OSOZ Polska

OSOZ

System

Ochrony

Zdrowia

www.osoz .pl

3

2021 POLSK A

3 / 2021

ISSN 1897-5828, cena 15 zł (zawiera 8% VAT)

Otwart y

NOWY ŁAD DLA SZPITALI

PANTEON TECHNOLOGII

PARADOKS POSTĘPU

Bez informatyzacji nie da się zapewnić prawidłowego procesu opieki nad pacjentem – mówi Dariusz Rajczyk, Prezes Zarządu STOMOZ.

Wywiad z Paolo Benantim, profesorem teologii moralnej, bioetyki i neuroetyki na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie.

Czy dostęp do komputerów, smartfonów i innych innowacji uszczęśliwia? Zaskakujące wnioski z World Happiness Report 2021.

NOWY SERWIS INFORMACYJNY 2JOÆGDM QD QHZV RVR] SO

08:00

e-zdrowie UR]ZLÆ]DQLD ,7 VWDW\VW\NL DNWXDOQRĖFL ] U\QNX 2FKURQ\ =GURZLD

%ÆGĵ QD ELHķÆFR ϵ

Nota bene

System po-Covidowy Jak kryzys wywołany COVID-19 wpłynie na system ochrony zdrowia w najbliższych latach?

Jak zmienią się potrzeby pacjentów oraz rozwiązania w zakresie opieki nad chorymi i profilaktyki? I jaką rolę w tej transformacji odegra technologia?

Nowa rola pacjentów i hybrydowy model świadczenia usług Choć przewidywanie przyszłości może być obarczone dużym błędem, autorzy raportu Deloitte „The future unmasked. Predicting the future of healthcare and life sciences 2025” postanowili przyjrzeć się obecnym trendom, uzupełnić je o przeobrażenia zaobserwowane podczas pandemii i naszkicować obraz sektora na najbliższe 4 lata. Przedstawiamy streszczenie najważniejszych tez przedstawionych w wizji Deloitte.

Artur Olesch Redakcja Czasopisma OSOZ Polska OSOZ World  redakcja@osoz.pl Czytaj bieżące wydanie w aplikacji mobilnej OSOZ News

Pandemia COVID-19 będzie miała długoterminowy wpływ na postawy pacjentów. Wzrośnie świadomość w zakresie czynników ryzyka poszczególnych chorób, a wraz z tym proaktywne podejście do profilaktyki i leczenia. Podczas gdy młodsze grupy społeczne skupią się na stylu życia mającym na celu zapobieganie chorobom przewlekłym, seniorzy jeszcze większą uwagę przyłożą do zdrowego i aktywnego starzenia się. Wzrośnie znaczenie szczepień ochronnych oraz wykorzystanie technologii do regularnego monitoringu zdrowia. Lokalne samorządy częściej sięgać będą do programów profilaktyki i telemonitoringu osób z grup ryzyka oraz pacjentów z chorobami przewlekłymi (cukrzyca, choroby serca i układu krążenia), aby poprawić jakość życia i zmniejszyć śmiertelność. Seniorzy zaczną korzystać z takich rozwiązań jak inteligentne zegarki do regularnego monitoringu zdrowia serca (EKG). Utrzyma się rosnąca popularność aplikacji zdrowotnych i typu fitness, których liczba pobrań znacznie wzrosła podczas pandemii. Ochrona zdrowia w erze po-pandemicznej będzie też bardziej mobilna dzięki przyjęciu się telekonsultacji oraz nowym pro-cyfrowym regulacjom prawnym wprowadzanym przez rządy celem ułatwienia dostępu do usług medycznych. Można się spodziewać, że w związku z rosnącym zapotrzebowaniem na świadczenia zdrowotne, pierwszy kontakt z pacjentem przejmą chatboty i systemy AI dokonujące wstępnej oceny zdrowia. Bieżący wgląd do elektronicznych kartotek medycznych i powiązanych z nimi programów zdrowotnych z poziomu smartfona spowoduje, że zagadnienia związane ze zdrowiem będą na pierwszym planie codziennego życia.

Rosnąca liczba rozwiązań zdrowia cyfrowego wymusi na organach regulacyjnych stworzenie systemu walidacji aplikacji i portali zdrowotnych. Wraz ze zwiększeniem nacisku na profilaktykę, tego typu rozwiązania będą przepisywane na receptę lub powszechnie rekomendowane. Tzw. terapie cyfrowe (digital therapeutics) staną się nieodłączną częścią każdej terapii lekowej, pomagając pacjentowi podejmować korzystne decyzje oraz umożliwiając świadczeniodawcom bieżącą, a nie tylko sporadyczną kontrolę nad efektami leczenia. Głównymi inwestorami w systemy e-zdrowia będą rządy poszczególnych państw i firmy oferujące rozwiązania w zakresie zdrowego starzenia się i długowieczności.

Rozwiązania obecnie pomagające niewielkiej grupie osób, jak przykładowo inteligentne zegarki czy opaski monitorujące parametry życiowe, stanieją i upowszechnią się. Wyzwaniem stanie się integracja danych generowanych przez indywidualne osoby z kartotekami medycznymi oraz ich wykorzystanie do analiz Big Data. Asystenci głosowi w domach będą podpowiadać, jak zadbać o zdrowie.

Aplikacje mobilne wcielą się w rolę coach’ów zdrowego snu, e-instruktorów pomagających utrzymać lub osiągnąć dobrą kondycję fizyczną i psychiczną. Dane z tego typu rozwiązań zostaną zintegrowane z elektroniczną kartoteką medyczną, tak aby lekarz miał pełny wgląd nie tylko w historię choroby, ale przede wszystkim zyskał możliwość wychwytywania na czas czynników ryzyka i pierwszych symptomów choroby.

N ota b e n e

Nowe technologie wpłyną na sposób pracy klinicystów Medycyna w 2025 roku będzie predykcyjna, prewencyjna, personalizowana i partycypacyjna (reguła 4P). Transformację napędzą terapie cyfrowe i łatwiejszy dostęp do danych dzięki poprawiającej się interoperacyjności systemów i danych. Wbudowane w systemy IT algorytmy AI przeanalizują dane w kartotece medycznej i pomogą w podejmowaniu decyzji diagnostycznych i terapeutycznych. Dodatkowo wygenerują personalizowane ścieżki profilaktyczne dla każdego pacjenta. Dane medyczne w elektronicznej kartotece medycznej zostaną poszerzone o szereg innych informacji jak jakość snu czy wskaźniki obrazujące stan zdrowia psychicznego – dla dojrzałych społeczeństw priorytetem stanie się maksymalizacja jakości życia i dobrego zdrowia. Telekonsultacje zostaną uzupełnione o możliwość przeprowadzania badań fizykalnych z pomocą urządzeń diagnostycznych dostępnych w smartfonie. Robotyzacja i automatyzacja doprowadzą do lepszego zarządzania czasem pracy i zmian w obowiązkach personelu medycznego. Szybki rozwój telemedycyny spowoduje, że umiejętności komunikacji z pacjentem na odległość zdecydują o jakości opieki. Digitalizacja doprowadzi do pojawienia się nowych specjalizacji w medycynie – lekarze, zamiast w gabinetach, będą znajdować zatrudnienie w dużych centrach telemedycznych lub ośrodkach dowodzenia danymi zorganizowanymi w ramach programów monitoringu pacjentów z chorobami przewlekłymi. Pojawią się nowe urządzenia medyczne wyposażone w algorytmy AI jak cyfrowy stetoskop, który pacjent będzie mógł samodzielnie obsłużyć podczas wizyty telemedycznej. W efekcie, telewizyta będzie miała taką samą wartość jak wizyta w gabinecie lekarskim.

Opieka zaprojektowana wokół pacjenta wejdzie do praktyki Wraz z rozwojem technologii zdrowia cyfrowego umożliwiających swobodniejszy obieg danych, powstanie nowy model opieki „digital first”. Pierwszy kontakt pacjenta z systemem zdrowia odbywać się będzie poprzez rozwiązania cyfrowe, w tym min. wstępna diagnoza, automatyczny monitoring i ocena danych zdrowotnych, wsparcie w leczeniu i rehabilitacji. Jednak i ten element będzie częścią harmonijnej ścieżki pacjenta. Mocniejsza rola czynnika cyfrowego zostanie zrównoważona rozbudowanym wsparciem w lokalnych społecznościach i integracją ochrony zdrowia z opieką społeczną.

W nowym ekosystemie zdrowia wzrosną kompetencje medyczne farmaceutów, a apteki wprowadzą nowe usługi zdrowotne. W szpitalach cierpiących na braki kadrowe, cyfrowe obchody lekarskie pomogą świadczyć wysoką jakość usług. Wszystkie elementy systemu – praktyki lekarskie, apteki, kliniki i szpitale oraz domy pacjentów – zostaną zintegrowane informacyjnie, aby stworzyć jeden ciąg usług zastępujący etapowość i epizodyczność obecnego modelu zdrowia. Firmy farmaceutyczne wyjdą poza rolę producenta tabletek, wprowadzając do oferty terapie cyfrowe.

Firmy sektora medyczno-technologicznego zostaną mocniej włączone do procesu projektowania i planowania ochrony zdrowia. Na znaczeniu zyskają systemy, których skuteczność została potwierdzona badaniami klinicznymi oraz algorytmy AI spełniające wymagania stawiane przez regulatora w stosunku do urządzeń klasy medycznej. Koniecznością będzie wymiana danych zgodna ze standardami interoperacyjnymi, transparentne modele przetwarzania informacji w chmurze i etyczne wykorzystanie danych do celów wtórnych. W elastycznych modelach ochrony zdrowia, innowacje będą tworzone w klastrach opartych na współpracy pomiędzy ośrodkami akademickimi, firmami IT, organizacjami pacjentów oraz klinikami. System ochrony zdrowia będzie systemem kooperacyjnym nastawionym na komunikację lekarza z pacjentem, lekarza z lekarzem, naukowców z firmami. 

OSOZ Polska 3/2021

3

OSOZ POLSKA 2021

aktualności

8

W KADRZE

ROZMOWY

28

Rok pandemii COVID-19. Mapa transformacji

10

12

Kristine Sørensen: Rozwiązania cyfrowe zwiększają wiedzę obywateli na temat zdrowia

WAŻNE PYTANIE Jak poprawić doświadczenie pacjenta podczas wizyty telemedycznej?

30

14

RADAR ZDROWOTNY

PRAKTYcznie

34

36

INNOWACJE 15

16

Aplikacje medyczne

NOWOŚCI / WYNALAZKI

nowe idee

38

19

badanie

40

22

Infografika

LABORATORIUM TECHNOLOGII Czy cyfryzacja nas uszczęśliwia i poprawia stan zdrowia?

Raport GUS: lekarzy i pielęgniarek przybywa, ale zbyt wolno

E-ZDROWIE NA ŚWIECIE Przegląd międzynarodowej prasy

Endoskopia z pomocą tabletki, głośniki monitorujące serce itd.

TECHNOLOGIE I ZDROWIE AI w zdrowiu. Gdzie jesteśmy, dokąd zmierzamy?

Codzienne ćwiczenia, mniej czasu ze smartfonem, anatomia szkieletu

BEZPIECZEŃSTWO DANYCH EROD wspiera w poprawnym reagowaniu na naruszenia ochrony danych

Alergia, grypa i przeziębienie w maju 2021

Dariusz Rajczyk: Bez technologii, nowoczesna opieka zdrowotna jest niemożliwa

Rynek zdrowia w pigułce Teleporady według nowych zasad i odbudowa ochrony zdrowia w kryzysie

OPINIE

42

STREFA STARTUP 67% startupów współpracuje ze szpitalami

Trendy ochrony zdrowia 2025

44

Brak zaufania hamuje rozwój innowacji

RAPORT

24

OSOZ WORLD

WIARA W SZTUCZNĄ INTELIGENCJĘ Wywiad z Ojcem Paolo Benantim - Franciszkaninem, zakonnikiem i profesorem teologii moralnej, bioetyki i neuroetyki na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie, jednym z najbardziej uznanych ekspertów w dziedzinie etyki cyfrowej.

46

INSIGHTS Three Ways To Improve Teamwork And Patient Safety In Hospitals

48

Goodbye stethoscope! Hello new generation medical devices

TECHNOLOGIE

51

SZKOLENIA Nowe kursy w OSOZ TUTOR

MONITOR ZDROWOTNY

54

FELIETON Symulacja spłaty pandemicznego długu zdrowotnego

» Coś nie jest kimś. Dlatego sztuczną inteligencję powinniśmy traktować jako formę uzdolnionej rzeczy.«

57

RANKINGI PEX Firmy i produkty (luty 2021)

58

MONITOR EPIDEMIOLOGICZNY Mapy zdrowotne kraju (luty 2021)

62

Paolo Benanti | str. 24

Monitor farmacji Rynek farmaceutyczny (luty 2021)

69

MONITOR RYNKU LEKÓW Sprzedaż ziół w aptekach

OSOZ Polska 3/2021

» Nawet 20% rocznego budżetu brytyjskiego Narodowego Systemu Zdrowia jest marnowane z powodu analfabetyzmu zdrowotnego.«

online

Kristine Sørensen | International Health Literacy Association | str. 28

1249 mln

Tyle mobilnych aplikacji zdrowotnych i fitness zostało pobranych w pierwszych dwóch kwartałach 2020 roku. Oznacza to wzrost o 34% w stosunku do analogicznego okresu w 2019 roku, co jest m.in. wynikiem pandemii COVID-19.

W ramach europejskiego Fudnuszu Odbudowy (FO), do Polski ma trafić ok. 136,4 mld euro dotacji i ok. 34,2 mld euro pożyczek. Według planu rządu, na transformację cyfrową zostanie przeznaczone 3 miliardy euro. W obszarze ochrony zdrowia, jednym z celów będzie poprawa infrastruktury podmiotów leczniczych i wdrażania cyfrowych rozwiązań (rozwój Platformy e-Zdrowie).

39

Na tym miejscu znalazła się Polska w corocznym rankingu szczęścia (World Happiness Report). Pierwsze pozycje zajęły: Finlandia, Islandia, Dania, Szwajcania oraz Holandia.

90%

Z taką dokładnością system sztucznej inteligencji opracowany przez informatyków z Uniwersytetu w Kopenhadze był w stanie przewidzieć prawdopodobieństwo zgonu pacjentów z COVID-19. Aby stworzyć odpowiedni algorytm, badacze posłużyli się danymi 4000 duńskich chorych na koronawirusa.

online / offline

Zdobywaj kompetencje cyfrowe i ucz się od najlepszych w branży e-zdrowia Chcesz śledzić na bieżąco ważne informacji dotyczące cyfryzacji ochrony zdrowia w Polsce i na świecie? Zamów prenumeratę czasopisma OSOZ Polska i zyskaj dostęp do praktycznej wiedzy.

Zamówienia można składać pod adresem redakcja@osoz.pl

Jest już dostępny nowy harmonogram szkoleń na II kw. 2021 r. w ramach” Akademii Centrum e-Zdrowia”. Kurs ma pomóc poprawić kompetencje cyfrowe pracowników podmiotów leczniczych w zakresie obsługi i tworzenia Elektronicznej Dokumentacji Medycznej w POZ i AOS. VI tura rekrutacji trwa od 04.01.2021 r. do 31.05.2021 r.

Rada Naukowa OSOZ (kolejność alfabetyczna, stan na kwiecień 2021 r., liczba członków Rady: 99 osób) 1. prof. dr hab. n. med. Ryszard Andrzejak, 2. prof. dr hab. Piotr Andziak, 3. dr hab. n. med. Małgorzata Baka-Ostrowska, 4. dr Marek Balicki, 5. dr hab. n. med. Rafał Białynicki-Birula, 6. prof. dr hab. n. med.

Bożena Birkenfeld, 7. prof. dr hab. n. med. Andrzej Bohatyrewicz, 8. dr hab. med. prof. UJ Małgorzata Bulanda, 9. dr n. med. Małgorzata Czyżewska, 10. dr hab. n. med. (prof. PAN) Marek Durlik, 11. lek. med. Michał Ekkert, 12. dr n. med. Emilia Filipczyk-Cisarż, 13. lek. med. Halina Flisiak-Antonijczuk, 14. prof. dr hab. n. med. Ryszard Gellert, 15. prof. dr hab. med. Tomasz Grodzicki, 16. prof. dr hab. n. med.

Tomasz Grodzki, 17. dr hab. inż. Antoni Grzanka, 18. prof. dr hab. Edmund Grześkowiak, 19. dr n. farm.

Jerzy Hennig, 20. prof. zw. dr hab. n. med. Krzysztof Herman, 21. prof. dr hab. Tomasz Hermanowski, 22. dr med. Andrzej Horoch, 23. prof. dr hab. n. med. Jacek Imiela, 24. dr n. med. Maria Jagas, 25. prof. dr hab. Jerzy Janecki, 26. prof. dr hab. n. med. Marek Jarema, 27. prof. dr hab. n. med. Włodzimierz Jarmundowicz, 28. prof. dr hab. Mirosław Jarosz, 29. Urszula Jaworska, 30. mgr Renata Jażdż-Zaleska, 31. prof. dr hab. n. med. Sergiusz Jóźwiak, 32. prof. dr hab. n. med. Piotr Kaliciński, 33. prof. dr hab.

Roman Kaliszan, 34. prof. dr hab. n. med. Danuta Karczewicz, 35. prof. dr hab. med. Przemysław Kardas, 36. prof. dr hab. n. med. Andrzej Kaszuba, 37. prof. dr hab. n. med. Wanda Kawalec, 38. prof. zw. dr hab. n. med. Jerzy E. Kiwerski, 39. prof. dr hab. n. med. Marian Klinger, 40. prof. zw. dr hab. n. med.

Jerzy Kołodziej, 41. prof. dr hab. n. med. Jerzy R. Kowalczyk, 42. dr n. med. Robert Kowalczyk, 43. dr n. med. Jacek Kozakiewicz, 44. lek. Ryszard Kozłowski, 45. prof. dr hab. n. med. Leszek Królicki, 46. prof. dr hab. Maciej Krzakowski, 47. prof. dr hab., dr h.c. mult. Andrzej Książek, 48. prof. dr hab. Teresa Kulik, 49. prof. dr hab. n. med. Jan Kulpa, 50. prof. dr hab. n. med. Wojciech Kustrzycki, 51. dr hab. (prof.

UMK) Krzysztof Kusza, 52. dr n. med. Krzysztof Kuszewski, 53. dr n. med. Aleksandra LewandowiczUszyńska, 54. prof. dr hab. n. med. Andrzej Lewiński, 55. prof. dr hab. n. med. Witold Lukas, 56. prof. dr hab. n. med. Romuald Maleszka, 57. prof. dr hab. n. med. Paweł Małdyk, 58. dr n. med. Beata MałeckaLibera, 59. prof. dr hab. Grażyna Mielnik-Niedzielska, 60. prof. dr hab. n. med. Marta Misiuk-Hojło, 61. prof. dr hab. n. med. Janusz Moryś, 62. prof. dr hab. n. med. Krzysztof Narkiewicz, 63. prof. dr hab. n. med. Wojciech Nowak, 64. prof. dr hab. n. med. Krystyna Olczyk, 65. prof. dr hab. n. med. Tadeusz Orłowski, 66. dr hab. n. med. Krystyna Pawlas, 67. prof. dr hab. inż. Grzegorz Pawlicki, 68. prof. dr hab. n. med. Irena Ponikowska, 69. prof. zw. dr hab. n. med. Stanisław Radowicki, 70. dr n. med. Andrzej Rakowski, 71. dr n. med. Grażyna Rogala-Pawelczyk, 72. prof. dr hab. med. Kazimierz RoszkowskiŚliż, 73. prof. dr hab. n. med. Grażyna Rydzewska, 74. dr hab. n. med. Leszek Sagan, 75. prof. dr hab.

Bolesław Samoliński, 76. prof. dr hab. Maria Małgorzata Sąsiadek, 77. dr hab. med. (prof. UJ) Maciej Siedlar, 78. dr hab. n. med. Waldemar Skawiński, 79. lek. Maciej Sokołowski, 80. prof. dr hab. n. med.

Jerzy Stelmachów, 81. prof. dr hab. n. med. Krzysztof Strojek, 82. prof. dr hab. n. med. Jerzy Strużyna, 83. prof. dr hab. n. med. Andrzej Szawłowski, 84. prof. dr hab. n. med. Cezary Szczylik, 85. dr hab. n. med. prof. nadzw. Zbigniew Śliwiński, 86. dr n. med. Jakub Śmiechowicz, 87. prof. dr hab. n. med.

Barbara Świątek, 88. dr n. med. Jakub Trnka, 89. prof. dr hab. n. med. Tomasz Trojanowski, 90. prof. dr hab. n. med. Krystyna Walden-Gałuszko, 91. prof. dr hab. Andrzej Wall, 92. prof. dr hab. n. med. Anna Walecka, 93. prof. dr hab. Marek Wesołowski, 94. dr hab. n. med. Andrzej Wojnar (prof. nadzw. WSF), 95. dr n. med. Andrzej Wojtyła, 96. prof. dr hab. Jacek Wysocki, 97. prof. dr hab. n. med. Mirosław J. Wysocki, 98. dr hab. n. med. Stanisław Zajączek (prof. nadzw. PUM), 99. prof. dr hab. Marek Ziętek

OSOZ Polska 3/2021

aktua l no ś ci

Konsultacje online Lekarze i inni pracownicy służby zdrowia podczas pandemii przyjmowali od 50 do 175 razy więcej pacjentów za pośrednictwem narzędzi telezdrowia niż przed pandemią.

Diagnoza

E-paszporty Aby umożliwić powrót do normalności, zakładając nierówne tempo szczepień w poszczególnych krajach, wiele państw planuje paszporty szczepień. Tego typu dokument ma zostać wprowadzony na terenie całej UE i być dostępny w smartfonie.

Wzrosło zainteresowanie technologią opartą na uczeniu maszynowym w obrazowaniu medycznym. Dzięki zdjęciom rentgenowskim klatki piersiowej i tomografii komputerowej chorych na COVID-19, zgromadzono dużą ilość danych. Pomogły one w opracowaniu nowych metod rozpoznawania choroby oraz leczenia.

Refundacja telemedycyny Ubezpieczyciele zdrowotni oraz płatnicy publiczni zaczęli refundować usługi telemedyczne. W ten sposób weszły one na stałe do systemów ochrony zdrowia.

Wirtualna rzeczywistość Dzięki systemom VR, studenci medycyny mogli uczestniczyć w obchodach lekarskich bez konieczności obecności w szpitalu.

OSOZ Polska 3/2021

Rok pandemii COVID-19.

Mapa transformacji Algorytmy AI Systemy sztucznej inteligencji są stosowane do przewidywania prawdopodobieństwa rozwoju zespołu ostrej niewydolności oddechowej wśród pacjentów z COVID-19. Modele predykcyjne mogą wspomagać podejmowanie decyzji klinicznych.

Aplikacje mobilne Singapur jako pierwszy kraj na świecie wprowadził aplikację do śledzenia kontaktów celem zapobiegania rozprzestrzeniania się pandemii. Z aplikacji tego typu korzysta dziś wiele państw na całym świecie.

Big Data Cyfryzacja w ochronie zdrowia pozwoliła na bieżąco gromadzić dane na temat sytuacji epidemiologicznej oraz śledzić jej rozwój, ułatwiając planowanie polityki i interwencji epidemiologicznych na szczeblu regionalnym, krajowym i międzynarodowym.

Chatboty Polskie Ministerstwo Zdrowia udostępniło system do wstępnego rozpoznawania objawów COVID-19 oparty na algorytmach AI.

Cyfrowi asystenci zdrowia W czasie kolejnych lockdownów aplikacje i portale fitness zanotowały kilkusetprocentowy wzrost użytkowników.

OSOZ Polska 3/2021

aktua l no ś ci WA Ż N E P Y TA N I E

Jak poprawić doświadczenie pacjenta podczas wizyty telemedycznej?

Podczas gdy niektórzy pacjenci doceniają wygodę związaną z teleopieką, dla wielu osób brak osobistego kontaktu z lekarzem znacznie obniża wartość wirtualnych konsultacji lekarskich. Tymczasem badania pokazują, że nawet 80% wszystkich przypadków w podstawowej opiece zdrowotnej nie wymaga osobistej wizyty w gabinecie lekarskim. Gdy usługi wirtualnej opieki stają się standardem, jak sprawić, żeby pacjenci wybierali je w pierwszej kolejności?

10

OSOZ Polska 3/2021

aktua l no ś ci

Z jednej strony wygoda, bo nie trzeba dojeżdżać do placówki medycznej i stać w kolejce. Z drugiej – zwykła rozmowa z lekarzem, podczas której wiele osób ma wrażenie, że to nie jest to samo, co czas spędzony w gabinecie. Klasyczna wizyta lekarska zawsze była osobistym spotkaniem lekarza z pacjentem, niezależnie od konieczności przeprowadzenia badania fizykalne chorego. Wielu osobom korzystającym z usług telemedycznych towarzyszy obawa o niższą jakość diagnozy lub leczenia. A gdy do tego muszą porozmawiać z nieznanym im lekarzem, co w telemedycynie zdarza się często, uczucie depersonalizacji kontaktu może mocno doskwierać.

Kiedy pacjent jest widoczny w dwóch wymiarach na ekranie komputera i słyszany przez głośnik, a lekarz musi polegać na przekazanych informacjach lub deklarowanych objawach, angażująca i płynna komunikacja staje się czynnikiem warunkującym poprawną diagnozę i leczenie. Od czasu pandemii COVID19 teleopieka stała się dominującą formą świadczenia usług medycznych. Powstało wiele przewodników i wytycznych teleopieki. Zwraca się w nich uwagę na odpowiednie przygotowanie infrastruktury technicznej (kamera, mikrofon, internet), warunków otoczenia (oświetlenie, tło, ubranie). Inne podejście jest wymagane w stosunku do pierwszorazowej e-wizyty, a inne gdy pacjent już dokładnie wie, jak działa system. Lekarz powinien też z góry przewidzieć ewentualne problemy techniczne, aby móc na nie zareagować, nie dopuszczając do tego, aby zdominowały całą interakcję z chorym.

Podczas e-wizyty ważne są nawet dotąd ignorowane elementy jak intonacja głosu czy wyraz twarzy, bo to jedyne sygnały, które pacjent odbiera. I tak przykładowo, gdy podczas wizyty osobistej lekarz coś notuje na komputerze, pacjent po części uczestniczy w tym procesie już przez sam fakt przebywania w jednym pomieszczeniu. Podczas wizyty telemedycznej, pacjent widzi tylko twarz lekarza wpatrzoną w ekran.

To podstawowe wytyczne, które z łatwością można znaleźć w internecie.

Także dostawcy usług telemedycznych z czasem dostosowali swoje platformy, aby ścieżka pacjenta była zbliżona do tej znanej z klasycznej wizyty. Logując się na wizytę, pacjent przekierowywany jest do wirtualnej poczekalni. W ten sposób ma czas, aby się przygotować, zakończyć inne zadania, skupić tylko i wyłącznie na rozmowie z lekarzem. Wiele elementów oczywistych podczas rozmowy na żywo, może być nieoczywistych podczas połączenia wideo. Zrozumienie diagnozy i zaleceń powinno być wyartykułowane przez pacjenta – lekarz zadaje dodatkowe pytania, aby upewnić się, że wszystkie informacje zostały zinterpretowane zgodnie z jego intencją.

Oprócz tych formalności, do których jeszcze trzeba zaliczyć wytłumaczenie pacjentowi obsługi systemu, informację o świadczonych usługach, możliwościach i ograniczeniach, instruktaż techniczny i informację o bezpieczeństwie danych medycznych, lekarz powinien zachować swobodę komunikacji i empatyczny przekaz. Te zależą wprawdzie od

doskonałości technicznej i dobrej organizacji – bo przeciągające się oczekiwanie w wirtualnej poczekalni irytuje podwójnie – ale ich nie determinują.

Pandemia COVID-19 spowodowała, że telemedycyna jest nie tylko szerzej i chętniej stosowana, ale też szybko dojrzewa. Wypracowywane są nowe standardy cyfrowej ścieżki pacjenta. Nie chodzi przecież o przeniesienie wizyty lekarskiej do wirtualnego świata, ale zbudowanie systemu opieki, gdzie kontakt z lekarzem jest tylko jednym z elementów układanki medycyny. Wraz z rozwojem platform zdrowia i upowszechnieniem urządzeń telemedycznych – zwłaszcza w grupie pacjentów z chorobami przewlekłymi – wzrośnie rola usług profilaktycznych. Pomiar parametrów życiowych i ich analiza pozwolą uchwycić stan zdrowia w czasie rzeczywistym i zareagować już na pierwsze odchylenia wskaźników od normy. W takim systemie, gdzie wizyta u lekarza zarezerwowana jest dla pacjentów wymagających większej uwagi, konieczne stają się systemy analizujące dane pacjenta i towarzyszące mu w chorobie przewlekłej lub profilaktyce. W modelu hybrydowym ważną rolę odegrają pielęgniarki, które będą na pierwszej linii kontaktu z pacjentem, zanim ten trafi do lekarza.

Szersze wykorzystanie kompetencji pielęgniarek stwarza szansę na przywrócenie czynnika ludzkiego w nowoczesnej, empatycznej ochrony zdrowia.

W obecnym modelu opieki zdrowotnej, teleopieka ma ograniczone możliwości. Jednak gdy zostanie wkomponowana w nową ścieżkę pacjenta, wsparta technologiami telemonitoringu, stanie się filarem elastycznego, personalizowanego systemu zdrowia. Takie nowe podejście próbują wprowadzić pierwsze startupy. Przykładowo, nowoczesne kliniki Forward (USA) nastawione są na profilaktykę, systematyczne przeglądy zdrowia, osiąganie długoterminowych celów pacjenta, a nie na leczenie.

To zapowiedź zmian, na które pacjenci czekają od dawna, a do których statyczne molochy systemów zdrowia będą dorastały bardzo powoli. Teleopieka, jaką pacjenci doświadczają dziś, znajduje się w okresie przejściowym. Pandemia COVID-19 skłania do zaprojektowania na nowo systemów ochrony zdrowia w modelu hybrydowym, sięgającym do kompetencji personelu medycznego i automatyzującym opiekę tam, gdzie to możliwe. 

OSOZ Polska 3/2021

11

aktua l no ś ci

R ynek zdrowia w pi g u łce

Teleporady według nowych zasad i odbudowa ochrony zdrowia w kryzysie Kolejny miesiąc wszystko koncentrowało się wokół COVID-19. O wiele bardziej zjadliwy brytyjski wariant wirusa w połączeniu z niewydolnym systemem ochrony zdrowotnej doprowadziły do pogłębiającej się zapaści.

A upór MZ, m.in. w sprawie ustnych egzaminów PES czy wystąpienie premiera zarzucające prywatnym placówkom brak zaangażowania w walkę z pandemią, jedynie zwiększyły i tak już duże napięcia.

Aleksandra Kurowska Redaktor naczelna Cowzdrowiu.pl

E-zdrowie Po wielu perturbacjach weszły w życie przepisy ograniczające teleporady. Nie

12

OSOZ Polska 3/2021

można już ich udzielać najmłodszym dzieciom, ale wbrew pierwotnym planom MZ, utrzymano teleporady dla seniorów. I już w pierwszych dniach obowiązywania nowych przepisów pojawiło się wiele problemów. W myśl aktualnych

regulacji, lekarz nie może odmówić bezpośredniej wizyty, gdy pacjent nie wyraża zgody na teleporadę, cierpi na przewlekłą chorobę i nastąpiło pogorszenie stanu zdrowia lub zmieniły się objawy, istnieje podejrzenie choroby nowotworowej, a także gdy dziecko nie ma jeszcze 6 lat. W formie teleporady nie może też odbyć się pierwsza wizyta u lekarza, pielęgniarki lub położnej podstawowej opieki lekarskiej, wskazanych w deklaracji wyboru.

