Robuust Spoor
Voor de groei van het reizigers- en goederenverkeer moet ruimte
worden gemaakt op het Nederlandse spoorwegnet. Dat gebeurt door aanleg van extra sporen, maar ook door andere maatregelen, waaronder het verwijderen van wissels. In dit artikel beschrijft ProRail het hoe en waarom van de aanpak van capaciteitsvergroting.
In de afgelopen decennia is de capaciteit op het spoorwegnet flink gegroeid door de aanleg van nieuwe spoorlijnen, spoorverdubbelingen en andere uitbreidingen in de infrastructuur. Toch zijn dat niet de enige instrumenten die worden ingezet voor meer capaciteit. Het klinkt tegenstrijdig, maar de spoorcapaciteit wordt ook vergroot door infrastructuur weg te halen. Ook is het noodzakelijk om meer integraal te kijken naar infrastructuur, dienstregeling, materieel en exploitatie. Die noodzaak weegt het zwaarst als de druk hoog is of als de budgetten krap zijn.
In dit artikel beschrijven we geschiedenis, aanleiding, noodzaak en uitwerking vanuit de blik van de infrastructuurbeheerder. De aanleiding hiervoor was een bericht over de wisselsaneringen in Wolfheze. Tijdens het schrijven hierover bleek dat de bredere context ook belangrijk is om uit te leggen. Het verwijderen van wissels is niet alleen bedoeld om het aantal storingen te laten afnemen of om de kosten te reduceren, zoals vaak wordt gedacht. Het verwijderen van wissels is noodzakelijk om de capaciteit op baanvakken en
emplacementen te vergroten om zo ruimte te maken voor groei van reizigers- en goederenverkeer.
Een terugblik op de afgelopen vijftig jaar
In het verleden kwamen emplacementen bij reizigersstations min of meer organisch tot stand: er waren toeleidende baanvakken, een aantal perrons, spooraansluitingen, een goederenloods, een depot voor locomotieven en opstelgelegenheid voor wagens en treinstellen, enzovoort. De sporen werden met elkaar verbonden door lange wisselstraten, het liefst rechtstreeks om te voorkomen dat treindelen moesten worden uitgehaald.
Bediening van wissels en seinen vond plaats in seinhuizen met een beperkt bediengebied. De treindienst was nog niet intensief en er was voldoende tijd om alle bewegingen af te wikkelen, ook al moest een trein het hele emplacement oversteken. Onderhoud vond plaats om de treinbewegingen heen. Er werd soms een tweede parallelle wisselstraat
OP DE RAILS 8-2023 385
KLAAS HOFSTRA, CHRIS NUNEZ SOSA EN HANS WESTERINK*
* De auteurs werken bij ProRail Capaciteitsmanagement.
Desiro-treinstellen
MR 08586 (‘Trainbow’) en 08563 van de reeks MR08 verzorgen trein 1966 van lijn S1 van het Gewestelijk Express Net (GEN) van Brussel. Op hun weg van Nivelles (Nijvel) naar AntwerpenCentraal stoppen zij in het Waals-Brabantse Braine-l’Alleud (Eigenbrakel; lijn 124); 4 juli 2023.
Foto: Gwenaël Piérart.
Vervoersplan NMBS 2023-2026
Sinds de dienstregeling van 2015 legt de NMBS haar ideeën voor de uitbreiding (of inkrimping) van de treindienst vast in driejaarlijkse vervoersplannen. Afgelopen voorjaar (31 maart) werd met de bekendmaking van het Vervoersplan 2023-2026 duidelijk wat de Belgische treinreizigers kunnen verwachten vanaf de dienstregeling 2024. Een overzicht.
In haar persbericht over de vaststelling van het Vervoersplan 2023-2026 spreekt de NMBS van ‘het meeste ambitieuze vervoersplan ooit’. Een uitspraak om de aandacht te trekken natuurlijk, maar de opgevoerde groeipercentages zijn zonder meer fors: met ingang van de dienstregeling 2026 laat de Belgische nationale spoorwegmaatschappij per week meer dan tweeduizend treinen extra rijden (waarvan circa 720 in het weekend) en produceert 7,4 % meer treinkilometers ten opzichte van 2022 (NMBS, Thalys en Eurostar 2022: 87,2 miljoen treinkilometers; Nederland reizigersvervoer 2022: 148,4 miljoen). Dat is een aanzienlijk hoger groeipercentage dan in de vervoersplannen van 2017-2020 (5,6 %) en 2020-2023 (2,8 %). De uitbreidingen zullen op vier momenten worden doorgevoerd: 10 december 2023, 15 december 2024, 15 juni 2025 en 14 december 2025.
