OBELS POLICY BRIEF NO. 17, JUNE 2016
ส่องการค้าชายแดน
“ท่าลี่”
เมืองเลยชายขอบ เรื่อง: พรพินันท์ ยี่รงค์ และณัฐพรพรรณ อุตมา รูปภาพ: หญ้ายอดดอย
ทุกครัง้ ที่คนพูดถึงจังหวัดเลย สิง่ ทีแ่ รกที่ถูกน�ำมาอยูใ่ นประเด็นสนทนาคือ ถนนคนเดินเชียงคาน ภูกระดึง ภูเรือ ซึง่ เป็นแหล่งท่องเทีย่ วทีเ่ ปรียบเสมือนจุดแวะพักของนักท่องเทีย่ วทุกคนทัง้ ไทยและเทศ แต่ทา่ ลีก ่ ลับเป็นอ�ำเภอทีไ่ ม่ ค่อยถูกพูดถึง เนื่องจากท่าลี่เป็นอ�ำเภอที่อยู่บริเวณชายแดนหรือชายขอบของจังหวัดเลย ท่าลีเ่ ป็นอ�ำเภอเล็กๆทีต่ งั้ อยูบ่ ริเวณทิศตะวันตกของจังหวัดเลย ซึง่ พืน้ ทีอ่ ยู่ ที่ประมาณ 683 ตารางกิโลเมตร คิดเป็นสัดส่วนเพียงร้อยละ 5.98 ของเลย จุดเด่น ของอ�ำเภอท่าลีก่ ค็ อื การมีอาณาเขตเชือ่ มต่อกับแขวงไชยะบูลขี องสปป.ลาว ทัง้ ทาง ทิศเหนือ และทิศตะวันตก จากการลงส�ำรวจพื้นที่อ�ำเภอท่าลี่ พบว่าวิถีชีวิตของคน อ�ำเภอท่าลีค่ อ่ นข้างเรียบง่าย โดยส่วนทีเ่ จริญทีส่ ดุ ของอ�ำเภอท่าลีเ่ ป็นส่วนของตลาด นัด ซึ่งมีเพียง 7-11 และ Lotus Express ที่เป็นโมเดิร์นเทรดเข้ามาเปิด นอกนั้นก็ เป็นร้านขายของช�ำ และร้านอาหารขนาดเล็ก ยังไม่พบเห็นกิจการร้านค้าปลีกขนาด ใหญ่ทงั้ ไทย และบริษทั ต่างชาติในบริเวณดังกล่าว อาจจะเป็นเพราะเมืองไม่ได้มกี ลุม่ ของนักท่องเที่ยวจ�ำนวนมากเข้ามาหากเทียบกับอ�ำเภอเชียงคาน อ�ำเภอภูกระดึง และอ�ำเภอภูเรือทีเ่ ป็นแหล่งท่องเทีย่ วทีไ่ ด้รบั ความนิยมอย่างมาก อย่างไรก็ดี ความ ได้เปรียบของอ�ำเภอท่าลี่ คือ การค้าชายแดน ที่มีศักยภาพในการขนส่งสินค้าไปยัง แขวงไซยะบุรี สปป.ลาว และสามารถเชื่อมไปถึงเมืองเชียงรุ่ง จีนตอนใต้ ตลอดจน 1
ี
ูล บ ะ ย
ไช ง ว แข ท่าลี่
ที่มา: wikipedia.com
เป็นเส้นทางผ่านไปยังแขวงหลวงพระบาง ซึ่งเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่เป็น มรดกโลก ได้รับความนิยมจากนักท่องเที่ยวทั่วโลก
ด่านพรมแดนบ้านนากระเซ็ง ในจังหวัดเลยมีเพียงสองพื้นที่ที่มีด่านพรมแดนที่สามารถข้าม และขน สินค้าไปยังสปป.ลาวได้ คือ ด่านพรมแดนบริเวณอ�ำเภอเชียงคาน และ ด่านพรมแดนบริเวณอ�ำเภอท่าลี่ โดยด่านเชียงคานสามารถใช้ข้ามไปยัง แขวงเวียงจันทน์ ในขณะที่ด่านท่าลี่จะใช้ข้ามไปยังแขวงไชยะบูลี ด้วยที่ ตัง้ ของด่านท่าลีอ่ ยูบ่ ริเวณบ้านนากระเซ็ง ต�ำบลอาฮี จึงถูกเรียกว่า “ด่าน พรมแดนบ้านนากระเซ็ง” อยู่ตรงข้ามกับเมืองแก่นท้าว โดยมีสะพาน ข้ามแม่น�้ำเหืองกั้นระหว่างสองชายแดน ทั้งนี้ ด่านเปิดท�ำการตั้งแต่ 6 โมงเช้า ถึง 6 โมงเย็น