NFZ – w informacji zamieszczonej na portalu pacjent.gov.pl – radzi, by w sytuacji gdy lekarz odmawia przyjęcia bezpośrednio w placówce, dzwonić na numer Telefonicznej Informacji Pacjenta i zgłosić nieprawidłowości.

aktua l no ś ci

Pacjent skorzysta z teleporady, gdy istnieje podejrzenie zakażenia SARSCoV-2, a także gdy potrzebuje recepty na leki niezbędne do kontynuacji leczenia, a lekarz ma jego dokumentację medyczną. Teleporada wystarczy także w przypadku zlecenia na zaopatrzenie w wyroby medyczne, gdy jest to kontynuacja poprzedniego, a lekarz dysponuje dokumentacją. Za pomocą teleporady można też uzyskać zaświadczenie o stanie zdrowia. Można z niej skorzystać, gdy dziecko, które nie ma 6 lat, korzysta z porady kontrolnej, którą lekarz ustalił podczas bezpośredniej wizyty i która nie polega na fizycznym badaniu.

System Toczą się rozmowy o płacach między MZ i związkami zawodowymi oraz pracodawcami. Rząd zaproponował nową wersję tabeli z minimalnymi płacami dla różnych grup pracowników z podziałem na lata 2021–2024.

Resort zdrowia szykuje się do publikacji nowego policy paper „Zdrowa przyszłość. Ramy strategiczne dla systemu ochrony zdrowia na lata 2021– 2027”. Obejmuje on wiele obszarów od kadr, przez infrastrukturę, po inwestycje. Dokonuje analizy m.in. sytuacji demograficznej oraz epidemiologicznej, zakłada też deinstytucjonalizację kolejnych obszarów ochrony zdrowia. Wskazano 15 celów, które będą realizowane poprzez sześć kierunków interwencji.

Z dokumentu zapowiadającego nowe policy wynika, że mimo prób reformowania systemu ochrony zdrowia w okresie 2015–2019 wciąż dostrzec można brak lub bardzo ograniczoną poprawę w zakresie dostępności świadczeń zdrowotnych, co wynika nie tylko z wciąż zbyt niskiego finansowania ochrony zdrowia, ale i z procesów demograficznych (nieuchronnego starzenia się społeczeństwa). Dokument przygotowywało MZ przez ostatnie miesiące, ale minister Niedzielski czekał aż premier Morawiecki będzie miał gotowy „Nowy Polski Ład”. Mieliśmy go poznać w marcu, jednak ze względu na pandemię przesunięto termin na kwiecień.

Gotowy projekt Ustawy o Krajowej Sieci Onkologicznej będzie znany nie później niż za 3 miesiące – mówił na sejmowej Komisji Zdrowia (17 marca) wiceminister zdrowia Sławomir Gadomski.

Sama sieć ruszy 1 stycznia przyszłego roku, o obecności w niej i o finansowaniu ośrodków będą decydować osiągane wskaźniki jakości.

NFZ po raz kolejny ogłosił, że zaleca ograniczenie lub wstrzymanie zabiegów planowych i diagnostyki szpitalnej, z wyłączeniem onkologii. Ostatni raz – w styczniu – odwoływał poprzednie ograniczenia. W związku z szeroką krytyką, minister zdrowia ogłosił dzień później, że na razie to decyzja na 2–3 tygodnie, choć w samym komunikacie Funduszu nic takiego nie podano.

» Gotowy projekt Ustawy o Krajowej Sieci Onkologicznej powinniśmy poznać najpóźniej w czerwcu.«

Tymczasem, jak wynika z badania „Stan publicznego systemu ochrony zdrowia oczami Polaków w dobie pandemii COVID-19”, blisko 86 proc. respondentów uważa, że zwiększona liczba zgonów wśród osób niezakażonych koronawirusem była spowodowana ograniczonym dostępem do planowanych świadczeń zdrowotnych, diagnostyki chorób i ich profilaktyki.

Finanse W marcu trwały konsultacje Krajowego Planu Odbudowy. Plan zakłada m.in. finansowanie inwestycji w ochronie zdrowia, zwiększenie liczby studentów kierunków medycznych. – Poprawa bezpieczeństwa lekowego dzięki unijnym środkom z KPO jest historyczną szansą, a rozwój produkcji farmaceutycznej pozwoli też na modernizację gospodarki – podkreślili w liście skierowanym do premiera Mateusza Morawieckiego naukowcy z PAN, dziekani wydziałów farmaceutycznych oraz chemicznych czołowych polskich uczelni. Taką informację rozesłali polscy producenci leków.

W czasie publicznego wysłuchania w sprawie KPO dla zdrowia mówiono m.in., że źle zaplanowano rozwój kadr

medycznych, stawiając na płatne studia, a także, że za mało jest inwestycji i środków na nie – w tym nowoczesne technologie. Padło też pytanie ze strony Związku Powiatów Polskich, czy w obecnej sytuacji akurat inwestowanie w branżę farmaceutyczną jest priorytetem, czy większą bolączką nie jest brak medyków.

Federacja Pracodawców Polskich przedstawiła wyliczenia wskazujące na to, że podniesienie składki zdrowotnej o 0,25 pkt. proc. kosztowałoby np. przy średniej płacy 19 zł miesięcznie, a znacznie mogłoby poprawić sytuację w systemie ochrony zdrowia. Wśród rozwiązań wskazano też m.in. uporządkowanie kwestii składek różnych grup.

Leki Ministerstwo Zdrowia skierowało w marcu do konsultacji projekt rozporządzenia w sprawie podmiotów uprawnionych do zakupu leków w hurtowniach farmaceutycznych. W hurtowniach będą mogły zaopatrywać się podmioty lecznicze, domy pomocy społecznej i domy dziecka. To oznacza, że nie będą tego musiały robić w aptekach. Środowisko aptekarskie uważa, że to ułatwi życie mafii lekowej oraz może spowodować kłopoty z dostępem do leków w aptekach.

Swoje prace rozpoczął rządowy zespół ds. aktywnych substancji farmaceutycznych. Zespół ma m.in. przeanalizować wydajność polskiego przemysłu farmaceutycznego przy produkcji takich substancji. Wiceminister rozwoju, pracy i technologii Robert Tomanek wskazał, że o polskiej API jest mowa w KPO, lecz musi ona „prawdopodobnie być jeszcze na etapie konsultacji rozbudowana o kwestie szczepionkowe”.

Zmiany personalne Dyrektor Agnieszkę Kister zastąpił Jarosław Kieszek, Dyrektor Departamentu Innowacji w Ministerstwie Zdrowia.

– Zdecydowało inne spojrzenie na dalszy rozwój Centrum e-Zdrowia – tłumaczyło MZ. Dyrektor Kister pełniła funkcję dyrektora Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia (CSIOZ) – potem zmieniło nazwę – od maja zeszłego roku. Była też pełnomocnik Ministra Zdrowia ds. Informatyzacji. Wcześniej odpowiadała za informatyzację jako dyrektor departamentu w MZ zajmującego się informatyzacją. Wraz z Agnieszką Kister do CSIOZ przeszło część zadań realizowanych przez departament e-Zdrowia w Ministerstwie Zdrowia. 

OSOZ Polska 3/2021

13

aktua l no ś ci

radar epidemio lo g iczny ( maj 2 0 21 )

ALERGIA WOJEWÓDZTWO

SPRAWDZALNOŚĆ POPRZEDNIEJ PROGNOZY

72%

 PONIŻEJ NORMY  NORMA  WYSOKI  BARDZO WYSOKI

PROGNOZA KOSZTÓW ALERGII (maj)

TREND W STOSUNKU DO kwietnia

988

               

PROGNOZA KOSZTÓW GRYPY I PRZEZIĘBIENIA (maj)

TREND W STOSUNKU DO kwietnia

Dolnośląskie

4 080

Kujawsko-pomorskie

3 486

Łódzkie

4 158

Lubelskie

4 057

Lubuskie

3 648

Małopolskie

4 123

Mazowieckie

4 630

Opolskie

3 366

Podkarpackie

3 463

Podlaskie

3 054

Pomorskie

4 184

Śląskie

3 620

Świętokrzyskie

3 265

Warmińsko-mazurskie

3 391

Wielkopolskie

4 434

Zachodniopomorskie

4 086

               

Dolnośląskie

1 007

Kujawsko-pomorskie

751

Łódzkie

986

Lubelskie

868

Lubuskie

970

Małopolskie

1 009

Mazowieckie

1 150

Opolskie

748

Podkarpackie

733

Podlaskie

730

Pomorskie

1 011

Śląskie

959

Świętokrzyskie

760

Warmińsko-mazurskie

739

Wielkopolskie Zachodniopomorskie

1 033

GRYPA I PRZEZIĘBIENIE WOJEWÓDZTWO

SPRAWDZALNOŚĆ POPRZEDNIEJ PROGNOZY

14

OSOZ Polska 3/2021

54%

 PONIŻEJ NORMY  NORMA  WYSOKI  BARDZO WYSOKI

I nnowacje

A p l ikacje zdrowotne

Not less but better

Codzienne Ćwiczenia

Essential Skeleton 4

Zbyt częste wpatrywanie się w ekran smarftona nie jest korzystne ani dla zdrowia, ani produktywności. A pokusa jest duża, bo smartfon służy do pracy, rozrywki, zdobywania wiedzy, komunikacji. W zmianie niekorzystnych nawyków impulsywnego sięgania po telefon pomoże aplikacja „nie mniej, ale lepiej”. Większość tego typu rozwiązań po prostu blokuje aplikacje na wskazany czas. „Not less but better” jest trenerem, który krok po kroku uczy nas higieny cyfrowej: jak unikać rozproszenia uwagi, świadomie korzystać ze smartfona, zredukować czas spędzany przed ekranem.

W masie aplikacji typu fitness oferujących setki różnych funkcji oraz kursów po różnych cenach, nie jest łatwo wybrać coś dla siebie. Ta aplikacja ma trzy zalety: jest dostępna w języku polskim, darmowa (choć z reklamami) i robi dokładnie to, co powinna – oferuje proste, efektywne ćwiczenia bez zbędnych fajerwerków. We wnętrzu znajdziemy 10 różnych treningów o czasie wykonania od 5 do 10 minut oraz 100 ćwiczeń opracowanych przez certyfikowanego trenera, wytłumaczonych w krótkich filmach. Wersja PRO zawiera większą liczbę ćwiczeń. Surowa, ale czytelna szata graficzna.

W serii aplikacji stworzonych przez 3D4 Medical dostępne są m.in. pełna anatomia i atlas mięśni. Wszystkie modele anatomiczne zachwycają szczegółowością, dokładnością medycznego odwzorowania każdego szczegółu i możliwościami analizy budowy ciała w trzech wymiarach. Aplikacja „Essential Skeleton” obejmuje wyłącznie mapę układu kostno-szkieletowego. Intencją twórców było pokazanie możliwości pełnej wersji atlasu anatomicznego i dlatego omawiana aplikacja dostępna jest całkowicie za darmo (pełna anatomia kosztuje ok. 80 USD dla lekarzy i 30 USD dla studentów).

iOS | ENG Bezpłatna wersja podstawowa, 11 EUR/m-c

iOS | Android | PL Bezpłatna wersja podstawowa

iOS | Android | ENG Bezpłatna

OSOZ Polska 3/2021

15

I nnowacje

N owo ś ci / wyna l azki

Endoskopia jelit z pomocą tabletki Brytyjska służba zdrowia (NHS), chcąc zwiększyć dostępność badania profilaktycznego w kierunku raka jelit, sięga do innowacji. Zamiast nieprzyjemnego zabiegu endoskopowego polegającego na wprowadzeniu sondy do jelit, pacjenci w Wielkiej Brytanii będą połykać tabletki zawierające miniaturowe kamery i lampy oświetlające ściany wnętrzności. Zażycie kapsułki jest o wiele łatwiejsze niż poddanie się badaniu, którego procedura odstrasza wielu pacjentów. Do tego w związku z pandemią COVID-19, pogłębia się trend polegający na przesunięciu usług opieki zdrowotnej ze szpitali i klinik do domów. Jeżeli dzięki temu więcej osób będzie skłonnych wykonać badania endoskopowe, korzyści z takiego podejścia będą szybko widoczne. Tabletka PillCam (Medtronic) ma wielkość porównywalną z kapsułkami zawierającymi olej z wątroby rekina i jest łatwa do połknięcia. Wykonując dwa zdjęcia na sekundę, sonda wykrywa pierwsze oznaki raka i stany zapalne jelit świadczące o chorobie Leśniowskiego-Crohna. NHS planuje test rozwiązania na pierwszej grupie 11 000 pacjentów z objawami raka jelit. Tzw. endoskopia kapsułkowa rozpoczyna się od wizyty pacjenta u pielęgniarki, która zakłada specjalne urządzenie odbierające transmitowane zdjęcia. Pacjent zabiera kapsułkę do domu, zażywa środki przeczyszczające, aby oczyścić jelito grube, i połyka tabletkę. Badanie trwa od pięciu do ośmiu godzin.

Zdjęcia jelita są wysyłane bezprzewodowo z kapsułki, a następnie przekazywane do lekarza. Po kilku godzinach tabletka jest naturalnie wydalana przez pacjenta. Co roku w wielkiej Brytanii z powodu raka jelita umiera 16 600 osób.

Głośniki monitorujące rytm serca Naukowcy z Uniwersytetu Waszyngtońskiego opracowali system dźwiękowy oparty na sztucznej inteligencji, który może wykrywać nieregularne bicie serca. Wysyła on niesłyszalne dźwięki, a następnie analizuje odbite fale, aby zidentyfikować pojedyncze uderzenia serca osoby znajdującej się w pobliżu. Technologia ta może być przydatna w wykrywaniu zaburzeń rytmu serca, w tym m.in. arytmii serca. – Zaburzenia rytmu serca są w rzeczywistości bardziej powszechne niż inne, dobrze znane choroby serca. Arytmie mogą powodować poważne choroby, w tym udar. Są do tego wysoce nieprzewidywalne w występowaniu i trudne do zdiagnozowania – mówi Arun Sridhar, badacz z Uniwersytetu Waszyngtońskiego zaangażowany w opracowanie wynalazku. Dodaje on, że dostępność taniego testu, który można wykonywać często w warunkach domowych, może być dla niektórych pacjentów przełomem w zakresie wczesnej diagnozy.

16

OSOZ Polska 3/2021

I nnowacje

Robot wykona badania Naukowcy z Uniwersytetu Simona Frasera w Kanadzie opracowali trzy różne roboty, które mogą mierzyć parametry zdrowotne pacjentów, w tym elektrokardiogram (EKG), poziom nasycenia krwi tlenem, częstość oddechu i temperaturę ciała. Jeden z nich, składający się z robotycznego ramienia, ma wbudowane elektrody w opuszkach palców, dzięki czemu może mierzyć np. puls poprzez sam dotyk nadgarstka pacjenta, podobnie jak robi to lekarz. Naukowcy mają nadzieję, że kolejne wersje tej technologii doprowadzą z czasem do opracowania zunifikowanego asystenta, który mógłby pomagać lekarzom w pracy, nie tylko dokonując wstępnych badań, ale i zbierając informacje w ramach wywiadu lekarskiego. Drugim argumentem rozwoju tego typu robotów jest ograniczenie kontaktów w związku z COVID-19 i ewentualnymi pandemiami w przyszłości. Roboty zostały wyprodukowane przy użyciu drukowanych w technologii 3D struktur origami. Naukowcy są przekonani, że urządzenia asystujące mogłyby przejąć inne proste zadania, jak np. przepisywanie leków na receptę.

Ultradźwiękami w wirusa

Szczepienie przez inhalację

Symulacje naukowców z Instytutu Technologii Massachusetts (MIT, Massachusetts Institute of Technology) sugerują, że fale ultradźwiękowe o częstotliwościach stosowanych w obrazowaniu medycznym mogą powodować zapadanie się i pękanie otoczki i kolców wirusa SARS-CoV-2. To na razie tylko symulacje – badacze podkreślają, że nie znają dokładnych właściwości kolców wirusa (mają zaledwie 10 nanometrów wysokości) oraz jego wnętrza wypełnionego RNA i otoczonego osłonką lipidową.

Dostarczanie szczepionek bezpośrednio do płuc może zwiększyć reakcje immunologiczne na infekcje dróg oddechowych lub raka płuc – wynika z badań Instytutu Technologii Massachusetts MIT. Naukowcy twierdzą, że oprócz ochrony przed patogenami infekującymi płuca, tego typu wziewne szczepionki mogą być również stosowane w leczeniu raka z przerzutami do płuc lub nawet zapobiegać rozwojowi nowotworów. Obecnie prowadzone są też badania nad szczepionką przeciw COVID-19 w formie tabletek.

OSOZ Polska 3/2021

17

I nnowacje

Ambasador innowacji Z końcem marca media obiegła informacja o tym, że Książę Harry dołączył do startupu BetterUp oferującego trening online dla poprawy zdrowia psychicznego. Jako Chief Impact Officer, będzie on m.in. wspierał działania zwiększające świadomość w zakresie zdrowia, co w praktyce oznacza, pełnienie roli ambasadora marki. Jest to o tyle ważne, że Książę Harry należy do najbardziej rozpoznawalnych osób na świecie i jego przystąpienie do startupu oferującego rozwiązanie e-zdrowia może zwiększyć zainteresowanie aplikacjami i platformami zdrowia cyfrowego. Jeszcze pełniąc obowiązki członka rodziny królewskiej, Harry współpracował z organizacjami charytatywnymi zajmującymi się zdrowiem psychicznym.

Zmiana w Centrum e-Zdrowia Dość niespodziewanie na stanowisku dyrektora Centrum e-Zdrowia, Jarosław Kieszek zastąpił Agnieszkę Kister. Wcześniej pełnił on funkcję dyrektora Departamentu Innowacji w Ministerstwie Zdrowia. Agnieszka Kister objęła to stanowisko po tym, jak w maju 2020 roku rezygnację złożył Bartłomiej Wnuk. Za jej kadencji m.in. zmieniono nazwę z Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia (CSIOZ) na Centrum e-Zdrowia (CeZ), kontynuowano wdrażanie e-skierowania, rozpoczął się pilotaż EDM i sfinalizowano projekt e-recepty transgranicznej.

Interaktywny raport DiLO W celu łatwiejszego monitorowania liczby wystawianych kart DiLO, Narodowy Fundusz Zdrowia udostępnił interaktywną aplikację. Przedstawia ona zmiany w liczbie wydanych kart DiLO (również w ujęciu regionalnym). Dane w aplikacji odświeżane są każdego miesiąca. Od 2015 r. funkcjonuje tzw. pakiet onkologiczny. Jego nieodłącznym elementem jest karta diagnostyki i leczenia onkologicznego (karta DiLO), mająca za zadanie usystematyzowanie procesu diagnostyczno-terapeutycznego. Nowe, interaktywne statystyki dostępne są na portalu NFZ „Zdrowe Dane”. Oprócz podsumowań i trendów w zmianach kart DiLO, przygotowano też wykresy z podziałem na województwa.

RPL i LSF w nowej wersji 29 marca br. Centrum e-Zdrowia udostępniło nową wersję Rejestru Produktów Leczniczych (RPL) oraz Listę Surowców Farmaceutycznych (LSF). Obydwa rejestry przeszły zmianę technologiczną oraz wizualną. Dostęp do nowej wersji RPL jest możliwy jak dotychczas, z poziomu Platformy Rejestrów Medycznych. Wraz z wdrożeniem, zawartość rejestru w formie plików XML, CSV i XLSX została udostępniona również w nowej wersji. Rejestr Produktów Leczniczych zawiera informacje o produktach leczniczych przeznaczonych dla ludzi oraz weterynaryjnych dopuszczonych do obrotu na terytorium RP. Lista Surowców Farmaceutycznych obejmuje z kolei dane na temat surowców farmaceutycznych dopuszczonych do obrotu na podstawie decyzji Prezesa Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Źródła i zdjęcia: BetterUp, The Guardian, Medtronic, Uniwersytet Waszyngtoński, Massachusetts Institute of Technology, Simon Fraser University

18

OSOZ Polska 3/2021

I nnowacje

Raport GUS: lekarzy i pielęgniarek przybywa, ale zbyt wolno Polska jest krajem o jednym z najniższych wskaźników liczby lekarzy i pielęgniarek na 1000 mieszkańców. Niedobór kadr medycznych staje się coraz bardziej dotkliwy, a sytuacja praktycznie nie zmieniła się w ostatnich latach.

Według najnowszego raportu GUS „Zdrowie i ochrona zdrowia w 2019 roku”, zatrudnienie w zawodach medycznych rośnie, ale pozytywny efekt niweluje duża liczba osób przechodzących na emeryturę. Co więcej, według raportu OECD, Polska jest trzecim – po Filipinach i Indiach – największym „eksporterem” lekarzy i pielęgniarek. Co dziesiąty przedstawiciel tego zawodu, który zdobył wykształcenie w kraju, decyduje się na wyjazd za granicę. Z kolei migracja kadr medycznych utrzymuje się na bardzo niskim poziomie – jedynie 1,9% lekarzy w Polsce zostało wykształconych za granicą. W przypadku pielęgniarek to 0,1%. Pandemia COVID-19 i duże obciążenia dla lekarzy i pielęgniarek mogą jedynie pogorszyć tę sytuację.

Według GUS, zgodnie z rejestra-

mi prowadzonymi przez izby lekarskie, izby pielęgniarek i położnych, izby aptekarskie oraz izby diagnostów laboratoryjnych, w roku 2019 prawo wykonywania zawodu posiadało 150 tys. lekarzy, 42 tys. lekarzy dentystów, 299 tys. pielęgniarek, 39 tys. położnych, 36 tys. farmaceutów i 16 tys. diagnostów laboratoryjnych. W porównaniu z rokiem poprzednim, we wszystkich wymienionych zawodach medycznych odnotowany został wzrost liczby uprawnionych do wykonywania zawodu, przy czym największy przyrost w 2019 r. zarejestrowano w grupie diagnostów laboratoryjnych (wzrost o 2,2%) i położnych (wzrost o 1,9%).

Na dynamikę liczby osób posiadających prawo wykonywania zawodu medycznego ma wypływ przyrost nowych

osób z wykształceniem medycznym oraz naturalny ubytek spowodowany odchodzeniem roczników starszych. Analiza struktury wieku osób posiadających prawo wykonywania zawodu medycznego wskazała na istotne różnice w tym względzie między poszczególnymi zawodami.

W 2019 r. utrzymały się niepokojące tendencje w strukturze wieku lekarzy i lekarzy dentystów uprawnionych do wykonywania zawodu. Podobnie jak w latach poprzednich, miał miejsce wzrost liczby osób należących do najstarszej grupy wieku – 65 lat i więcej. W 2019 r. udział lekarzy w tej grupie wśród posiadających prawo wykonywania zawodu lekarza i lekarza dentysty wyniósł w przypadku lekarzy 24,5%, a lekarzy dentystów – 22,7%.

Zmiany w strukturze wiekowej zaobserwowane zostały również w grupie pielęgniarek i położnych. W roku 2019 najwięcej pielęgniarek uprawnionych do wykonywania zawodu było w wieku 45–54 lata – 99 tys. Podobnie jak w poprzednim roku, najmniej liczną grupą były pielęgniarki w wieku poniżej 35 lat. W 2019 r. było ich 31 tys., co stano-

OSOZ Polska 3/2021

19

I nnowacje

Źródło: GUS „Zdrowie i ochrona zdrowia w 2019 roku”

Osoby uprawnione do wykonywania zawodu lekarza, lekarza dentysty, pielęgniarki oraz położnej 300 250

tys.

150 100 50

40,5 36,1

37,6 34,3

34,4 32,8

0

2005

2010

41,2 36,8

2015 pielęgniarki

2016 lekarze

42,2 38,3

41,2 38,0

2017

42,7 39,0

2018

lekarze dentyści

2019

położne

Lekarze uprawnieni do wykonywania zawodu według wieku 40 35 30 tys.

25

24

28 26 27 27

30

32

31

29

33 33 32 32 31 30

20

35

37

26

24

23 23 22 22 22

22

33 31 32

32 30 31 31 31 22

17

15 10 5 0

poniżej 35 lat

35–44 2005

45–54 2010

2015

55–64

2016

2017

65 lat i więcej

2018

2019

Pielęgniarki uprawnione do wykonywania zawodu według wieku 100

98 98 98 99 95 97

92

83 78 80

80 64

60 tys.

56

40 20 0

87 89

59 51 44

38

35

31 28 29 24 25 26

21

27

45

31

13

poniżej 35 lat

35–44

45–54

2011

2015

2016

55–64 2017

2018

65 lat i więcej

2019

Absolwenci wybranych kierunków medycznych na uczelniach wyższych w Polsce 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0

2005

2000

2005

2010

2011

2012

2013

stomatologia

2014 farmacja

2015

Z nowego raportu GUS wynika, że w 2019 r. wzrosła liczba osób posiadających prawo wykonywania zawodu w podstawowych grupach zawodów medycznych: lekarzy, lekarzy dentystów, pielęgniarek, położnych, farmaceutów i diagnostów laboratoryjnych. Raport prezentuje też szereg innych wskaźników jak zachorowalność na poszczególne choroby, struktura placówek w ambulatoryjnej i stacjonarnej opiece zdrowotnej itd. Oprócz syntetycznej analizy, dane można też pobrać w formie arkusza Excel.

Aby pobrać raport, wejdź na stronę http://bit.ly/397hvsN lub zeskanuj kod

2016

pielęgniarstwo

Zdrowie i ochrona zdrowia w 2019 roku

OSOZ Polska 3/2021

150,9

149,1

146,0

145,0

143,0

134,3

126,6

medycyna

20

299,6

295,4

292,0

288,4

285,4

282,4

273,8

200

tys.

wiło 10,4% ogólnej liczby osób z uprawnieniami do zawodu pielęgniarki. Nadal obserwujemy wzrost liczby pielęgniarek w wieku 65 lat i więcej. W 2018 r. wzrost ten był dość znaczny – o prawie 7 tys. Pielęgniarki w wieku 65 lat i więcej stanowiły 15% wszystkich posiadających prawo wykonywania zawodu pielęgniarki (w 2011 r. – 4,4%). Podobna sytuacja wystąpiła także w grupie wieku 55–64, gdzie liczba pielęgniarek wzrosła o prawie 3 tys.

Podobne tendencje jak w roku ubiegłym wystąpiły w strukturze wieku położnych. Największą grupę stanowiły położne w wieku 45–54 lata – ponad 11 tys. osób. Natomiast najmniej liczna była grupa położnych w wieku 35–44 lata – niecałe 5 tys. Położne w wieku 65 lat i więcej – stanowiły ponad 5 tys., tj. o 663 osoby więcej niż przed rokiem.

Dane te potwierdzają tendencję starzenia się społeczeństwa, co dotyczy także pracowników sytemu ochrony zdrowia. Wyzwaniem staje się racjonalne planowanie kadr medycznych, zachęcenie odpowiedniej liczby osób do kształcenia na kierunkach medycznych tak, aby zapewniona była zastępowalność pokoleń w grupie personelu medycznego, a także najlepsze wykorzystanie ich potencjału zawodowego, zgodnie z potrzebami systemu oraz wsparcie rozwoju zawodowego obecnych pracowników.

Liczba osób posiadających prawo wykonywania zawodu farmaceuty systematycznie rośnie. W aptekach ogólnodostępnych i punktach aptecznych w 2019 r. pracowało ponad 26 tys. magistrów farmacji oraz ponad 33 tys. techników farmaceutycznych. Najwięcej farmaceutów pracowało w aptekach i punktach aptecznych województwa mazowieckiego – niecałe 4 tys. osób, natomiast najmniej w województwie lubuskim – ponad 500 osób. Nieco inny obraz przedstawia analiza liczby farmaceutów na 10 tys. mieszkańców w poszczególnych województwach. Wskaźnik ten był najwyższy, tak samo jak przed rokiem, w województwie lubelskim i łódzkim – 8 farmaceutów na 10 tys. mieszkańców, najniższy natomiast w województwach: warmińsko-mazurskim (4,8) i lubuskim (5,4). 

2017

2018

2019

ISSN 1897-5828, price 10 PLN (incl. 8% VAT)

o p e n

h e a l t h

c a r e

s y s t e m

ie n a yd rld w we Z Wo pne o N S O tę i O dos acj j u ż a p l i k E WS ! w ZN O OS

TECHNOLOGY VS. COVID-19

The coronavirus pandemic has accelerated the deployment of telemedicine and virtual care. What’s next?

THE FUTURE IS IN DOUBT

Robots with synthetic empathy, AI embedded in daily lives, health data analysis. Ethical challenges for humanity.

W W W.OSOz .Pl

2

2020/2021 WORlD

HEALTHCARE RE-IMAGINED

Interviews with digital health leaders.

Eric Topol, Rasu Shrestha, John P. Kotter, Maneesh Juneja, Denise Silber.

I nnowacje

TRENDY 2025 Najnowszy raport Deloitte „The future unmasked. Predicting the future of healthcare and life sciences in 2025” przedstawia możliwe scenariusze rozwoju nauk medycznych w najbliższych 4 latach. Wśród omawianych trendów znalazły się m.in. wspomaganie pracy klinicystów z pomocą sztucznej inteligencji, technologie napędzające rozwój medycyny opartej na faktach, nowe modele pracy lekarzy i projektowania opieki wokół pacjenta. Systemy opieki zdrowotnej stają przed wyzwaniem scalenia rozproszonych danych, mierzenia efektów stosowanych interwencji technologicznych i poprawy efektywności funkcjonowania.

TRENDY DEMOGRAFICZNE

TRENDY EKONOMICZNE

Do 2025 roku, liczba osób powyżej 60 roku życia wzrośnie do 840 milionów.

To 11% populacji całego świata i 21% populacji Europy.

Globalne wydatki na ochronę zdrowia spadną o 1,1% w 2020 roku z powodu pandemii COVID-19. Jednak prognozuje się, że od 2021 roku znowu będą rosły o 5% do 2023 roku.

Proces starzejącego się społeczeństwa powoduje rosnące zapotrzebowanie na usługi zdrowotne. Do 2025 roku liczba ludzi na świecie wzrośnie o kolejny miliard. Z tego 300 mld będzie w wieku 65+. To duże wyzwanie dla wszystkich systemów ochrony zdrowia, nawet w krajach rozwiniętych, ze względu na braki pracowników ochrony zdrowia.

Liczba zgonów dzieci (poniżej 5 roku życia) na choroby, którym można zapobiegać dzięki szczepieniom, spadła z 5,5 mln w 1990 roku do 1,8 mln w 2017 roku.

To pokazuje, jak ogromną wartość mają szczepienia. Do marca 2021 roku, z powodu COVID-19 zmarło 2,73 mln osób. Jedyną nadzieją na wyjście z kryzysu są masowe szczepienia. Na szczęście, do dyspozycji mamy dziś osiągnięcia naukowe, dzięki którym bezpieczną szczepionkę opracowano w kilka miesięcy od wybuchu pandemii.

Dzięki nim, już dziś udało się zapobiec tysiącom zgonów. Przy odpowiednim poziomie wyszczepienia społeczeństw, będziemy mogli wrócić do normalności.

22

OSOZ Polska 3/2021

Mimo dużych spadków PKB w kryzysowym roku 2020, państwa zostały zmuszone do zmobilizowania środków na walkę z pandemią. Także w okresie po-pandemicznym można się spodziewać, że ochrona zdrowia będzie potrzebowała znacznych inwestycji, aby lepiej przygotować się na wyzwania przyszłości.

