kompetencji kluczowych

2. Sugestiami zawartymi w Warunkach i sposobach realizacji wynikających z Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej19 . 3. Zaleceniami Ministra Edukacji Narodowej w zakresie edukacji włączającej20 . 4. Różnorodnością metod i technik pracy, które: • kształcą umiejętności ponadprzedmiotowe; • motywują uczniów do pracy; • są najbardziej efektywne (metody już stosowane i sprawdzone przez nauczycieli piszących program); • angażują różne zmysły (polisensoryczne) wykorzystujące ruch, wielorakie inteligencje, technologię komputerową; • działają na emocje, potrafią zaciekawić; • są dostosowane do indywidualnych potrzeb uczniów.

2.3.1. Skuteczne sposoby pracy z dziećmi, umożliwiające rozwój kompetencji kluczowych

Sposoby realizacji celów kształcenia, obejmujące osiągnięcia dziecka w zakresie rozumienia środowiska przyrodniczego: 1. Umożliwianie samodzielnego odkrywania zjawisk, procesów, pojęć, zależności. Poszukiwanie i obserwacja angażują i motywują dziecko do pracy. 2. Doskonalenie umiejętności poprzez angażowanie wszystkich zmysłów. 3. Wskazywanie na użyteczność podejmowanych prac, zadań. Uczeń mający świadomość celu identyfikuje się z zadaniem, bierze odpowiedzialność za jakość wykonania. 4. Umożliwianie łączenia teorii z praktyką, stosowania wiadomości i umiejętności w sytuacjach typowych i nietypowych. Wykonywanie zadań i rozwiązywanie problemów uczy komunikowania się, dyskutowania, szukania rozwiązań, porównywania, przewidywania, szacowania, weryfikowania, oceniania i dokonywania wyborów, rozwija myślenie, sprzyja samorealizacji i współdziałaniu w grupie, kształtuje umiejętność syntezy interdyscyplinarnej. 5. Pozwolenie dzieciom na eksperymentowanie poddające teorie praktycznym próbom. 6. Prowadzenie rozmów, debatowanie, wspólne podejmowanie decyzji i rozwiązywanie problemów, co daje możliwość współdziałania i uczy dzieci współpracy.

Sposoby realizacji celów kształcenia, obejmujące osiągnięcia dziecka w zakresie funkcji życiowych człowieka: 1. Kształtowanie poczucia wartości, wiary we własne możliwości, świadomości indywidualnych zdolności, potrzeb i sposobów efektywnego uczenia się (strategii). Wskazywanie każdego postępu i sukcesu, motywowanie do doskonalenia. Poszanowanie indywidualności każdego dziecka.

19 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r., Dz.U. 2017, poz. 356. 20 https://www.gov.pl/web/edukacja/edukacja-wlaczajaca-dotychczasowe-i-planowane-dzialania-men

2. Umożliwienie zadawania pytań: „Jakim chciałbym być człowiekiem?” „Czy cechuje mnie uczciwość, prawdomówność, odwaga, asertywność...?” Pomoc w znajdowaniu odpowiedzi na postawione pytania. Dyskutowanie w grupie, rozwiązywanie problemów, rozmowy o właściwym postępowaniu i godnym życiu.

Wyborów dzieci muszą dokonać same.

Sposoby realizacji celów kształcenia, obejmujące osiągnięcia w zakresie ochrony zdrowia: 1. Kształtowanie poczucia własnej wartości, wskazywanie każdego postępu, poszanowanie ich indywidualności. Poczucie sukcesu sprzyja innowacyjności. 2. Prowadzenie rozmów, debat, dokonywanie rozstrzygnięć. Rozwiązywanie problemów uczy szukania wielu rozwiązań, oceniania ich, przewidywania, dokonywania wyborów. 3. Doskonalenie umiejętności gromadzenia i porządkowania posiadanych wiadomości. Zestawianie danych pogłębia ich rozumienie, daje możliwość analizowania, klasyfikowania, szeregowania, syntetyzowania i integracji, wyrabia biegłość w różnych dyscyplinach naukowych. 4. Doskonalenie umiejętności samodzielnego planowania. W ten sposób uczniowie uczą się odpowiedzialności za podejmowane decyzje. 5. Uczenie jedności w działaniu, harmonii w grupie, budowania pozytywnych relacji podczas wspólnych działań, zgody i zrozumienia, umiejętności słuchania innych i konstruktywnego dialogu21 .

Sposoby realizacji celów kształcenia, obejmujące osiągnięcia w zakresie bezpieczeństwa i odpoczynku: 1. Uczenie miłości, umacniania poczucia bezpieczeństwa i własnej wartości, nawiązywania przyjaźni, dzielenia się swoimi przemyśleniami, budowania empatii. 2. Pozwalanie na wyrażanie w różnorodnej formie swoich myśli, opinii, pomysłów. Ocenianie i ewaluacja sprzyjają wykazywaniu mocnych i słabych stron, wyciąganiu wniosków, prognozowaniu i planowaniu, uczą konstruktywnej krytyki (trafnej i przydatnej). 3. Wskazywanie użyteczności działań, zachęcanie do współpracy w grupie, zespołowego wykonywania różnych zadań i pełnienia różnych ról, motywowanie do oceny pracy własnej i innych. Wyzwala to aktywność i odpowiedzialność za czyny. 4. Systematyczna praca z dzieckiem w celu poszerzania jego wiedzy i doskonalenia umiejętności do perfekcji. Prowadzi to do ukształtowania człowieka dbającego o bezpieczeństwo swoje i innych. 5. Kształtowanie dążenia do odpowiedzialności poprzez świadome pełnienie określonych funkcji i ról w klasie. Dążenie do bycia odpowiedzialnymi przyniesie uczniom satysfakcję i uspołeczni je. Kiedy odkryją, że robią coś pożytecznego dla społeczności szkolnej, da im to wiele radości. Należy uświadomić uczniom, że wszyscy odpowiedzialni jesteśmy także za to, czego nie robimy. Jeżeli ktoś czyni zło, trzeba

