7 minute read
FIETSREPORTAGE | België, Frankrijk
In het spoor van d’Artagnan
Tussen Schelde en Maas
Solre-sur-Sambre.
‘La Route Européenne d’Artagnan’ is voor ruiter en paard wat de SintJacobsroute is voor wandelaar en fietser. Dit Europese project is de allereerste langeafstandsroute voor paarden, koetsen, mountainbikers en wandelaars, maar niet echt geschikt voor de langeafstandsfietser. Een klein tekort, waarvoor wij een volwaardig alternatief uitwerkten.
Æ Tekst en foto’s Guy Raskin
Op ons stalen ros door Waals Picardië
In de eerste aflevering van onze reeks ‘In Het Spoor van d’Artagnan’ volgen we de laatste etappes van het leven van onze held. Knooppunt 4 van ‘La Wallonie Picarde à vélo’ verwelkomt ons bij onze intrede in België. We pedaleren Doornik binnen langsheen de ‘Pont des Trous’ over de Schelde, onderdeel van de middeleeuwse omwalling en tolpoort voor de scheepvaart toen. Nu de schepen alsmaar groter worden hebben ze de brugpijlers tussen de twee torens in 2019 afgebroken, onder luid protest van de beschermers van het patrimonium. Het nieuwe ontwerp van de ‘Pont des Trous’ met een veel hogere middenboog zal in 2021 afgewerkt zijn. Het stadscentrum rondom de imposante Romaans-gotische O.L.V. kathedraal en het oudste Belfort van België onderging onlangs een fikse makeover. Mooi om zien hoe door inventief gebruik van ingekraste arduin het stratenpatroon een veilige indeling creëert voor fietsers, voetgangers en rolstoelgebruikers.
Het beleg van Doornik
Van 21 tot 24 juni 1667 vindt tijdens de Devolutieoorlog het beleg van Doornik plaats. Bij een inspectie van Lodewijk XIV samen met d’Artagnan slaat een kanonskogel op korte afstand achter hen beiden in, waarbij drie koninklijke paarden de dood vinden. Met de ondertekening van de Vrede van Aken in mei
Fietspad op het oude smalspoor tussen Mortoux en Dalhem. Oude kalkovens langs de Schelde in de buurt van Antoing.
1668 trekt Lodewijk XIV zijn legers terug maar Frankrijk behoudt de gebieden die het op Spanje veroverde, van Sint-Omaars en Rijsel over Kortrijk en Doornik tot Charleroi.
Beloeil
Over jaagpaden langs de Schelde en twee opeenvolgende kanalen gaat het richting Mons. We maken wel een omweg naar het Versailles van België, het kasteel van Beloeil, meer bekend om zijn tuinen dan om het gebouw zelf. De strak symmetrische tuinen, volgens het regelmatig patroon van ‘de Franse tuin’, werden aangelegd in 1664 en zijn gebaseerd op creaties van André Le Nôtre, de vermaarde tuinarchitect van de Zonnekoning. Hij heeft de plannen voor ontelbare tuinen van beroemde kastelen in Frankrijk getekend.
Als een ansichtkaart
We fietsen langs het nieuwe en oude centrumkanaal met zicht op de nieuwe en oude scheepslift van Strepy. Over fietsroutes op voormalige spoorwegtracés van de mijnen van de Borinage gaat het daarna via Binche naar Thuin. We bevinden ons nu in een weinig bekend gebied van de Condroz, een streek van oost-west georiënteerde valleien en heuvelruggen met oogstrelende vergezichten. De Maas trekt van noord naar zuid een diepe kloof doorheen dit landschap. Een route over landelijke wegjes langs abdijen en kastelen, waaronder Thy-le Château, Maredret, Maredsous, Annevoie, Spontin, Modave en nog enkele anderen, brengt ons midden in wat eens bekend stond als het prinsbisdom Luik. Deze onafhankelijke staat trok destijds een brede bres door de Spaanse Nederlanden en gaf aan de legers van Lodewijk XIV vrijgeleide om door te stoten naar de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.
De historische figuur d’Artagnan werd wereldberoemd dankzij de roman de ‘De Drie Musketiers’ van Alexandre Dumas.
Wij doen dit ook met een ommetje via het bedevaartsoord Banneux en de abdij van Val Dieu. Zo fietsen we door het Land van Herve met zijn typisch heggenlandschap en de lieflijke vallei van de Berwinne richting de Maas, op de grens van Nederland en Duitsland. Om dan uit te bollen tot in Maastricht, de eindhalte van onze tocht én van het leven van de vierde en beroemdste aller musketiers.
Dood van een musketier
Op 11 juni 1673 installeert de Zonnekoning zich in een kamp in Wolder, ten westen van Maastricht. De twee compagnies van musketiers slaan hun tenten op links en rechts van de koninklijke tent. In de nacht van 24 op 25 juni vallen de Fransen de Tongerse poort aan. De musketiers onder leiding van d’Artagnan slaan een bres in de verdediging waarbij ze de poort veroveren. Op zondag 25 juni, na een tegenoffensief van de Nederlanders, heroveren de musketiers de heringenomen stelling waarbij velen het leven laten of gewond geraken. Ook Charles de Batz de Castelmore vindt er op 62-jarige leeftijd de dood door een musketkogel in de keel, één dag voor de inname van Maastricht. Men beweert dat Lodewijk XIV een intieme kerkdienst voor d’Artagnan organiseerde. Alleszins schrijft hij aan zijn echtgenote MarieThérèse van Oostenrijk: “Mevrouw, ik verloor d’Artagnan in wie ik het volste vertrouwen had en die in vele dingen goed was voor mij.” Tot op heden is niet geweten waar d’Artagnan begraven ligt: op het kerkhof van Wolder? Of werd zijn lichaam, ondanks de heersende zomerhitte, toch nog overgebracht naar Frankrijk?
