meer.

INLOOPTOCHT “… en aangezien het rond het middaguur dik 37 graden zal worden, wil ik jullie voorstellen de auto te pakken en bovenaan de Malojapas onze inlooptocht te starten.

Scheelt toch snel zo’n tien graden.” Wout, onze kampcoördinator, heeft zijn zaakjes goed voorbereid. Tien gezinnen volgen hem tijdens deze eerste dag van ons kamp. Na anderhalf uur lopen duikt Joost als eerste het Lac da Cavloc in. Enigszins overdonderd volgen enkele andere ouders, maar het water blijkt ze toch wat te koud. Praatjesmakers worden direct ontmaskerd, het meertje blijkt een prima lakmoesproef te zijn.

Tijdens het vervolg van de tocht stuiten we op een ‘avonturenpark’ met tokkelbaan, loopbrug, en een diagonaal gespannen net. Twintig kinderen vliegen te touwen in. De ondergrondse gang blijkt na enkele meters dood te lopen. Vlak voor de schemering kloppen we na een intensieve en gezellige eerste dag aan bij de pizzeria tegenover de camping.

CIMA DI ROSSO Het ijs in het kamp is snel gebroken. De bijna perfecte weersomstandigheden vragen om beweging. Enkele families trekken naar de nabijgelegen Rifugio Chiavenna voor een overnachting. Wij rijden met twee gezinnen Zwitserland in en lopen via de Fornogletsjer naar de Capanna del Forno. Annejet en Thijmen van zes glibberen hun eerste ‘apere’ gletsjer over. Vooral aan de randen hebben ze moeite overeind te blijven, het ijs ligt verstopt onder een dun laagje modder en stenen. Het ‘klettersteigen’ daarentegen is vertrouwder, Annejet laat zich bijna niet bijhouden.

14-r1-hl208_bergell.indd 15

08-04-2008 15:38:15

16

|

HOOGTELIJN 2-2008

|

XXXX

|

TEKST XXX

|

FOTO X X X X

Capanna di Sciora

Aansprakelijkheid Bij de kennismakingsmiddag wordt er altijd even bij stilgestaan: juridisch gezien kan de meest ervaren bergsporter die bij een ongeval betrokken is, aansprakelijk worden gesteld. Toch realiseert niet iedereen zich dat als hij met een groep op stap gaat.

Dit juridische kader dwingt bergsporters tot het maken van weloverwogen keuzes van routes en klimpartners. ‘Mag ik mee op eigen risico?’ is er niet bij! Wie zijn sportieve grenzen wil verleggen, doet er beter aan zich in te schrijven voor een cursus dan wel zich te laten begeleiden door een berggids. Er zijn ook bergsportkampen met begeleiding.

De volgende ochtend stappen twee vaders rond half vier richting de Cima di Rosso (3366 m), eine der schönsten und eindruckvollsten Berggestalten des Fornogebietes. Stephan, de huttenwaard, had ons gisteravond geadviseerd een variant over de zuidwestflank en de westgraat te nemen. De gletsjer is - net als overal - enorm teruggetrokken. Via een wat steilere gletsjertong bereiken we na twee uur een leuke blokkengraat. Met superuitzicht op de Mont Blanc in het westen en de Walliser Alpen in het noordwesten proberen we onze gezinnen vanaf de top te sms’en: ‘geen zorgen, we zijn over een paar uurtjes terug op de hut.’ Helaas reiken de telefoonnetwerken hier niet tot aan de randen van het zo goed georganiseerde Zwitserland. Een minpuntje. Het weer is echter zo stabiel dat we ons weinig zorgen bij het ‘huttenfront’ kunnen voorstellen.

Daar vergissen we ons behoorlijk in. De achterblijvers bij de hut zijn inmiddels aardig door hun lees- en spelletjesvoorraad heen. In een poging ons te volgen op onze terugtocht blijkt slechts één van ons op de gletsjer te traceren te zijn. De ander, afdalend over de grijze morenerand, blijft uit het zicht van de hut. Met een ‘hé mamma, ik zie pappa niet lopen, zou ie gevallen zijn,…. is ie dan dood?’ ontstaat een nodeloos spannend half uurtje.

DAMESTOCHT Na de vaders zijn de moeders aan de beurt. Vorig jaar in de Écrins kozen Joanne en Floor voor een stevige gletsjertocht. Met twee nieuwe tochtgenoten wordt in eerste instantie gekozen voor een pittige wandeltocht over het hoogtepad van Casaccia naar Soglio door het verlaten Val da Cam dat op zo’n 2300 meter ligt. De Piz Badile, de Biancograat van de Bernina en de Cima di Rosso zijn

14-r1-hl208_bergell.indd 16

08-04-2008 15:38:16

HOOGTELIJN 2-2008

goed te zien. Het pad start behoorlijk ruig, passeert enkele graatjes en loopt langs flinke dieptes.

Halverwege komen helblauwe meertjes in zicht, niet om in te zwemmen, wel om stil van te worden. Een heuse Milka-koe poseert bevallig aan de rand van een afgrond, de edelweiss net niet vertrappend. Een stokbroodje en wat te drinken gaan er goed in.

Zo rond het middaguur wordt het warm en broeierig. En juist dan duikt de route steil naar beneden het diep ingesneden dal in en gelukkig ook de bossen. Tijdens de afdaling naar het middeleeuwse dorpje Soglio biedt de schaduw enige verkoeling. Uitgelaten bereiken de dames het dromerige dorpje; de fraaie afwisselende route is goed bevallen en ze weten: de barbecue staat al klaar.

STRUIKELPARTIJ Bergell leent zich eigenlijk niet goed voor meerdaagse huttentochten. Daarvoor zijn de pasovergangen te pittig, zeker voor minder ervaren (jonge) gezinnen. Toch hadden meerdere deelnemers zich verheugd op een wat langere tocht. Na lang wikken en wegen besluiten vier gezinnen een tweedaagse tocht van de Capanna Sciora naar de Capanna Sasc Furä te maken. Omdat de gidsjes geen eenduidige informatie over de route gaven, hadden de ouders vooraf een berggids en een huttenwaard geraadpleegd om zeker te weten of de tocht wel verantwoord zou zijn. De route verbindt de twee mooiste hutten van de omgeving met elkaar en loopt om de voet van de bekende Piz Badile. De enorme granietwand is een eldorado voor sportklimmers; aan de voet liggen grote instabiele puinvelden waar de blauw-witte markering de wandelaars doorheen voert. Ook moeten onderweg luchtige passages worden genomen. Niet voor niets is de route met T4 gewaardeerd in een zespuntsschaal.

14-r1-hl208_bergell.indd 17

|

17

Een onschuldige struikelpartij bij één van de wat ervarener kinderen leidt helaas tot een ziekenhuisbezoekje van een nacht.

Dat zoiets in de bergen heel wat voeten in aarde heeft, behoeft geen betoog. Tijdens het opvolgende kampberaad ontspint zich een interessante discussie over verantwoordelijkheden, het lopen met kinderen en ‘groepsdynamica’. Juist de grootte en het enthousiasme van een groep kunnen van invloed zijn op het verantwoordelijkheidsgevoel van de individuele deelnemers. We concluderen dat het hier niet aan de orde was, maar door de discussie zijn we ons er weer goed van bewust.

ESELSGRAT Kwart voor drie in de ochtend. Meerdere piepjes in de hut, we zijn niet de enigen die een kwartiertje eerder wakker willen worden.

Gisteren reden we nog naar Silvaplana voor een bezoek aan de Piz Corvatsch. Nadat we met twee gezinnen op de bergkam de Piz Roseg hebben bekeken, scheidden zich onze wegen. Wij gingen door naar de Chamanna da Tschierva, zij terug naar de waterval van Acquafraggia.

Druk gedoe in het halfdonker, maar we zijn op weg. ‘Mann muss doch ein Esel sein so eine grat zu erklettern’ volgens het gidsje.

Wij dus! Over de noordgraat van de Piz Roseg loopt een mooie gecombineerde route (ZS). Na een halfuurtje zijn we de Vadret da Tschierva over en zoeken we langs de morene van de Piz Umur de route omhoog. Het watervalletje aan de voet blijkt een goed oriëntatiepunt te zijn. De volgende te passeren gletsjer is fors ingezakt, een labyrint van ijsbruggetjes brengt ons bij de voet van de graat. De meeste bergen kunnen nog wel enkele jaren wachten, maar deze route zal door het smelten van de gletsjer steeds lastiger bereikbaar worden.

08-04-2008 15:38:42

18

|

HOOGTELIJN 2-2008

|

XXXX

|

TEKST XXX

Twee uur besteden we voornamelijk aan wachten. De vier leuke rotspassages op de graat leiden tot veel opstoppingen. De complete bergreddingdienst - te vergelijken met onze vrijwillige brandweer - van Merano heeft zijn jaarlijkse uitstapje en gaat zeer gründlich te werk. Na de graat volgt een uurtje ijzige firn tot de ‘Schneekuppe’. Het is al laat en de halfzachte graat met sneeuwoverhangen ligt er niet uitnodigend bij. Geconcentreerd lopend bereiken we de mooie en luchtige blokkengraat naar de top. Zo nu en dan kijk ik loodrecht naar beneden, de noordoostwand van de Roseg in. In het voorjaar een mooie route, nu een onoverzichtelijke glijbaan. Op de top fotograferen vier ‘ezels’ elkaar en dan snel terug want het is te warm.

De zuidwestgraat, de Sellagraat (in gidsjes als alternatieve afdaling omschreven) is slechts via een puingoot te bereiken. Wij keren liever terug over de Eselsgraat. Er zijn meerdere abseilstellen gemaakt; met dubbeltouw, een co-productie met onze Merano bergredders, dalen we vlot af. Wat rest, zijn drie uur lopen naar Pontresina en vervolgens een taxi naar het liftstation bij Surlej.

BERGELL OF BREGAGLIA Het bergsportkamp is voorbij gevlogen. Jisca en Pleun van negen en Thijmen en Annejet van zes hebben veel kunnen sportklimmen in de nabij gelegen klimtuin. Met zwemdiploma B en C op zak was het prima toeven in de rivierbekkens van Acquafraggia. De gelati van de familie Mastai in Chiavenna is van een geweldige kwaliteit gebleken. Guido Lisignoli, campingbaas en berggids, stond ons toe bijna een kuub hout te verstoken.

Behalve de beschreven tochten hebben we nog een nachtje wildkamperend doorgebracht onder de Piz Badile (wel opletten: parkeermeter achter de kerk van Bondo of je riskeert een boete van CHF 200) en de Fiamma nabij de Rifugio Albigna beklommen.

Verknocht aan het nabijgelegen Val di Mello konden we het ook niet nalaten nog een nachtje in de Rifugio Gianetti te slapen.

Kampgenoten hebben meerdaagse tochten bij de Splügenpass en de Rifugio Chiavenna gemaakt. Eigenlijk kwamen we tijd te kort in dit veelzijdige Bergell. ▲

14-r1-hl208_bergell.indd 18

|

FOTO X X X X

INFORMATIE BERGELL Bergell, in het Italiaans Val Bregaglia, is een zeer veelzijdig Alpengebied met accenten voor de wat meer ervaren bergsporter.

De camping met zijn kampvuurmogelijkheden en nabijgelegen zwembekkens, leent zich uitstekend voor gezinnen met (jonge) kinderen. Met hen is het echter wel zoeken naar overzichtelijke bergtochten in de buurt. Onze kinderen zijn zes en negen en lopen vanaf hun tweede jaar in de bergen. Een interessante geschikte meerdaagse huttentocht konden wij voor hen niet eenvoudig vinden.

De dagtrajecten zijn lang en/of moeilijk. Het probleem van de lange trajecten is op te vangen door een gecombineerde bivak/huttentocht te maken. Vooral het gebied ten noorden van Soglio leent zich daar goed voor.

Net over de Zwitserse grens zijn veel hoogalpiene mogelijkheden in het Berninamassief (Bernina, Roseg, Palü). Het dal zelf kent veel pittige klimroutes. Vanuit de nabijgelegen Albignahut zijn diverse sportklimroutes ingericht, de Scioragroep en de Piz Badile kennen prachtige plaatroutes in graniet (tot circa 20 touwlengtes). In het hierachter gelegen Val di Mello komt iedere liefhebber van nuts en friends aan zijn trekken.

08-04-2008 15:38:58

HOOGTELIJN 2-2008

Ook hier is het lastig om in deze omgeving meerdaagse huttentochten te maken. Veelal moet dan een pittige pasoverschrijding (T5) gemaakt worden, met kleine kinderen is het dan ook goed zoeken naar leuke één- en tweedaagse tochtjes. De bekende meerdaagse wandeltocht ‘sentiero Roma’ loopt parallel aan het gebied; ook voor deze route is alpiene ervaring een vereiste.

Wandeltochten Italië • Casera Sceroia (val di Bagnio/ nabij Val di Mello)- Rifugio Gianetti • Fraciscio (nabij Splügenpass) - Rifugio Chiavenna • Camping- Aquafraggia - Savogno - Dasile- Abondio (Castellum) Zwitserland • Malojapas - Lac da Cavloc - Capanna del Forno • Bondo parkeerplaats hoog - Capanna Sasc Furä - Rifugio Scioraparkeerplaats • Bondo - Rifugio Sasc Furä retour.

• Cabinelift voorbij Viscosoprano - Capanna. Albigna (uitgangspunt veel • Morteratsch- Chamanna da Boval

Sportklimmen • Sasso del Drago (klimtuin op 5 minuten rijden van camping) routes aan de parkeerplaats in 4, 5 en 6, hoger gelegen tussen 5 en 8. In de zon van tien tot drie uur.

• Spazzacaldera (granietwand op 20 minuten van rif. Albigna en kabinelift). Routes ca 230 m, in 5, 6 en 7 naar o.a. La Fiamma (5c).

|

19

• Chamanna Coaz - Piz Glüscheint (PD), Il Capütschin (PD) • Diavolezzahaus – Piz Palu (PD, overschrijding AD-) • Capanna del Forno - Cima di Rosso ( PD), Monte Sisonne (PD) • Capanna Sasc Füra- Piz Badile (AD- ED) Documentatie • Bergell, Die schönsten Wanderungen, Guido Lisignoli, Montabella Verlag, 2005

• Giganten aus Granit - Bergell, Guido Lisignoli, Montabella Verlag, 2003

• Arrampicate Sportive e moderne in Valtellina Velchiavenna Engadina Guido Lisignoli e.a., Versante Sud, 2004. Ruim twintig goed behaakte sportklimgebieden in de nabijheid van de camping, talloze alpiene klimroutes bij Sciora.

• Alpinführer Bündner Alpen Band 4 Südliches Bergell - Disgrazia, Ruedi Meier & Peter Alig, SAC Verlag, 2006.

• Alpinführer Bündner Alpen Band 5, Bernina-Massiv und Valposchiavo, Pierino Giuliani, SAC Verlag, 2007.

• 3000er in den Alpen, die Normalwege; Südliche Ostalpen mit Dolomiten, Richard Goedeke, Bruckmann Verlag, 2004.

• Landeskarte der Schweiz, schaal 1:25.000 blatt 1276, 1277, 1296 • http://www.campingacquafraggia.com • http://www.gipfelbuch.ch • http://www.meteonews.ch • http://www.meteoindiretta.it/meteo-chiavenna.php

Gecombineerde alpiene tochten Italië • Rifugio Desio – Monte Disgrazia (AD) Zwitserland • Cap. Tschierva - Piz Rosegg (AD), Piz Tschierva (PD), Piz Morteratsch (PD), Piz Bernina (Biancograat) AD

14-r1-hl208_bergell.indd 19

MET DE NKBV NAAR BERGELL GEVORDERDENCURSSEN, VERGEVORDERDE CURSUS JEUGD, TOUWLEIDERSCURSUS, HOOGALPIENE GLETSJERTOCHT, BERGSPORTKAMP. KIJK VOOR DE DETAILS OP BERGSPORTREIZEN.NL

08-04-2008 15:39:14

20

|

HOOGTELIJN 2-2008

|

L O C AT I E A L P I M A R I T I M I , I TA L I Ë

|

T E K S T E N FOTO ’ S : B E P M A LT H A

LANGS DE RAND

20-r04-hl208-GTA.indd 20

08-04-2008 14:18:41

HOOGTELIJN 2-2008

|

21

VAN HET LAND â—?

Tegen de Franse grens schurkt de Italiaanse Grande Traversata delle Alpi; van de Simplonpas tot Ventimiglia.

Bep Maltha volgde in 2005 een deel van deze langeafstandsroute door Piemonte en Lombardia en trok vervolgens de grens naar Frankrijk over richting de Middellandse Zee. Enkele dagboekfragmenten.

GRANDE TRAVERSATA DELLE ALPI 5 AUGUSTUS BIVACCO BERTOGLIO Ik word wakker van een plotseling getingel aan alle kanten van het hutje. Voorzichtig open ik de bovenste deurhelft, de zon komt net met zijn stralen over de pas heen en in dat eerste licht staat daar een grote kudde geiten. Een paar schrikken zich de blubber, maar de meeste zijn erg nieuwsgierig en drommen op me af. Mijn blik dwaalt af naar de vele onbekende bergen richting zuiden. Ik heb deze maand alle vrijheid om te doen en te laten wat ik zelf wil, elke dag kan ik opnieuw bepalen welk pad ik die dag zal volgen. Toch merk ik aan mezelf dat ik dwangmatig een sluitende planning wil maken. Ik heb nu absolute vrijheid en daar wil ik honderd procent van genieten, maar wat is die vrijheid nou precies? Er moeten zoveel keuzes worden gemaakt. Keuzes over de te volgen weg hebben toch alles te maken met het oplossen van logistieke problemen als het kunnen kopen van voedsel, benzine, het vinden van pinmuren. Van geen van allen weet ik waar ik ze kan vinden, alleen dat ze schaars zijn hier hoog in de bergen. Ik wil de Argentera zien, het Val Maira, de Mercantour maar ook de Middellandse Zee bereiken.

Welk pad zal het leukste zijn?

Keuzes dus, afwegingen, plannen maken. Niet zomaar je rugzak pakken en in de wilde weg ergens heen lopen. Ik denk dat mijn vrijheid is er stiekem nu al voor te kiezen naar de Middellandse Zee te lopen ook al lijkt daarmee een groot deel van de etappes daarmee al vast te liggen.

En, de vrijheid om ervan te genieten.

20-r04-hl208-GTA.indd 21

08-04-2008 14:18:48

7 AUGUSTUS REGEN RUIKEN Een beetje brak sta ik om half zeven op om mijn tentje in te pakken.

Gisteravond heb ik hier in Pontechianale een feestavond bijgewoond tot in de vroege uurtjes. In het voorprogramma stond een kale fransoos, Gilbert Bertrand, met zijn accordeon. Oude Franstalige chansons, de invloeden van de andere kant van de grens waar ik nu continu langs loop. Eigenlijk best leuk, die man heeft veel uitstraling en een goede (?) stem. Het publiek was in ieder geval lekker opgewarmd voor de hoofdact, Charé Moulâ, een achtkoppige band van jongeren uit de streek die met hun muziek hun sympathie laten zien en horen voor de Occitane. Hier in het westen van Italië leeft ook een duidelijke onafhankelijkheidsdrang, en een streven naar het behoud van de bergcultuur. De muziek is wat hoempapa maar dan niet op z’n Tirools. Het is meer dwingend en snel en roept associaties op met zigeuners uit het Oostblok. Ze maken veel grapjes, drinken wijn op het toneel en bespelen hun instrument met een sigaret die half uit hun mond hangt. Het publiek was dolenthousiast en toverde spontaan allerlei volksdansen en kringdansen te voorschijn.

Goede genade, wat een steil paadje naar Passo Barbigliona.

Gelukkig bijna helemaal door het bos anders was ik een plasje blubber geworden. En als je dan eenmaal boven bent, mag je van jezelf maar vijf minuten zitten omdat je er al te lang mee bezig bent. Hup snel weer door, want misschien komt er slecht weer, of na elf uur is het te heet, of om twaalf uur zijn de winkels in het volgende dorp al weer dicht..

20-r04-hl208-GTA.indd 22

Een paar dalen verder zie ik bewolking en ik kan de regen ruiken.

Maar hier schijnt de zon, mijn haar wordt blond, mijn gezicht kan niet bruiner. Ik sta op en ga op weg naar een hut waarvan ik niet zeker weet of die bestaat (op de ene kaart staat hij wel, op de andere niet). Jammer genoeg bestaat het laatste deel van de weg erheen uit asfalt. Want op asfalt verandert ‘heet’ in een ‘bakoven’.