21 Por. Koźlińska I., Olszewska E., (2007), Z dzieckiem w świat wartości, Warszawa: Świat Książki, s. 78.

zareagować – odpowiedzialność małych dzieci polega wtedy na poinformowaniu pracownika szkoły. 6. Stwarzanie atmosfery otwartości i ufności w klasie. Dawanie przykładu swoją postawą, bycie dla nich autorytetem. Wspólne rozmowy, zabawy, działania zintegrują grupę, a połączony wysiłek przy organizacji różnego rodzaju imprez, akcji, projektów podniesie ich poczucie wartości. 7. Uczenie szacunku dla drugiego człowieka, jako podstawy wszystkich wartości moralnych, odkrywania własnego potencjału i samoakceptacji.

Sposoby realizacji celów kształcenia, obejmujące osiągnięcia ucznia w zakresie rozumienia przestrzeni geograficznej: 1. Pozwolenie na wyrażanie w różnorodnej formie myśli, poglądów, pomysłów, idei. Każde dziecko pragnie tworzyć. 2. Pozwolenie na pobieranie informacji z różnych źródeł, na poznawanie faktów, zjawisk, procesów, pojęć, zależności, na odkrywanie samodzielne i z innymi dziećmi. Poszukiwanie i obserwacja rozbudzają ciekawość, rozwijają znajomość różnych dyscyplin naukowych, angażują chęć i motywację do działania. 3. Pozwolenie na weryfikowanie dotychczasowych hipotez, prowadzenie obserwacji i doświadczanie. Dzięki temu dzieci mają świadomość, że wiedza nie jest czymś skończonym i jednoznacznym. 4. Pozwolenie na myślenie kategoriami naukowymi, aby dzieci mogły zrozumieć współczesny świat i umiały wywierać na niego wpływ. 5. Stwarzanie możliwości aktywnego poszukiwania i dogłębnego poznania poprzez gromadzenie przedmiotowej i faktograficznej wiedzy. 6. Stwarzanie możliwości współdziałania, jako umiejętności współpracy nad wspólnym celem, cierpliwości i okazywania sympatii, respektowania zdania innych w czasie dyskusji i wykonywania działań, udzielania wsparcia, rozwiązywania problemów. 7. Stwarzanie sposobności przyjmowania odpowiedzialności za wspólne wykonywanie zadań, możliwości odczuwania satysfakcji z pomagania komuś, przyjmowania konsekwencji własnych działań, dotrzymywania słowa.

Tabela 1. Rekomendowane metody, formy i techniki pracy oraz aktywności umożliwiające rozwijanie postaw, z uwzględnieniem zasad edukacji włączającej

Odniesienie do kompetencji kluczowych Słowa-klucze Rekomendowane metody, formy i techniki pracy

Umiejętność uczenia się Aktywność i odpowiedzialność Inicjatywność i przedsiębiorczość

Poczucie sukcesu Umiejętność uczenia się Inicjatywność i przedsiębiorczość

Systematyczność i samodzielność Odpowiedzialność za proces uczenia się Poszukiwanie i obserwacja Poznanie Myślenie i doskonalenie

Stawianie pytań i poszukiwanie wielu odpowiedzi Nagrywanie wywiadów, audycji klasowych Eksploracja najbliższego terenu Praca z instrukcją Metoda projektu Rozmowy, wywiady z ciekawymi ludźmi Nagrywanie rozmów i monologów Obserwacja okazów przyrodniczych Korzystanie z internetu, multimedialnych zabaw i gier edukacyjnych Hodowla roślin, zwierząt, obserwacja rozwoju i wzrostu Obserwacja np. pogody Tworzenie Metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy Współdziałanie Ćwiczenie twórczego i krytycznego myślenia22 Poszukiwanie informacji z różnych źródeł Stoliki zadaniowe Grupy eksperckie

Wykonywanie zadań i rozwiązywanie problemów Giełdy pomysłów Mapy pojęciowe Wykonywanie doświadczeń fizycznych i chemicznych, badanie właściwości substancji Zbieranie i segregowanie materiałów odpadowych.

Nauczyciel powinien wybierać metody pracy odpowiednie dla grupy uczniów, z którą pracuje, oraz dla samego siebie. Pracując z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (SPE), powinien zawsze brać pod uwagę wszystkie aspekty rozwoju dziecka: emocjonalny, poznawczy, twórczy, społeczny, fizyczny, moralny. Dlatego też w tekście poradnika nie zostały podane gotowe rozwiązania, a przedstawiono tylko propozycje.

22 Por. Fischer R., (1999), Uczymy jak myśleć, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, s. 76.