จากประวัติด่านพรมแดนบ้านนากระเซ็งถูกเปิดใช้งานอย่าง เป็นทางการมาตั้งแต่ 1 ตุลาคม พ.ศ. 2508 ก่อนที่จะมีการสร้างสะพาน มิตรภาพน�้ำเหืองไทย-ลาวขึ้นในวันที่ 18 พฤศจิกายน พ.ศ. 2546 การ ขนส่งสินค้าผ่านด่านก็เป็นในรูปแบบทางน�้ำ พอมีการสร้างสะพานขึ้น มา ท�ำให้ด่านถูกย้ายมาบริเวณสะพาน พร้อมทั้งถูกยกระดับให้กลายมา เป็นด่านถาวร และเป็นด่านสากล ซึง่ ได้รบั ความร่วมมือจากแขวงไชยะบู ลีเป็นอย่างดี เพื่อส่งเสริมให้เกิดการท่องเที่ยวและการค้าระหว่างกัน นอกจากนี้ ด่านได้รบั ความนิยมอย่างมากในการข้ามแดนของ กลุม่ นักท่องเทีย่ วทีม่ คี วามประสงค์จะเข้าต่อไปยังเมืองหลวงพระบาง ซึง่ เป็นเมืองท่องเที่ยวที่เป็นมรดกโลกของสปป.ลาว เนื่องจาก มีระยะทาง ห่างออกไปเพียง 360 กิโลเมตร ทั้งนี้ เส้นทางดังกล่าวได้รับความนิยม จนบริษัท ขนส่ง จ�ำกัด (บขส.) ได้เปิดเส้นทางรถโดยสารจากอ�ำเภอ ท่าลี่ จังหวัดเลย ผ่านแขวงไชยะบูลี ไปยังหลวงพระบางโดยตรง โดยมี ที่มา: ผู้จัดการออนไลน์
ที่มา: ถ่ายโดยสิทธิชาติ สมตา
ค่าโดยสารอยู่ที่ 700 บาท หรือ 125,000 กีบ ใช้เวลาเดินทางประมาณ 9 ชั่วโมง อย่างไรก็ตาม อ�ำเภอท่าลี่ยังมีจุดผ่านแดนอีก 2 จุด อยู่ที่บ้าน ปากห้วย ต�ำบลหนองผือ ซึ่งอยู่ในระหว่างการยกเลิก เนื่องจาก ด่าน พรมแดนบ้านนากระเซ็งมีความสะดวกในการขนส่งสินค้าข้ามแดนในใน ด้านของพิธที างศุลกากร และโครงสร้างพืน้ ฐานอย่างสะพานมิตรภาพแม่ น�้ำเหืองไทย-ลาว นอกจากนี้ ด่านได้รับความนิยมอย่างมากในการข้าม แดนของกลุ่มนักท่องเที่ยวที่มีความประสงค์จะเข้าต่อไปยังเมืองหลวง พระบาง ซึ่งเป็นเมืองท่องเที่ยวที่เป็นมรดกโลกของสปป.ลาว เนื่องจาก มีระยะทางห่างออกไปเพียง 360 กิโลเมตร ทั้งนี้ เส้นทางดังกล่าวได้รับ
ความนิยมจนบริษัท ขนส่ง จ�ำกัด (บขส.) ได้เปิดเส้นทางรถโดยสารจาก อ�ำเภอท่าลี่ จังหวัดเลย ผ่านแขวงไชยะบูลี ไปยังหลวงพระบางโดยตรง โดยมีค่าโดยสารอยู่ที่ 700 บาท หรือ 125,000 กีบ ใช้เวลาเดินทาง ประมาณ 9 ชั่วโมง LAOS
2
การค้าชายแดนอ�ำเภอท่าลี่ มูลค่าการส่งออกผ่านด่านอ�ำเภอท่าลี่ในปี 2558 อยู่ที่ 4,751.47 ล้าน บาท มีการเติบโตอยู่ที่ร้อยละ -41.10 เนื่องจากปี 2557 มูลค่าการส่ง ออกสูงถึง 8,490.54 ล้านบาท ในระยะยาวพบว่ามูลค่าการส่งออกตัง้ แต่ ปี 2552 ถึง 2558 มีการขยายตัวอยู่ที่ร้อยละ 28.71 โดยในปี 2556 มี มูลค่าการส่งออกสูงสุดอยูท่ ี่ 8,613.6 ล้านบาท การหดตัวของมูลค่าการ ส่งออกผ่านด่านอ�ำเภอท่าลี่ เป็นผลจากเศรษฐกิจโลกเข้าสู่ภาวะซบเซา ท�ำให้สปป.