Przed wybuchem pandemii spodziewano się, że rynek telemedycyny będzie rósł 15% rok do roku aż do 2025 r. Obecnie ta prognoza została skorygowana i wynosi 19,3% (175,5 mld USD).

W USA, liczba telekonsultacji medycznych osiągnie w tym roku 1 miliard, z czego 900 milionów dotyczy COVID-19.

W pierwszych dwóch kwartałach 2020 roku, liczba pobrań aplikacji zdrowotnych i fitness wyniosła 1 249 mln. W tym samym okresie 2019 roku było to 934 mln. Wzrost pobrań wynosi 34%. Już 400 000 aplikacji mzdrowia dostępnych jest w sklepach z aplikacjami mobilnymi.

I nnowacje

TRENDY ZDROWOTNE

» Genetyka i sztuczna inteligencja

Szacuje się, że aż 10% społeczeństwa na całym świecie dotyka problem słabego zdrowia psychicznego.

stwarzają warunki do predykcyjnej, prewencyjnej, personalizowanej i partycypacyjnej ochrony zdrowia (zasada 4P).«

Rynek wirtualnej diagnostyki będzie rósł o 15,5% rok do roku w latach 2019–2030.

Jego wartość w 2018 roku szacowana była na 425,6 mln USD.

Aż 20% dorosłych i dzieci cierpi na jedną z dolegliwości psychicznych. Według badania zrealizowanego w 40 krajach przez CARE International, 27% kobiet i 10% mężczyzn zgłasza pogłębienie się problemów psychicznych w związku z pandemią COVID-19.

Co roku, 700 000 osób umiera w wyniku rosnącej antybiotykooporności bakterii. Do 2050 roku, liczba ta wzrośnie do 10 milionów, a koszty z tym związane osiągną kwotę 100 bilionów USD.

Do 2023 roku, globalne wydatki w geriatrycznej opiece zdrowotnej (opieka w domu, zdalny monitoring pacjenta itd.) przekroczą 1,4 bln USD.

Wartość sprzedaży leków osiągnęła w 2020 roku wartość 1 366 mld USD i będzie rosła w tempie 3,6% rok do roku w latach 2020–2024. W poprzedzającym pandemię okresie 2015–2019, było to 3%.

Globalny rynek technologii informacyjnych w ochronie zdrowia osiągnie wartość 270,3 mld USD do 2021 roku (z 227,5 mld USD w 2020 roku).

Jest on napędzany przede wszystkim pandemią COVID19, dostępnością danych, postępującą digitalizacją i wymianą informacji w formie elektronicznej.

Skutki zdrowotne przechorowania COVID-19 są dotkliwsze dla osób z chorobami przewlekłymi, jak cukrzyca, nowotwory, astma i choroby serca.

Rośnie skala występowania chorób przewlekłych.

Szacuje się, że liczba osób chorych na cukrzycę wzrośnie do 578 mln w 2030 roku, z 463 mln obecnie.

Koszt leczenia cukrzycy to globalnie 760 mld USD. W 2045 będzie to już 845 mld USD.

Opracowanie własne na podstawie „The future unmasked. Predicting the future of healthcare and life sciences in 2025” (Deloitte, 2021) OSOZ Polska 3/2021

23

R aport

Wiara w AI Ojciec Paolo Benanti jest Franciszkaninem, zakonnikiem i profesorem teologii moralnej, bioetyki i neuroetyki na Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie, a ponadto jednym z najbardziej uznanych ekspertów w dziedzinie etyki cyfrowej. W specjalnym wywiadzie dla OSOZ Polska, ojciec Benanti opowiada o tym, jak cyfrowa transformacja zmienia nas – ludzi.

Ojcze Benanti, dwa lata temu w USA miał miejsce etycznie kontrowersyjny przypadek – lekarz użył systemu wirtualnej obecności, aby poinformować pacjenta o śmiertelnej diagnozie. Wraz z upowszechnieniem się telemedycyny i rosnącymi niedostatkami personelu medycznego, taka praktyka może stać się codziennością. Co jest złego w takim podejściu?

Od początku historii ludzkości medycynę rozumiemy jako dyscyplinę naukową.

Był czas, kiedy ksiądz i lekarz to była

24

OSOZ Polska 3/2021

ta sama osoba. Na stanowisko lekarza zawsze wybierano kogoś wyjątkowego w danej społeczności. Nie wystarczy, że lekarz jest człowiekiem. Przede wszystkim musi to być osoba, która jest zaangażowana w niesienie pomocy innym członkom wspólnoty w szczególnych momentach ich życia – wówczas gdy są chorzy, słabi, a czasem umierający.

Dzięki technologii i sztucznej inteligencji maszyny mogą zastąpić wiele czynności tradycyjnie wykonywanych przez człowieka. Pytanie, przed którym teraz stoimy, brzmi: Czy maszyny mogą

wykonywać wszystkie zadania? W każdym społeczeństwie są szczególne zawody, które nie są przeznaczone dla każdego, wymagające ogromnego poświęcenia i oddania przez całe życie. To na przykład lekarze, sędziowie, policjanci.

Wszyscy oni składają przysięgę, że zrobią wszystko, co w ich mocy, aby dobrze wykonywać powierzone im zadania.

Wróćmy do sprawy, o której wspomniałeś. Co jest nie tak w tej sytuacji?

Kompromis egzystencjalny – w sensie obcowania ze śmiercią – między dwoma osobami został zmieniony przez medium technologiczne. Moment, w którym lekarz powinien towarzyszyć pacjentowi, tłumacząc „nic nie mogę dla ciebie zrobić, ale to nie znaczy, że cię opuszczam. Będę przy tobie do ostatniej chwili. To jest moje zobowiązanie, nawet jeśli nie mogę cię uratować”, został pominięty. I nagle, ta otaczająca rola lekarza została zastąpiona przez maszynę. Ostatnia część życia została zredukowana do przekazywania informacji, jak w rozmo-

R aport

wie telefonicznej. Czy nadal tak chcielibyśmy być traktowani jako ludzie u kresu życia?

Technologia prowokuje pytania o role społeczne, o to, co musi być wykonane przez człowieka, a co może być zrobione przez maszynę.

Technologia ingeruje w nasze życie coraz mocniej. Analizując dane medyczne pacjentów z podobnymi chorobami, systemy sztucznej inteligencji potrafią już z dużą dokładnością przewidzieć, kiedy pacjent umrze. Jak oceniłby ojciec takie rozwiązania?

Odpowiedź na to pytanie jest wielowarstwowa. Czy niektóre decyzje mogą być podejmowane przez AI? Na przykład, jeśli chcę pożyczyć pieniądze, idę do banku, rozmawiam z pracownikiem, który musi ocenić moją wiarygodność kredytową. Algorytm również może to zrobić i nie ma w tym nic złego. Jeśli chodzi o pewne kluczowe kwestie, takie jak prawa podstawowe – a prawo do życia jest jednym z nich – zasługuję na decyzję człowieka, a nie algorytmu.

W złożonym środowisku medycznym, tego rodzaju kalkulacje dotyczące przeżywalności determinują sposób leczenia i dalsze losy pacjenta. To nie jest prognoza dla samej prognozy. Taka decyzja wpływa na kolejne kroki, w tym na to, jakie leki lub wsparcie otrzyma pacjent, jak chory będzie traktowany i widziany przez nie tylko lekarzy, ale też osoby bliskie, rodzinę.

Pozwolę sobie na zmianę perspektywy. Wiemy, że czasami kierowca samochodu może zawieść. Wypadki spowodowane przez kierowców zdarzają się, a determinuje je wiele okoliczności zewnętrznych, czasami pozornie niewiele znaczących. Gdyby jednak zapytać, czy maszyna ma prawo zabić człowieka z powodu błędu, sto procent ludzi odpowiedziałoby „nie”.

Jesteśmy świadomi tego, że jako ludzie mamy pewne ograniczenia, ale nie akceptujemy ograniczeń maszyn, które mogłyby doprowadzić do zabijania ludzi. Bo robot jest „czymś”, a nie „kimś”.

Wracając do relacji w medycynie. Czy jesteśmy gotowi zaakceptować tego rodzaju błędy? Co by się stało, gdyby maszyna przewidziała trzy miesiące życia, ale pacjent przeżyje dziesięć lat albo tylko jeden dzień? Czy jesteśmy w stanie zrozumieć taką pomyłkę, tak jak rozumiemy błędne prognozy lekarzy. Lekarz ma prawo do ludzkich słabości, a więc i popeł-

» Obecnie pracujemy

nad nowymi technologiami w takim tempie, że nie mamy czasu zastanowić się nad ich długoteriniowym wpływem. I to jest niebezpieczne.« niania błędów. Zdarza się bowiem, że pacjent, którego rokowania są bardzo złe, cieszy się jeszcze długim i szczęśliwym życiem. Są też sytuacje odwrotne. Niemniej jednak jesteśmy tego świadomi, że lekarz nie wie wszystkiego. Relacja pacjent-lekarz powinna opierać się na relacji międzyludzkiej, jedynie wspomaganej przez maszyny.

Wielu twórców rozwiązań sztucznej inteligencji zadaje sobie pytanie, jak budować takie systemy, aby były one „oparte na wartościach człowieka”. Jakie powinny być etyczne wytyczne dla AI w opiece zdrowotnej?

Musimy wziąć pod uwagę, że słowo „etyka” ma kilka znaczeń. Ktoś może mieć na myśli „etykę normatywną”, która mówi „nie rób tego czy tamtego”. Jeśli ktoś reprezentuje wąską interpretację etyki, prawdopodobnie trudno będzie znaleźć normę lub prawo, które byłoby w 100% akceptowalne na całym świecie.

Ale etyka to coś znacznie więcej niż normy etyczne. To tak, jakby powiedzieć, że sprawiedliwość składa się tylko z przepisów prawa. Tak nie jest, bo sprawiedliwość to coś więcej niż przepisy.

Od Arystotelesa wiemy, że etyka jest cnotą. Jeśli zapytalibyśmy ludzi, czy wolą sprawiedliwy czy niesprawiedliwy system opieki zdrowotnej sterowany przez sztuczną inteligencję, wierzę, że wszyscy odpowiedzieliby „sprawiedliwy”. Z tej perspektywy, jeśli mamy szerokie rozumienie etyki w sensie cnót, możemy postrzegać ją jako strażnika, który nakreśla ścieżkę dla medycyny opartej na AI. A to rzuca inne światło na py-

tanie, które zadałeś. Z tej perspektywy nie musimy szukać powszechnie uznawanej normy czy prawa. Musimy znaleźć szereg wytycznych i granic, których maszyny nie mogą przekroczyć w procesie podejmowania decyzji w medycynie.

Takie podejście jest to o wiele łatwiejsze i bardziej akceptowalne jako wytyczne dla nowych rozwiązań.

Coraz szersze zastosowanie sztucznej inteligencji nazywa ojciec „świtem nowej ery”. Na czym polega pozytywna i negatywna siła transformacyjna AI?

Nie jestem w stanie wyczerpująco przytoczyć każdego scenariusza, ale pozwolę sobie skupić się na tych najważniejszych.

Po pierwsze, musimy zdecydować, czy chcemy stworzyć nowy gatunek „machina-sapiens”, czyli człowieko-maszyny i postawić go w darwinowskiej roli konkurencyjnej wobec homo-sapiens, człowieka. Jeśli stworzymy nowy gatunek, będziemy musieli z nim walczyć. I to jest negatywne w tym sensie, że mamy obsesyjno-kompulsywnego konkurenta – algorytm, który ma wąsko zdefiniowane cele, a do tego jest bardzo zdeterminowany, aby je osiągnąć. Mimo to nie wierzę, że to podejście jest optymalnym sposobem rozwoju AI. Nowa, pozytywna era nadejdzie, jeśli będziemy tworzyć AI jako narzędzia rozszerzające ludzkie możliwości. W tym podejściu nie budujemy substytutu człowieka. Człowiek pozostanie w centrum, a wszystkie innowacje technologiczne będą uniwersalne i skalowalne, co zdemokratyzuje medycynę i poprawi jej jakość.

Podam przykład. Wyobraźmy sobie, że dysponujemy narzędziami sztucznej inteligencji, które pozwalają lekarzom poszerzyć ich umiejętności odczytywania i interpretowania obrazów medycznych. Najlepsi specjaliści w tym obszarze mogą pracować również bez pomocy algorytmów, podejmując celne decyzje oparte na wieloletnim doświadczeniu.

Istnieje jednak wiele miejsc na świecie, zwłaszcza na obszarach wiejskich, gdzie jakość opieki medycznej jest niska, przede wszystkim z powodu braków infrastrukturalnych lub niedoboru pracowników służby zdrowia. Dzięki narzędziom opartym na AI możemy zdemokratyzować najlepszą jakość analizy obrazów medycznych na całym świecie. Nawet lekarz rodzinny praktykujący z dala od dużych ośrodków akademickich może mieć możliwość podejmowania decyzji na maksymalnie precyzyjnym poziomie;

OSOZ Polska 3/2021

25

R aport

takim, który wcześniej był dostępny tylko w wyspecjalizowanych klinikach zatrudniających najlepszych ekspertów. To naprawdę pozytywna rzecz.

Inny przykład: jednym z największych wyzwań dla onkologa jest idealne dopasowanie metody leczenia do pacjenta, aby uwzględniała ostatnio opublikowane badania naukowe. Jeśli weźmiemy pod uwagę, jak wiele opracowań naukowych pojawia się każdego roku, system AI mógłby wesprzeć lekarza w podejmowaniu decyzji i wyborze najlepszego możliwego scenariusza leczenia. Również w tym przypadku AI nie zastępuje lekarzy – ludzi, a jedynie rozszerza ich możliwości.

W obu przypadkach, o których wspomniałem, jest jeden podstawowy warunek: człowiek pozostaje w centrum. Jeśli zaprojektujemy system w charakterze konkurenta dla człowieka, prawdopodobnie w przyszłości będziemy mieli najgorszą możliwą medycynę.

Wiele mówi się dziś o tzw. opiece zdrowotnej skoncentrowanej na człowieku.

Co oznacza dla ojca oznacza pacjentocentryczność w dobie nowych technologii?

Aby odpowiedzieć na to pytanie, powinniśmy sięgnąć do filozofii. Sokrates zwykł mawiać: „Poznaj samego siebie”. Miał przy tym na myśli to, że jako człowiek jesteś czymś więcej niż ciałem – masz także wewnętrzny świat uczuć, pragnień, lęków, doznań. Jeśli „poznaj siebie” staje się „poznaj swoje dane”, mamy kolejny rodzaj warstwy – warstwę zbudowaną z danych.

Opieka zdrowotna skoncentrowana na człowieku oznacza, że maszyna jest nie tylko optymalizatorem o określonej funkcji, ale musi być również zaprojektowana tak, aby rozumieć i szanować emocje oraz uczucia pacjenta. Aby to zilustrować, możemy ponownie posłużyć się przykładem autonomicznych samochodów. Mamy prawo zakładać, że pewnego dnia nie będą one powodowały wypadków. Ale jeśli do takiego pojazdu wejdzie osoba wrażliwa, a samochód będzie jechał zbyt szybko, może ona poczuć się wręcz sterroryzowana przez maszynę.

Czyli pojazd powinien dostosować się do człowieka, by nie być w sprzeczności z uczuciami pasażera. Albo odwrotnie – będą też bardziej odważni pasażerowie, dla których powolna, monotonna jazda będzie po prostu nudna. Wracając do służby zdrowia – technologia rów-

26

OSOZ Polska 3/2021

» Czy systemowi

sztucznej inteligencji wybaczymy błąd w sztuce lekarskiej?« nież musi być dostosowana do oczekiwań pacjentów. Dopiero wówczas stworzymy rozwiązania techniczne, które budzą szacunek.

Można to zobrazować jeszcze innym przykładem. Wyobraźmy sobie opartego na sztucznej inteligencji robota chirurgicznego do zaszywania ran po operacjach. Jeśli robot będzie to robił zbyt szybko, pacjent może się przestraszyć, myśląc: „Nie jestem kawałkiem tkaniny”. Jeśli będzie zbyt wolny, niektórzy pacjenci mogliby odnieść wrażenie, że jest zbyt niezdarny. Widzimy więc, że istotne jest postrzeganie człowieka jako czegoś więcej niż tylko ciała. Jesteśmy również istotami emocjonalnymi i technologia musi to uszanować.

Niektóre roboty lub wirtualni asystenci posiadają już tzw. „syntetyczną empatię”, dzięki której mogą wykrywać i reagować na emocje człowieka. Może to odegrać znaczącą rolę w przypadku zrobotyzowanych lekarzy i pielęgniarek…

Z punktu widzenia kosztów, prawdopodobnie pewnego dnia użycie takich asystentów będzie tańsze. Ale możemy też rozwijać AI po to, aby pacjenci lepiej się poczuli będąc chorymi. I w tym przypadku jest to uzasadnione, bo wzmacnia relację lekarz-pacjent i chroni lekarza przed zbyt dużym obciążeniem emocjonalnym, być może nawet zapobiega wypaleniu zawodowemu.

Tego typu boty mogłyby również przypominać pacjentowi o konieczności zażycia leku, wzmacniać przestrzeganie zaleceń lekarskich, informować lekarza o wykrytych nieprawidłowościach w parametrach zdrowia, a także rozpoznawać w głosie pacjenta oznaki stresu, aby pomóc personelowi medycznemu reagować w empatyczny sposób. Jeśli systemy oparte na AI są wykorzystywane jako część ekosystemu lepszej opieki zdrowotnej, nie ma w tym nic złego. Ale jeśli rozwijamy wspomniane technologie, ponieważ traktujemy medycynę jak

biznes i próbujemy optymalizować koszty, wówczas nie jest to w porządku.

W książce „Digital Age” stawia ojciec pytania dotyczące „nowej formy człowieka w erze cyfrowej”. Kim jesteśmy w epoce cyfrowej?

To jest wielkie pytanie. Tak zwany Test Turinga (red.: test badający sposób określania zdolności maszyny do posługiwania się językiem naturalnym i pośrednio mający dowodzić opanowania przez nią umiejętności myślenia w sposób podobny do ludzkiego) postawił pewną granicę. Mówimy, że test jest zaliczony, jeśli nie potrafię odpowiedzieć na pytanie: „Kim Ty jesteś?”. To stawia po drugiej stronie odpowiednie pytanie: „Kim Ja jestem?”. Jeśli to, czy jestem biologiczną czy sztuczną inteligencją nie ma już znaczenia, co znaczy „być człowiekiem”?

Pytanie o tożsamość pojawiło się po teście Turinga „za ścianą” – w tej metodologii nie ma już znaczenia, czy jesteś kimś, czy czymś.

Jeśli potrafię zrobić idealny duplikat monety o wartości jednego euro, to jej wartość wynosi jeden euro. Nikt nie jest w stanie dostrzec różnicy, liczy się tylko wartość, którą moneta reprezentuje. Ale jeśli mógłbym zrobić doskonałą kopię twojej osoby, to czy ta kopia jest dokładnie taka sama jak ty? Czy jest tobą?

Inny przykład – wyobraź sobie, że postawię przed tobą kaczkę i suszarkę do włosów. Są one mniej więcej podobne w kształcie. Jednak jeśli wyłączę suszarkę, mogę ją włączyć ponownie. Jeśli wyłączę kaczkę, nie mogę jej włączyć ponownie. Coś nie jest kimś. Bycie żywą istotną nie oznacza funkcjonować, ale istnieć.

W epoce cyfrowej pojawia się więc dodatkowe pytanie: Co to znaczy istnieć, a nie funkcjonować? Jak widzisz, jeśli spróbujemy zapomnieć o filozofii odpowiadając na wielkie pytania, to filozofia tak czy owak do nas wraca jak bumerang.

Skoro AI zmienia świat, kulturę, nas samych, to czy ludzie nie powinni zacząć zmieniać siebie, dostosowując się do nowych możliwości, jakie oferuje AI, definiując na nowo niektóre z ludzkich wartości?

To zawsze miało miejsce. Siedemdziesiąt tysięcy lat temu, ludzie częściej niż dziś przemieszczali się po świecie w poszukiwaniu lepszych warunków życia.

R aport

I jako ludzie robiliśmy coś, co odróżniało nas i do dziś odróżnia od innych gatunków. Kiedy mamut przywędrował z Afryki na północ Europy, musiał długo czekać aż urośnie mu sierść, aby przetrwać w nowym, zimnym środowisku.

Nie mógł przeskoczyć ograniczeń ewolucyjnych. Jednocześnie, 70 000 lat temu człowiek nie czekał aż obrośnie włosami, aby emigrować na północ Europy. Po prostu ubrał się w skórę mamuta.

Zawsze używaliśmy wynalazków, aby się przystosować do nowych warunków życia, zmienić siebie i rzeczywistość, w której żyliśmy. Odpowiedź na twoje pytanie brzmi: Dlaczego również nie dzisiaj? Do tego dodałbym jeszcze inny dylemat: Jak zagwarantować, że ta zmiana będzie korzystna, biorąc pod uwagę dzisiejsze, szybkie zmiany. Stara zasada ostrożności „Pomyśl dwa razy, zanim coś zrobisz” staje się szczególnie ważna i powinna być stosowana z wielką uwagą.

Technologia daje nam ogromną władzę. W pierwszych latach XX wieku próbowaliśmy się unicestwić za pomocą bardzo głupiej technologii, czyli bomby atomowej. Ale ta władza nie jest kwestią inteligentnej technologii czy naszej inteligencji. Jeśli ta władza nie kieruje się zasadami etycznymi, może nas zniszczyć.

Pułapką dzisiejszych czasów jest to, że pracujemy nad nowymi technologiami w takim tempie, że nie mamy czasu za-

stanowić się nad ich długoteriniowym wpływem. I to może okazać się zgubne.

Na jednym z forów dyskusyjnych natrafiłem na bardzo burzliwą dyskusję pod pytaniem: „Czy technologia może być nową religią?”. Niektórzy sugerują, że podczas gdy religie próbują dać nam odpowiedzi na wszystkie pytania, technologia pozwala nam odkrywać świat i wszechświat jak nigdy dotąd. Wiemy więcej, a dzięki technologii możemy się doskonalić, unowocześniać. Czy technologia jest więc nową religią?

Może nią być. Jeden z pierwszych filozofów, Heraklit, napisał: Bóg, który jest w Delfach, nie przemawia, nie krzyczy.

On nadaje znaczenie rzeczom”. Analogicznie, Bóg, który jest w Google nie mówi, nie krzyczy. Nadaje sens danym.

Wyrocznia delficka jest dziś nowym bogiem w moim telefonie komórkowym.

Bogowie z panteonu – Bóg Miłości, Bóg Handlu i inni – zostali zastąpieni przez bogów w smartfonie: Tinder jako bóg miłości, Amazon jako bóg handlu i tak dalej. Są to nowe wyrocznie, którym poświęcam swoje dane w zamian za jakieś korzyści. Czy jest to zachowanie religijne? Myślę, że tak.

Każdy z nas w coś wierzy. Mogę zapytać: Czy wierzysz, że rzeczywistość, wszystko co nas otacza składa się z atomów? Nigdy nie widziałeś żadnego ato-

mu, więc możesz tylko wierzyć, że atomy istnieją. A to znaczy – wierzysz w wiarygodne źródło, które powiedziało ci: „tak, atomy istnieją”. Jesteśmy istotami wierzącymi. Dzisiaj niewątpliwie rozwija się nowa wiara oparta na sile danych.

Czym to grozi?

Wiara oparta na danych bazuje na korelacjach. Możemy znowu sięgnąć do filozofii i zapytać: Co oznacza prawda? Czym jest prawda w epoce pełnej korelacji?

Jeśli istnieje korelacja pomiędzy parasolem a deszczem, to czy parasol wywołuje złą pogodę, czy wręcz przeciwnie? Jeśli zapytam Google, jaka jest najszybsza droga do konkretnego miejsca, do którego się chcę dostać, mapa Google po prostu koreluje, nie znając moich intencji, nie wiedząc dlaczego chcę pojechać w to miejsce. I to działa. W zamian za przyczynowość, dostaję korelację. Ale ten nowy model epistemologiczny nie jest jeszcze dobrze zbadany i możemy popełnić ogromne błędy. Zdarza się to również w nauce. Na przykład w przeszłości wierzono, że ciepło i iskry uwalniane podczas cięcia metalu nie są energią wyzwalaną w procesie cięcia, ale rodzajem ciepła i ognia uwięzionego w metalu. Taki sam błąd interpretacyjny możemy popełnić w przypadku korelacji, na których opieramy dzisiejszy punkt widzenia. 

Jak zapewnić etyczny rozwój sztucznej inteligencji w przyszłości? W lutym 2020 r. Papieska Akademia Życia (Pontifical Academy for Life), Microsoft, IBM, FAO i rząd włoski jako pierwsi podpisali „Apel etyczny dotyczący sztucznej inteligencji”. Dokument został opracowany w celu zagwarantowania etycznego podejścia do sztucznej inteligencji i promowania poczucia odpowiedzialności wśród organizacji, rządów i instytucji. Tak, aby w przyszłości innowacje cyfrowe i postęp technologiczny służyły ludziom, a nie ich zastępowaniu. Strona internetowa apelu: www.romecall.org

OSOZ Polska 3/2021

27

rozmowy

Rozwiązania cyfrowe zwiększają wiedzę obywateli na temat zdrowia Szacuje się, że 50% Europejczyków nie ma wystarczających umiejętności zarządzania własnym zdrowiem – mówi dr Kristine Sørensen, prezes International Health Literacy Association. Rozmawiamy o tym, w jaki sposób cyfrowe technologie mogą przyczynić się do poprawy zdrowia i samopoczucia.

28

OSOZ Polska 3/2021

Alfabetyzm zdrowotny (ang. health literacy) to zdolność do znajdowania, zrozumienia i wykorzystywania informacji do podejmowania decyzji i działań związanych ze zdrowiem. Przeciwieństwem jest analfabetyzm zdrowotny, czyli brak tego typu umiejętności. Każdego dnia stajemy w obliczu wyborów, które mają wpływ

rozmowy

na nasze zdrowie. Na przykład, podczas zakupów produktów spożywczych, gotowania, pracy, spędzania wolnego czasu, przyjmowania leków. Setki takich mikro-decyzji kształtują nasze życie i samopoczucie. Jednak w dobie Internetu i bombardujących nas zewsząd informacji trudno jest znaleźć rzetelne zalecenia dopasowane do naszych indywidualnych potrzeb.

Koszt braku umiejętności zdrowotnych

– Według najnowszych badań, osoby z niskimi umiejętnościami zdrowotnymi mają wyższą śmiertelność. Odnosi się to do pacjentów z chorobami przewlekłymi, ale także do tego, jak obywatele stosują się do zaleceń dotyczących zapobiegania chorobom – wyjaśnia dr Sørensen.

– Zanim opublikowano pierwsze badania w tej dziedzinie, nie spodziewaliśmy się, że edukacja zdrowotna jest tak zaniedbywanym tematem, nawet w najbogatszych społeczeństwach Europy ze świetnie działającymi systemami edukacji i opieki zdrowotnej.

Konsekwencje braku wiedzy są poważne: obniżony poziom zdrowia, wzrost zachorowań na choroby niezakaźne, niestosowanie się do zaleceń dotyczących przyjmowania leków, opóźniona diagnoza oraz możliwe do uniknięcia straty finansowe dla służby zdrowia i gospodarki. Szacuje się, że w Wielkiej Brytanii ok. 5–20% rocznego budżetu Narodowego Systemu Zdrowia (NHS) jest marnowane z powodu niskiego poziomu wiedzy na temat zdrowia.

– Nie powinniśmy winić obywateli za to, że nie wiedzą, jak poruszać się w systemach opieki zdrowotnej. To systemy, usługi i produkty zdrowotne muszą ulec zmianie, aby ludzie mogli znaleźć się na właściwej drodze – podkreśla dr Sørensen. Sektor zdrowia publicznego musi się wiele nauczyć, jak wspierać obywateli w procesie zmiany zachowań, edukować społeczeństwo i przekazywać informacje w zrozumiały sposób. Jednym z elementów rozwiązania może być również zdrowie cyfrowe. „Musimy wykorzystać siłę zdrowia cyfrowego”

Podczas gdy Internet demokratyzuje dostęp do wiedzy, rozwiązania cyfrowe mogą demokratyzować zdrowe nawyki, wzmacniając rolę obywateli w ochronie zdrowia. Powodują, że rośnie dostęp do wskazówek zdrowotnych, do powszech-

» Aplikacje mobilne pełnią rolę cyfrowych

asystentów, którzy przypominają nam o wizycie u lekarza, przyjmowaniu leków lub regularnym wykonywaniu ćwiczeń.«

nego użytku wchodzą cyfrowi asystenci podpowiadający, jak zwiększyć aktywność fizyczną lub lepiej się odżywiać.

– Podczas pandemii COVID-19 wielu pacjentów z chorobami przewlekłymi szuka wsparcia w internetowych grupach pacjentów. Przed marcem 2020 r., technologie cyfrowe były wykorzystywane głównie przez osoby szukające nowinek technologicznych. Przykładem są mobilne aplikacje zdrowotne. Ostatnio jednak sport w domu stał się nową normą, a cyfrowe rozwiązania w tym pomagają – mówi dr Sørensen.

Wiele osób zdało sobie sprawę, że są odpowiedzialne za swoje zdrowie, mogą wiele zdziałać zmieniając swoje osobiste zachowania, czy to nosząc maski w miejscach publicznych, czy też zwracając uwagę na zdrowe odżywianie. Rozwiązania cyfrowe także mogą przyczynić się do poprawy świadomości zdrowotnej. Dr Sørensen zwraca jednak uwagę na jeden podstawowy warunek: zamiast tworzyć cyfrowe produkty i usługi dla ludzi, należy je tworzyć z ludźmi. Projektowanie skoncentrowane na człowieku zakłada bardziej integracyjne podejście, w którym użytkownicy końcowi są zaangażowani na każdym etapie rozwoju, od projektu, poprzez prototypowanie, testowanie, aż po ostateczne wprowadzenie na rynek. Dr Sørensen ma nadzieję, że to podejście, które już jest powszechnie stosowane przez innowacyjne firmy, przyjmie się także w sektorze publicznym.

Czynnik cyfrowy staje się częścią opieki zdrowotnej

– Obserwujemy duże zmiany w tym, jak realizowana jest samoopieka. Obecnie łatwiej jest zadbać o indywidualne zdrowie, bo do dyspozycji mamy aplikacje

typu fitness i trackery zdrowia, a także elektroniczne platformy pomagające zapobiegać chorobom przewlekłym. Aplikacje mobilne pełnią rolę cyfrowych asystentów, którzy przypominają nam o wizycie u lekarza, przyjmowaniu leków lub wykonywaniu ćwiczeń. Wierzę, że znajdujemy się w fazie wielkiej transformacji. Narzędzia zdrowia cyfrowego staną się nową normą, zwłaszcza w krajach posiadających odpowiednią infrastrukturę IT, która umożliwia dzielenie się indywidualnie gromadzonymi danymi – dodaje dr Sørensen.

Jej zdaniem, aby uniknąć nierówności, należy poprawić infrastrukturę i dostęp do internetu; trzeba też stale wzmacniać cyfrowe umiejętności zdrowotne, czyli zdolność do korzystania z nowych technologii. Jednocześnie, nie powinniśmy zaniedbywać grupy osób, do których nie można dotrzeć za pomocą narzędzi cyfrowych. Systemy opieki zdrowotnej muszą takim osobom zaoferować alternatywne rozwiązania.

