Julia Roberts

‘We say who, we say when, we say how much’

We kijken allemaal films en kennen allemaal een aantal klassieke vrouwelijke filmpersonages. Van de moordlustige Bruid in Kill Bill tot de superslimme Hermelien in Harry Potter. Van superheld Wonder Woman tot de magische kinderjuffrouw Mary Poppins en van de rebelse Thelma en Louise tot tekenfilmprinses Mulan. Sommigen kregen direct een feministisch certificaat mee, terwijl bij anderen wat meer twijfel bestond. In deze nieuwe rubriek duiken we dieper in iconische vrouwelijke filmpersonages, want hoe representatief is hun karakter nou echt? Deze OPZIJ: prostituee Vivian uit Pretty Woman.

DOOR GWYNETH SLEUTEL BEELD SHUTTERSTOCK

Hooggehakt in glimmende knielaarzen, een weinig verhullend pakje en met hoogblonde pruik, zo leren we Vivian (Julia Roberts) kennen. Zij werkt als prostituee op Hollywood Boulevard en ze heeft geld nodig voor de huur, aangezien haar drugsverslaafde vriendin alles uitgeeft. Het is dan ook niet verrassend dat ze haar pijlen richt op de verdwaalde bestuurder van de dure Lotus Esprit. Heupwiegend beweegt zij zich naar de auto waar de steenrijke Edward Lewis (Richard Gere) zich in bevindt. Hij worstelt met de handmatige versnelling in de auto van zijn collega en hij is ook nog eens de weg naar zijn hotel kwijt. Zij kan hem de weg wel vertellen en ze weet ook wel raad met z’n pook (no pun intended), maar niet voor minder dan twintig euro. Ze moet immers ook rondkomen en bovendien rekent ze 100 euro per uur. Dat de ontmoeting niet blijft bij een simpel autoritje hadden we kunnen voorspellen. De ontmoeting wordt verlengd met een avond voor driehonderd euro, dan met een week voor drieduizend euro en uiteindelijk hoe kan het ook anders in het ‘happily ever after’-genre met een leven lang. Een ‘typische’ romantische komedie structuur met een klassiek boy-meets-girlmoment. Een geslaagde romantische komedie, maar niet bepaald met een vooruitstrevende vrouwenrol, of valt dat toch mee? Zoals we in het vorige artikel dat ik voor OPZIJ schreef hebben gezien zijn er immers ook binnen dit genre vooruitstrevende vrouwenrollen te vinden. Laten we kijken hoe dat zit in Pretty Woman. Een lesje ‘hoe word ik een dame’ Als we een top-tien-lijstje zouden maken met meest iconische romantische komediefilms, zou Pretty Woman zeker niet ontbreken. Vanaf de release is de film een doorslaand succes en hoofdrolspelers Julia Roberts en Richard Gere werden hét filmkoppel van de jaren negentig. Maar er was ook commentaar op de populaire film, die de harde werkelijkheid van sekswerkers zou onderbelichten. De film begint dan wel met de dood van een drugsverslaafde prostituee, maar verder krijg je als kijker niet bepaald mee hoe hard het bestaan van een sekswerker daadwerkelijk is. Sterker nog: de keuze om prostituee te worden, voelt niet veel anders dan de keuze in de supermarkt toch niet het biologische vlees te kiezen. Zo deelt Vivian op een avond met Edward in het hotel dat zij een baantje zocht en toen haar vriendin Kit dit voorstelde dacht: waarom niet? Zo simpel kan het zijn. Naast het commentaar op de geromantiseerde werkelijkheid van prostituees was er ook kritiek vanuit feministische hoek. Zo zou Pretty Woman een klassiek verhaal neerzetten van weer een vrouw die gered moest worden door een man. En niet zomaar een man: een steenrijke man. Een multimiljonair van wie ze niet alleen een mooie avondjurk krijgt, maar meteen een ongelimiteerde creditcard waarmee ze lekker kan shoppen. En dat shoppen speelt een belangrijke rol in de film, omdat het wordt gepresenteerd als inherent aan het worden van een dame, een échte vrouw. In het hotel waar Vivian verblijft krijgt zij met haar schaarsgeklede voorkomen de nodige afkeurende blikken. Zij moet zichzelf opnieuw uitvinden en kan een basislesje ‘hoe word ik een dame’ wel gebruiken. En dat begint met de juiste kleding, schoenen, tassen en lingerie, zo vertelt de film. Edward trekt z’n portemonnee en zo zitten we ineens in een klassieke make-oversequentie die we maar al

Zij zijn onafhankelijk en er is geen man

die daartussen komt.

