OSOZ Polska

OSOZ

System

Ochrony

Zdrowia

w w w.osoz .pl

5

2021 POLSK A

5 / 2021

ISSN 1897-5828, cena 15 zł (zawiera 8% VAT)

Otwart y

EDM

już od 1 lipca

zeskanuj kod, aby dowiedzieć się więcej

ZABÓJCZY BRAK DANYCH

OPIEKA NA ŻĄDANIE

LEPSZA, ALE SZTUCZNA

Dr Andrea Ammon opowiada, jak Europejskie Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) walczy z pandemią COVID-19.

W hybrydowym, cyfrowo-analogowym modelu podstawowej opieki zdrowotnej, usługi medyczne i profilaktyczne są tam, gdzie jest pacjent.

Dlaczego pacjenci bardziej cenią sobie kunszt pracy lekarza-człowieka niż nawet najbardziej doskonały system sztucznej inteligencji?

=PLHQLDP\ VLÚ GOD 3DĂVWZD 2JOÆGDM QD news.osoz.pl

OXE VXEVNU\EXM QDV] NDQDĀ QD <RX7XEH

Wydania specjalne -HGHQ ZLRGÆF\ WHPDW :DķQH NRPXQLNDW\ :\ZLDG\ ] OLGHUDPL RSLQLL 3URSRQRZDQH UR]ZLÆ]DQLD ,7

:V]\VWNR WR L ZLÚFHM Z QRZ\P

Nota bene

Dr Google z tytułem medycznym Google zapowiada wprowadzenie aplikacji AI do oceny problemów dermatologicznych.

W ten sposób gigant technologiczny chce zaspokoić jedną z największych nisz w ochronie zdrowia – szybkich diagnoz bezpośrednio w wyszukiwarce internetowej.

Lekarz nr 1 na świecie

Artur Olesch Redakcja Czasopisma OSOZ Polska OSOZ World  redakcja@osoz.pl Czytaj bieżące wydanie w aplikacji mobilnej OSOZ News

Największa na świecie wyszukiwarka Google obsługuje obecnie ok. 1 miliard zapytań związanych ze zdrowiem. Nie miesięcznie, nie tygodniowo, ale codziennie. To właśnie w Google pacjenci wpisują objawy, aby dowiedzieć się, co im dolega, zanim umówią się na wizytę lekarską. Nie wszyscy zdają sobie sprawę, że wyświetlane wyniki nie mają nic wspólnego z medycyną, ale zależą od algorytmów faworyzujących najbardziej popularne treści. Efekt: wiele osób traktuje Google jak lekarza pierwszego kontaktu, bo przecież internet wie wszystko. Jednak dla niektórych, zwłaszcza osób w trudnej sytuacji finansowej lub bez ubezpieczenia zdrowotnego, to jedyna możliwość zdiagnozowania choroby. Według WHO, połowa ludzi na świecie nie ma dostępu nawet do podstawowych usług zdrowotnych.

Kiedy dostęp do lekarza jest utrudniony, a każda niepotrzebna wizyta wiąże się z dużymi kosztami, łatwiej po prostu zapytać Google. Inni robią to z wygody, bo Google jest w zasięgu ręki – nie trzeba czekać na wizytę i żyć do tego czasu w niepewności. Prawda jest jednak taka, że Google może wprowadzać pacjentów w błąd, opóźniać leczenie i diagnozę, nieraz zagrażając zdrowiu i życiu. Z problemem od lat mierzą się lekarze – pacjenci chętnie przynoszą wydruki wyników wyświetlanych przez wyszukiwarki, oczekując przykładowo przepisania określonego leku albo polemizując na temat choroby. Za taką sytuację trudno winić pacjentów. Nie wszyscy mają dostęp do wiedzy medycznej i informacji o tym, jak działa internet. Korzystamy z pierwszego dostępnego narzędzia, aby sobie pomóc.

Encyklopedia z problemem oceny informacji Wyszukiwarka Google jest dziś największym na świecie repozytorium wiedzy. Codziennie trafia do niej niewyobrażalna liczba 5,4 mld zapytań. Pytamy o przepis na ciasto, pogodę, adres www restauracji, program telewizyjny. Ale także o to, co oznacza gorączka połączona z wysypką i jak leczyć długotrwały kaszel. Google znajdzie te informacje w ułamku sekundy, niezależnie od tego, że w tym samym czasie dziesiątki tysięcy innych osób pytają o coś innego. Szybkość dostępu do informacji jaką oferuje Google nie podlega dyskusji.

Wyzwaniem jest to, że algorytmy AI nie są w stanie odseparować informacji zweryfikowanych naukowo od indywidualnych opinii i osądów nie mających związku z medycyną. Gdy podczas pandemii COVID-19 w sieci zaczęły krążyć informacje o pozytywnym działaniu witaminy D w leczeniu zarażonych wirusem, zainteresowanie publikacjami na ten temat rosło, a wraz z tym były one proponowane czytelnikom już na pierwszej stronie wyszukiwania. Pandemia skłoniła zresztą Google do tego, aby po wpisaniu słów kluczowych związanych z wirusem SARS-CoV-2, priorytetowo wyświetlane były oficjalne dane publikowane przez instytucje rządowe i agencje naukowe.

To był punkt zwrotny w historii wyszukiwarki Google. Dla wszystkich stało się jasne, jak ogromną rolę odgrywa to narzędzie w profilaktyce, diagnozowaniu chorób i ich leczeniu. Nawet, jeśli dla sektora zdrowia jest to fakt niewygodny. Wszystko zanosi się na to, że Google idzie za ciosem. W maju br. gigant technologiczny z siedzibą w Kalifornii ogłosił postęp prac nad pierwszą aplikacją, która pozwoli ocenić stan zdrowia skóry na podstawie zdjęć wykonanych smartfonem i odpowiedzi na kilka pytań zadanych przez system AI. Czy to oznacza, że Dr Google będący synonimem błędnych diagnoz aspiruje do roli lekarza obecnego w każdym zakątku świata, w każdym domu?

N ota b e n e

Aplikacja sklasyfikuje problemy dermatologiczne 2 miliardy ludzi na świecie cierpi z powodu chorób skóry, paznokci i włosów. Co roku do wyszukiwarki Google trafia 10 mld zapytań dermatologicznych. Dodajmy do tego – zapytań sformułowanych w różny sposób, z wykorzystaniem różnych słów i w związku z tym często bardzo nieprecyzyjnych.

Nowa aplikacja internetowa, która w formie pilotażu zostanie uruchomiona jeszcze w tym roku, działa w prosty sposób. Użytkownik wykonuje trzy zdjęcia skóry, włosów lub paznokci pod różnym kątem. W następnym kroku system zadaje dodatkowe pytania m.in. o czas trwania zmian oraz inne objawy. Specjalny model sztucznej inteligencji analizuje te informacje i wyświetli wyniki: sprawdzone przez dermatologów informacje, odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania oraz podobne zdjęcia umieszczone w internecie.

– Mamy nadzieję, że system umożliwi Ci dostęp do wiarygodnych informacji, dzięki którym będziesz mógł podjąć bardziej świadomą decyzję o następnym kroku postępowania – czytamy w oficjalnym komunikacie opublikowanym przez Google, w którym podkreślono, że nie jest to narzędzie diagnostyczne. Z drugiej strony dowiadujemy się, że system może osiągnąć taką samą precyzję, jak lekarze dermatolodzy.

Algorytm oparty na długoletnich badaniach naukowych Narzędzie Google jest efektem ponad trzyletnich badań nad uczeniem maszynowym – ich wyniki zostały opublikowane w wiodących czasopismach naukowych takich jak Nature Medicine. W JAMA Network Open, naukowcy współpracujący z Google udowodniają, że dzięki wykorzystaniu narzędzi opartych na sztucznej inteligencji, lekarze niebędący dermatologami mogą poprawić swoje umiejętności interpretowania objawów chorób skóry. Google wytrenował swój model na 65 000 zdjęć i przypadkach zdiagnozowanych chorób skóry, milionach fotografii różnych problemów dermatologicznych i tysiącach zdjęć zdrowej skóry. A do tego w grupach o różnym wieku, płci, rasie i rodzajach skóry oraz karnacji.

Model sztucznej inteligencji będący sercem rozwiązania Google przeszedł pomyślnie proces walidacji klinicznej. Narzędzie uzyskało znak CE i zostało zakwalifikowane jako urządzenie medyczne klasy I zgodnie z wymaganiami stawianymi w Unii Europejskiej.

Czy możemy spodziewać się kolejnych systemów oceny zdrowia?

Stworzenie algorytmu rozpoznającego dolegliwości dermatologiczne nie można nazwać rewolucją w medycynie – tego typu systemy już są dostępne w postaci aplikacji mobilnych. Ich dostawcy nie mają jednak takiego dostępu do potencjalnych konsumentów jak Google. Kwalifikacja problemów skórnych jest jednym z najprostszych zadań dla sztucznej inteligencji, bo odbywa się na podstawie obiektywnego źródła danych – zdjęć. Problem komplikuje się w przypadku innych chorób, gdzie objawy są niespecyficzne, mogą być różnie opisywane przez pacjenta, stąd wymagają wnikliwej oceny przez lekarza. Niemniej jednak proste dolegliwości zdrowotne system AI jest w stanie ocenić zadając szczegółowe pytania – takie narzędzia posiadające wiedzę na temat objawów wszystkich znanych medycynie ok. 100 000 chorób rozwija obecnie kilka startupów na świecie. Jest prawie pewne, że rosnąca presja i odpowiedzialność skłonią Google do opracowania kolejnych innowacji, które pozwolą skończyć z błędnymi diagnozami w wyszukiwarce internetowej. 

OSOZ Polska 5/2021

Czasopismo o e-zdrowiu Praktyczne porady Informacje z rynku zdrowia Teraz dostępne on-line

Pobierz bezpłatną aplikację mobilną

ZESKANUJ KOD, aby pobrać aplikację

Aplikacja na iOS i Android

5

OSOZ POLSKA 2021

aktualności

8

W KADRZE

ROZMOWY

28

Wizyta telemedyczna, opieka wirtualna czy teleopieka?

10

Andrea Ammon: Brak dostępu do danych zagraża zdrowiu i życiu

WAŻNE PYTANIE Jak sprawdza się nowy standard rachunku kosztów?

13

OPINIE

31

Rynek zdrowia w pigułce

Amit Thakker: Nigdzie zdrowie cyfrowe nie jest tak potrzebne jak w Afryce

Zmiany w płacach uchwalone

15

PRAKTYcznie

RADAR ZDROWOTNY Alergia, grypa i przeziębienie w lipcu 2021

16

33

KAMIENIE MILOWE MZ i CEZ udostępniły aplikację mobilną mojeIKP

Test równowagi

35

17

Aplikacje medyczne Terapia bezsenności, bezdotykowy pomiar ciśnienia, wytyczne ESC

18

nowe idee

38

22

Infografika Zdrowie globalne 2021

40

42

RAPORT Globalny obraz ochrony zdrowia 2021

24

LABORATORIUM TECHNOLOGII AI (0): Lekarze (4)

45

RAPORT

E-ZDROWIE NA ŚWIECIE Przegląd międzynarodowej prasy

NOWOŚCI / WYNALAZKI Robotyczna rehabilitacja, ośrodek EDM, kamera wykrywająca raka itd.

TECHNOLOGIE I ZDROWIE „Podaruj Dane”, czyli jak w bezpieczny sposób zapewnić dostęp do danych dla rozwoju AI

INNOWACJE

BEZPIECZEŃSTWO DANYCH

STREFA STARTUP Smartfon odczyta ciśnienie krwi z twarzy

CYFROWA POZ Pandemia pokazała, że ochrona zdrowia powinna być wkomponowana w codzienne życie pacjenta, łatwo dostępna, odbiurokratyzowana, obecna w domu oraz najbliższej okolicy, dopasowana do indywidualnego stylu życia. Jak stworzyć zintegrowany model podstawowej opieki zdrowotnej?

OSOZ WORLD

47

INSIGHTS COVID-19 passports will make it easier for Europeans to travel within the EU

49

World’s biggest pharma companies go digital

TECHNOLOGIE

51

SZKOLENIA Nowe kursy w OSOZ TUTOR

MONITOR ZDROWOTNY

55

FELIETON Rynek farmaceutyczny na drodze do odbudowy

» Dzięki danym coraz lepiej kontrolujemy rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych.« Dr Andrea Ammon | Dyrektor Generalna ECDC | str. 28

RANKINGI PEX Firmy i produkty (kwiecień 2021)

58

MONITOR EPIDEMIOLOGICZNY Mapy zdrowotne kraju (kwiecień 2021)

62

Monitor farmacji Rynek farmaceutyczny (kwiecień 2021)

OSOZ Polska 5/2021

57

69

MONITOR RYNKU LEKÓW Środki z melatoniną

online

» W Afryce telemedycyna nie jest wygodną alternatywą spotkania z lekarzem – jest formą opieki ratującą życie.« Amit Thakker | Prezes Afrykańskiej Federacji Ochrony Zdrowia | str. 31

28%

W skali globalnej, w kwietniu 2020 roku – a więc w pierwszej fazie pandemii COVID-19 – tylu respondentów deklarowało korzystanie z usług opieki wirtualnej. Rok wcześniej, w 2019 roku, było to o prawie połowę mniej – 15%.

Wirtualny asystent – czyli bot odpowiadający na najczęściej zadawane pytania pacjenta – udzielił dotychczas odpowiedzi na 6,7 mln pytań użytkowników serwisu – informuje Ministerstwo Zdrowia.

W maju br. było to 500 tys. zapytań. System udziela informacji np. o e-recepcie, szczepieniach itd.

3,5 mld

Taka liczba osób na świecie nie ma dostępu nawet do podstawowych usług medycznych. Jednocześnie 5,11 mld ludzi posiada telefon komórkowy. Zestawienie tych dwóch liczb obrazuje potencjał telemedycyny.

1 mld

Tyle zapytań dotyczących zdrowia obsługuje codziennie wyszukiwarka Google. To około 1/5 wszystkich wyszukiwań. Poszukiwane są zwłaszcza informacje o lekach i chorobach, porady fitness i dotyczące zdrowego stylu życia.

online / offline

Zdobywaj kompetencje cyfrowe i ucz się od najlepszych w branży e-zdrowia Chcesz śledzić na bieżąco ważne informacji dotyczące cyfryzacji ochrony zdrowia w Polsce i na świecie? Zamów prenumeratę czasopisma OSOZ Polska i zyskaj dostęp do praktycznej wiedzy.

Zamówienia można składać pod adresem redakcja@osoz.pl

Udostępniono aplikację do odczytu QR kodu w ramach Unijnego Certyfikatu Covidowego. Osoby, które zostały zaszczepione pełną dawką przeciw COVID-19, lub uzyskały ujemny wynik testu lub 11 dni temu lub mniej, zachorowały na COVID-19 i są ozdrowieńcami mogą otrzymać Unijny Certyfikat COVID (UCC) w postaci kodu QR. Do tego potrzebna jest aplikacja mobilna „UCC – Unijny Certyfikat Covid”.

Rada Naukowa OSOZ (kolejność alfabetyczna, stan na czerwiec 2021 r., liczba członków Rady: 99 osób) 1. prof. dr hab. n. med. Ryszard Andrzejak, 2. prof. dr hab. Piotr Andziak, 3. dr hab. n. med. Małgorzata Baka-Ostrowska, 4. dr Marek Balicki, 5. dr hab. n. med. Rafał Białynicki-Birula, 6. prof. dr hab. n. med.

Bożena Birkenfeld, 7. prof. dr hab. n. med. Andrzej Bohatyrewicz, 8. dr hab. med. prof. UJ Małgorzata Bulanda, 9. dr n. med. Małgorzata Czyżewska, 10. dr hab. n. med. (prof. PAN) Marek Durlik, 11. lek. med. Michał Ekkert, 12. dr n. med. Emilia Filipczyk-Cisarż, 13. lek. med. Halina Flisiak-Antonijczuk, 14. prof. dr hab. n. med. Ryszard Gellert, 15. prof. dr hab. med. Tomasz Grodzicki, 16. prof. dr hab. n. med.

Tomasz Grodzki, 17. dr hab. inż. Antoni Grzanka, 18. prof. dr hab. Edmund Grześkowiak, 19. dr n. farm.

Jerzy Hennig, 20. prof. zw. dr hab. n. med. Krzysztof Herman, 21. prof. dr hab. Tomasz Hermanowski, 22. dr med. Andrzej Horoch, 23. prof. dr hab. n. med. Jacek Imiela, 24. dr n. med. Maria Jagas, 25. prof. dr hab. Jerzy Janecki, 26. prof. dr hab. n. med. Marek Jarema, 27. prof. dr hab. n. med. Włodzimierz Jarmundowicz, 28. prof. dr hab. Mirosław Jarosz, 29. Urszula Jaworska, 30. mgr Renata Jażdż-Zaleska, 31. prof. dr hab. n. med. Sergiusz Jóźwiak, 32. prof. dr hab. n. med. Piotr Kaliciński, 33. prof. dr hab.

Roman Kaliszan, 34. prof. dr hab. n. med. Danuta Karczewicz, 35. prof. dr hab. med. Przemysław Kardas, 36. prof. dr hab. n. med. Andrzej Kaszuba, 37. prof. dr hab. n. med. Wanda Kawalec, 38. prof. zw. dr hab. n. med. Jerzy E. Kiwerski, 39. prof. dr hab. n. med. Marian Klinger, 40. prof. zw. dr hab. n. med.

Jerzy Kołodziej, 41. prof. dr hab. n. med. Jerzy R. Kowalczyk, 42. dr n. med. Robert Kowalczyk, 43. dr n. med. Jacek Kozakiewicz, 44. lek. Ryszard Kozłowski, 45. prof. dr hab. n. med. Leszek Królicki, 46. prof. dr hab. Maciej Krzakowski, 47. prof. dr hab., dr h.c. mult. Andrzej Książek, 48. prof. dr hab. Teresa Kulik, 49. prof. dr hab. n. med. Jan Kulpa, 50. prof. dr hab. n. med. Wojciech Kustrzycki, 51. dr hab. (prof.

UMK) Krzysztof Kusza, 52. dr n. med. Krzysztof Kuszewski, 53. dr n. med. Aleksandra LewandowiczUszyńska, 54. prof. dr hab. n. med. Andrzej Lewiński, 55. prof. dr hab. n. med. Witold Lukas, 56. prof. dr hab. n. med. Romuald Maleszka, 57. prof. dr hab. n. med. Paweł Małdyk, 58. dr n. med. Beata MałeckaLibera, 59. prof. dr hab. Grażyna Mielnik-Niedzielska, 60. prof. dr hab. n. med. Marta Misiuk-Hojło, 61. prof. dr hab. n. med. Janusz Moryś, 62. prof. dr hab. n. med. Krzysztof Narkiewicz, 63. prof. dr hab. n. med. Wojciech Nowak, 64. prof. dr hab. n. med. Krystyna Olczyk, 65. prof. dr hab. n. med. Tadeusz Orłowski, 66. dr hab. n. med. Krystyna Pawlas, 67. prof. dr hab. inż. Grzegorz Pawlicki, 68. prof. dr hab. n. med. Irena Ponikowska, 69. prof. zw. dr hab. n. med. Stanisław Radowicki, 70. dr n. med. Andrzej Rakowski, 71. dr n. med. Grażyna Rogala-Pawelczyk, 72. prof. dr hab. med. Kazimierz RoszkowskiŚliż, 73. prof. dr hab. n. med. Grażyna Rydzewska, 74. dr hab. n. med. Leszek Sagan, 75. prof. dr hab.