Als de doelen bereikt worden, hebben rond de jaarwisseling 2025-2026 280 stations een verbeterd aanbod gekregen,
zijn de frequenties van veel voorstadsverbindingen (de S-treinen) rond de grote steden Brussel, Antwerpen, Gent, Luik en Charleroi verhoogd, rijden de S-treinen aanzienlijk langer door in het weekend en in de late avonduren, is de luchthaven van Charleroi veel beter bereikbaar per openbaar vervoer en is het grensoverschrijdend aanbod met Nederland en Duitsland verbeterd.
De relatief grote nadruk op de uitbreiding van de treindienst in het weekend en de late avonduren van vrijdag en zaterdag (en ook in de vakantieperiodes) is een gevolg van de veranderende reisgewoonten die we ook in Nederland zien: minder woon-werkverkeer (eind 2022 92 % van 2019), meer vrijetijdsverkeer (tot 130 % in de weekenden). Tegelijk ondervinden de automobilisten door congestie en verkeersbeperkende maatregelen steeds meer moeite om de stadscentra te bereiken. Goede en frequente treinverbindingen met het stadsommeland kunnen dan uitkomst bieden. De NMBS benadrukt dat ook de kwaliteit van de treinreis
OP DE RAILS 8-2023 399
PAUL VAN DEN BOORN
Vanaf 1951 was het lijn 3 die het traject Zoutkeetsgracht –Marnixplein met dit type tramstellen bediende. Op 20 april 1962 bonkt ‘Blauwe wagen’ 397 met grootbordesbijwagen over de Bullebak, gevolgd door een vuilniswagen. Foto: Charles de Vree, verzameling Frans Boom.
Amsterdams oudste elektrische
Binnenkort keert de tram na ruim drie jaar weer terug op de Bullebak, de vernieuwde dubbele basculebrug over de Brouwersgracht. Daarmee wordt Amsterdams oudste elektrische tramroute weer helemaal bereden. De vraag is voor hoe lang, want er hangen bezuinigingen in de lucht.
TIM BORIC
In de Marnixstraat, de verbinding tussen Leidseplein en Haarlemmerplein aan de rand van de Jordaan, lag in 1900 de bakermat van de elektrische tram in Amsterdam. Dat de snelgroeiende stad een elektrisch tramnet nodig had was al langer duidelijk. Er was dringend behoefte aan netuitbreidingen, meer snelheid en meer vervoercapaciteit; bovendien was paardentractie duur. De Amsterdamsche Omnibus-Maatschappij kwam al in 1893 met de eerste voorstellen, maar kreeg daarop geen reactie van het gemeentebestuur. De stad en de particuliere AOM hadden een gecompliceerde relatie, met telkens terugkerende worstelingen over de concessievoorwaarden en slepende politieke discussies in de gemeenteraad over hoe alle wensen en belangen van de stad en de maatschappij met elkaar moesten worden verzoend. In 1898 zag het gemeentebestuur geen andere uitweg dan de AOM per 1 januari 1900 te ‘naasten’, dat wil zeggen: de concessie in te trekken en de tramexploitatie zelf ter hand te nemen. Een half jaar voor de naastingsdatum werd een directeur voor het beoogde gemeentelijke trambedrijf aangesteld: J.H. Neiszen, tot dat moment adjunct-directeur gemeentewerken in Rotterdam. Als kwartiermaker was het zijn eerste
taak om de overname voor te bereiden van het complete bedrijf met personeel, paarden, rijtuigen, railinfrastructuur en gebouwen, en te zorgen voor een naadloze voortzetting van de tramexploitatie van de ene dag op de andere.