Maar Rifugio Meleze bestaat echt. Prachtig nieuw, geurend hout, ruime grenen slaapzalen met roodwitte dekbedden. Als ik in de schaduw van zo’n meleze (dat zijn bomen) mijn eerste biertje naar binnen klok, komt er een bekende kop de hoek om. Gilbert Bertrand met zijn accordeon! Vanavond weer feest! Voordat het zover is ga ik na het avondeten toch nog even lekker liggen.

Natuurlijk val ik diep in slaap en mis al het gehos en gekrioel.

16 AUGUSTUS WOLVEN Vanavond wil ik weer in de natuur te slapen. Ik heb even geen zin in andere mensen. Ik zit op een steen aan de oever van een van de Lacs de Terres Rouges, hoog boven Isola 2000. Of wildkamperen hier mag, dat weet ik niet, maar ik ga gewoon wachten tot iedereen weg is en het donker wordt, voordat ik mijn tent opzet. Prachtig blauw is het water, en zoals de naam al doet vermoeden, veel stenen zijn rood. Ondertussen kook ik mijn schamele maaltje. Als bijna alle mensen vertrokken zijn, komen de gemzen terug uit de rotsen. Heel dichtbij komen ze, ze zijn niet echt bang, blazen wel af en toe naar je. Vooral een moeder met haar jong blijft heel lang op

08-04-2008 14:18:56

Ik wil de Argentera zien, het Val Maira, de Mercantour maar ook de Middellandse Zee

maar een paar meter afstand aan het gras knabbelen. Muisstil blijf ik zitten kijken.

De zon gaat onder en met haar de wind. Het wordt stil en rustig.

Plotseling komen een zestal moeflons tevoorschijn van achter een groot rotsblok. Die heb ik nog nooit eerder in het echt gezien.

Groot en zwaar zijn ze, met stoere, rondgebogen hoorns. Nog stiller dan een muis nu zit ik op mijn rotsblok te kijken naar dit vredige tafereel. Plons. Stilte. Plons, nog een keer. In het meertje achter mij beginnen visjes uit het water te springen, ik vermoed om muggen te vangen. Plons. Ik moet giechelen. Plons. Als die visjes herrie mogen maken, dan mag ik het ook; ik ga mijn tentje opzetten, het wordt al bijna donker. De moeflons en de gemzen nemen iets meer afstand, maar verdwijnen toch niet van het toneel. Ik ga slapen.

Na een paar uur dommelen, hoor ik geblaf. Mijn hart slaat over, ik dacht hier alleen te zijn en nu komt er iemand met een hond en die zal geen goede bedoelingen hebben, denk ik, volop alert ineens, zoekend naar mijn wandelstokken, mijn enige wapen. Dan hoor ik gehuil. En dan valt ook het kwartje. Wolven! In een informatiebrochure in een hut onderweg heb ik gelezen dat er op diverse plekken in de Mercantour weer wolvenroedels rondlopen. En dat de moeflon een van hun prooien is. Dit is zo’n roedel. Enigszins gerustgesteld ga ik weer liggen en luister nog lange tijd naar het geblaf en gehuil, dat zich rondom het meertje blijft verplaatsen.

Dit is uniek in de Alpen.

20-r04-hl208-GTA.indd 23

Grande Traversata delle Alpi De Grande Traversata delle Alpi is ontstaan op het initiatief van de regio’s Piemonte en Lombardia, die met lede ogen aanzagen hoe de economische mogelijkheden voor de boerenbevolking in de bergen steeds minder werden, waardoor de dorpen steeds verder leegliepen. Voor de benedendalen is werkgelegenheid niet het grootste probleem. De dalen zijn erg steil, dus de Povlakte ligt dichtbij. Men forenst per brommer of Vespa naar Cuneo, Torino en Ivrea. In de bovenste delen van de dalen is de Povlakte verder weg.

De mensen die daar als bergboeren boven op de almen werken, hebben een karig bestaan. De jeugd heeft meestal niet veel zin meer om voor weinig geld hoog in de bergen in slechte behuizingen werk te verrichten dat beneden hun scholingsniveau ligt. Als je in zo’n dorp bent opgegroeid en je hebt een middelbare of meer opleiding gehad, dan kun je in veel Italiaanse plaatsen werk krijgen, maar niet in het bergdorpje van driehonderd inwoners waar je bent geboren. Als de laatste alimentari of scuola worden gesloten, is het met het bergdorpje meestal snel gedaan. De achterliggende gedachte van de GTA is dat mensen die de route lopen wat geld in de dorpjes achterlaten, waardoor het voorzieningenniveau wat gemakkelijker kan worden gehandhaafd. Er zijn voor deze route geen nieuwe infrastructuren gemaakt, er is uitgegaan van het bestaande.

08-04-2008 14:19:08

Met het eerste licht sta ik op en pak mijn spullen in die loodzware rugzak. Aan de overkant van het water zie ik de moeflons weer rustig grazen. Ik tel ze nog wel even, voordat ik verder ga. Het zijn er zes. Nog steeds.

18 AUGUSTUS HET DAL VAN GISTEREN Het laatste stuk naar Terme di Valdieri moest ik over een suffe brede weg lopen en deden mijn voeten pijn. Wat een rotweg en wat een hitte. Ik heb alleen maar niet gezeurd omdat er niemand was om tegenaan te zeuren.

Terme di Valdieri bestaat uit een paar huizen in een steil dal met loof- en naaldbossen. Ik zoek een kampeerplekje en loop bij de parkrangers naar binnen om na te vragen waar ik mag staan. Het blijkt dat je binnen de grenzen van het nationale park overal je tent neer mag zetten voor maximaal 48 uur. Dan moet je weer weg zijn.

De dichtstbijzijnde plek is volgens die meneer, jawel, in het dorpspark. Nou, prima hoor, ga ik lekker in het park staan. Wc en waterkraan van de camperparkeerplaats zijn daar ook in de buurt, dus ben ik van bijna alle gemakken voorzien. Op eten na. Er zijn helaas geen winkels en ik heb nog maar twee porties puree en ei.

Als ik dat nou eens als ontbijt gebruik en dan ´s avonds lekker aanschuif bij het restaurant. Het eten in Italië is tot nu toe niet minder dan geweldig geweest. Morgen wil ik omhoog naar Rifugio Morelli-Buzzi en als het weer goed blijft diezelfde dag nog door naar Rifugio Genova.

Heel vroeg word ik gewekt door de regen die pas vanmiddag zou komen. Laag hangende bewolking. Ik draai me nog eens lekker om.

Want ik wil juist wat zien hier, niet afzien in regen en mist. Ik wil voor die inspanning ook iets terug. Dus ik blijf lekker hier, want dit is een prima oord. En als het morgen nog steeds regent, neem ik mijn intrek in het Grand Hotel bij de thermische baden. De posto tappa is namelijk ook op dat terrein, en eten doe je tussen de lakeien van het Grand Hotel.

20-r04-hl208-GTA.indd 24

Bij Bar Foggia schuift een heel oud Italiaans dametje bij mij aan tafel en begint te vertellen over haar twee kinderen die zo’n goede baan hebben en haar o zo leuke kleinkinderen. Ze heeft lieve bruine ogen en keurig gekapt spierwit haar. Vol interesse luistert ze ook naar mijn verhaal. Ik begrijp dat ze een week lang in de thermen een algenkuur ondergaat voor haar knieproblemen. Een chique schatje.

Een lokaal kaasboertje is met zijn busje naar Terme di Valdieri gekomen om zijn kaas te verkopen. Een heuse charmeur die bestormd wordt door vele dames. Waar ze ineens allemaal vandaan komen, geen idee. Ook ik krijg een kus op mijn hand en een heleboel charmante opmerkingen van deze rimpelige, tandeloze opa met zijn grote witte wenkbrauwen als ik twee stukken kaas heb gekocht. Ze worden afgewogen met een antieke handweegschaal.

En tja, dan maar weer naar het restaurant. Dit keer tagliatelle met vleessaus, gevolgd door een super zachte bistecca van de grill, lekker gepeperd, en patatjes en mini courgettes met heel veel knoflook in heel veel olie gebakken. Perzik en druiven toe en daarna een Genepy. Het leven in Terme di Valdieri is goed.

Heel wat dagen later ontvangt Peter een sms: ‘Kaart is op, het is nu 12.00 uur, sta naast L’Authion en wil verder naar Sospel. Welke kant op en hoever nog?’ Op zijn werk gaat Peter druk op zoek op internet. Binnen vijf minuten is er een sms’je retour. ‘Volg het pad langs de graat richting zuidwest, later pal zuid, nog ongeveer 12 kilometer, afdalen.’

Hoewel de afstand niet klopt (dat was 20 kilometer) heb ik die avond Sospel weten te bereiken. Voordat ik mijn tent op kan zetten moet ik eerst een uur verdwaasd tegen een boom zitten om bij te komen (36 kilometer totaal is toch niet niks). Maar de zee is nog maar één dag verder! ▲

08-04-2008 14:19:19

HOOGTELIJN 2-2008

|

25

INFORMATIE VAN BÓBBIO PÉLLICE NAAR MENTON Karakteristiek van de tocht Via ruwweg de Monte Viso, Pontechianale, Val Maira, Val Stura en St. Anna di Vinadio bereik je de Argentera. Vanuit de Argentera kun je doorsteken naar de Mercantour, om via Vallée des Merveilles de bergkam af te lopen naar Sospel (GR52a). De Middellandse Zee bereik je uiteindelijk bij Menton. Reken op drie weken stevig wandelen. Dit traject heeft geen gletsjers, de paden zijn over het algemeen prima en op dit deel van de GTA ruim voorzien van markeringen. Bij de Monte Viso en in de Mercantour vind je wat meer blokkenterrein. Het landschap is zeer afwisselend, van rustige zonovergoten dalen met veel groen en bloemen en pittoreske dorpjes tot eenzame paden door een ruig rotslandschap. Let op in het Val Maira, Bivacco Bonelli is op slot, de sleutel is verkrijgbaar bij Rifugio Campo Base. Hetzelfde geldt voor Rifugio Unerzio, de sleutel van deze hut is verkrijgbaar bij Rifugio Chialvetta. De hutten in de Mercantour zijn in het hoogseizoen overvol en met name de Refuge des Merveilles stuurt je gewoon weg als je niet gereserveerd hebt.

Naast de hut is wel een bivakveldje waar je mag kamperen.

Route De Grande Traversata delle Alpi (GTA) loopt van Carnino, iets ten noorden van Ventimiglia door de Italiaanse Westalpen naar het Valle Anzasca bij de Simplonpass ten oosten van de Monte Rosa. De route volgt bestaande bergpaden zo dicht mogelijk tegen de waterscheiding tegen de Franse en later de Zwitserse grens aan. Je kunt hem natuurlijk ook in de andere richting lopen of combineren met ander routes zoals in dit artikel.

In de diverse gidsjes vind je alles wat je moet weten over de markering, de route, inkopen, overnachten, telefoonnummers.

Reis Afhankelijk van waar je begint, neem je de trein of het vliegtuig richting Milaan of Turijn. Pik je de route bij de Simplonpass op, dan kun je het best in Domodossola uit de trein stappen. Begin je bij Ventimiglia neem dan van daar het treintje naar Limone Piemonte; dat is een prachtige tocht door de bergen. Uitstappen in St. Dalmasde-Tende en vandaar via de Vallée des Merveilles bereik je op een gemakkelijke en mooie manier de route.

Voor starten in Bóbbio Péllice reis je per trein vanuit Turijn naar Pinerolo. Vervolgens ga je met de bus in twee etappes via Torre Péllice naar Bóbbio Péllice.

Op de treinverbinding Parijs-Turijn zijn de stations in de omgeving van Susa geschikte startpunten.

Turijn is ook een bestemming van Eurolines-bussen. Vanuit de steden in de Po-vlakte zijn er prima busverbindingen met alle dalen van de Piemonte en Lombardia.

Overnachten Overnachten kun je in berghutten en de posto tappa’s in de gehuchten. Dat zijn eenvoudige onderkomens met slaapzalen, of 2- of 4persoonskamers. Meestal kun je er zelf koken, maar eten kopen is meestal alleen mogelijk als je een omweg naar een dorp maakt. In veel gehuchten is een restaurant. Drinkwater is soms schaars. In het seizoen zijn de hutten bemand. Afhankelijk van de sneeuw gaan ze rond half juni open en sluiten ze rond half september. De meeste

20-r04-hl208-GTA.indd 25

posto tappa’s zijn langer open.

Alle hutten op dit traject hebben een winterruimte; neem eten en een brander mee, pannen, bestek etc. horen aanwezig te zijn.

Reserveer de posto tappa’s altijd; sommige hebben een beperkte capaciteit.

Beste tijd Half juni tot eind september.

Mijd augustus: hoogseizoen. In juni en september kan er nog veel sneeuw liggen; informeer vóór vertrek bij de hoogstgelegen hut of een pickel/stijgijzers noodzakelijk is.

Moeilijkheidsgraad en uitrusting Meestal goede wandel- en hooggebergtepaden. Normale bergwandeluitrusting. Kijk voor je paklijst op www.nkbv.nl.

Markering en oriëntatie De markering is niet overal voldoende en de beste kaart is niet 100 procent nauwkeurig. De gidsjes geven extra aanwijzingen. Desondanks kun je de weg nog wel eens kwijt raken. Vertrek vroeg en neem kaart, hoogtemeter en kompas mee.

Documentatie • Grande Traversata delle Alpi Teil 1: Der Norden, Teil 2: Der Süden, Werner Bätzing, Rotpunkt Verlag, aktualisierte Auflage 2006, ISBN 3-85869-321-9 en 3-85869-322-7 • Through the Italian Alps, The GTA – The Grande Traversata delle Alpi, Gillian Price, Cicerone, 2005, ISBN-10 1852844175 ISBN-13 9781852844172 • www.klingenfuss.org. Een zeer complete en informatieve site.

Hier kun je ook relevante boeken en kaarten bestellen.

• Carta dei Sentieri e Rifugi nr 1 t/m 8 en 14, 1:50.000, uitg. IGC

Met dank aan Jan van der Straaten en Noes Lanties.

MET DE NKBV NAAR DE ALPI MARITIMI BERGSPORTKAMP, HUTTENTREKTOCHT 50+ KIJK VOOR DE DETAILS OP BERGSPORTREIZEN.NL

08-04-2008 14:19:42

|

HOOGTELIJN 2-2008

|

TEKST FR ANK HUSSL AGE , ERNST ARBOUW

ZES KEER OP DE

© Frank Husslage

26

GRENSBERGEN Wat is de overeenkomst tussen de Matterhorn, de Mont Blanc, de Mount Everest en de Vaalserberg?

Het zijn allemaal grensbergen. Van de duizenden en nog eens duizenden grensbergen in de wereld heeft Hoogtelijn er zes in de Alpen geselecteerd.

INFORMATIE Uitvalsbasis Bondo (www. bregaglia.ch, www.camping-bondo.ch). Uitgangspunt voor Noordoostwand en noordgraat: Capanna Sasc Furä (1904 m) in het Val Bondasca, telefoon 0041 (0)81 822 19 68, geen website.

Topo’s • SAC Clubführer Bündner Alpen 4. Südliches Bergell, Disgrazia.

• Schweiz Plaisir Sud, Jürg von Känel, Edition Filidor Kaart Landeskarte der Schweiz nr. 1296, Sciora, 1:25.000

26-r03-hl208-Grensbergen.indd 26

PIZ BADILE, 3308 METER, ZWITSERLAND-ITALIË De achthonderd meter hoge noordoostwand van de Piz Badile gold ooit als een van de zes grote noordwanden in de Alpen.

Het dramatische verloop van de eerstbeklimming van de wand, door Ricardo Cassin in juli 1937, heeft veel bijgedragen aan de mythevorming rondom deze wand. Cassin en zijn drie kompanen waren van 14 tot en met 16 juli onderweg in de wand.

Tijdens hun beklimming werden ze door een storm overvallen en in de afdaling kwamen alsnog twee van de eerstbeklimmers om het leven.

Een andere klassieker op de Badile is de noordgraat: dik twintig touwlengtes vierdegraads klimmen op droomgraniet. Gezien vanaf de Sciora is een vergelijking van deze graat met zijn wat oostelijker gelegen firncollega Biancograat onvermijdbaar.

08-04-2008 14:12:07

HOOGTELIJN 2-2008

|

SIMILAUN, 3606 METER, OOSTENRIJK-ITALIË Of je nou op zoek bent naar een relatief eenvoudige, vergletsjerde top of naar klassieke ijswanden: het kan op de Similaun.

De normaalroute op de berg is buitengewoon geschikt voor beginnende alpinisten terwijl gevorderde ijsvreters in de vroege zomer of het late najaar terecht kunnen op de ijzige noordwand.

Laat je niet voor de gek houden door het grote aantal bezoekers en de reputatie van de Similaun als ‘eenvoudige berg’.

Elke gletsjer is gevaarlijk. Stel jezelf voor vertrek de vraag of je ècht voldoende ervaring en inzicht hebt voor deze tocht.

© Frank Husslage

SCHEIDSLIJN

27

INFORMATIE Uitvalsbasis Vent in het Oostenrijkse Ötztal (www.vent.at). Uitgangspunt voor de normaalroute: Similaunhütte, (www.vent-hotel-post.com), telefoon 0039 (0)473 669711 Topo’s • Alpenvereinsführer Ötztaler Alpen, Walter Klier, Bergverlag Rother • Hochtouren Ostalpen, Edwin Schmitt, Wolfgang Pusch, Bergverlag Rother • Firn- und Eisklettern in den Ostalpen, Andreas Jentzsch, Axel JentzschRabl, Alpinverlag Jentzsch-Rabl Kaart Alpenvereinskarte nr. 30/2, Ötztaler Alpen Weißkugel, 1:25.000

26-r03-hl208-Grensbergen.indd 27

08-04-2008 14:12:23

HOOGTELIJN 2-2008

©Frank Husslage

|

©Frank Husslage

28

BAYERLÄNDERTURM, 2507 METER, DUITSLAND-OOSTENRIJK De Bayerländerturm ligt in de Wettersteinketen op de grens tussen Duitsland en Oostenrijk. Of, volgens de locals, tussen Beieren en Oostenrijk. In de nabijgelegen Meilerhut loopt de landsgrens letterlijk over tafel. De hut ligt zo dicht bij de berg dat je op een windstille zomermiddag vanaf de top de glazen op het terras kunt horen klinken.

De routes op de kalksteentoren lopen qua moeilijkheden uiteen van III tot VII op vaste rots. In de routes zijn de meeste standplaatshaken aanwezig maar voor tussenzekeringen ben je aangewezen op nuts en friends. Tot in de zomer kun je sneeuw tegenkomen. De routes kunnen dusdanig onoverzichtelijk zijn dat het voor een nieuwkomer in het gebied raadzaam is tijdens de beklimming de gids mee te nemen.

INFORMATIE Uitvalsbasis het Zuid-Duitse Garmisch-Partenkirchen (www.garmisch-partenkirchen.de) Uitgangspunt voor de beklimming: Meilerhut (2366 m), telefoon 0049 (0)171 522 78 97, geen website.

Topo Alpenvereinsführer Wetterstein, Stefan Beulke, Bergverlag Rother Kaart Alpenvereinskarte nr. 4/3, Wetterstein- und Mieminger Gebirge Ost, 1:25.000

26-r03-hl208-Grensbergen.indd 28

08-04-2008 14:12:29

|

29

© Laurens Aaij

HOOGTELIJN 2-2008

AGGENSTEIN, 1987 METER, DUITSLAND-OOSTENRIJK Bij een omschrijving als ‘Zonovergoten zuidwanden met supergoed behaakte routes’ denken de meeste klimmers niet ogenblikkelijk aan Allgäu – een berggebied op de grens van Duitsland en Oostenrijk dat niet bepaald bekend staat om zijn betrouwbare klimaat. De zuidwand van de Aggenstein, een groot aantal andere zuidwanden in het Tannheimer dal, is de afgelopen jaren schoongemaakt en opnieuw behaakt door lokale gids Toni Freudig. Het gebied is inmiddels een eldorado voor rotsklimmers van alle niveaus.

Ook wandelaars kunnen terecht op de Aggenstein en de omliggende bergen. Verschillende (meerdaagse) routes doorkruisen het gebied.

INFORMATIE Uitvalsbasis Grän in Oostenrijk of Pfronten in Duitsland. Uitgangspunt voor de beklimming is de Bad Kissingerhut (1792 meter), nauwelijks tien minuten verwijderd van de verschillende routes.