Bolesław Samoliński, 76. prof. dr hab. Maria Małgorzata Sąsiadek, 77. dr hab. med. (prof. UJ) Maciej Siedlar, 78. dr hab. n. med. Waldemar Skawiński, 79. lek. Maciej Sokołowski, 80. prof. dr hab. n. med.

Jerzy Stelmachów, 81. prof. dr hab. n. med. Krzysztof Strojek, 82. prof. dr hab. n. med. Jerzy Strużyna, 83. prof. dr hab. n. med. Andrzej Szawłowski, 84. prof. dr hab. n. med. Cezary Szczylik, 85. dr hab. n. med. prof. nadzw. Zbigniew Śliwiński, 86. dr n. med. Jakub Śmiechowicz, 87. prof. dr hab. n. med.

Barbara Świątek, 88. dr n. med. Jakub Trnka, 89. prof. dr hab. n. med. Tomasz Trojanowski, 90. prof. dr hab. n. med. Krystyna Walden-Gałuszko, 91. prof. dr hab. Andrzej Wall, 92. prof. dr hab. n. med. Anna Walecka, 93. prof. dr hab. Marek Wesołowski, 94. dr hab. n. med. Andrzej Wojnar (prof. nadzw. WSF), 95. dr n. med. Andrzej Wojtyła, 96. prof. dr hab. Jacek Wysocki, 97. prof. dr hab. n. med. Mirosław J. Wysocki, 98. dr hab. n. med. Stanisław Zajączek (prof. nadzw. PUM), 99. prof. dr hab. Marek Ziętek

OSOZ Polska 5/2021

a k tu a l n o ś ci

OSOZ Polska 5/2021

32%

Opieka wirtualna

28%

Teleopieka

26%

Telemedycyna

Wizyta telemedyczna, opieka wirtualna czy teleopieka?

Konsultacje medyczne przez telefon i internet wprawdzie już nie dziwią, ale w zakłopotanie może wprawić bogactwo terminologii opisującej tego typu świadczenia. I choć wizyta telemedyczna to coś innego niż wizyta online, dla pacjenta obydwa sformułowania niewiele się różnią – chodzi przecież o kontakt z lekarzem nie w gabinecie, ale na odległość. Dla jednych telewizyta to wizyta lekarska przez telefon, dla innych – wizyta online. Do tego dochodzą jeszcze takie sformułowania jak opieka lub wizyta wirtualna, teleopieka, e-wizyta, telekonsultacja lekarska, wizyta internetowa itd.

W jednym z badań przeprowadzonych na portalu społecznościowym LinkedIn, zapytano o sformułowanie najbardziej przyjazne dla pacjenta (w badaniu zrezygnowano z formalnego podziału na różne kategorie świadczeń wirtualnych). Zwycięzcą okazała się „opieka wirtualna”. Według badanych, najlepiej komunikuje rodzaj świadczenia i sposób realizacji. Na drugim miejscu uplasowała się „teleopieka” (28% głosów), a na trzecim – telemedycyna (26%). Poza podium znalazły się „telekonsultacje” (13%).

Ankietowani proponowali także inne synonimy, jak „opieka z domu” albo „opieka na odległość”.

Podkreślano jednak, że wyrażenia zawierające słowo „opieka” są dla pacjenta najlepiej zrozumiałe. Dopiero gdy zdrowie cyfrowe na dobre przyjmie się w systemach ochrony zdrowia – co może potrwać jeszcze kilka lat – niezależnie od formy konsultacji medycznej będziemy mówić po prostu o opiece.

OSOZ Polska 5/2021

a k tu a l n o ś ci WA Ż N E P Y TAN I E

Jak sprawdza się nowy standard rachunku kosztów?

Nowy standard rachunku kosztów w podmiotach leczniczych w Polsce zaczął obowiązywać od 1 stycznia bieżącego roku. Długo wyczekiwana standaryzacja stała się faktem. Po pierwszych miesiącach doświadczeń, pora na podzielenie się kilkoma refleksjami.

dr hab. Grzegorz Głód, prof. UE dr Wojciech Głód, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach

Należy zaznaczyć, że będą to spostrzeżenia osób, które tą tematyką zajmują się praktycznie w sektorze ochrony zdrowia w Polsce od ponad 15 lat i dla których obecne regulacje nie są dużą rewolucją, lecz tylko uporządkowaniem wielu kwe-

10

OSOZ Polska 5/2021

stii z perspektywą wykorzystania systemu rachunków kosztów jako podstawy systemu controllingu i podejmowania decyzji zarządczych.

Cele systemu rachunku kosztów w podmiocie leczniczym W pierwszej kolejności należy się zastanowić, jakim celom służy podjęcie działań w zakresie wdrożenia nowego

rachunku kosztów w podmiotach leczniczych. Standaryzacja prowadzonego rachunku kosztów ma przede wszystkim umożliwić na poziomie centralnym porównywalność danych w tym zakresie, która do tej pory nie była możliwa do uzyskania. Wiadomo, że po pierwszym roku funkcjonowania nowych rozwiązań, na pewno będą konieczne korekty eliminujące niektóre rozbieżności interpretacyjne. Będzie to również materiał uzupełniający do procesu taryfikacji świadczeń medycznych z nadzieją, że w przyszłości sformułowanie „pacjent nierentowny” wypadnie z obiegu.

Z punktu widzenia zarządzających podmiotami leczniczymi, pojawi się możliwość udoskonalenia lub wprowadzenia od nowa podstawowych elementów związanych z rachunkiem kosztów. Wy-

a k tu a l n o ś ci

cena procedur medycznych oraz kalkulacja kosztów poszczególnych hospitalizacji to elementarne działania zmierzające do uzyskania informacji o czynnikach determinujących aktualny stan finansów podmiotu, efektywnego zarządzania kontraktem oraz wdrażania kompleksowego systemu informacji zarządczej.

Dodatkowo stanowi podstawę planowanych działań inwestycyjnych oraz wdrażania alternatywnych strategii leczenia i nowych technologii medycznych.

Ewolucja systemu rachunku kosztów w Polsce System rachunku kosztów w jednostkach ochrony zdrowia w Polsce ma swoją długą historię. Od ponad 20 lat trwały prace nad stworzeniem odpowiednich wytycznych w zakresie ewidencji i raportowania kosztów ponoszonych przez jednostki ochrony zdrowia. Pierwsze rozporządzenie, które opublikowano w 1998 roku, obejmowało jedynie publiczne zakłady opieki zdrowotnej. W rozporządzeniu tym skupiono się głównie na klasyfikacji kosztów, wyodrębnieniu ośrodków kosztów oraz opracowaniu nośników kosztów. Wytyczne prezentowały również założenia związane z wyceną procedur medycznych. Rozporządzenie to można określić mianem podwalin w zakresie filozofii rachunku kosztów w jednostkach ochrony zdrowia. Kolejne prace nad modyfikacją proponowanych rozwiązań w zakresie rachunku kosztów prowadzono w latach 2014–2015, czego efektem było rozporządzenie opublikowane w 2015 roku. W opracowaniu

» Kluczową kwestią w prowadzeniu rachunku kosztów jest powiązanie systemu kadrowo-płacowego z systemem finansowo-księgowym.« uszczegółowiono takie zagadnienia jak: koszt leczenia pacjenta, koszt gotowości do udzielania świadczeń, koszt niewykorzystanych zasobów. Ponadto, zgodnie z przyjętymi zaleceniami w obszarze rachunkowości zarządczej, miały funkcjonować dwa powiązane systemy: system finansowo-księgowy oraz moduł controllingowy. Jak się jednak okazało po badaniach ankietowych jednostek ochrony zdrowia zrealizowanych przez Agencję Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji, wytyczne były trudne do wdrożenia i ostatecznie zdecydowano (20 grudnia 2019 roku) o uchyleniu rozporządzenia. Po kolejnych pracach zespołu eksperckiego, w latach 2019–2020 powstało nowe rozporządzenie z dnia 26 października 2020 r. w sprawie zaleceń dotyczących standardu rachunku kosztów u świadczeniodawców. Rozporządzenie to obowiązuje od 1 stycznia 2021 r. u wszystkich świadczeniodawców, którzy zawarli umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej (z wyjątkami zapisanymi w rozporządzeniu).

Syntetyczne założenia nowego systemu rachunku kosztów Do głównych założeń nowego standardu rachunku kosztów należy zaliczyć

przede wszystkim ujednolicenie kont rodzajowych i ośrodków powstawania kosztów. Uszczegółowiono ewidencję kosztów zużywanych materiałów medycznych, usług medycznych i niemedycznych oraz kosztów wynagrodzeń.

Istotną zmianą jest klarowne wskazanie numerów kont ośrodków powstawania kosztów zgodnie z klasyfikacją tzw. kodów resortowych Ministerstwa Zdrowia. W dalszych punktach rozporządzenia przedstawiono ujednolicony sposób stosowania kluczy podziałów dla kosztów wspólnych w zakresie części medycznej jak i pomocniczej. Istotną zmianą w nowym rachunku kosztów są wyraźnie określone składowe kosztów zarządu oraz jednolity sposób wyliczenia kosztów sprzedaży danego produktu leczniczego. Finalnym efektem tychże regulacji jest również przedstawienie sposobu kalkulacji kosztu procedury oraz osobodnia.

Wdrożenie i stosowanie standardu rachunku kosztów oznacza jednakowy sposób ewidencji i alokacji kosztów, przekładający się na poprawę jakości przekazywanych do AOTMiT danych i na szybszy proces taryfikacji.

Cele – ujednolicenie sposobu identyfikowania, gromadzenia, przetwarzania, prezentowania i interpretowania informacji o kosztach świadczeń opieki zdrowotnej – pozyskanie przez AOTMiT usystematyzowanych i wysokiej jakości danych kosztowych od jak najszerszej liczby świadczeniodawców – rozdzielenie w systemach ewidencyjno-księgowych działalności leczniczej od pozostałych działalności tak, aby koszty świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych nie były obciążane kosztami działalności o innym charakterze – prawidłowy rozdział czasu i kosztów pracy personelu medycznego pomiędzy miejsca, w których faktycznie praca była świadczona – integracja systemów finansowo-księgowych i innych systemów informatycznych umożliwiających monitorowanie właściwego wykorzystania zasobów – udoskonalanie narzędzi rachunkowości zarządczej u świadczeniodawców, wsparcie/ułatwienie świadczeniodawcom wprowadzenia standardu rachunku kosztów oraz zapewnienie dodatkowych bonusów

Rozdzielenie i uporządkowanie rodzajów działalności

Jednakowy wykaz kont zespołu 4 i 5

Ujednolicenie stosowanych kluczy podziałowych

Ustalony sposób kalkulacji procedury

Jednolity sposób dojścia do kosztu własnego sprzedaży OPK

Jednoznaczne określenie składowych kosztów zarządu

Źródło: Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji

OSOZ Polska 5/2021

11

a k tu a l n o ś ci

Jak zarządzać projektem wdrożenia systemu w podmiocie leczniczym Świadoma realizacja wdrożenia standardu rachunku kosztów wymaga kompleksowego podejścia w formule zarządzania projektem w ujęciu organizacyjnym, ponieważ wymaga zaangażowania personelu administracyjnego i medycznego.

W przypadku jednostek, w których do tej pory funkcjonował rachunek kosztów na odpowiednim poziomie merytorycznym, zmian wymagał z pewnością plan kont i poszczególne klucze rozliczeniowe. Szczegółowość danych w niektórych zakresach determinowała konieczność przenalizowania funkcjonalności informatycznych systemów dziedzinowych wykorzystywanych w podmiocie (system finansowo-księgowy, system kadrowo-płacowo, system kosztowy, system statystyki medycznej, system gospodarki magazynowej, system apteczny itd.). Oczywiście można sobie wyobrazić funkcjonowanie modułu kosztowego w arkuszu kalkulacyjnym, co często w naszym przypadku wykorzystujemy jako element weryfikacji poprawności danych po pierwszych okresach rozliczeniowych w nowym ujęciu.

Często występującym problemem jest konieczność integracji różnych systemów, o ile nie są zintegrowane w ramach jednego rozwiązania, oraz stworzenie powtarzalnie i w miarę automatycznie funkcjonującego systemu. Chodzi zwłaszcza o wyeliminowanie podwójnego wprowadzania danych do systemu

oraz automatycznych aktualizacji niezbędnych danych źródłowych. Ważną kwestią jest również właściwe powiązanie systemu kadrowo-płacowego z systemem finansowo-księgowym (w zakresie uszczegółowionych składników wynagrodzeń i rozwiązań związanych z podziałem etatów na odpowiednie ośrodki kosztów). Sam proces wyceny procedur medycznych powinien być tak zorganizowany w systemie IT, aby w przyszłości mógł automatycznie aktualizować składniki w zakresie jednostkowych cen produktów wykorzystywanych w realizacji konkretnej procedury medycznej. Warto o tym pomyśleć, zwłaszcza w jednostkach o dużej skali działania, gdzie realizowanie działań w tym obszarze w sposób ręczny wiąże się z ogromną pracochłonnością i ryzykiem popełnienia błędów. Dlatego cały proces wdrożenia nowego standardu rachunku kosztów trzeba zaplanować w odpowiednich sekwencjach czasowych.

Osobną kwestią jest wdrożenie tych rozwiązań w podmiotach leczniczych, które do tej pory nie miały obowiązku prowadzenia rachunku kosztów. Chociaż w tym przypadku przeważnie mamy do czynienia z mniejszą skalą działalności, to jednak występują również pewne trudności. Przede wszystkim są one związane ze stosowaniem outsourcingu w przypadku usług księgowych i kadrowo-płacowych. Niezbędna jest współpraca z firmą zewnętrzną (outsourcing rachunku kosztów i controllingu) oraz wdrożenie całości nowych rozwiązań bez bazowania na

Rozporządzenie reguluje sposób wyodrębnienia ośrodków powstawania kosztów (OPK) w zależności od rodzaju prowadzonej działalności Działalność podstawowa (medyczna) finansowana ze środków publicznych Działalność badawczo-rozwojowa (w tym badania kliniczne) Działalność związana z rozliczeniem projektów unijnych Działalność związana z realizacją programów zdrowotnych i profilaktycznych oraz innych finansowanych ze środków publicznych Działalność dydaktyczna Działalność pomocnicza o charakterze medycznym i niemedycznym Działalność komercyjna o charakterze medycznym i niemedycznym Działalność związana z zarządzaniem jednostką Źródło: Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji

12

OSOZ Polska 5/2021

doświadczeniu, co w pewnym zakresie może stanowić również szansę na spokojne poukładanie wszystkich procesów bez obciążenia dotychczasowymi nawykami. Często są to naprawdę proste plany kont, które składają się z kilkunastu ośrodków kosztów. Utrudnieniem w tym zakresie jest funkcjonowanie równolegle świadczeń finansowanych z NFZ oraz świadczeń realizowanych komercyjnie – prowadzenie rachunku kosztów w takim układzie powoduje uniknięcie finansowania skrośnego i czytelne oddzielenie obszarów działalności medycznej finansowej z dwóch źródeł.

Rachunek kosztów jako podstawa sytemu analiz i controllingu Na końcu pojawia się pytanie o cel podejmowanych działań w obszarze rachunku kosztów. Często zbyt mocne skoncentrowanie się na szczegółach powoduje, że tracimy obraz całości. Systematycznie prowadzony rachunek kosztów może stanowić podstawę do wprowadzenia całościowego systemu analiz, które łączą dane księgowe z danymi kadrowo-płacowymi oraz informacjami związanymi z szeroko rozumianą statystyką medyczną. W tym zakresie występują czasami pewne braki w proponowanych obecnie narzędziach informatycznych spinających całość analiz w kompleksową informację generowaną w sposób automatyczny na poziomie poszczególnych przypadków chorobowych (według JGP) lub konkretnych hospitalizacji.

Być może porównywalność danych pozwoli uruchomić w przyszłości analizy benchmarkingowe, które mogą być inspiracją do dzielenia się innowacyjnymi rozwiązaniami pomiędzy różnymi podmiotami leczniczymi.

W konsekwencji, wyzywaniem strategicznym jest system controllingu obejmujący przykładowo procedurę budżetowania – lub chociaż przynajmniej w pierwszym etapie – analizę wyników finansowych poszczególnych ośrodków kosztów (oddziałów, poradni, pracowni).

Podsumowując, nowy standard rachunku kosztów stanowi pewne wyzwanie dla podmiotów leczniczych, ale jest też szansą na podniesienie jakości procesów zarządczych dzięki dostępowi do rzetelnej informacji finansowej. Umiejętne zarządzanie procesem wdrażania nowego standardu rachunku kosztów wraz z uwzględnieniem aspektów metodyczno-organizacyjnych jest kluczem do osiągnięcia sukcesu w tym zakresie. 

a k tu a l n o ś ci

R y n e k zdrowi a w pigu łce

Zmiany w płacach uchwalone 28 maja Sejm uchwalił nowelizację przepisów o najniższych wynagrodzeniach w placówkach medycznych. Trafią jeszcze do Senatu, ale i tak rząd obiecał, że zaczną obowiązywać od 1 lipca. Nowa siatka najniższych płac przyspiesza wyrównywanie pensji osobom o niskich zarobkach, ale też zwiększa stawki – zwłaszcza dla grup wcześniej pomijanych, jak fizjoterapeuci czy diagności.

Aleksandra Kurowska Redaktor naczelna Cowzdrowiu.pl

System Doczekaliśmy się zapowiadanego od wielu miesięcy dokumentu Polski Ład.

A zdrowie znalazło się w nim na pierwszym miejscu. Sfinansowane ma być liniową składką zdrowotną – wedle zapowiedzi bez możliwości dotychczasowego odliczania większości z niej w PIT. Więcej zapłacą przedsiębiorcy, ale też eta-

towcy zarabiający nieco powyżej średniej krajowej – w przypadku takich osób, bilans zmian w składce po uwzględnieniu modyfikacji w podatkach (wyższa kwota wolna) będzie negatywny.

Jednym z elementów jest program badań profilaktycznych dla Polaków w wieku 40 lat i więcej oraz zniesienie limitów do specjalistów – to dwa kolejne elementy programu odbudowy zdrowia Polaków, które w piątek przedstawił minister zdrowia dr Adam Niedziel-

ski. Oba mają zacząć funkcjonować już 1 lipca.

Badania przesiewowe zapowiedziane przez rząd budzą wiele wątpliwości. Przede wszystkim i tak są dostępne w POZ. Po drugie, nie przewidziano, co z pacjentem dalej, czyli w przypadku złych wyników badań.