Dr Kristine Sørensen podsumowuje: „Jeśli technologie cyfrowe mają pozytywnie wpłynąć na zdrowie społeczeństwa, ich twórcy muszą zrozumieć potrzeby ludzi, sprawić, że systemy i aplikacje będą tak łatwe w użytkowaniu, że staną się niewidzialną, integralną częścią naszego codziennego życia. Do tego stopnia, że nie będziemy już mówić o „terapiach cyfrowych”, „e-zdrowiu” czy „zdrowiu cyfrowym”, a jedynie o zdrowiu.”  Dr Kristine Sørensen jest przewodniczącą International Health Literacy Association i Health Literacy Europe. Jest również członkiem technicznej grupy doradczej Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) ds. promocji zdrowia w ramach SDGs. Wywiad został przeprowadzony we współpracy z SideKick Health.

OSOZ Polska 3/2021

29

rozmowy

Bez technologii, nowoczesna opieka zdrowotna jest niemożliwa Czy szpitale są gotowe na EDM? Jakie braki w zakresie informatyzacji obnażyła pandemia COVID-19? Jakich technologii potrzebują menedżerowie szpitali do sprawnego zarządzania? Rozmawiamy z Dariuszem Rajczykiem, nowym Prezesem Zarządu Stowarzyszenia Menedżerów Opieki Zdrowotnej STOMOZ. To był bardzo trudny rok dla szpitali. Jakie wnioski dotyczące sektora zdrowia nasuwają się Panu Prezesowi z pandemii COVID-19?

W sektorze ochrony zdrowia każdy rok jest ciężki. Zarządzający codziennie stają przed wyzwaniami ekonomicznymi, organizacyjnymi i kadrowymi, które

30

OSOZ Polska 3/2021

szczególnie w okresie kryzysu są trudnymi do przejścia. Wszechobecna pandemia obnażyła zarówno kruchość jak i niepoprawność, zdawałoby się wystarczających na ówczesne czasy, strategii i planów. Niedoinwestowana ochrona zdrowia, brak zasobów i rezerw to dzisiejsza rzeczywistość. Niedostateczna ilość środków przeznaczana na ochro-

nę zdrowia, wynagrodzenia, restrukturyzacja szpitalnictwa, nowy rachunek kosztów, pozyskiwanie i szkolenie kadr medycznych, nowe technologie, szczepienia przeciw COVID-19, wypalenie

rozmowy

zawodowe personelu – to wybrane problemy, z którymi dzisiaj muszą zmierzyć się menedżerowie. W związku z powyższym rodzi się zatem potrzeba, by organizacje biznesowe przy wsparciu państwa wypracowały nowe scenariusze działań nie tylko na czas kryzysu, ale także na przyszłość. Słusznym wydaje się wprowadzenie harmonijnego ładu społeczno-gospodarczego (pakt społeczny), w którym człowiek będzie podmiotem, a cyfryzacja, automatyzacja i nowe technologie będą mu służyć, a nie stanowić cel sam w sobie.

Jak cyfryzacja ochrony zdrowia pomogła w zarządzaniu szpitalem i pracy lekarzy podczas pandemii? Co należałoby zrobić, aby jeszcze lepiej wykorzystać jej potencjał?

Cyfryzacja dostarcza danych, dzięki którym łatwiej i sprawniej zarządza się placówkami ochrony zdrowia. Ułatwia zdecydowanie komunikację, obniża pracochłonność, przyspiesza dostarczanie informacji, zapewnia większe bezpieczeństwo zdrowotne pracownikom sektora ochrony zdrowia i pacjentom. Aby jeszcze lepiej ją wykorzystać, potrzeba sprawnego, spójnego i dobrze zorganizowanego systemu opieki zdrowotnej.

Jeżeli tak się nie stanie, cyfryzacja będzie tylko kolejną protezą – przydatną, ale nie do końca dopasowaną.

Następnym krokiem w cyfryzacji – po wdrożeniu e-recepty, e-ZLA i e-skierowania – będzie implementacja elektronicznej dokumentacji medycznej. Czy polskie szpitale są na to gotowe?

Menedżerowie naszych jednostek doskonale zdają sobie sprawę, że jest to koniecznością. W wielu szpitalach już funkcjonuje elektroniczna dokumentacja medyczna. W innych przeszkodą może być brak pieniędzy, czasu i pracowników z odpowiednimi kwalifikacjami. Cyfryzacja ochrony zdrowia, której częścią jest elektroniczna dokumentacja medyczna to hasło, narzędzie i słowo klucz. Brak cyfryzacji jest często usprawiedliwieniem naszych działań. Zrzucamy więc z siebie odpowiedzialność za braki i niedoskonałości.

Stawiane pytanie o przeszkody w informatyzacji szpitala to właściwie pytanie o przyszłość całego systemu ochrony zdrowia, o sposób i wielkość finansowania, organizację, zasoby i system kształcenia.

Z jakimi niedoborami w zakresie infrastruktury IT najczęściej borykają się szpitale?

Z tym bywa bardzo różnie. Istnieją szpitale w pełni zinformatyzowane; są też szpitale, które mają zinformatyzowaną część „białą”, inne posiadają system informatyczny dotyczący części administracyjnej. Zdarzają się takie, których oprogramowania nie można „spiąć” razem, aby tworzyły w miarę jednolity system. Niestety bywają również takie jednostki, w których informatyzacja i cyfryzacja praktycznie nie istnieją. Wynika to głównie z braku środków finansowych i zaspokajania pilniejszych potrzeb (leki, żywność, sprzęt medyczny).

Jaką ma Pan wizję polskiego szpitalnictwa przyszłości?

Wizja szpitalnictwa przyszłości, czy też szerzej systemu ochrony zdrowia przyszłości, to stworzenie opieki zdrowotnej, na którą wpływ, oprócz polityków, będą miały organizacje sektorowe: Izby Lekarskie i Pielęgniarskie, Organizacje Pracodawców, STOMOZ, Związki Zawodowe itp. oraz przedstawiciele pacjentów.

Ochrona zdrowia nie powinna być traktowana jako koszt. To inwestycja w obywateli, w ich zdrowie, jakość życia i zdolność do wytwarzania dochodu narodowego. Z tego też powodu oszczędzanie na zdrowiu nie jest działaniem rozsądnym. Chciałbym więc, aby w niedalekiej przyszłości rozpoczął się proces tworzenia nowoczesnego modelu ochrony zdrowia – z odpowiednim finansowaniem, wsparciem prawnym, technicznym i organizacyjnym. STOMOZ jako organizacja zrzeszająca menadżerów z dużą wiedzą i doświadczeniem jest gotowa współuczestniczyć w tworzeniu takiego systemu.

A jaką rolę powinna odgrywać informatyzacja? Jakie narzędzia pozwolą poprawiać standardy leczenia i jakość obsługi pacjenta?

Nowoczesne narzędzia informatyczne pozwalające na natychmiastowy dostęp do historii zdrowia i chorób pacjenta będą nieocenioną pomocą w leczeniu.

Może doczekamy się systemu pozwalającego na pełną wymianę informacji pomiędzy jednostkami ochrony zdrowia, wykorzystanie istniejących rejestrów publicznych w szpitalach. Wierzę, że nie

» Bez informatyzacji nie da się zapewnić prawidłowego procesu opieki nad pacjentem.« będzie potrzeby wielokrotnego przepisywania tych samych danych w różnych okienkach komputera.

Bez informatyzacji nie da się zapewnić prawidłowego procesu opieki nad pacjentem. Lekarz powinien mieć natychmiastowy dostęp do wszystkich informacji o zażywanych lekach, przebytych badaniach diagnostycznych, procesie leczenia w innych jednostkach czy innych oddziałach szpitala lub poradni. Dlatego nie unikniemy coraz głębszej i bardziej szczegółowej rejestracji czynności medycznych. Chodzi tylko o to, aby narzędzie, jakim jest cyfryzacja, nie przesłoniło istoty działania ochrony zdrowia. Żeby pacjent pozostał w centrum naszego zainteresowania.

Które z najnowocześniejszych technologii IT chciałby Pan wdrożyć w swoim szpitalu, gdyby dysponował Pan nieograniczonymi środkami na ten cel?

Gdybym posiadał nieograniczone środki finansowe i nie miałbym innych potrzeb, to chciałbym, aby każdy z pracowników miał dostęp do najnowszych danych medycznych pochodzących z systemów diagnostycznych, do systemów sztucznej inteligencji wyszukujących powiązania pomiędzy poszczególnymi wynikami diagnostycznymi. Chciałbym, aby na każdym komputerze lekarza można było zobaczyć zdjęcie RTG, obraz z tomografu czy rezonansu w sposób wyraźny i jednoznaczny. Byłoby super, aby lekarze mogli używać różnych metod wprowadzania informacji o procesie leczenia, uwzględniając dyktowanie i pismo odręczne. Cieszyłbym się też, gdyby w systemie znajdowały się urządzenia do digitalizacji dokumentów papierowych, a przepływ danych był szybki i niczym nie zakłócony. I w końcu, aby systemy te były przyjazne dla użytkownika, a w tle stał wykwalifikowany pracownik służący natychmiastową radą i pomocą w razie powstania problemów. 

OSOZ Polska 3/2021

31

KAMSOFT SYSTEM SZPITALNY (HIS)

Jednym z najpopularniejszych systemów klasy HIS na rynku, jest KS-MEDIS, MVȕT[ \CRGYPKC MQORNGMUQYȤ QDU WIȶ U\RKVCNK QF RTQEGUȕY CFOKPKUVTCE[LP[EJ RQRT\G\ \CT\ȤF\CPKG OCIC\[PGO K QDTȕV NGMCOK Cʑ RQ YURCTEKG RTQEGUȕY NGE\GPKC -5 /'&+5 \CRGYPKC TȕYPKGʑ QDU WIȶ '&/ QTC\ YURȕ RTCEWLG \ CRNKMCELCOK OQDKNP[OK K U[UVGOCOK \GYPȶVT\P[OK

5;56'/; 952Ǻ 24#%7,ȣ%' < -5 /'&+5

Aplikacje Mobilne FNC .GMCT\[ K 2KGNȶIPKCTGM KS-ASW (apteka U\RKVCNPC KS-MediVeris, 5[UVGO[ (KPCPUQYQ -UKȶIQYG oraz -CFTQYQ 2 CEQYG \ CRNKMCELȤ OQDKNPȤ FNC RTCEQYPKMȕY mZZL YURȕ RTCEC \ KS-SOLAB FKCIPQUV[MC NCDQTCVQT[LPC

SYSTEMY GABINETOWE

-#/51(6 QHGTWLG U\GTGI TQ\YKȤ\Cɛ MVȕTG QDU WIWLȤ G 4GEGRV[ '&/ eZLA, e-Skierowania, \NGECPKG VGUVȕY PC %18+& QTC\ UȤ RT\[IQVQYCPG FQ TGLGUVTCELK <FCT\Gɛ /GF[E\P[EJ KPFGMUQYCPKC K Y[OKCP[ '&/. Dla FWʑ[EJ RNCEȕYGM K RT\[EJQFPK FQUMQPCNG URTCYF\K UKȶ U[UVGO UVCELQPCTP[ KS-SOMED NWD EJOWTQY[ 5'47/ /PKGLU\G RQFOKQV[ OQIȤ VCMʑG UMQT\[UVCȦ \ FQDT\G \PCPGIQ RTQITCOW KS-PPS FGUMVQR NWD Mediporta (chmura).

41<9+ȣ<#0+# 952Ǻ 24#%7,ȣ%' Z SYSTEMAMI GABINETOWYMI

Aplikacje mobilne FNC NGMCT\[ K RKGNȶIPKCTGM 4GLGUVTCELC on-line Telewizyty CRNKMCELC OQDKNPC FNC RCELGPVȕY Ť VisiMed RQYKCFQOKGPKC 5/5 K Y CRNKMCELK 8KUK/GF 9[PKMK $CFCɛ on-line YURȕ RTCEC \ KS-SOLAB FKCIPQUV[MC NCDQTCVQT[LPC

POZNAJ SYSTEMY KAMSOFT

4Q\YKȤ\CPKC -#/51(6 FNC 4[PMW <FTQYKC 0C EQ F\KGɛ RCELGPEK PKG \FCLȤ UQDKG URTCY[ LCM VQ E\GIQ PKG YKFCȦ TGCNPKG YR [YC PC PCU\G \FTQYKG 5[UVGO[ KPHQTOCV[E\PG UȤ VGIQ FQUMQPC [O RT\[M CFGO %\[ \CUVCPCYKCNKɮEKG UKȶ DQYKGO 2CɛUVYQ MKGF[MQNYKGM UMȤF Y CRVGEG YKCFQOQ EQ NGMCT\ RT\GRKUC PC TGEGREKG NWD LCM F\KC C G UMKGTQYCPKG! 9 -#/51(6 YKGO[ VQ FQUMQ PCNG DQYKGO QF RQPCF NCV VYQT\[O[ VG TQ\YKȤ\CPKC

4Q\YKȤ\CPKC FNC 4[PMW 1EJTQP[ <FTQYKC ' 41<9+ȣ<#0+# 9 1%*410+' <&419+#

' TGEGRVC G UMKGTQYCPKG G <.# G<9/ \NGECPKG VGUVȕY PC %18+& VQ TQ\YKȤ\CPKC MVȕTG UVC [ UKȶ PKGQF\QYP[OK GNGOGPVCOK RTCE[ NGMCT\[ K RGTUQPGNW OGF[E\PGIQ 5[UVGO[ -#/51(6 UȤ TȕYPKGʑ IQVQYG FQ TGLGUVTCELK <FCT\Gɛ /GF[E\P[EJ KPFGMUQYCPKC K Y[OKCP[ '&/, które VQ PQYG GNGOGPV[ G <FTQYKC DȶFȤ QDQYKȤ\WLȤE[OK Y EC GL 2QNUEG

4;0'- (#4/#%'76;%<0;

+PHQTOCV[\CELC T[PMW HCTOCEGWV[E\PGIQ Y 2QNUEG TQ\RQE\ȶ C UKȶ QF RKGTYU\GIQ YFTQʑGPKC U[UVGOW KS-AOW, w jednej z katoYKEMKEJ CRVGM PC RQE\ȤVMW NCV 1DGEPKG RQPCF CRVGM MQT\[UVC \ VGIQ TQ\YKȤ\CPKC -#/51(6 FQUVCTE\C TȕYPKGʑ U[UVGO[ FQ QDU WIK JWTVQYPK HCTOCEGWV[E\P[EJ KS-HFW oraz U[UVGO WOQʑNKYKCLȤE[ YGT[ƒMCELȶ CWVGPV[E\PQɮEK RTQFWMVȕY leczniczych MediVeris dla aptek, przychodni, hurtowni i szpitali.

2#%,'06

4GLGUVTCELC YK\[V QP NKPG URTCYF\GPKG FQUVȶRPQɮEK NGMW Y CRVGEG E\[ \FCNPG \COCYKCPKG TGEGRV VQ V[NMQ PKGMVȕTG \ OQʑNKYQɮEK LCMKG QHGTWLȤ RCELGPVQO UGTYKU[ ƒTO[ -#/51(6 KtoMaLek.pl oraz LekarzeBezKolejki.pl.

9URQOPKCPG HWPMELG ȤE\[ Y UQDKG TȕYPKGʑ CRNKMCELC VisiMed, która ponadto WOQʑNKYKC \TGCNK\QYCPKG DG\FQV[MQYGL TGEGRV[ Y CRVGEG TGCNK\CELȶ VGNGYK\[V[ QTC\ RTQYCF\GPKG JCTOQPQITCOW FCYMQYCPKC NGMȕY

5'49+5; 9+&'1 &.# 52'%,#.+56Ǻ9

-#/51(6 LGUV TȕYPKGʑ Y[FCYEȤ UGTYKUȕY OSOZ-NEWS i 151< 67614. W ramach których eksperci KAMSOFT w przyUVȶRP[ URQUȕD RTG\GPVWLȤ PQYG HWPMELQPCNPQɮEK Y U[UVGOCEJ +6 CMVWCNK\CELG \YKȤ\CPG \G \OKCPCOK Y RTCYKG QTC\ PCT\ȶF\KC YURQOCICLȤEG RTCEȶ NGMCT\[ RKGNȶIPKCTGM K HCTOCEGWVȕY /CVGTKC [ UȤ RWDNKMQYCPG EQF\KGPPKG PC MCPCNG [QWVWDG RN QTC\ PC FGF[MQwanych stronach: news.osoz.pl VWVQT QUQ\ RN.

9 ȣ%< OSOZ-NEWS + $ȣ&ʎ 0# $+'ʐȣ%1

%QF\KGPPKG \ PCU\[EJ U[UVGOȕY K CRNKMCELK MQT\[UVC V[UKȤEG CRVGM K ICDKPGVȕY NGMCT UMKEJ UGVMK U\RKVCNK QTC\ OKNKQP[ RCELGPVȕY Y EC GL 2QNUEG 9[OKCPC KPHQTOCELK RQOKȶF\[ PKOK LGUV OQʑNKYC TȕYPKGʑ F\KȶMK U[UVGOQYK 151< 1VYCTV[ 5[UVGO 1EJTQP[ <FTQYKC MVȕT[ KPVGITWLG FCPG K ȤE\[ YU\[UVMKEJ WE\GUVPKMȕY T[PMW \FTQYKC

-#/51(6 5 # ^ WN /CLC ^ -CVQYKEG ^ ^ YYY MCOUQHV RN ^ DKWTQ"MCOUQHV RN

praktycznie

bezpiecze ń stwo danych

EROD wspiera w poprawnym reagowaniu na naruszenia ochrony danych Nałożone w ostatnim czasie pieniężne kary administracyjne dowodzą, iż niemałym wyzwaniem dla administratorów danych osobowych (AOD) jest prawidłowe podejście do analizy i oceny naruszeń, które u nich wystąpiły.

Karolina Szuścik, CISA Inspektor Ochrony Danych, KAMSOFT S.A.

Problemy występują mimo tego, iż Grupa Robocza Art. 29 opracowała reguły dotyczące zgłaszania naruszeń ochrony danych – wytyczne WP250. Na ten problem zwróciła także uwagę Europejska Rada Ochrony Danych (EROD), która jest niezależnym organem europejskim, działającym na rzecz spójnego stosowania zasad ochrony danych w całej Unii Europejskiej.

34

OSOZ Polska 3/2021

Na początku 2021 roku organ ten wydał wytyczne „EROD 01/2021 w sprawie przykładów dotyczących zgłaszania naruszeń ochrony danych”. Dokument opisuje 18 naruszeń ochrony danych pogrupowanych w ramach sześciu rozdziałów: – ataki typu ransomware, – wycieki danych, – błędy podczas wysyłki danych osobowych, – kradzieże lub zagubienia urządzeń oraz dokumentów w formie papierowej,

– socjotechniki, – zagrożenia pochodzące z wewnątrz organizacji.

W każdej z powyższych grup zostały opisane szczegółowe przykłady naruszeń i wskazówki, jak administratorzy danych powinni postąpić w przypadku, gdy stwierdzą takie naruszenie w stosunku do przetwarzanych danych osobowych.

Nie są to rzeczywiste przykłady, jednakże opierają się one na doświadczeniu organów nadzorczych w kwestiach powiadomień o wyciekach danych. Zanim przejdziemy do omówienia wybranych przykładów, należy wyraźnie wskazać, iż jednym z najważniejszych obowiązków AOD jest ocena zidentyfikowanych zagrożeń wobec praw i wolności osób,

praktycznie

których dane dotyczą oraz wdrożenie odpowiednich środków technicznych i organizacyjnych w celu przeciwdziałania zaistniałym zagrożeniom. W związku z tym RODO wymaga aby administrator: – udokumentował wszelkie naruszenia ochrony danych osobowych, w tym okoliczności w jakich naruszenie wystąpiło, jego skutki oraz podjęte działania naprawcze; – powiadomił organ nadzorczy o naruszeniu danych osobowych, chyba że jest mało prawdopodobne, aby naruszenie danych powodowało zagrożenie dla praw i wolności osoby fizycznej; – zawiadomił osoby, których dane dotyczą, o naruszeniu ochrony danych osobowych, gdy istnieje prawdopodobieństwo, że naruszenie danych osobowych spowoduje wysokie ryzyko naruszenia praw i wolności osób fizycznych.

Pierwszą grupą zagrożeń, na jaką zwróciło uwagę EROD, są spędzające sen z powiek AOD ataki typu ransomware, polegające na szyfrowaniu danych w zbiorach administratora. Wytyczna zawiera opis kilku przykładowych naruszeń oraz podpowiedzi, jak należy postąpić w takich okolicznościach.

Przykład: Atak typu ransomware, administrator posiada odtwarzalną kopię zapasową, nie miał miejsca wyciek danych.

Pierwszym przykładem jest naruszenie mogące mieć miejsce w małej firmie produkcyjnej, która stała się celem ataku typu ransomware. Należy jednak zaznaczyć, że administrator gromadził dane w postaci zaszyfrowanej, a do ich zaszyfrowania zostały zastosowane najnowsze techniki kryptograficzne. Klucz deszyfrujący nie został naruszony podczas ataku, a także atakujący nie uzyskał do niego dostępu. W związku z tym, atakujący posiadał dostęp wyłącznie do danych zaszyfrowanych, bez możliwości ich odszyfrowania. Atakujący nie był w stanie również uzyskać dostępu do innych zasobów ani systemów administratora. Po przeprowadzaniu profesjonalnej analizy zdarzenia stwierdzono, że sprawcy włamania wyłącznie zaszyfrowali część danych. Informacje w logach nie wykazały wycieku danych. Administrator posiadał kopię zapasową zaszyfrowanych przez atakujących danych i dzięki temu dane zostały przywrócone. Po kilku go-

» Jak powinien zareagować administrator danych osobowych, gdy w szpitalu miał miejsce atak typu ransomware.«

dzinach procesy działały w sposób niezakłócony.

Jak powinien postąpić administrator danych? Rekomenduje się aby naruszenie zostało udokumentowane w wewnętrznym rejestrze naruszeń.

Przykład: Atak typu ransomware, który miał miejsce w szpitalu, administrator posiada odtwarzalną kopię zapasową, nie miał miejsca wyciek danych.

Tym razem atak ma miejsce w szpitalu, w którym znaczna część danych gromadzonych w systemach została zaszyfrowana przez atakującego. Szpital korzysta z wiedzy zewnętrznej firmy zajmującej się cyberbezpieczeństwem, aby monitorować swoją sieć.

Dostępne są dzienniki śledzące wszystkie przepływy danych. Po przeanalizowaniu logów ustalono, że sprawca jedynie zaszyfrował dane i nie doszło do wycieku. Dzienniki nie pokazują żadnego przepływu danych na zewnątrz w okresie ataku. Dane osobowe, których dotyczy naruszenie, dotyczą pracowników i pacjentów. Kopie zapasowe były dostępne w formie elektronicznej. Większość danych została przywrócona, ale operacja ta trwała 2 dni robocze i doprowadziła

do poważnych opóźnień w leczeniu pacjentów wraz z odwołaniem lub przełożeniem operacji, tak więc sytuacja doprowadziła do obniżenia poziomu usług z powodu niedostępności systemów.

Jak powinien postąpić administrator danych? Z uwagi na wysokie ryzyko naruszenia praw i wolności osób fizycznych należy udokumentować naruszenie w wewnętrznym rejestrze, zgłosić naruszenie organowi nadzorczemu oraz zawiadomić osoby, których dane dotyczą.

Powyższe przykłady przedstawiają podobne sytuacje, lecz konsekwencje dla osób, których dane dotyczą, są odmienne – dlatego tak ważna jest wnikliwa analiza zdarzenia i jego skutków.

EROD nie zostawia jednak administratora danych bez wskazówek, po jakie środki zaradcze sięgnąć, aby przeciwdziałać tego typu atakom. Przykładami zaproponowanymi przez EROD są: – regularne aktualizacje oprogramowania; – istnienie aktualnej, bezpiecznej i przetestowanej procedury tworzenia kopii zapasowych; – posiadanie aktualnego oraz kompleksowego oprogramowania antywirusowego; – posiadanie aktualnego, odpowiednio skonfigurowanego oraz efektywnego firewall’a oraz systemów wykrywania włamań; – cykliczne szkolenia pracowników w zakresie metod rozpoznawania i zapobiegania atakom informatycznym; – silne metody szyfrowania i uwierzytelniania, w szczególności w przypadku dostępu administracyjnego w tym dwustopniowe uwierzytelnianie; – regularnie przeprowadzane audyty podatności oraz testy penetracyjne; – posiadanie zespołów reagowania na incydenty bezpieczeństwa; – oceniając zabezpieczenia należy zawsze dokonać analizy ryzyka.

Należy również pamiętać, iż każda czynność przetwarzania jest inna, dlatego administratorzy powinni podjąć decyzję, które środki najlepiej pasują do danej sytuacji.

Przedstawione powyżej przykłady to jedynie dwa z 18 zdarzeń. Po więcej odsyłamy do dokumentu EROD 01/2021 w sprawie przykładów dotyczących zgłaszania naruszeń ochrony danych, dostępnego w języku angielskim na stronie www.uodo.gov.pl. 

OSOZ Polska 3/2021

35

praktycznie T E C H N O LO G I E I Z D R O W I E

AI w zdrowiu.

Gdzie jesteśmy, dokąd zmierzamy?

Pandemia bezsprzecznie przyspieszyła rozwój nowych technologii w medycynie. Wizyty telemedyczne czy e-skierowania zaczęły być standardem, a nie ciekawostką. Byliśmy w stanie w ciągu zaledwie dwóch miesięcy zmienić sposób funkcjonowania placówek Podstawowej Opieki Zdrowotnej, a wizyty stacjonarne w dużej mierze zostały zastąpione przez teleporady.

Ligia Kornowska, Dyrektor Zarządzająca Polskiej Federacji Szpitali

Ten wymuszony postęp może być jedną z nielicznych pozytywnych stron pandemii. Jednocześnie, tak szybka zmiana w modelu udzielania świadczeń zdrowotnych niejednokrotnie odbywała się kosztem jakości i bezpieczeństwa pacjenta. Wielu z tych problemów moglibyśmy uniknąć wdrażając innowacje stopniowo i z rozmysłem. Nie stać nas na to, aby te same błędy powtórzyć przy wdrażaniu algorytmów sztucznej inteligencji w zdrowiu.

36

OSOZ Polska 3/2021

AI w zdrowiu to teraźniejszość, nie przyszłość Wiele osób wykonujących zawody medyczne i okołomedyczne wie o istnieniu algorytmów medycznych i porusza ten temat najczęściej w kontekście wątpliwości. Czy kiedyś AI zastąpi lekarza?

Kiedyś – to znaczy może za 50 lat. AI w zdrowiu traktowane jest raczej jako futurystyczna ciekawostka. Nie wszyscy zdają sobie natomiast sprawę, że algorytmy już dziś wyręczają personel placówek medycznych w wielu obowiązkach i że dzieje się tak również w Polsce.

Ludzie mają tendencję do niedoceniania rozwoju technologicznego w najbliższych latach, ponieważ charakteryzuje go wzrost wykładniczy. Tymczasem już dziś są na świecie certyfikowane algorytmy AI, które samodzielnie mogą postawić diagnozę. Przykładowo, algorytm do wykrywania retinopatii cukrzycowej w badaniu dna oka, który uzyskał certyfikat FDA już 3 lata temu. W radio-

praktycznie

logii, obszarze medycznym królującym pod względem liczby certyfikowanych algorytmów AI, jest coraz więcej badań na temat wyższej czułości i swoistości diagnoz stawianych przez algorytm niż przez lekarzy. Ostatnie badanie dotyczące stosowania algorytmów AI Google’a w mammografii wykazało zmniejszenie liczby wyników fałszywie pozytywnych i fałszywie negatywnych o kilka procent.

AI w medycynie może zwiększyć skuteczność opieki i zmniejszyć liczbę błędów medycznych w standardowych aktywnościach diagnostyczno-leczniczych, które na całym świecie są wykonywane przez lekarzy. Może jednak zrobić jeszcze więcej, na przykład diagnozować w sposób, w jaki nikt do tej pory nie diagnozował. W czasopiśmie Lancet Digital Health ukazał się artykuł na temat algorytmu AI, który na podstawie zapisu EKG potrafił zdiagnozować niedokrwistość! Jest to przykład algorytmu, którego skuteczność przekracza możliwości człowieka.

Oczywiście potwierdzenie bezbłędności algorytmów wymaga większej liczby badań przeprowadzanych na bieżąco w praktyce klinicznej, a także zrozumienia, na jakiej podstawie AI prezentuje takie, a nie inne wnioski. Może się okazać, że część z algorytmów nie jest tak skuteczna, jak zapewniają ich twórcy.

Do wspomnianej wcześniej detekcji retinopatii cukrzycowej powstało już wiele algorytmów, ale czułość i swoistość wyższą lub równą diagnozie lekarskiej prezentują tylko nieliczne. Tym bardziej powinniśmy aktywnie zainteresować się rozwojem AI w medycynie, aby zagwarantować efektywny model sprawdzania skuteczności algorytmów, a tym samym ich bezpieczeństwa dla pacjenta.

Polska ochrona zdrowia nie zostaje w tyle Mimo wielu wyzwań pod względem digitalizacji ochrony zdrowia, ze szczególnym uwzględnieniem opieki finansowanej przez płatnika publicznego, okazuje się, że rewolucja AI wcale nas nie omija.

I tak jak pojedyncze szpitale mogą mieć trudność – z bardzo różnych względów, od kwestii integracji, przez finansowanie, po edukację personelu – z bezpośrednim zastosowaniem poszczególnych algorytmów AI do opieki nad pacjentem, tak mogą z nich korzystać pośrednio nawet nie zdając sobie z tego sprawy.

Coraz więcej szpitali decyduje się na outsourcing oceny badań obrazowych.

Firmy teleradiologiczne, których usługi

» Wiele szpitali już dziś korzysta z systemów sztucznej inteligencji, nawet nie zdając sobie z tego sprawy.« stają się coraz powszechniejsze, zaczynają kłaść szczególny nacisk na optymalizację pracy lekarzy. Co najmniej kilka z nich korzysta z algorytmów do wykrywania pilnych stanów zdrowotnych czy priorytetyzowania badań do oceny. Pacjent trafiający w nocy na SOR powiatowego szpitala może nie być świadomy, że jego podejrzenie udaru zostało potwierdzone lub wykluczone przez AI wspomagane przez lekarza.

Szpitale nie są tylko biernymi odbiorcami technologii. Zeszłoroczna runda finansowania szpitali jednoimiennych zapewniona przez NCBiR była skierowana do jednostek, które prowadzić będą badania naukowe lub prace rozwojowe w zakresie walki z COVID-19. Szczególnie premiowana była innowacyjność, a dofinansowanie przyznane zostało co najmniej kilku projektom zakładającym wykorzystanie sztucznej inteligencji.

Pandemia COVID-19 miała również wpływ na zwiększenie akceptacji wykorzystania sztucznej inteligencji w medycynie. Jakiś czas temu było o niej głośno, kiedy Ministerstwo Zdrowia zdecydowało się na współpracę z firmą Infermedica, która m.in. rozwija chatboty AI dla pacjentów. Dzięki tej współpracy, od kwietnia zeszłego roku każdy pacjent mógł sprawdzić ryzyko zakażenia koronawirusem. Jakkolwiek jest to przykład bardziej algorytmu niż rzeczywistej sztucznej inteligencji, świadomość pacjentów i lekarzy w zakresie AI zwiększa się dzięki takim działaniom.