Topo’s • Klettern rund um den Aggenstein, Toni Freudig, bestellen via: www.freudig.de • Best of Alpine Genusskletterei, Band 2, Johanna Widmaier, Panico Alpinverlag (Verschijning van deze topo staat gepland voor de loop van dit jaar. In de oude, niet meer verkrijgbare, versie van Band 1 wordt Allgäu ook beschreven. De nieuwe versie van Band 1 bevat – verwarrend genoeg - andere gebieden.)

Kaart Kompass WK 4, Füssen-Ausserfern, 1:50.000

26-r03-hl208-Grensbergen.indd 29

08-04-2008 14:12:55

|

HOOGTELIJN 2-2008

©Bep Maltha

30

DREILÄNDERSPITZE, 3197 METER, OOSTENRIJK-ZWITSERLAND De Dreiländerspitze ligt niet alleen op de grens tussen Oostenrijk en Zwitserland, maar ook op de grens tussen de Oostenrijkse deelstaten Tirol en Vorarlberg. En bovendien ligt hij op de Europese waterscheiding, de grens tussen het stroomgebied van de Rijn en de Donau.

Door de relatief bescheiden hoogte, de redelijk betrouwbare gletsjer en de onmiddellijke nabijheid van de Wiesbadener Hütte is de top een geliefd doel voor alpinisten in de zomer en toerskiërs in de winter.

De normaalroute voert met een zig en een zag over de Vermuntgletsjer tot de topgraat. Daarna volgen ongeveer 200 hoogtemeters tweedegraads rotsgraat met een luchtige stap naar de hoofdtop.

INFORMATIE Uitvalsbasis Galtür (www.galtuer.at) of de Bielerhöhe (www.silvretta-bielerhoehe.at ) in Oostenrijk. Uitgangspunt voor de beklimming: Wiesbadener Hütte, telefoon 00 43 (0)5558 4233, (www.wiesbadener-huette.com) Topo’s • Alpenvereinsführer Silvretta Alpin, Günther Flaig, Bergverlag Rother • Hochtouren Ostalpen, Edwin Schmitt, Wolfgang Pusch, Bergverlag Rother Kaarten • Alpenvereinskarte nr. 26, Silvretta, 1:25:000 • Landeskarte der Schweiz nr. 246, Tarasp, 1:50.000

26-r03-hl208-Grensbergen.indd 30

08-04-2008 14:13:04

|

31

©Swissimage

HOOGTELIJN 2-2008

INFORMATIE Uitvalsbasis Zermatt in Zwitserland of Breuil in Italië. Uitgangspunt voor de Hörnligraat zijn de Hörnlihutten (www.matterhorn-group.ch), voor de Liongraat is het uitganspunt de Rifugio Duca degli d’Abruzzi en Rifugio J.A. Carrel.

Topo’s • SAC Clubführer Wallisser Alpen 3, Vom Col Collon zum theodulpass • 4000er, Richard Goedeke, Bruckmann Verlag Kaarten Landeskarte der Schweiz nr. 1348, Zermatt & nr. 1347, Matterhorn, 1:25.000

©Swissimage

MATTERHORN – MONTE CERVINO, 4478 METER, ZWITSERLAND-ITALIË De Matterhorn (of Monte Cervino) is de Alpenicoon bij uitstek en trekt elk jaar honderden klimmers. Boze tongen beweren dat de kans dat er een fles zonnebrand op je hoofd valt het grootste ongevalrisico op de berg is.

De eerstbeklimming bleek geen sinecure. Zeven jaar lang ondernamen verschillende ploegen pogingen de berg te bedwingen. Pas in 1865 streek Edward Whymper de eer op, vlak voordat zijn rivalen uit Italië de top wisten te halen.

Daarvoor moest hij wel tol betalen. De beklimming van Whymper en zijn gezelschap via de Hörnligraat eindigde in een groot drama. Drie van de zes man vonden de dood in de afdaling.

Veruit de meest geklommen route op de berg is de Hörnligraat (AD-, III-) met op een goede tweede plaats de Liongraat vanuit Italië (AD, III). ▲

26-r03-hl208-Grensbergen.indd 31

08-04-2008 14:13:19

WERF EEN NIEUW LID VOOR DE KONINKLIJKE NKBV

EN ONTVANG GRATIS DE HANDIGE EHBO-SET

VAN VAUDE TER WAARDE VAN € 15,-

met o.a.

• pleisters • pleistertape • (rek)verbanden • steriele gaasjes • reddingsdeken • handschoenen

Waterdicht en compact

Deze actie is geldig tot 1 juni 2008 Alleen door gebruik te maken van de meegehechte antwoordkaart Kijk voor de algemene voorwaarden van het lidmaatschap op www.nkbv.nl *Check altijd of je EHBO-set past bij de grootte van de groep en de tocht die je gaat maken

32-HL208-ledenwerfactie.indd 13

08-04-2008 15:43:05

Ben er bijna

Niet te zien op de foto, maar wel aanwezig: * Gepolsterde heupband * Voorziening voor je drinkwaterzak * Regenhoes & nog meer leuke details

voor de kleinere man en gemiddelde vrouw

voor de gemiddelde man en lange vrouw

Lunchpauze

voor de echte Hollander (rondom de 2 meter)

Foto momentje

Slimme bevestiging voor je wandelstok Grote gaasvakken aan de zijkanten Aan de achterkant vind je het ventilerende ‘Airzone’ rugpand wat ervoor zorgt dat je rug droog blijft

Lekkere grote rits aan de voorkant

Of je nu veel of weinig meeneemt, je zoekt altijd het hoogste draagcomfort.

Voor een grote rugzak is Lowe Alpine al jaar en dag de eerste keus, maar ook voor een kleine rugzak ben je nu bij de rugzakpionier het beste af. Het nieuwe AirZone rugpand biedt, dankzij het minimale contactoppervlak, een maximale ventilatie.

Daarnaast zorgt de anatomische vormgeving dat de rugzak perfect op elke rug past.

Vanzelfsprekend zijn er specifieke damesmodellen (ND), maar er is ook aan de lange Nederlandse man gedacht: de AirZone is verkrijgbaar in drie lengtes: 16” (22 + 32 l.) , 18” (25 + 35 l.) en 20” (28 l. die ook past als je twee meter bent). Prijs vanaf € 64,95.

van Lowe Alpine, we hebben nog heel veel meer modellen. Bovendien kun je kiezen uit tal van hippe kleuren. Check www.rugzak.nl

voor de complete collectie of ga naar je buitensportwinkel.

De Airzone 28XL is slechts één voorbeeld uit de dagrugzakkenserie

Start

34

|

HOOGTELIJN 2-2008

|

INTERVIEW

|

TEK ST EN FOTO’S MENNO BOERMANS

WARME MAN IN KOUDE BERGEN

BRUNO JELK Bruno Jelk (65) is berggids en chef van de bergreddingsdienst in Zermatt. Al 28 jaar komt hij bij nacht en ontij in actie om onfortuinlijke klimmers en skiërs de helpende hand toe te reiken. Vaak met succes, maar regelmatig ook komt zijn hulp te laat. Meer dan 650 lichamen bracht hij dood uit de bergen naar beneden. Een gesprek over idealisme, het plezier van klimmen, ongeluk, en de grenzen van een hulpverlener.

Zeker en gestaag klautert Bruno Jelk omhoog langs de verticale klimrots. Zijn handen zoeken houvast in spleetjes, zijn voeten zet hij secuur op randjes. Hij is zichtbaar in zijn element. Het voorjaarszonnetje schijnt, in de verte klingelen koebellen en de majestueuze Matterhorn kijkt bemoedigend toe. “Lekker hè,” grijnst Jelk als hij weer met beide voeten op de grond staat. Bergsport is zijn leven. Behalve als chef van de reddingsdienst werkt hij als berggids. In de winter als skileraar, in de zomer is hij met klanten op weg naar een van de vele prachtige toppen van Wallis.

“Bovendien houdt het klimmen me fit.” zegt hij terwijl hij in zijn rugzak naar zijn telefoon graait. Zijn serieuze gezicht komt tevoorschijn en aandachtig luistert hij naar

wat de meldcentrale te vertellen heeft.

“Italianen zijn verdwaald op de Theodulgletsjer. Waarschijnlijk gewonden. Ze staan tussen allemaal spleten, kunnen geen kant meer op,” legt hij uit. Niet veel later wordt de rust op de alpenwei verstoord door het bulderend geraas van een helikopter.

Enkele passanten in de straten van Zermatt kijken omhoog. Ze weten dat er iets loos is: alleen bij levensgevaar mag de heli zich boven het dorp begeven. Als een moderne Superman heeft Bruno zich ondertussen omgekleed; jas aan, robuuste gordel om, stijgijzers onder, helm met headset op.

Voorin de heli gezeten spoedt hij zich richting de hulpbehoevenden. Achter het raam van het huis van Bruno, dat pal naast de klimrots ligt, zwaait zijn vrouw.

Het blijkt gelukkig erg mee te vallen. Geen ernstig letsel. “We hebben ze uit hun benarde positie bevrijd en op veilige grond afgezet. Eind goed al goed.” Op de heliport van Air Zermatt, de thuisbasis van het Rettungsstation Zermatt, drinken we koffie en vertelt Bruno Jelk over zijn leven. “Ik ben door veel toevalligheden bij de bergredding gekomen. Als zoon van een waard van een klein berghutje ben ik in de bergen opgegroeid. En als er een ongeluk was hielpen we elkaar, al was dat toen nog met zeer primitieve middelen. Daarna werd ik piste-patrouilleur en later werkte ik als grenswachter op de Grote Sint Bernard. Bij al deze banen werd ik veelvuldig ingezet als redder in de bergen en zo ontwikkelde ik een passie voor het helpen van anderen.

Toen ik in 1980 door de gemeente van Zermatt gevraagd werd of ik chef van de reddingsdienst wilde worden, nadat de vorige chef bij een skiongeluk om het leven was gekomen, twijfelde ik geen moment.

Het is mijn idealisme om klaar te staan voor mensen die in de problemen zitten.”

DE UITVINDER Door zijn werk als bergredder, ontpopte Bruno zich - vaak door nood gedwongen als uitvinder. Vele materialen die hij ontwikkelde worden tegenwoordig over de hele wereld gebruikt. “Een van mijn grote motivaties was – en is nog steeds - dat ik graag technieken ontwikkel waarmee we zo efficiënt mogelijk verongelukten kunnen helpen. En met de ontwikkeling van de bergsport moeten ook de reddingstechnieken mee veranderen.” Dagenlang heeft Bruno gepiekerd, geknutseld en geprobeerd. Het Dreibein bijvoorbeeld, waarmee

34_r05_hl208-Interview.indd 34

07-04-2008 15:59:54

‘Ik heb me vaak opgewonden over onverantwoordelijk gedrag van klimmers, maar ik heb geleerd dat naast me neer te leggen’

34_r05_hl208-Interview.indd 35

07-04-2008 16:00:05

mensen uit gletsjerpleten worden getakeld, heeft hij mede bedacht. Van aluminium maakte hij de stellage en voor het takelen van de lier bedacht hij een constructie met een simpele accuboormachine. Ook de toepassing van Recco-reflectoren bij het zoeken van lawineslachtoffers, heeft een impuls gekregen door Jelk. Hij zag het nut in van deze techniek en heeft in samenwerking met het Scandinavische bedrijf Recco, het systeem verder ontwikkeld. Daarnaast vond hij een brancard uit die gebruikt wordt bij reddingen in steile rots. Deze kreeg de naam Jelk-bare, net als dat er een Jelkstange is, een telescoopstok die de redder kan gebruiken om zich naar de wand toe te trekken als hij aan de longline hangt. Ook de longline-technieken zelf zijn door Bruno verbeterd. Met deze lijn kan de redder tot maar liefst 220 meter onder een heli worden gehangen om in steile noordwanden - van bijvoorbeeld de Matterhorn - te worden afgezet, zonder dat de helikopter gevaarlijk dicht bij de wand hoeft te vliegen. “De ontwikkeling hiervan was een lange weg, waarbij we veel geëxperimenteerd hebben. Na elke inzet bespraken we hoe de redding verlopen was en of er nog ruimte was voor verbetering. En dan gingen we weer aan de slag. Dat analyseren doen we trouwens nog steeds.”

NEE ZEGGEN “Behalve het verbeteren van de materialen ten behoeve van de slachtoffers, probeer ik

34_r05_hl208-Interview.indd 36

ook de veiligheid van de redders zo groot mogelijk te houden.” Over het risico dat de bergredders lopen bij het uitoefenen van hun beroep is de chef duidelijk. “We hebben natuurlijk een groter risico dan iemand die achter een bureau werkt. We weten echter behoorlijk goed waar die risico’s liggen. En als je je daarvan bewust bent, kun je de gevaren grotendeels elimineren. Bovendien kun je door goede opleiding het niveau van een team - het Rettungsstation Zermatt telt twaalf reddingsspecialisten - zo hoog maken als

gevaar te hebben gebracht.’ Maak dus altijd de afweging: wat valt er te redden? hoe groot is de kans dat het slachtoffer nog leeft, bijvoorbeeld - en kan de redding op een veilige manier gedaan worden? Soms moet je concluderen dat het niet gaat. Dan zeg je ‘nee’ tegen een hulpverzoek.”

RECHT OP REDDING Hoewel het doel van Jelk en zijn mannen is om mensen te helpen, komt die hulp soms te laat. Per jaar worden de Zermatter redders geconfronteerd met 25 tot 40

‘Soms moet je concluderen dat het niet gaat.

Dan zeg je ‘nee’ tegen een hulpverzoek’ je zelf denkt dat goed is. Dat komt de veiligheid ten goede. Natuurlijk hebben we ook vaak geluk gehad en hadden vele situaties anders kunnen aflopen, maar kijk naar mij: ikzelf heb afgezien van wat kleine verwondingen, nog nooit iets ernstigs gehad.” Dat neemt niet weg dat er - globaal gezien - elk jaar fatale ongelukken gebeuren met bergredders. “De natuur is en blijft sterker dan wij.” Bij de opleiding tot bergredder, die Bruno Jelk deels geeft, drukt hij de aspiranten veelvuldig op het hart dat eigen veiligheid voorop staat. “Na een reddingsactie moet je tegen jezelf kunnen zeggen ‘ik heb alles gedaan wat ik kon doen, zonder mezelf buitensporig in

doden. “Het bergen van lichamen is geen redding,” zegt hij stellig. “We doen het, omdat we daar de aangewezen personen voor zijn. Maar voldoening geeft het nauwelijks. Afgezien van het feit dat je de nabestaanden de mogelijkheid geeft hun dierbaren een waardige uitvaart te geven, mét lichaam van de overledene.” Op de vraag hoe hij omgaat met zulke ellendige situaties, antwoordt hij: “Tijdens de berging schakel ik mijn emotie uit. Dan ben ik alleen bezig met de veiligheid van de redders. Een lijk ligt vaak in technisch lastig terrein. Dan moet je geconcentreerd te werk gaan, geen overhaaste beslissingen nemen. Er is immers niets meer te

07-04-2008 16:00:10

redden. Later, wanneer ik dan met de nabestaanden in contact kom en de slachtoffers een gezicht krijgen, is het niet altijd makkelijk om de gebeurtenissen snel te vergeten.” Dan gaat de telefoon. Een verzoek om hulp vanaf de Matterhorn. Twee alpinisten zitten vast op de Zmuttgrat. Het wordt donker en ze hebben geen bivakspullen mee. Iets meer dan een half uur later staan de jongens, nog compleet in hun klimuitrusting, op de heliport uit te leggen wat er mis ging. “Ze hadden zich overschat,” zegt Bruno uiterst rustig en zonder enige vorm van verwijt. “Vroeger was dat wel anders hoor. Ik heb me vaak opgewonden over onverantwoordelijk gedrag van klimmers, maar ik heb geleerd dat naast me neer te leggen. Je verandert er toch niets aan. Je zult altijd mensen houden die goede raad in de wind slaan. Mijn taak is ze uit de nood te helpen, niet om te bepalen of ze een fout hebben gemaakt. Ieder mens heeft recht op redding.” Bovendien plukt een redder liever iemand levend van een berg dan dat hij de volgende dag de stoffelijke resten moet gaan bergen.

HET PLEZIER Ook al bepaalt de keerzijde van de bergsport een groot deel van Jelks leven, het plezier in klimmen verliest hij niet. “Ik ben een natuurmens en zal altijd van de bergen houden. Vooral vanwege de afwisseling. Het weer, de omstandigheden, het zicht; elke keer is het anders, ook al

34_r05_hl208-Interview.indd 37

beklim je steeds dezelfde berg.”

De Matterhorn bijvoorbeeld, heeft hij meer dan honderd keer beklommen, gewoon voor zijn lol. Daartegenover staan vierhonderd reddingsacties op deze meest markante piek van de Alpen. Plezier en ellende liggen soms zeer dicht bij elkaar.

Naar verhouding valt het aantal ongelukken volgens Jelk overigens wel mee: “Elk jaar beklimmen circa tweeduizend mensen de Matterhorn en wij hoeven ‘maar’ dertig keer per jaar iemand te redden. Of neem de Breithorn, een makkelijk toegankelijke vierduizender. Per jaar zijn daar zo’n drieduizend mensen onderweg, maar er gebeuren slechts negen of tien ongelukken.” Bovendien is een groot aantal ongelukken te herleiden tot roekeloos gedrag. “Veel mensen nemen meer risico, onder andere omdat het materiaal beter is geworden. Vandaag de dag worden beklimmingen gedaan en skiafdalingen gemaakt die twintig jaar geleden onmogelijk waren. Ook de ‘reclame’ voor spectaculaire sporten op tv en in magazines draagt bij aan het feit dat er meer risico’s genomen worden en er dus meer ongelukken gebeuren. Maar dat zijn de waaghalzen, die mogen niet verward worden met de mensen die op een ‘veilige’ manier hun sport beoefenen. Natuurlijk is er altijd een restrisico maar het aantal ongelukken door botte pech - die iedereen kunnen overkomen - is gelukkig nog steeds beperkt. “Wie bewust van de gevaren in de bergen

onderweg is en zijn eigen grenzen bewaakt, heeft een zeer grote kans een waanzinnig mooie beleving te hebben!”

ONBAATZUCHTIG Meer dan drieduizend keer rukte Bruno Jelk tot nu toe uit. Honderden mensen gaf hij een tweede leven, talloze families hebben dankzij hem de lichamen van hun dierbaren kunnen begraven en duizenden bergredders over de hele wereld maken gebruik van zijn uitvindingen. En als je over dank begint, haalt hij zijn schouder op. “Ik ga er niet van uit dat ik bedankt wordt. Het is immers mijn werk. Het is natuurlijk wél léuk als we als team erkenning krijgen of als mensen ons later nog een keer aanspreken. Ontroerend was het bijvoorbeeld toen we een jonge vrouw bewusteloos uit een gletsjerpleet redden. Het zag er niet goed uit. Drie jaar later kwam ze naar Zermatt. Ze had acht maanden in coma gelegen maar was goeddeels hersteld. Dat zijn mooie momenten, als een doodgewaande opeens voor je staat.” Een ander voorbeeld: “We haalden een Italiaan van veertig meter diep uit een gletsjerspleet op de Dom. Hij zat zo vastgeklemd tussen het ijs dat we met een beitel uren bezig geweest zijn om hem te bevrijden. De man is ernstig gewond naar het ziekenhuis in Bern gevlogen. Daar heeft hij een verpleegster ontmoet met wie hij getrouwd is en twee kinderen heeft gekregen. Dat zijn de mooie verhalen. Daar doe ik het voor!” ▲

07-04-2008 16:00:17

38-r12-hl208-enfocus.indd 38

07-04-2008 16:01:36

HOOGTELIJN 2-2008

|

39

Focus

Pascal van Gerven is ‘een tikkeltje jaloers op mensen als Menno Boermans en Melvin Redeker die van hun twee passies hun werk hebben gemaakt’.

Hij vindt de combinatie van bergsport en fotografie helemaal het einde.

“Ik ben begonnen met een analoge spiegelreflexcamera en kliederde wat in de doka van mijn vader. De digitale fotografie gaf mijn liefhebberij een nieuwe impuls, want ik was dat trage analoge gedoe een beetje zat. Nu heb ik een digitale spiegelreflexcamera, maar in de bergen ga ik meestal op pad met een simpele compactcamera. Daarmee heb ik ook deze foto gemaakt. Waarschijnlijk had ik dit moment gemist als ik het met de spiegelreflex had willen vastleggen.”

