De Reismeiden

op bezoek bij de

VERGETEN PRINSESSEN

Achthonderd jaar lang regeerden louter vrouwen over het Limburgse Thorn. Het sprookjesachtige witte stadje is een heerlijke bestemming. Maar vergeet niet om in Venlo te stoppen voor een schitterende expositie over de eigengereide Thornse prinsessen.

DOOR DE REISMEIDEN

Het Limburgse Thorn, ook wel bekend als ‘het witte stadje’, is een heerlijke reisbestemming.

Historische witte huizen, smalle straten geplaveid met maaskeien, een beekje dat er langs loopt, een prachtig natuurgebied er om heen – dat alleen al is genoeg om blij van te worden. Maar je wordt nog veel blijer als je je verdiept in de geschiedenis van dit stadje. Thorn was ooit een ministaatje binnen het Duitse rijk dat achthonderd jaar lang door louter vrouwen werd geregeerd. Deze vrouwen, vorstin-abdis genoemd, sloegen hun eigen munt, spraken recht en hadden zelfs zitting in de

Duitse Rijksdag.

Het begon in de tiende eeuw, toen er een nonnenklooster verrees in

Thorn. Gaandeweg veranderde het zogenoemde ‘stift’ Thorn in een plek waar jonge adellijke vrouwen zich kwamen voorbereiden op een leven in de hoogste kringen. Ze perfectioneerden er hun Frans, leerden musiceren en dansen, kregen onderricht in de etiquette en leidden een druk sociaal leven met allerlei bals en visites.

Deze ‘stiftdames’ kwamen uit de chicste families van Europa en leidden in Thorn een onafhankelijk bestaan. Ze hadden een eigen inkomen en hoefden geen verantwoording af te leggen aan hun familie of aan de kerk. De meeste opmerkelijke vorstinabdis van Thorn was Cunegonda van Saksen – Cucu voor intimi – die er een fiks paleis neerzette. Ze was intelligent, belezen, muzikaal, gek op jagen en zakelijk handig. Zo legde ze een tolweg aan en investeerde ze in hoogovens – wat haar goed van pas kwam toen de Franse revolutie een einde maakte aan haar heerschappij. Ze moest haar paleis verlaten, maar had gelukkig nog wel een inkomen. Na het vertrek van Cunegonda, raakten de eigengereide stiftdames lange tijd in vergetelheid. In het gemeentemuseum Het Land van Thorn (Wijngaard 14) is een kleine permanente expositie over de geschiedenis van het stadje te zien. Je kunt er ook een wandelroute aanschaffen die voert langs de belangrijkste monumenten. Een aanrader, want veel van de huizen waar de stiftdames in woonden, staan er nog. Je kunt er zelfs logeren: in het huis waar de achttiendeeeuwse stiftdame Felicitas gravin de Merode woonde, zit nu hotelrestaurant La Ville Blanche (Hoogstraat 2). Ook de voormalige stiftskerk, die nu dienst doet als parochiekerk, staat er nog. Binnen kun je bijvoorbeeld het dameskoor

bekijken, waar de stiftdames, ongestoord door het plebs, de mis bijwoonden. Loop ook even de kapittelzaal in, waar de stiftdames vergaderden. Aan de muur hangt een portret van Cunegonda. Cucu’s indrukwekkende paleis heeft het helaas niet overleefd. Het enige wat er nog staat, is het keukengebouw, waar nu het luxueuze hotel Abdijhof (Hofstraat 12) zit. Over het restaurant van het hotel, genaamd Hofferkeukens, hoorden we goede verhalen, maar het bleek gesloten toen wij Thorn bezochten. We lunchten daarom bij Patisserie Steyn Dullens (Bogenstraat 8), waar ze ook handgemaakte bonbons verkopen en wijn schenken die uit het belendende Wijngoed Thorn (Bogenstraat 12A) komt. Dat wijngoed zit er nu twintig jaar en hun Auxerrois is heerlijk fris. Op onze wandeling kwamen we onder meer langs het voormalige munthuis (Daalstraat 3), waar de vorstinnen hun munten sloegen. Dat munthuis werd gesloten nadat bleek dat vorstin-abdis Margaretha van Brederode een muntmeester in dienst had die het niet zo nauw nam met de kwaliteit van de munten. Tja, de stiftdames waren aan hun stand verplicht om op grote voet te leven en soms moet een vrouw dan vindingrijk zijn, toch?

Limburgs Museum

Een bezoek aan Thorn is niet compleet zonder een omrit naar Venlo, waar in het Limburg Museum een schitterende tentoonstelling te zien is over de Thornse stiftdames. De expositie heet ‘De vergeten prinsessen van Thorn’ naar het boek van historicus Joost Welten. Hij verdient een enorm compliment omdat hij de stiftdames aan de vergetelheid ontrukte. Hij dook in hun correspondentie, las duizenden intieme brieven en kon aan de hand daarvan een uniek stuk vrouwengeschiedenis reconstrueren, wat resulteerde een prachtvol uitgegeven boek. De expositie in Venlo biedt een mooie blik op het leven van de

De dansschoentjes van Cunegonda adellijke vrouwen die in Thorn neerstreken. Zij hadden veel vrijheid, maar noblesse oblige: hun hoge positie vereiste dat ze er een luxueuze levensstijl op na hielden, wat soms resulteerde in smeekbrieven naar huis omdat er kostbare zijde nodig was voor een nieuwe robe naar de laatste Parijse mode of dure wijnen voor het bezoek. Trouwen met een man beneden je stand was er ook niet bij, zoals Gabrielle prinses van SalmSalm pijnlijk moest ervaren. Zij werd verliefd op een militair van lage adel, maar een huwelijk, dat zat er niet in. Als het ging om bruidegommen die wèl geschikt waren, fungeerde Thorn als een soort huwelijksmarkt. Vorsten en prinsen stuurden regelmatig gezanten naar het stadje om te kijken of er een geschikte bruid rondliep. Veel stiftdames sloten een glansrijk huwelijk en vertrokken uit het stift. Maar er waren er ook die besloten om niet te trouwen en bleven. Na haar gedoemde amourette bleef Gabrielle van Salm-Salm haar leven lang ongehuwd in Thorn wonen. Ook Cunegonda bleef, na mislukte plannen voor een huwelijk met de latere Duitse keizer Jozef II, single en het heeft er alles van dat zij daar nooit rouwig om is geweest. Historicus Joost Welten denkt dat ze mogelijk van de vrouwenliefde was, maar misschien had Cucu, die niet aan het heersende schoonheidsideaal voldeed, gewoon geen zin om zich door trouwlustige mannen op haar uiterlijk te laten beoordelen. Wij werden meteen een fan van deze sterke vrouw die lekker haar eigen gang ging. We denken dat zij het roerend eens zou zijn geweest met de wijze woorden die stiftdame Felicitas de Merode in 1777 aan haar zus schreef: “Ik vind de vrijheid een groot voordeel. Wanneer men is getrouwd, is men genoodzaakt om onderworpen te zijn, want men heeft een meester gekozen. Het is aangenamer om zelf meester te zijn.”

De tentoonstelling De vergeten prinsessen van Thorn is t/m 3 april in het Limburgs Museum in Venlo te zien. Het gelijknamige boek is uitgegeven bij Sterck & De Vreese en kost €39,90. O

Prinses Cunegonda (Gal.-Nr. 601) door Pietro Antonio Graf Rotari © Gemäldegalerie Alte Meister, Staatliche Kunstsammlungen Dresden. Foto: Elke Estel/Hans-Peter Klut