ลาว และจีนเริ่มทืี่จะชะลอตัวในการน�ำเข้าสินค้า อย่างไร ก็ตาม การส่งออกบริเวณด่านท่าลีไ่ ด้รบั ปัจจัยบวกอย่างมากจากโครงการ ก่อสร้างเขื่อนในแขวงไชยะบูลีที่มีระยะเวลาตั้งแต่ปี 2555 ถึงปี 2562 ท�ำให้สินค้าที่ส่งออกจากอ�ำเภอท่าลี่เป็นจ�ำพวกวัสดุก่อสร้างเป็นส่วน ใหญ่ เพื่อน�ำไปใช้ทั้งในการก่อสร้างถนนเชื่อมต่อ และการก่อสร้างเขื่อน รองมาได้แก่ สินค้าประเภทอุปโภค-บริโภค น�ำ้ มันเชือ้ เพลิง ยานพาหนะ และเครื่องจักร ทัง้ นี้ คาดว่าในปลายปี 2559 จะมีการส่งออกเครือ่ งจักร ขนาดใหญ่เพิ่มมากขึ้น
ด้านการผลิตสินค้าเกษตรของไทยเข้าไปท�ำเกษตรพันธสัญญา (Contract Farming) กับเกษตรกรฝัง่ ลาวเป็นจ�ำนวนมาก และน�ำกลับเข้ามาแปรรูป ในประเทศไทย ทั้งนี้ เป็นเพราะฝั่งสปป.ลาวมีความได้เปรียบด้านความ อุดมสมบูรณ์ของทรัพยากรธรรมชาไติ และค่าจ้างแรงงานที่ต�่ำกว่าไทย จึงเป็นเหตุผลว่าท�ำไมมูลค่าการน�ำเข้าจึงเติบโตเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง แม้ว่าการส่งออกจะหดตัวมากในปี 2558 แต่มูลค่าการส่งออกยังสูงกว่า มูลค่าการน�ำเข้า ท�ำให้ด่านท่าลี่ยังได้ดุลการค้าจากฝั่งสปป.ลาว
โอกาสทางการค้าจากการลงทุนชายแดน เป็นที่น่าแปลกใจว่าแม้อ�ำเภอท่าลี่เป็นเมืองชายแดนที่น่าจะมีกลุ่มนัก ลงทุนเข้ามาสร้างธุรกิจขนาดเล็กเยอะ แต่กลับไม่มีธุรกิจขนาดใหญ่และ ขนาดกลางเข้ามาลงทุนเท่าที่ควร ทั้งที่มีการน�ำเข้าสินค้าเกษตรจ�ำนวน มากจากสปป.ลาว และจีนตอนใต้ ท�ำให้ท่าลี่กลายเป็นเพียงเมืองผ่าน ทั้งในด้านของการขนส่งสินค้า และการท่องเที่ยว ส่วนในด้านของโอกาสมาจากความได้เปรียบของพื้นที่ตั้งทาง ที่มา: ถ่ายโดยสิทธิชาติ สมตา
รถบรรทุกน�้ำมันเข้า มาจอดรอบริเวณด่าน พรมแดนเพื่อส่งออก ผ่านด่านพรมแดน บ้านนากระเซ็ง
ในด้านของมูลค่าการน�ำเข้ามีแนวโน้มที่จะขยายตัวมากขึ้น โดยมีมูลค่าเพิ่มขึ้นจาก 206.20 ล้านบาท ในปี 2557 เป็น 874.89 ล้าน บาท ในปี 2558 หรือคิดเป็นร้อยละ 324.29 ซึง่ สินค้าทีม่ มี ลู ค่าการน�ำเข้า สูงสุด คือ สินค้าเกษตร รองมาได้แก่ ไม้แปรรูป แร่แบไรต์ ยานพาหนะ และเครื่องจักร จากการสัมภาษณ์ดา่ นศุลกากรอ�ำเภอท่าลีพ่ บว่า การขยายตัว ของมูลค่าการน�ำเข้าสินค้าเกษตรเป็นส�ำคัญ เนือ่ งจาก บริษทั ยักษ์ใหญ่ใน 3