“We zijn vlak voor de top van de Pigne d’Arolla in Zwitserland, het hoogtepunt van onze C1-cursus in de zomer van 2005. Mijn vriendin Anne loopt voorop en aan het strakke touw kun je zien dat ze er behoorlijk de pas in zet. Voor de doorgewinterde alpinist is de Pigne d’Arolla (3796 m) misschien een topje van niks, maar voor ons was dit een magisch moment. De zon die door de stuifsneeuw schijnt geeft de foto iets magisch, alsof we op het punt staan een paradijs binnen te stappen. Zo voelde het inderdaad precies.” ▲

Heb jij ook een mooie foto die in Focus past? Stuur hem naar Hoogtelijn.

Redactie Hoogtelijn, Postbus 225, 3440 AE Woerden, hoogtelijn@nkbv.nl

38-r12-hl208-enfocus.indd 39

07-04-2008 16:01:46

40

|

HOOGTELIJN 2-2008

|

VEILIGHEID

|

TEKST MARTIJN SEUREN

|

FOTO ’ S M A R T I J N S E U R E N

Op het randje

Levensgevaarlijke abseilroutine Een bijna-ongeluk of ongeluk dat met een sisser afloopt: vrijwel elke bergsporter kan erover meepraten, maar doet dat niet graag. Toch is het belangrijk, want anderen kunnen ervan leren.

Martijn Seuren vertelt over drie abseilsituaties waarin hij door het oog van de naald kroop.

In een jaar waarin ik eerst veel lange alpiene ondernemingen had gedaan, ging ik weer eens lekker een weekendje klimmen in Beez. Wat werd ik met mijn neus op de feiten gedrukt! In dat jaar had ik een slordige vijftien vierduizenders beklommen, waarvan de meeste om redelijk veel snelle en technische touwhandelingen vroegen. Ook moest op sommige bergen enkele korte stukjes abgeseild worden, zoals op de Zinalrothorn, de Weisshorn en bij de overschrijding van de Lenzspitze.

Tijdens deze korte abseils had ik me kennelijk aangeleerd om géén zelfzekering meer te maken op de abseilstandplaatsen. Snelheid is geboden in alpien terrein en het motto ‘ik sta hier wel goed en ik ben over twee minuten toch weer weg’ was een nieuwe routine voor me geworden. Ik kwam daar pas tijdens dat zonnige weekend in Beez achter. Toen ik me, op een slordige dertig meter boven de grond klaar-

maakte voor een abseil, wilde ik in mijn zelfzekering gaan hangen. Een zelfzekering die er niet was! Gelukkig had ik mijzelf ook een andere routine aangeleerd: eerst naar mijn zelfzekering grijpen alvorens er in te gaan hangen. Alleen daardoor werd deze fout niet bestraft met een val in de diepte.

JOJOËN Ik had mijn les geleerd en maakte sindsdien altijd een zelfzekering. Dat ik toch nog een keer in een gevaarlijke abseilsituatie in een sportklimgebied zou geraken, had ik nooit gedacht. Toch gebeurde dat. Samen met een typische sportklimmer ging ik weer eens een dagje sportklimmen om te kijken hoe het met mijn niveau was gesteld. Het rotsmassief was zo’n 80 meter hoog en we stonden onder aan een route van drie touwlengtes. Mijn klimmaat begon met voorklimmen. Na 25 meter was ‘Yo,

oké’ zijn touwcommando. Ik klikte het touw uit mijn zekerapparaat los en wilde mijn wrijvingsschoenen aantrekken. Het was maar goed dat mijn klimmaat altijd eerst het touw vastpakt voordat hij zich naar beneden laat zakken….

Toen realiseerde ik me wat er aan de hand was: sportklimmers willen vaak alleen maar jojoën, ofwel de eerste touwlengte klimmen en dan weer naar beneden zakken. Alpinisten daaren-

Een zelfzekering die er niet was! tegen willen vaak alle touwlengtes van een route uitklimmen. Ik was dus in de veronderstelling dat mijn maat stand had en dat ik zou nakomen en hij was in de veronderstelling dat ik hem zou laten zakken. Miscommunicatie dus tussen een sportklimmer en een alpinist.

Wederom zat er een engeltje op mijn schouder en bleven ernstige gevolgen uit.

DOORGESCHUURD Nog meer kantje boord was het in juni 2005.

Samen met een klimmaat had ik een lange en vermoeiende beklimming van de Noordwand van Les Courtes achter de rug. We hadden in deze wand de Voie des Suisses gedaan en een lange afdaling stond voor de boeg. We moesten nog een couloir van ruim 800 meter afklimmen en abseilen. Puffend begonnen we aan deze klus, terwijl we in gedachten al lang weer op slippers op de camping in Chamonix liepen. De ene abseil volgde op de andere. Zoekend naar een volgend abseilpunt viel mijn oog op een Bandschlinge die er nog goed uitzag. Ik klikte zoals gewoonlijk alles snel in en mijn klimmaat arriveerde enige minuten later. Geroutineerd

40-r9-hl208_ophetrandje.indd 40

07-04-2008 16:02:43

HOOGTELIJN 2-2008

|

41

De Schlinge waaraan we beiden waren gezekerd, was zover doorgeschuurd dat hij nog maar met één vezel aan elkaar zat

hingen we de volgende abseil uit en ik maakte me klaar om te gaan. Ik stapte twee meter naar beneden… Maar van schrik bleef ik staan! De Schlinge waaraan we beiden gezekerd waren, was op één punt zover doorgeschuurd dat hij letterlijk nog maar aan één vezel aan elkaar zat.

De Schlinge had er op het eerste gezicht zo goed uit gezien dat we hem niet extra gecontroleerd hebben. Pas toen ik feitelijk al hing viel bij toeval mijn oog erop. Snel hebben we de Schlinge vervangen door eigen materiaal. Ik kon de Schlinge daarna in één ruk kapot trekken...

Deze - en andere - ervaringen hebben me behoorlijk veel geleerd! Vandaag de dag controleer ik echt altijd de abseilpunten, ook al

40-r9-hl208_ophetrandje.indd 41

zien ze er op het eerste gezicht bomproef uit.

Ook maak ik altijd een zelfzekering op de standplaats, al is het maar voor tien seconden.

Abseilen behoort tot de standaardhandelingen van iedere klimmer - je moet immers na het klimmen altijd weer naar beneden - maar hierin schuilt een groot gevaar. Routine is levensgevaarlijk. Blijf altijd geconcentreerd te werk gaan! Een parachutist moet ook altijd honderd procent geconcentreerd zijn bij het opvouwen van zijn parachute, ook al heeft hij al meer dan tienduizend sprongen gemaakt. In de bergen is dit niet anders. Blijf te allen tijde alert en ga met gezond verstand met de bergen om. Leer je geen ‘luie’ gewoontes aan. Die zijn dodelijk. ▲

GEEF JE BLOOT! Heb jij ook een narrow escape, en ben je bereid deze ter lering met de lezers van Hoogtelijn te delen? Meld je dan bij de Veiligheidscommissie via veiligheidscommissie@nkbv.nl

07-04-2008 16:02:50

42

|

HOOGTELIJN 2-2008

|

ACHTERGROND

|

TEK ST MARJOLIJN ENGEL SMAN

|

FOTO JOSELITO BRIONES

PERMIT VOOR DE

42-r06-hl208 Permit.indd 42

08-04-2008 15:17:57

HOOGTELIJN 2-2008

ALPEN?

|

43

DRUKTE BEPERKEN De Alpen hebben het zwaar onder de druk van het toerisme. Miljoenen Europeanen vieren er hun vakanties. Met alle negatieve gevolgen voor natuur en milieu van dien. In sommige regio’s gaan al stemmen op om de toeristenstroom te reguleren, bijvoorbeeld in het Mont-Blancgebied. Moeten we in de toekomst een permit voor de Alpen kopen?

“Het is goed te merken dat er in de Alpen onrust ontstaat nu het klimaat echt lijkt te veranderen en de natuur de noodklok luidt,” vindt Hanno Uitenboogaart, voorzitter van het Nederlands Alpen Platform*. “Op klimaatconferenties wordt gesproken over mogelijke maatregelen en oplossingen. Concreet merk je er als toerist misschien nog niet zo heel veel van, maar achter de schermen worden er veel plannen gemaakt. Vooral voor wintersporters is al verandering te merken. Zo zijn er al ecoskigebieden waar je wordt beloond als je met de trein komt en in laaggelegen gebieden worden de skiliften vervangen door andere vormen van vermaak. Duurzaam toerisme dringt langzaam door in de Alpen.”

Het besef is er wel, maar het blijkt moeilijk om er maatregelen aan te koppelen, want behalve duurzaam toerisme spelen nog veel meer belangen in de Alpen.

Op een mooie zomerdag in het Mont-Blancgebied is het droevig gesteld met deze Grande Dame. Zij wordt letterlijk onder de voet gelopen. Langs de paden ligt her en der afval dat respectloze bergliefhebbers hebben laten slingeren. De burgemeester van één van de aangrenzende gemeenten, Saint-Gervais, dreigt met harde maatregelen: strenge controles op illegaal kamperen, hoge boetes voor het achterlaten van afval en misschien zelfs een permit instellen om het aantal toeristen op de Mont Blanc te decimeren.

Zou dat werkelijk een oplossing bieden voor deze berg? En hoe zit dat met andere gebieden in de Alpen – hoe kunnen ze actief beschermd worden? Een rondvraag aan enkele experts op dit gebied.

Opmerkelijk genoeg wordt het Mont-Blancgebied niet beschermd, terwijl het wel aan twee grote natuurparken grenst: de Gran Paradiso in Italië en de Vanoise, ten zuiden van de Mont Blanc.

Twee uitgestrekte gebieden waar strikte reguleringen gelden voor bouwen en voor bijvoorbeeld het verkeer. Vooral economische belangen lijken de bescherming van de natuur rondom WestEuropa’s hoogste berg in de weg te staan: de tunnel die dwars onder de Mont Blanc doorloopt, is een belangrijke verkeersader voor vrachtverkeer tussen Frankrijk en Italië. Hanno Uitenboogaart begrijpt die economische belangen wel, maar laakt het gebrek aan

*Nederlands Alpen Platform (NAP): stichting opgericht door enthousiaste bergliefhebbers, die soortgenoten willen wijzen op hun impact als toerist en op de mogelijkheden om daar iets aan te doen.

42-r06-hl208 Permit.indd 43

08-04-2008 15:18:18

©Frank Husslage ©Frank Husslage ©Philippe Devanne

milieubescherming. “Het Mont-Blancgebied is misschien niet exemplarisch voor de Alpen, waar zeker ook grote natuurparken te vinden zijn. Maar toch is er een aantal gebieden in de Alpen dat meer aandacht voor de natuur verdient.”

normaal om een permit te moeten kopen. Van de opbrengst wordt het gebied onderhouden en de regels worden er streng gehandhaafd. Zo’n regeling leek mij ook een goed idee voor de Mont Blanc.”

NOODKLOK ProMont-Blanc luidt de noodklok. Deze verzameling van nongouvernementele organisaties probeert druk uit te oefenen op overheid en gemeenten om de natuur in het Mont-Blanc gebied te beschermen. Jean Paul Trichet, de Franse woordvoerder van ProMont-Blanc: “De Mont-Blanc is een voorbeeld van de grote impact die mensen hebben op berggebieden: een smal dal met daarin een tot stad uitgegroeid bergdorp Chamonix. ’s Zomers komen de toeristen over één autoweg - die het hele jaar door druk bereden wordt door het vrachtverkeer van en naar Italië. De berghutten - de tussenstops naar de top - hebben een enorme capaciteit, maar toch zitten ze ’s zomers overvol. Chamonix-MontBlanc wordt niet voor niets door sommigen ‘Chamonix-Mont-Noir’ genoemd.” Trichet pleit voor meer aandacht voor het milieu: duurzame voorzieningen voor het verkeer en de toeristen.

De kleine gemeente Saint-Gervais, die grenst aan zijn grote broer Chamonix en het Mont-Blancmassief, moet hard schreeuwen om in het hele gebied gehoord te worden. Jean-Marc Peillex is er burgemeester. Hij is een gedreven man, met uitgesproken ideeën over de ontwikkeling van het Mont-Blancgebied én een gefrustreerd man over de focus van de Franse overheid op de economie, terwijl de natuur zucht onder het (vracht)verkeer en de toeristen.

Uit pure wanhoop lanceerde hij vorig jaar het plan, om een limiet te stellen aan het aantal toeristen op de Mont Blanc. “In andere gebieden in de wereld, zoals Amerika en de Himalaya, is het al heel

Zijn plan vond echter geen bijval van de 49 andere gemeenten in het Mont-Blancgebied. Peillex bleek een gevoelige snaar te hebben geraakt. Een toegangsprijs zou geld kunnen opbrengen, maar aan wie zou dat geld toekomen? Zou het wel goed besteed worden ter bescherming van de natuur in het hele gebied? Hoe zou het gebied afgebakend moeten worden en wie zou het gebied bewaken en onderhouden? Vele gemeenten uit drie verschillende landen zouden het erover eens moeten worden en dat is niet gelukt.

42-r06-hl208 Permit.indd 44

AMERIKAANS IDEAAL De natuurbescherming in de Verenigde Staten kent een lange geschiedenis, die teruggaat tot eind achttiende eeuw toen het eerste gebied uitgeroepen werd tot natuurreservaat. Doel: de schoonheid van het landschap behouden voor de volgende generaties en de natuur toegankelijker maken voor het publiek. De National Park Service heeft intussen 391 gebieden in haar beheer, in bijna alle staten van Amerika. Bezoekers betalen een kleine fee om een park te betreden. In het park onderhouden parkwachters de wegen, kampeerplaatsen en (beerwerende) afvalcontainers. Er gelden strenge regels voor alle bezoekers om de natuur niet te verstoren.

Zou zo’n systeem van entreeprijzen en parkwachters ook een goed idee zijn voor de bescherming van de natuur in de Alpen? Ja en nee.

08-04-2008 15:18:23

©Philippe Devanne

Op een mooie zomerdag wordt het Mont-Blancgebied (letterlijk) onder de voet gelopen

Hanno Uitenboogaart van het Alpen Platform begrijpt de scepsis van de andere gemeenten: “Natuurlijk, een entreeprijs betalen zou veel geld opleveren voor de verschillende Alpenlanden en dat zou besteed kunnen worden aan het behoud van de natuur. Maar alleen de heffing van een entree zou de enorme bezoekersaantallen niet verminderen. Niets houdt de Europese vakantiegangers tegen, of je zou een torenhoge toegangsprijs moeten vragen. De Verenigde Staten hoeven zich daar geen zorgen over te maken, maar in de Alpen is dat juist het grootste probleem.”

Volgens Jean-Paul Trichet (ProMont-Blanc) is de situatie in de Alpen moeilijk te vergelijken met die in Amerika. ‘De Nationale Parken liggen daar vaak ver van de bewoonde wereld, toeristen moeten moeite doen om er te komen. De Mont Blanc ligt in het centrum van Europa, vanuit Parijs ben je er binnen een paar uur.

Bovendien ligt het massief op de grens van drie landen: Frankrijk, Italië en Zwitserland. Voordat daar onderling een goede afspraak over is gemaakt…”

LIBERTÉ Burgemeester Peillex van Saint Gervais is teleurgesteld. “Het gebied is helaas geen natuurpark. Het is wel geclassificeerd als Site Classé, wat wil zeggen dat er regels zijn voor het bouwen van nieuwe huizen of wegen. Het is bijvoorbeeld ook verboden om wild te kamperen. Maar iedereen lapt deze regels aan zijn laars en de overheid geeft ons (gemeenten) geen middelen om de regels strenger te handhaven. Argumenten die je hiervoor hoort zijn: ‘De bergen zijn een vrij gebied’ of zelfs: ‘La France est un pays de liberté’. Ja, zo lust ik er nog wel een paar…” Peillex legt zich neer bij de weerstand tegen een permit, zoals hij die graag had gezien.

“Maar laten we dan in ieder geval de regels díe er zijn, strenger

42-r06-hl208 Permit.indd 45

handhaven. De capaciteit van de berghutten op de route van de Mont Blanc moet een natuurlijke beperking van het aantal klimmers per dag zijn. Iedereen die de berg wil beklimmen, moet tijdig reserveren en zich goed voorbereiden. Ben je te laat, dan heb je pech gehad. En als wildkampeerders streng worden aangepakt, zullen ze vanzelf niet meer komen.”

Hoe jammer ook, Jean-Paul Trichet van ProMont-Blanc begrijpt het Franse vrijdenken wel. “De burgemeester van Saint-Gervais is waarschijnlijk zelf geen bergbeklimmer, anders zou hij het belang van de Franse ethiek van de bergen onder bergsporters niet onderschatten. En die luidt: de bergen zijn van iedereen. Als je met respect voor de natuur de bergen in trekt, heb je - ook als wildkampeerder - niet veel impact op het milieu. Ideaal gezien zou de capaciteit van de berghutten inderdaad als een natuurlijke klimmerslimiet kunnen dienen, maar zo werkt het helaas niet in de (Franse) Alpen. De wildkampeerders willen juist de massale hut vermijden of kiezen uit nood voor een tent. Ik zou zeggen: maak het de toeristen niet te gemakkelijk. Geen extra kabelbanen blijven bouwen, geen extra hutten in het gebied. Zo houd je alleen de werkelijke liefhebbers over, die zich goed voorbereiden en er fysiek iets voor over hebben om op de top van de Mont Blanc te staan.”

UNESCO ProMont-Blanc en een aantal gemeenten in het Mont-Blancgebied hebben nu hun zinnen gezet op iets anders: zij lobbyen bij de overheden van Italië, Zwitserland en Frankrijk om de Mont Blanc geplaatst te krijgen op de Wereld Erfgoedlijst van Unesco. Om op die lijst te komen, moet een plaats voldoen aan een aantal strenge regels op het gebied van duurzame bouw, voorzieningen voor

08-04-2008 15:19:06

toerisme en de bestemming van het gebied, zoals behoud voor de toekomstige generaties. Als de Mont Blanc op de Wereld Erfgoedlijst geplaatst wordt, zou dat extra geld betekenen. En dat zou dan besteed kunnen worden aan de duurzame ontwikkeling van het gebied. Misschien zou zelfs een duurzame oplossing voor het vrachtverkeer in zicht komen. Voordeel zou zijn, dat dan alle gemeenten in het gebied toewerken naar een gezamenlijk doel.

Het aantal toeristen zal er waarschijnlijk niet minder op worden als de Mont Blanc op de Wereld Erfgoedlijst belandt. Maar de geldinjectie zou de mensenstroom wellicht in goede banen kunnen leiden.

Trichet: “Duurzaam toerisme kan veel geld opleveren én helpen de natuur te behouden.” Het zal nog wel jaren duren voordat de Mont Blanc werkelijk op de Wereld Erfgoedlijst belandt. Burgemeester Jean-Marc Peillex heeft weinig vertrouwen meer in de (Franse) overheid. “Die heeft een eigen agenda en ik betwijfel of het behoud van de natuur daarin op een prominente plaats staat.”

KLEINE INITIATIEVEN Het hele Alpengebied uitroepen tot één groot natuurgebied is onmogelijk, alleen al vanwege de soms dichtbevolkte dalen. De verschillende gebieden in de Alpen vragen om een eigen vorm van bescherming; achter de schermen wordt er op veel plaatsen al hard aan gewerkt. Zo zijn er steeds meer autovrije dorpen en worden initiatieven genomen die vakantiegangers moeten stimuleren het openbaar vervoer te pakken. Burgemeester Peillex van SaintGervais heeft - nu de aanpak op grotere schaal niet zo wil vlotten zelf alvast een voorlichtingscampagne gelanceerd voor de bewoners en de toeristen. “Er zijn al twee schoonmaakacties gehouden en we stimuleren duurzaam toerisme. Ik vind dat iedere gemeente dat voor zijn eigen gebied moet doen.”