Profilaktyka 40 PLUS w wersji skierowanej pod koniec maja do konsultacji zakłada realizację badań diagnostycznych w formie 3 pakietów: dla kobiet (morfologia krwi obwodowej ze wzorem odsetkowym i płytkami krwi, stężenie cholesterolu całkowitego albo kontrolny profil lipidowy, stężenie poziomu glukozy, oznaczenie hemoglobiny glikowanej HbA1c, kreatynina, badanie ogólne moczu, kwas moczowy, krew utajona w kale); dla mężczyzn (morfologia krwi obwodowej ze wzorem odsetkowym i płytkami krwi, stężenie cholesterolu całkowitego albo kontrolny profil li-

OSOZ Polska 5/2021

13

a k tu a l n o ś ci

pidowy, stężenie poziomu glukozy, oznaczenie hemoglobiny glikowanej HbA1c, kreatynina, badanie ogólne moczu, kwas moczowy, krew utajona w kale, PSA czyoli badanie w kierunku raka prostaty; wspólny dla kobiet i mężczyzn (pomiar ciśnienia tętniczego, pomiar masy ciała, wzrostu, obwodu w pasie oraz obliczenie wskaźnika masy ciała (BMI), ocena miarowości rytmu serca.

Przy okazji prezentacji kolejnych elementów Polskiego Ładu, minister Adam Niedzielski zapowiedział, że chce płacić za efekty w zdrowiu. Niedzielski mówił, że w czerwcu przedstawi rządowi projekt ustawy o jakości i bezpieczeństwie w ochronie zdrowia. Podkreślił, że za ogromnym, wręcz historycznym wzrostem nakładów na ochronę zdrowia musi nastąpić poprawa efektywności ich wydatkowania.

Informatyzacja NFZ uruchomił Teleplatformę Pierwszego Kontaktu. Pacjenci za jej pośrednictwem zyskują dostęp do konsultacji z lekarzem, pielęgniarką bądź położną w stanach nagłego zachorowania poza godzinami pracy poradni Podstawowej Opieki Zdrowotnej – mówił Filip Nowak, pełniący obowiązki prezesa NFZ. Przetarg na te działania budził emocje w zeszłym roku, bo można było z niego odczytać, że także w ciągu dnia będzie zapewniać pomoc, a to oznaczałoby w pewnym ograniczonym zakresie trzymanie w szachu POZ w razie protestów.

A tych można się spodziewać, bo ostatnie rozmowy o podwyżce stawki kapitacyjnej skończyły się fiaskiem.

Chełm dostanie kolejną rządową inwestycję. Od 1 lipca zostanie wprowadzony obowiązek prowadzenia dokumentacji lekarskiej w formie elektronicznej. A centrum, w którym dane medyczne będą przechowywane, powstanie właśnie w tym mieście. Prezydentem miasta jest Jakub Banaszek – doradca MZ, a potem i premiera w dziedzinie zdrowia, a wiceprezydentem były wiceminister Janusz Cieszyński – nowy minister cyfryzacji.

Lokalizacja nie jest więc przypadkowa.

Finanse MZ szykuje projekt uchwały Rady Ministrów w sprawie zmiany sposobu wykorzystywania środków budżetowych przeznaczonych w 2021 r. na finansowanie programów wieloletnich. Pieniądze, których w tym roku nie będzie w stanie wykorzystać NIO-PIB m.in. z powodu opóźnienia dokumentów związanych z inwe-

14

OSOZ Polska 5/2021

» Od 1 lipca zostanie wprowadzony obowiązek prowadzenia dokumentacji lekarskiej w formie elektronicznej.« stycją (z powodu COVID – jak tłumaczy Instytut) trafią na inne cele.

54,229 mln zł trafi na „Narodową Strategię Onkologiczną na lata 2020– 2030” co daje wzrost z kwoty 250 mln zł do kwoty 304,23 mln zł. Pieniądze trafią na doposażenie ośrodków prowadzących diagnostykę i leczenie pacjentów z chorobami nowotworowymi. Planowana jest wymiana wyeksploatowanych, ponad 10-letnich akceleratorów do radioterapii, co pozwoli na prowadzenie bezpiecznego dla pacjenta procesu radioterapeutycznego. Kolejne 69,368 mln zł trafi dodatkowo na program wieloletni pod nazwą „Drugi etap budowy Centrum Kliniczno–Dydaktycznego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi wraz z Akademickim Ośrodkiem Onkologicznym”, co daje wzrost z kwoty 67,532 mln zł do kwoty 136,9 mln zł.

Leki Tego jeszcze w naszym kraju nie było.

Rząd zamierza promować szczepienia m.in. poprzez loterię z nagrodami finansowymi, której współorganizatorem będzie Totalizator Sportowy. Jak zapowiedziano, nagrody to 500 zł dla co dwutysięcznej osoby, również dla tych, którzy szczepienie lub rejestrację mają już za sobą. Co tydzień będą losowane nagrody po 50 tys. zł, do tego nagrody rzeczowe, jak hulajnogi elektryczne, vouchery na paliwo czy ubezpieczeniowe.

Co miesiąc do wygrania będą dwie nagrody po 100 tys. zł, a nawet samochód hybrydowy. Zaś w finale – dwie nagrody po 1 mln zł i również samochód hybrydowy. Nagrody mają kosztować, jak mówił minister Michał Dworczyk, ok.

140 mln zł. Start loterii zapowiedziano na 1 lipca. Dworczyk zapowiedział po-

nadto zachęty finansowe dla gmin z najwyższym wskaźnikiem zaszczepienia.

To z kolei już powoduje oburzenie POZ, które w wielu miejscach w ogóle pomocy od samorządów przy szczepieniach nie dostają. A to wszystko dlatego, że choć w maju część osób miała problemy z dostaniem np. drugiej dawki, niezałatwiona była też sprawa skutecznego szczepienia osób z niepełnosprawnościami – z drugiej strony w wielu punktach chętnych na szczepienia brakowało i można je było zrobić niemalże od ręki.

W ten sposób kwitła turystyka np. ze stolicy do Białegostoku.

28 maja Europejska Agencja Leków wyraziła zgodę na dopuszczenie szczepienia przeciw COVID-19 dla dzieci od 12. roku życia. Nastolatkowie mają być szczepieni preparatem BioNTech/ Pfizer.

Mamy też inny precedens, a mianowicie taki, że przy zmianie programu lekowego na bardziej korzystny dla pacjentów oraz prostszy – przynajmniej w teorii – około 80 pacjentek rocznie w skali całego kraju utraciło prawo do leczenia.

Przez miesiąc chyba nikt tego nie zauważył, do momentu, kiedy wokół sprawy wybuchła burza. Pacjenci, firmy, konsultanci krajowi, analitycy – przez okres konsultacji zmian w programie lekowym, a także potem projektu nowej listy leków refundowanych oraz pierwsze tygodnie jej obowiązywania – na skutki jednej z małych poprawek nie wpadli. MZ nie dostało w tej kwestii żadnych uwag, pism, protestów. Okazało się, że przy nanoszeniu ok. 100 poprawek do programu lekowego ograniczono możliwość korzystania z terapii pacjentkom w przypadku zdiagnozowania przerzutów do OUN u chorych z nadekspresją receptora HER2 – ograniczenie dotyczy 2 i 3 linii leków Tyverb (lapatynib) oraz Kadcyla (trastuzumab emtanzyna).

MZ obiecało zmianę listy od 1 lipca, a wcześniej wydanie decyzji dla szpitali, dających gwarancje zapłaty za podanie leku, ale nawet te deklaracje nie ucięły dyskusji. To kolejny przykład na to, jak skomplikowane mamy przepisy refundacyjne i zapisy programów.

Kadry Prof. Wojciech Maksymowicz, były minister zdrowia i wiceminister nauki, wybrany do parlamentu podczas ostatnich wyborów z list Porozumienia, partii Jarosława Gowina, wstąpił do klubu parlamentarnego Polska 2050 Szymona Hołowni. 

a k tu a l n o ś ci

r a d a r epidemio logicz n y ( l ipiec 2 0 21 )

ALERGIA PROGNOZA KOSZTÓW ALERGII (lipiec)

TREND W STOSUNKU DO czerwca

Dolnośląskie

776

Kujawsko-pomorskie

594

Łódzkie

744

Lubelskie

715

Lubuskie

693

Małopolskie

798

Mazowieckie

801

Opolskie

600

Podkarpackie

601

Podlaskie

545

Pomorskie

888

Śląskie

731

Świętokrzyskie

622

Warmińsko-mazurskie

588

Wielkopolskie

756

Zachodniopomorskie

798

               

PROGNOZA KOSZTÓW GRYPY I PRZEZIĘBIENIA (lipiec)

TREND W STOSUNKU DO czerwca

Dolnośląskie

3 600

Kujawsko-pomorskie

3 042

Łódzkie

3 411

Lubelskie

3 393

Lubuskie

3 154

Małopolskie

3 578

Mazowieckie

3 866

Opolskie

2 957

Podkarpackie

2 920

Podlaskie

2 730

Pomorskie

4 174

Śląskie

3 127

Świętokrzyskie

2 677

Warmińsko-mazurskie

2 973

Wielkopolskie

3 753

Zachodniopomorskie

3 937

               

WOJEWÓDZTWO

SPRAWDZALNOŚĆ POPRZEDNIEJ PROGNOZY

71%

 PONIŻEJ NORMY  NORMA  WYSOKI  BARDZO WYSOKI

GRYPA I PRZEZIĘBIENIE WOJEWÓDZTWO

SPRAWDZALNOŚĆ POPRZEDNIEJ PROGNOZY

98%

 PONIŻEJ NORMY  NORMA  WYSOKI  BARDZO WYSOKI

OSOZ Polska 5/2021

15

a k tu a l n o ś ci

MZ i CEZ udostępniły aplikację mobilną mojeIKP Bezpłatna aplikacja mobilna umożliwia dostęp do wybranych funkcjonalności Internetowego Konta Pacjenta poprzez smartfon. Można ją pobrać na telefon z systemem operacyjnym Android z Google Play lub iOS z AppStore.

Jak podaje CEZ, aplikacja mojeIKP będzie sukcesywnie rozbudowywana o nowe opcje, które pojawią się jeszcze w tym roku.

– Już 8,5 mln Polaków korzysta z Internetowego Konta Pacjenta. Aplikacja mojeIKP pozwala m.in. na zarejestrowanie się na szczepienie przeciw COVID-19 w dowolnym czasie i miejscu czy wykupienie e-recepty za pomocą kodu QR, bez konieczności podawania w aptece numeru PESEL – powiedziała Anna Goławska, wiceminister zdrowia inaugurując mobilną wersję systemu.

Z mojeIKP może korzystać każdy kto posiada profil zaufany, e-tożsamość w jednym z wybranych banków lub e-dowód.

Aplikację mobilną mogą aktywować także osoby, które do tej pory nie logowały się na swoim Internetowym Koncie Pacjenta.

Jak to działa?

Aplikacja mojeIKP oferuje kluczowe funkcjonalności Internetowego Konta Pacjenta za pośrednictwem telefonu komórkowego. W pierwszym etapie wdrożenia aplikacji udostępnione zostały najbardziej przydatne dla użytkowników funkcjonalności Internetowego Konta Pacjenta oraz te związane z walką z COVID-19. W kolejnych miesiącach planowany jest dalszy rozwój aplikacji. Docelowo będzie ona wspierała różne procesy w ochronie zdrowia dotyczące obywate-

16

OSOZ Polska 5/2021

li i pomagała im w zarządzaniu sprawami zdrowotnymi.

Dzięki aplikacji mojeIKP można obecnie: – zarejestrować się online na szczepienie przeciw COVID-19; – wykupić lek w aptece bez konieczności podawania numeru PESEL – wystarczy podać farmaceucie do zeskanowania kod QR; – mieć dostęp przez telefon do e-recept i e-skierowań bezpośrednio z otrzymanego powiadomienia PUSH; – pobrać e-recepty i e-skierowania w formie pliku pdf, który można przesłać bliskim lub pracownikom medycznym e-mailem lub SMS-em; – sprawdzić dawkowanie przepisanego leku oraz jego ulotkę; – sprawdzić, kiedy i gdzie odbędzie się wizyta na podstawie zarejestrowanego e-skierowania.

Rejestracja na szczepienie COVID-19 w aplikacji

Do korzystania z aplikacji mojeIKP wystarczy kod PIN. Profil zaufany, e-tożsamość czy e-dowód są niezbędne tylko przy pierwszorazowej aktywowacji. Po zainstalowaniu i aktywacji mojeIKP, użytkownik nadaje kod PIN, który służy do codziennego logowania się. 

3. Termin i miejsce szczepienia sprawdzamy w mojeIKP w e-skierowaniach. Na drugie szczepienie, jeśli jest przewidziane, umawia nas punkt szczepień i dlatego tego terminu nie zobaczymy w aplikacji.

Po wejściu do aplikacji należy sprawdzić, czy mamy już wystawione e-skierowanie na szczepienie – będzie ono wyróżnione niebieską obwódką.

Następnie należy: 1. Kliknąć na e-skierowanie. Zobaczymy wówczas przycisk „Umów szczepienie”, który przekieruje nas do systemu e-rejestracji w aplikacji mojeIKP. 2. Wybrać termin, szczepionkę i miejsce szczepienia. Po potwierdzeniu wyboru, wracamy przyciskiem wstecz (widocznym w prawym górnym rogu) do e-skierowania, gdzie pojawi się informacja o wybranym terminie szczepienia.

I n n ow a cje

Ap l i k a cje zdrowot n e

Heart Monitor: Blood pressure

Kieszonkowe wytyczne ESC

PZU Terapia Bezsenności

Nadciśnienie tętnicze jest jednym z czołowych czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego. Ważnym elementem prewencji jest regularny pomiar ciśnienia. Do tego wystarczy teraz smartfon z kamerą i aplikacja – tak twierdzą twórcy Heart Monitor. System oparty na sztucznej inteligencji wykorzystuje fotopletyzmografię – optyczną technikę pomiarową. Wystarczy nakierować kamerę na twarz. System rejestruje pulsację krwi pod skórą i oblicza wartość ciśnienia. Nie jest to jednak urządzenie medyczne, więc trudno określić precyzję pomiarów.

Bezpłatna aplikacja umożliwiająca dostęp do rekomendacji klinicznych Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Zawiera m.in. wytyczne dotyczące 27 zagadnień, tabele i ryciny, najważniejsze zmiany w wytycznych w porównaniu z poprzednimi latami. Wskazówki ESC pomagają lekarzom wybrać najlepsze możliwe strategie terapeutyczne u typowych chorych cierpiących na określoną chorobę, uwzględniając nie tylko wynik leczenia, lecz także potencjalne korzyści i ryzyko związane ze stosowaniem poszczególnych procedur diagnostycznych i terapeutycznych.

PZU Terapia Bezsenności ma pomóc w poprawie higieny snu. Zawiera m.in. dziennik snu, nagrania relaksacyjne ułatwiające zasypianie oraz szczegółowe statystyki snu. Narzędzie zostało opracowane przez polskich ekspertów medycyny snu na podstawie aktualnych międzynarodowych wytycznych dotyczących leczenia bezsenności. Opiera się na poznawczo-behawioralnej terapii bezsenności uznanej przez Europejskie Towarzystwa Badań nad Snem i jest zarejestrowanym wyrobem medycznym.

6-tygodniowy program jest dostępny tylko dla klientów PZU Zdrowie.

iOS | Android | ENG Bezpłatna

iOS | Android | PL Bezpłatna

iOS | Android | PL Bezpłatna dla klientów PZU

OSOZ Polska 5/2021

17

I n n ow a cje

Nowo ś ci / wy n a l a z k i

Koniec niewiarygodnych diagnoz „Dr Google”?

W maju br. Google ogłosił wprowadzenie innowacji, która może diametralnie odmienić sposób diagnozowania chorób. Chodzi o narzędzie oparte na sztucznej inteligencji do oceny zdrowia dermatologicznego. To może oznaczać, że już niedługo wpisując do wyszukiwarki Google słowo „znamię” system poprosi o zrobienie zdjęcia fragmentu skóry smartfonem i na tej podstawie przekieruje do dobranych precyzyjnie źródeł medycznych. Do tej pory Google wskazywał przypadkowe wyniki oparte na algorytmach wyszukiwania informacji w Internecie, stosowanych dla zagadnień medycznych i innych zapytań, a preferujących m.in. element popularności artykułów i treści. W ten sposób zaniepokojeni pacjenci sięgający do Google, aby dowiedzieć się, co im dolega, otrzymywali przypadkowe, często błędne sugestie. Nowy system dermatologiczny oparty o AI ma to zmienić.

Mówimy o sporym problemie – każdego roku Google rejestruje prawie 10 miliardów wyszukiwań związanych z problemami skóry, paznokci i włosów. Dwa miliardy ludzi na całym świecie cierpi z powodu problemów dermatologicznych. Nowe narzędzie w formie aplikacji internetowej ma wkroczyć w fazę pilotażową jeszcze pod koniec tego roku. Po uruchomieniu systemu, wystarczy zrobić smartfonem trzy zdjęcia skóry włosów lub paznokci pod różnymi kątami. Następnie zostaną zadane pytania dotyczące rodzaju skóry, czasu trwania problemu i innych objawów. Model sztucznej inteligencji przeanalizuje te informacje i sprawdzi przyczynę w bazie 288 schorzeń, wyświetlając listę możliwych przyczyn. Dla każdego pasującego schorzenia narzędzie wyświetli sprawdzone przez dermatologów informacje i odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania wraz z podobnymi obrazami dostępnymi w internecie. Jak podkreśla Google, narzędzie nie ma na celu stawiania diagnozy ani zastąpienia porady lekarskiej.

System uzyskał już tzw. znak CE, czy został zatwierdzony jako urządzenie medyczne klasy I w UE. Narzędzie jest zwieńczeniem ponad trzyletnich badań nad uczeniem maszynowym. Badanie skuteczności modelu AI zostało opublikowane w prestiżowym magazynie Nature Medicine.

18

OSOZ Polska 5/2021

I n n ow a cje

Robotyczna rehabilitacja po udarze mózgu Amerykańska Agencja Leków i Żywności (FDA) dopuściła na rynek robotyczny system neurorehabilitacji po udarze mózgu firmy Neurolutions. Jest to pierwsza certyfikacja technologii interfejsu typu „mózg-komputer” do rehabilitacji pacjentów, która obiecuje szybszy i pełniejszy powrót funkcji ręki u wielu pacjentów po apopleksji.