ภูมิศาสตร์การค้าที่เชื่อมต่อกับสปป.ลาว ใกล้แหล่งวัถุดิบ และตลาดส่ง ออกสินค้า โอกาสอีกด้านคือ การเป็นเส้นทางไปยังแหล่งท่องเที่ยวใหม่ ในเมืองไชยะบูลีที่ก�ำลังมีโครงการสร้างเขื่อนและแหล่งท่องเที่ยวควบคู่ กันไป และการเปิดประชาคมอาเซียนที่ช่วยลดอุปสรรคทางการค้า รวม ถึงท�ำให้เกิดการค้าภายในภูมิภาคมากยิ่งขึ้น ทั้งนี้ อุปสรรคที่ส�ำคัญ คือ การเก็บภาษีระหว่างแขวงที่อยู่ ในอัตราที่สูง เพิ่มต้นทุนในการขนส่งสินค้า กฎหมายควบคุมน�้ำหนักรถ
บรรทุก ท�ำให้ไม่สามารถขนสินค้าในปริมาณมากได้ ตลอดจนเส้นทางการ คมนาคมทางบกไม่สอดรับการใช้รถบรรทุกในการขนส่ง อาจส่งผลให้เกิด ความเสียหายกับตัวสินค้าได้ ฉะนั้น สิ่งที่ท่าลี่ต้องการคือการลงทุนของภาคเอกชนเล็งเห็น โอกาสจากการค้าชายแดน ซึ่งนักลงทุน ไม่ว่าจะเป็นการสร้างโรงงาน แปรรูปสินค้าเกษตร โดยน�ำเอาวัตถุดบิ จากสปป.ลาว และจีนตอนใต้เข้า มาแปรรูป และส่งออกไปยังตลาดของประเทศต่างๆในภูมภิ าค ซึง่ การใช้ วัตถุดบิ จากสปป.ลาวทีเ่ ป็นประเทศก�ำลังพัฒนา ยังได้รบั การยกเว้นภาษี จากระบบการให้สิทธิพิเศษทางภาษีศุลกากรเป็นการทั่วไป (Generalized System of Preferences: GSP) จากหลายประเทศ ได้แก่ สหภาพ ยุโรป สหรัฐอเมริกา นอร์เวย์ ญี่ปุ่น ตุรกี แคนาดา สวิสเซอร์แลนด์ และ รัสเซีย ซึ่ง ณ ตอนนี้ประเทศไทยไม่ได้รับสิทธิประโยชน์ดังกล่าวแล้ว ่การตัง้ โรงงานผลิตในบริเวณของอ�ำเภอท่าลีน่ อกจากจะได้สทิ ธิ ประโยชน์จากการน�ำเข้าวัตถุดบิ แล้ว ยังสามารถช่วยลดต้นทุนการขนส่ง สินค้าเข้าไปผลิตในภาคกลางได้อีกด้วย ทั้งนี้ รัฐบาลท้องถิ่นต้องมาส่วน เข้ามาช่วยในเรือ่ งของการปรับปรุง และซ่อมแซมถนนให้สอดรับกับการ ขนส่งโดยรถบรรทุก นอกจากนี้ ส�ำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมการลงทุน (BOI) ได้ให้สิทธิประโยชน์ทั้งในด้านของการลดหย่อน และยกเว้นภาษี ตลอด จนสิทธิประโยชน์อื่นๆอีกมากมายในกิจการที่เกี่ยวข้องกับการแปรรูป ผลผลิตทางการเกษตร โดยกิจการที่ใช้เทคโนโลยีข้ันสูงยิ่งได้รับสิทธิ ประโยชน์มาก ซึง่ การใช้เทคโนโลยีในการผลิตเข้ามาแทนทีก่ ารใช้แรงงาน จะช่วยแก้ไขปัญหาอัตราค่าจ้างแรงงานขั้นต�่ำที่ปรับตัวสูงขึ้น และการ
สรุปข้อเสนอแนะ 1. นักลงทุนควรที่จะอาศัยโอกาสในการเข้าถึงแหล่งทรัพยากรจากต่าง ประเทศทีส่ ามารถน�ำมาแปรรูปและส่งออกไปยังประเทศพัฒนาแล้วโดย ไม่เสียภาษี (GSP) 2. นักลงทุนควรที่จะท�ำการแปรรูปสินค้าเกษตรโดยอาศัยนวัตกรรม และเทคโนโลยีในการผลิตขั้นสูง เพื่อให้เกิดการผลิตที่มีประสิทธิภาพ สูงสุด และแก้ไขปัญหาการขาดแคลนแรงงาน
