No. 3, January 2014
การเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจและสังคมในจังหวัดเชียงราย: มุมมองด้านการค้า แรงงาน และสิ่งแวดล้อม ปฐมพงศ์ มโนหาญ, ธิดารัตน์ บัวดาบทิพย์, ณัฐพรพรรณ อุตมา
ในช่วง 2 ทศวรรษที่ผ่านมา ประเทศไทยได้ เกิดความเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจและสังคมขึ้นอย่างมหาศาล ซึ่งความ
เปลี่ยนแปลงดังกล่าวนี้ นอกจากจะส่งผลต่อเศรษฐกิจและสังคมต่อตัวมันเองแล้ ว ยังส่งผลต่อสิ่งแวดล้ อม อันเป็ นสาเหตุของ ปัญหาด้ านสิง่ แวดล้ อมที่สาํ คัญๆ เช่น สภาวะโลกร้ อน มลภาวะทางนํา้ และ มลภาวะทางอากาศ เป็ นต้ น แต่ท้งั นี้ท้งั นั้น เราจะ มองเพียงแค่ปัญหาสิง่ แวดล้ อมเป็ นปัญหาหลักที่ควรศึกษาอย่างเดียวไม่ได้ เพราะหากมองเช่นนั้น ก็เท่ากับว่าเรากําลังเพียร พยายามที่จะเข้ าใจปัญหาแบบการถ่ายรูป “ยอดภูเขานํา้ แข็ง” ซึ่งเห็นเพียงแต่ยอดที่ลอยพ้ นนํา้ เท่านั้น แต่มองไม่เห็นฐานภูเขา นํา้ แข็งที่ลึกและกว้ างกว่ายอดมาก ช่วงระยะเวลา 5 ปี หลังมานี้ ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2550–2555 จังหวัดเชียงราย ซึ่งเป็ นจังหวัดชายแดนภาคเหนือ ที่มเี ขตแดน ติดกับประเทศเพื่อนบ้ าน 2 ประเทศ คือ ประเทศเมียนมาร์ และ ประเทศสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว มีปัญหา สิ่งแวดล้ อมร่วมกันปัญหาหนึ่ง คือ ปัญหาหมอกควันจากการเผาไหม้ ซึ่งก็เป็ นหนึ่งในสาเหตุให้ เกิดมลภาวะทางอากาศ และ ยังเป็ นสาเหตุหนึ่งของปัญหาภาวะโลกร้ อน แน่นอนว่าเป็ นเรื่องยากมากที่จะเชื่อว่า สาเหตุของหมอกควันจากการเผาไหม้ จะมา จากไปธรรมชาติ หรือ ไฟป่ าที่เกิดขึ้นตามฤดูกาล ที่เป็ นเช่นนั้นก็เพราะว่า ประเทศชายแดนทั้งสามเป็ นพื้นที่การเกษตร สมัยใหม่ มีปฏิทนิ การผลิตที่แน่นอน ซึ่งก็อาจมีช่วงหนึ่งที่พ้ ืนที่การเกษตรต้ องทําการเผาเพื่อเตรียมหน้ าดินอย่างพร้ อมเพียง กันในช่วงเดือนมกราคม–เมษายนของทุกปี และ จากการที่ 5 ปี หลังมานี้ ปริมาตรหมอกควันมีแนวโน้ มที่สงู ขึ้นอย่างต่อเนื่อง ดังนั้นจึงมีความจําเป็ นอย่างยิ่งที่จะต้ องถามคําถามต่อปรากฏการณ์น้ วี ่า ภายใต้ ปรากฏการณ์หมอกควันไฟที่เป็ นปัญหา สิ่งแวดล้ อมนั้นเกิดขึ้นในโครงสร้ างทางเศรษฐกิจแบบใด แน่นอนว่าคําตอบเบื้องต้ นต่อคําถามดังกล่าวย่อมหลีกหนีไม่พ้นคําว่า โครงสร้ างทางเศรษฐกิจแบบทุนนิยม และทําให้ เกิดคําถามตามมาอีกเช่น ในลักษณะทางภูมศิ าสตร์ทางเศรษฐกิจที่จังหวัดเชียงรายเป็ นจังหวัดชายแดนที่มเี ขตแดน โครงสร้ าง ทางเศรษฐกิจแบบชายแดนส่งผลอย่างไรต่อปรากฏการณ์หมอกควัน นอกจากนี้ ลักษณะโครงสร้ างทางเศรษฐกิจแบบชายแดน มักเกี่ยวพันกับปรากฏการณ์การเคลื่อนย้ ายแรงงานระหว่างประเทศ คําถามคือ ภายใต้ โครงสร้ างทางเศรษฐกิจแบบชายแดน มีลักษณะการเคลื่อนย้ ายแรงงานต่างประเทศระหว่างประเทศเพื่อนบ้ านอย่างไร ไม่ว่าจะเป็ นในส่วนของโครงสร้ างทางเศรษฐกิจชายแดน และ การเคลื่อนย้ ายแรงงานระหว่างประเทศ ย่อมส่งผลต่อ คุณภาพชีวิตของประชาชนในพื้นที่จังหวัดเชียงราย และ ประเทศเพื่อนบ้ านอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ ไม่ว่าจะเป็ นด้ านสิง่ แวดล้ อม สุขภาพ การจ้ างงาน และ อื่นๆ ดังนั้นจึงมีความจําเป็ นอย่างยิ่งที่จะต้ องตั้งคําถามว่า คุณภาพชีวิตในภาพรวมของประชาชน เป็ นอย่างไร ดังที่กล่าวไว้ ในตอนต้ นว่า ปัญหาหมอกควันไฟจากการเผาเป็ นเพียงปรากฏการณ์ของยอดภูเขานํา้ แข็ง ซึ่งเห็น เพียงแค่ยอด แต่ภายใต้ ฐานลึกลงไปนั้นมีความหนาและกว้ าง รอการค้ นพบอยู่เสมอเพื่อจะได้ ร้ ถู งึ ที่มาที่ไป แม้ กระทั่งสาเหตุท่ี แท้ จริงของการเป็ นยอดภูเขานํา้ แข็ง เปรียบได้ กบั ปัญหาหมอกควันจากการเผาไหม้ ซึ่งก็อาจไม่ได้ มาจากความเห็นแก่ตวั ของ สํานักงานเศรษฐกิจชายแดนและโลจิสติกส์ (Office of Border Economy and Logistics : OBELS)
1