System IpsiHand wykorzystuje nieuszkodzoną stronę mózgu do wyzwalania ruchu otwierania i zamykania zrobotyzowanego egzoszkieletu noszonego na uszkodzonym ramieniu. Umieszczony na głowie pacjenta zestaw EEG wykrywający fale mózgowe, interpretuje sygnały neurologiczne i przesyła je do egzoszkieletu. Aby uzyskać poprawę, sesje muszą być wykonywane wielokrotnie, w warunkach klinicznych lub w domu. W badaniach klinicznych wykazano, że takie powtarzalne wzmacnianie funkcji motorycznych znacząco poprawia wyniki terapii, w tym reedukację mięśni, zwiększając zakres ruchu u pacjentów w okresie ponad 6 miesięcy od diagnozy udaru. Według informacji podanych przez producenta, „system jest wskazany do stosowania u pacjentów w wieku 18 lat i starszych poddawanych rehabilitacji po udarze mózgu w celu ułatwienia reedukacji mięśni oraz utrzymania lub zwiększenia zakresu ruchu.” Wszyscy uczestnicy badania klinicznego obejmującego 40 pacjentów i trwającego 12 tygodni wykazali poprawę funkcji motorycznych podczas stosowania urządzenia.

Kamera wykryje raka

Pomiar glukozy z potu

Naukowcy z Uniwersytetu Urbana-Champaign w Illinois opracowali heksachromatyczną kamerę, która może pomóc w obrazowaniu guzów podczas operacji. Nowa kamera jest w stanie oznaczać komórki nowotworowe bezpośrednio podczas zabiegu usunięcia zmiany. Precyzyjny wgląd w zasięg komórek nowotworowych ma ogromne znaczenie – usuwając raka dokładnie wokół marginesów można zminimalizować rewizje chirurgiczne i obniżyć ryzyko nawrotów. Kamera wykorzystuje filtry optyczne i półprzewodniki do przechwytywania trzech kolorów światła w bliskiej podczerwieni, które nie są widoczne dla klinicysty.

Naukowcy z Uniwersytetu Kalifornijskiego w San Diego opracowali czujnik, który jest w stanie zmierzyć poziom glukozy na podstawie parametrów potu. Ponieważ zawartość glukozy w pocie może się różnić w zależności od osoby, czujnik korzysta z algorytmów AI personalizujących pomiar dla każdego użytkownika. Kalibracja polega na dwukrotnym nakłuciu palca i pomiarze glukozy z kropli krwi raz lub dwa razy w miesiącu. Konieczność regularnego nakłuwania palca jest sporym obciążeniem dla wielu pacjentów – wielu z nich rezygnuje z badań, co prowadzi do pogorszenia stanu zdrowia. Prosta metoda pomiaru poprawiłaby standard życia milionów pacjentów.

OSOZ Polska 5/2021

19

I n n ow a cje

Microsoft w zdrowiu To będzie jedna z największych fuzji w zdrowiu cyfrowym. Dzięki ogłoszonemu niedawno połączeniu z Nuance Communications, Microsoft uzupełni usługi chmurowe dla służby zdrowia o technologie pozwalające na tworzenie notatek w kartotece medycznej za pomogą głosu, w czym m.in. specjalizuje się Nuance. Transakcja o wartości 17,9 mld wzmocni pozycję Microsoft na rynku ochrony zdrowia, choć Nuance już wcześniej był partnerem Microsoft. Firma koncentruje się na tworzeniu rozwiązań sztucznej inteligencji do automatyzacji procesów w ochronie zdrowia, w tym dokumentowania procedur, zarządzania procesami klinicznymi, systemami zaangażowania pacjenta oraz diagnostycznymi.

Nowe archiwum dokumentacji W ramach środków UE uzyskanych na Krajowy Program Odbudowy, w Chełmie stworzony zostanie ośrodek digitalizacji dokumentacji medycznej. Minister zdrowia Adam Niedzielski oraz wiceprezydent Chełma Janusz Cieszyński – były wiceminister odpowiedzialny za informatyzację, a od czerwca także minister cyfryzacji – podpisali list intencyjny w tej sprawie. – W tym ośrodku dokumenty medyczne sporządzone na papierze mają być przetwarzane na formę cyfrową, dzięki czemu będą łatwiej dostępne. Z inicjatywą przetwarzania dokumentacji medycznej wystąpiły do ministerstwa władze Chełma – poinformował minister Niedzielski.

Teleplatforma od NFZ NFZ utworzył Teleplatformę Pierwszego Kontaktu, poprzez którą można uzyskać pomoc lekarską w godzinach, gdy nie działają przychodnie POZ, a dokładnie od godz. 18.00 do 8.00 oraz w weekendy i święta. Platforma jest dostosowana do obsługi osób niesłyszących, a porady udzielane są w kilku językach. Teleplatforma Pierwszego Kontaktu jest dostępna pod bezpłatnym numerem 800 137 200. – Pacjenci za jej pośrednictwem zyskują dostęp do konsultacji z lekarzem, pielęgniarką bądź położną w stanach nagłego zachorowania poza godzinami pracy poradni Podstawowej Opieki Zdrowotnej – powiedział Filip Nowak, pełniący obowiązki prezesa NFZ.

Wirtualnie jak realnie Od lat Google pracuje nad projektem Starline, który ma znacznie poprawić doświadczenia związane z komunikacją wirtualną. Dzięki specjalnej technologii, być może już wkrótce podczas rozmów z rodziną i przyjaciółmi lub telekonferencji będziemy mieli wrażenie, że rozmówca siedzi naprzeciwko nas. Google nazywa to „magicznym oknem”. System tworzy model 3D człowieka a następnie wyświetla go w na trójwymiarowym ekranie. Rozwiązanie oparte jest na nowych osiągnięciach w dziedzinie wizji komputerowej, uczenia maszynowego i dźwięku przestrzennego. Technologia wyświetlania pola świetlnego daje poczucie głębi i to bez konieczności używania dodatkowych okularów 3D. Rozwiązanie jest już stosowane w wybranych siedzibach Google, a z końcem roku mamy poznać więcej szczegółów na ten temat. Źródła i zdjęcia: Google, Microsoft, Neurolutions, University of Illinois Urbana-Champaign, University of California San Diego, Microsoft, cowzdrowiu.pl

20

OSOZ Polska 5/2021

' 0 0 $"# 0 0 "' !' 0# 0"# , 0 #&0 % " 0%0' %( 0 ! $#& 0 ' ' -"#% 0 0' ! % 0 #(% 0 %0 $/ 0 !' 0' /&0 % 0 0' . 0 !' '0 ! $#(%0 #$ 0 "#+ & 0 (% 0 % ' " & 0# ! 0%&"#+ $ ) & 0 !' %" ' -0 '&0 # ! 0 ' .0 %0 0 0 ' .! 0 % '&#&0 "' % 0' "# ,&0 0 ! ' 0

!' "# % 0

! $#& ' & 0 ! '0 / % . 0

# 0 ! 0

0$ "#+ , 0%0 ! ! 0 # ' & 0 $,0 ! &0 $ # 0 "#0# 0 & % 0 " 0%0"&"# 0

0%0 #(!& 0 ! &0 ! $#& ' 0 )0 $ % *0#! . 0 %" ! ) 0 ' , 0 $ & 0%0' ! " 0"# " % 0 ! $ #(%0 '&0 ' , -0 ! #& ' & 0 ! &0 $ # 0" $# ' 0%" ! 0 $ +0 ! $#(% 0

+ + $ # +

"# $+ !(+*$ %"

+ + " %" +"# $ ! & #+ '+ (+ ) ! # + $ $ + &+ &

I n n ow a cje

ZDROWIE GLOBALNE 2021 2,6%

Prognozowany spadek wydatków na ochronę zdrowia w 2020 roku w związku z pandemią COVID-19.

4,0%

O tyle będą rosnąć rok do roku wydatki na ochronę zdrowia w latach 2020–2024. Dla porównania, w latach 2015–2019 wskaźnik wynosił 2,8%.

10,3%

Globalne wydatki na zdrowie liczone jako procent produktu krajowego brutto (PKB) utrzymają się na poziomie 10,3% do roku 2023. Różnice są ogromne – podczas gdy co roku na zdrowie mieszkańca USA wydaje się 12 703 USD, w Pakistanie to 37 USD.

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA WZROST WYDATKÓW NA ZDROWIE:

Zmiany demograficzne

Wzrost popytu na usługi zdrowotne

Wyjście z kryzysu ekonomicznego

Rozwój innowacji technologicznych

Ekspansja zdrowia populacyjnego

» 80% ankietowanych przyznaje, że nawet po pandemii COVID-19 będzie korzystać z wirtualnych wizyt lekarskich.« » 75% osób, które śledzą swoje zdrowie z pomocą np. aplikacji mobilnych lub urządzeń ubieralnych twierdzi, że technologie pomogły im zmienić niezdrowe nawyki.«

Źródło: 2021 global health care outlook. Accelerating industry change (Deloitte)

22

OSOZ Polska 5/2021

WSPÓŁCZEŚNI KONSUMENCI/PACJENCI: Wykazują się większą aktywnością i zaangażowaniem Korzystają z wirtualnych wizyt w większym stopniu niż kiedykolwiek wcześniej i są zainteresowani wykorzystaniem ten formy w przyszłości Wykorzystują technologie do monitorowania stanu zdrowia oraz zmiany własnych zachowań Cenią sobie niezmiennie zaufaną relację z lekarzem

» Odsetek pacjentów stosujących

wirtualne opcje opieki wzrósł w kwietniu 2020 roku do 28%. W 2019 roku było to prawie o połowię mniej – 15%.«

COVID-19 pomógł przełamać bariery regulacyjne, finansowe i behawioralne, przyspieszając integrację opieki wirtualnej z analogowym systemem opieki zdrowotnej.

65%

Taki procent podmiotów świadczących usługi opieki zdrowotnej w UE stwierdziło, że ich organizacja zwiększyła stopień wykorzystania technologii cyfrowych w celu wsparcia personelu medycznego podczas kryzysu związanego z pandemią COVID-19.

64%

Podobny procent organizacji zdrowotnych zwiększył stopień wykorzystania technologii cyfrowych w celu zapewnienia wirtualnych opcji kontaktowania się z pacjentami.

Pełna interoperacyjność danych jest konieczna, aby umożliwić dalsze upowszechnienie rozwiązań zdrowia cyfrowego oraz lepiej wykorzystać dane w systemie zdrowia.

Opieka wirtualna może doprowadzić do obniżenia kosztów administracyjnych, zwiększenia efektywności świadczenia usług zdrowotnych, poprawy jakości i dostępności usług.

OSOZ Polska 5/2021

23

R a port

Nowy model POZ, czyli jak cyfryzacja usuwa bariery w zdrowiu Aby wzmocnić rolę profilaktyki oraz podnieść standardy leczenia, potrzebna będzie głęboka zmiana obecnego modelu ochrony zdrowia. Pandemia pokazała, że ochrona zdrowia powinna być wkomponowana w codzienne życie pacjenta, łatwo dostępna, odbiurokratyzowana, obecna w domu oraz najbliższej okolicy, dopasowana do indywidualnego stylu życia. To pacjent powinien decydować, czy z problemem zdrowotnym udać się do lekarza rodzinnego, skonsultować go z aptekarzem albo zasięgnąć porady online.

Podczas pierwszej fali pandemii COVID-19 liczba konsultacji w ramach podstawowej opieki zdrowotnej spadła w Stanach Zjednoczonych o 51%, w Belgii o 50%, 30% w Anglii i 25% we Francji. W Polsce, w okresie od stycznia do lipca, odnotowano 12 000 000 mniej porad POZ. Według danych NFZ, w kwiet-

24

OSOZ Polska 5/2021

niu 2020 roku udzielono ich 8 810 000.

W analogicznym okresie 2019 roku było to prawie 50% więcej – 13 120 000. Podobny poziom spadku zanotowano także w przypadku usług specjalistycznych (3 084 066 w 2020 roku i 7 104 737 w 2019 roku). Niektóre placówki służby zdrowia zostały zmuszone przejść na

usługi teleopieki. W innych, linie telefoniczne były zajęte przez wiele dni, a wolne miejsca na wizyty online – niedostępne.

Stabilność systemów opieki zdrowotnej została zachwiana, a wiele osób pozostawionych samym sobie. Niektórzy obawiali się zarażenia wirusem SARS-

R a port

rzami, niezależnie od tego, czy jest to odległość, koszty opieki, utrudnienia w dostępie do opieki w postaci kolejek, pandemia czy niedobór pracowników służby zdrowia. Opieka na pierwszej linii frontu – czyli podstawowa opieka zdrowotna – będzie odgrywała coraz większą rolę, bo to nie szpitale, ale lekarz rodzinny zna pacjenta najlepiej, może z wyprzedzeniem zidentyfikować problem zdrowotny, jest w stanie wpłynąć na decyzje pacjenta decydujące o jego zdrowiu w przyszłości. Ale sami lekarze nie są w stanie obsłużyć rosnących potrzeb zdrowotnych społeczeństwa. Trzeba wyjść poza obecne ramy, angażując aptekarzy, pracowników pomocy społecznej, studentów medycyny oraz nowe technologie, dzięki którym pomoc i doradztwo w zakresie zdrowia można replikować nieskończenie. Kraje na całym świecie testują nowe, analogowo-cyfrowe modele podstawowej opieki zdrowotnej, przekonując się do ich skuteczności.

Opieka zdrowotna obecna tam, gdzie jest pacjent. Nie odwrotnie

CoV-2. Inni nie chcieli niepotrzebnie obciążać lekarzy, rozumiejąc powagę sytuacji. Niezależnie od tego, czy powodem był lęk, empatia, postawa „mój problem może poczekać” lub solidarność z pracownikami ochrony zdrowia, choroba rządzi się swoimi prawami. Ze względu na późne diagnozy i odroczone leczenie, liczba zgonów z powodu raka może wzrosnąć o 20% w roku następującym po pandemii COVID-19 – tak wynika z badania przeprowadzonego w Wielkiej Brytanii. We Francji, 46% pacjentów cierpiących na schorzenia przewlekłe nie zgłosiło się do lekarza rodzinnego na badania kontrolne. Niezdiagnozowane choroby i przerwane leczenie nie wyparują w systemie zdrowia, ale powrócą w formie długu zdrowotnego obciążonego odsetkami, czyli pogorszeniem zdrowia wynikającym z opóźnionych interwencji medycznych. W niektórych chorobach, odczekanie kilku dni może oznaczać o wiele trudniejsze leczenie. A co dopiero, gdy mowa o kilku miesiącach.

W tej trudniej sytuacji wszyscy zdaliśmy sobie sprawę, że nadal istnieje zbyt wiele barier pomiędzy pacjentami a leka-

Według raportu OECD „Strenghtening the frontline: How primary health care helps health systems adapt during the COVID-19 pandemic”, wielu krajom udało się wzmocnić pierwszą linię opieki zdrowotnej poprzez reorganizację sposobu świadczenia usług opieki, zmiany w kompetncjach pracowników służby zdrowia, włączenie do systemu zdrowia nowych elementów oraz wykorzystanie narzędzi cyfrowych. „Silna podstawowa opieka zdrowotna – zorganizowana w ramach interdyscyplinarnych zespołów, elastyczna, zintegrowana ze środowiskowymi usługami zdrowotnymi, wzmocniona technologią cyfrową, motywująca ludzi do zdrowego trybu życia – stanowi skuteczną odpowiedź na obecne wyzwania” – stwierdzają autorzy raportu OECD. Pandemia COVID-19 stała się katalizatorem drobnych zmian, które pacjenci przyjęli z zadowoleniem. W USA, Kanadzie, Irlandii i Portugalii farmaceuci mogli przepisywać niektóre leki na receptę.

We Francji i Hiszpanii farmaceuci środowiskowi zyskali uprawnienia do odnawiania recept na leki stosowane w chorobach przewlekłych. Potencjał aptek jako elementu ochrony zdrowia do tej pory pozostawał niewykorzystany. W USA jest ponad 938 tys. czynnych zawodowo lekarzy. 88 tysięcy aptek, łatwo dostępnych dla pacjentów, mogłoby znacząco zwiększyć możliwości systemu opie-

ki zdrowotnej poprzez świadczenie prostych usług opiekuńczych. Analogicznie polskie apteki, których jest obecnie ok.

12 000, są nie w pełni wykorzystanym wsparciem dla systemu ochrony zdrowia, w którym pracuje 140 420 lekarzy.

Wystarczyłoby uruchomić w placówkach farmaceutycznych podstawowe usługi w ramach opieki farmaceutycznej, co od lat pozostaje jedynie w sferze planów.

Niedocenionym zasobem są też pracownicy opieki społecznej. Podczas pandemii COVID-19, w Nowym Jorku oferowali oni sesje edukacyjne dla pacjentów z chorobami przewlekłymi, przeprowadzali telefoniczne wywiady lekarskie lub pomagali w korzystaniu z narzędzi telemedycznych. W Wielkiej Brytanii pracownicy społeczni odwiedzali osoby z grup ryzyka, w tym zwłaszcza starszych mieszkańców lub znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej, aby sprawdzić, czy mają dostęp do odpowiednich leków i żywności oraz czy nie występują u nich problemy ze zdrowiem psychicznym. Do pomocy zaangażowano też studentów medycyny. Polscy lekarze także potrzebują wsparcia, nie tylko podczas pandemii – mamy jeden z najniższych w Europie wskaźników liczby lekarzy na 1000 mieszkańców. Zapewnienie ciągłości i wysokiej jakości opieki przy tak ogranicznych zasobach wymaga szukania rozwiązań poza schematami, do których sięgano dotychczas.

W tym samym czasie na uniwersytetach medycznych uczy się ok. 60 000 studentów. Mogliby oni zostać mocniej włączeni do systemu zdrowia jeszcze przed zakończeniem edukacji.

Kryzys związany z pandemią COVID-19 wkrótce się zakończy, jednak systemy ochrony zdrowia na nowo zostaną obciążone starymi problemami. Aby im sprostać, konieczna będzie reorganizacja systemu podstawowej opieki zdrowotnej w kierunku hybrydowych, analogowo-cyfrowych modeli. Ludzie przyzwyczajają się do nowych usług cyfrowych jak e-recepta albo konto pacjenta – adaptacja nowych technologii w społeczeństwie jest szansą, którą zwłaszcza ochrona zdrowia powinna wykorzystać.

Likwidacja przeszkód w dostępie do usług Rozwiązania oparte na zdrowiu cyfrowym przynoszą pierwsze wymierne efekty a ich skuteczność potwierdza rosnąca liczna badań. Na przykład, dzięki usługom telezdrowotnym w Kanadzie zredukowano o 270 000 000 kilometrów

OSOZ Polska 5/2021

25

R a port

podróże pacjentów związane z osobistymi wizytami lekarskimi. O wiele istotniejszy jest inny wskaźnik – 60–80% mniej przyjęć do szpitali, jak podaje Ontario Telemedicine Network w raporcie rocznym za lata 2017–2018. Liczba osobistych wizyt w podstawowej opiece zdrowotnej spadła o 53%.

W badaniu pilotażowym VitruCare odnotowano 71% mniej pacjentów na ostrych dyżurach i 83% mniej pilnych przyjęć. VitruCare jest cyfrową platformą mającą na celu zwiększenie zaangażowania pacjenta w opiekę, łączącą pacjentów z zespołami opieki zdrowotnej (Bradford, Wielka Brytania).

Podczas pandemii nastąpił gwałtowny wzrost liczby wizyt telezdrowotnych.