Hanno Uitenbogaart, die de discussies vanuit het Nederlands Alpen Platform nauwgezet volgt, vindt dat de toeristen zelf ook

42-r06-hl208 Permit.indd 46

©Frank Husslage

Opmerkelijk genoeg wordt het Mont-Blancgebied niet beschermd

hun verantwoordelijkheid kunnen nemen en hun impact op de natuur zoveel mogelijk kunnen beperken. De bergen in trekken onder begeleiding van een berggids lijkt hem bijvoorbeeld een goed idee. “Die kan je meenemen naar onbedorven plekjes met bijzondere planten en dieren, terwijl je niet over kwetsbare grond banjert of je (al dan niet bewust) buiten de toegestane paden begeeft.” Als toerist kun je nog veel meer doen om de natuurbescherming te steunen: pak de trein naar je vakantiebestemming, of zoek eens uit welke gemeenten veel werk maken van de natuurbescherming. Uitenboogaart: “Het is belangrijk dat niet alleen de overheid, maar vooral ook de ondernemers in de toeristische gebieden beseffen dat het roer om moet. Als zij zien dat de toerist bereid is meer te betalen voor een duurzame vorm van toerisme, zullen zij zelf met creatieve plannen komen.”

Jean Paul Trichet van ProMont-Blanc vertrouwt erop dat bergsporters hun eigen verantwoordelijkheid nemen, maar hoopt ook op een omslag op overheidsniveau. “Misschien is het niet realistisch om te denken dat de wereldleiders ooit het milieu belangrijker vinden dan de economie. Maar wij blijven de overheid bestoken totdat zij tot inzicht komen, dat we de Alpen nodig hebben. Het klimaat verandert, dat staat vast. Maar er moet een manier zijn om ons aan de situatie aan te passen,voordat alle natuur in de Alpen verdwenen is.” ▲

KIJK OP WWW.HOOGTELIJN.NL VOOR ECO-ALPENBESTEMMINGEN EN TIPS HOE JE ALS TOERIST DE NATUUR IN DE BERGEN KUNT SPAREN.

08-04-2008 15:19:15

48

|

HOOGTELIJN 2-2008

|

L O C AT I E VA L D ’AYA S , I TA L I Ë

|

TEK ST EN FOTO’S ROBERT WEIJDERT

IN DE LUWTE VAN

TREKTOCHT DOOR HET VAL D’AYAS Het Val d’Ayas ligt aan de zuidzijde van de Monte Rosa, het op-een-na hoogste massief van de Alpen. Het begint bij het eeuwige ijs van Liskamm, Castor en Pollux en eindigt vierduizend meter lager tussen druivenranken in de mediterrane warmte van de Aostavallei. In het dal liggen luxueuze vakantiedorpen verscholen. Maar de bergen erboven zijn stil en van een gevarieerde en opvallende schoonheid.

48-r2-hl208-Val d'Ayas.indd 48

Rifugio Arp is allang geen berghut meer. Hij heeft de allure van een modern hotel dat per ongeluk naar 2400 meter is verplaatst.

Overdag lopen de families uit Brusson door het lieflijke, aan meertjes zo rijke dal naar boven om op het terras uitgebreid te lunchen. Na de siësta keuvelen ze – man, vrouw, kinderen en de hond – weer naar beneden. In Italië hebben ze daar de juiste woorden voor: dolce far niente, zalig nietsdoen.

Als we bij de hut aankomen zien we nog net hoe de laatste gasten uit het gezicht verdwijnen. Van de mevrouw die het zaakje runt krijgen we een vierpersoonskamer met toilet en douche. Ze is

17-04-2008 10:31:17

HOOGTELIJN 2-2008

|

49

DE MONTE ROSA

●

allerhartelijkst en vast van plan om ons vreemdelingen eens flink in de watten te leggen. Voor het eten drinken we een biertje aan de bar. Ik zie dat op de elegant gedekte tafels de wijn al klaar staat.

Straks wacht ons bed met frisgewassen bloemetjesdekbedden.

Even denk ik terug aan de berghutten van vroeger, waar je in een houten krot op honderdvijftig meter afstand bij min tien je behoefte kon doen, ’s nachts je meurende buurman zijn afgewerkte adem over je gezicht blies en je bij vertrek in diepe duisternis je spullen maar bijeen moest zien te graaien. Toen was dat heel romantisch en authentiek.

De volgende dag gebruiken we als opwarmertje. We wandelen op

48-r2-hl208-Val d'Ayas.indd 49

ons gemak langs enkele fraaie meertjes naar de Corno Vitello, dé uitzichtsberg van Arp. Het laatste deel is stenig en steil, maar goed gemarkeerd. Vanaf de kam worden we door een tiental gemzen aandachtig gevolgd. Op de top, 3065 meter hoog, is het uitzicht op de Lyskamm die voor onze neus nog eens vijftienhonderd meter omhoogschiet, overweldigend. Diep beneden ons ligt de groef van het Gressoneydal. ’s Middags laten ook wij ons op het terras verwennen met cappuccino en kersentaart. De huttenpoes komt af en toe een handje geven. ‘s Avonds komen grote groepen naar boven: het weekend is begonnen.

17-04-2008 10:31:24

De sneeuw is voortreffelijk en zonder oponthoud bereiken we de top

KABOUTER-PLOP-ACHTIG LICHT De Corno Bussola, even hoog als de Vitello, is meer naar het westen gericht, waardoor we de tocht van de komende dagen kunnen overzien. Er staat vandaag een koude vlagerige wind die wakken zonlicht over de bergen jaagt. We zijn blij als we weer kunnen afdalen naar de beschutting van de alpenweiden. Door de vele neerslag staat de flora er prachtig bij: alpenaster, gentianella, gentiaan en edelweiss - in jaren heb ik ze niet zo mooi gezien. De tapuiten en roodstaartjes vliegen af en aan en soms verbreekt het scherpe gefluit – volgens biologen is het blaffen - van bergmarmotten de stilte.

Vandaag maken we de eerste oversteek: eerst de Col Palasinaz en de Col Perrin met hun ruige glooiingen en dan de lange klim via Colle Pinter naar Bivacco Lateltin, hoog op de zuidgraat van de Testa Grigia.

Aan het eind van de middag openen we met enige moeite de aluminium deur van het hutje, waar nu eens niet de nageur hangt van etensresten, onfrisse dekens en matrassen. We maken soep en steken een rits kleine en grote kaarsstompjes aan die een knusse warmte en een kabouter-Plop-achtig licht geven. Snel komt er weer warmte in onze handen en voeten.

Dan schuiven we, na in slagorde onze tanden te hebben gepoetst, onder de dekens en strekken onze moede benen. Als we door de raampjes naar buiten kijken, waar in de verte een onweer met zacht gerommel voorbijtrekt, lijkt het of we een verre vliegreis maken.

‘Apart hier’, zegt Rudy.

KRANKZINNIGE VORM In het Val d’Ayas is de Testa Grigia de hoogste berg. Overal zie je zijn eminente grijze hoofd boven andere toppen uitsteken. De beklimming is niet lastig, maar je moet onder het hoogste punt, waar in een steile passage kettingen en ijzeren treden zijn aangebracht, wel op je tellen passen. Een mispeer kun je je hier niet veroorloven, dan lig je zo driehonderd meter lager. Een massieve steenman siert de bijna 3400 meter hoge top. Daar is de

48-r2-hl208-Val d'Ayas.indd 50

Matterhorn met zijn krankzinnige vorm ineens heel dichtbij.

Op de terugweg dalen we direct af. Onder de Colle Pinter nemen we een nieuw pad, dat via het eindpunt van de kabelbaan uitkomt bij Vieux Crest. Daar begint de almweg naar Rifugio Ferraro. De hut ligt op iets boven de 2000 meter verscholen tussen boerderijachtige huizen, opgenomen in een honingraat van muurtjes, gestapeld uit losse stenen. Het is een gebied dat in de prehistorie het hele jaar door werd bewoond, zoals op de schildjes te lezen valt. De uitbaatster is een nerveuze en watervlugge vrouw van tegen de vijftig, het levende bewijs dat passie het leven zin geeft.

Ze bemoeit zich overal mee en vertelt opgetogen over haar alpinistische omzwervingen in Tibet, Peru, Bolivia en Nepal. Maar ze kan niet alleen mooi vertellen, ze is ook gastvrij en verzorgt het lekkerste ontbijt dat ik in de bergen heb genuttigd: yoghurt, druiven, aardbeien en vers brood. Vooral dat fruit is bijzonder. Zij weet ongetwijfeld dat je wat moet afweten van vitamines en aminozuren als je een gezonde bergsporter wilt blijven. Zo’n ontbijt geeft samen met een volle kan stevige koffie vertrouwen voor de dag.

BLAUWVIOLET Achter de hut loopt het pad verder omhoog door het bos. Al snel opent het dal zich in al zijn woestheid. Vóór ons ligt de reusachtige zijmorene van de Vérazgletsjer. Het pad dat over de kam omhoogloopt is onderbroken door weggeslagen stukken. Aan het einde, op drieduizend meter, ligt Rifugio Mezzalama, met zijn karakteristieke roestbruine schotjes en rode luiken. Het is een verfomfaaid gebouw, maar ik zal er altijd met vertedering aan terugdenken. Ooit moesten we in een vliegende sneeuwstorm van de Breithorn afdalen. Meer dood dan levend hadden we net voor de duisternis inviel de hut gevonden. De gardien had ons een warm maal voorgezet en ervoor gezorgd dat we onze spullen konden drogen.

De volgende dag werden we pas laat wakker. De dag was zonnig en fris. In St.Giacomo deden we inkopen omdat we terug moesten naar Zwitserland. De gastvrijheid, mediterrane sfeer en warme Italiaanse zon van die dagen ben ik nooit meer vergeten.

17-04-2008 10:31:26

HOOGTELIJN 2-2008

Maar Mezzalama is oud en ligt laag. Daarom is er vierhonderd meter hoger een nieuwe hut gebouwd: Rifugio Guide Valle d’Ayas.

Het is er ondanks het goede weer niet druk. De huttenbaas moppert een beetje; hij had meer gasten verwacht. ’s Avonds klapt de temperatuur ineens vol naar beneden. Geen wonder, want we zitten op 3400 meter. De bewolking is onderwijl opgelost, de hemel is kristalhelder en uit het dal schikt het donker zich als een blauwviolette mantel om ons heen. In de verte vangen Grivola en Gran Paradiso het laatste licht.

PARADIJSELIJK OORD De vierduizenders Castor en Pollux zijn ons doel voor de volgende dag. Het is met de afdaling weer terug naar Ferraro de langste etappe van onze tocht, en ook de meest alpiene. Alleen voor deze dag hebben we touw en stijgijzers meegesleept. Vanaf de hut ben je zo aan de voet van de zuidgraat van de Pollux, de laagste van de

Testa Grigia

Bivacco Lateltin

48-r2-hl208-Val d'Ayas.indd 51

|

51

twee, maar ook de lastigste. De rotskam bestaat in het onderste deel uit puin; daarna volgt een steiler stuk waar touwen en kettingen het vervolg van de route aangeven. Even moet er echt geklommen worden. Op de schouder staat een grote madonna. Een lange sneeuwkam brengt ons daarna in een half uur naar de top – een mooie afwisselende route. Van de andere kant duikt in het heldere koude ochtendlicht de immense ruimte op van de Zwitserse bergwereld, waar de vierduizenders glinsteren onder hun dek van pasgevallen sneeuw.

Tijdens de afdaling hebben we zicht op de westflank van de Castor, die naar boven toe steeds smaller wordt en eindigt op een geëxponeerd kammetje dat altijd even doet schrikken. Maar de sneeuw is voortreffelijk en zonder oponthoud bereiken we de top.

Het is windstil en gezellig druk. De zon schijnt zoals die nooit eerder scheen, het is een heerlijke dag, meer dan een uur doezelen we in de zon.

Rifugio Mezzalama

Wolletjesgras

17-04-2008 10:31:35

52

|

HOOGTELIJN 2-2008

Slechts met moeite kunnen we ons losscheuren van dit paradijselijke oord. We nemen de afdaalroute naar Quintino Sella; in nog geen twee uur zijn we er. Telkens weer ben ik verbaasd over de plaats van de hut. Pal op de kam aan de rand van de vlakke gletsjer raakt iedere storm het gebouw met volle kracht. Geen wonder dat het er zo haveloos bij ligt. Het is druk, van alle kanten zijn de klimmers toegestroomd.

We pakken stijgijzers en touw in, eten en drinken wat en gaan dan snel door, want we hebben nog een flink eind te gaan. Het huttenpad loopt over de rotskam naar beneden: met bruggetjes en kabels is het gangbaar gemaakt. Bij de bovenste Bettaforca-col slaan we rechtsaf en duiken opnieuw het dal van Veraz in. Het is een lang en in het middengedeelte door het rottige blokkenterrein vervelend stuk. Om zes uur komen we eindelijk bij Ferraro aan. Weer moet ik lachen om de in de hoek weggefrommelde douche aan het einde van de gang. Als ik heel stil sta en mijn adem inhoud, kan ik er net in. Maar de warme straal is krachtig en spoelt in luttele seconden al het vuil en zweet weg van een lange dag klimmen.

KNAP VER De voorlaatste etappe voert ons naar Rifugio Tournalin, eenzelfde soort hut als Arp, groot en luxueus. Het pad is de moeite waard, eerst omlaag naar de koffie in het restaurant op het pleintje van St. Giacomo en dan in slingers langs boerderijen en alpenweitjes aan de andere kant weer omhoog. Op het laatste deel volgen we een stuk saaier de almweg.

In Tournalin is weinig sfeer, slechts een handjevol mensen bevolkt de hut. We hadden al gemerkt dat het weer is omgeslagen. De weerberichten zijn niet florissant, maar ook weer niet zo beroerd dat het beter is af te dalen. Daarom slaan we de Grand Tournalin en de afdaling naar Cheneil over; van de Roisetta, de noordelijke

voortop van de Tournalin, verwacht ik dat hij toegankelijker is. Van de huttenbaas krijg ik niet veel te weten: “Knap ver,” is het enige wat-ie kwijt wil.

En hij heeft gelijk. Na de col onder de Monte Croce volgt eerst een stevige afdaling naar het Lac Verde, dat in het druilerige weer een zwartglinsterend oog lijkt. De top hult zich in nevelen. Vanaf drieduizend meter schuiven we voorzichtig nog driehonderd meter omhoog door de pasgevallen sneeuw. Al die tijd is er nergens een levende ziel te bekennen. Boven is het koud en nevelig, er is geen bal aan.

Op de terugweg zit Soenia er ineens helemaal doorheen.

‘Ik kan niet meer, echt waar, ik ben helemaal op’ zegt ze, gooit haar rugzak af en laat zich gestrekt achterover in het gras vallen.

‘Waarom moet het altijd zo zwaar zijn?’

Ik schrik, dit lijkt serieus. Gelukkig is er hulp op komst. Over het pad komt langzaam een oud echtpaar omhoog. Ze lopen alsof ze zo al hun hele leven hebben gelopen. Hun hond, met bruine vlekken en van onbestemde afkomst, komt kwispelend naar ons toe. Ik aai hem over zijn kop. ‘Buona sera’, zeg ik tegen hem. Hij kijkt mij eerst vragend aan en likt dan Soenia, die voor dood in de berm ligt, haar gezicht. Van het ene op het andere moment is ze haar inzinking voorbij. Niet ik maar hij is haar redder in de nood. Weer een kans gemist, denk ik. Even later lopen we helemaal opgeknapt door deze ontmoeting het laatste stuk rustig naar beneden.

‘Zie je wel’, zeg ik, ‘alle honden gaan naar de hemel’.

Het is al laat, St. Giacomo is uitgestorven. Net op tijd pakken we laatste bus. We zijn de enigen die op de verschoten, stugge bekleding van de stoelen plaats nemen. Onder vrolijk gekout voert de chauffeur ons naar beneden door het dal waar nu alle zon uit verdwenen is. Ook voor hem is het de laatste rit van de dag. ▲

Corno Vitello

48-r2-hl208-Val d'Ayas.indd 52

17-04-2008 10:31:57

M AT E R I A L E N

|

I N F O R M AT I E

|

VEILIGHEID

|

REIZEN

|

HOOGTELIJN 2-2008

|

53

Als we door de raampjes naar buiten kijken, waar in de verte een onweer met zacht gerommel voorbijtrekt, lijkt het of we een verre vliegreis maken

INFORMATIE TREKTOCHT VAL D’AYAS Karakteristiek De trektocht is het best te omschrijven als een zware trektocht met een licht-alpien karakter. De afstanden en hoogteverschillen zijn groot. Een uitstekende conditie is vereist. Voor de tweede dag moet voor Bivacco Lateltin het eten meegenomen worden. Op de vijfde dag zijn bij de beklimming van de Pollux en Castor stijgijzers, touw en pickel noodzakelijk evenals een ervaren touwleider. De beklimming van de Pollux heeft IIde-graads passages.

Beste tijd Druk is het in de Italiaanse Alpen van 25 juli tot 20 augustus, de periode dat heel Noord-Italië op vakantie gaat. De grote, bekende hutten zijn dan overvol en ronduit vervelend, vooral in de weekends.

Buiten deze periode is het veel rustiger. Eind juni/begin juli is een mooie periode vanwege de bloemenpracht; eind augustus/september is aantrekkelijk vanwege het stabielere, heldere weer.

Er naartoe Trein: nachttrein Nederland – Martigny. Aankomst 11.00. Van Martigny met de bus naar Aosta (soms overstappen op de grens).

Van Aosta met de bus naar Val d’Ayas.

Info: Nederlandse Spoorwegen (06) 9296, www.ns.nl; Treinreiswinkel, 071 5137008, www.treinreiswinkel; Zwitserse Spoorwegen, www.sbb.ch.

Overnachten Bivacco Lateltin, eenvoudig onderkomen met 16 slaapplaatsen, dekens en kussens. Geen waard. Er is een tweepitsbrander. Bij overnachting zelf het eten meenemen. En: vol is vol! Zorg dat je zo vroeg mogelijk arriveert.

Rifugio Arp, 110 slaapplaatsen, 0336-236526 Rifugio Ferraro, 25 slaapplaatsen, 0125-307612.

Rifugio Mezzalama, 38 slaapplaatsen, 0125-307226.

Rifugio Guide di Ayas, 80 slaapplaatsen, 0125-308083.

Rifugio Grand Tournalin, 40 slaapplaatsen, 0125-307003.

Het is raadzaam de hutten telefonisch te reserveren.

Documentatie • Landeskarte der Schweiz 1:50.000 nr. 294 (voor het overzicht) • Carta dei Sentieri nr 8 Val d’Ayas, Val di Gressoney, Monte Rosa

48-r2-hl208-Val d'Ayas.indd 53

• I Rifugi della Valle d’Aosta, Stefan Ardito. Iter 2000.

• Valle d’Aosta – Olte il sentiero, P. en M. Giglio.

Ter plekke te koop.

Adressen • Italiaans Verkeersbureau, Stadhouderskade 6, 1054 ES Amsterdam, (020) 6168246.

• Ufficio Regionale Informazione Turistiche, Piazza Chanoux 8, 1-111100 Aosta, Italië (0165) 236627, uit-aosta@regione.vda.it • Landennummer Italië: 0039 (draai vanuit Nederland ook de ‘0’ van het netnummer).

• Robert Weijdert, Plantsoen 13, 3755 HH Eemnes, 035-5316942, info@weijdert.nl

Route Vertrekpunt: parkeerplaats even boven Estoul (1871 m) Dag 1: Estoul – Rifugio Arp. Hoogteverschil: 575 m omhoog. Tijd: 2 uur.

Dag 2: Rifugio Arp – Col de Palasinaz – Col Perrin – Colle Pinter – Bivacco Lateltin.

Hoogteverschil: 1030 omhoog; 400 m omlaag. Tijd: 8 uur Dag 3: Bivacco Lateltin – Testa Grigia – Crest - Rifugio Ferraro.

Hoogteverschil: 310 m omhoog; 1365 m omlaag. Tijd: 7,5 uur Dag 4: Rifugio Ferraro – Rifugio Mezzalama – Rifugio Guide Val d’Ayas.

Hoogteverschil: 1310 m omhoog. Tijd: 6 uur.

Dag 5: Rifugio Guide Val d’Ayas – Pollux – Castor – Rifugio Q. Sella – Rifugio Ferraro. Hoogteverschil: 1090 omhoog; 2400 m omlaag. Tijd: 10-11 uur.

Dag 6: Rifugio Ferraro – St Giacomo – Rifugio Grand Tournalin.

Hoogteverschil: 390 m omlaag; 830 m omhoog. Tijd: 5 uur Dag 7: Rifugio Grand Tournalin – Roisetta – St. Giacomo. Hoogteverschil: 910 m omhoog; 1800 m omlaag. Tijd: 9 uur.