Pionierswerk
Daarnaast moest pionierswerk voor de elektrificatie worden verricht. Spoed was geboden vanwege de gewenste netuitbreidingen naar diverse nieuwbouwwijken buiten de Singelgracht. Sommige van die uitbreidingen konden niet wachten tot de elektrificatie van de grond was gekomen en zijn in de jaren 1900-1903 nog met paardentractie gerealiseerd. Neiszen zag de gastram, die in 1897 al in Amsterdam had proefgereden, nog even als mogelijke tussenoplossing toen de leverancier, de Traction Development Company Ltd, een twintigtal gastrams voor twee jaar in bruikleen aanbood. Maar toen het in oktober en november 1900 tot nieuwe proefritten kwam, legde het slagen daarvan al weinig gewicht meer in de schaal. De gemeente investeerde zelf alleen nog in elektrificatie en liet het aan de gastrammaatschappij over om voor eigen rekening remiseruimte met een werkplaats en vulstation te regelen. Die bedankte voor de eer.
OP DE RAILS 8-2023 403
Rangeerpuzzel
Rangeren van wagenladingen is een ingewikkeld en vooral tijdrovend proces. Lang geleden stonden er in het blad Spoor en Tram soms rangeerkwesties die aan de lezer werden voorgelegd. Nu het weer vakantietijd is, lijkt het de redactie van Op de Rails aardig haar lezers een rangeerpuzzel voor te leggen. We maken er een wedstrijd van.
RUDI LIEBRAND
Doel van deze puzzel is uit te zoeken hoe het efficiëntst kan worden gerangeerd, dat wil zeggen: met zo weinig mogelijk rangeerbewegingen en met zo weinig mogelijk wisselomleggingen. De situatie is fictief.
Uw score berekenen we als volgt: aantal rangeerbewegingen (opdracht 1) plus het aantal wisselomleggingen (opdracht 2) minus 3 punten voor het juiste antwoord bij opdracht 3. Wie de laagste score behaalt, is winnaar. We loven prijzen uit in de vorm van boekenbonnen van de NVBS-winkel: 1e plaats € 30,- , tweede plaats € 20,- en derde tot en met zevende plaats € 10,-. Uw antwoord kunt u opsturen naar: quiz-opderails@nvbs.com.
Situatie
In het industriegebied met bijgaand sporenplan worden uitsluitend lege wagens aangevoerd en geladen wagens afgevoerd.
Op een dag komt een rangeerploeg met achter de loc drie lege wagens aan op het lijnstuk 1.0 van het emplacement (op de afbeelding komt de trein van boven). Het rangeerwerk bestaat uit het op de juiste plaats zetten van de drie aangevoerde wagens (geel) en het uithalen van elf geladen wagens (blauw).
Aanvoer: de wagens c1 en c2 moeten naar lijnstuk 8.2 bij bedrijf C, wagen b1 moet naar lijnstuk 6.4 bij bedrijf B.
Afvoer: alle beladen wagens moeten worden opgehaald: er zal uiteindelijk een afvoertrein van elf wagens naar lijnstuk 1.0 rijden met de loc voor (naar boven). De volgorde van de wagens in de afvoertrein bepaalt u zelf.
Regels
* elk lijnstuk is genummerd; een lijnstuk is begrensd door een overweg, een wissel en/of het einde van een spoor;
* er kan alleen gereden worden over zwarte sporen; de rode sporen zijn buiten dienst;
* voor sommige sporen geldt een maximum te plaatsen wagenaantal (de loc telt mee); dit maximum staat op de tekening vermeld; de overige sporen kennen geen maximum (de tekening is niet op schaal);
* de verkeersweg (grijs) mag niet worden geblokkeerd, daarom mogen op spoor 4.6 maximaal twee en op 4.5 maximaal drie wagens blijven staan;
* wagens die in de weg staan mogen worden verplaatst maar moeten daarna teruggezet worden op het spoor waar ze stonden.
Notatie rangeerplan
Het noteren van het rangeerplan gaat als volgt:
* Nummer alle rangeerbewegingen. Definitie van een rangeerbeweging: een ongewijzigde combinatie rijdt in één richting. Een combinatie is een losse
410 OP DE RAILS 8-2023
Kijfhoek, het centrale rangeerstation van Nederland; 8 maart 2011. Foto: Rudi Liebrand.
NVBS, PASSIE VOOR SPOOR !