Mayo Clinic, największy amerykański system opieki zdrowotnej, odnotował 890% wzrost liczby wideo-konsultacji na ostrym dyżurze, 10 880% wzrost liczby wizyt wideo i 13 650% wzrost liczby wizyt telefonicznych od połowy marca do połowy kwietnia. W Polsce zanotowano kilkukrotny wzrost zainteresowania usługami telemedycznymi. W kwietniu 2020, aż 60% wszystkich usług realizowanych w ramach opieki ambulatoryjnej przez LUX MED stanowiły konsultacje telemedyczne. Wirtualna opieka stała się jedynym pomostem między pacjentami a lekarzami. Okazało się przy okazji, że wiele konsultacji nie wymaga od pacjenta zwolnienia z pracy, podróży, stania w korkach czy długich minut spędzonych w poczekalni. Eksperci szacują, że nawet do 80% wszystkich usług medycznych w POZ można obsłużyć wirtualnie. I choć usługi e-zdrowia miały dotąd pod górkę – ze względu na braki

» Pierwszy kontakt

z systemem zdrowia odbywać się będzie w smartfonie.« w infrastrukturze IT i niski poziom edukacji cyfrowej – teraz ich adaptacja nabiera dużego tempa.

Zachodzące obecnie zmiany społeczno-technologiczne odbijają ogromne piętno na wszystkich sektorach gospodarki.

Prawie 50% światowej populacji korzysta z mobilnego Internetu. 62% ludzi na świecie ma telefon komórkowy. W krajach o niskich i średnich dochodach zasięg technologii mobilnej szybko rośnie.

Paradoksalnie, połowa ludzi na świecie nie ma dostępu nawet do podstawowych usług zdrowotnych – mowa zwłaszcza o osobach znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej, mieszkających na obszarach wiejskich oraz nieobjętych ubezpieczeniem zdrowotnym. 27,5 mln Amerykanów nie ma polisy zdrowotnej, a wysokie ceny usług świadczeń powodują, że w przypadku problemów zdrowotnych pozostają bez pomocy. W Zimbabwe, na 10 000 mieszkańców przypada 1 lekarz. W niektórych krajach Afryki tylko kilka procent populacji ma ubezpieczenie zdrowotne. W skali globalnej, podstawowa opieka zdrowotna pozostaje przywilejem, a przyczyna leży w przestarzałej dystrybucji usług zdrowotnych.

Brytyjska służba zdrowia (NHS) korzysta z chatbotów, które są buforami opieki zdrowotnej.

W ten sposób poważne przypadki wymagające pomocy lekarskiej są odsiewane od sytuacji, w których pacjent może wprowadzić samoleczenie.

26

OSOZ Polska 5/2021

Dostęp do opieki jest również ograniczony w krajach o wysokich dochodach m.in. z powodu niskiego poziomu wiedzy na temat zdrowia, rosnącej dysproporcji między popytem a podażą usług zdrowotnych. Źródeł niewydolności systemu należy szukać nie tylko w niskiej liczbie lekarzy na 10000 mieszkańców lub zbyt niskich wydatkach na opiekę zdrowotną per capita – często kryją się one w marnotrawieniu zasobów.

Pierwszy raz pacjenci współdecydują o tym, z jakich usług chcą korzystać Kryzys zmusił świadczeniodawców i rządy wielu krajów do nieszablonowego myślenia, torując drogę nowym modelom opieki. W wielu krajach gwałtownie wzrosła liczba konsultacji online, nawet w tych o niskiej dojrzałości w zakresie zdrowia cyfrowego. Wiele państw, w tym także Polska, uruchomiło internetowe narzędzia wstępnej oceny zdrowia – dzięki nim miliony pacjentów mogło sprawdzić, czy ich objawy pasują do typowych objawów COVID-19.

W ten sposób można było uniknąć milionów niepotrzebnych wizyt i telefonów, co miało ogromne znaczenie w pierwszych miesiącach pandemii, gdy system opieki zdrowotnej uginał się pod naporem pacjentów. Tzw. symptom checkery są obecnie podstawowym elementem opieki dla pacjentów w Wielkiej Brytanii. Pacjent szukający pomocy może tam skorzystać z aplikacji NHS. Po udzieleniu odpowiedzi na zestaw pytań, system dokonuje wstępnej kwalifikacji objawów i w razie potrzeby ułatwia szukanie pomocy u lekarza. Podobny system działa też w Australii.

W Korei Południowej, Izraelu i Polsce pacjenci z chorobą COVID-19 otrzymali mobilne urządzenia, dzięki którym mogą kontrolować kluczowe parametry zdrowia w domu, 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu. W ten sposób lekkie przypadki choroby mogą być leczone w domu, zamiast w szpitalu. We Francji, pacjenci z COVID-19 nie wymagający hospitalizacji są monitorowani za pomocą aplikacji mobilnej Covidom. Oulu Self Care Services, uruchomione w fińskim mieście Oulu, służy jako centrum zdrowia dla mieszkańców. Ponad połowa z 200 000 mieszkańców Oulu korzysta z narzędzia internetowego, aby uzyskać dostęp do danych zdrowotnych, programów coachingowych i badań kontrolnych. Mieszkańcy mogą komunikować się z lekarzami lub oceniać prawo do niektórych usług medycznych.

R a port

W Asunción (Paragwaj) wprowadzono system telemedycyny w zakresie tomografii, elektrokardiografii, ultrasonografii i elektroencefalografii. Lekarze podstawowej opieki zdrowotnej wykonują zdjęcia medyczne za pomocą urządzeń telemedycznych i wysyłają je do specjalistów w szpitalach oddalonych o setki kilometrów. Po zapoznaniu się z obrazami, specjalista przesyła raport medyczny, do którego dostęp ma lekarz pierwszego kontaktu.

To tylko kilka przykładów spośród setek tysięcy aplikacji zdrowotnych, platform telemedycznych, narzędzi do monitorowania domu, technologii testowania w miejscu opieki, urządzeń ubieralnych, platform dla pacjentów i urządzeń do sprawdzania objawów. Ponieważ są to rozwiązania nowe, opracowane głównie przez podmioty prywatne, ekosystem zdrowia cyfrowego nadal nie zdążył ich w pełni wchłonąć. W ten sposób równolegle istnieją dwie wartwy systemu – cyfrowa i analogowa. Powoli zaczynają się one ze sobą przenikać, tworząc jeden system gwarantujący ciągłość opieki. Ta transformacja nie jest napędzana technologią, ale przede wszystkim nowymi oczekiwaniami pacjentów oraz lekarzy.

Aby zapewnić najwyższą jakość opieki, pracownicy służby zdrowia muszą mieć dostęp do pełnych danych, aby uzyskać kompletny obraz stanu zdrowia.

Pandemia COVID-19 wyraźnie pokazała ogromne znaczenie cyfrowych narzędzi zdrowotnych dla wzmocnienia podstawowej opieki zdrowotnej i zdrowia publicznego. Podczas gdy technologie cyfrowe odgrywały do tej pory nikłą rolę, obecny kryzys stworzył przestrzeń do testowania nowych lub rzadko stosowanych technologii. I chociaż możliwości wykorzystania cyfrowych narzędzi w podstawowej opiece zdrowotnej wydają się być nieograniczone, sukces zależeć będzie od inwestycji w infrastrukturę, ułatwienia dostępu do technologii (internetu), stworzenia ram prawnych gwarantujących bezpieczne gromadzenie i przetwarzanie danych pacjentów.

» Dane stają się naj-

ważniejszym zasobem decydującym o jakości profilaktyki i leczenia.« rezygnacji z poszukiwania pomocy medycznej, ignorowania choroby. To dlatego opieka musi wejść do domów ludzi, stać się dostępną na wyciągnięcie ręki, towarzyszyć każdemu w dzień i w nocy, na każdym kroku. O wiele łatwiejsze niż dzwonienie do lekarza jest sięgnięcie w wolnej chwili po telefon i wykonanie wstępnej oceny zdrowia – w ten sposób pacjent przekracza granicę systemu ochrony zdrowia i może być dalej już kierowany zgodnie z potrzebami zdrowotnymi, w razie potrzeby trafiając do specjalisty.

W domu spędzamy większość czasu, coraz częściej w nim pracujemy. To środowisko, w którym podejmowane są decyzje dotyczące zdrowia i gdzie podstawowa opieka zdrowotna powinna być obecna w trybie 24/7 w postaci narzędzi cyfrowych wspomagających zarządzanie zdrowiem. Jak pokazuje praktyka, spora część porad medycznych może być przekierowana z placówek opieki zdrowotnej do domów za pomocą telemedycyny.

Internetowe narzędzia oparte na algorytmach AI są w stanie klasyfikować przy-

czyny objawów. Nawet rutynowe oceny stanu zdrowia i część badań laboratoryjnych można już wykonać w domu. Dobrym przykładem są testy COVID-19, na początku drogie i realizowane tylko w laboratorium, dziś dostępne w sklepach i łatwe do przeprowadzenia w domu.

Cyfrowe zdrowie stwarza pacjentom nowe możliwości zarządzania zdrowiem w sposób tak łatwy, jak nigdy dotąd. Prawdą jest, że nadal wiele osób bardziej ufa lekarzowi niż systemowi sztucznej inteligencji w postaci chatobota, który ocenia stan zdrowia. I jest to zrozumiałe, bo wszystko co nowe budzi na początku nieufność. Ale to się zmieni i jest niemal pewne, że pierwszy kontakt pacjenta z systemem zdrowia będzie zawsze kontaktem cyfrowym. Tak, aby z jednej strony szybko pomóc pacjentowi, a z drugiej zapewnić dobre wykorzystanie ograniczonych zasobów kadrowych – lekarzy i pielęgniarek. Decyzje dotyczące zdrowia będą oparte na dowodach naukowych, a nie domysłach, informacjach usłyszanych od znajomych albo przeczytanych w internecie. Zminimalizujemy liczbę błędów medycznych i lepiej wykorzystamy środki przeznaczane na ochronę zdrowia. Mając dostęp do danych, będzie można skuteczniej zapobiegać chorobom lub kontrolować schorzenia przewlekłe.

Powoli kształtuje się nowa podstawowa ochrona zdrowotna. Dzięki włączeniu elementu cyfrowego, będzie to system wychodzący naprzeciw podstawowej potrzebie pacjenta, jaką jest zdrowe i długie życie w dobrej formie. 

Pacjenci czują się zagubieni w obecnym systemie zdrowia. Leczenie prowadzone przez kilku lekarzy jest niesko­ ordynowane – chorzy kierowani są na te same badania laboratoryjne lub otrzymują leki, które wchodzą ze sobą w interakcje. Kluczowe decyzje kliniczne często są oparte na doświadczeniach placówki medycznej, a nie aktualnej wiedzy naukowej. Profilaktyka odgrywa marginalną rolę.

Tylko dzięki cyfryzacji można to będzie zmienić.

Ani cyfrowa, ani stacjonarna, ale jedna podstawowa opieka zdrowotna Pomiędzy momentem wystąpienia u pacjentów objawów i decyzją o szukaniu pomocy a leczeniem istnieje bardzo skomplikowany, nieprzyjazny system ochrony zdrowia. Do lekarza trzeba się umówić, wziąć dzień wolny od pracy, czekać w kolejce. Ta bariera dostępności prowadzi do opóźnionych diagnoz,

OSOZ Polska 5/2021

27

rozmowy

Brak dostępu do danych zagraża zdrowiu i życiu Żaden kraj na świecie nie jest gotowy do samodzielnej walki z pandemią taką jak COVID-19. Aby wygrać, niezbędna jest kooperacja, ale i dokładne dane dotyczące ognisk zakażeń, sytuacji epidemiologicznej i długoterminowych trendów. Bez nich decyzje pozostają chaotyczne, a działania – nieskuteczne.

Wzmocnienie obrony przed chorobami zakaźnymi to cel powołanego 17 lat temu Europejskiego Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC). Czy ECDC pomogło w walce z pandemią? Na nasze pytania odpowiada dr Andrea Ammon, dyrektor generalna ECDC. 28

OSOZ Polska 5/2021

W naszym poprzednim wywiadzie z 2019 roku zapytałem, jak ECDC wykorzystuje dane zdrowotne do poprawy nadzoru epidemiologicznego. Co się zmieniło w ciągu ostatniego, pandemicznego roku?

Na początku lutego 2020 roku, ECDC przekazało państwom członkowskim protokoły sprawozdawcze dotyczące danych COVID-19, w tym danych laboratoryjnych. Dane te zostały wykorzystane do codziennych aktualizacji i tygodnio-

rozmowy

» ECDC gromadzi dane epidemiologiczne dotyczące 58 chorób zakaźnych w całej Europie.« wych raportów krajowych. Co bardzo ważne, dane te wykorzystaliśmy jako podstawę do wszystkich ocen ryzyka.

Zgodnie z zaleceniem Rady w sprawie skoordynowanego podejścia do ograniczenia swobodnego przemieszczania się w odpowiedzi na pandemię COVID-19, które zostało przyjęte przez państwa członkowskie UE 13 października 2020 r. i zmienione 28 stycznia 2021 r., dane te są wykorzystywane do tworzenia aktualizowanych co tydzień map, na których państwa członkowskie opierają decyzje dotyczące ograniczeń w podróżowaniu.

Od stycznia 2021 r. ECDC gromadzi również dane dotyczące szczepionek, liczby dawek dostarczonych do państw oraz realizacji szczepień ogółem w określonych grupach docelowych. Dane te są prezentowane w tzw. Vaccine Tracker na stronie internetowej ECDC oraz w cotygodniowych raportach.

Co zdaniem Pani Dyrektor należy zrobić, aby nadzór epidemiologiczny był dokładniejszy i sprawniejszy? Jakich danych brakuje, które pomogłyby lepiej zwalczać choroby zakaźne w Europie? Jakie wnioski wyciągnięto z pandemii w zakresie zarządzania danymi i koordynacji między krajami UE?

W przyszłości należy poprawić trzy aspekty: terminowość, kompletność sprawozdań oraz porównywalność danych gromadzonych w państwach członkowskich.

Wiele nowości jest obecnie planowanych lub w trakcie realizacji. ECDC zbiera dane epidemiologiczne dotyczące 58 chorób zakaźnych w całej Europie. Większość z nich jest aktywnie przekazywana przez państwa członkowskie – co tydzień, co miesiąc lub co roku, w zależności od choroby – za pośrednictwem systemu nadzoru ECDC. W przypadku COVID-19, dane są gromadzone co tydzień. Z naszych obserwacji wynika, że przekazywanie danych z miejsca, gdzie są generowane – u lekarza rodzinnego, w szpitalu lub laboratorium – przez władze lokalne, regionalne

i krajowe aż do momentu, gdy docierają na szczebel UE, nadal wymaga dużej interwencji człowieka. Na przykład, przetworzenie danych do właściwego formatu, a czasem nawet dołączanie papierowych powiadomień na szczeblu niższym niż krajowy jest bardzo czasochłonne.

Ponadto przekazywanie danych między poszczególnymi urządzeniami wymaga dostosowania systemów po stronie państw członkowskich. W tym zakresie potrzebne są duże inwestycje w odpowiednią infrastrukturę i technologię oraz udoskonalenie wydajności. W tym roku uruchamiamy unowocześniony system o nazwie EpiPulse, który będzie dalej rozbudowywany w 2022 roku. Obecnie badamy możliwość wykorzystania do celów nadzoru UE informacji pochodzących z elektronicznej dokumentacji medycznej zawierającej historię choroby pacjenta, diagnozy, leki, plany leczenia, daty szczepień, alergie, obrazy radiologiczne oraz wyniki badań laboratoryjnych i testów. ECDC rozpoczyna w 2021 r. badanie proof-of-concept dotyczące wykorzystania EDM w odniesieniu do ciężkich ostrych zakażeń układu oddechowego, takich jak COVID. W przypadku drugiej części unijnego nadzoru – opartego na zdarzeniach – ECDC prowadzi internetowe badania wywiadowcze dotyczące epidemii w celu globalnego monitorowania chorób zakaźnych. Porozumienie na poziomie UE w sprawie formatów danych i semantyk wykorzystywanych do publikacji tych danych na krajowych stronach internetowych, takie jak zaproponowane przez sieć E-Health, ułatwiłoby ten proces.

Ponadto, dzięki wywiadowi epidemiologicznemu, codziennie tysiące stron internetowych podlega monitoringowi w celu wykrycia zagrożeń dla zdrowia publicznego na całym świecie. Odbywa się to poprzez wykorzystanie agregatorów internetowych, np. GPHIN, EIOS, MediSys, HealthMa, i zautomatyzowanych narzędzi do wykrywania wstępnych sygnałów ostrzegawczych. Sztuczna inteligencja umożliwiłaby automatyzację procesów – takich jak gromadzenie

danych, filtrowanie, walidacja i analiza – oraz poprawę terminowości i czułości wykrywania sygnałów.

Innym przykładem jest Epitweetr – darmowe, otwarte narzędzie opracowane niedawno przez ECDC, które wspiera automatyczne monitorowanie wiadomości na Twitterze w celu wczesnego wykrywania potencjalnych zagrożeń dla zdrowia publicznego.

Zanim to wszystko stanie się rzeczywistością, należy rozszerzyć zakres generowania danych i przyspieszyć ich wymianę między podmiotami ochrony zdrowia i poszczególnymi sektorami gospodarki.

Co jeszcze planuje ECDC, aby wzmocnić gotowość na transgraniczne zagrożenia zdrowia i przygotować się na kolejną pandemię?

Wniosek Komisji Europejskiej w sprawie wzmocnienia mandatu ECDC oraz wniosek dotyczący nowego rozporządzenia w sprawie poważnych transgranicznych zagrożeń zdrowia, stanowiący część pakietu na rzecz Unii Zdrowia, zawierają szereg konkretnych elementów uwzględniających lekcje wyniesione z tej pandemii. Podczas gdy wnioski te są nadal przedmiotem dyskusji i konsultacji, ECDC będzie wspierać państwa członkowskie w ich przeglądach po zakończeniu działań i rozpoczęło wraz z nimi opracowywanie istotnych wskaźników umożliwiających realistyczną ocenę stanu gotowości.

Wiele krajów wdrożyło aplikacje śledzące COVID-19, aby pomóc obywatelom w monitorowaniu ryzyka zakażeń.

Jak ocenia Pani Dyrektor tego typu inicjatywy?

W czerwcu 2020 r., ECDC opublikowało wytyczne dotyczące tego typu aplikacji. Zgodnie z nimi, aplikacje mobilne mogą pomóc w śledzeniu łańcucha zakażeń i ostrzeganiu przed kontaktem z osobą zarażoną. Ułatwiają także transgraniczne ostrzeganie przed możliwością zarażenia. Aplikacje mobilne mogą

OSOZ Polska 5/2021

29

rozmowy

uzupełniać działania epidemiologiczne, ale nie są rozwiązaniem, które pozwoli zrezygnować z innych form nadzoru. Nie każdy ma przecież smartfona, w szczególności osoby starsze, i nie każdy pobierze aplikację COVID-19. Tego typu narzędzia mogą pełnić o wiele szerszą rolę, przykładowo w nadzorze kwarantanny.

