Afscheid van een koning

DOULCE MÉMOIRE VERTOLKT REQUIEM MET GRAFREDE

‘Illustere vorsten! Huilt om uw koning Hendrik IV!’ Zo galmde het op 30 juni 1610 door de Notre-Dame van Parijs. En zo galmt het eind augustus door de Utrechtse Domkerk, wanneer Denis Raisin Dadre met zijn ensemble Doulce Mémoire aantreedt voor de Missa pro defunctis van Eustache Du Caurroy. De muzikaal leider, aan de telefoon vanuit Tours, geeft alvast een voorproef.

In het hart van het concert staat een grafrede die het verdriet over de vermoorde koning Hendrik IV met allerlei retorische middelen tot uitdrukking brengt. De tekst is authentiek, zegt Raisin Dadre. ‘Ik stuitte erop in de Bibliothèque nationale in Parijs. Met 37 andere grafredes prijkt hij in een zeventiende-eeuwse bundel. Sommige van die teksten zijn kil en afstandelijk, vol plichtmatige verwijzingen naar de Oudheid. Maar de rede die daags voor Hendriks uitvaart in de Notre-Dame werd uitgesproken, is opmerkelijk persoonlijk van toon.’ Voor een goed begrip riep Raisin Dadre de hulp in van Nicole Rouillée, een specialist in historische uitspraak en gestiek. ‘De voordracht moest vanaf elke plek in de kerk te volgen zijn. Dat vergde een stem met een geschikt timbre en voldoende draagkracht. De spreeksnelheid moest ook wat lager zijn dan gebruikelijk, met lange klinkers en geprononceerde medeklinkers. Er kwam zelfs een beetje vibrato aan te pas: Ill-ú-hú-stres! Een kernbegrip als “dood” werd met fysieke gebaren onderstreept. Het werkte, ooggetuigen meldden dat er massaal werd gehuild. Deze spreektechniek

TEKST /

Guido van Oorschot

BEELD /

Henry IV van Frankrijk geportretteerd door Frans Pourbus de Jongere, ca. 1600-1625. Musée du Louvre, Parijs

DENIS RAISIN DADRE

met Doulce Mémoire Foto: Rodolphe Marics

werd tot in de twintigste eeuw in Frankrijk beoefend, toen maakten microfoons er een eind aan. De redenaar die we mee naar Utrecht brengen, Philippe Vallepin, beheerst deze techniek als geen ander.’

Requiem van Du Caurroy

Dat de grafrede in Parijs klonk, staat vast. Dat het requiem van Du Caurroy ook werd uitgevoerd, valt niet onomstotelijk te bewijzen. ‘Maar aannemelijk is het wel,’ zegt Raisin Dadre. ‘Ik heb veel ceremonies rondom het Franse koningshuis bestudeerd. Ooggetuigenverslagen gaan vaak over zaken als kleding, tot de lengte van jurken aan toe. Over muziek schrijft men amper. Dat is niet gek, musici behoorden nu eenmaal tot het lagere personeel. Wat Hendriks uitvaart betreft gaan we af op een mededeling van de barokcomponist Sébastien de Brossard. Hij omschreef Du Caurroy’s stuk als “het requiem van Franse koningen”. En laten we eerlijk zijn: rond 1610 is er geen enkele Franse dodenmis die met dit stuk kan concurreren.’ Voor welke gelegenheid Du Caurroy zijn requiem schreef is niet duidelijk. Hij was er in Parijs in elk geval niet bij. Hij overleed in 1609, een jaar voor Hendrik, na een carrière als maître de la chapelle du Roi. ‘Hij was allesbehalve een vernieuwer,’ zegt Raisin Dadre. ‘Ik beschouw Du Caurroy eerder als de laatste vertegenwoordiger van de grote polyfone traditie. Een geniale vertegenwoordiger, want de oude meerstemmigheid vlamt bij hem magistraal op. We voeren zijn requiem al meer dan twintig jaar uit en het stuk kan me nog steeds tot tranen toe ontroeren. Vraag me niet hoe, daar krijg ik de vinger maar niet achter. Ik vergelijk Du Caurroy weleens met Mozart. Waren diens harmonieën en ritmes nu echt zoveel specialer dan die van tijdgenoten? Toch zit in zijn muziek iets wat je omverwerpt.’

De uitvoering van Doulce Mémoire

Doulce Mémoire opent in de Domkerk met een Pavane pour Henry le Grand, gespeeld door blazers en slagwerk. Er klinken psalmen van Du Caurroy en zijn zestiendeeeuwse voorganger Claude Goudimel. Langs de pilaren zullen sobere gregoriaanse lijnen glijden, waarna de vijfstemmige pracht van Du Caurroy’s Missa pro defunctis de ruimte tot in elke uithoek vult. In 1999 bracht Doulce Mémoire het stuk al eens uit op cd. Behalve zinken, dulcianen en trombones gebruikten de musici ook een orgel. ‘Toen nog wel,’ zegt Raisin Dadre. ‘Een jaar later las ik in een Franse bron over instrumenten bij dodenmissen: organum tacet, het orgel zwijgt. In Utrecht wordt de klank dus wat kaler. Dan komt het requiem alleen maar beter uit.’ ■●

FESTIVAL OUDE MUZIEK UTRECHT 2021

DOULCE MÉMOIRE / DENIS RAISIN DADRE

Du Caurroy: requiem voor een koning di 31 aug, 20.00 uur Domkerk MET NAGESPREK

Lejeunes Printemps: ritmische revolte do 2 sep, 17.00 uur TivoliVredenburg, Hertz

oudemuziek.nl/ doulcememoire