OBELS WORKING PAPER NO.9
JUNE 2015
ยักษ์ค้าปลีกสู่สมรภูมิชายแดนจังหวัดเชียงราย พรพินันท์ ยี่รงค์ ณัฐพรพรรณ อุตมา ปฐมพงศ์ มโนหาญ ภายหลั งการเข้าเป็ นสมาชิกขององค์กรการค้าโลกของประเทศไทยในปี 2538 ส่ งผลให้เกิดการปรับ กฎระเบียบหลายอย่างเพื่อให้เกิดรูปแบบการค้าที่เป็นเสรีมากยิ่งขึ้น ทาให้เกิดการหลั่งไหลเข้ามาของบรรษัทข้าม ชาติค้าปลีกจากหลากหลายประเทศ โดยลักษณะเฉพาะตัวของบรรษัทข้ามชาติค้าปลีกในประเทศไทย ได้เข้ามาใน ฐานะที่เป็นผู้ลงทุนเข้ามาถือหุ้น (equity investors) ซึ่งส่งผลให้เกิดการโอนย้ายทรัพยากร (resource transfer) อาทิ การโอนย้ายเงินทุน การโอนย้าย การโอนย้ายการบริหารจัดการ จากประเทศแม่ผ่านบรรษัทข้ามชาติไปสู่ ประเทศไทย ทาให้เกิดการค้าปลีกค้าส่งรูปแบบใหม่ที่มีความหลากหลายยิ่งขึ้น 1 ซึ่งในตอนแรกบรรษัทข้ามชาติค้า ปลีกส่วนใหญ่ที่เข้ามาลงทุนในประเทศไทยจะร่วมทุน (joint ventures) กับกลุ่มทุนค้าปลีกชั้นนาของไทย ได้แก่ เครือเจริญโภคภัณฑ์ เครือเซ็นทรัล เป็นต้น ซึ่งการเข้ามาในลักษณะนี้จะเกิดประโยชน์ต่อบรรษัทข้ามชาติในการได้ เข้าถึงทรัพยากรและตลาดของประเทศผู้รับลงทุนอย่างไม่มีขีดจากัดในด้านเวลา รวมถึงการได้อภิสิทธิ์ทางการเมือง (political preferment) และในทางทฤษฎี ประเทศผู้รับลงทุนสามารถที่จะเข้าถึงทรัพยากร เทคโนโลยี ทักษะ โดยไม่สูญเสียอานาจในการควบคุม หลังจากปี 2540 ประเทศไทยประสบกับภาวะวิกฤตเศรษฐกิจขั้นรุนแรง ส่งผล ให้กลุ่มทุนชั้นนาของประเทศไทยจาเป็นที่ต้องขายหุ้นส่วนมากให้กับบรรษัทข้ามชาติ เป็นผลให้บรรษัทข้ามชาติ ส่วนหนึ่งเข้ามาถือหุ้นของห้างค้าปลีกเกือบทั้งหมด (Tesco-Lotus Big C และ Makro) และอีกส่วนหนึ่งเข้าถือหุ้น ของห้างค้าปลีกอย่างเต็มตัว2 (Carrefour และ Tops) ในความเป็นจริงแล้ว ลักษณะการให้สิทธิในการครอบครอง บริษัทของบรรษัทข้ามชาติอย่างเต็มตัวนั้นไม่เป็นที่ยอมรับสาหรับประเทศผู้รับลงทุนส่วนใหญ่ โดยที่รัฐบาลของ ประเทศผู้รับลงทุนจะพยายามใช้มาตรการการจากั ดการลงทุน เนื่องจาก ลักษณะการลงทุนโดยบรรษัทข้ามชาติ เข้ามาถือหุ้นอย่างเต็มตัว (wholly-owned foreign subsidiaries) จะส่งผลให้บรรษัทข้ามชาติสามารถที่จะจากัด การเข้าถึงของผู้รับลงทุนในการแสวงหาประโยชน์จากความรู้ ความสามารถของประเทศแม่ได้ แต่ในกรณีของ 1
รูปแบบการค้าปลีกค้าส่งสมัยใหม่ที่ถูกถ่ายทอดจากประเทศผ่านบรรษัทข้ามชาติสู่ประเทศไทย ได้แก่ ห้างค้าปลีกค้าส่งแบบเงินสดและบริการตนเอง (cash & carry) ของ Siam Makro จากบรรษัทข้ามชาติสัญชาติเนเธอร์แลนด์ ร้านสะดวกซื้อสมัยใหม่ของ 7-11 จากบรรษัทข้ามชาติสัญชาติอเมริกัน และห้างค้าปลีกค้าส่งแบบ hypermarket ของ Carrefour จากบรรษัทข้ามชาติสัญชาติฝรั่งเศส 2 หลังวิกฤติเศรษฐกิจปี 2540 ห้างเทสโก้-โลตัสมีผู้ถือหุ้นชาวต่างชาติถึงร้อยละ 98 ในขณะที่นักลงทุนชาวไทยเพียงแค่ร้อยละ 2 เช่นเดียวกันกับห้างบิ๊กซี และห้างแม็คโครที่นักลงทุนคนไทยถือหุ้นอยู่ร้อยละ 34 และร้อยละ 10 ตามลาดับ แต่ชาวต่างชาติได้ถือหุ้นอยู่ที่ร้อยละ 66 และร้อยละ 90 ตามลาดับ นอกจากนี้ ห้างคาร์ฟูร์และห้างท้อปส์ถูกนักลงทุนต่างชาติครอบครองอย่างเต็มตัว (นิพนธ์ พวพงศกร และคณะ, 2545)
ยักษ์ค้าปลีกสู่ สมรภูมิจังหวัดเชียงราย
หน้า 1