Korzystanie z aplikacji mobilnych powinno być dobrowolne. Ich wartość zależy od odsetka obywateli, którzy je zainstalowali. Równie ważne jest, aby aplikacje budowane w różnych krajach mogły między sobą wymieniać dane.

Komisja Europejska powołała tzw.

European Federation Gateway – usługę umożliwiającą państwom członkowskim rejestrowanie swoich aplikacji, tak aby działały one również w innych krajach UE. Organy zdrowia publicznego powinny być zaangażowane we wszystkie eta-

py wyboru, rozwoju, pilotażu, wdrażania i oceny aplikacji, aby zapewnić, że chronią one zdrowie publiczne w najlepszy sposób, z należytym uwzględnieniem prywatności i ochrony danych.

W cieniu COVID-19 pozostają inne wyzwania związane z ochroną zdrowia. Które z nich powinny znaleźć się na liście priorytetów w nadchodzących latach?

Zgodnie z zakresem działania ECDC, skomentuję tylko choroby zakaźne.

W zasadzie uwaga poświęcona większości innych chorób zakaźnych została skierowana na COVID. Środki wprowadzone na potrzeby walki z COVID zmniejszyły również częstotliwość występowania innych chorób. Przykłado-

wo, ostatniej zimy odnotowaliśmy bardzo mało przypadków grypy.

W przypadku innych chorób, regularne programy zostały ograniczone lub przerwane. Jesteśmy szczególnie zaniepokojeni opornością na leki przeciwdrobnoustrojowe i możliwymi lukami w krajowych programach szczepień ochronnych.

Pomimo dużego nacisku na COVID, byliśmy i jesteśmy świadomi ognisk wieloopornych bakterii – ten obszar będzie wymagał zwiększonej uwagi. Luki w programach szczepień ochronnych zależą od tego, jak bardzo zostały zakłócone rutynowe krajowe szczepienia ochronne.

W tym przypadku konieczna będzie dokładna analiza oraz – w razie potrzeby – przeprowadzenie kampanii mających na celu nadrobienie zaległości. 

Narzędzie opracowane przez ECDC do śledzenia poziomu szczepień przeciwko COVID-19 w poszczególnych krajach UE (dane z 9 czerwca 2021 r.).

reklama

IT i Zdrowie

Polub czasopismo OSOZ na Facebooku Nowości e-zdrowia | Ciekawostki | Doniesienia naukowe

30

OSOZ Polska 5/2021

rozmowy

Nigdzie zdrowie cyfrowe nie jest tak potrzebne jak w Afryce Przy najniższych na świecie wydatkach na opiekę zdrowotną (średnio 83 USD na mieszkańca, w Polsce jest to ok. 1000 USD), niedoborze lekarzy, dominacji obszarów wiejskich i słabej infrastrukturze, kraje afrykańskie sięgają do digitalizacji, aby zapewnić lepszy dostęp do usług medycznych. Innowacje technologiczne jak telemedycna – które dla wysokorozwiniętych krajów są jedynie dodatkiem w opiece nad pacjentem – w Afryce mogą ratować życie.

Rozmawiamy z dr Amitem N. Thakkerem, prezesem Afrykańskiej Federacji Ochrony Zdrowia.

Jakie są główne wyzwania stojące przed systemami opieki zdrowotnej w Afryce?

Budowany od dziesięcioleci system opieki zdrowotnej w Afryce boryka się z problemami, których nie zna opieka zdrowotna w innych częściach świa-

ta. Spełnienie trzeciego celu zawartego w Celach Zrównoważonego Rozwoju wyznaczonych przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) – objęcia mieszkańców powszechną opieką zdrowotną, przystępną cenowo, z wysokiej jakości usługami

zdrowotnymi – jest pragnieniem niemal całego kontynentu. W realizację tej misji zaangażowane są zarówno podmioty państwowe, jak i prywatne, ponieważ w całej Afryce istnieją różne systemy refundacji świadczeń zdrowotnych ze sporym udziałem sektora prywatnego. Kiedy wybuchła pandemia COVID-19, stało się oczywiste, że istniejące od dłuższego czasu słabości systemowe muszą być szybko rozwiązane, aby skutecznie walczyć z kryzysem.

W mojej ocenie, istnieją dwie główne grupy wyzwań zdrowotnych: geograficzne i finansowe. Pierwsza z nich związana jest z odległością, zasobami ludzkimi, infrastrukturą i jakością usług. Podczas gdy niektóre stolice państw afrykańskich mają dobrze wyposażone placówki opieki zdrowotnej, znaczna większość populacji napotyka na mocno ograniczony dostęp do usług medycznych.

OSOZ Polska 5/2021

31

rozmowy

» Wiele krajów wprowadza rozwiązania legislacyjne ułatwiające adaptację telemedycyny.« Kolejną barierą jest budżet przeznaczony na opiekę zdrowotną. W Europie, w krajach o wysokich dochodach, wydatki na zdrowie per capita wynoszą ok.

4000–5000 USD. W USA jest to około 10000 USD, natomiast w krajach afrykańskich nie przekraczają 100–200 USD na mieszkańca. To kilkadziesiąt razy mniej i ma to swoje konsekwencje.

Kolejną kwestią jest ogromna dysproporcja między tymi, których stać na dostęp do prywatnej opieki zdrowotnej, a tymi, którzy żyją w skrajnym ubóstwie i nie mogą sobie pozwolić na ubezpieczenie zdrowotne. Wielu obywateli dramatycznie doświadczyło tego problemu podczas pandemii COVID-19.

Do tego musimy wziąć pod uwagę strukturę dystrybucji – Afryka jest niemal całkowicie uzależniona od importu farmaceutyków i sprzętu medycznego.

W czasie kryzysu trudno było konkurować z bogatymi krajami w zakupie najbardziej potrzebnych urządzeń i leków.

Przykładowo, w Afryce nie ma ani jednego producenta szczepionki COVID-19 i polegamy na takich partnerach jak Indie, Chiny, Rosja, Europa i USA. Tempo szczepień jest tutaj najniższe na świecie.

Które z wymienionych przez Pana problemów można rozwiązać z pomocą rozwiązań cyfrowych?

Najbardziej oczywistymi wyzwaniami są te związane z dystrybucją i logistyką usług zdrowotnych. Technologia przybliża opiekę zdrowotną do ludzi, sprawia, że odległość przestaje mieć znaczenie. I to jest właśnie kluczowa korzyść – dzięki wsparciu technologii możemy dotrzeć z pomocą do większej liczby osób z grup społecznie wykluczonych, które są poza systemem zdrowia.

Niezależnie od tego, czy korzystamy z telemedycyny, e-apteki, czy telemonitoringu pacjentów, znika bariera geograficzna. Digitalizacja pozwala nam zastąpić model opieki „jeden do jednego”, w znaczeniu indywidualnego kontaktu lekarza z pacjentem, modelem „jeden do wielu”, w którym lekarz może przyjąć więcej pacjentów, a system sztucznej inteligencji odpowiedzieć w tym samym czasie na tysiące pytań związanych ze zdrowiem. Taki model jest remedium na brak infrastruktury, niedobór pracowni-

32

OSOZ Polska 5/2021

ków służby zdrowia i duże koszty transportu, z jakimi borykamy się w Afryce.

Poza tym oferuje wiele innych korzyści, takich jak dostęp do elektronicznej dokumentacji medycznej, ciągłość i koordynacja opieki.

Zdrowie cyfrowe – dzięki dostępowi do danych – wprowadza nowe podejście do polityki opartej na dowodach, dzięki czemu decydenci mogą śledzić sytuację epidemiologiczną i planować działania lepiej dostosowane do potrzeb.

Moim zdaniem, zdrowie cyfrowe może także likwidować bariery finansowe poprzez zwiększenie efektywności opieki zdrowotnej przy jednoczesnym obniżeniu kosztów. Gdy koszty usług zdrowotnych spadają, stają się one bardziej przystępne. Chodzi również o to, by zaoferować ludziom opcje samodzielnego zarządzania zdrowiem, elastyczne plany opieki dostosowane do lokalnych warunków i indywidualnych potrzeb.

Czy istniejąca infrastruktura techniczna i przepisy prawne pozwalają na pełne wykorzystanie potencjału rozwiązań zdrowia cyfrowego w Afryce? Czy istnieje świadomość korzyści płynących z wykorzystania technologii w systemach opieki zdrowotnej na poziomie politycznym?

W ostatnim czasie, w Afryce nastąpiła wyraźna zmiana postrzegania cyfryzacji. Rządy wielu krajów utworzyły w ministerstwach zdrowia departamenty ICT, będące fundamentem nowych strategii cyfrowych, inicjując inwestycje w niezbędną infrastrukturę. Jednym z priorytetów politycznych stało się nadanie tempa innowacjom.

Jest wiele do zrobienia. Dostęp do Internetu nadal pozostaje problemem, choć penetracja telefonii komórkowej znajduje się na bardzo wysokim poziomie. Jestem pewien, że gdy tylko pojawią się bardziej przystępne cenowo łącza szerokopasmowe, digitalizacja nabierze rozpędu.

Również w zakresie polityki cyfryzacji dużo się zmienia. Wiele krajów opracowało i wdrożyło niezbędne ramy regulacyjne. Przykładowo, zaimplementowana w Kenii ustawa o e-zdrowiu wprowadza certyfikację dostawców usług telemedycznych. Firmy, które uzyskały certyfikację, nie tylko cieszą się większym zaufaniem i zaintereso-

waniem, ale również aktywnie zmieniają krajobraz cyfrowej służby zdrowia, współpracując z firmami ubezpieczeniowymi w celu włączenia wirtualnych konsultacji do planów opieki.

Mimo, że sektor prywatny napędza rozwój technologii cyfrowych w Afryce, wiele rządów stara się przyspieszyć adaptację innowacji. Decydenci zdali sobie sprawę ze swojej roli w ustalaniu standardów interoperacyjności i bezpieczeństwa danych, aby zapewnić płynną wymianę danych, interoperacyjność różnych rozwiązań. Oczywiście, każdy kraj wypracował własne rozwiązania, jednak łączy je chęć wspierania rozwoju e-zdrowia.

Jak pacjenci i lekarze postrzegają nowe technologie cyfrowe?

Obecnie znajdujemy się w fazie eksperymentowania z nowymi rozwiązaniami przez tzw. wczesnych innowatorów – osoby otwarte na technologie. Z moich obserwacji wynika, że w opiece zdrowotnej ta gotowość do adaptacji innowacji jest niższa niż w innych sektorach gospodarki. Niektórzy lekarze wciąż niechętnie korzystają z komputerów.

Ale to się zmienia i coraz więcej specjalistów dostrzega potencjał technologii.

Czynnikiem sprzyjającym, który jest silną stroną Afryki w porównaniu z innymi częściami świata, jest średnia wieku pracowników służby zdrowia – nawet o dziesięć lat niższa niż w Europie. To pomaga nam w zmniejszaniu sceptycyzmu, poszerzaniu grona entuzjastów technologii i wdrażaniu nowych technologii.

Dlaczego międzynarodowe startupy, które rozwijają cyfrowe rozwiązania zdrowotne – takie jak mobilne aplikacje zdrowotne – powinny być zainteresowane wejściem na rynek afrykański?

Afryka jest otwarta na biznes, a zapotrzebowanie na usługi zdrowotne rośnie.

Jest to kluczowy czynnik napędzający wzrost rynku. Innym elementem sprzyjającym są nowe, zaufane możliwości partnerstwa między lokalnymi firmami i organizacjami a międzynarodowymi innowatorami, którzy oferują dostępne cenowo rozwiązania odpowiadające na wyzwania opieki zdrowotnej. Partnerstwa biznesowe ułatwiają zrozumienie lokalnych uwarunkowań rynkowych i dostosowanie rozwiązań do specyfiki kulturowej oraz regulacyjnej. Jestem przekonany, że Afrykę czeka okres rozkwitu zdrowia cyfrowego. 

pr a k tycz n ie

bezpiecze ń stwo d a n yc h

Test równowagi, czyli określanie wagi interesów w przetwarzaniu danych Administratorzy danych korzystający z prawnie uzasadnionego interesu jako przesłanki legalizującej przetwarzanie danych osobowych są zobligowani do przeprowadzenia testu równowagi.

bardziej skomplikowane niż może się początkowo wydawać, gdyż wymaga od administratora przeprowadzenia analizy, która pozwoli na uzyskanie odpowiedzi na pytanie, czy skorzystanie z przesłanki prawnie uzasadnionego interesu jest możliwe.

Na czym polega test równowagi?

Karolina Szuścik, CISA Inspektor Ochrony Danych, KAMSOFT S.A.

Wymaganie przeprowadzenia testu wynika z art. 6 ust 1 lit f RODO o następującym brzmieniu: „Przetwarzanie jest niezbędne do celów wynikających z prawnie uzasadnionych interesów realizowanych przez administratora lub przez stronę trzecią, z wyjątkiem sytuacji, w których nadrzędny charakter wobec tych interesów mają interesy lub podstawowe prawa i wolności osoby, której dane dotyczą, wymagające ochrony danych osobo-

wych, w szczególności gdy osoba, której dane dotyczą, jest dzieckiem.”

Prawodawca unijny przykłada szczególną uwagę do zapewnienia, aby przetwarzanie danych osobowych było realizowane w sposób zapewniający ochronę praw podstawowych, wolności i zasad uznanych w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej oraz do przepisów Konstytucji.

Wobec powyższego oczywistym jest, że posługiwanie się przesłanką „prawnie uzasadnionego interesu” dla legalizacji przetwarzania danych osobowych jest

Test równowagi polega na wyważeniu interesu administratora realizowanego w związku z konkretną czynnością przetwarzania danych, a interesami lub podstawowymi prawami i wolnościami osób, których dane dotyczą. Wynik analizy powinien wskazać administratorowi, który z powyższych interesów ma charakter nadrzędny oraz w jaki sposób poprzez przetwarzanie danych w oparciu o tę przesłankę może naruszyć prawa i wolności podmiotów danych. W przypadku, gdy ważniejsze okażą się interesy lub podstawowe prawa i wolności osób,

OSOZ Polska 5/2021

33

pr a k tycz n ie

których dane dotyczą, administrator nie może skorzystać z przesłanki prawnie uzasadnionego interesu (art. 6 ust. 1 lit. f RODO) do przetwarzania danych osobowych w ramach analizowanej czynności.

Wskazówki jak przeprowadzić test równowagi?

Przeprowadzając test równowagi, warto oprzeć się o metodykę przeprowadzania testu tak, aby jego wyniki były mierzalne i powtarzane, szczególnie, jeżeli w naszej organizacji identyfikujemy wiele procesów przetwarzania danych osobowych opartych o przesłankę prawnie uzasadnionego interesu administratora.

Proponowane etapy przeprowadzenia testu równowagi*: 1. W pierwszej kolejności należy zidentyfikować prawnie uzasadnione interesy administratora. Aby interes mógł być był uznany za prawnie uzasadniony, musi łącznie spełniać następujące warunki: – być zgodny z prawem (UE oraz krajowym); – być wystarczająco jasno wyrażony, tak aby pozwolić na przeprowadzenie testu równowagi względem interesów oraz podstawowych praw i wolności osoby, której dane dotyczą (musi być wystarczająco konkretny); – stanowić rzeczywisty i obecny interes.

2. Następnie należy określić interesy lub podstawowe prawa i wolności podmiotów danych, które mogą zostać naruszone przetwarzaniem danych w oparciu o przesłankę prawnie uzasadnionych interesów.

3. Kolejnym krokiem jest zbadanie czy przetwarzanie danych w związku z daną czynnością jest niezbędne do realizacji prawnie uzasadnionego interesu administratora. Jeśli nie jest, wynik testu równowagi będzie zawsze negatywny, gdyż interesy podmiotu danych będą w takiej sytuacji miały charakter nadrzędny. Zawsze należy rozważyć czy nie istnieją inne, mniej inwazyjne środki do osiągnięcia określonego celu przetwarzania oraz służące interesowi administratora danych.

4. W przypadku pozytywnej odpowiedzi na powyższe pytania, należy określić, czyj interes w danej sytuacji ma charakter nadrzędny. W tym celu należy zwrócić uwagę na takie czynniki jak: – charakter danych osobowych; – status osoby (dziecko, pracownik) oraz administratora (na przykład, czy to jest organizacja biznesowa posiadająca dominującą pozycję na rynku); – sposób, w jaki dane są przetwarzane (duża skala, profilowanie); – kategorie podmiotów danych, sposoby przetwarzania danych, zastosowane środki bezpieczeństwa; – należy zidentyfikować także podsta-

wowe prawa i interesy osoby, której dane dotyczą, na które może być wywarty wpływ; – należy rozważyć racjonalne oczekiwania osoby, której dane dotyczą; – w końcu należy ocenić wpływ na osobę, której dane dotyczą, oraz porównać go z oczekiwanymi korzyściami z przetwarzania dla administratora danych.

5. Powyższa analiza powinna jasno określać, czyje interesy w danej sytuacji mają charakter nadrzędny – osoby, której dane dotyczą, czy administratora.

6. Zaleca się także udokumentowanie przeprowadzenia testu oraz jego wyników w celu zapewnienia rozliczalności wymaganej przez RODO.

Skład i łamanie: Piotr Chamera

Prenumerata czasopisma Co miesiąc na łamach w OSOZ POLSK A prezentujemy starannie wyselekcjonowaną wiedzę m.in. z dziedziny nowoczesnych technologii w ochronie zdrowia i e-zdrowia.

Czytaj relacje z międzynarodowych wydarzeń, wywiady z ekspertami, autorskie raporty specjalne.

Cena rocznej prenumeraty: 180 zł (12 numerów).

Druk: INFOMAX, Katowice Nakład: 1500 egzemplarzy Wydawca: K AMSOFT S.A. 40–235 Katowice, ul 1 Maja 133 tel. +48 32 209-07-05 fax +48 32 209-07-15 e-mail: czasopismo@osoz.pl

Zespół redakcyjny: Zygmunt Kamiński, Agnieszka Golec, Aleksandra Kurowska, Katarzyna Płoskonka, Bożena Wojnarowicz-Głuszek.

Redaktor naczelny: Artur Olesch

Współpracownicy: Andrea Ammon, Grzegorz Głód, Wojciech Głód, Jarosław Frąckowiak, Monika Grabska, Ligia Kornowska, Remigiusz Kościelny, Wojciech Sierocki, Łukasz Stopa, Karolina Szuścik, Amit Thakker.

Jesteśmy partnerem European Connected Health Alliance

34

OSOZ Polska 5/2021

Przedruk, kopiowanie, skracanie, wykorzystanie tekstów (lub ich fragmentów) publikowanych w czasopiśmie OSOZ bez zgody wydawcy K AMSOFT S.A. jest zabronione.

Redakcja nie odpowiada za treść reklam, ogłoszeń i artykułów sponsorowanych.

Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania zamieszczanych materiałów. Niezamówionych materiałów nie zwracamy.