17-04-2008 10:32:08

54

|

HOOGTELIJN 2-2008

|

M AT E R I A A L

|

T E K S T O N D E R R E D A C T I E VA N M I E K E S C H A R L O O

MARKT & ZACHT HUIDJE Welke sofshell moet je hebben? Het Duitse bergsporttijdschrift Alpin testte er dertien en concludeerde dat er ontzettend veel goede zijn. Echte miskopen zaten er niet tussen. Wie eruit sprongen: eerst de Utakleiv van Bergans en dan de Traverse van Haglöfs, de Cerro Torre van Mammut en de Transformer van VAUde. Het jack van Bergans bleek zo goed dat een hardshell bijna overbodig wordt. Enig minpuntje is het gewicht. Dat geldt ook voor het Mammutjack dat als warmste uit de test kwam.

Prijs: Bergans Utakleiv € 249,-; Mammut Cerro Torre € 299,Informatie: www.bergans.no; www.mammut.nl

WATERDICHT HIP BROEKJE Het Franse merk Vertical betreedt nu ook, zij het schoorvoetend, de Nederlandse markt. Klimmer Mario Wolff was zo gecharmeerd van de technische snufjes en de fraaie afwerking van de kleding dat hij besloot als agent op te gaan treden. Opvallend is de stretch sportklimbroek Mitake. Zit als gegoten en biedt zelfs ruimte voor je tandenborstel in een apart zakje. Wat wil een sportklimmer nog meer?

Prijs: 69,Informatie: www.mariowolff.nl/vertcoll

VAUDE timmert aan de weg met waterdichte rugzakken. Met de dagrugzak Aracanda (30 liter) verworf de firma de titel Best of Adventure 2008 en onlangs kende het Duitse blad Bergsteiger de Tec Rock 32 de Gewicht Tipp toe in een test van waterdichte rugzakken. Met de naadloze lastechniek combineert VAUDE op hoog niveau waterdichtheid, slijtvastheid en een beperkt gewicht. Er komt geen naald of draad aan te pas, waardoor het materiaal geen perforaties heeft en dus beschermd is tegen water. De stoffen worden op hogere temperatuur met elkaar versmolten wat de naden extra verstevigt ten opzichte van de traditionele naden.

Prijs: Aracanda, Tec Rock € 99,Informatie: www.vaude.nl

DROGE BIVAKZAK Halt aan de nattigheid in bivakzakken! De Expeditie Gore van Carinthia doet hard zijn best. De bovenzijde is gemaakt van Gore Tex Starlight air. Dit extreem goed ademende membraam garandeert een snelle afvoer van transpiratievocht en voorkomt zo condensatie. De bivakzak is compatible met de slaapzakken van Carinthia. In een handbeweging rits je zowel de slaapzak als de bivakzak open.

Prijs: € 190,00 Informatie: info@geckoclimbing.nl, 0346 25 04 83

54_r16-hl208-M&M.indd 54

08-04-2008 15:21:04

HOOGTELIJN 2-2008

|

55

MATERIAAL IN JE HEMD OVER STRAAT Het is ondergoed, maar je kunt er best mee over straat.

En het is ook nog functioneel. De Cubic onderkleding van Odlo heeft een blokjesstructuur waardoor de stof niet op de huid plakt en extra snel kan drogen. Het geurnadeel van het materiaal polyester - nog steeds de stof die het best vocht afvoert en het snelst droogt - is ondervangen. Odlo heeft zilverionen in de stof verwerkt. Die gaan de bacteriegroei tegen zodat de kenmerkende geur van zweet in dit sportondergoed langer uitblijft.

Prijs: shirt korte mouw € 34,90 Informatie: www.odlo.nl

KOM MAAR OP! CROSS VENT Crossvent: geen vent op een mountainbike, maar een nieuw ventilatiesysteem op de wandelrugzakken van Lowe Alpine.

Het rugpand is zo geconstrueerd dat de frisse lucht zowel in horizontale als in verticale richting langs je rug strijkt.

Lekker luchtig dus. Maar ook stabiel door de relatief grote contactoppervlakken. De gepolsterde heupbanden met adaptive fit garanderen een goede pasvorm en draagcomfort tot zo’n 15 kg. Verder veel handige snufjes zodat de Crossventjes een uitstekende gezel voor een huttentrektocht zijn.

Prijs: van € 89,95 (25 l) tot € 129,95 (45 + 10 l) Informatie: www.lowealpine.nl

54_r16-hl208-M&M.indd 55

Niet voor niets heet dit jackje van Mountain Equipment Fitzroy naar de gelijknamige berg in Patagonië.

Het is ontworpen om het meest beroerde weer te trotseren. Waterafstotend, winddicht, goed ademend en lekker warm. Het Fitzroy jack is gemaakt van primaloft. Dit materiaal is superlicht en blijft ook isoleren onder kleddernatte omstandigheden. Ook niet onhandig: het laat zich goed comprimeren en als hoofdkussen gebruiken.

Prijs: € 199,Informatie: www.mountainequipment.co.uk

08-04-2008 15:21:14

Zin in vakantie?

KIJK OP BERGSPORTREIZEN.NL * Huttentrektochten * Alpiene Cursussen * Sportklimmen * Bergsportkampen * Vreemde voettochten * Bergwandelen * Canyoning * Klettersteigen

Voor gezinnen, 50-plussers en jeugd zijn speciale reizen Kijk voor het complete programma op: www.bergsportreizen.nl KONINKLIJKE NEDERLANDSE KLIM- EN BERGSPORT VERENIGING INFO @ NK B V. NL 0348-409521 W W W. NK B V. NL * * 56-hl208-Bergsportreizen.indd 4

08-04-2008 15:25:17

TEK ST EN FOTO’S DIEWERT BERBEN

|

ACHTERGROND

|

HOOGTELIJN 2-2008

|

57

DE BOER OP

JEUGDKLIMDAG REGIO GELDERLAND De regio Gelderland wil graag meer jeugdleden hebben. Daarom heeft de regio het project Breedtesportimpuls van de landelijke NKBV omarmd. Mede dankzij de subsidie van het Ministerie van VWS kon de regio Gelderland een geslaagde jeugdklimdag houden die veel bezoekers trok.

De reacties na afloop van de eerste Jeugdklimdag in Arnhem op 29 december van het vorige jaar waren hartverwarmend. Zo mailde de familie Hoogvliet uit Apeldoorn spontaan: ‘Het was een geweldige klimdag! Jullie organisatie en begeleiding vonden wij erg goed: veel aandacht voor veiligheid en instructie. De kinderen hebben genoten en hebben allemaal zin om verder te oefenen in klimmen.’

De dag die in samenwerking met Mountain Network was georganiseerd kan met recht een succes worden genoemd; er deden maar liefst zeventig kinderen in de leeftijd van tien tot vijftien jaar mee.

Behalve klimmen konden ze ook een adventureparcours doen en werden er boulderspelletjes gedaan. Vijftien enthousiaste instructeurs en regioleden tekenden voor de begeleiding. De ouders konden onder het genot van een kop koffie naar de verrichtingen van hun kroost kijken en werden ondertussen door

57_r8-hl208-jeugdklimmen.indd 57

Johan Beukema, secretaris van de regio Gelderland volop geïnformeerd over de cursussen bij de NKBV en Mountain Network. De regio Gelderland heeft in 2007 besloten om extra aandacht te besteden aan de jeugd. Dit in het kader van de Breedtesportimpuls dat door de landelijke NKBV wordt uitgevoerd met subsidie van het Ministerie van VWS. De bedoeling is om een programma aan te bieden dat kinderen op een leuke manier kennis laat maken met de klimsport. Een van de eigen doelstellingen van de regio Gelderland is het zorgen voor aanwas van jeugdleden. In de praktijk gaat de werving van jeugdleden moeizaam. Veel jongeren komen wel eens in de klimhal, maar meestal is dat eenmalig, bijvoorbeeld met een verjaardagsfeestje. Dat er zoiets bestaat als een klim- en/of bergsportvereniging, houdt hen niet bezig. En op wervingsacties zitten ze op zo’n moment niet te wachten.

08-04-2008 13:48:39

58

|

HOOGTELIJN 2-2008

De Jeugdklimdag diende als een pilot voor het regioprogramma.

Waar deze dag vooral was bedoeld voor kinderen van NKBV-leden in de regio, zal het verdere programma zich gaan richten op de schoolgaande jeugd in Gelderland.

Om elf uur precies wordt het startsein gegeven voor de activiteiten. Na een korte uitleg maken de jongeren drie groepen en gaan met de instructeurs mee. Sommigen vinden het nog wat spannend maar al snel zie je overal lachende gezichten.

In de middag staat er plots een journalist van de Gelderlander in de klimhal. Hij had onze advertenties gezien en wilde graag een verslag voor in de krant schrijven. De volgende dag staat er een leuk artikel met foto in de Gelderlander. Belangrijke reclame voor de NKBV en Mountain Network.

Onder het motto samen sta je sterk had de Regio Gelderland samenwerking gezocht met de klimhal van Mountain Network in Arnhem, die hun thuisbasis vormt. Beide partijen hebben immers belang bij het werven van jeugdleden. Een NKBV-lid dat wil klimmen, wordt meestal ook lid van een hal en andersom. Daarom was ervoor gekozen om op deze dag zowel voor de NKBV te werven als voor Mountain Network.

Door de samenwerking met Mountain Network wordt de regio ook in staat gesteld om de ‘ongebonden’ jeugd die in deze hal komt klimmen, te interesseren voor NKBV-activiteiten, zoals bijvoorbeeld klimweekends en cursussen. Uiteindelijk hoopt de regio de nu nog ongebonden jeugdklimmers aan de regio te binden. Als ze vervolgens tot instructeur kunnen worden opgeleid zou dat helemaal mooi zijn.

MODERNISERING SPORTKLIMOPLEIDINGEN Een tweede doelstelling van de dag was instructeurs in opleiding de mogelijkheid te bieden ervaring op te doen met het organiseren en uitvoeren van klimactiviteiten. De gemoderniseerde sportklimopleidingen gaan uit van vereiste competenties en per instructeur een persoonlijk ontwikkelingsplan waarin is vastgelegd aan welke competenties die instructeur in spe nog moet werken. Voorafgaand aan en tijdens zo’n Jeugdklimdag zijn er tal van momenten waarop dergelijke competenties kunnen worden getraind. Uiteraard onder leiding van instructeurs om onveilige situaties te voorkomen. Ook bij het kennismakingsprogramma voor de schoolgaande jeugd zal het kader in spe nauw worden betrokken zodat zij ruimschoots de

57_r8-hl208-jeugdklimmen.indd 58

gelegenheid krijgen zich in de praktijk verder te bekwamen. Eind 2007 is de regio Gelderland begonnen met het (her)scholen van kader volgens dit nieuwe concept.

Ook Mountain Network heeft besloten om volgens deze nieuwe opleidingsstructuur te gaan werken. Dat biedt kansen voor een goede wisselwerking tussen Mountain Network en de regio Gelderland. Een van de voordelen is bijvoorbeeld dat de cursussen in de toekomst naadloos op elkaar zullen aansluiten. Verder kunnen instructeurs in opleiding van zowel Mountain Network als de regio Gelderland stage lopen bij elkaar, al naar gelang de behoefte. De regio beschikt over meer hoog opgeleide instructeurs en examinatoren, terwijl Mountain Network bijna maandelijks nieuwe cursussen geeft waar instructeurs voor nodig zijn. Zo kunnen beide partijen profiteren van elkaar en in relatief hoog tempo de Modernisering Sportklimopleidingen doorvoeren.

TELEURGESTELDE KINDEREN Opvallend genoeg blijken de instructeurs in opleiding zich ieder van een persoonlijke aanpak te bedienen voor het begeleiden van de activiteiten. Didactisch en in de omgang met de jeugd is de een wat effectiever dan de ander. Marc Montree springt eruit als een voorbeeld voor zijn collega’s. Dat is niet toevallig. In het dagelijks leven staat hij voor de klas. Moeiteloos weet hij de kluwen opgewonden kinderen te temmen. In een kring, zittend op de bouldermatten, luisteren ze al snel aandachtig naar zijn uitleg.

Ook Jurgen van Ravenzwaaij, begeleider van de jonge jeugd binnen de regio, geeft een goed voorbeeld hoe je een lastige situatie oplost. Een van de deelnemertjes is eigenlijk nog te jong om zelfstandig ab te seilen, maar hij wil wel graag. Wat doe je dan als instructeur? Teleurgestelde kinderen moet je natuurlijk niet hebben op zo’n dag, en op een ongeluk zit je al helemaal niet te wachten. Geen nood. Samen maken ze een duo-abseil. Het jongetje geniet zichtbaar van de aandacht die dit tafereel trekt en stralend komt hij niet veel later samen met zijn held veilig beneden.

Voor herhaling vatbaar; dit smaakt naar meer, oordeelt de regio na afloop van de eerste Jeugdklimdag. Iedereen toonde zich enthousiast, zowel de deelnemers als de organisatoren. En het resultaat: de eerste aanmeldingen voor de cursus Indoor Toprope zijn al binnen zijn. ▲

08-04-2008 13:48:46

Adverteren in Hoogtelijn?

Bel met Olger Kooring of Peter Dierdorp bij ManagementMedia BV 035 - 623 27 56 Mailen kan ook naar sales@managementmedia.nl

H

lij

100 13

b l

i dd 1

HL208-advertentie.indd 58

29 01 2008 11 24 42

08-04-2008 15:02:30

60

|

HOOGTELIJN 2-2008

|

L O C AT I E E C R I N S , F R A N K R I J K

|

TEKST JOCHEM STOLL

|

F OTO M A R T I J N S C H E L L

En route ●

56-r11-hl208-en route.indd 60

08-04-2008 12:06:36

HOOGTELIJN 2-2008

|

61

Le Dibona Het voelt nog als oudejaarsavond maar het nieuwe jaar is al drie uur oud. De champagne is op. Geen reden om het feest te staken, want de voorraad strekt verder. Tussen de feestgangers plof ik neer op de bank. Even een moment zonder aanspraak; mijn blik valt op een Hoogtelijn die onder een stapel papier vandaan piept. Ray en ik kennen elkaar nog maar kort, via ‘de meisjes’; en zeker niet in de hoedanigheid van klimmers. Echte klimmers zijn we niet. Wel hebben we een passie voor natuur en bergsport in de breedste zin van het woord.

Het is de derde week van augustus en de weergoden zijn de Alpen niet gunstig gezind, behalve in de Écrins. Een cursusweek alpiene prestige staat voor ons op het programma bij berggids Martijn Schell; een vriend die ik al ken sinds zijn lange haren en vooral veel Slayer en AC/DC. Zoals het een goede vriend betaamt, heeft Martijn met zorg een mooi programma voor ons opgesteld. Eerst een ‘opwarmertje’: de Aguille Dibona, een markante rotsnaald in het hart van de Écrins, bij La Berarde.

Uitvalsbasis is Refuge de Soreiller, 2,5 uur lopen vanaf La Berarde. Diezelfde dag frissen we onze weggezakte klimtechniek op bij de rotsplaten vlak achter de hut. Voor het eerst klimmen Ray en ik voor op snelheid, een 5a. Dat geeft het broodnodige vertrouwen voor de dag erop. ’s Morgens vroeg blijken we niet de enigen te zijn die het hebben gemunt op deze prachtige rotsnaald. Als derde touwgroep starten we onder aan de route van Le Berthet. Martijn

heeft een pretpakket voor ons samengesteld, want al snel wisselen de routes elkaar af: Berthet, Bouell, de touwgroepen hebben we van ons afgeschud. Via een prachtige pijler komen we terug in de wand in de sleutelpassage van le Madier, een 6a. Wij moeten naklimmen en Martijn vraagt zich af waar onze klimsnelheid is gebleven van de dag ervoor. Na negen touwlengtes met rugzak op is de rek er echter een beetje uit.

Ondertussen krijgen we klimles van een passante, die beslist de zestig is gepasseerd. Haar bewegingen zijn... zo elegant...

De laatste twee touwlengtes doen we in Le Stofer. Ze zijn gelukkig eenvoudiger, maar wel geëxponeerd.

Via een prachtige abseil dalen we af aan de achterkant van Le Dibona. Dan is het nog een uurtje lopen naar de hut. In de namiddag vermaken we ons bij de boulderblokken met de dames van Refuge du Soreiller. Tja, wat wil je nog meer?

INFORMATIE AIGUILLE DIBONA De rotsnaald Aiguille Dibona ligt vlak achter de Refuge de Soreiller op de grens van het Nationaal Park Écrins. De hut is te bereiken via een wandelpad dat begint bij Les Etages aan de D530 zo’n drie kilometer vóór La Bérarde. De D530 is een zijweg van N91 zo’n vijf kilometer ten zuiden van Le Bourg d’Oisans.

Materiaal De gevolgde route is een compilatie van routes gaat die verschillend zijn behaakt (soms boorhaken, soms mephaken). De afstand tussen de boorhaken is over het algemeen vrij groot.

Neem een dubbeltouw, tien setjes, een setje nuts, vijf friends en drie lange Bandschlinges mee.

Route De route die wij klommen is een combinatie van routes door de wand. Bij elkaar bestreek hij 16 touwlengtes, overwegend 4+/5. Sleutelpassage is een 6+ (zie topo). De route is goed behaakt.

56-r11-hl208-en route.indd 61

winter. De hut is bemand van 15 juni tot 15 september. Reserveren is in het weekend aan te raden. Vanaf de parkeerplaats in La Berarde is de hut in 2,5 uur te bereiken.

Documentatie • IGN 3436ET, Meije-Pelvoux, schaal 1:25.000 • Le Massif des Écrins: les 100 plus belles, Gaston Rébuffat

Overnachting Aan de voet van d’Aguille le Dibona ligt Refuge de Soreiller (2719m). Tel: 0033-(0)476802879.

Capaciteit is 93 plaatsen in de zomer, 18 in de

08-04-2008 12:06:46

62

|

HOOGTELIJN 2-2008

|

TEKST ERNST ARBOUW

|

FOTO ’ S R A C H E L VA N D E R KO O I J

Gemarkeerd

We are still here

●

TOPPEN SNELLEN IN WALES In het perkje voor de kerk staat een monument. Niet meer dan een plaat leisteen, eigenlijk.

‘Da ni yma o hyd - We are still here’ staat er uitgehouwen. We zijn er nog.

De gedenksteen is opgericht ter herinnering aan de langste staking uit de Britse geschiedenis, de Great Penrhyn Strike (1900-1903), toen arbeiders van de steengroeve bij Bethesda bijna drie jaar aan één stuk staakten. Het dorp raakte in die tijd in staat van burgeroorlog; stakers en maffers gingen

62-r10-hl208-gemarkeerd.indd 62

regelmatig met elkaar op de vuist, een pub waar bier werd geschonken aan stakingsbrekers werd door woedende arbeiders kort en klein geslagen. Achter de ramen verschenen plakkaten: Nid Oes Bradwr yn y Ty Hwn – Welsh voor: In dit huis woont geen verrader.

ROTZOOI ‘We are still here.’ Het klinkt trots, maar de werkelijkheid is anders. Bethesda is met afstand het lelijkste dorp van Noord-Wales.

Jongens met diepe, grauwe ogen hangen op de parkeerplaats bij de dorpswinkel, dieselvrachtwagens braken hun roetwolken tegen de

08-04-2008 12:14:05

L O C AT I E W A L E S , G R O O T- B R I T TA N I Ë

gevels, ieder perkje, ieder plantsoen en iedere heg ligt vol met lege bierblikken, plastic verpakkingen, oude autobanden en andere rotzooi. En vanuit alle hoeken heb je uitzicht op de Penrhyn Quarrie, de steengroeve die als een donkergrijs litteken boven de huizen uittorent.

Even buiten het dorp is het alsof de rotzooi en het verval van Bethesda niet meer bestaan. De groene heuvels van Noord-Wales rollen naar beneden richting de Ierse Zee. In het noorden liggen in de verte de bergen van het Lake District; dichterbij in het westen ligt het eiland Anglesey. Het is onze bedoeling om van hier af de veertien Welshe drieduizenders te belopen, de veertien bergen hoger dan drieduizend voet (914 meter) We hebben een bivaktentje mee, twee avondmaaltijden en een heleboel water.

Groot-Brittannië wordt al maanden geteisterd door extreme droogte en de afgelopen weken is daar een hittegolf overheen gekomen. Twee dagen geleden is hier de hottest day on record gemeten: 37-komma-nog-wat graden.

LANG ZO LEUK NIET De droogte blijkt onze undoing. In de avondzon prikken we het bivaktentje in een brede, naamloze pas, maar alle stroompjes in de

|

HOOGTELIJN 2-2008

|

omgeving blijken droog te staan. Ruim een uur speuren we naar water: helemaal niets. Alleen maar krakende, kurkdroge veenbodem. Zelfs de moerassen staan droog. De volgende ochtend kijken we met de kaart in de hand wat we gaan doen. Terug naar Bethesda? Liever niet.

