4 minute read
‘Zonder versiering lukt het niet’
MARCEL PÉRÈS OVER MACHAUTS MESSE DE NOSTRE DAME
Advertisement
De Franse organist en dirigent Marcel Pérès is al vier decennia berucht vanwege zijn make-overs van de heiligste huisjes uit de oude muziek. In Utrecht verankeren Pérès en zijn Ensemble Organum de veertiendeeeuwse Messe de Nostre Dame van Machaut in de volkse harmoniseringstradities waaruit alle gecomponeerde polyfonie ooit ontsprong. De cd-registratie uit 1997 was buitengewoon controversieel. De live concertbeleving tijdens het aankomende Festival Oude Muziek Utrecht belooft echter een overweldigende ervaring te worden. Pérès is al aan het warmdraaien voor dat feest.
De Messe de Nostre Dame wordt steevast bejubeld als de eerste volledige miscyclus. Is dat een kwaliteitswaarmerk? ‘Het is echt geniale muziek, maar wat is de waarde van een dergelijke claim voor een repertoire waarvan maar een fractie is bewaard? We kennen de namen van duizenden componisten uit de veertiende eeuw van wie geen noot muziek is overgeleverd. Van het pauselijke hof in Avignon is uit die periode een berg uitstekende maar anonieme muziek bewaard gebleven. Het manuscript van Apt, bijvoorbeeld, is een praktijkmanuscript dat echt bedoeld is voor uitvoering: het bevat een aantal versies van elk misdeel, waaruit de uitvoerder tijdens de mis kan kiezen. Die Kyries en Gloria’s zijn voor het gemak ook nog eens samen gerubriceerd. De Messe de Nostre Dame is het eerste misordinarium dat als één geheel is samengesteld, en dat hoor je ook duidelijk over de delen heen.’
Dat de componist Guillaume de Machaut is, zal de reputatie van de Messe ongetwijfeld een boost hebben gegeven… ‘Omdat we de maker kennen, hebben we in elk geval een beter beeld van de functie van de compositie. Guillaume De Machaut was niet alleen componist, maar ook dichter en diplomaat. Hij was actief in een aantal polyfone genres, maar het leeuwendeel van zijn oeuvre bestaat uit eenstemmige troubadoursliederen, waarin Machaut zichzelf een expert in de hoofse en nietzo-hoofse liefde toont. Zou het kunnen dat de enige mis die hij in de herfst van zijn leven componeerde bedoeld is om zijn ziel te redden na
TEKST /
Stefan Grondelaers
BEELD /
Marcel Pérès met Ensemble Organum
het wereldse gerotzooi? Dat het oeuvre van Machaut goed bewaard is, heeft overigens vooral te maken met de middelen en de energie die hij aan het einde van zijn leven kon investeren in zorgvuldige inventarisatie. Machaut was in ieder geval de eerste componist die zich goed bewust was van zijn status.’
Bijzonder aan uw opname van de Messe is dat u het polyfone karakter ervan nadrukkelijk verbindt met spontane meerstemmige tradities. ‘Wij gebruiken de term “polyfonie” tegenwoordig voor gecomponeerde meerstemmigheid, maar tot laat in de negentiende eeuw was spontane, geïmproviseerde meerstemmigheid een heel gewone praktijk in de liturgie. Inmiddels is die traditie uitgeroeid, maar op afgelegen plekken in Corsica en Sardinië vind je er nog de restanten van: daar krijg je spontane harmoniseringen van een eenstemmige melodie die men fauxbourdon (letterlijk “valse bas”) noemt. Omdat het polyfone compositiemodel dat Machaut hanteert weinig meer is dan een formele implementatie van spontane fauxbourdon, wilde ik nagaan wat er zou gebeuren als ik in mijn ensemble Corsicaanse zangers zou integreren die die spontane praktijk gewend zijn. Geen gering risico, waarvoor ik destijds flink op mijn donder heb gehad (lacht). De meeste critici geloven dat polyfonie moet klinken zoals bij The Tallis Scholars: uiterst esthetisch, maar enigszins onderkoeld. Niks mis mee, maar het is fout te beweren dat dat Britse model het enige juiste is.’
Vanuit onze ervaring met renaissancepolyfonie hebben we tegenwoordig de neiging om meerstemmige muziek als een verticaal gegeven te beschouwen, maar ik heb de indruk dat bij u de nadruk vooral op de retoriek en ornamentatie van de individuele lijnen ligt... ‘Bij Machaut is polyfonie een stapelvorm van stemmen die bovenop de gregoriaanse melodie zijn geplaatst: waar die stemmen botsen, ontstaat soms harmonie, maar daar moet je ook voor werken. De Oosters aandoende ornamentatie die men mij soms kwalijk neemt is in dit opzicht ontzettend belangrijk, want zonder versiering lukt het echt niet. Een ornament is geen verfraaiing of een frivoliteit: het is een soort energie die ons naar een akkoord leidt, die ons in staat stelt een contrast te creëren tussen wat stabiel en dynamisch is. Schrijf maar op dat je zonder ornamentatie de invariante architectuur van een stuk nooit tot leven gewekt krijgt.’ ■●
MACHAUT op een veertiendeeeuwse miniatuur
HET KYRIE uit de Messe de Nostre Dame van Guillaume de Machaut
FESTIVAL OUDE MUZIEK UTRECHT 2021
za 28 aug, 20.00 uur Domkerk Ensemble Organum / Marcel Pérès Machauts Messe de Nostre Dame