Koalicja AI w zdrowiu Sztuczna inteligencja bez wątpienia rozwija się w tempie ekspresowym, szczególnie w ochronie zdrowia. Musimy być pewni, że będziemy umieli walidować efektywność algorytmów i wprowadzać na rynek tylko te rzeczywiście skuteczne. Profesjonaliści medyczni muszą wiedzieć jak ich używać – i może nawet co ważniejsze, kiedy ich nie używać. Zdecydowanie nie powinni się ich bać. To po

prostu kolejne narzędzie, które wzmocni ich możliwości. Wreszcie pacjenci muszą być świadomi swoich praw przy stosowaniu AI do diagnozowania i leczenia. Musimy upewnić się, że nad tymi wszystkimi aspektami rozwoju AI możemy pracować rozmyślnie i bez pośpiechu. Z tego i innych powodów powstała „Koalicja AI w zdrowiu” – organizacja zrzeszająca najważniejszych interesariuszy ochrony zdrowia zainteresowanych rozwojem AI w medycynie. Od marca br. dołączenie do niej jest bezpłatne i otwarte dla każdego zainteresowanego.

Projekty, które prowadzi, mogą wprost przełożyć się na otoczenie regulacyjne AI w Polsce, a także zapewnić stabilny i bezpieczny rozwój AI w medycynie.

Jakie są największe bariery rozwoju AI w zdrowiu? Czy strona publiczna podejmuje aktywne działania w tym temacie i jak każdy z nas może przyczynić się do postępu medycyny? O tym będzie można przeczytać w następnych artykułach w ramach niniejszego cyklu.  Lek. Ligia Kornowska – lekarz, dyrektor zarządzająca Polskiej Federacji Szpitali, organizacji zrzeszającej największą liczbę szpitali w Polsce. Propagatorka AI w medycynie, liderka Koalicji AI w zdrowiu. Wyróżniona na liście Forbesa „25 under 25” w kategorii „Biznes” oraz na liście „100 najbardziej wpływowych osób w ochronie zdrowia” 2019 i 2020. Była CEO/dyrektor kilku startupów medycznych. Prelegentka i moderator licznych konferencji sektora ochrony zdrowia o zasięgu krajowym i międzynarodowym.

Strona internetowa „Koalicji AI w zdrowiu”: www.aiwzdrowiu.pl.

Koalicja AI w zdrowiu wraz z Kancelarią DZP przygotowała raport regulacyjny „Wykorzystanie danych medycznych w celu rozwoju AI w Polsce i prowadzenia badań naukowych.

Prawne uwarunkowania dostępu do danych medycznych i ich jakości”.

Aby pobrać raport wejdź na stronę bit.ly/3dCZYKm lub zeskanuj kod

OSOZ Polska 3/2021

37

nowe idee

E -zdrowie na ś wiecie

Nature

Science

A short guide for medical professionals in the era of artificial intelligence

Using digital twins in viral infection

Przewodnik dla pracowników medycznych w dobie sztucznej inteligencji Sztuczna inteligencja (AI) już dziś znacząco wpływa na praktykę medyczną i sposób świadczenia opieki zdrowotnej. Jednocześnie w tym temacie lekarze konfrontowani są z dużym szumem informacyjnym i wieloma niezgodnymi z rzeczywistością doniesieniami. Stąd tak ważne jest, aby lekarze zrozumieli podstawy tej sztucznej inteligencji.

Każda technologia oparta na AI stosowana w opiece zdrowotnej musi być walidowana, skuteczna i poparta dowodami.

Przykładowo, Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) uruchomiła w 2019 r. oddział ds. zdrowia cyfrowego i podjęła próbę zaprojektowania nowych standardów regulacyjnych dla technologii AI. FDA zdała sobie sprawę, że wkrótce liczba dostępnych algorytmów przekroczy liczbę urządzeń medycznych, ponieważ obserwujemy stopniowe przejście od klasycznego sprzętu do urządzeń sterowanych algorytmami. I tak już dziś z AI korzystają systemy IT do oceny zdjęć medycznych oraz podejmowania decyzji klinicznych.

Sztuczna inteligencja może być skuteczna tylko wówczas, gdy zostanie włączona płynnie do pracy lekarza. Amerykańskie Stowarzyszenie Medyczne (AMA) opowiada się nawet za zastąpieniem wyrażenia „sztuczna inteligencja” sformułowaniem “rozszerzona inteligencja”, aby podkreślić, że nowa technologia może korzystnie uzupełniać oraz wspierać kompetencje lekarza i nie jest rozwiązaniem, które ma kopiować i imitować pracę personelu medycznego. Jedną z przeszkód na drodze do adaptacji technologii jest powszechna wśród pracowników medycznych obawa, że AI ich zastąpi. Podczas gdy powtarzalne i proste czynności wykonywane przez lekarzy i pielęgniarki zostaną prawdopodobnie w dużym stopniu automatyzowane, podstawą zawodu lekarza nadal będą atrybuty, których nie posiadają algorytmy: empatia, wsparcie, rozmowa i interakcja międzyludzka. Z drugiej strony można przyjąć tezę, że pracownicy medyczni korzystający z AI, zastąpią tych, którzy tego nie zrobią. Naukowcy spodziewają się także wielu innych zastosowań AI w naukach medycznych, jak wspomaganie prac nad nowymi lekami albo przyspieszenie badań klinicznych. Jednak przede wszystkim AI ma doprowadzić do personalizacji diagnozy i leczenia, trafnego podejmowania decyzji klinicznych i profilaktycznych. 

38

OSOZ Polska 3/2021

Wykorzystanie bliźniaków cyfrowych w infekcjach wirusowych „Cyfrowy bliźniak” (ang. digital twin) to odzwierciedlone w danych pełne cechy fizyczne człowieka. Taki medyczny model stworzony dla danego pacjenta, zintegrowany z danymi klinicznymi w czasie rzeczywistym, mógłby posłużyć do przygotowania predykcyjnych symulacji komputerowych infekcji wirusowych i odpowiedzi immunologicznej organizmu, w ten sposób poszerzając możliwości walki z przyszłymi pandemiami.

Medyczne bliźniaki cyfrowe są niezwykle trudne do opracowania ze względu na dużą liczbę indywidualnych determinantów zdrowia, jak predyspozycje środowiskowe i genetyczne czy subtelne cechy organizmu. Do tego nauka nadal nie poznała wielu czynników wpływających na zdrowie człowieka, a największą zagadką pozostaje rola uwarunkowań genetycznych w korelacji ze stylem życia. Mimo to naukowcy podejmują próby zaprojektowania pierwszych modeli. Jednym z nich jest sztuczna trzustka dla pacjentów z cukrzycą typu 1. Szablonowy model matematyczny metabolizmu glukozy i algorytm sterowania w zamkniętej pętli modelujący podawanie insuliny oraz dane z wszczepionego czujnika glukozy są dostosowywane do potrzeb pacjenta i tworzą cyfrowe bliźniaki, które w sposób ciągły obliczają zapotrzebowanie na insulinę i napędzają wszczepioną pompę regulującą jej stężenie we krwi. Innym przykładem są dziecięce bliźniaki cyfrowe w dziedzinie kardiologii, łączące modele serca z pomiarami klinicznymi pochodzącymi od pacjenta w celu optymalizacji niektórych operacji serca i oceny ryzyka zakrzepicy. Medyczne bliźniaki cyfrowe, które łączą mechanistyczną interpretację fizjologii i sposób replikacji wirusów z modelami opartymi na sztucznej inteligencji, uzyskanymi na podstawie danych klinicznych dotyczących populacji i jednostek, są obiecującymi narzędziami do optymalizacji leczenia pacjentów zakażonych wirusem SARS-CoV-2.

W wielu przypadkach kluczowe jest dopasowanie terapii do pacjenta. Badania kliniczne pokazały, że steroidowe leki przeciwzapalne mogą ratować życie, ale także być nieskuteczne lub nawet prowadzić do zgonu, jeśli nie są starannie dostosowane do indywidualnych cech i reakcji pacjentów. Walidowane bliźniaki cyfrowe mogłyby znacznie zmniejszyć koszty opieki i poprawić skuteczność leczenia a nawet wprowadzić prognozowanie stanu zdrowia do praktyki klinicznej. 

nowe idee

HealthcareITNews

The Telegraph

Lessons from an international study on using health IT for COVID-19

This computer can predict when you will die – with 90pc accuracy

Wnioski z badania dotyczącego zastosowania technologii IT w czasie COVID-19

Ten komputer może przewidzieć, kiedy umrzesz – z 90-proc. dokładnością

Nie każdy szpital wykorzystywał technologie informatyczne w taki sam sposób, aby zaspokoić potrzeby pacjentów z COVID-19. W manuskrypcie opublikowanym w Journal of the American Medical Informatics Association, naukowcy przedstawili, w jaki sposób sześć szpitali z USA i Wielkiej Brytanii o zaawansowanej dojrzałości cyfrowej zareagowało na pandemię COVID-19 angażując infrastrukturę IT. Jednym z największych wyzwań, w sprostaniu któremu pomogła informatyzacja, była konieczność zarządzania niezwykle dużą liczbą pacjentów, w połączeniu z obciążeniem zasobów personalnych i sprzętowych. Wymagało to sprawnych zmian, takich jak przyspieszenie procesów zarządzania i wykorzystanie elektronicznej dokumentacji medycznej do prognozowania zajętości oddziałów.

Szpitale stosowały informatykę medyczną w celu poprawy dokładności i skuteczności leczenia. W niektórych placówkach było to możliwe dzięki dostępowi do wszystkich istotnych informacji pacjenta i najnowszych doniesień naukowych, a także dzięki wykorzystaniu informacji o pacjentach pochodzących z wielu systemów IT. Trzeci obszar analizy dotyczył eliminacji ryzyka infekcji.

We wszystkich ośrodkach objętych badaniem, EDM i powiązane technologie odgrywały główną rolę w identyfikacji pacjentów z wynikiem dodatnim na obecność COVID-19, koordynowaniu jednostek izolacyjnych i minimalizowaniu ryzyka infekcji zarówno dla świadczeniodawców, jak i pacjentów leczonych z powodu innych schorzeń – stwierdzili autorzy opracowania. W badaniu zwrócono też uwagę, że dojrzałe cyfrowo placówki ochrony zdrowia zwiększyły wykorzystanie telezdrowia, szczególnie w przypadku wizyt ambulatoryjnych. – W wielu ośrodkach wdrożono technologię ograniczającą do minimum kontakt z pacjentem podczas obchodu lekarskiego w szpitalu, co zmniejszyło potrzebę stosowania środków ochrony osobistej i ryzyko infekcji u świadczeniodawców – czytamy w dokumencie. Wykorzystanie cyfrowych narzędzi zdrowotnych do pomocy w przewidywaniu liczby pacjentów było główną strategią systemów opieki zdrowotnej, szczególnie na początku pandemii.

Dane pokazują wartość technologii w zmniejszeniu obciążenia opieki, skracaniu czasu pobytu, zarządzaniu gospodarką lekową, ochronie personelu medycznego. 

Kiedy COVID-19 po raz pierwszy pojawił się w Europie, lekarze nie byli pewni, jak ta nowa choroba będzie się rozwijała u pacjentów i jak będzie wyglądało jej leczenie. Aby ułatwić szpitalom planowanie zasobów, zespół informatyków z Uniwersytetu w Kopenhadze opracował system AI, który był w stanie przewidzieć z 90-procentową dokładnością prawdopodobieństwo zgonu pacjentów z COVID-19.

Aby stworzyć odpowiedni algorytm, badacze posłużyli się danymi 4000 duńskich chorych na COVID-19. Obejmowały one ich wiek, płeć, wskaźnik masy ciała (BMI), wyniki badań laboratoryjnych, parametry życiowe, przepisane leki, dane o konsultacjach, jak również innych schorzeniach. Na podstawie tych informacji algorytm nauczył się rozpoznawać czynniki ryzyka determinujące wyższą śmiertelność. W ten sposób, opracowany system z 90-procentową pewnością mógł określić, czy osoba, która nie jest jeszcze zarażona wirusem SARS-CoV-2, umrze na COVID-19 w przypadku zarażenia. Po przyjęciu do szpitala, komputer mógł przewidzieć z precyzją 80%, czy dana osoba będzie potrzebowała respiratora.

Algorytmy obliczające wskaźniki śmiertelności są już stosowane na całym świecie. System AI opracowany w październiku przez pracowników akademickich w Chinach, który analizował poziom białka i azotu mocznikowego we krwi pacjentów chorych na COVID-19, cechował się dokładnością prognoz na poziomie 96%. Z kolei w USA, naukowcy z firmy Geisinger stworzyli algorytm, który był w stanie przewidzieć śmiertelność w ciągu najbliższego roku, wykorzystując obrazy z echokardiogramów. Technologia ta może ułatwić lekarzom wczesne interwencje oraz diagnozowanie chorób, a także personalizację leczenia. Dietmar Frey, dyrektor Charité Lab for AI in Medicine, twierdzi, że dużą zaletą uczenia maszynowego jest to, że może ono znaleźć ukryte korelacje i wzorce, których nie jest w stanie wyłapać człowiek. – W niezbyt odległej przyszłości, będzie można personalizować diagnostykę oraz leczenie, jak również identyfikować ryzyko wystąpienia choroby – mówi Frey. Przeszkodą jak na razie okazuje się tzw. black box, czyli brak informacji o tym, na jakiej podstawie algorytm wyciąga określone wnioski. Algorytmy muszą zdobyć zaufanie lekarzy i pacjentów, nawet jeśli nie rozumieją ich działania. 

OSOZ Polska 3/2021

39

nowe idee

L A B O R ATO R I U M T E C H N O LO G I I

Czy cyfryzacja nas uszczęśliwia i poprawia stan zdrowia?

Na podium świeżo opublikowanego „Światowego Raportu Szczęścia 2021” (World Happiness Report) znalazły się Finlandia, Islandia i Dania – kraje o wysokim poziomie cyfryzacji gospodarki. Takie proste zestawienie dwóch zmiennych jest oczywiście czystą korelacją, i nie świadczy o jakimkolwiek związku przyczynowym. Niemniej jednak powiązania pomiędzy szczęściem, technologią i dobrobytem społecznym są faktem.

W roku, w którym z powodu pandemii COVID-19 liczba zgonów wzrosła o 4% w stosunku do średniej z ostatnich lat, ludzie na całym świecie znaleźli się w sytuacji zagrożenia i niepewności, wskaźniki gospodarcze nie były tak złe od dziesięcioleci, a wielu przedsiębiorców obawia się swoją przyszłość, opracowanie raportu na temat szczęścia może wydawać się absurdalne.

Nie do końca, bo jest to doskonała lekcja na temat tego, co czyni nas szczęśliwymi. Podczas gdy dla milionów osób

40

OSOZ Polska 3/2021

obecny kryzys oznacza utratę pracy i radykalną zmianę trybu życia, szczęśliwe kraje przed pandemią były również szczęśliwe w 2020 roku. Przetasowania nastąpiły najczęściej o kilka pozycji w dół lub górę. Decydującym elementem jest dobrobyt ekonomiczny, ale także szereg innych czynników, jak poziom zaufania do instytucji rządowych, relacje międzyludzkie, średnia długość życia, poczucie wolności. I choć wśród tych elementów nie znajdziemy technologii, to właśnie technologia determinuje

zarówno poziom rozwoju ekonomicznego, jakość kontaktów społecznych i czasami nawet długość życia.

Postęp technologiczny jest motorem rozwoju dobrobytu społecznego. Największe potęgi gospodarcze – jak Chiny, USA, Japonia czy Finlandia – opierają swoją przewagę na innowacjach.

W tym przypadku związek przyczynowo-skutkowy nie budzi wątpliwości: kraje o najwyższym PKB na mieszkańca są też w czołówce raportu szczęścia.

Ekonomista Gregg Easterbrook w swojej książce „Paradoks postępu” twierdzi, że wprawdzie to postępowi technologicznemu zawdzięczamy znaczną poprawę prawie wszystkich aspektów życia w ostatnim stuleciu, jednak ludzie czują się mniej szczęśliwi niż poprzednie pokolenia. W wielu pracach naukowych przedstawia się proste wytłumaczenie: do nowych technologii po prostu przyzwyczajamy się tak szybko, że nie zauważamy ich wpływu na codzienność. Czy dziś posiadanie smartfona jest miernikiem na-

nowe idee

szego zadowolenia z życia? Raczej nie, choć 10 lat temu było zupełnie inaczej, nawet gdy ten zachwyt trwał najwyżej kilka tygodni albo miesięcy.

Zanim przejdziemy do analizy dalszych czynników, trzeba podkreślić, że szczęście jest stanem bardzo indywidualnym. Nie można go badać stosując jedynie wskaźniki empiryczne. Istotnymi elementami jest subiektywne postrzeganie sytuacji i samego siebie, w którym stabilność finansowa jest ważna, ale relacje społeczne okazują się nie mniej istotne, zwłaszcza w aspekcie zdrowia psychicznego warunkującego poziom szczęścia.

I tutaj technologia jest jak obosieczny miecz. Z jednej strony nadmierne korzystanie z mediów społecznościowych jest czynnikiem ryzyka dla równowagi psychicznej, z drugiej – to właśnie dzięki mediom społecznościowym podczas pandemii mogliśmy być w kontakcie z najbliższymi, otrzymać wsparcie psychiczne, czuć się częścią większej społeczności. Pośród wielu paradoksów i dostępnych badań naukowych, odpowiedź na pytanie, co jest przyczyną, a co skutkiem, nie jest łatwe. Czy osoby korzystające z Instagrama są szczęśliwsze dzięki technologii? A może korzystają z Instagrama właśnie dlatego, że są w życiu szczęśliwsze, być może reprezentując zachowania ekstrawertyczne predysponujące do większego poziomu samozadowolenia?

Z drugiej strony, brak dostępu do internetu czy brak umiejętności cyfrowych mogą negatywnie oddziaływać na poziom szczęścia, bo uświadamiają różnice w poziomie życia między poszczególnymi klasami społecznymi. Podczas pandemii COVID-19 beneficjentami okazały się osoby o dużych kompetencjach cyfrowych, mogąc kontynuować pracę z domu i zyskując dostęp do usług zdrowotnych w postaci telekonsultacji. Paradoksalnie, osoby które opanowały nowe technologie, mogły łatwiej umówić się na szczepienia czy kupić przez internet testy na COVID-19.

Jeżeli przyjrzymy się czołówce krajów o wysokim poziomie szczęścia, są to kraje z przykładowo dobrze działającym systemem edukacji. Z kolei wysoki dobrobyt ekonomiczny gwarantuje, że większość mieszkańców ma dostęp do szybkiego internetu i nowych technologii. W ten sposób pętla czynników wpływających na szczęście się zamyka i także technologia jest jednym z wielu ogniw. Ostatecznie wiele zależy nie tylko od alfabetyzacji zdrowotnej, ale też tego,

jak nowe technologie są używane do realizacji własnych celów i ambicji. Bez Facebooka albo Instagrama młodzi ludzie nie mogliby być w kontakcie z rówieśnikami, ale też nie byliby zasypywani fake-newsami, spędzając długie godziny przed ekranem smartfona.

Dzięki komputerom realizujemy się w życiu osobistym. Załatwienie wielu skomplikowanych dotąd spraw stało się prostsze, a tym samym – mamy większą kontrolę nad życiem i mniejsze wrażenie bycia uzależnionym od czynników zewnętrznych. Technologizacja zrodziła nowe formy spędzania wolnego czasu i rozrywki. Dzięki niej powstał Netflix i gry komputerowe. Smartfony pozwalają rozmawiać i widzieć się z rodziną oraz przyjaciółmi, a nawet lekarzem, gdy osobisty kontakt nie jest możliwy. Wielu pacjentów uzyskało wsparcie w internetowych społecznościach. Miliony osób skorzystały z wirtualnych treningów i poradników zdrowego życia. Wyobraźmy sobie pandemię w erze analogowej – zamknięci w domach w niepewności i braku nawet częściowej kontroli nad tym, co się dzieje z nami i naszymi najbliższymi. Bez digitalizacji nie byłoby „homeoffice” czy „telemedycyny”, co w czasie kryzysu takiego jak COVID-19 oznaczałoby mniejsze pole manewru we wprowadzaniu w życie zasad dystansu społecznego, a w efekcie – o wiele więcej zgonów. Z punktu widzenia globalnego, bez technologii nie wynaleziono by tak szybko szczepionki, trudno byłoby

realizować międzynarodową współpracę dla postępów w nauce. Na poziomie indywidualnym, nie mielibyśmy dostępu do informacji, które możemy wykorzystać, aby samodzielnie kształtować swoje życie i zdrowie.

Efekt adaptacji powoduje, że nie zauważamy już siły wpływu technologii na nasze życie. Niemniej jednak, determinuje ona tak obiektywne wskaźniki jak poziom rozwoju gospodarczego, dobrobyt, poziom edukacji, poczucie wolności, a te niewątpliwie są elementami szczęścia.

Wszystkie negatywne skutki, jak nierówności cyfrowe, uzależnienie od mediów społecznościowych, cyberprzestępczość, utrata prywatności można niwelować poprzez odpowiednie regulacje, udoskonalenia technologii, poprawę poziomu alfabetyzmu cyfrowego i wychowanie pokoleń w duchu racjonalnego podejścia do nowinek techniki. O tym, że szybkie korelowanie poziomu szczęścia z poziomem rozwoju cyfrowego jest zwodnicze, może świadczyć fakt, że Estonia – uważana za wzór społeczeństwa cyfrowego w Europie – znalazła się dopiero na 40. miejscu omawianego rankingu. Wyjątek, który nie potwierdza reguły.

Na koniec pozostaje ważne pytanie: czy to, że w „Globalnym Ranku Szczęścia” za rok 2020 nie odnotowano drastycznych zmian zawdzięczamy technologiom, naturze ludzkiego szczęścia czy może obydwu elementom?  Źródło: World Happiness Report 2020.

Ranking krajów o najwyższym poziomie szczęścia w 2020 roku i uśredniona pozycja w rankingach w latach 2017–2019.

Pozycja wg wyniku z roku 2020

Średnia pozycja w latach 2017–2019

Finlandia

1

1

Islandia

2

4

Dania

3

2

Szwajcaria

4

3

Holandia

5

6

Szwecja

6

7

Niemcy

7

15

Norwegia

8

5

Nowa Zelandia

9

8

Austria

10

9

Nazwa państwa

OSOZ Polska 3/2021

41

nowe idee startup

67% startupów współpracuje ze szpitalami “Top Disruptors in Healthcare” to coroczny raport prezentujący stan polskiego sektora technologii medycznych (medtech). Przestawiamy cząstkowe wyniki badania opracowane na podstawie odpowiedzi prawie 100 startupów działających w ochronie zdrowia.

91% startupów wskazało, że pandemia COVID-19 wpłynęła na ich działalność umiarkowanie lub znacznie. Być może miała ona również wpływ na zakres ich działalności – w porównaniu z zeszłorocznym Raportem, większy procent startupów oferuje rozwiązania telemedyczne (52% vs. 46%) oraz sztucznej inteligencji (43% vs. 30%). Co ciekawe, pojawił się tylko jeden startup zajmujący się blockchainem w ochronie zdro-

42

OSOZ Polska 3/2021

wia. To może wskazywać na dalszy brak lub bardzo nieznaczne wykorzystanie tej technologii dla zapewnienia transparentności i bezpieczeństwa przetwarzania danych.

Z danych zawartych w Raporcie wynika, że sektor medtech zauważalnie się rozwija – aż 61% respondentów wskazuje, że ich organizacja jest na etapie komercjalizacji lub ekspansji, w porównaniu do 56% startupów z zeszłego roku.

Powtarzalny przychód ze sprzedaży jest deklarowany przez 42% (Raport 2021) i 43% (Raport 2020) respondentów.

Tylko 37% startupów deklaruje poziom finansowania niższy niż 1 mln zł, a finansowanie powyżej 10 mln zł dotyczy 15% respondentów. Jednocześnie prawie dwa razy więcej startupów w porównaniu z zeszłym rokiem deklaruje finansowanie działalności ze środków własnych.

Instytucje, z którymi startupy współpracują najczęściej, to szpitale (67%).

Z inwestorami kooperuje nieco ponad połowa respondentów, natomiast tylko 23% i 22% deklaruje kooperację odpowiednio z akceleratorami i inkubatorami.

Prawie wszyscy respondenci już są lub chcą być obecni na rynkach zagra-

nowe idee

nicznych. Niestety zmniejszyła się liczba startupów, które rejestrują przychód ze sprzedaży zagranicznej – 16% vs. 22% przy jednoczesnym zachowaniu podobnego odsetka respondentów mających podpisane umowy komercyjne z klientami zagranicznymi (16% i 15%).  Publikacja pełnego raportu „Top Disruptors in Healthcare” została zaplanowana na czerwiec br. Partnerami głównymi Raportu są: EIT Health, PZU Zdrowie, AstraZeneca i Google for Startups. Partnerami wspierającymi są: Honeywell i Kancelaria DZP.

W jakich obszarach działa Twój startup? (podano tylko odpowiedzi wynoszące powyżej 10%) 60%

52,1% 42,7% 42,7%

45%

33,0% 30%

13,5%

15%

18,8%

20,6%

15,6%

14,4%

15,5%

Anna Janiczek, Prezes PZU Zdrowie

Polskie startupy medyczne bez kompleksów spoglądają na globalny rynek. Tylko 2 proc. nie ma w planach ekspansji

zagranicznej. Telemedycyna, AI, machine learning to obszary, które z powodzeniem mogą stać się naszym „towarem” eksportowym. PZU Zdrowie chętnie podejmuje współpracę z rodzimymi firmami technologicznymi, których rozwiązania wspierają procesy leczenia i obsługi naszych pacjentów. Jednym z nich jest program do rozpoznawania udaru mózgu w badaniach tomografii komputerowej, który wdrożyliśmy w naszych centrach diagnostyki obrazowej z firmą BrainScan. Model AI został opracowany w oparciu o dane z 40 tysięcy badań z naszych pracowni. Dzięki niemu, czas wykonania opisu, w razie wykrycia udaru, zostaje skrócony z kilku godzin do nawet kilku minut i pozwala na szybkie udzielenie pomocy pacjentowi. Wierzę, że inicjatywa taka jak „Top Disruptors in Healthcare” wzmocni synergię polskich startupów i sektora opieki medycznej.

Piotr Najbuk, Dyrektor ds. relacji zewnętrznych AstraZeneca

Dojrzałość i ilość start-upów, które zgłosiły się do Raportu, jak również nacisk na telemedycynę i sztuczną inteligencję w zdrowiu, stanowią kolejny dowód na to, iż Polska staje się poważnym graczem na medtechowej mapie tej części świata. Przedsiębiorstwa z Polski mają szansę zająć ważne miejsce w globalnym łańcuchu wartości. AstraZeneca, będąc globalną spółką biotechnologiczną, rozwija modele współpracy ze start-upami. Nasze wspólne projekty skupiają się z jednej strony na poprawie jakości udzielania

rehabilitacja

edukacja

badania laboratoryjne

dane medyczne

platforma internetowa

narzędzia IOT

biotechnologia

AI / uczenie maszynowe

Ostatni rok doświadczył szczególnie branżę medyczną i opieki zdrowotnej.

Jednak efektem ubocznym pandemii było niespotykane na dotychczasową skalę wykorzystanie nowych technologii, lub szerzej – rozwiązań z obszaru digital health w systemach ochrony zdrowia, a także tworzenie nowych produktów w formacie open innovation.

Z analiz EIT Health wynika, że zainteresowanie startupami rozwijającymi produkty i serwisy z obszaru medtech, biotech czy digital health w ostatnim roku zdecydowanie wzrosło wśród funduszy inwestycyjnych i tzw. aniołów biznesu.

Również duże koncerny odważniej sięgnęły po rozwiązania startupowe takie, jak np. wirtualny asystent dla pacjentów onkologicznych. Tymczasem, jak pokazują wyniki badania „Top Disruptors in Healthcare”, polskie start-upy nadal korzystają w dużej mierze ze środków własnych.

Jednocześnie, co drugi start-up deklaruje chęć ekspansji na rynki zagraniczne. I to właśnie we współpracy z organizacjami europejskimi, ale na polskim gruncie, upatrywałabym dużych szans na rozwój polskich innowacji. W 2020 r. zbadaliśmy jak wygląda siatka powiązań między startupami i kluczowymi interesariuszami systemu ochrony zdrowia w Polsce. Wśród organizacji o najwyższym współczynniku powiązań znalazły się m.in. Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości i EIT Health.

wyroby medyczne

Mikołaj Gurdała, Manager ds. innowacji EIT Health InnoStars

telemedycyna

0%

świadczeń opieki zdrowotnej, a z drugiej strony na optymalizacji prowadzonych badań klinicznych. W centrum naszych działań zawsze znajduje się pacjent, dlatego tworząc i wdrażając rozwiązania cyfrowe, angażujemy w nasze prace również organizacje pacjenckie. Nasze Innovation Hubs z powodzeniem działają m.in. w Izraelu i w Szwecji. Liczymy na to, iż niedługo stworzymy podobny hub w Polsce, do którego zaprosimy zarówno start-upy, jak również pacjentów.

Michał Kramarz, Dyrektor Google for Startups w Europe Środkowo-Wschodniej, szef Google for Startups Campus w Warszawie

Od kilku lat obserwujemy w Polsce dynamiczny rozwój startupów z sektora Health/MedTech. Wiele z nich oferuje innowacyjne technologie i podejście do tematu ochrony zdrowia, wykazując duży potencjał międzynarodowy, a co za tym idzie – coraz większe możliwości ekspansji na rynki zagraniczne. Wyniki tegorocznego badania dobitnie potwierdzają nasze doświadczenia ze współpracy ze startupami takimi jak: Infermedica, Stethome, czy SensDx. Mamy świetnych naukowców, którzy coraz lepiej łączą wiedzę medyczną z biznesem. Google for Startups oferuje startupom z sektora HealthTech nie tylko wsparcie w wykorzystaniu technologii Google, ale także najlepsze praktyki w rozwoju produktu, mentoring biznesowy i wsparcie w analizie rynków i ekspansji międzynarodowej. 

OSOZ Polska 3/2021

43

nowe idee

Brak zaufania hamuje rozwój innowacji O wyzwaniach stojących przed polskimi startupami medycznymi rozmawiamy z Tomaszem Snażykiem, Prezesem Zarządu Startup Poland – think-tanku założonego w 2014 roku przez grupę młodych polskich przedsiębiorców, reprezentującego startupy w dialogu z rządem, parlamentem, Komisją Europejską i władzami samorządowymi.

Jak ocenia Pan polskie startupy medyczne na tle startupów działających w innych branżach gospodarki?

W Polsce rynek startupów działających na rynku medycznym jest stosunkowo niewielki, ale ma ogromny potencjał i wyrasta na lidera w Europie. Widać, że rozwija się naprawdę szybko.

44

OSOZ Polska 3/2021

Pandemia wymusiła połączenie między lekarzem a pacjentem na odległość, co przyspieszyło wdrożenie wielu rozwiązań, zwłaszcza z branży telemedycznej. Zaobserwować można także rozwój startupów zajmujących się działaniami w obszarze nowoczesnej diagnostyki, czy związanych ze zdrowym trybem życia albo sportem.

Co stanowi szczególne wyzwanie dla młodych innowatorów planujących wprowadzić na rynek nowy produkt lub usługę w sektorze zdrowia?

To branża wyjątkowo wymagająca. Potrzebne są pomysły, ogromne pieniądze oraz ścisła współpraca – nie tylko z doradcami biznesowymi, pomagającymi wypracować optymalny model biznesowy, ale przede wszystkim z ekspertami w danej branży oraz, nie mniej ważnymi, instytucjami rządowymi oraz organizacjami medycznymi. A tego typu kooperacja nie zawsze przebiega gładko i bez problemów. Wynika to między innymi z różnic w systemie pracy i w sposobie komunikacji w sektorze medycznym i w startupach medycznych. Nie brak też głosów o braku zaufania do nowych rozwiązań technologicznych i obaw, że zastąpią one ludzi i pozbawią ich pracy.

nowe idee Wielu innowatorów szuka możliwości finansowania i rynków zbytu za granicą.