Uiteindelijk kiezen we om drie van de veertien toppen te beklimmen, Foel Grach (976 meter) Garnedd Uchaf (926 meter) en Foel-fras (942 meter) om daarna af te dalen naar de dichtstbijzijnde beek.

Aan het eind van de ochtend rennen we een grashelling af naar een snelstromende bergbeek. In de schaduw van een steile helling puffen we uit; drie keer drinken we onze flessen leeg en drie keer vullen we ze weer bij, maar de dorst blijft. Ondertussen staat het kwik alweer ruim boven de dertig graden. Wales, besluiten we, is gewoon lang zo leuk niet als de zon schijnt. ▲

paar boerderijtjes met beperkte voorzieningen voor kampeerders. In Bedgellert is een goede (lees: groene, rustige) camping (www.caeducampsite.co.uk).

Voor liefhebbers: direct aan de voet van de Penrhyn Quarry – de grootste open steengroeve ter wereld – ligt The Joys of Life Country Park met bed & breakfast en self-catering cottages (www.thejoysoflife.co.uk).

• Best Walks in North Wales, Richard Sale.

Engelstalige pocket met meer dan dertig dagtochten van verschillend niveau verspreid over het hele noorden van Wales.

• Website van het verkeersbureau voor Wales: www.dutch.visitwales.com

63

INFORMATIE WALES Route De beschreven tocht is als dagtocht in een uur of vijf, zes te lopen. Als alternatief kun je aan het eind van de middag vertrekken en ergens op de route bivakkeren. Met een tent of een bivakzak is het ook mogelijk om vanuit Bethesda die veertien Welshe drieduizenders – toppen van boven de drieduizend voet (914 meter) te bewandelen. Voor die tocht, die begint in Bethesda en eindigt op de top van Snowdon (1085 meter) heb je ongeveer tweeënhalf tot drie dagen nodig.

Bij de overschrijding van alle veertien toppen kun je tussen Llanberis en Pen-y-pass een klein stukje overbruggen met de bus. Van Snowdon daal je af naar Llanberis.

Reis en verblijf Bethesda ligt aan de A5, de doorgaande weg van Birmingham naar Anglesey en de veerboot richting Dublin. Vanuit het grootste deel van Noord-Wales is het een nachtmerrie het dorpje te bereiken met het openbaar vervoer. In de buurt van het dorpje, in Ogwen Valley, zijn een

62-r10-hl208-gemarkeerd.indd 63

Uitrusting Wandelschoenen, warme en waterdichte kleding, kaart kompas.

Chocoladerepen en andere etenswaar is te koop bij de supermarkt in Bethesda.

Documentatie • OS Landranger (1:50.000) No. 115 Snowdon & Surrouding Area • OS Explorer (1:25.000) No. 17 Snowdon & Conwy Valley Areas

08-04-2008 12:14:12

64

|

HOOGTELIJN 2-2008

|

M AT E R I A A L

|

TEK ST NOES L AUTIER

|

OPENINGSFOTO ROBERT ECKHARDT

PICKELS & STIJGIJZERS:

LEKKER HAKKUH! Wie de hoogte zoekt in de bergen, stuit nog wel eens op sneeuw- en ijsvelden.

Dan bieden pickel en stijgijzers uitkomst. Maar welke moet je hebben?

Stel: je hebt je ingeschreven voor een C1-bergsportcursus en een materiaallijst ontvangen. Het meeste heb je al, maar pickel en stijgijzers ontbreken nog. Wordt het lenen of kopen? Kopen natuurlijk! Alhoewel, als je niet weet of je doorgaat met bergsport, kun je beter lenen. Maar als de cursus een opstapje is naar meer, is kopen de beste keuze. Ingewikkeld kiezen? Helemaal niet, want als je tevoren hebt bedacht wat je wilt gaan doen, loop je binnen een uurtje tevreden de winkel uit. Mét de juiste pickel en stijgijzers.

Want het materiaal is beter, veiliger, comfortabeler én specialistischer geworden. Met technische stijgijzers voor watervalijsklim-

De eerstbeklimming van de Eiger Heinrich Harrer had geen stijgijzers bij zich toen hij in 1938 de Eiger-noordwand beklom, een inschattingsfout gaf hij toe.

Klimmaat Fritz Kasparek droeg tien-punts stijgijzers zonder frontpunten. Tot hun stomme verbazing haalden Anderl Heckmair en Ludwig Vörg hen in hoog tempo in. Hun geheim? Twaalfpunts stijgijzers met frontpunten, het nieuwste snufje en de sleutel tot de eerstbeklimming van de wand.

men ga je de Mont Blanc niet op. En in een steile ijswand beleef je een hachelijk avontuur met een rechte pickel en tienpunts ijzers.

STIJGIJZERS Scharnierende stijgijzers met banden die je superstrak moet aantrekken en die de bloedsomloop afknellen zijn passé. Moderne stijgijzers hebben een kunststof kap vóór en achter die je met een riem met elkaar verbindt. Of een kap vóór en een snelsluiting achter; een beugel vóór en snelsluiting achter kan ook. Het type binding is afhankelijk van het soort stijgijzer en je wensen (plus de bergschoenen), want op sommige ijzers passen verschillende bindingen. Scharnierende stijgijzers worden nauwelijks meer verkocht, er is keuze tussen flexibel of rigide. Rigide betekent echt stijf, deze ijzers passen alleen op bergschoenen met een volkomen stijve zool. Flexibele stijgijzers hebben een metalen tussenplaat die enigszins kan buigen.

Het ijzer instellen op de lengte van de schoen is door het kliksysteem een fluitje van een cent. Ook de punten zijn veranderd: voor meer grip heeft één paar punten soms een extra haakje, en de frontpunten van ijsklimijzers staan verticaal in plaats van horizontaal, en zijn gekarteld. Omdat die punten als een mes in het ijs gaan, hoef je

Black Diamond Contact (€ 90,-/795 gram), 10-punts stijgijzer voor gletsjertochten.

64-r20-hl208-pickels.indd 64

Grivel G14 (ca. € 170,-/1065 gram), 14-punts allround stijgijzer, ook geschikt voor ijsklimmen.

08-04-2008 13:45:10

Bergsporters kiezen massaal voor een minder sterke, lichtgewicht pickel

64-r20-hl208-pickels.indd 65

08-04-2008 13:45:23

Grivel G12 (ca. € 130,-/950 gram), 12-punts allround stijgijzer.

Camp XLC 490 (ca. € 100,-/490 gram), 12-punts allround stijgijzer.

Grivel G10 Light (ca. 100,-/820 gram), 10-punts stijgijzer voor gletsjertochten.

minder hard te schoppen en is de kans dat er ijs uitbreekt kleiner.

Dat betekent veiligheid voor jezelf en de naklimmer.

Nog een pluspunt: antibott zit standaard op vrijwel alle ijzers, behalve op ijzers voor watervalijs- en wedstrijdijsklimmen, want daar zijn ze (meestal) overbodig. Antibott is een kunststof plaatje dat voorkomt dat sneeuw onder de stijgijzers klontert; sneeuwklonten vormen een perfecte glijlaag.

PICKELS Een pickel gebruik je als wandelstok op steile sneeuwhellingen, om mee te remmen als je valt, als zekering bij een gletsjerspleetredding, en om treden mee te hakken. Van een lange houten stok die je met twee handen moest bedienen, is de pickel veranderd in een superlichtgewicht ‘wandelstok’ die zelfs een kind met één hand kan gebruiken. Er zijn rechte pickels en pickels met een kromming in de steel die zorgt voor een efficiëntere slag. De rechte steel voldoet prima voor een gletsjertocht, maar als je een stukje wilt ijsklimmen, is zo’n kromming beter. De trend is superlichtgewicht aluminium pickels: Camp fabriceert er een van 205 gram!

Daarmee kun je niet ijsklimmen, maar wel normaalroutes van gemakkelijke vierduizenders doen. Materiaalspecialist Paul Gieskens van Bever Zwerfsport: ‘Bergsporters kiezen massaal voor zo’n lichtgewicht, maar minder sterke pickel.’

Bijna alle pickels hebben een polslus die voorkomt dat je hem verliest. In principe gebruik je deze niet. Zeker niet met oefeningen zoals klimmen en techniektraining in de gletsjerbreuk. Bij een val kan een pickel slingerend aan je pols ineens veranderen in een moordwapen. De polslus gebruik je alleen op hoogtoer en als je

64-r20-hl208-pickels.indd 66

een sneeuw- of ijsflank beklimt. Dus wanneer je door het verliezen in grote problemen kunt komen.

Je ziet veel mensen met skistokken in de hand en de pickel op de rugzak op de gletsjer. Wanneer skistokken handig zijn en wanneer de pickel nodig is, is soms lastig te beoordelen. Maar als een val in sneeuw of firn resulteert in een razendsnelle vaart in de diepte, moet de pickel worden ingezet. Want met skistokken kun je onmogelijk remmen. Ook op de gletsjer hoort de pickel in de hand voor een eventuele spletenredding, ook al is het terrein niet steil.

IJSBIJLEN En dan zijn er natuurlijk de ijsbijlen, technische hoogstandjes van slagkrachtvernuft met verwisselbare onderdelen. IJsbijlen gebruik je in steile alpiene ijswanden, en bij het watervalijs- en wedstrijd-

Tips • Doe altijd beschermers op de pickel om verwondingen te voorkomen en doe de stijgijzers in een stijgijzerzak in de rugzak.

Stijgijzers bovenop de rugzak zijn gevaarlijk.

• Wie een kleine schoenmaat heeft, kan voor gletsjertochten en eenvoudige drie- en vierduizenders volstaan met een tienpunts ijzer i.p.v. een twaalfpunts. Lekker licht! Acht punten (plus frontpunten) onder een kleine schoen functioneren hetzelfde als tien punten onder een grote schoen.

08-04-2008 13:45:30

Stubai Blue Star (ca. € 75,-/590 gram), rechte pickel geschikt voor gletsjertochten.

Black Diamond Venom Adze (ca. € 120,-/608 gram), technische pickel geschikt voor gletsjertochten en korte passages ijsklimmen.

ijsklimmen. Een ijsbijl is korter dan een pickel, maar dat is niet de enige reden waarom hij ongeschikt is voor gletsjertochten. De meeste ijsbijlen hebben geen punt of een kleine punt. Bovendien zijn ze geconstrueerd om mee te slaan en niet om als wandelstok te dienen. Bij moderne ijsbijlen ligt het zwaartepunt zo dat je hem met een slag vanuit de pols in het ijs slaat. Dat kost minder kracht dan vanuit de schouder en de elleboog, de slag is trefzekerder en het ijs splijt minder snel. Die slag moet je wel leren. De polslus is (bijna) altijd instelbaar en voorzien van een comfortabele polsband.

IJsbijlen voor wedstrijden en watervalijsklimmen hebben veelal een haak die voorkomt dat de hand pijnlijk tegen het ijs slaat.

NIET DOEN Materiaal kopen dat niet op elkaar én op je tochten is afgestemd.

Met een ijsbijl de normaalroute van de Weissmies beklimmen bijvoorbeeld, of stijgijzers onder B-schoenen doen. De ijsbijl is te kort om mee te wandelen en als de te soepele schoenen en stijgijzers niet bij elkaar passen, kunnen de zolen loslaten, kan het bovenwerk beschadigen, of de tussenplaat van de ijzers door metaalmoeheid breken.

ALTIJD DOEN Neem je bergschoenen mee als je stijgijzers gaat kopen en aarzel niet om zwaardere schoenen te kopen als de jouwe ongeschikt zijn.

Schoen en ijzer vormen een hechte combinatie. Paul Gieskens: ‘Bergschoenen moeten minimaal categorie B/C zijn, anders past er geen enkel stijgijzer onder. Maar liever categorie C of C/D.’ Sander Hoegen Dijkhof, materiaalspecialist van Demmenie Sport,

64-r20-hl208-pickels.indd 67

Grivel Airtech (ca. € 130,-/520 gram), rechte pickel geschikt voor gletsjertochten.

raadt klanten zelfs af om B/C-schoenen te combineren met stijgijzers: ‘C is het minimum.’

NAAR DE C1-CURSUS Tijdens een C1-cursus leer je de basistechnieken in rots, sneeuw en op de gletsjer. Voor zo’n cursus, op gletsjertochten en op makkelijke hoge bergen - zoals de Allalinhorn of de Grossglockner volstaan een rechte pickel en tienpunts stijgijzers. Paul Gieskens: ‘Grivel en Black Diamond zijn koplopers op het gebied van pickels, ijsbijlen en stijgijzers. Niet dat de andere merken slecht zijn, helemaal niet.’ De Stubai Blue Star bijvoorbeeld is een onverslijtbare T-pickel (ca. € 75,-/640 gram). De Camp Neve Axe is een Bpickel (ca € 60,-/425 gram) en de Black Diamond Raven Pro is een T-pickel (ca. € 100,-/352 gram). Het 10-punts stijgijzer G10 van Grivel heeft kunststof kappen en antibott (ca. € 100,-/820 gram), evenals de Black Diamond Contact (ca. € 90,-/795 gram).

Veiligheid en normering Koop nooit bergsportmaterialen zonder CE- of UIAA-norm. Alle sportmaterialen die in de EU verkocht worden moeten voldoen aan normen, die je als CE-norm op het product terugvindt. De UIAAnorm is specifiek voor de bergsport; materialen met die norm voldoen aan nog hogere eisen. Pickels zijn qua sterkte ingedeeld in T (technisch) en B (basis). Met materiaal uit de T-categorie doe je je hele leven, B-materiaal is iets minder robuust.

08-04-2008 13:45:53

Black Diamond Raven Pro (ca. € 100,-/352 gram) is een sterke pickel voor gletsjertochten.

Petzl Charlet Aztar (ca.€ 160,-/590 gram), superlichte ijsbijl voor alpien ijsklimmen.

Camp Corsa Nanotech (ca. € 80,-/250 gram): superlichtgewicht, geschikt voor gletsjer tochten en korte ijspassages.

VOORUIT DENKEN Wie ambities heeft om door te gaan in de bergsport, kan beter meer allround materiaal aanschaffen. Voor ijsklimmen, ook al zijn het slechts enkele passages, heb je twaalfpunts stijgijzers nodig en een pickel met een gekromde steel plus een goede doorn. Een ijsbijl met een punt (om hem ook als pickel te kunnen inzetten) komt in beeld bij alpien ijsklimmen. De Black Diamond Venom Adze is een technische B-pickel met roestvrijstalen kop, kromming in de steel en verwisselbare doorn die hem geschikt maakt voor

ijsklimmen (ca € 120,-/608 gram). De Camp Corsa Nanotech is een superlichtgewicht alu B-pickel met punt en doorn van staal én een kromming (ca € 80,-/250 gram). De Grivel Airtech heeft weliswaar een rechte steel, maar hij is sterk (T-norm) en lichtgewicht voor zijn klasse (ca. € 130,-/520 gram). Als je een twaalfpunts allround stijgijzer zoekt is de kans groot dat je met de G12 van Grivel (ca € 130,-/950 gram) de deur uit loopt. Iets minder robuust maar lekker lichtgewicht, met twaalf punten maar zónder antibott, is de Camp XLC (ca € 100,-/490 gram).

IJSKLIMMEN Als ijsklimmen (alpien en watervalijsroutes) je doel is, ontkom je er bijna niet aan om twee ijsbijlen en stijgijzers met verticale frontpunten te kopen. Plus bergschoenen met een stijve zool. Er is Nederlandse berggidsen zeggen Martijn Schell: ‘Het belangrijkste zijn de schoenen, want slechtziteen hele range technisch ijsklimmateriaal. We noemen hier slechts tende schoenen kunnen het voortijdige einde van een cursus één ijzer en één ijsbijl. De Grivel G14 (ca. € 170,-/1065 gram) is betekenen. Neem de schoenen mee als je stijgijzers gaat kopen, volgens Sander Hoegen Dijkhof het ultieme allroundstijgijzer: ‘Een want als de stijgijzers slecht zitten, is het risico van een val groot. klassiek stijgijzer, maar wel met verwisselbare verticale, getande Bergschoenen moeten niet te klein zijn, stevig genoeg (liefst C- of D- frontpunten en snelsluiting.’ De Petzl Charlet Aznar (ca. € 160,-/ categorie), beslist stijgijzervast en bij voorkeur waterdicht.’

590 gram) is één van de vele allround ijsbijlen. ▲ Michiel Engelsman: ‘Ik raad als allround stijgijzer de Grivel G12’s aan, met kunststof kappen, want die passen op vrijwel alle schoenen en zijn slijtvast. Bovendien hebben ze antibotts met plopsysteem, een uitstulping die indrukt als je het ijzer neerzet en die uitplopt als je het optilt. De Grivel Airtech Evo is een prima pickel, zowel voor de C1- als een gevorderdencursus. Zelf gebruik ik hem ook.’

64-r20-hl208-pickels.indd 69

INTERNETADRESSEN • WWW.DEMMENIESPORT.NL • WWW.BEVER.NL • BERGGIDS MICHIEL ENGELSMAN: WWW.MOUNTAINGUIDE.NL • BERGGIDS MARTIJN SCHELL: WWW.MARTIJNTSCHELL.NL

08-04-2008 13:46:05

In een Tonke® is voldoende ruimte voor fietsen, ski’s, boards en bergsportmateriaal. Kijk op onze website voor de uitgebreide model beschrijvingen en huur mogelijkheden.

Er is bij de ontwikkeling van de Tonke® gekeken naar schoonheden als klassieke zeiljachten en zigeunerwagens.

Aan de technische installaties van onze campers is echter niets ouderwets. Alle moderne voorzieningen zijn aan boord en de voertuigen zijn modern, veilig en comfortabel.

www.tonkecampers.nl +31-(0)76-5935644 / info@tonkecampers.nl

...Rij je door of blijf je hier vannacht?

TONKE® your outdoor basecamp on wheels

HL208-advertentie.indd 68

08-04-2008 15:02:13

70

|

HOOGTELIJN 2-2008

Recencies & signalementen

Managementbijbel?

Juweeltje

Fictieve roman

Blijkbaar had ik een dikke, droge, hardcover managementbijbel verwacht, want ik ben erg verbaasd als ik het nieuwste boek van Katja Staartjes voor het eerst in handen heb. Het ziet eruit als een kleurig fotoalbum in vierkant formaat. Onderverdeeld in vijf logische hoofdstukken komen uiteenlopende onderwerpen aan bod, die worden besproken in één pagina doorleefde maar heldere tekst, steeds vergezeld van een grote foto. Juist omdat de foto’s zo’n belangrijke rol spelen in dit boek, is het jammer dat ze soms wat grauw of donker zijn. Gelukkig is ervoor gekozen om de toelichting bij de foto’s achterin te zetten, anders hadden de bijschriften door mijn nieuwsgierigheid te veel afgeleid.

Jammer vind ik het wel dat Katja regelmatig adviezen geeft die eerder een probleem veroorzaken dan een oplossing geven. Zo zegt ze bijvoorbeeld ‘Zet alle bezwaren uit je hoofd en vertrouw op jezelf’. Ik kan me voorstellen dat dit voor haar een fantastisch inzicht is geweest, maar voor de meeste mensen is het een enorme dooddoener, omdat het ‘hoe’ juist de kunst is. Hoewel de inhoud erg veelzijdig is, worden bovendien lang niet alle onderwerpen teruggekoppeld naar het bedrijfsleven. Juist voor aspecten als de afdaling, herstel, angst en intuïtie had ik dat een sterk punt gevonden. Wat dat betreft is dit boek geen handleiding om mee aan de slag te gaan, maar vooral leuk om inspiratie op te doen voor de weg naar welke top dan ook. [Letty Wessels]

Bart van Raaij heeft het nog eens dunnetjes overgedaan: in 2002 verscheen zijn bouldergids van Fontainebleau voor de eerste maal, toen nog met 1115 straight ups. Nu is er een geactualiseerde en uitgebreide druk met maar liefst 1789 boulderproblemen in de hogere categorieën. Niet geheel toevallig 1789 routes, het getal verwijst uiteraard naar de Franse revolutie. Van Raaij heeft er twee routes voor ondergewaardeerd, we vergeven het hem.

Het is weer een prachtwerkje geworden. Er zit bijzonder veel liefde en werk in de gids.