Zij oogt in control, zelfverzekerd en

trots. Opnieuw doet ze menig hoofd omdraaien, maar nu van mannen die haar goedkeurende blikken geven en verlekkerd nakijken.

te goed kennen uit tienerfi lms waar lelijke eendjes worden omgetoverd tot begeerlijke vrouwen met een stralende glimlach en korte rokjes. Professor Maryn Wilkinson schreef in haar proefschrift al over de make-overscène, die naar haar idee de viering van vrouwelijkheid is en het visuele bewijs dat vrouwelijkheid maakbaar is. Ook in Pretty Woman zien we de viering van vrouwelijkheid, waar Vivian aan het einde van de make-oversequentie zelfverzekerd in een mantelpakje op de camera afl oopt. Haar eerdere weelderige krullenbos is netjes opgestoken en aan haar armen bungelen grote shoppers. Zij oogt in control, zelfverzekerd en trots. Opnieuw doet ze menig hoofd omdraaien, maar nu van mannen die haar goedkeurende blikken geven en verlekkerd nakijken. Het is haar gelukt: ze is een dame geworden, wat bevestigd wordt door het lied ‘Pretty Woman’ van Roy Orbison. De muziek voelt zo bijna als een beloning voor Vivians geslaagde make-over. En zo betoogt de fi lm met de make-oversequentie dat zelfs een ordinaire hoer uiteindelijk een dame kan worden, zolang je je creditcard maar trekt. Naast de viering van vrouwelijkheid is de fi lm zo ook een viering van consumentisme en kapitalisme. Van sloerie naar upper class- dame Maar laten we niet te snel gaan. We moeten immers niet vergeten dat Vivian voorafgaand aan deze make-oversequentie al een eerdere poging deed om te transformeren naar een échte upper class-dame. Deze poging verliep helaas wat minder voorspoedig en Vivian, die enkel een ingetogen avondjurk wilde kopen, werd door het vrouwelijk winkelpersoneel zo snel mogelijk naar de uitgang begeleid van een chique kledingwinkel. Die sloerie zal het geld toch niet hebben, zal het personeel gedacht hebben. En ook andere mensen sturen Vivian weg, waardoor zij niet de kans krijgt zichzelf te herontdekken. Wanneer zij er later wel in slaagt een dame te worden, is het niet alleen een transformatie van prostituee naar dame, maar ook een waar Vivian wint aan kracht. De shoptocht eindigt dan ook bij de winkel waar zij eerder werd afgewezen. Zij geeft de medewerkers een sneer en laat zien dat zij nu empowered is, ook al is het met iemand anders’ creditcard.

Ook moeten we niet vergeten dat waar Vivian verandert op uiterlijk vlak, ze qua persoonlijkheid hetzelfde blijft. Edward daarentegen is degene die in zijn persoonlijkheid verandert en wel door Vivian, die hem met een zekere zachtheid en gevoeligheid naar de wereld leert kijken. Zij leert hem te genieten van het leven buiten werk om. Zo zien we dit bijvoorbeeld in de scènes waar zij samen oude fi lms kijken of picknicken in het gras. ‘We say who, we say when, we say how much’ Na de make-oversequentie krijgt Vivian een zekere agency, maar als we goed kijken, dan zien we dat Vivian in het begin van de fi lm al een zekere mate van agency heeft. Vrij vroeg in het verhaal zit namelijk een belangrijk moment, waarop zij en haar vriendin Kit bespreken of ze toch niet voor een pooier zouden moeten gaan werken. Al snel wordt de gedachte weggewuifd. ‘We say who, we say when, we say how much’, luidt het motto van de vrouwen. Zij beslissen over hun eigen lichamelijkheid en seksualiteit. Zij zijn ona ankelijk en er is geen man die daartussen komt. Dit is een belangrijk uitgangspunt, want als we kijken naar de traditie in Hollywoodfi lms, zien we dat een lange tijd vrouwen die controle hielden over hun eigen seksualiteit aan het einde van de fi lm gestraft werden. Zij verloren wat ze lief was of legden zelf het loodje. In Pretty Woman is het tegenovergestelde het geval: zij krijgt de hoofdprijs. Voorbij het verhaal We zoomen even uit, want het karakter van Vivian wordt vertolkt door een van Amerika’s bekenste romcom-actrices van de afgelopen dertig jaar, namelijk: Julia Roberts. Ze won een Golden Globe voor haar rol in Steel Magnolias en een Oscar voor haar performance in Erin Brockovich. En toch kennen we haar voornamelijk als een romantische komedie-koningin. America’s sweetheart wordt ze ook wel genoemd en toch was ze ruim twintig jaar niet meer te zien in het genre, totdat zij dit jaar haar herintrede maakte in de romantische komedie Ticket to Paradise. Was zij het genre beu? Wilde zij meer vooruitstrevende vrouwenrollen spelen? Nee hoor, Roberts werd naar eigen zeggen gewoon niet zo enthousiast van de scripts die op haar bureau vielen en bovendien paste het niet in haar drukke privéschema met drie kinderen. Het antwoord was bijna net zo teleurstellend als haar reactie op haar beroemde okselhaarfoto op

de rode loper-première van Notting Hill. Ook toen klonken geluiden dat het een feministisch statement was, maar ook dat werd ontkracht door Roberts. Beide keren was het antwoord wat anticlimax, maar het stof dat zij deed opwaaien, opende wel een feministisch gesprek, en dat is misschien wel net zoveel waard. Dus laten we vooral verder blijven kijken voorbij het directe verhaal. Ja, Pretty Woman is een verhaal over heteroseksuele liefde, trouwen en met een sprookjesachtig einde, maar als we verder kijken, gaat het ook over agency, autonomie over het eigen lichaam en daagt het stereotiepe patronen in film uit. Want door te blijven praten houden we een urgent debat over vrouwelijke representatie levendig. O

Als we een top tien-lijstje zouden maken met meest iconische romantische komediefilms, zou Pretty Woman zeker

niet ontbreken.