Czy Polska ma szansę stać się dla nich atrakcyjnym rynkiem i co należałoby zrobić, aby kontynuowały swoją działalność w naszym kraju?

Z raportu na temat polskich startupów medycznych, który ukazał się na początku tego roku wynika jasno, że finansowanie jest dla większości młodych biznesów medycznych jedną z największych barier do dalszego rozwoju.

Zaledwie 24% z nich skorzystało z dofinansowania polskich VC (red.: firmy typu Venture Capital). Jest więc ogromna przestrzeń do zwiększenia aktywności w tym zakresie.

Które ze znanych Panu polskich startupów ma szansę na sukces?

Wiele już odniosło sukces. Z pewnością wymienić należy Telemedico, które pozwala na całodobowy dostęp do lekarza i konsultacje przez Internet (także w ramach NFZ). Polskiemu startupowi udało się stworzyć platformę dostępną obecnie w 14 krajach i pozyskać w lutym tego roku 5,5 mln EUR na dalszy rozwój. W czołówce liderów wymieniłbym także wielokrotnie nagradzany i wyróżniany Laparo – startup specjalizujący się w projektowaniu i produkcji urządzeń do treningu coraz popularniejszej chirurgii laparoskopowej. Warto wspomnieć także

o Unit-Dose. Łódzkie rozwiązanie zautomatyzowanego procesu dystrybucji leków w szpitalu jest popularne w wielu zagranicznych szpitalach. Na uwagę zasługują także poznański Stethome ze swoim bezprzewodowym stetoskopem czy Genomtec z Wrocławia – twórca mobilnej genetycznej platformy diagnostycznej Genomtec ID. Takich startupów mógłbym wymienić jeszcze wiele.

Powiedzmy, że lekarz lub pielęgniarka mają świetny pomysł na nowy system oparty na sztucznej inteligencji, który wspomaga proces podejmowania decyzji. Co powinni zrobić, aby przekuć go w rozwiązanie dostępne na rynku. Od czego zacząć?

Od analizy rynku. Możliwe, że to rozwiązanie już istnieje, co nie znaczy oczywiście, że nie można spróbować stworzyć lepszej wersji. Warto też skonsultować się z osobami, które miałby z niego korzystać: z lekarzami, dodatkowo z personelem medycznym, farmaceutami czy fizjoterapeutami i oczywiście z pacjentami. Sam pomysł to nawet nie połowa sukcesu, potrzebne są jeszcze pieniądze, konsultacje, testy przed wdrożeniem no i mnóstwo sił oraz cierpliwości. Ale nie należy się zrażać. Startup to młody biznes, a jego twórca jest jak jego rodzic. Musi więc nie tylko wydać go na świat, ale zapewnić mu także zdrowy rozwój. 

Skład i łamanie: Piotr Chamera Druk: INFOMAX, Katowice Nakład: 1500 egzemplarzy Wydawca: K AMSOFT S.A. 40–235 Katowice, ul 1 Maja 133 tel. +48 32 209-07-05 fax +48 32 209-07-15 e-mail: czasopismo@osoz.pl

Zespół redakcyjny: Zygmunt Kamiński, Agnieszka Golec, Aleksandra Kurowska, Katarzyna Płoskonka, Bożena Wojnarowicz-Głuszek.

Redaktor naczelny: Artur Olesch

Współpracownicy: Paolo Benanti, Jarosław Frąckowiak, Monika Grabska, Ligia Kornowska, Dariusz Rajczyk, Kristine Sørensen, Tomasz Snażyk, Łukasz Stopa, Karolina Szuścik.

Jesteśmy partnerem European Connected Health Alliance

Przedruk, kopiowanie, skracanie, wykorzystanie tekstów (lub ich fragmentów) publikowanych w czasopiśmie OSOZ bez zgody wydawcy K AMSOFT S.A. jest zabronione.

Redakcja nie odpowiada za treść reklam, ogłoszeń i artykułów sponsorowanych.

Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania zamieszczanych materiałów. Niezamówionych materiałów nie zwracamy.

Raport na temat polskich startupów w branży zdrowia cyfrowego Rozwiązania zdrowia cyfrowego mają coraz większy wpływ na leczenie i opiekę nad pacjentami, poprawiając jakość życia pacjentów, pomagając im pokonywać różne bariery, a także zapewniając szerszy dostęp do opieki zdrowotnej. Raport Startup Poland „Digital Health 2020” kreśli obraz polskich startupów pracujących nad innowacjami dla ochrony zdrowia i medycyny.

Aby pobrać raport, wejdź na stronę bit.ly/2R7CkxT lub zeskanuj kod

Prenumerata czasopisma Co miesiąc na łamach w OSOZ POLSK A prezentujemy starannie wyselekcjonowaną wiedzę m.in. z dziedziny nowoczesnych technologii w ochronie zdrowia i e-zdrowia.

Czytaj relacje z międzynarodowych wydarzeń, wywiady z ekspertami, autorskie raporty specjalne.

Cena rocznej prenumeraty: 180 zł (12 numerów).

Dołącz do społeczności e-zdrowia.

Zamówienia: redakcja@osoz.pl

Pobierz aplikację OSOZNews i czytaj bezpłatnie mobilne wydania czasopisma.

OSOZ Polska 3/2021

45

osoz world

Command Center in the hospital (photo: GE Healthcare)

Three Ways To Improve Teamwork And Patient Safety In Hospitals While telemedicine and telecare are currently widely discussed, many other digital solutions have helped hospitals cope more efficiently with the COVID-19-related challenges. Among them, smartphone-based communication systems, clinical collaboration solutions, and command centers.

Seamless communication in hospitals How the hospital staff communicates with each other and with patients determines the way the workflows are coordinated. In larger healthcare facilities, this determines the mobilization times

46

OSOZ Polska 3/2021

for emergency teams, which directly impacts patient outcomes. Communication has always been one of the greatest challenges for hospitals. Pagers were supposed to help solve the problem, but their functionality has become too limited to meet current challenges. They don’t ena-

ble two-way communication; their range and ability to integrate with other IT systems are limited.

New solutions use mobile phones and additional devices for hands-free communication. Doctors’ and nurses’ work can be coordinated centrally around specific tasks or within organizational units (wards). Employees can communicate with each other and see their availability status. Patients can call the duty nurse just by using the bedside bell.

Such a solution has been implemented by the UK’s Royal National Orthopaedic Hospital (RNOH) and Lehigh Valley Hospital (USA). The system can

osoz world

be operated hands-free thanks to special clips and a mobile app; it works smoothly even when the hospital buildings are scattered over a large area. The implementation of a smartphone-based system allowed both hospitals to improve information exchange, task coordination, cooperation between professionals, and patient experience.

During the COVID-19 pandemic, when hospitals had to, sometimes within a few days, accommodate to treat patients with coronavirus, the system enabled the reorganization and assignment of new roles to new wards and made possible communication between patients and their families. Other benefits include improved workflows and better teamwork.

» Data modeling applied in hospital command centers can help to determine deterioration in a patient’s health.«

Video streaming systems The COVID-19 pandemic led to many other disruptions in hospitals. Due to the epidemiological restrictions, students were not able to participate in medical rounds. Doctors could not travel and join innovative surgeries to help their colleagues or to gain new experience. To maintain the education of students, doctors at London’s Imperial College found a simple solution. With virtual reality glasses and video streaming, images from medical rounds can be sent directly to the students’ computers. Besides, the system provides access to medical records, diagnostic images, and test results. Students can interact with doctors and ask questions as if they were actually at the patient’s bedside.

High-speed internet and good quality cameras are becoming essential equipment for operating rooms. During a complex intracranial vascular implant surgery at Lahey Hospital & Medical Center in Burlington (USA), experienced Canadian specialist could assist surgeons remotely. Cameras in the operating theater allowed the surgeon to follow the procedures in real-time and provide remote guidance. Virtual support during complicated surgeries increases patient safety and enables detailed documentation of all the steps made. If made available in online educational libraries, they become a precious training resource for students and doctors worldwide.

also analyzed and displayed in a readable way – illustrate what is happening inside the hospital. Command centers, like those used for space missions or in airport control towers, are becoming increasingly popular in hospitals, where the volumes of data require coordinated processing. On the wall full of monitors, all data are displayed in real-time data:

beds occupancy rate, length of hospital stays, medical alarms and notifications, resource occupancy, and staff availability.

In the command centers, which can be located outside the hospital, administrative and medical teams manage the dayto-day operations, coordinate and plan patient care, mobilize care teams when a patient’s condition deteriorates. Some of the first hospitals that implemented a hospital command center to manage their patient flow and access data were Johns Hopkins Hospital (USA) and Humber River Hospital (Canada). Their system integrates data from multiple points in the hospital, allowing continuous monitoring. It also uses artificial intelligence systems to identify patients who need special attention because their health may worsen.

Since implementing the command center in 2017, the hospitals have reported better bed management and optimization, increased patient safety, improved hospital infection control, and more effective prevention of medication errors.

The capabilities of command centers are quickly growing as data access and interoperability improve. Access to data from electronic medical records makes it possible to apply machine learning algorithms to predict patient health trends. 

How command centers work (photo: GE Healthcare)

Command centers The higher the digital maturity of hospitals, the easier it is to manage the workflows and harmonize care procedures.

Data collected from different points –

OSOZ Polska 3/2021

47

osoz world

Źródło: Eko Health (Eco Core Stethoscope)

Goodbye stethoscope! Hello new generation medical devices Popular instruments used in general medicine are being replaced by smart, digital, and mobile equivalents.

They are more accurate, enabling doctors to transfer data directly to electronic medical records and gain a more in-depth insight into vital signs and human anatomy.

48

OSOZ Polska 3/2021

osoz world

The symbols of medicine from a previous century The last century witnessed colossal progress in medical technologies. Doctors were given new opportunities to diagnose and treat patients. The symbol of this revolution was the stethoscope, invented in 1816 by Rene Laennec. In the beginning, it was a simple tube used to auscultate the patient, but then later, the stethoscope became the most recognizable attribute of a doctor, worn around the neck.

Some 200 years later and the stethoscope has a new, digital successor. One example is the Eko Core, an electronic stethoscope certified by the U.S. Food and Drug Administration (FDA) and bearing the European CE mark. The device can follow and register the heart and respiratory sounds, reducing noise and increasing the signal strength by a factor of 40. It connects wirelessly to a smartphone and allows the results and recordings to be analyzed in a mobile application. All data can be sent to the electronic medical record or consulted with other specialists.

Moreover, Eko Core has a manual mode available for simple examinations.

It is larger than its analogue predecessor, but this is the price of increased functionality. With a special extension, the stethoscope can be turned into an ECG device. The patient can use the DUO ECG, for example, during online consultations (telemedicine). It is also worth mentioning KardiaMobile from AliveCor – clinically‑validated a 6-lead personal ECG monitor to test the patient remotely. All you need to do is place your fingers on a small plate placed on the phone and hold them there for 30 seconds.

Digital medical devices: quick on-the-spot testing The most common tests ordered by doctors are blood pressure and body temperature. With the COVID-19 pandemic, many health care facilities required their front desk receptionists to take the patients’ temperature using an electric thermometer. Contactless thermometers are more hygienic and the results are available within few seconds. Mercury thermometers were quickly replaced and the prices for their electronic counterparts dropped significantly.

Progress can also be observed in blood pressure measurement. Digital screens have replaced analogue pointers. No other test has become as popular

» Smartwatches offer increasing numbers of measurements that a few years ago could be made only by a doctor or nurse.«

as blood pressure measurement in recent years. Just ten years ago, it could only be done by a doctor or a nurse. Within a few years, it will be possible to measure blood pressure and hematological parameters with a smartwatch on the wrist or in portable cabins with even more powerful diagnostic capabilities. Already today, smartwatches offer increasing numbers of medical functionalities, including monitoring of ECG, atrial fibrillation, blood oxygen levels. According to recent reports, Samsung and Apple are planning to include a glucose monitoring option in their smartwatches, a sought-after feature for many patients worldwide.

Some tests performed only in laboratories can now be carried out on-thespot, in a doctor’s office. For example, Siemens Healthineers epoc NXS Host measures 14 blood components. It fits into your hand and consists of a small testing station and an Android smartphone, which manages the process of reading and sending the data. The epoc NXS Host needs only 92 milliliters of blood for testing, and the measurement takes less than a minute.

Laboratory in a pocket Due to the COVID-19 pandemic, many health care facilities began to offer quick coronavirus tests. The results of a mo-

lecular test carried out using the Abbott ID Now are available within 5 minutes (or 13 minutes for negative results). The small laboratory station measures just 8,5 x 11 inches. Abbott also offers versions that detect flu viruses, RSV (which is the leading cause of respiratory diseases in children), and strep A (which can cause sore throats, for example). In this way, a doctor can immediately determine the cause of the disease and start treatment without prescribing unnecessary antibiotics.

Traditional otoscopes are also disappearing from the market, replaced by digital equivalents featuring high-resolution cameras, making it possible to analyze an image on large computer screens and record videos (for example, Firefly or WiscMed). Digital otoscopes, stethoscopes, and ECG devices have one more advantage. They can be extended with artificial intelligence systems, helping to detect even the most subtle anomalies, often invisible to the human eye and inaudible to the human ear, making diagnoses more precise.

Finally – mobile ultrasound devices. No more big testing stations by the patient’s bed. A handy device can now be connected to a smartphone or a tablet. Apart from the highest image quality, there are many more benefits for doctors: the image can be saved and sent to other doctors for assessment, the data transfer is safe, and the device is fully mobile, which makes it possible to examine a patient and save the results from a home visit. The leader in this segment is Philips with its Lumify.

Capturing data that matter Digital diagnostic devices make it possible to save all the relevant data without wasting any information that could prove valuable for diagnostic or treatment. The amount of data soon will be no longer a problem because AI systems can analyze large data sets to search for correlations and trends. Access to data also opens the door to personalized medicine.

Moreover, thanks to digital diagnostic devices, doctors no longer have to enter the data into electronic medical records manually. These will be collected from smart devices, including those used by the patient. Will the doctor’s office of the future include nothing more than a doctor, a computer or a tablet, and one device that can carry out all the required tests? It seems that other technical equipment will be unnecessary. 

OSOZ Polska 3/2021

49

systemy i sprz ę t

Szczepienia przeciw COVID-19 w systemie KS-SOMED

Pracownicze Plany Kapitałowe w programie KS-ZZL

Szkolenie dla medycyny

Szkolenie dla administracji (kadry i płace)

System KS-SOMED umożliwia wystawienie skierowania oraz zarejestrowanie całego procesu szczepienia – od kwalifikacji, aż do podania wszystkich dawek szczepionki.

Kwalifikacja do szczepień oraz same szczepienia oparte są na rejestracji Zdarzeń Medycznych. Do zaindeksowania elektronicznej dokumentacji medycznej i zarejestrowania Zdarzenia Medycznego związanego z kwalifikacją i szczepieniem (wpisem do Karty Uodpornienia) system KS-SOMED wykorzystuje usługę KS-EDM Suite.

Pracownicze Plany Kapitałowe (PPK) są programem, który automatycznie obejmuje wszystkich pracowników w wieku od 18 do 54 lat, za których pracodawca odprowadza składki emerytalnorentowe. W ramach Pracowniczych Planów Kapitałowych pracownik oraz pracodawca solidarnie wpłacają na specjalne konto dwie składki – obligatoryjną składkę podstawową oraz dobrowolną składkę dodatkową. Podczas szkolenia przedstawimy szczegóły dotyczące uruchomienia i obsługi Pracowniczych Planów Kapitałowych w programie kadrowo-płacowym KS-ZZL.

Ze szkolenia dowiesz się:

Ze szkolenia dowiesz się:

• Jak przygotować się do pracy z nową funkcjonalnością; • Jak zarejestrować Pacjenta na szczepienie na podstawie e-Skierowania; • Jak wykonać kwalifikację na szczepienie; • Jak zarejestrować podanie szczepionki w gabinecie zabiegowym.

• Jak uruchomić obsługę Pracowniczych Planów Kapitałowych w programie KS-ZZL; • Jak prawidłowo sporządzić deklarację ZUS RCA, uwzględniając składkę PPK finansowaną przez płatnika; • Kiedy powstaje przychód z wpłat na PPK; • W jaki sposób zarejestrować przystąpienie pracownika do PPK w programie KS-ZZL; • W jaki sposób wygenerować raporty do Instytucji Finansowych.

Wejdź na stronę https://bit.ly/3rnA8i4 lub zeskanuj kod

Wejdź na stronę https://bit.ly/2OXJN21 lub zeskanuj kod

OSOZ Polska 3/2021

51

systemy i sprz ę t

Rozliczenia międzyokresowe kosztów w KS-FKW Szkolenie dla administracji (finanse i księgowość) Rozliczenia międzyokresowe kosztów są ważnym elementem księgowości, który występuje praktycznie w każdej jednostce.

Służą do prawidłowego rozliczania w czasie kosztów, które dotyczą wielu okresów księgowych. W systemie KS-FKW proces definicji RMK jest prosty, a użycie tego automatu intuicyjne, co pozwala zaoszczędzić dużo czasu.

Ze szkolenia dowiesz się: • W jaki sposób zdefiniować odpowiedni automat dekretacji oraz rejestr zakupu; • Jak dodać harmonogram wyksięgowania kosztów w ratach, a następnie co zrobić, aby wykorzystać to co miesiąc do przeksięgowania zapisów w dokumencie PK. Wejdź na stronę https://bit.ly/3m2jHHj lub zeskanuj kod

Innowacyjne rozwiązania dla szpitali – aplikacja mobilna Obchód Pielęgniarski Szkolenie dla medycyny (pielęgniarki) Obchód Pielęgniarski to aplikacja stworzona z myślą o pielęgniarkach pracujących w szpitalu, która w niezwykle wygodny i prosty sposób wspomaga czynności wykonywane podczas obchodu pielęgniarskiego. Dzięki tej aplikacji mobilnej, realizacja przez pielęgniarki elektronicznych zleceń lekarskich oraz przeglądanie i wypełnianie dokumentacji medycznej nie muszą już być wykonywane przy komputerze. Wszystkie te czynności można zrealizować bezpośrednio przy pacjencie.

Ze szkolenia dowiesz się: • Dlaczego warto korzystać z aplikacji; • Jakie funkcjonalności posiada aplikacja; • Jak wygląda w aplikacji przegląd oraz realizacja zleceń lekarskich na leki; • Jak szybko i sprawnie pielęgniarka może wprowadzić obserwacje pielęgniarskie.

Wejdź na stronę https://bit.ly/3rk0bqx lub zeskanuj kod

52

OSOZ Polska 3/2021

STATYSTYKI | ANALIZY | WIEDZA

Monitor Zdrowotny OSOZ

54

FELIETON Symulacja spłaty pandemicznego długu zdrowotnego

57

RANKINGI PEX Firmy i produkty (luty 2021)

58

MONITOR EPIDEMIOLOGICZNY Mapy zdrowotne kraju (luty 2021)

62

Monitor farmacji Rynek farmaceutyczny (luty 2021)

69

MONITOR RYNKU LEKÓW Sprzedaż ziół w aptekach

MONITOR ZDROWOTNY F E L I E TO N

Symulacja spłaty pandemicznego długu zdrowotnego Dane o sprzedaży w aptekach* za pierwsze trzy miesiące 2021 roku obrazują stan narastania pandemicznego Długu Zdrowotnego (DZ). Długu, który wynika z ograniczeń w dostępie do służby zdrowia, ergo mniejszej ilości inicjacji i kontynuacji terapii niż w okresie przed-pandemicznym. Sytuacja w terapii chorób przewlekłych jest i tak lepsza niż w 2020, ale w procesie spłaty DZ czeka nas odrobienie zaległości oraz obsłużenie nowych pacjentów.

Dr Jarosław Frąckowiak, Prezes PEX PharmaSequence

Dzięki e-zdrowiu system ochrony zdrowia się nie zawalił. Można uznać taką tezę za zbyt mocną ale, moim zdaniem, jest ona absolutnie uzasadniona. Bez e-recepty nie byłoby możliwości spraw-

54

OSOZ Polska 3/2021

nego i nie obarczonego ryzykiem zarażenia kontynuowania lub rozpoczęcia leczenia. Bez teleporad, w dużej mierze musielibyśmy zdać się na samoleczenie lub ryzyko zarażenia w otwartych placówkach zdrowia (a kto by nas wtedy leczył, gdyby zaraziło się więcej lekarzy).

O tym już się nie mówi, e-zdrowie to ru-

tyna. Ale e-zdrowie nie leczy. Leczą lekarze, którzy muszą zajmować się pandemią. Co więcej, sami też przecież są pacjentami. W jakiś sposób rozmiar DZ obrazuje dynamika sprzedaży na recepty w czasie. Do czasu pandemii owa dynamika była zawsze dodatnia, społeczeństwo się starzało i, mimo wyzwań, liczba świadczeń medycznych nie malała. Pandemia diametralnie zmieniła ten stan.

Niebieskie słupki na wykresie obrazują wzrosty sprzedaży ilości opakowań (uwaga: wielkość opakowania nie odegrała w statystykach dużej roli, niemal identyczne trendy obserwowane są w sprzedaży wg DDD) w roku 2019 vs rok poprzedni, a pomarańczowe – 2020 vs 2019. Analiza w wyraźny sposób pokazuje, że w przedpandemicznym 2019 roku odnotowywano wzrosty sięgają-

MONITOR ZDROWOTNY

Trendy sprzedaży leków na receptę – specjalności według ilości opakowań DYNAMIKA SPRZEDAŻY LEKÓW NA RECEPTY (OPAKOWANIA) WG SPECJALNOŚCI WYSTAWIAJĄCYCH RECEPTY PPG% 2019 (niebieskie) i 2020 (pomarańczowe) -12,6%

Pulmonologia

0,3% -9,0%

Neurologia

7,6% -4,7%

Diabetologia

3,4% -9,7%

Położnictwo i ginekologia

7,4% -7,0%

Pediatria

-0,6% -6,8%

Kardiologia

4,7% 2,3%

Psychiatria

7,9% -2,8%

GP

3,2% -15%

-10%

-5%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

2020

2019

PPG – Prewious Period Growth – wzrost/spadek w % w porównaniu do poprzedniego okresu (roku) Źródło: analizy własne PEX / dane o sprzedaży na recepty – panel ABD/PEX / informacje o środowisku lekarzy opracowane zostały na podstawie bazy HDM Polska sp. z o.o. (www.hdm.pl) Grupa PharmaProm

SYMULACJA: Dług Zdrowotny – jaki musiałby być wzrost sprzedaży leków na receptę w 2021 roku, aby wrócić do trendów z 2019 roku.

Założenia: dynamika z 2019 była/będzie taka sama w 2020 i 2021 roku + pokrywamy niedobór z 2020 DYNAMIKA SPRZEDAŻY LEKÓW NA RECEPTY (OPAKOWANIA) WG SPECJALNOŚCI WYSTAWIAJĄCYCH RECEPTY PPG% 2021 (symulacja spłaty DZ – zielone) i 2019 (pomarańczowe) -12,6%

Pulmonologia

13,2% -9,0%

Neurologia

24,1% -4,7%

Diabetologia

11,6% -9,7%

Położnictwo i ginekologia

24,5% -7,0%

Pediatria

5,8% -6,8%

Kardiologia

16,2% 2,3%

Psychiatria

13,5% -2,8%

GP

9,2% -15%

-10%

-5%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

2021

2019

PPG – Prewious Period Growth – wzrost/spadek w % w porównaniu do poprzedniego okresu (roku) Źródło: analizy własne PEX / dane o sprzedaży na recepty – panel ABD/PEX / informacje o środowisku lekarzy opracowane zostały na podstawie bazy HDM Polska sp. z o.o. (www.hdm.pl) Grupa PharmaProm

OSOZ Polska 3/2021

55

MONITOR ZDROWOTNY

ce nawet ponad 7% zwiększenia ilości sprzedanych opakowań. A w 2019 nie kupowaliśmy „na zapas”. Pandemiczny 2020 przyniósł sytuację odwrotną – bardzo duże spadki (oprócz psychiatrii) i zakupy na zapas.

Spróbujmy w najprostszy sposób oszacować rozmiar DZ bazując wyłącznie na trendach w sprzedaży aptecznej.

Takie oszacowanie ma wiele wad i ograniczeń, ale, jak się wydaje, nie ma oficjalnych danych czy chociażby dostępnych szeroko symulacji obrazujących rozmiar DZ. Oczywiście oparcie się o dane z aptek otwartych wyłącza segment szpitalny. Jasnym jest też, że analiza wielkości sprzedaży nie musi korelować w 100% z ilością potrzebnych świadczeń. Nie są też brane pod uwagę zasoby i dalszy rozwój pandemii. Założenia są proste: • Trend dynamiki sprzedaży na recepty w specjalnościach byłby/będzie taki sam w 2020 roku (tak jakby nie było pandemii) i w roku 2021.

• Do skalkulowanych trendów na rok 2020 i 2021 (jak opisano w punkcie 1) należy dodać rzeczywiste spadki sprzedaży jakie nastąpiły w roku 2020.

• Wielkość DZ = spadek ilości opakowań w 2020 względem roku 2019 +

wzrost sprzedaży ilości opakowań w roku 2020 (taki jak w 2019, to założenie na sytuację bez pandemii) + wzrost sprzedaży ilości opakowań w roku 2021 (taki jak w 2019, to założenie na sytuację bez pandemii).

• Na rysunku spłatę DZ obrazują zielone słupki. Gdyby takie wzrosty były osiągnięte to według przyjętych założeń spłacilibyśmy DZ. Czy spłata Długu Zdrowotnego jest realna? Trudno odpowiedzieć, bo nie mamy aktualnej mapy potrzeb zdrowotnych. To więcej niż dług, tu przydatne jest pojęcie Odroczonego Efektu Zdrowotnego (OEZ). Na OEZ składa się kalkulacja DZ, ale z uwzględnieniem efektu relatywnego pogorszenia się stanu zdrowia tych, którzy nie zaczęli leczenia w 2020 roku (mierzone np. jako spadek inicjacji terapii względem roku 2019 z uwzględnieniem trendów) oraz prognozy. Mapa potrzeb zdrowotnych musi iść w parze z mapą zasobów. Zasoby to infrastruktura, ale przede wszystkim profesjonaliści medyczni.

Gdyby do opisanych wyżej zadań dołożyć planowane przez Regulatora badania przesiewowe, to potrzeb będzie jeszcze więcej.

Wniosek wysnuję nieoczywisty (oczywisty jest taki, że nie wystarczy zasobów): potrzebna jest kolejna rewolucja w e-zdrowiu. Polegać ona powinna na zbieraniu, przetwarzaniu i analizowaniu danych o zdrowiu w czasie niemal rzeczywistym. Przykładowo, mapy zdrowotne opierają się na danych sprzed lat, a przecież sytuacja zmienia się dynamicznie. Takie dane, już od dawna są zbierane i przetwarzane, a posiada je Regulator, instytucje pozarządowe oraz firmy komercyjne. Bez diagnozy (nazywam to Białą Księgą Zdrowia) trudno zaplanować i wdrożyć racjonalne działania. A takie działania w przypadku zdrowia zawsze są operacją „na żywo”. Wykorzystanie mocy e-zdrowia może być (nie tylko „tyle”, ale „aż tyle”) szczepieniem chroniącym system ochrony zdrowia przed błędami.  * Dane i informacje wykorzystane w artykule (o ile nie podano inaczej) opracowane na podstawie bazy aptek PEX (DOBA) oraz badań PEX PharmaSequence w tym, na podstawie analiz z reprezentatywnego panelu PEX PharmaSequence umożliwiającego – aptekom i sieciom, członkom Aptecznego Banku Danych – dostęp do szczegółowych analiz. ** Informacje o środowisku lekarzy opracowane zostały na podstawie bazy HDM Polska sp. z o.o. (www.hdm.pl) Grupa FarmaProm.

Adres do autora: jaroslaw.frackowiak@pexps.pl

reklama

IT i Zdrowie

Polub czasopismo OSOZ na Facebooku Nowości e-zdrowia | Ciekawostki | Doniesienia naukowe

56

OSOZ Polska 3/2021

MONITOR ZDROWOTNY

R ankin g i P E X

Rankingi PEX. Firmy i produkty. Luty 2021 Top 10 firm farmaceutycznych oraz 10 Top Total Brand dla wybranych segmentów rynku (pod względem sprzedaży w danym miesiącu w cenach detalicznych do pacjenta, pojęcie total brand oznacza sumę wszystkich prezentacji/SKU danego produktu występujących pod daną nazwą – np. różne dawki tego samego leku itd.). Obrazowane komentarzem i strzałkami zmiany w rankingu między miesiącami dotyczą pierwszych 10-ciu miejsc. Autorem rankingów jest PEX PharmaSequence (wszystkie dane na podstawie reprezentatywnego panelu aptek/sieci ABD PEX PharmaSequence).

Miejsce w rankingu

Ranking firm farmaceutycznych pod względem wartości sprzedaży aptecznej do pacjenta w lutym 2021

1

POLPHARMA

2

TEVA

Zmiana w stosunku do poprzedniego miesiąca

Miejsce w rankingu

         

1

XARELTO

2

NEOPARIN

3

PRADAXA

4

CLEXANE

5

ELIQUIS

LEKI NA RECEPTĘ

3

KRKA

4

ADAMED

5

BAYER

6

SANOFI

7

BAUSCH HEALTH

8

SANDOZ

9

BERLIN-CHEMIE

10

VIATRIS

1

POLPHARMA

2

USP ZDROWIE

3

GLAXOSMITHKLINE

4

SANOFI AFLOFARM

6

HASCO - LEK

7

TEVA

8

PROCTER & GAMBLE

9

BERLIN-CHEMIE

10

SANDOZ

6

FOSTEX

7

BISOCARD

8

GLUCOPHAGE

9

ATORIS

10

PRESTARIUM

1

IBUPROM

2

APAP

AFLOFARM NUTRICIA USP ZDROWIE N.P.ZDROVIT SIEĆ OLEOFARM OLIMP LABS POLPHARMA SYNOPTIS RECKITT BENCKISER

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

L’OREAL AFLOFARM PERRIGO IRENA ERIS ZIAJA PIERRE FABRE DERMO-COSMETIQUE POLPHARMA PIERRE FABRE GALDERMA NAOS

         

LEKI OTC

         

9

ACARD

10

NEOSINE

         

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

MARKA WŁASNA BEBILON D-VITUM NUTRAMIGEN NEOCATE DICOFLOR NUTRIDRINK SANPROBI MOLEKIN NATURELL

         

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

3

VOLTAREN

4

MAGNE-B6

5

ESSENTIALE

6

GRIPEX

7

RUTINOSCORBIN

8

NUROFEN

SUPLEMENTY DIETY 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Zmiana w stosunku do poprzedniego miesiąca

LEKI NA RECEPTĘ

LEKI OTC

5

Ranking total brandów pod względem wartości sprzedaży aptecznej do pacjenta w lutym 2021

         

SUPLEMENTY DIETY

KOSMETYKI

         

KOSMETYKI VICHY PHARMACERIS LA ROCHE ZIAJA EMOLIUM CETAPHIL BIODERMA AVENE DERMEDIC ELUDRIL

         

Więcej danych?

Wszystkich Państwa, którzy są zainteresowani bardziej szczegółowymi raportami i/lub zakupem raportów-rankingów, prosimy o kontakt: rozwiazania@pexps.pl

OSOZ Polska 3/2021

57

MONITOR ZDROWOTNY monitor epidemio lo g iczny

Monitor epidemiologiczny. Koszty leczenia.