Vormgeving en structuur zijn uitzonderlijk doordacht. Ga er maar aan staan om het bouldertapijt dat over Fontainebleau en omgeving ligt gespreid op een overzichtelijke en toegankelijke manier te beschrijven en ondertussen toch een handzame gids te produceren. Van Raaij heeft amper concessies gedaan: de gebruikte letters zijn soms wel erg klein. Veel meer valt er niet op aan te merken.

De complexiteit van de gids vraagt van tevoren wel enige bestudering. Het zal de doelgroep, de zevende- en achtstegraads boulderaars, waarschijnlijk niet veel moeite kosten; ze zullen de gids verslinden. Sterker nog, de bijzonder fraaie zwart-wit foto’s zouden zelfs de iets mindere klimmer kunnen verleiden om toch maar wat harder te gaan trainen. Wat dat betreft geeft Bart van Raaij in een interview (zie www. grimporama.com/francais/bleau/bart-int-2.htm) enige hoop: als zijn leeftijd iets vordert en de prestaties afnemen, waarom dan geen 6+7 of zelfs een 5+6? Laten we het hopen. [IS]

Wat doe je als de rechter je verbiedt om iets over iemand te zeggen en je wilt toch volharden in je missie? Je schrijft een roman. Dat is fictie en daarover kan de rechter in principe niet zoveel bepalen. Frank Moll heeft geprobeerd zo’n roman te schrijven: Hoogverraad. Literair gezien niet bepaald een hoogstandje.

Het boek vertelt het verhaal van Frederik Wall.

Het begint met het hoger beroep dat hij heeft verloren in de zaak tegen Harold Maas. Wall had Maas ten onrechte beticht van ‘leugens, fraude en bedrog’ in het blad Op Weg. Maas zou niet in 1981 op de top van de Nanga Parbat hebben gestaan. Het mag duidelijk zijn: Frederik Wall is Frank Moll, Harold Maas is Ronald Naar en Op Weg is natuurlijk Op Pad. Moll heeft wel een heel klungelige sleutelroman geschreven, die zo dicht bij de werkelijkheid ligt dat je niet meer van fictie kunt spreken. Hij heeft niet eens de moeite genomen data en locaties te versleutelen. Wel heeft hij vrijwel iedereen die een spoortje in de geschiedenis van de Nederlandse bergsport heeft achtergelaten, opgevoerd onder een andere naam. Daarbij is hij het Donald-Duckniveau niet ontstegen.

Smakeloos en respectloos beschrijft hij herkenbare personen en gebeurtenissen uit het recente Nederlandse bergsportverleden, waaronder ook enkele dodelijke ongevallen.

Deze zijsporen moeten de boodschap van zijn ‘fictieve roman’ ondersteunen; voor de betrokkenen is de inhoud echter kwetsend. Wie zit er nou op zo’n boek te wachten? [MS]

Top inspiratie – Levenslessen van een bergbeklimmer Katja Staartjes, Uitgeverij Podium 2008 ISBN: 9789057592973 Prijs € 17,50

7+8, 1789 straight ups in Fontainebleau.

Bart van Raaij, 2007 Uitgegeven in eigen beheer ISBN 9789080749221 Prijs € 28,-, bestellen op www.bleau.info

Hoogverraad Frank Moll Uitgeverij Balans 2008 ISBN 9789050189125 prijs € 17,50

70-r13-hl2080-R&S.indd 70

08-04-2008 13:50:36

HOOGTELIJN 2-2008

|

71

Frankenjura Extreme Sebastian Schwertner, Panico Alpinverlag, 2006, ISBN 3936740356 De toevoeging Extreme wordt op de cover nog even verduidelijkt: deze topo beschrijft de hardste routes in de rotsen tussen Neurenberg en Bayreuth: alle routes vanaf UIAA-graad 8 staan beschreven met tekeningen en landkaartjes.

Gebundeld Bij de naam Ronald Naar denk je in eerste instantie aan de klimmer Naar. Een spoor van onrust controverses en successen achter zich latend, is hij een van de meest markante én succesvolste Nederlandse bergbeklimmers van de afgelopen decennia. Maar hij is ook een fanatiek skiër.

Sinds 1980 gaat Ronald zo’n vier keer per jaar op pad voor Ski Magazine, om een artikel te schrijven over deze sport. Maar dan niet over het met de meute mee de gebaande pistes afglijden, maar over skiën op de meest vreemde plaatsen ter wereld. In Verliefd op Sneeuw zijn zeventien van deze verhalen gebundeld. In 230 pagina’s, waarvan dertig fotopagina’s, vertelt Ronald Naar beeldend over skiën op woestijnzand, op kunstsneeuw in Zuid-Afrika, tussen de pinguïns op Antarctica en over nog veertien andere bijzondere situaties waarin hij de lange latten heeft ondergebonden.

Zelfs als je het boek achter elkaar uitleest blijft het onderhoudend en zetten de soms sappige anekdotes aan tot lachen. Voorwaar een prestatie, in een genre dat over het algemeen beheerst wordt door een doodsaaie en-toen-entoen-en-toen-verhaalstijl. [FH]

Cascades de Glace du Mont Blanc au Leman Philippe Batoux, Ludovic Seifert en François Damilano, J M Editions, 2007, ISBN 9782852188166 Deze tweedelige ijsklim- en drytooltopo voor de Haute Savoie is zowel in het Frans als in het Engels leverbaar. Er staan goed leesbare foto-topo’s van alle beschreven massieven in.

Mont Blanc Stefano Ardito, White Star, 2008, ISBN 9788854401525 De ontdekking van de Mont Blanc en de strijd om de top van deze alpengigant worden beschreven in deze heruitgave van een 18de-eeuwse klassieker.

Eiskletterführer Bregenz bis Garmisch diverse auteurs, Panico Alpinverlag, 2e druk 2008, ISBN 3926807670 De tweede druk is twee keer zo dik als de eerste. Behalve de klassieke watervallen geeft deze topo ook volop informatie over drytoolgebieden en combinatieroutes in klassieke wanden.

Sidewalk Slopers (DVD), Big Pebbles Media, 2007 Sidewalk Slopers geeft een aantrekkelijk beeld van de aanloop naar de Britse kampioenschappen builderen 2007: boulderen in een stedelijke omgeving.

Kijk voor een preview op U-tube: www.youtube.com/watch?v=SPTDe1ikEaw&feature=related Best of extreme, Roland Norcen en Rüdolf Kühberger, Panico Alpinverlag, 2006, ISBN 3936740259 Een klimgids voor routes tussen UIAA zesde en tiende graad in de gebieden Chiemgau, Loferer en Leoganger Steinberge, Reiteralpe, Steineres Meer, Untersberg, Göllstock, Hochkönig, Tennegebirge, Hohe Tauern, Osterhorngruppe en Goasaukamm-Dachstein.

The Grand Canyon, with Bryce and Zion Canyons in America’s South West Constance Roos, Cicerone, 2e druk 2008, ISBN 1852843004 Handige gids voor trekkings in de Grand Canyon, Zion en Bryce Canyon.

Verliefd op sneeuw Ronald Naar uitgeverij Tirion, 2008 ISBN 9789043907187 Prijs € 19.95.

70-r13-hl2080-R&S.indd 71

INTERNET Kijk voor meer recensies en signalementen op www.hoogtelijn.nl. Klik op de cover van Hoogtelijn 2/2008 en kies Recensies & Signalementen.

08-04-2008 13:50:44

W W W. N K B V. N L | F E B R U A R I

BERGSPORTREIZEN

.nl

K O N I N K L I J K E

N E D E R L A N D S E

K L I M -

E N

B E R G S P O R T V E R E N I G I N G

2008

| NR

1

HOOGTELIJN tijdschrif t van de koninklijke nederl andse klim- en bergsport vereniging

Klauteren, klimmen en wandelen op de Balkan

* alpiene cursussen * sportklimmen * alpiene trektochten * bergsportkampen * bergwandelen + * vreemde voettochten * jeugd * gezinsreizen * 50

2008

Bergsportdag 16 maart IJsklimmen in het hoge noorden Interview met Pit Schubert

HOOGTELIJN ZOEKT

* een redacteur De redactie van Hoogtelijn zoekt versterking van een redacteur.

De redacteur gaat meedraaien in het redactieteam dat verantwoordelijk is voor de publicatie van het tijdschrift van de Koninklijke Nederlandse Klim- en Bergsport Vereniging.

WIJ VERZETTEN BERGEN VOOR U

De ideale kandidaat • is een enthousiast sportklimmer, bergwandelaar en/of alpinist met een brede belangstelling voor bergsport • heeft een visie op het maken van tijdschriften, in het bijzonder Hoogtelijn • kent mensen die voor Hoogtelijn kunnen schrijven en/of fotograferen • kan zelf schrijven en fotograferen De werkzaamheden vragen een tijdsinvestering van gemiddeld 3,5 uur per week. Een keer per maand vergadert de redactie ’s avonds in Woerden.

Daarvoor biedt de NKBV je de mogelijkheid je stempel te drukken op hét medium van de vereniging. De Koninklijke NKBV is een vereniging die door en voor leden wordt gedragen. Ook Hoogtelijn wordt gemaakt door vrijwilligers. Zij kunnen gebruik maken van een onkostenvergoeding.

* een corrector Hoogtelijn zoekt ter versterking van de correctiepool een corrector.

De leden van de correctiepool checken artikelen op spel- en typfouten voordat ze worden opgemaakt.

Specialist in bergsportverzekeringen

de ideale kandidaat • heeft een brede belangstelling voor de bergsport • kan de spelling van de Nederlandse taal dromen • is een pietje precies • kan goed uit de voeten met MS Word De werkzaamheden worden gekenmerkt door pieken in de productiefase van Hoogtelijn. Per uitgave vraagt de correctie per persoon een tijdsinvestering van circa vier uur verdeeld over twee weken. De correctiepool komt een keer per jaar bijeen.

W.A. HIENFELD B.V. Postbus 75133 Telefoon Telefax E-mail

De Koninklijke NKBV is een vereniging die door en voor leden wordt gedragen. Ook Hoogtelijn wordt gemaakt door vrijwilligers. Zij kunnen gebruik maken van een onkostenvergoeding.

1070 AC Amsterdam 0031(0)20 - 5 469 469 0031(0)20 - 6 427 701 info@hienfeld.nl

Interesse in een van beide functies? Stuur een korte motivatie naar Hoogtelijn@nkbv.nl.

Meer informatie? Mail naar hetzelfde adres of bel op woensdagen naar 0348-484074

Voor informatie: Koninklijke NKBV te Woerden.

HL208-advertentie.indd 72

08-04-2008 15:02:00

HOOGTELIJN 2-2008

|

73

NKBV ledeninformatie Lidmaatschap – jouw voordelen • gratis vijf keer per jaar het enige Nederlandse allround klim- en bergsporttijdschrift Hoogtelijn • tot 50% korting op je overnachtingen in alpenhutten en de NKBV-hutten in Oostenrijk en België • doorlopende reisverzekering met klim- en bergsportdekking voor slechts € 21,50 per jaar • jaarlijks een gevarieerd aanbod van klim- en bergsportcursussen en – tochten in het buitenland • jaarlijks een gevarieerd aanbod aan regionale activiteiten bij jou in de buurt • toegang tot kaderopleidingen voor o.a. instructeur, trektochtleider, trainer en scheidsrechter • toegang tot de landelijke sportklimcompetitie • gratis toegang tot het bergsportinformatienummer 0348-409521 • gratis gebruik van zes regionale gespecialiseerde bibliotheken en een centraal bergsport informatiecentrum • 20% korting op de huur van bergsportmaterialen bij Base-Camp • 15% korting op je uitrusting bij Bever Zwerfsport, Spac Sport, Demmenie en Slee Buitensport wanneer je een tocht of cursus bij bergsportreizen.nl boekt • 8,5% korting op cursus Weerkunde bij Meteo Consult • toegang tot de grote Belgische rotsklimmassieven

Alarmcentrale De NKBV-Alarmcentrale is er voor noodsituaties. Benader de NKBVAlarmacentrale uitsluitend na een ongeval met letsel, overlijden of ziekte als gevolg, waarvan je daadwerkelijk zorg en begeleiding nodig hebt.

Zaken zoals diefstal van en schade aan persoonlijke eigendommen dienen niet te worden gemeld bij de NKBV-Alarmcentrale. Het telefoonnummer is 070 – 3 14 55 11 en staat ook op de achterkant van je ledenpas.

Betalingsherinnering contributie Leden die de contributie nog niet hebben voldaan ontvangen tot drie maal een betalingsherinnering. Hier zijn geen extra kosten aan verbonden. Het niet betalen van het lidmaatschap leidt niet automatisch tot opzegging. Voor details zie de algemene voorwaarden op www.nkbv.nl

Klimmen in België NKBV-leden kunnen in België klimmen op zeven rotsmassieven: Freyr, Beez, Dave, Les Awirs, Hotton, Durnal en Pont-à-Lesse. Toegang tot deze massieven is voor NKBV-leden alleen mogelijk met een geldige klimjaarkaart. De klimjaarkaart kost € 20. Je kunt dit bedrag overmaken op bankrekening 22.53.37.274 of girorekening 53.47.44 ten name van NKBV te Woerden onder vermelding van je lidnummer en ‘KK 2008’. Het klimmen in de betreffende rotsmassieven is gebonden aan regels. Deze kun je nalezen op www.nkbv.nl onder Klimregeling.

Materiaal huren Ga je voor het eerst mee met een cursus of tocht en zie je op tegen de aanschaf van allerlei materialen, dan is huren wellicht een alternatief. Als lid van de NKBV krijg je op vertoon van je lidmaatschapskaart 20 procent korting bij Basecamp in Den Haag. Dit bedrijf verhuurt ook bergschoenen en rugzakken. Kijk voor het complete assortiment, verhuurprijzen en de algemene voorwaarden op www.base-camp.nl

Bureau gesloten

BERGSPORTREIZEN

.nl

K O N I N K L I J K E

N E D E R L A N D S E

K L I M -

E N

B E R G S P O R T V E R E N I G I N G

Het NKBV-bureau is op de volgende dagen zowel telefonisch als voor bezoek niet bereikbaar: Koninginnedag (30 april), Hemelvaart (1 mei), 2 mei, Bevrijdingsdag (5 mei) Pinksteren (12 mei), Kerst (25 en 26 december).

Lidmaatschap Hoofdlid › 18 jaar Seniorlid › 65 jaar Juniorlid 18 t/m 24 jaar Gezinslid › 18 jaar Jeugd(gezins)lid < 18 jaar

* alpiene cursussen * sportklimmen * alpiene trektochten * bergsportkampen * bergwandelen + * vreemde voettochten * jeugd * gezinsreizen * 50

2008 001-HL107-cover.indd 4

73-HL208-ledenpagina.indd 73

€ 45,00 € 45,00 € 42,00 € 36,50 € 14,50

De algemene voorwaarden voor het lidmaatschap – waaronder opzeggen van het lidmaatschap – vind je op onze site www.nkbv.nl.

06-12-2007 13:14:49

08-04-2008 13:37:32

74

|

HOOGTELIJN 2-2008

Vooruitblik Hoogtelijn 3-2008 verschijnt 27 juni Hoogtelijn is het officiële tijdschrift van de Koninklijke Nederlandse Klim- en Bergsport Vereniging (NKBV) Het verschijnt vijf keer per jaar, in februari, april, juni, september en november.

Artikelen en bijdragen in Hoogtelijn zijn op persoonlijke titel geschreven tenzij anders vermeld. Niet elk(e) artikel of bijdrage van een redacteur of andere schrijver geeft per definitie de mening of het standpunt van de Koninklijke NKBV weer.

De redactie staat open voor bijdragen van leden en derden waarbij de redactie het recht heeft, zonder opgave van redenen, de bijdragen niet te plaatsen.

Het al dan niet op verzoek van de redactie aanbieden van artikelen aan Hoogtelijn impliceert toestemming voor openbaarmaking en verveelvoudiging ten behoeve van de elektronische ontsluiting van Hoogtelijn.

GEZINSBIVAK Hoog in de Pyreneeën

De mooiste kloven van Europa

REDACTIE Martijn Hop (hoofdredacteur), Mieke Scharloo (eindredacteur), Pieter Dirksz (penningmeester), Ernst Arbouw, Frank Husslage, Bep Maltha, Ivar Schute, Jochem Stoll.

MEDEWERKERS Aad van den Boogaart, Jaap Driessen, Christine Tamminga en Milka van der Valk Bouman (correctie); Saskia Gottenbos (cartografie); Toon Hezemans (cartoons); Martijn Schell REDACTIE-ADRES NKBV-Bureau, t.a.v. Secretariaat Hoogtelijn Postbus 225, 3440 AE Woerden E-mail redactie Hoogtelijn: hoogtelijn@nkbv.nl NKBV-BUREAU Open ma t/m vrij 9.00-12.30 uur en 13.00-16.00 uur.

Telefonisch bereikbaar: ma 13.00- 16.00 uur di t/m vrij 10.00 – 12.30 uur en 13.00 –16.00 uur Bezoekadres: Houttuinlaan 16-A, 3447 GM Woerden Postadres: postbus 225, 3440 AE Woerden Tel: 0348-409521 / Fax: 0348-409534 E-mail: info@nkbv.nl Homepage: http://www.nkbv.nl

Kinderdragers Tips van ervaringsdeskundigen

TOPPERS € 3,- per 30 tekens, min € 9,- per Topper.

Download het opgaveformulier van de website: www.nkbv.nl/tijdschrift/toppers of vraag het aan via 0348-409534 Sluitingsdata Katern Verenigingsinformatie nr. 2008/2: 19 maart, 10.00 uur nr. 2008/3: 29 mei, 10.00 ADVERTENTIE EXPLOITATIE Management Media BV, Emmastraat 61, postbus 1932, 1200 BX Hilversum tel: 035-6232756, fax: 035 6232401 Olger Kooring & Peter Dierdorp olger.kooring@managementmedia.nl peter.dierdorp@managementmedia.nl ART-DIRECTION: Edith van de Giessen, ManagementMedia, Hilversum VORMGEVING Meta Pols DRUK: Senefelder Misset, Doetinchem Oplage: 37.000 ISSN: 1387-862X

Southern Sandstone

Sportklimmen in China

Wandelen, klimmen, tea & scones

een fotoreportage

74-HL208-vooruitblik.indd 74

Overname van (delen uit) artikelen is alleen toegestaan na schriftelijke toestemming van de redactie van Hoogtelijn.

08-04-2008 13:30:12

Ann 71 230x297:Layout 1

13-03-08

12:58

Side 1

Tijdens de ijskoude race naar de Noordkaap wordt een ding wel duidelijk. Noorwegen is geen land waar je de spot drijft met de elementen. Dit maken de deelnemers van 71o Noord aan den lijve mee. Gelukkig beschikken zij over de juiste uitrusting die onder alle omstandigheden beschermt.

Bergans of Norway ontwikkelt namenlijk al sinds 1908 uitrusting die tegen de Noorse elementen opgewassen is.

- Verkoopadressen op www.bergans.com

Deze rugzak is slechts één voorbeeld uit onze uitgebreide collectie. We hebben nog veel meer

Groot opbergvak aan voorzijde Torso Fit Centro verstelbare schouderbanden

A irZo ne ad ru gpa nd em en d Be v e s t ig in g v o o r t re k k in g-s to k ke n Extra toegang via grote rits aan de zijkant Grote gaasvakken aan de zijkant, altijd handig

Ad ap tiv e Fit -he up ba nd Niet te zien op het plaat je, maar ook érg handig!!

Voorziening voor je drinkwaterzak

Of je nu veel of weinig meeneemt, je zoekt altijd het hoogste draagcomfort.

Voor een grote rugzak is Lowe Alpine al jaar en dag de eerste keus, maar ook voor een kleine rugzak ben je nu bij de rugzakpionier het beste af. Het nieuwe AirZone rugpand biedt, dankzij het minimale contactoppervlak, maximale ventilatie. Daarnaast zorgt een anatomische vormgeving dat de rugzak perfect op elke rug past. De grotere modellen zijn uitgerust met de nieuwe gepatenteerde Adaptive Fit-heupband, aangevuld met het innovatieve Centroverstelsysteem, voor een perfecte pasvorm.

Lowe Alpine rugzakken bieden een ongeëvenaarde pasvorm, waardoor elke tocht een pleziertocht wordt

rug zakken, in allerlei maten en kleuren. Check www.rugzak.nl voor de complete collectie of ga naar je buitensportwinkel.

Heb jij al honger?

We zijn pas 5 minuten onderweg!