Ustandaryzowanie powyższego procesu jest o tyle istotne, że w przypadku jednolitej metodyki i procedury przeprowadzania testu równowagi jego wyniki w podobnych sytuacjach będą porównywalne i mierzalne. Rozbieżność wyników takiego testu, która zależałaby od czynników ludzkich, stanowiłaby niepożądaną sytuację, która poprzez brak konsekwencji w przeprowadzaniu testu mogłaby narazić administratora danych na negatywny wynik kontroli UODO.  * Źródło: Opinia 6/2014 w sprawie pojęcia prawnie uzasadnionych interesów administratora danych na mocy artykułu 7 dyrektywy 95/46/WE

Dołącz do społeczności e-zdrowia.

Zamówienia: redakcja@osoz.pl

Pobierz aplikację OSOZNews i czytaj bezpłatnie mobilne wydania czasopisma.

pr a k tycz n ie

T E C HN O LO G I E I Z D R O W I E

„Podaruj Dane”, czyli jak w bezpieczny sposób zapewnić dostęp do danych dla rozwoju AI Co się stanie, jeśli niepowstrzymana siła napotka nieporuszalny obiekt?

Ten paradoks filozoficzny zajmuje myślicieli od czasów starożytnych (Arystoteles) do współczesnych (Stephen Hawking). Nigdy jeszcze udzielenie odpowiedzi na to klasyczne pytanie nie było tak ważne – od tej odpowiedzi zależeć może los sztucznej inteligencji w zdrowiu.

Ligia Kornowska, Dyrektor Zarządzająca Polskiej Federacji Szpitali Wojciech Sierocki, Wiceprezes Data Lake

Niepowstrzymana siła Nie ulega wątpliwości, że sztuczna inteligencja jest przyszłością w medycynie

– udowodniliśmy to sobie w dwóch poprzednich artykułach. Korzystanie z algorytmów sztucznej inteligencji o zbadanej przydatności jest nie tylko rozsądne. Jest wręcz moralnym imperatywem, jeśli tego rodzaju narzędzia są skuteczniejsze niż obecnie stosowany najlepszy standard diagnostyczny. Nieskorzystanie

OSOZ Polska 5/2021

35

pr a k tycz n ie

» Czy sztuczna inteligencja przestanie się rozwijać z powodu braku jakościowych danych?« z czułych, swoistych, szybkich i relatywnie tanich algorytmów sztucznej inteligencji wkrótce może być w praktyce lekarskiej takim samym błędem w sztuce, jak niewykonanie podstawowych badań lub nieskonsultowanie pacjenta ze specjalistą.

Za rozwojem sztucznej inteligencji w medycynie jednoznacznie przemawiają też trendy ekonomiczne i demograficzne, takie jak starzejąca się populacja obciążona coraz większym bagażem chorób, niedobór wykwalifikowanej kadry lekarskiej czy niedofinansowanie systemów ochrony zdrowia.

Postęp sztucznej inteligencji, ale także szerokorozumianych nowoczesnych technologii i innowacji w medycynie, już teraz jest niebagatelną siłą. Siłą, która wymaga danych medycznych, a której nie jesteśmy w stanie i nie chcemy powstrzymać. Możemy za to dobrze ją ukierunkować i wykorzystać do utylitarnych celów.

Nieporuszalny obiekt Dwoma kluczowymi czynnikami masowej adopcji algorytmów AI w ochronie zdrowia jest ich koszt oraz jakość.

Algorytmy sztucznej inteligencji muszą być kosztowo efektywne. Wpływ na ich ostateczną cenę dla klienta ma wiele czynników, z których możemy wyróżnić dwa kluczowe: koszt stworzenia (wytrenowania) algorytmu oraz konkurencję między dostawcami (wysoka podaż algorytmów). Oba te czynniki są ograniczone przez dostęp do jakościowych i wystarczająco dużych repozytoriów danych medycznych, na których algorytmy AI mogą być uczone. Obecnie dostęp do takich repozytoriów jest przywilejem jedynie największych korporacji lub najlepiej dofinansowanych startupów. Taka

36

OSOZ Polska 5/2021

sytuacja może doprowadzić do stworzenia monopolu nacechowanego agresywnymi politykami cenowymi, a algorytmy AI dostępne będą jedynie dla nielicznych w najbogatszych państwach świata.

Kluczowym aspektem tworzenia algorytmu jest jego czułość i swoistość.

Zgodnie ze znanym dogmatem GIGO – Garbage In, Garbage Out – skuteczność i jakość algorytmów AI zależna jest w dużej mierze od danych, na których algorytmy są uczone. Tylko jakościowe i kompletne dane zagwarantują, że stworzone algorytmy AI nie będą stronnicze, nie będą dyskryminowały niedoreprezentowanych w zbiorach danych grup społecznych oraz będą się cechować zadowalającą czułością i swoistością w przypadku zdecydowanej większości pacjentów, w stosunku do których są stosowane.

Wydaje się zatem zasadne stwierdzenie, że najważniejszym czynnikiem, który spowalnia rozwój sztucznej inteligencji, jest dostęp do repozytoriów danych medycznych (jezior danych – data lakes), które byłyby dostępne dla każdego zainteresowanego w przystępnej cenie oraz zawierałyby wyłącznie jakościowe dane medyczne, gwarantując tym samym skuteczność algorytmów AI tworzonych na ich bazie. Dwie istotne przeszkody stoją na drodze do utworzenia tego rodzaju zbiorów danych: ochrona prywatności i silosowanie danych.

Ochrona prywatności Z udostępnieniem danych przez pacjenta na rzecz instytucji badawczych wiążą się oczywiste ryzyka i obawy pacjenta. Paneuropejskim trendem znajdującym umocowanie w RODO jest podkreślanie roli pacjenta jako dysponenta swoich danych – w tym medycznych. Liczne skandale związane z wyciekami danych i inwigilacją społeczeństwa zwiększają czujność pacjentów co do udzielania zgody na udostępnianie danych sensytywnych.

Niejasna legislacja, również w Polsce, dotycząca przekazywania danych zanonimizowanych pacjentów do celów badawczo-rozwojowych oraz wysoka percepcja ryzyka takiego procesu sprawiają, że de facto dane medyczne pacjentów nie są wykorzystywane na szeroką skalę poza badaniami klinicznymi prowadzonymi w dużych ośrodkach akademickich. Przekazywanie danych medycznych – zarówno personalnych, jak i anonimowych – do celów związanych z rozwojem algorytmów AI związane jest z dużą ilością obaw i barier za-

równo po stronie pacjenta jak i placówek ochrony zdrowia.

Silosowanie danych Głównym punktem agregacji kompletnej dokumentacji medycznej dotyczącej danego pacjenta jest najczęściej sam pacjent, który zbiera swoją dokumentację medyczną przeważnie w formie papierowej. Dokumentacja medyczna przechowywana jest w większości przypadków w niepołączonych ze sobą repozytoriach szpitali. Jednocześnie, strona trzecia ma znacznie utrudniony dostęp do danych gromadzonych i kompletowanych w systemach centralnych, nawet jeśli byłyby to dane anonimowe.

Trend ochrony prywatności, brak zachęty do szerokiej integracji oraz nieuporządkowanie danych w istniejących repozytoriach stanowią niebagatelne przeszkody do pokonania na drodze do rozwoju i demokratyzacji algorytmów AI. Do dziś kraje Unii Europejskiej próbują rozwiązać powyższe problemy.

Co się zatem stanie, jeśli niepowstrzymany pęd rozwoju sztucznej inteligencji, podsycany głodem danych medycznych, napotka nieporuszalną przeszkodę jaką jest trend do chronienia naszych danych i ich mierna jakość? Czy sztuczna inteligencja przestanie się rozwijać z powodu braku jakościowych danych? Czy pacjenci zostaną zmuszeni do zrzeczenia się prawa do dysponowania swoimi danych dla większego dobra ogółu?

Fundacja „Podaruj Dane” Wierzymy, że istnieje inna droga, czerpiąca z dziedzictwa i postępu cywilizacyjnego oraz kapitału solidarności społecznej, który wypracowaliśmy przez ostatnie lata.

Rozwiązaniem, które proponujemy, jest stworzenie zaufanej trzeciej strony – Fundacji „Podaruj Dane”, która tworzyć będzie jakościowe repozytoria danych dostępne dla badaczy i twórców algorytmów AI pozyskując dane medyczne w procesie dawstwa danych, analogicznego do dawstwa krwi czy szpiku.

Pacjentów i badaczy łączy jeden wspólny cel – obu grupom zależy na opracowaniu metod skutecznej diagnostyki i terapii schorzeń. Tę wspólnotę interesów dzieli ogromna bariera zaufania.

Fundacja „Podaruj Dane”, współtworzona przez Polską Federację Szpitali, znosi tę barierę poprzez dwie główne zasady jej działalności: • Fundacja o charakterze non-profit jest współtworzona przez szeroką koalicję

pr a k tycz n ie

instytucji zaufania publicznego, które gwarantują jej niezależność od partykularnych interesów rządów czy korporacji.

• Fundacja korzysta z rozproszonej bazy danych – technologii blockchain – do odnotowywania oświadczeń woli pacjenta, a także zapisywania każdej transakcji, jaka zaszła na poszczególnych rekordach pacjenta. Taka architektura IT skutecznie uniemożliwia manipulowanie danymi pacjenta (w tym też przez Fundację). Dodatkowo, każdy pacjent oraz instytucje zaufania będące w sieci blockchain będą mogły kontrolować poprawność zachodzących procesów w czasie rzeczywistym na swoim koncie on-line.

Dawstwo danych w swojej istocie będzie złożeniem oświadczenia woli – upoważnienia do przetwarzania danych medycznych na rzecz Fundacji „Podaruj Dane”. Pacjent w każdej chwili będzie mógł zmienić parametry oświadczenia woli bądź je wycofać, jak również dokonać audytu oświadczenia woli w węzłach sieci blockchainowej kontrolowanych przez zaufane podmioty współpracują-

ce z Fundacją (organizacje pacjenckie, uniwersytety, inne organizacje non-profit), co uczyni pacjenta faktycznym dysponentem swoich danych, dając mu pełną kontrolę nad nimi. Fundacja pozwoli zarówno na szczodre dzielenie się swoimi danymi, jak i na niewyrażenie zgody co do udostępniania jak i przetwarzania danych. Takie podejście stawia pacjenta w rzeczywistej roli dysponenta swoich danych i umożliwia mu podjęcie świadomej decyzji.

Fundacja „Podaruj Dane”, na podstawie oświadczeń woli złożonych przez pacjentów i zapisanych w niezmienialny, nieusuwalny i audytowalny sposób na blockchainie, pobierać będzie dane z repozytoriów szpitalnych, kompletować je z różnych źródeł, anonimizować i przekazywać na cele badawczo-rozwojowe.

Zachętą do integracji szpitali z repozytorium Fundacji „Podaruj Dane” będzie fakt, iż Fundacja istotną część środków pozyskiwanych z tytułu udostępnienia anonimowych danych instytucjom badawczo-rozwojowym przekazywać

będzie świadczeniodawcom, co umożliwi pokrycie kosztów prac integracyjnych. Dobrym sposobem na zapewnienie rozliczalności całego systemu może być stworzenie tokena w standardzie ERC-20 przekazywanego interesariuszom systemu dawstwa danych – w tym pacjentom – celem zapewnienia zachęt i korzyści z udziału w systemie wszystkim zainteresowanym stronom.

Wierzymy, że zaufana trzecia strona, na rzecz której pacjenci przekazują dane, wykorzystywane później w celach badawczo-rozwojowych, może być rozwiązaniem problemów opisanych wyżej. Obecność takiego zaufanego podmiotu sprawia, że wykorzystanie danych medycznych staje się bezpieczne zarówno dla pacjentów jak i dla świadczeniodawców, promuje demokratyczny dostęp do danych medycznych a przede wszystkim – stawia pacjenta w centrum całego procesu, czyniąc go dysponentem swoich danych medycznych, a równocześnie ostatecznym beneficjentem innowacji wypracowanych dzięki jego dobrej woli. 

Fundacja „Podaruj Dane” planuje tworzyć jakościowe repozytoria danych dostępne dla badaczy i twórców algorytmów AI pozyskując dane medyczne w procesie dawstwa danych, analogicznego do dawstwa krwi czy szpiku.

OSOZ Polska 5/2021

37

n owe idee

E -zdrowie n a ś wiecie

38

The Verge

Fast Company

People are uncomfortable with digital health tools used to control COVID-19

2 Stanford experts say AI won’t transform healthcare until the 2030s

Ludzie nie akceptują rozwiązań cyfrowych do kontroli COVID-19

Dwóch ekspertów ze Stanford twierdzi, że AI nie zmieni opieki zdrowotnej do 2030 roku

Większość mieszkańców Stanów Zjednoczonych nie chce, aby ich dane były wykorzystywane do kontroli rozprzestrzeniania się wirusa COVID-19 – tak wynika z nowego badania przeprowadzonego przez University of Pennsylvania School of Medicine. Ponad połowa respondentów jest nieufna wobec udostępniania swoich danych, przykładowo na temat temperatury ciała, instytucjom zdrowia publicznego. Podobny sceptycyzm dotyczy dzielenia się informacjami zbieranymi przez aplikacje śledzące i ostrzegające o kontaktach z osobami zarażonymi.

Autor badania, David Grande i jego zespół zebrali w lipcu 2020 r. odpowiedzi od 3 547 dorosłych mieszkańców USA. Najmniejsze poparcie badanych zyskało monitorowanie mediów społecznościowych w kreowaniu polityki zdrowotnej – tylko 28 proc. osób zaakceptowało taki scenariusz. 43 proc. badanych zgadza się na dobrowolne wykorzystanie aplikacji śledzących do zbierania danych. Autor badania nie kryje zdziwienia – badanie zostało przeprowadzone w momencie, gdy kraj wychodził z pierwszej fali COVID-19. Co ciekawe, osobiste doświadczenia z COVID-19, jak np. zachorowanie członka rodziny, nie miały wpływu na akceptację narzędzi cyfrowych. Osoby o konserwatywnych poglądach politycznych rzadziej popierały wykorzystanie danych cyfrowych do zarządzania COVID-19 niż osoby o poglądach liberalnych.

– Ludzie są zaniepokojeni, kiedy słyszą o gromadzeniu i wykorzystywaniu danych dotyczących zdrowia – mówi Grande.

Osobiste dane są już gromadzone przez firmy i wykorzystywane do celów reklamowych, ale dla wielu osób nie jest to tak oczywiste. Nie zdajemy sobie sprawy, że praktycznie wszystkie dane przekazywane dobrowolnie np. w Internecie mogą być analizowane w celu wyciągania wniosków o stanie zdrowia, np. o nastroju czy zachowaniu.

Wyniki badania pokazują, że aby przekonać społeczeństwa do korzystania z narzędzi cyfrowych do walki z pandemią i przekazywania danych, trzeba podkreślać kwestię ochrony prywatności i bezpośrednie korzyści dla użytkowników. Tylko dzięki odpowiedniej komunikacji można uzyskać konsensus społeczny co do tego, że dane są niezbędne w walce z globalnymi zagrożeniami zdrowotnymi. 

Od dawna słyszymy, że sztuczna inteligencja może ułatwić pracę lekarzom, na czym także skorzystają pacjenci. 10 lat temu IBM prognozował, że jego technologia Watson pomoże lekarzom lepiej diagnozować i leczyć pacjentów. Jednak dotąd żadna firma nie zbliżyła się do spełnienia podobnych obietnic.

W rzeczywistości, według dwóch czołowych ekspertów AI, sztuczna inteligencja prawdopodobnie nie zmieni opieki zdrowotnej przez kolejną dekadę.

– W świecie technologii postęp następuje najpierw powoli, a potem przyspiesza – mówi Andrew Ng, założyciel Google Brain, obecnie adiunkt w Stanford. Ng i Fei-Fei Li, współdyrektor Stanford Institute for Human-Centered Artificial Intelligence nie spodziewają się wielkich przełomów w AI dla ochrony zdrowia w ciągu najbliższych kilku lat. Jednak mają oni nadzieję, że AI w służbie zdrowia nabierze tempa w ciągu następnej dekady.

Obietnica ochrony zdrowia napędzanej technologiami AI nie zmaterializowała się, i to mimo, że branża opieki zdrowotnej z pewnością mogłaby na tym skorzystać. Według ankiety Medscape z 2021 roku, ponad 40% lekarzy cierpi z powodu wypalenia zawodowego, a zdecydowana większość z nich twierdzi, że była wypalona nawet przed pandemią. Odpowiedzialne za to są m.in. rosnące obciążenia biurokratyczne, takie jak rejestrowanie danych z wizyt, często wykonywane w czasie wolnym od pracy. Wypalenie wśród klinicystów może prowadzić do pogorszenia wyników leczenia pacjentów.

Niektóre firmy, takie jak Nuance AI – niedawno przejęta przez Microsoft – opracowują narzędzia, które potencjalnie mogłyby przygotowywać notatki medyczne. Ale jak na razie technologia nie jest na tyle dobra, aby pomóc lekarzom zmniejszyć ilość zadań administracyjnych. Opieka zdrowotna to sektor, w którym gra toczy się o wysoką stawkę. W przypadku błędów w sztuce lekarskiej – nieprecyzyjnej diagnozy, podania niewłaściwego leku – pacjenci mogą umrzeć. Ng twierdzi, że istnieje wiele barier, które utrudniają wykorzystanie sztucznej inteligencji w służbie zdrowia. Jego zdaniem, algorytmy muszą być lepsze niż ludzie. Innym problemem jest to, że nie wszystkie dane są zdigitalizowane. 

OSOZ Polska 5/2021

n owe idee

Fast Company

Mobi Health News

How technology is making healthcare more human

UK Space Agency launches drive to design ‘space age’ hospital

Technologia sprawia, że opieka zdrowotna staje się bliższa człowiekowi W miarę transformacji cyfrowej, narastają obawy przed dehumanizującym aspektem technologii. Dodatkowo pandemia uświadomiła nam, jak ważna jest empatia i „ludzki dotyk”.

Paradoksalnie, cyfryzacja opieki zdrowotnej pozwala jeszcze bardziej skoncentrować się na każdym człowieku. Przykładowo, dzięki wirtualnym połączeniom udało się utrzymać, a często nawet wzmocnić ludzki element opieki zdrowotnej. W pierwszej fazie pandemii, technologia pomogła pacjentom korzystać z usług lekarzy pierwszego kontaktu.

Przed wprowadzeniem wizyt telezdrowotnych, statystyczna wizyta trwała około dwie godziny, ale pacjent widział się z lekarzem tylko przez 20 minut. Znaczną część czasu pacjenci spędzali w poczekalni. Czas potrzebny na wizytę i dojazdy często zniechęca do konsultacji lekarskich. Z drugiej strony, statystyczna wizyta telemedyczna trwa od 13 do 15 minut. Mimo, że jest krótsza, około 53% pacjentów twierdzi, że telemedycyna w pewnym stopniu lub znacznie zwiększa ich zaangażowanie w decyzje dotyczące leczenia. Pacjenci chętniej korzystający z narzędzi diagnostycznych i chatbotów często przychodzą na wizyty lekarskie lepiej poinformowani i zadają precyzyjne pytania na temat swoich objawów i schorzeń. Co więcej, dzięki telezdrowiu lekarze są w stanie szybciej postawić diagnozę i rozpocząć leczenie.