GRYPA I PRZEZIĘBIENIE

OGÓŁEM

ALERGIA

ZMIANA MIESIĘCZNA W lutym 2021 W ODNIESIENIU DO stycznia

75 059 zł

77 323 zł

5347 zł

6111 zł

416 zł

452 zł

styczeń

luty

styczeń

luty

styczeń

luty

2264 zł

3,02%

764 zł

14,28%

36 zł

8,63%

TREND ROCZNY PORÓWNANIE ROKU 2021 I 2020

987 554 zł

1 087 897 zł

82 282 zł

82 899 zł

7 723 zł

8 333 zł

2020

2021

2020

2021

2020

2021

100 343 zł

10,16%

617 zł

0,75%

610 zł

7,90%

LUTY WOJEWÓDZTWA O NAJNIŻSZYCH I NAJWYŻSZYCH KOSZTACH Opolskie 64 608 zł Warmińsko-Mazurskie 66 091 zł Podlaskie 66 862 zł

Świętokrzyskie 4 870 zł Opolskie 5 007 zł Podlaskie 5 327 zł

Podlaskie 336 zł Opolskie 340 zł Podkarpackie 354 zł

Wielkopolskie 85 929 zł Łódzkie 87 426 zł Mazowieckie 90 822 zł

Łódzkie 6 408 zł Wielkopolskie 6 986 zł Mazowieckie 7 677 zł

Łódzkie 497 zł Pomorskie 509 zł Mazowieckie 540 zł

ROK 2021 WOJEWÓDZTWA O NAJNIŻSZYCH I NAJWYŻSZYCH KOSZTACH Podlaskie 856 444 zł Warmińsko-Mazurskie 865 767 zł Opolskie 869 490 zł

Podlaskie 59 195 zł Świętokrzyskie 60 186 zł Opolskie 62 301 zł

Podlaskie 5 769 zł Opolskie 5 943 zł Podkarpackie 6 165 zł

Łódzkie 1 132 168 zł Wielkopolskie 1 135 186 zł Mazowieckie 1 145 627 zł

Pomorskie 77 173 zł Wielkopolskie 83 490 zł Mazowieckie 86 133 zł

Małopolskie 8 421 zł Pomorskie 8 816 zł Mazowieckie 9 141 zł

LUTY WOJEWÓDZTWA Z NAJMOCNIEJSZYMI SPADKAMI I WZROSTAMI KOSZTÓW Brak spadków kosztów

Brak spadków kosztów

Brak spadków kosztów

Podlaskie 3 111 zł Mazowieckie 4 695 zł Małopolskie 11 370 zł

Podkarpackie 897 zł Mazowieckie 1 273 zł Małopolskie 1 590 zł

Łódzkie 49 zł Mazowieckie 65 zł Małopolskie 99 zł

zestawienie KOSZTY W LUTYM W OSTATNICH LATACH

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

* wszystkie dane w przeliczeniu na 1000 mieszkańców

58

OSOZ Polska 3/2021

MONITOR ZDROWOTNY

monitor epidemio lo g iczny

Ogólne koszty leczenia (zakup środków farmaceutycznych) przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

ƐƑƏƏƏƏ

prognoza

» Koszty leczenia

koszty, tys. zł

ƐƏƏƏƏƏ ѶƏƏƏƏ

utrzymują się na wysokim poziomie.«

ѵƏƏƏƏ ƓƏƏƏƏ ƑƏƏƏƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐƖ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƏ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC prognoza

KWIECIEŃ prognoza

MAJ prognoza

CZERWIEC prognoza

LIPIEC prognoza

SIERPIEŃ prognoza

WRZESIEŃ prognoza

PAŹDZIERNIK prognoza

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 3/2021

59

MONITOR ZDROWOTNY monitor epidemio lo g iczny

Koszty grypy i przeziębienia przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

ƐƓƏƏƏ

prognoza

ƐƑƏƏƏ

i przeziębienia powinny maleć począwszy od kwietnia.«

koszty, tys. zł

ƐƏƏƏƏ ѶƏƏƏ ѵƏƏƏ ƓƏƏƏ ƑƏƏƏ Ə

60

» Koszty leczenia grypy

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐƖ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƏ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC prognoza

KWIECIEŃ prognoza

MAJ prognoza

CZERWIEC prognoza

LIPIEC prognoza

SIERPIEŃ prognoza

WRZESIEŃ prognoza

PAŹDZIERNIK prognoza

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 3/2021

MONITOR ZDROWOTNY

monitor epidemio lo g iczny

Koszty alergii przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

prognoza

ƐƑƏƏ

koszty, tys. zł

ƐƏƏƏ

» Wkroczyliśmy w okres

ѶƏƏ

podwyższonych kosztów leczenia alergii.«

ѵƏƏ ƓƏƏ ƑƏƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐƖ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƏ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC prognoza

KWIECIEŃ prognoza

MAJ prognoza

CZERWIEC prognoza

LIPIEC prognoza

SIERPIEŃ prognoza

WRZESIEŃ prognoza

PAŹDZIERNIK prognoza

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 3/2021

61

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Struktura dystrybucji leków luty 2021 | WARTOŚCI STATYSTYCZNE I TRENDY W STOSUNKU DO stycznia

CENA OPAKOWANIA LEKU

MARŻA APTECZNA

OBRÓT W APTECE

LICZBA PACJENTÓW

23,70 zł

24,65%

221 tys. zł

3400

0,17 zł

0,43%

7 tys. zł

*

*

*

*

*

*

–1,05 zł

PROGNOZA NA

maj

SPRZEDAŻ WEDŁUG STATUSU LEKU

OSOZ Polska 3/2021

*

suplementy

INNE

*

*

57,54% 22,31% 9,71% 10,43%

*

*

*

POZIOM REFUNDACJI

24,68% 2,10%

W maju, kiedy temperatury rosną, zmniejsza się zachorowalność na grypę i przeziębienie. Jednak od ponad roku długoletnie trendy – w tym sprzedaż apteczną – zaburza pandemia COVID-19. Według ostrożnych prognoz ekspertów OSOZ, obrót statystycznej apteki w maju br. wyniesie 234 tys. zł.

Obrót statystycznej apteki w lutym 2021 roku wyniósł 221 tys. zł. W porównaniu ze styczniem 2021 roku był o 7 tys. zł wyższy (+3,3%). Jednocześnie był o 22 tys. zł niższy (–9,1%) niż w analogicznym okresie ubiegłego roku. Wartość rynku farmaceutycznego osiągnęła poziom 2,953 mld zł. Oznacza to wzrost o 87 mln zł (+3,0%) w stosunku do stycznia 2021 roku oraz spadek o 395 mln zł (–11,8%) w stosunku do lutego 2020 roku. Udział refundacji stanowił 24,68% (+2,1 p.p. w porównaniu z styczniem 2021) obrotu aptecznego i wyniósł 729 mln zł (+12,6%).

Obrót w statystycznej aptece w 2021 roku wyniesie 2,921 mln zł. Oznacza to wzrost średniego obrotu w stosunku do minionego roku o 5,5% (+152 tys. zł) oraz wzrost o 11,6% (+303,5 tys. zł) w stosunku do 2019 roku. Rynek farmaceutyczny

62

RX OTC

SPRZEDAŻ NA PACJENTA

65,00 zł

160

osiągnie wartość 38,8 mld zł. To odpowiednio o 1,054 mld zł więcej (+2,8%) niż w 2020 roku oraz o 1,588 mld zł więcej (+4,3%) niż w 2019 roku. Wartość refundacji wyniesie 9,6 mld zł, co będzie stanowiło 24,85% całkowitego obrotu aptecznego.

W lutym sprzedaż w podstawowych kategoriach sprzedażowych kształtowała się następująco: średni obrót apteczny wypracowany ze sprzedaży leków refundowanych wyniósł 72,6 tys. zł, leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 63,7 tys. zł, a produktów sprzedawanych bez recepty – 82,9 tys. zł. W porównaniu ze styczniem 2021 roku, w dwóch pierwszych kategoriach zanotowaliśmy wzrost wartości sprzedaży. W przypadku leków refundowanych wzrost ten wyniósł 8,88 tys. zł (+13,9%), dla sprzedaży leków wydawanych na recepty peł-

nopłatne – 14,6 tys. zł (+29,8%), z kolei dla sprzedaży odręcznej zanotowaliśmy spadek wartości i wyniósł on 16,32 tys.

(–16,5%). Wartość rynku farmaceutycznego wypracowana ze sprzedaży leków refundowanych wyniosła 969 mln zł, leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 850 mln zł, a sprzedaży produktów OTC – 1,1 mld zł.

Dniem tygodnia charakteryzującym się największym średnim obrotem aptecznym był piątek (10 270 zł), natomiast dniem roboczym o najniższym średnim obrocie aptecznym – poniedziałek (8 970 zł). Rozrzut pomiędzy tymi wartościami wyniósł 1 300 zł.

W lutym 2021 roku, w stosunku do stycznia 2021 roku, w dwóch kategoriach sprzedaży zanotowaliśmy spadek wartości sprzedaży – były to kategorie „krew i układ krwiotwórczy” oraz

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

„układ sercowo-naczyniowy”. Największy wzrost wartości sprzedaży zanotowaliśmy w przypadku produktów na układ oddechowy, produktów dermatologicznych oraz leków przeciwzakaźnych.

Największe zmiany w udziale poszczególnych grup terapeutycznych zaobserwowano w przypadku leków na układ sercowo-naczyniowy oraz układ oddechowy. Największy udział w wartości sprzedaży należy do grupy produktów na przewód pokarmowy i metabolizm.

W lutym średnia marża apteczna wyniosła 24,65%. To o 0,43 p.p. więcej niż w styczniu 2021 roku oraz o 0,46 p.p. mniej niż w lutym 2020 roku. Marża w podstawowych kategoriach sprzedażowych kształtowała się następująco: dla leków refundowanych wyniosła 18,68% (+0,37 p.p. w stosunku do stycznia 2021), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 22,21% (+1,16 p.p. w stosunku do stycznia 2021), natomiast dla produktów OTC – 29,40% (+2,07 p.p. w stosunku do stycznia 2021 roku).

W 2021 roku marża apteczna wyniesie 24,00%. Będzie to odpowiednio o 0,86 p.p. mniej niż w 2020 roku oraz o 0,7 p.p. mniej niż w 2019 roku. Dla leków refundowanych średnia marża apteczna wyniesie 19,00% (+0,11 p.p. w stosunku do 2020 roku), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 19,49% (–1,90 p.p. w stosunku do 2020 roku), a dla produktów OTC – 27,1% (–1,99 p.p. w stosunku do 2020 roku). Średnia cena za opakowanie leku w lutym 2021 roku wyniosła 23,70 zł.

Cena ta w porównaniu do stycznia 2021 roku wzrosła o 17 groszy. Porównując ją do ceny z lutego 2020 obserwujemy wzrost ceny o 1,67 zł. We wszystkich kategoriach zanotowaliśmy wzrost średniej ceny sprzedaży (w stosunku do poprzedniego miesiąca). Średnia cena za opakowanie leków na recepty pełnopłatne wyniosła 29,95 zł (+0,19 zł). Średnia cena za opakowanie leków wydawanych bez recepty – 18,46 zł (+0,09 zł), dla leków sprzedawanych na recepty refundowane 29,58 zł (+0,41 zł).

W lutym statystyczną aptekę odwiedziło 3400 pacjentów (wzrost o 160-ciu pacjentów w stosunku do stycznia). 2730 osób zakupiło produkty OTC, 810 – leki refundowane, oraz 730 – leki wydawane na recepty pełnopłatne. Największy ruch w statystycznej aptece panował w czwartym tygodniu miesiąca, tj. pomiędzy 22 a 28 lutego. Wówczas w statystycznej aptece zanotowano 870 osób. Kolejnym

Rys. 1. Wielkość obrotu statystycznej apteki w poszczególnych dniach lutego (porównanie do ubiegłego roku) luty 2021

luty 2020

ƐƒƏƏƏ ƐƑƏƏƏ ƐƐƏƏƏ ƐƏƏƏƏ ƖƏƏƏ ѶƏƏƏ ƕƏƏƏ ѵƏƏƏ ƔƏƏƏ ƓƏƏƏ ƒƏƏƏ ƑƏƏƏ ƐƏƏƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ ƐƏ ƐƐ ƐƑ Ɛƒ ƐƓ ƐƔ Ɛѵ Ɛƕ ƐѶ ƐƖ ƑƏ ƑƐ ƑƑ Ƒƒ ƑƓ ƑƔ Ƒѵ Ƒƕ ƑѶ ƑƖ

Rys. 2. Wielkość obrotu statystycznej apteki w poszczególnych dniach lutego – podział na dni tygodnia (porównanie do ubiegłego roku) luty 2021

luty 2020

ƐƑƏƏƏ ƐƐƏƏƏ ƐƏƏƏƏ ƖƏƏƏ ѶƏƏƏ ƕƏƏƏ ѵƏƏƏ ƔƏƏƏ ƓƏƏƏ ƒƏƏƏ ƑƏƏƏ ƐƏƏƏ Ə

omb;7 b-j;h

)|ou;h

ࡆuo7-

-u|;h

b.|;h

"o0o|-

b;7 b;Ѵ-

Rys. 3. Podział sprzedaży aptecznej na kategorie – % wartości sprzedaży układ moczowo-płciowy 4,42% i hormony płciowe układ oddechowy 8,35%

5,46% układ mięśniowo-szkieletowy 13,71% przewód pokarm. i metabolizm

2% narządy zmysłów 3,02% leki przeciwzakaźne 0,3% leki przeciwpasożytnicze, owadobójcze i repelenty 1,48% leki onkologiczne i immunomodulacyjne 5,26% krew i układ krwiotwórczy

12,08% układ sercowo-naczyniowy

1,12% endokrynologia – hormony, bez horm. płciowych 3,25% dermatologia

varia 11,58%

11,1% centralny układ nerwowy nieokreślona 16,87%

OSOZ Polska 3/2021

63

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Rys. 4. Poziom marży aptecznej (%) w latach 2008–2021 30% 29% 28% 27% 26% 25% 24% 23% I

II

III

IV

I

II

2008

III

IV

I

II

2009

III

IV

I

II

2010

III

IV

I

2011

II

III

IV

I

II

2012

III

IV

I

2013

II

III

IV

I

2014

II

III

IV

I

2015

II

III

IV

I

2016

II

III

IV

I

2017

II

III

IV

I

2018

Rys. 5. Podział średniej ceny leku (w zł) na zapłatę pacjenta i dopłatę refundacyjną w latach 2020–2021

II

III

IV

I

2019

II

III

2020

zapłata pacjenta

IV 12 2021

22%

refundacja

ƑƔ ƑƏ ƐƔ

Ɛѵķƕ ƐѵķƕƑ ƐѵķѶƑ ƐƕķƑƐ ƐƕķƑѶ ƐƕķƒƓ ƐƕķƒѶ ƐƕķƓƖ ƐѶķƑƑ ƐƕķѶƔ ƐѵķѵƐ ƐѵķѶƐ ƐѵķƒƓ ƐѵķƔƓ

ƐƏ Ɣ ƔķƒƔ

ƔķƑƑ

ƔķƐƕ

Ɣķƕƒ

ѵķƐƔ

ѵķƐѶ

ƔķƖƔ

ƔķƓѵ

Ɣķѵ

ƔķƒƖ

ƔķƔƓ

ƔķѶƑ

ƔķƒƐ

ƔķѶƔ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ

ƐƐ

ƐƑ

Ɛ

Ƒ

Ə

Ɠ

ƒ

Ɣ

ѵ

ƑƏƑƏ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƐ

ƐƏ

ƐƑ

ƑƏƑƐ

Rys. 6. Podział średniej ceny pozycji sprzedanej na receptę refundowaną (w zł), na zapłatę pacjenta i dopłatę refundacyjną w latach 2020–2021 zapłata pacjenta

ƒƏ ƑƔ

ƕķƓƔ

ƕķѵƔ

ƕķƑƔ

ƕķƑѵ

ƕķƔƔ

ƕķƑѶ

ƕķƒƓ

ƕķƒѵ

ƕķƔƑ

ƕķѵƒ

ƕķѵƐ

ƕķѵ

refundacja

ƕķƕƐ

ƕķƔƑ

ƑƏ ƐƔ ƐƏ

ƑƐķƏѶ ƑƐķƔƓ ƑƐķƑѶ ƑƐķƔƖ ƑƐķѵƖ ƑƐķƕƔ ƑƐķѶƐ ƑƐķѵѵ ƑƐķƔѶ ƑƐķƔƑ ƑƐķƔѶ ƑƑķƏѵ ƑƐķѵƔ ƑƐķѶƕ

Ɣ Ə

Ɛ

Ƒ

Ɠ

ƒ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƐ

ƐƏ

Ɛ

ƐƑ

Ƒ

Ɠ

ƒ

Ɣ

ѵ

ƑƏƑƏ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƐ

ƐƏ

ƐƑ

ƑƏƑƐ

Rys. 7. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w ciągu miesiąca w latach 2008–2021 4600 4400 4200 4000 3800 3600 3400 3200 3000 2800 I

II

III

2008

64

OSOZ Polska 3/2021

IV

I

II

III

2009

IV

I

II

III

2010

IV

I

II

III

2011

IV

I

II

III

2012

IV

I

II

III

2013

IV

I

II

III

2014

IV

I

II

III

2015

IV

I

II

III

2016

IV

I

II

III

2017

IV

I

II

III

2018

IV

I

II

III

2019

IV

I

II

III

2020

IV 12 2021

2600

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Rys. 8. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w rozbiciu na przedziały godzinowe w dniu powszednim w lutym ƐƓ ƐƑ ƐƏ Ѷ ѵ Ɠ Ƒ

ƑƒŋƑƓ

ƑƑŋƑƒ

ƑƐŋƑƑ

ƑƏŋƑƐ

ƐƖŋƑƏ

ƐѶŋƐƖ

ƐƕŋƐѶ

ƐѵŋƐƕ

ƐƔŋƐѵ

ƐƓŋƐƔ

ƐƒŋƐƓ

ƐƑŋƐƒ

ƐƐŋƐƑ

ƖŋƐƏ

ƐƏŋƐƐ

ѶŋƖ

ƕŋѶ

ѵŋƕ

Ɣŋѵ

ƓŋƔ

ƒŋƓ

Ƒŋƒ

ƐŋƑ

Ə ƏŋƐ

w rankingu tygodniem był 15–21 lutego (852 osoby), 1–7 lutego (836 osoby), 8–14 lutego (825 osób). Najwięcej pacjentów zarejestrowano w aptece w godzinach 12.00–13.00.

Statystyczny pacjent podczas jednej wizyty w aptece zakupił produkty o łącznej wartości 65,00 zł. To o 1,04 zł mniej niż w minionym miesiącu oraz o 8,62 zł więcej niż w analogicznym okresie roku 2020. Z kwoty tej 48,96 zł zapłacił pacjent, a 16,04 zł dopłacił refundator. Wartość refundacji w porównaniu ze styczniem wzrosła o 7,6%. W tym samym okresie wartość zapłaty pacjenta spadła o 4,3% (–2,17 zł). Dla leków refundowanych wartość koszyka statystycznego pacjenta wyniosła 89,58 zł (z czego 23,35 zł to zapłata pacjenta, a 66,23 zł – wartość refundacji), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 87,22 zł, a dla produktów OTC – 30,36 zł.

W 2021 roku wartość koszyka statystycznego pacjenta wyniesie 73,51 zł. Z kwoty tej 55,24 zł zapłaci pacjent, a 18,27 zł dopłaci refundator. W podziale na podstawowe kategorie sprzedażowe, wartość sprzedaży na pacjenta będzie kształtowała się następująco: dla leków sprzedawanych na recepty pełnopłatne wyniesie 79,96 zł, produktów OTC – 39,06 zł, a leków refundowanych – 109,11 zł (z czego 29,32 zł to zapłata pacjenta, a 79,79 zł wartość refundacji). 

Rys. 9. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w poszczególnych dniach lutego (porównanie do ubiegłego roku) luty 2021

luty 2020

ƑƔƏ ƑƑƔ ƑƏƏ ƐƕƔ ƐƔƏ ƐƑƔ ƐƏƏ ƕƔ ƔƏ ƑƔ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ ƐƏ ƐƐ ƐƑ Ɛƒ ƐƓ ƐƔ Ɛѵ Ɛƕ ƐѶ ƐƖ ƑƏ ƑƐ ƑƑ Ƒƒ ƑƓ ƑƔ Ƒѵ Ƒƕ ƑѶ ƑƖ

Rys. 10. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w poszczególnych tygodniach lutego (porównanie do ubiegłego roku) luty 2021

luty 2020

ƐƐƏƏ ƐƏƏƏ

»W lutym statystyczną aptekę odwiedziło 3400 pacjentów, o 160 więcej niż w styczniu.«

ƖƏƏ ѶƏƏ ƕƏƏ ѵƏƏ ƔƏƏ ƓƏƏ ƒƏƏ ƑƏƏ ƐƏƏ Ə

Ɛŋƕ Ѵ |;]o

ѶŋƐƓ Ѵ |;]o

ƐƔŋƑƐ Ѵ |;]o

ƑƑŋƑѶ Ѵ |;]o

ƑƖѴ |;]o

Tab. 1. Sprzedaż produktów w statystycznej aptece wg. statusu produktu Wg. statusu leku w bazie BLOZ

Wartość sprzedaży w statystycznej aptece (PLN)

Udział w całkowitej wartości sprzedaży aptecznej

luty 2021

luty 2020

luty 2021

luty 2020

127 164

133 667

57,54%

55,01%

Lek - OTC

49 313

61 120

22,31%

25,15%

Suplement diety lub dietetyczny środek spożywczy

21 468

22 489

9,71%

9,25%

Pozostałe

23 055

25 724

10,43%

10,59%

Lek - RX

OSOZ Polska 3/2021

65

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Tab. 2. Opis stanu statystycznej apteki w formie skróconego biuletynu informacyjnego za luty 2021 zmiana w stosunku do (%)

luty 2021

stycznia 2021

stycznia 2021

zmiana w stosunku do (liczbowo)

stycznia 2020

stycznia 2021

stycznia 2021

stycznia 2020

obrót całkowity (w tys. zł) statystyczna apteka

221,0

3,3%

3,3%

-9,1%

7,00

cały rynek apteczny

2 953 002

3,0%

3,0%

-11,8%

86 472,00

7,00

-22,00

statystyczna apteka

72,6

13,9%

13,9%

-5,7%

8,88

8,88

-4,36

cały rynek apteczny

969 584

13,7%

13,7%

-8,5%

116 582,17

116 582,17

-90 282,09

statystyczna apteka

63,7

29,8%

29,8%

18,0%

14,61

14,61

9,70

cały rynek apteczny

850 759

29,5%

29,5%

14,4%

193 599,84

193 599,84

107 146,10

statystyczna apteka

82,9

-16,5%

-16,5%

-24,9%

-16,33

-16,33

-27,56

cały rynek apteczny

1 107 616

-16,7%

-16,7%

-27,2% -221 435,63 -221 435,63 -414 136,28

statystyczna apteka

54,5

12,9%

12,9%

-5,3%

6,22

6,22

-3,05

cały rynek apteczny

728 878

12,6%

12,6%

-8,2%

81 542,55

81 542,55

-64 726,86

86 472,00 -395 052,00

recepty refundowane (w tys. zł)

recepty pełnopłatne (w tys. zł)

sprzedaż odręczna (w tys. zł)

wartość refundacji (w tys. zł)

udział refundacji w całkowitym obrocie

24,68%

9,3%

9,3%

4,1%

0,02

0,02

0,01

w sprzedaży refundowanej

73,93%

-0,4%

-0,4%

0,2%

0,00

0,00

0,00

ogółem

23,70 zł

0,7%

0,7%

7,6%

0,17

0,17

1,67

dla leków z list refundacyjnych

29,58 zł

1,4%

1,4%

1,4%

0,41

0,41

0,40

dla leków z recept pełnopłatnych

29,95 zł

0,6%

0,6%

8,7%

0,19

0,19

2,39

dla produktów bez recepty (OTC)

18,46 zł

0,5%

0,5%

7,6%

0,09

0,09

1,30

3 400

4,9%

4,9%

-21,1%

160,00

160,00

-910,00

liczba pacjentów w aptece (recepty refundowane)

810

15,7%

15,7%

-14,7%

110,00

110,00

-140,00

liczba pacjentów w aptece (recepty pełnopłatne)

730

4,3%

4,3%

-16,1%

30,00

30,00

-140,00

2 730

3,4%

3,4%

-22,7%

90,00

90,00

-800,00

ogółem

24,65%

1,8%

1,8%

-1,8%

0,00

0,00

0,00

dla leków z list refundacyjnych

18,68%

2,0%

2,0%

-2,1%

0,00

0,00

0,00

dla leków na recepty pełnopłatne

22,21%

5,5%

5,5%

1,1%

0,01

0,01

0,00

dla sprzedaży odręcznej

29,40%

7,6%

7,6%

0,2%

0,02

0,02

0,00

wartość sprzedaży na pacjenta

65,00 zł

-1,6%

-1,6%

15,3%

-1,05

-1,05

8,62

wartość zapłaty przez pacjenta

48,96 zł

-4,3%

-4,3%

13,8%

-2,18

-2,18

5,94

wartość dopłaty refundatora

16,04 zł

7,6%

7,6%

20,1%

1,13

1,13

2,68

wartość sprzedaży na pacjenta (recepty refundowane)

89,58 zł

-1,5%

-1,5%

10,6%

-1,39

-1,39

8,61

wartość zapłaty przez pacjenta (recepty refundowane)

23,35 zł

-0,4%

-0,4%

10,1%

-0,10

-0,10

2,14

wartość dopłaty refundatora (recepty refundowane)

66,23 zł

-1,9%

-1,9%

10,8%

-1,29

-1,29

6,47

wartość sprzedaży na pacjenta (recepty pełnopłatne)

87,22 zł

24,4%

24,4%

40,6%

17,13

17,13

25,18

wartość sprzedaży na pacjenta (sprzedaż odręczna)

30,36 zł

-19,2%

-19,2%

-3,0%

-7,22

-7,22

-0,92

średnia cena opakowania

liczba pacjentów w aptece

liczba pacjentów w aptece (sprzedaż odręczna) średnia marża apteczna

Rys. 11. Prognoza miesięcznych obrotów statystycznej apteki Wartości w cenach detalicznych brutto prognoza obrotu

Obrót 2021: 2 921 tys. zł

Tysiące zł

Zmiana obrotu: wzrost 4 do 6%

66

OSOZ Polska 3/2021

ƒƏƏ ƑƖƏ ƑѶƏ ƑƕƏ ƑѵƏ ƑƔƏ ƑƓƏ ƑƒƏ ƑƑƏ ƑƐƏ ƑƏƏ ƐƖƏ ƐѶƏ

(

(

(

(

realizacja obrotu

(

*

realizacja (poprzedni rok)

*

*

*

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Prognoza sprzedaży rocznej w oparciu o dane do lutego 2021 2021

Dane narastające od początku roku

zmiana w stosunku do (%)

zmiana w stosunku do (liczbowo)

2020

2020

2019

2021

2019

zmiana w stosunku do (%)

zmiana w stosunku do (liczbowo)

2020

2020

2019

2019

2 921,1

5,5%

11,6%

152,1

303,6

435,0

-11,2%

-0,5%

-55,0

-2,0

38 760 889,7

2,8%

4,3%

1 054 254,2

1 588 672,2

5 819 532,0

-14,1%

-8,5%

-951 695,0

-539 407,5

973,2

6,9%

9,2%

62,8

81,8

136,2

-13,2%

-5,5%

-20,6

-7,9

12 915 528,4

4,2%

2,0%

517 291,1

255 546,1

1 822 585,2

-15,9%

-13,1%

-345 385,9

-274 330,7

650,1

4,8%

11,1%

29,7

65,0

112,7

3,0%

20,5%

3,3

19,2

8 626 699,6

2,1%

3,8%

179 631,9

319 251,5

1 507 917,2

-0,3%

10,8%

-4 384,6

146 464,0

1 268,2

4,3%

13,1%

52,1

147,4

182,1

-17,2%

-7,1%

-37,8

-13,8

16 826 383,1

1,6%

5,7%

264 722,2

907 427,9

2 436 668,2

-19,8%

-14,5%

-602 118,2

-414 755,1

725,9

5,6%

8,5%

38,8

57,1

102,9

-12,6%

-3,7%

-14,9

-3,9

9 632 765,3

2,9%

1,4%

275 761,3

135 155,5

1 376 213,8

-15,4%

-11,4%

-250 701,1

-177 687,5

24,85%

0,1%

-2,7%

0,0

0,0

23,65%

-1,6%

-2,1%

0,0

0,0

73,13%

-1,6%

-1,1%

0,0

0,0

74,07%

0,3%

1,9%

0,0

0,0

23,06 zł

4,9%

8,6%

1,08

1,83

22,09 zł

3,7%

5,6%

0,79

1,16

30,32 zł

2,2%

5,3%

0,64

1,52

29,58 zł

1,4%

5,4%

0,40

1,50

29,93 zł

1,3%

11,3%

0,39

3,04

29,95 zł

8,7%

16,0%

2,39

4,14

18,54 zł

3,1%

8,6%

0,55

1,46

18,46 zł

7,6%

13,9%

1,30

2,25

39 740

-9,9%

-14,9%

-4 360,0

-6 970,0

6 640,0

-23,4%

-17,9%

-2 030,0

-1 450,0

8 920

-9,9%

-5,5%

-980,0

-520,0

1 510,0

-21,8%

-4,4%

-420,0

-70,0

8 130

-9,9%

-15,1%

-890,0

-1 450,0

1 430,0

-18,8%

-10,6%

-330,0

-170,0

32 470

-9,8%

-15,9%

-3 540,0

-6 140,0

5 370,0

-24,0%

-21,1%

-1 700,0

-1 440,0

24,00%

-3,4%

-2,8%

-0,0086

-0,0070

24,43%

-2,0%

-1,7%

0,0

0,0

19,00%

0,6%

-1,1%

0,0011

-0,0021

18,50%

-2,2%

-1,1%

0,0

0,0

19,49%

-8,9%

-8,0%

-0,0190

-0,0170

21,70%

1,5%

6,5%

0,0

0,0

27,10%

-6,8%

-6,8%

-0,0199

-0,0197

28,26%

-3,3%

-5,3%

0,0

0,0

73,51 zł

17,1%

31,2%

10,7

17,5

65,00 zł

15,0%

20,5%

8,5

11,1

55,24 zł

17,0%

32,4%

8,0

13,5

48,96 zł

14,0%

19,7%

6,0

8,1

18,27 zł

17,2%

27,6%

2,7

3,9

16,04 zł

18,2%

23,2%

2,5

3,0

109,11 zł

18,6%

15,5%

17,1

14,7

89,58 zł

10,2%

-1,9%

8,3

-1,7

29,32 zł

24,0%

19,0%

5,7

4,7

23,35 zł

9,8%

-6,2%

2,1

-1,6

79,79 zł

16,8%

14,3%

11,5

10,0

66,23 zł

10,3%

-0,2%

6,2

-0,1

79,96 zł

16,3%

30,9%

11,2

18,9

87,22 zł

40,3%

48,4%

25,0

28,4

39,06 zł

15,7%

34,5%

5,3

10,0

30,36 zł

-2,4%

4,9%

-0,7

1,4

Rys. 12. Prognoza miesięcznej wartości obrotu w kraju (ceny detaliczne brutto) Obrót 2021: 38,76 mld zł

realizacja obrotu

realizacja obrotu (rok 2020)

prognoza refundacji

realizacja refundacji

realizacja refundacji (rok 2020)