“ทั้งที่อ�ำเภอท่าลี่เป็นพื้นที่ที่อยู่ใกล้แหล่ง วัตถุดิบ เช่น มันส�ำปะหลัง และข้าวโพด ที่น�ำเข้ามาจากต่างประเทศ กลับไม่มีคน มากล้าลงทุนท�ำโรงงานแปรรูป เป็นแค่ทาง ผ่านส�ำหรับการขนส่งสินค้าไปยังชายแดน ไทย-ลาว และเส้นทางเชื่อมต่อไปท่อง เที่ยวที่หลวงพระบางเพียงเท่านั้น อาจจะ เป็นเพราะว่านักลงทุนยังไม่มีแรงจูงใจที่จะ เสี่ยงลงทุนอะไรที่เป็นขนาดใหญ่”
- รองนายด่านศุลกากรบ้านนากระเซ็ง
3. นักลงทุนควรที่จะท�ำขอรับสิทธิประโยชน์จากกิจการแปรรูปสินค้า เกษตรจากส�ำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมการลงทุน เพื่อเพิ่มความได้ เปรียบในการผลิตสินค้า 4. รัฐบาลควรที่จะให้การสนับสนุนในเรื่องของการพัฒนาโครงสร้าง พื้นฐาน ทั้งการปรับปรุงถนนให้มีความสะดวกในการขนส่งสินค้าจาก ตัวเมืองเลยมายังด่านชายแดน พร้อมทั้งการพัฒนาระบบและพิธีทาง ศุลกากรให้มีความรวดเร็วมากยิ่งขึ้น
“นักลงทุนไม่กล้าที่จะเข้ามาลงทุนในอ�ำเภอท่าลี่ เพราะท่าลี่เป็น เมืองที่ไม่ค่อยมีสถานที่ท่องเที่ยวที่โดดเด่น และเป็นเอกลักษณ์ มาก ซึ่งแตกต่างจากอ�ำเภอเชียงคานที่มีจุดเด่น คือ ถนนคนเดิน”
- ผู้ประกอบการโรงแรม Le Bar Tarry 4
5. รัฐบาลท้องถิ่นควรจะมีแผนการกระตุ้นการลงทุนในพื้นที่อ�ำเภอท่าลี่ จังหวัดเลย ทั้งในระยะสั้น และระยะยาว เพื่อพัฒนาเศรษฐกิจท้องถิ่น โดย อาศัยแรงดึงดูดจากการเป็นพื้นที่ติดชายแดน
เอกสารอ้างอิง กรมการค้าระหว่างประเทศ (2559). รายงานสถิติการค้าชายและการค้า ผ่านแดนของประเทศไทย. ค้นหาวันที่ 10 มีนาคม 2559 จาก http://bts.dft.go.th/btsc/index.php/overview ผู้จัดการออนไลน์ (8 มกราคม 2557). เปิดแล้วรถโดยสารระหว่างประเทศ เลย-หลวงพระบาง. ค้นหาวันที่ 10 มีนาคม 2559 จาก http://www.manager.co.th/Travel/ViewNews.aspx ?NewsID=9570000002663 ส�ำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมการลงทุน. คู่มือส่งเสริมการลงทุน 2559. ค้นหาวันที่ 12 มีนาคม 2559 จาก http://www.boi.go.th/
ผู้ให้สัมภาษณ์ 1. รองนายด่านศุลกากรบ้านนากระเซ็ง ต�ำบลอาฮี อ�ำเภอท่าลี่ (6/03/59) 2. เจ้าของกิจการโรงแรม Le bar tarry (6/03/59)
ติดต่อเรา ส�ำนักงานเศรษฐกิจชายแดนและโลจิสติกส์ มหาวิทยาลัยแม่ฟ้าหลวง ชั้น 4 ตึก E1
333 หมู่ 1 ต�ำบลท่าสุด อ�ำเภอเมือง จังหวัดเชียงราย 57100
mfuobels@gmail.com Office of border Economy and Logistics Study 5