Terug via RAVeL en Vhello
Het traject van Maastricht naar Mons fietsen we ook helemaal terug. Eerst volgen we de LF-routes langs Maas en Ourthe. We verlaten de Maas in Hoei en doorkruisen de Condroz via de RAVeL 126 over Modave tot Ciney, om vervolgens de fietsbewegwijzering naar Dinant te volgen door de vallei van de Lesse. Terug aan de Maas kiezen we voor een zelf geïmproviseerde route die ons brengt op het netwerk van knooppunten in Henegouwen, Vhello genaamd, om uiteindelijk weer in Mons aan te komen. Omdat de heen- en terugroute op meerdere punten elkaar kruisen creëerden we op die manier acht extra daglussen, telkens met start- en eindpunt aan een treinstation.
Kunst van Arne Quinze in Mons. Door de vallei van de Berwinne.
“Eén voor allen en allen voor één!”
De graaf van Artagnan - dat is een klein dorp in de Pyreneeën - werd geboren in 1611 als Charles de Batz de Castelmore. Zijn naam als graaf kreeg hij via zijn moeder. Deze historische maar net zo goed mythische figuur werd vereeuwigd door Alexandre Dumas in ‘De Drie Musketiers’. In de roman en in de vijftien verfilmde versies ervan schaart de jonge d’Artagnan zich aan de zijde van drie musketiers (Aramis, Porthos en Athos) in hun strijd tegen het complot van kardinaal Richelieu om de jonge koning Lodewijk XIII in diskrediet te brengen. Trouwens, een musketier was een soldaat die is bewapend met een musket, maar later gaf men de naam ‘Musketiers’ ook aan de koninklijke garde. De historische d’Artagnan, de vierde musketier, is ook meermaals in België geweest: aan de zijde van de Zonnekoning Lodewijk XIV, ook gekend als Lodewijk De Grote, trok hij ten strijde tegen de Noordelijke Nederlanden.
De periode waarin het leven van d’Artagnan zich afspeelt is een periode van godsdienstoorlogen tussen protestanten en katholieken. Het begint met de 80-jarige oorlog (van 1568 tot 1648), die uitloopt in de 30-jarige oorlog (1618-1648). Frankrijk ligt in een wurggreep, omringd door de Habsburgse landen met Spanje in het zuiden, de Spaanse Nederlanden in het noorden en het Heilige Roomse Rijk in het oosten. Pas in de laatste fase van de oorlog mengt Frankrijk zich in de strijd door een coalitie te sluiten met Zweden (vanaf 1635). Tenslotte moet Spanje aan overwinnaar Frankrijk stukken land afstaan aan de noordkant van de Pyreneeën en delen van de Zuidelijke Nederlanden. Vrij uit de Habsburgse omklemming wordt Frankrijk de dominerende macht in Europa.
Enkele jaren voordat Frankrijk zich mengt in de 30-jarige oorlog trekt de jonge d’Artagnan naar Parijs om zich aan te melden als kadet bij de ‘Gardes Françaises’ onder Lodewijk XIII. Elf jaar later wordt Lodewijk XIV op 5-jarige leeftijd tot koning gekroond, onder het regentschap van zijn moeder Anne van Oostenrijk en kardinaal Mazarin, die de opvolger is van Richelieu. In 1644 vervoegt d’Artagnan het korps van de Musketiers als vertrouwenspersoon van kardinaal Mazarin. Na de ontbinding van de Musketiers in 1646 om budgettaire redenen, krijgt graaf d’Artagnan opdrachten als informant van kardinaal Mazarin. Als dank voor zijn trouw promoveert hij tot luitenant en daarna tot kapitein bij de ‘Gardes Françaises’. Bij de heroprichting in 1657 van de Musketiers voert hij als onderluitenant het daadwerkelijke commando. Bij de dood van kardinaal Mazarin in 1661 wordt d’Artagnan de onbetwiste vertrouwenspersoon van Lodewijk XIV: hij begeleidt de Zonnekoning vaak tijdens zijn missies, de voortdurende oorlogen en de ontelbare reizen. Daarnaast voert hij moeilijke en uiterst vertrouwelijke opdrachten uit.
De Devolutieoorlog (1667-1668) tussen Frankrijk en Spanje, met de Spaanse Nederlanden als inzet, paste in het door Richelieu en Mazarin gevoerde beleid om Rijn, Alpen en Pyreneeën als natuurlijke grenzen te proberen vastleggen voor Frankrijk. Gefrustreerd dat hij in deze oorlog niet de volledige Zuidelijke Nederlanden verwerft, ziet Lodewijk XIV de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden voortaan als grootste vijand. In de daaruit voortvloeiende FransNederlandse Oorlog (1672-1678) sneuvelt d’Artagnan op 25 juni 1673 tijdens het beleg van Maastricht.