ƓƔƏƏ

Refundacja: 9,63 mld zł

ƓƏƏƏ

Zmiana obrotu: wzrost 2 do 3% (w stosunku do roku 2020)

ƒƏƏƏ

Zmiana refundacji: wzrost 2 do 3% (w stosunku do roku 2020)

prognoza obrotu

Miliony zł

ƒƔƏƏ

ƑƔƏƏ ƑƏƏƏ ƐƔƏƏ ƐƏƏƏ ƔƏƏ Ə

(

(

(

(

(

*

*

*

*

OSOZ Polska 3/2021

67

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Tab. 3. Średnia miesięczna sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na rodzaje sprzedaży – dotyczy aktualnego miesiąca Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. U-R

605,68

0,08

34694,42

0,16

7987,76

0,05

26706,67

0,49

0,23

0,77

1085,83

31,95

57,28

2. U-30

423,96

0,06

18410,25

0,08

7568,22

0,05

10842,03

0,20

0,41

0,59

717,02

25,68

43,42

3. U-50

209,32

0,03

5146,66

0,02

2950,14

0,02

2196,52

0,04

0,57

0,43

273,93

18,79

24,59

4. U-BEZPŁATNY

21,91

0,00

2068,28

0,01

140,49

0,00

1927,79

0,04

0,07

0,93

60,24

34,33

94,38

5. INWALIDA WOJENNY

10,58

0,00

615,45

0,00

2,21

0,00

613,24

0,01

0,00

1,00

18,87

32,61

58,15

6. INWALIDA WOJSKOWY

0,15

0,00

4,61

0,00

0,77

0,00

3,84

0,00

0,17

0,83

0,25

18,60

31,30

7. ZHK

9,45

0,00

300,42

0,00

50,60

0,00

249,81

0,00

0,17

0,83

15,59

19,27

31,77

8. AZ

0,00

0,00

0,06

0,00

0,01

0,00

0,05

0,00

0,15

0,85

0,00

19,28

37,06

208,87

0,03

10215,75

0,05

36,68

0,00

10179,07

0,19

0,00

1,00

376,33

27,15

48,91

3,76

0,00

874,66

0,00

176,65

0,00

698,02

0,01

0,20

0,80

7,32

119,48

232,78

9. SENIOR 75+ 10. NARKOTYKI 11. ŚRODKI POMOCNICZE

13,85

0,00

1874,23

0,01

964,06

0,01

910,17

0,02

0,51

0,49

48,24

38,85

135,33

12. PEŁNOPŁATNE

1545,27

0,20

63670,00

0,29

63671,69

0,38

-1,69

0,00

1,00

0,00

2135,13

29,82

41,20

13. ODRĘCZNA

4509,95

0,60

82893,00

0,38

82901,30

0,50

-8,30

0,00

1,00

0,00

5115,38

16,20

18,38

14. RAZEM

7564,65

1,00

221000,00

1,00

166451,42

1,00

54548,58

1,00

0,75

0,25

9857,24

22,42

29,21

Tab. 4. Średnia okresowa sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na rodzaje sprzedaży – średnia narastająca od początku roku Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. U-R

567,07

0,07

32405,50

0,15

7490,67

0,05

24914,83

0,48

0,23

0,77

1018,93

31,80

57,15

2. U-30

398,84

0,05

17266,60

0,08

7091,82

0,04

10174,78

0,20

0,41

0,59

676,57

25,52

43,29

3. U-50

193,53

0,03

4751,75

0,02

2719,67

0,02

2032,09

0,04

0,57

0,43

254,74

18,65

24,55

4. U-BEZPŁATNY

20,52

0,00

1907,84

0,01

128,95

0,00

1778,89

0,03

0,07

0,93

56,28

33,90

92,99

5. INWALIDA WOJENNY

10,37

0,00

607,04

0,00

1,11

0,00

605,93

0,01

0,00

1,00

18,52

32,78

58,53

6. INWALIDA WOJSKOWY

0,14

0,00

4,26

0,00

0,70

0,00

3,56

0,00

0,16

0,84

0,23

18,25

30,96

7. ZHK

8,90

0,00

280,54

0,00

47,09

0,00

233,44

0,00

0,17

0,83

14,67

19,13

31,51

8. AZ

0,00

0,00

0,05

0,00

0,01

0,00

0,05

0,00

0,11

0,89

0,00

18,54

35,70

202,05

0,03

9852,95

0,05

18,34

0,00

9834,61

0,19

0,00

1,00

364,77

27,01

48,77

3,52

0,00

828,53

0,00

165,74

0,00

662,78

0,01

0,20

0,80

6,84

121,12

235,12

9. SENIOR 75+ 10. NARKOTYKI 11. ŚRODKI POMOCNICZE

13,49

0,00

1956,82

0,01

968,77

0,01

988,05

0,02

0,50

0,50

51,96

37,66

145,01

12. PEŁNOPŁATNE

1367,78

0,18

56365,00

0,26

56366,30

0,34

-1,30

0,00

1,00

0,00

1901,05

29,65

41,21

13. ODRĘCZNA

4928,59

0,64

91056,50

0,42

91062,78

0,55

-6,28

0,00

1,00

0,00

5624,20

16,19

18,48

14. RAZEM

7716,59

1,00

217500,00

1,00

166062,38

1,00

51437,62

1,00

0,76

0,24

9991,70

21,77

28,19

Tab. 5. Średnia miesięczna sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na grupy sprzedaży – dotyczy aktualnego miesiąca Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

1496

0,20

72563

0,33

18914

0,11

53648

0,98

0,26

0,74

2558

28,36

48,52

2. Recepty pełnopłatne

1545

0,20

63670

0,29

63672

0,38

-2

0,00

1,00

0,00

2135

29,82

41,20

3. Sprzedaż odręczna

4510

0,60

82893

0,38

82901

0,50

-8

0,00

1,00

0,00

5115

16,20

18,38

14

0,00

1874

0,01

964

0,01

910

0,02

0,51

0,49

48

38,85

135,33

7565

1,00

221000

1,00

166451

1,00

54549

1,00

0,75

0,25

9857

22,42

29,21

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 6. Średnia okresowa sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na grupy sprzedaży – zestawienie narastające od początku roku Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

1406,73

0,18

68121,68

0,31

17664,52

0,11

50457,16

0,98

0,26

0,74

2414,49

28,21

48,43

2. Recepty pełnopłatne

1367,78

0,18

56365,00

0,26

56366,30

0,34

-1,30

0,00

1,00

0,00

1901,05

29,65

41,21

3. Sprzedaż odręczna

4928,59

0,64

91056,50

0,42

91062,78

0,55

-6,28

0,00

1,00

0,00

5624,20

16,19

18,48

13,49

0,00

1956,82

0,01

968,77

0,01

988,05

0,02

0,50

0,50

51,96

37,66

145,01

7716,59

1,00

217500,00

1,00

166062,38

1,00

51437,62

1,00

0,76

0,24

9991,70

21,77

28,19

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 7. Prognoza rocznej sprzedaży w statystycznej aptece w rozbiciu na grupy sprzedaży Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

Refundacja

Udział wart. %

%

Wartość

%

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

19379,40

0,19

973238,02

0,33

261529,45

0,12

711708,57

0,98

0,27

0,73

33652,91

28,92

50,22

2. Recepty pełnopłatne

15975,05

0,15

650079,11

0,22

650079,11

0,30

0,00

0,00

1,00

0,00

22940,07

28,34

40,69

3. Sprzedaż odręczna

68740,32

0,66

1268224,61

0,43

1268224,61

0,58

0,00

0,00

1,00

0,00

83393,79

15,21

18,45

193,95

0,00

29564,43

0,01

15331,59

0,01

14232,84

0,02

0,52

0,48

754,06

39,21

152,43

104288,72

1,00

2921106,16

1,00

2195164,76

1,00

725941,41

1,00

0,75

0,25

140740,83

20,76

28,01

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 8. Prognoza rocznej sprzedaży w rozbiciu na grupy sprzedaży z uwzględnieniem zmieniającej się w ciągu roku liczby aptek – cały rynek apteczny Rodzaj sprzedaży

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

257249965

0,19

12915528425

0,33

3471629533

0,12 9443898892

0,98

0,27

0,73

446789277

28,91

50,21

2. Recepty pełnopłatne

212071783

0,15

8626699584

0,22

8626699584

0,30

0

0,00

1,00

0,00

304495324

28,33

40,68

3. Sprzedaż odręczna

912230774

0,66

16826383145

0,43 16826383145

0,58

0

0,00

1,00

0,00

1106673154

15,20

18,45

2573447

0,00

392278573

0,01

0,01

188866375

0,02

0,52

0,48

10005807

39,21

152,43

1384125970

1,00

38760889726

1,00 9632765267

1,00

0,75

0,25

1867963562

20,75

28,00

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

68

Transakcje Liczba

OSOZ Polska 3/2021

203412198

1,00 29128124460

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Zioła Do leków roślinnych zaliczają się zarówno tradycyjne napary ziołowe, jak i tabletki zawierające skoncentrowany susz ziołowy czy wyciągi roślinne. Mogą być sprzedawane jako leki lub suplementy diety, co dla klienta nie ma większego znaczenia. Ilość tego typu produktów jest spora, jednak ich znaczenie w ostatnich latach znacznie zmalało. Powodem jest m.in. rozwój klasycznej farmakologii i coraz to nowsze leki dedykowane dolegliwościom, które wcześniej leczone były właśnie ziołami. Pojawiło się wiele suplementów diety i substancji chemicznych zapewniających szybszy efekt niż w przypadku ziół. Obserwując sprzedaż w roku pandemicznym 2020, widać wyraźnie, że takiego spadku nie było od lat. Podczas, gdy pacjenci wykupywali witaminę C i D w nadziei na wzmocnienie odporności, zioła nie zyskały na tym trendzie. Oczywiście trzeba założyć, że ogólna liczba pacjentów w aptekach spadła, a zioła są też bardzo szeroko dostępne w sklepach spożywczych oraz zielarskich, przede wszystkich w postaci herbat. Zgodnie z najnowszymi raportami, światowy rynek leków ziołowych wzrośnie do 2026 do poziomu 411,2 mld USD. W skali globalnej utrzymuje się wyraźny trend rosnący.

WSKAŹNIKI SPRZEDAŻY aptecznej. ROK 2020 I ZMIANA % W STOSUNKU DO ROKU 2002

WARTOŚĆ SPRZEDAŻY

ilość sprzedaży

asortyment

ŚREDNIA CENA

102 701 145

15 809 690

1267

6,50 zł

0,5%

57%

73%

60%

INFORMACJE DODATKOWE

20% Polska jest dostawcą blisko 20 proc. światowej produkcji ziół, co czyni ją jednym z liderów na świecie.

Jednak ok. 80% suszu trafia na rynki zagraniczne.

Do gatunków dominujących w uprawach zielarskich zaliczane są m.in. rumianek pospolity (Chamomilla recutita), mięta pieprzowa (Mentha piperita), kozłek lekarski (Valeriana officinalis), dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum), ostropest plamisty (Sylibium marianum).

Jak wynika z danych GUS, powierzchnia upraw ziół i przypraw w Polsce w 2017 r wynosiła 30,5 tys. ha. Dla porównania, powierzchnia upraw pszenicy to prawie 2,4 mln ha.

Obecnie z upraw otrzymuje się 75% surowca zielarskiego dla przemysłu farmaceutycznego.

Tylko 25% stanowi zbiór ze stanowisk naturalnych.

Według szacunków Polskiego Komitetu Zielarskiego, w Polsce sprzedaje się rocznie około 100 mln opakowań produktów ziołowych. Wartość rynku przekroczyła ćwierć miliarda euro rocznie. Sprzedaż apteczna stanowi ok. 25% całego rynku.

150

30

125

25

100

20

75

15

50

10

25

5

0

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022

ilość [mln op.]

wartość [mln zł]

Sprzedaż ilościowa i wartościowa w latach 2002–2020

0

PROGNOZA

OSOZ Polska 3/2021

69

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Leczenie przy pomocy preparatów ziołowych, czyli fitoterapia, to jeden z elementów medycyny konwencjonalnej.

Historia ziołolecznictwa jest długa, a zioła stosuje się powszechnie od wielu tysięcy lat. Rośliny lecznicze zawierają w swoim składzie wiele rodzajów substancji czynnych, którym zawdzięczają swoje działanie. Stosowanie leczniczych wyciągów z ziół może wpływać na ogólną poprawę kondycji i samopoczucia, jest sposobem na poprawienie trawienia, podniesienie odporności organizmu. Preparaty ziołowe są bogate w witaminy i antyoksydanty, a także mikroi makroelementy. Eksperci OSOZ przeanalizowali sprzedaż tej grupy preparatów w aptekach.

Opis rynku Przedstawione poniżej analizy dotyczą sprzedaży ziół w aptekach na przełomie ostatnich 20 lat. W pierwszym okresie analiz, w 2002 roku wartość sprzedaży ziół w aptekach wynosiła ponad 100 mln zł (dokładnie 103,07 mln zł). W kolejnych latach wartość sprzedaży głównie spadała. Największy spadek wynosił 8,48% i miał miejsce w 2017 roku. W latach 2006–2009 oraz 2013–2015 wartość sprzedaży rosła, najbardziej w roku 2006 (wzrost o 10,06%). Wartość sprzedaży ziół w 2020 roku kształtowała się na poziomie 102,70 mln zł. To oznacza spa-

70

OSOZ Polska 3/2021

dek w porównaniu do roku poprzedniego o 6,33% oraz o zaledwie 0,36% w stosunku do danych z 2002 roku. Średniomiesięczna wartość sprzedaży wyliczona na podstawie ostatnich 20 lat pokazuje, że za zioła zakupione w aptekach pacjenci płacą najwięcej w styczniu, marcu oraz grudniu (ponad 10 mln zł), przy czym na topowej pozycji jest styczeń (10,67 mln zł). W miesiącach wakacyjnych, od czerwca do sierpnia, pacjenci płacą najmniej za zioła zakupione w aptekach. Średniomiesięczna wartość sprzedaży w tych miesiącach nie przekracza 8,5 mln zł. Największa mie-

sięczna wartość sprzedaży ziół została odnotowana w styczniu 2015 roku. We wspomnianym miesiącu w aptekach zostało sprzedanych ponad 2 mln opakowań o wartości 12,37 mln zł.

Trendy kształtujące wartość i ilość sprzedaży ziół w aptekach są nieco odmienne. Ilość sprzedaży była największa w pierwszym okresie analiz. Wynosiła wówczas 27,48 mln opakowań.

W kolejnych latach miały miejsce głównie spadki, wynoszące od 0,51% w 2016 roku do 9,93% w minionym roku. W latach 2006–2008 oraz 2013–2014 sprzedaż wzrastała z roku na rok. Największy

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Tab. 1. Liczba produktów wprowadzonych na rynek w poszczególnych latach, będących do dzisiaj w ofercie oraz średnia cena dla tych produktów.

Liczba produktów wycofanych z rynku w poszczególnych latach oraz średnia cena dla tych produktów Liczba badanych produktów Produkty będące w ofercie w latach 2002–2020

348

Produkty będące w ofercie w latach 2003–2020 a nie będące w ofercie w 2002 roku

26

Produkty będące w ofercie w latach 2004–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2003

35

Produkty będące w ofercie w latach 2005–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2004

16

Produkty będące w ofercie w latach 2006–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2005

63

Produkty będące w ofercie w latach 2007–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2006

19

Produkty będące w ofercie w latach 2008–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2007

25

Produkty będące w ofercie w latach 2009–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2008

31

Produkty będące w ofercie w latach 2010–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2009

39

Produkty będące w ofercie w latach 2011–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2010

30

Produkty będące w ofercie w latach 2012–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2011

27

Produkty będące w ofercie w latach 2013–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2012

34

Produkty będące w ofercie w latach 2014–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2013

58

Produkty będące w ofercie w latach 2015–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2014

55

Produkty będące w ofercie w latach 2016–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2015

56

Produkty będące w ofercie w latach 2017–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2016

38

Produkty będące w ofercie w latach 2018–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2017

14

Produkty będące w ofercie w latach 2019–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2018

14

Produkty będące w ofercie w 2020 roku a nie będące w ofercie w latach 2002–2020

17 Liczba badanych produktów

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 3,60

3,55

3,61

3,72

3,91

4,00

4,28

4,72

4,74

4,83

4,91

5,05

5,17

5,24

5,24

5,33

5,60

5,89

6,15

5,22

5,11

4,94

4,90

4,63

4,64

4,96

5,12

5,26

5,21

5,59

6,33

5,72

5,43

5,54

5,68

5,80

6,19

4,79

5,07

5,45

5,54

5,59

6,14

6,19

6,46

6,42

6,45

6,51

6,78

6,66

6,67

6,83

7,09

7,24

5,39

6,98

6,41

6,66

8,31

7,77

7,94

8,00

8,87 13,41 15,58 15,72

6,67

6,18

6,33

7,06

4,07

4,20

4,43

5,07

5,26

5,44

5,84

6,03

5,97

6,05

6,36

6,51

6,82

5,72

5,63

5,88

5,98

5,92

6,18

6,15

6,19

6,12

6,21

6,33

6,59

6,95

5,23

4,97

5,08

5,28

5,44

5,52

5,69

5,69

6,04

5,51

5,66

5,87

6,16

6,22

6,55

6,73

7,07

6,84

7,32

7,28

7,36

7,62

7,77

8,06

7,77

6,55

6,67

7,09

7,18

6,36

6,31

6,01

6,04

6,38

6,78

6,89

6,41

6,23

6,35

6,79

6,69

6,73

6,68

6,72

6,90

6,93

3,71

4,22

4,28

4,12

4,22

4,27

4,61

5,03

5,11

7,81

7,73

7,55

7,90

8,00

7,97

7,93

7,87

9,56

9,16

5,30

4,75

4,88

5,11

5,25

7,55

6,92

6,21

6,07

5,95

6,01

4,38

4,37

4,29

4,26

4,52

7,08

7,10

6,93

7,34

7,67

7,49

8,49

7,94

5,81

5,93

6,00

12,86

8,51

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2020

348

3,60

3,55

3,61

3,72

3,91

4,00

4,28

4,72

4,74

4,83

4,91

5,05

5,17

5,24

5,24

5,33

5,60

5,89

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2019 a nie będące w ofercie w 2020 roku

59

3,55

3,54

3,62

3,72

3,88

3,96

4,22

4,53

4,69

4,72

4,93

5,08

4,94

5,27

5,12

5,18

5,00

5,22

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2018 a nie będące w ofercie w latach 2019–2020

41

4,75

4,65

4,70

4,76

4,71

4,70

5,01

5,36

4,49

4,60

5,30

5,40

5,26

5,19

4,79

4,62

5,32

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2017 a nie będące w ofercie w latach 2018–2020

35

4,16

3,96

3,98

4,09

3,95

4,13

4,34

5,37

5,52

4,91

5,22

6,13

6,44

5,51

4,81

5,79

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2016 a nie będące w ofercie w latach 2017–2020

23

3,44

3,41

3,43

3,51

3,05

3,07

3,20

3,72

3,95

4,29

4,38

3,71

3,44

4,16

3,49

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2015 a nie będące w ofercie w latach 2016–2020

24

3,63

3,58

3,67

3,93

4,21

4,25

4,40

4,22

3,89

4,24

5,44

5,04

6,87 11,61

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2014 a nie będące w ofercie w latach 2015–2020

22

3,99

4,17

4,21

4,67

4,71

5,21

6,12

7,71

5,30

4,09

5,81

6,44

2,14

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2013 a nie będące w ofercie w latach 2014–2020

15

3,73

3,36

3,51

3,96

2,93

2,73

2,82

3,86

3,98

3,69

5,30

5,65

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2012 a nie będące w ofercie w latach 2013–2020

23

3,32

3,24

3,21

3,15

3,13

3,09

3,40

3,75

3,64

3,93

4,37

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2011 a nie będące w ofercie w latach 2012–2020

28

3,78

3,68

3,56

3,55

3,28

3,25

3,61

4,07

5,12

5,82

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2010 a nie będące w ofercie w latach 2011–2020

35

5,55

4,63

4,82

4,20

3,86

3,54

4,15

5,67

7,78

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2009 a nie będące w ofercie w latach 2010–2020

45

5,13

4,74

4,70

4,56

4,36

4,49

6,92

5,13

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2008 a nie będące w ofercie w latach 2009–2020

108

3,77

3,56

3,58

3,71

4,00

3,82

4,03

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2007 a nie będące w ofercie w latach 2008–2020

43

3,87

3,69

4,17

4,59

4,88

4,70

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2006 a nie będące w ofercie w latach 2007–2020

40

5,09

5,97

6,67

6,28

6,91

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2005 a nie będące w ofercie w latach 2006–2020

5,72

53

6,07

6,02

5,75

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2004 a nie będące w ofercie w latach 2005–2020

22

4,21

5,51

4,50

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2003 a nie będące w ofercie w latach 2004–2020

33

5,81

9,26

Produkty będące w ofercie w 2002 roku a nie będące w ofercie w latach 2003–2020

67

4,22

OSOZ Polska 3/2021

6,15

71

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

wzrost miał miejsce w 2006 roku i wynosił 2,96%. W 2020 roku w aptekach zostało sprzedanych 15,81 mln opakowań produktów ziołowych, o 42,47% mniej niż w startowym okresie analiz.

Na uwagę zasługuje także średnia cena za pojedyncze opakowanie pro-

duktu ziołowego dostępnego w aptekach. Przez niemal cały okres analiz towarzyszy jej zdecydowanie trend rosnący. W 2002 roku średnia cena wynosiła 3,75 zł. W 2020 roku było to już 6,50 zł – o 3,99% więcej niż przez rokiem oraz o 73,20% więcej niż w pierw-

szym okresie. Największy wzrost procentowy (o 10,75%) nastąpił w 2009 roku. W 2003, 2016 i 2017 miały miejsce spadki na średniej cenie – największy, o 2,28%, w 2003 roku.

Zioła to jedna z nielicznych grup produktów aptecznych, dla której od dłuż-

Tab. 2. Roczne zestawienie sprzedaży ziół w aptekach w latach 2002–2020 oraz prognoza na lata 2021–2022

Wartość sprzedaży (zł)

Rok

Średnia cena za pojedyncze opakowanie (zł)

Liczba sprzedanych opakowań

Wartość sprzedaży na jeden produkt (zł)

Liczba sprzedanych opakowań na jeden produkt

Procentowa zmiana wartości w stosunku do roku poprzedniego

Liczba produktów będących w ofercie

Procentowa zmiana liczby w stosunku do roku poprzedniego

2002

103 071 604

27 480 807

3,75

49 175

13 111

2096

2003

98 977 511

27 004 447

3,67

44 605

12 170

2219

-3,97%

-1,73%

2004

98 435 606

26 431 329

3,72

41 905

11 252

2349

-0,55%

-2,12%

2005

98 382 760

25 189 566

3,91

39 337

10 072

2501

-0,05%

-4,70%

2006

108 276 314

25 936 042

4,17

41 327

9 899

2620

10,06%

2,96%

2007

109 091 559

25 937 594

4,21

41 798

9 938

2610

0,75%

0,01%

2008

118 952 693

26 669 240

4,46

47 373

10 621

2511

9,04%

2,82%

2009

124 988 154

25 302 326

4,94

59 292

12 003

2108

5,07%

-5,13%

2010

122 643 085

23 993 916

5,11

59 855

11 710

2049

-1,88%

-5,17%

2011

121 987 574

22 918 226

5,32

60 092

11 290

2030

-0,53%

-4,48%

2012

113 865 079

20 722 668

5,49

59 584

10 844

1911

-6,66%

-9,58%

2013

120 655 597

21 257 269

5,68

64 453

11 355

1872

5,96%

2,58%

2014

123 428 893

21 275 567

5,80

64 252

11 075

1921

2,30%

0,09%

2015

124 561 537

21 026 775

5,92

68 781

11 611

1811

0,92%

-1,17%

2016

122 608 207

20 920 389

5,86

65 356

11 152

1876

-1,57%

-0,51%

2017

112 215 277

19 308 120

5,81

62 204

10 703

1804

-8,48%

-7,71%

2018

110 892 734

18 398 885

6,03

70 632

11 719

1570

-1,18%

-4,71%

2019

109 645 401

17 552 410

6,25

79 742

12 765

1375

-1,12%

-4,60%

2020

102 701 145

15 809 690

6,50

81 059

12 478

1267

-6,33%

-9,93%

2021

98 486 702

14 668 594

6,71

—

—

—

-4,10%

-7,22%

2022

98 440 487

14 347 127

6,86

—

—

—

-0,05%

-2,19%

Rys. 1. Wartość sprzedaży ziół w aptekach w latach 2002–2020 oraz prognoza na lata 2021–2022 ƐƓ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƐƑ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƐƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ѷ ƏƏƏ ƏƏƏ

ѵ ƏƏƏ ƏƏƏ

» W badanym okresie, miesięczna wartość sprzedaży ziół trzykrotnie przewyższyła poziom 12 mln zł – w styczniu 2009, w grudniu 2014 oraz w styczniu 2015.«

Ɠ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ƒ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

72

OSOZ Polska 3/2021

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƑƑ

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Rys. 2. Liczba opakowań ziół sprzedanych w aptekach w latach 2002–2020 oraz prognoza na lata 2021–2022 ƒ ƏƏƏ ƏƏƏ

» Miesięczną sprzedaż ziół w aptekach charakteryzuje trend malejący. «

Ƒ ƔƏƏ ƏƏƏ

Ƒ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ɛ ƔƏƏ ƏƏƏ

Ɛ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƔƏƏ ƏƏƏ

Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƑƑ

Rys. 3. Średnia cena za pojedyncze opakowanie produktu ziołowego zakupionego w aptece w latach 2002–2020 oraz prognoza na lata 2021–2022 Ѷ ƕ ѵ Ɣ

» Średnia cena za pojedyncze opakowanie produktu ziołowego dostępnego w aptekach kształtuje się obecnie na poziomie poniżej 7 zł. «

Ɠ ƒ Ƒ Ɛ Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƑƑ

Rys. 4. Liczba różnych opakowań ziół dostępnych w aptekach w latach 2002–2020 2000

» Asortyment preparatów ziołowych dostępnych w aptekach głównie spada z roku na rok. Obecnie pacjenci mogą wybierać spośród ponad 800 produktów.«

1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200

I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV 12

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

OSOZ Polska 3/2021

2021

0

73

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Rys. 5. Średnia miesięczna wartość sprzedaży w latach 2002–2020 ƐƐƏƏƏƏƏƏ

ƐƏƏƏƏƏƏƏ

ƖƏƏƏƏƏƏ

ѶƏƏƏƏƏƏ

ƕƏƏƏƏƏƏ

ѵƏƏƏƏƏƏ

ƔƏƏƏƏƏƏ

ƓƏƏƏƏƏƏ

ƒƏƏƏƏƏƏ

ƑƏƏƏƏƏƏ

ƐƏƏƏƏƏƏ

Ə

"| 1 ;ॉ

|

-u ;1

szego już czasu można zaobserwować głównie spadek asortymentu. Jedynie w latach 2003–2006 oraz w roku 2014 i 2016 oferta poszerzała się (maksymalnie o 152 produkty w 2005 roku). Pozostałe lata były okresem, kiedy to asortyment ziół z roku na rok kurczył się.

W 2009 roku, z rynku aptecznego zniknęły 403 produkty ziołowe. W minionym roku w aptekach można było wybierać spośród 1 267 różnych produktów ziołowych. Była to liczba o 39,55% mniejsza niż na początku badanego okresu.

Od 2016 roku, zarówno ilość jak i wartość sprzedaży ziół spada z roku na rok. W pierwszych miesiącach 2021 roku sprzedaż była niższa niż w analogicznych okresach roku poprzedniego.

Poniższe analizy pokazują, jak będzie kształtował się rynek ziół aptecznych w 2021 roku oraz 2022 roku.

Trendy przyszłości Prognozy wyliczone na lata 2021 i 2022 pokazują, że pacjenci zapłacą za zioła zakupione w aptekach mniej niż w latach poprzedzających. Wartość sprzedaży w 2021 roku będzie o 4,10% niższa niż w 2020 roku i wyniesie 98,49 mln zł. Rok później wartość sprzedaży spadnie o kolejne 0,05% i wyniesie 98,44 mln zł.

74

OSOZ Polska 3/2021

b;1b;ॉ

-f

;u b;1

brb;1

"b;urb;ॉ

Także sprzedaży będzie towarzyszył trend malejący. W 2021 roku ilość sprzedaży spadnie o 7,22% i wyniesie 14,67 mln opakowań. Natomiast w roku 2022 sprzedaż spadnie o 2,19% do poziomu 14,35 mln opakowań.

Dla średniej ceny za pojedyncze opakowanie produktu ziołowego będzie kontynuowany trend malejący, dominujący dla tej zmiennej. W 2021 roku cena będzie równa 6,71 zł, a w 2022 roku będzie to 6,86 zł. Wzrost liczony rok do roku wyniesie kolejno 0,22 zł (3,36%) i 0,15 zł (2,19%).

Podsumowanie W 2009 roku wartość sprzedaży ziół w aptekach była najwyższa w całym okresie analiz i wynosiła niemal 125 mln zł. Od 2016 roku kwota, jaką pacjenci płacą za zioła, z roku na rok maleje.

W minionym roku wartość sprzedaży wynosiła 102,70 mln zł. To oznacza, że statystyczny pacjent wydał na zioła zakupione w aptekach kwotę 2,71 zł. Prognozy pokazują, że w bieżącym roku wartość sprzedaży spadnie poniżej 100 mln zł i będzie wynosiła 98,47 mln zł, a w 2022 roku – 98,44 mln zł. Sprzedaż w 2020 roku wynosiła 15,81 mln opakowań i w najbliższych latach będzie spadać.

)u ;vb;ॉ

-৳7 b;umbh

bv|or-7

u 7 b;ॉ

Dodatkowo warto mieć na uwadze, że produkty ziołowe są nabywane nie tylko w aptekach. Znaczna część asortymentu jest sprzedawana w sklepach zielarskich, a także w zwykłych sklepach spożywczych czy w marketach. Interesujący jest fakt, że Polacy nie zaufali ziołom podczas pandemii COVID-19 w 2020 roku, a wręcz przeciwnie – spadki potwierdzają, że zioła ominął trend szukania sposobów na wzmocnienie odporności organizmu, jaki obserwowaliśmy w przypadku witaminy C lub D. Trzeba też wziąć pod uwagę, że klienci generalnie unikali wizyt w aptekach, co także odbiło się na wielkości sprzedaży.  Metodologia prognoz

Do obliczenia prognoz zastosowano metodę najmniejszych kwadratów z zastosowaniem wahań multiplikatywnych. Jednocześnie założono, że w przyszłości nie wystąpią żadne wahania przypadkowe mogące w znaczący sposób wpłynąć na sprzedaż. Wahania przypadkowe to elementy, które nie występowały w sposób powtarzalny historycznie, a które mogą mieć znaczący wpływ na kształt sprzedaży rynku.

KAMSOFT S.A.

6Gʑ UKȶ PKG FCL ]DVNRF]\É

2Q\PCL EDM ZV]\VWNR FR PXVLV] ZLHG]LHÉ R XGRVWÛSQLDQLX L Z\PLDQLH (OHNWURQLF]QHM 'RNXPHQWDFML 0HG\F]QHM

YGLFʏ PC

edm.kamsoft.pl

KS-EDM Suite KAMSOFT sa

KAMSOFT S.A.

|

edm.kamsoft.pl

|

medycyna@kamsoft.pl