Nieuwsgierig geworden naar de rest van de inhoud van dit nummer van Op de Rails? Denk er dan eens aan om lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS)
De NVBS-leden ontvangen maandelijks het blad in de bus, maar de NVBS biedt veel meer!
In alle delen van het land worden bijeenkomsten belegd waarop presentaties gehouden worden over trein en tram in binnen- en buitenland De Stichting NVBS Excursies organiseert reizen Er is ook een afdeling Jongeren
In de NVBS Winkel kun je boeken en dvd’s over railverkeer kopen En voor wie zich wil documenteren zijn er de NVBS-Bibliotheek en de Stichting NVBS Railverzamelingen De winkel, de bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in NVBS Centraal in het stationsgebouw van Amersfoort
Afdelingen
Op diverse plaatsen zijn er afdelingen die maandelijks een bijeenkomst houden, waar leden door middel van presentaties informatie met elkaar uitwisselen Deze avonden bieden een uitgelezen kans om andere spoorhobbyisten te ontmoeten De agenda voor de komende periode is in Op de Rails of op de NVBSwebsite te vinden
Excursies
De aangeboden excursies variëren van een eendaagse binnenlandse trip tot een reis van vier weken in het buitenland Voorbeelden: bezoeken aan werkplaatsen en remises, meerdaagse treinreizen door landen in en buiten Europa, maar ook dagbezoeken aan Nederlandse spoor- en trambedrijven. En elk jaar een Oliebollenrit!
Documentatie
De Stichting NVBS-Railverzamelingen beheert een grote verzameling krantenknipsels, dienstregelingen, vervoersbewijzen en andere documenten In de bibliotheek staan meer dan elfduizend boeken en vele ingebonden jaargangen tijdschriften De bibliotheek heeft
ook abonnementen op vele binnen- en buitenlandse tijdschriften op spoor- en tramweggebied Bureau Railatlas en Bureau Materieeltekeningen bezitten topografische kaarten en schematische tekeningen van sporen en materieel
Winkel
In de NVBS Winkel worden boeken, tijdschriften en dvd’s verkocht Er is een uitgebreide tweedehandsafdeling Bestellingen via internet of per post zijn mogelijk.
Beeldmateriaal
Het filmarchief, de diatheek en het fotoarchief bezitten een enorme collectie historische en actuele films, dia’s, prentbriefkaarten en foto’s Leden kunnen zich abonneren op een fotorondzending Tienmaal per jaar wordt een pakket foto’s, door leden gemaakt, rondgestuurd
Afdeling Jongeren
Ook jongeren voelen zich thuis bij de NVBS De NVBS-afdeling Jongeren organiseert speciaal voor leeftijdgenoten bijzondere activiteiten: een wedstrijd treintrekken bijvoorbeeld, een rondje per trein in het nabije buitenland of een bezoek aan een bouwproject
Op de Rails
Het magazine Op de Rails verschijnt maandelijks Elk nummer bevat berichten over spooractualiteiten en over de vereniging, over nieuw verschenen boeken en dvd’s (die in de winkel te koop zijn) en aankondigingen van excursies Daarnaast zijn er langere artikelen over spoor- en tramwegen in binnen- en buitenland Het maandblad dat door vrijwilligers wordt gemaakt, is full colour en vrij van advertenties
www facebook com/OpdeRails
Lid worden?
Nieuwsgierig geworden en meer willen weten, een proefnummer van Op de Rails ontvangen of lid worden? Een lidmaatschap kost 55 euro per jaar, ben je jonger dan 25? Dan betaal je slechts 28 euro voor een heel jaar!
Meer weten? Bezoek ons op http://www nvbs com
Voorgemonteerde wissels kunnen sneller op hun plek worden gelegd met behulp van kantelwagens type Slps. Deze methode wordt steeds vaker toegepast. Op 10 augustus 2010 is Strukton-locomotief 303002 met zo’n trein van Crailoo naar Rotterdam C onderweg in Naarden-Bussum. In Zweden wordt al langer met deze methode gewerkt. Infranord 33290C passeert Tranås met een trein met voorgemonteerde wissels; 14 juni 2010. Foto’s: Roland Korving en Hans Scherpenhuizen.