Jedno z badań wykazało, że w okresie 10 tygodni pandemii COVID-19, tylko 1 na 825 wizyt telemedycznych została odwołana.

Technologia nie tylko pomaga zapewnić pacjentom takie same lub lepsze leczenie, ale także zwiększa liczbę pacjentów, którzy zgłaszają się na wizyty, oszczędzając czas lekarzy.

Cyfryzacja opieki zdrowotnej przyczyniła się również do powstania nowych społeczności pacjentów. Badanie przeprowadzone na Facebooku wykazało, że podczas pandemii 49% respondentów otrzymało wsparcie emocjonalne w internetowych grupach pacjentów, gdzie można dzielić się doświadczeniami i metodami leczenia. Dla pacjentów cierpiących na rzadkie choroby, kontakt z kimś, kto walczy z tą samą chorobą może być bezcenny.

Narzędzia cyfrowe pozwalają też na bieżąco kontrolować stan zdrowia oraz skuteczniej rekrutować chętnych do badań klinicznych. 

Brytyjska Agencja Kosmiczna rozpoczyna działania mające na celu zaprojektowanie szpitala “ery kosmicznej Z funduszy Brytyjskiej Agencji Kosmicznej rząd Wielkiej Brytanii przeznaczył 5 milionów funtów na wsparcie inicjatywy „Modernizacja naszych szpital i programu usług zdrowotnych”.

Jednym z założeń jest wykorzystanie technologii kosmicznej w poszukiwaniu rozwiązań kluczowych problemów opieki zdrowotnej. Projekt ten stanowi część rządowego planu budowy 40 nowych szpitali w całej Anglii do 2030 roku.

Dzięki tej inicjatywie szpitale będą mogły wykorzystać technologie opracowane podczas misji na Marsa lub Międzynarodową Stację Kosmiczną, aby pomóc w leczeniu pacjentów i zmniejszyć obciążenie personelu NHS. Wiele technologii medycznych jest pochodną technologii kosmicznych. Wśród nich można wyróżnić systemy diagnozowania w czasie rzeczywistym raka jelita grubego, stworzenie bardziej kompaktowych aparatów RTG 3D, ulepszoną diagnostykę zdalną oraz aplikację identyfikującą osoby zagrożone izolacją społeczną i problemami ze zdrowiem psychicznym.

Projekt jest wspierany przez Europejską Agencję Kosmiczną (ESA) – Wielka Brytania jest nadal członkiem ESA, podmiotu niezależnego od Unii Europejskiej.

Zespół ekspertów, w tym przedstawiciele Brytyjskiej Agencji Kosmicznej, Hampshire Together i ESA, oceni propozycje, w jaki sposób technologie pochodzące z przestrzeni kosmicznej mogą przyczynić się do stworzenia nowoczesnych szpitali. Najbardziej obiecujące zostaną uwzględnione w nowobudowanych obiektach, a także w już istniejących placówkach.

W zeszłym roku Brytyjska Agencja Kosmiczna przyłączyła się do inicjatyw mających na celu wsparcie Brytyjskiej Służby Zdrowia (NHS) w walce z pandemią COVID-19, tworząc fundusz w wysokości 2,6 miliona funtów na rozwój rozwiązań technicznych, które mogłyby pomóc w pokonaniu wyzwań powstałych w związku z kryzysem. Rząd Wielkiej Brytanii ma nadzieję, że w ten sposób NHS zyska dostęp do innowacji, które wcześniej nie były stosowane w ochronie zdrowia. 

OSOZ Polska 5/2021

39

n owe idee

LA B O R ATO R I U M T E C HN O LO G I I

AI vs. lekarz. 0:4 Sztuczna inteligencja potrafi wykrywać zmiany nowotworowe na zdjęciach medycznych z taką samą lub większą precyzją niż lekarze. Jest w stanie przeanalizować przypadki kliniczne z całego świata, aby dobrać najlepsze z możliwych leczenie dla pacjenta. Ale nawet jeśli popełnia mniej błędów niż lekarze, pacjenci i tak doceniają kunszt pracy lekarza i to człowiekowi szybciej wybaczą pomyłkę.

Jakość i efekt końcowy to za mało Sztuczna inteligencja jest coraz częściej obecna w ochronie zdrowia, co prowokuje pytania o rolę lekarzy. Czy precyzyjna i doskonała AI będzie nas leczyć, a rola lekarzy zostanie zmarginalizowana? Co się stanie, gdy pacjenci szukający najwyższych standardów leczenia, zaczną coraz częściej wybierać diagnozy stawiane przez AI i operacje wykonywane przez roboty zamiast przez ludzi?

Jednak badania nad ukrytymi motywami ludzi sugerują, że sposób, w jaki podejmujemy decyzje jest daleki od racjonalnego myślenia. Tak dzieje się cho-

40

OSOZ Polska 5/2021

ciażby w sztuce. W książce „The Elephant in the Brain: Hidden Motives in Everyday Life” autorzy – Kevin Simler i Robin Hanson – obrazują to na prostym przykładzie. Mając przed sobą oryginał obrazu „Mona Lisa” Leonarda da Vinci oraz idealną, a może nawet lepiej wykonaną kopię, który z nich bardziej docenimy? Oryginał czy kopię? Dla zdecydowanej większości, to oryginał – nawet jeśli z biegiem czasu stracił na intensywności kolorów, a farba popękała – reprezentuje większą wartość.

Powód jest prosty – w procesie oceny ludzie nie kierują się tylko i wyłącz-

nie zewnętrzną reprezentacją jakości, ale także jej ukrytą warstwą w postaci talentu twórcy, zainwestowanego nakładu czasu, historią. To dlatego oryginał obrazu Leonardo da Vinci jest bezcenny, a jego nawet perfekcyjne kopie można kupić za bezcen.

Nie bez powodu przytaczam przykład sztuki, bo medycyna też często określana jest „sztuką lekarską” – zbiorem umiejętności medycznych, cech osobowości, zdolności umysłowych i fizycznych do leczenia. Za kompetencjami lekarza kryje się kilka lat intensywnych studiów medycznych oraz trudnego stażu. To praca wymagająca nie tylko wiedzy, ale też kwalifikacji interpersonalnych i komunikacyjnych. I nawet jeśli AI ma przewagę w wiedzy, to nie posiada innych atrybutów tak bardzo cenionych przez pacjenta, w tym empatii i zrozumienia.

Opieka na masową skalę i opieka indywidualna Konsekwencje tego, że poza efektem końcowym, ludzie cenią zaangażowanie i nakład pracy potrzebny do stworze-

n owe idee

nia produktu lub usługi, widać w życiu codziennym. Po okresie zachwytu produktami masowymi – które często wygrywają cenowo i dzięki temu są łatwo dostępne – obserwowany jest powrót do indywidualizmu. Jeżeli tylko nas na to stać, wybieramy produkty wartościowsze, ręcznie wykonane w małych zakładach rzemieślniczych zamiast dużych fabrykach. Dotyczy to mody, wyposażenia wnętrz, ale i zdrowia.

Zdrowie cyfrowe będzie miało w początkowej fazie rozwoju jedną, ogromną zaletę: dostępność. Diagnoza wykonana przez bota opartego na sztucznej inteligencji będzie o wiele tańsza, bo tego typu system AI w tym samym czasie jest w stanie wykonać tysiące innych diagnoz. AI nie potrzebuje gabinetu lekarskiego, wyposażenia technicznego ani sekretarek medycznych, a jedynie miejsca na serwerze.

Koszty wizyty indywidualnej u lekarza będą nieporównywalnie większe.

Dostępność do usług medycznych poprawiona dzięki AI stanowi jedną z największych wartości dodanych digitalizacji.

Jednak wraz z dojrzewaniem cyfrowych systemów zdrowia, można spodziewać się powstania systemu zdrowia dwóch prędkości: usług cyfrowych świadczonych na masową skalę i usług realizowanych przez lekarzy – trudno dostępnych, drogich. Podobnie jak w innych dziedzinach gospodarki, te dwa światy medycyny mogą żyć w symbiozie. Jednak upowszechnienie cyfryzacji doprowadzi do tego, że to wizyta u lekarzaczłowieka będzie bardziej pożądana – bo tylko człowiek jest w stanie wyjść naprzeciw indywidualnym potrzebom, porozmawiać, poświęcić nam czas, udzielić nie tylko świadczenia medycznego, ale i wsparcia.

Błąd w sztuce lekarskiej i błąd w systemie, czyli wyrozumiałość dla ludzkich słabości Zgodnie z danymi WHO, około 1,35 mln osób ginie co roku w wypadkach drogowych. Jednak o wiele większe zainteresowanie i oburzenie wzbudza śmiertelny wypadek z udziałem autonomicznego samochodu. Z jednej strony trudno porównywać te liczby, bo autonomicznych pojazdów jest na drogach o wiele mniej niż samochodów z kierowcami – ludźmi.

Jednak statystycznie – w przeliczeniu na kilometr – pojazdy sterowane systemami AI powodują o wiele mniej wypadków.

Mimo to, właśnie wypadki z udziałem pojazdów z AI za kierownicą są mocno

» Błąd lekarski jesteśmy w stanie wybaczyć lekarzowi, ale nie robotowi.« nagłaśniane, podczas gdy w tym samym dniu kierowcy pod wpływem alkoholu zabijają o wiele więcej ludzi.

Jako ludzie jesteśmy skłonni szybciej wybaczyć ludzkie błędy, bo je rozumiemy, sami je popełniamy i akceptujemy słabości naszego gatunku. Do tego po prostu przywykliśmy do rzeczywistości – wypadki samochodowe nie szokują tak bardzo jak te powodowane przez pierwsze pojazdy w 19 wieku.

Zmęczenie, nieprzespana noc, a nawet o jedno piwo za dużo, które doprowadzą do śmiertelnego wypadku, tylko potwierdzają, że ludzie nie są istotami doskonałymi. Nikt nie jest. Takie zdarzenia, choć mocno krytykowane, z drugiej strony tłumaczymy pechem, nieszczęściem. To po prostu „zdarza się”. Gdy autonomiczny samochód potrąci rowerzystę, który nawet przejechał na czerwonym świetle, jesteśmy skłonni do większej sympatii w stosunku do rowerzysty – człowieka niż do pojazdu. Wychodzimy z założenia, że skoro AI jest doskonała, a przynajmniej lepsza od ludzi, to nie ma prawa popełniać błędu.

To niepisane prawo człowieka do pomyłek obowiązuje też w medycynie.

Niektóre, drobniejsze błędy popełniane przez lekarza przemilczamy i wybaczamy. Ale tylko te błahe, bo w przypadku sytuacji zagrażających zdrowiu lub życiu pacjenci nie są już tak wyrozumiali, sięgając do środków prawnych i żądając wyciągnięcia konsekwencji. Można się jedynie domyślać, że podobnie jak w przypadku pojazdów autonomicznych, będziemy z większą uwagą patrzeć na ręce systemom AI stawiającym diagnozy i analizować każdy przypadek pogorszenia stanu zdrowia lub zgonu po operacji wykonanej przez robota. I to z większą skrupulatnością, niż robimy to w stosunku do ludzi. Czy efektem nie będzie prawo tak rygorystyczne i protekcjonistyczne, że wymagania bezpieczeń-

stwa – o wiele surowsze niż w przypadku ludzi – będą w stanie spełnić jedynie największe firmy technologiczne?

Solidarność ludzka Ludzie od zawsze organizowali swoje życie w ramach społeczności. Życie w grupie daje większe prawdopodobieństwo przetrwania niż życie w pojedynkę. Historycznie, zasada ta odnosi się do walki z zagrożeniami ze strony natury, wspólnego wychowywania potomstwa, konfliktów z innymi plemionami. Choć w nowoczesnych społeczeństwach ta współpraca na rzecz dobra ogółu straciła na znaczeniu, to niewiele zmieniło się schematach zachowania. Nadal przynależność do danej społeczności jest równie ważna – zwłaszcza z punktu widzenia równowagi psychicznej – niezależnie od tego czy chodzi o grupę zawodową, miejsce zamieszkania, wyznanie religijne, światopogląd, zainteresowania, opcję polityczną.

Choć sztuczna inteligencja – tylko i aż produkt ludzkiej działalności – ani nie myśli, ani nie jest samodzielnym tworem, ale tak często jest postrzegana.

Naukowcy mówią o „samouczących się systemach”, prasa donosi o „AI zabierającej pracę ludziom”, a Elon Musk i Stephen Hawking prognozują, że „AI stanowi zagrożenie dla ludzkości.” Nic dziwnego, że wiele osób postrzega ją jako konkurenta albo nawet wroga. Coś, czego nie znamy, nie jesteśmy w stanie zrozumieć, nie wzbudzi zaufania. I nawet jeśli naukowcy podkreślają, że dzięki AI możemy rozwiązać wiele problemów, tworząc nowe rozwiązania dla czystej energii, przyjaznego transportu i bezpiecznej medycyny.

Ten antagonistyczny obraz AI nie jest regułą. Już dziś każdy z nas jest beneficjentem AI w codziennym życiu, a wiele z tych systemów działa w niewidoczny sposób, w tle codzienności. Dopiero personalizacja AI poprzez wprowadzenie fizycznych robotów i chatbotów medycznych spowoduje, że zaczniemy dostrzegać podział na ludzi i maszyny. Nawet w przypadku przyjaźnie wyglądających robotów, z tyłu głowy mogą nam towarzyszyć sceny z filmów science-fiction przedstawiające bunt robotów, cyborgi eliminujące ludzi i podstępne systemy AI. AI urośnie do roli konkurenta. A ludzie nie darzą sympatią konkurentów, którzy są lepsi na każdym kroku. Chyba, że są ludźmi imponującymi swoimi umiejętnościami, talentem i pracą. 

OSOZ Polska 5/2021

41

n owe idee r a port

Globalny obraz ochrony zdrowia 2021 Po wyjątkowo trudnym dla systemów ochrony zdrowia roku 2020, także rok 2021 upłynie pod znakiem walki z pandemią COVID-19 oraz kształtowania nowego, hybrydowego, post-pandemicznego ekosystemu ochrony zdrowia – wynika z najnowszego raportu Deloitte.

Ogólne tendencje Pandemia jest ogromnym obciążeniem dla pracowników ochrony zdrowia, infrastruktury i łańcucha dostaw w globalnym sektorze opieki. Demaskuje nierówności społeczne w zakresie zdrowia i opieki oraz przyspiesza zmiany w całym ekosystemie, zmuszając do wprowa-

42

OSOZ Polska 5/2021

dzenia innowacji cyfrowych. Także konsumenci bardzo szybko zaadaptowali się do nowych warunków, instalując aplikacje do śledzenia kontaktów z osobami zarażonymi, korzystając z konsultacji on-line albo umawiając termin na szczepienie poprzez systemy e-zdrowia.

Na uwagę zasługuje bezprecedensowa, publiczno-prywatna, międzynarodowa współpraca w medycynie: od prac nad szczepionką do leczenia chorych na COVID-19. Pandemia prowokuje długo odkładane na bok dyskusje nad niezbędnymi, długoterminowymi zmianami w strategiach ochrony zdrowia, w tym dotyczące zwiększenia nakładów, reorganizacji sposobu dystrybucji usług podstawowej opieki zdrowotnej oraz włączenia elementów cyfrowych w celu poprawy dostępu do usług zdrowotnych.

Oto podsumowanie najważniejszych informacji z raportu: • Według szacunków Deloitte, łączne publiczne i prywatne wydatki na opie-

n owe idee

kę zdrowotną spadną w 2020 o 2,6% r. w skali globalnej, w dużej mierze w wyniku ograniczeń związanych z COVID19, w tym m.in. utrudnionego dostępu do opieki. W większości krajów odłożono w czasie przeprowadzenie mniej pilnych zabiegów chirurgicznych i badań przesiewowych. Mamy także do czynienia z odroczonymi diagnozami. Opieka ambulatoryjna ucierpiała w znacznie większym stopniu niż opieka szpitalna czy farmaceutyczna.

• Wszystko wskazuje na to, że skutki globalnej recesji gospodarczej związanej z pandemią również wpłynęły na ograniczenie wydatków na opiekę zdrowotną w 2020 roku. Zredukowana została liczba wizyt w gabinetach

lekarskich, klinikach i na oddziałach ratunkowych. Opóźnieniu uległa realizacja recept na leki. W niektórych krajach rosnące bezrobocie wpłynęło na spadek poziomu składek z ubezpieczenia zdrowotnego, pomimo znacznego wsparcia ze strony rządu.

• Problemy związane z COVID-19 utrzymają się nadal w 2021 r. Przy czym wydatki na opiekę zdrowotną powinny znowu rosnąć, wraz z tym jak rządy poszczególnych państw inwestują w walkę z pandemią oraz programy szczepień angażujące lekarzy POZ. Do tego powoli wznawiane są odroczone procedury chirurgicznie i diagnostyczne, poprawie ulegają wskaźniki ekonomiczne.

• Oczekuje się, że w latach 2020–2024 globalne wydatki na opiekę zdrowotną będą rosły w tempie 3,9% rocznie – znacznie szybciej niż w latach 2015– 2019 (2,8%). Najszybszy wzrost nastąpi w Azji i Austrazji (5,3%) oraz w gospodarkach Europy Środkowej i Wschodniej (5,2%), a najwolniejszy w Ameryce Łacińskiej (0,7%).

• Przewiduje się, że globalne wydatki na opiekę zdrowotną jako udział w produkcie krajowym brutto (PKB) wzrosną do 10,4% w 2020 r., w porównaniu z 10,2% w poprzednich trzech latach.

Udział tego sektora w PKB powinien wynieść średnio 10,3% w latach 2021 i 2022. Czynnikami wpływającymi na stały wzrost wydatków na opie-

Model świadczenia opieki zdrowotnej w przyszłości

OSOZ Polska 5/2021

43

n owe idee

kę zdrowotną są: starzenie się społeczeństwa, rosnące zapotrzebowanie na opiekę, stopniowe ożywienie gospodarcze, postęp kliniczny i technologiczny oraz rozwój publicznych systemów opieki zdrowotnej.

• W przeliczeniu na jednego mieszkańca, wydatki na ochronę zdrowia będą prawdopodobnie nadal nierównomiernie rozłożone, wahając się od 12 703 USD w Stanach Zjednoczonych do zaledwie 37 USD w Pakistanie w 2024 roku. Wysiłki zmierzające do zniwelowania tej różnicy napotkają na wiele utrudnień, głównie za sprawą szybkiego wzrostu liczby ludności w wielu gospodarkach rozwijających się. Wpływ wzrostu liczebności populacji i starzenia się społeczeństwa na publiczne systemy opieki zdrowotnej będzie różny w zależności od regionu. Oczekuje się, że liczba ludności na świecie wynosząca 7,8 miliarda (listopad 2020 r.) będzie wzrastać średnio o 81 milionów rocznie do 8 miliardów w roku 2023 r.

Azja i Afryka są regionami o najszybszym wzroście.

• Oczekiwana długość życia w chwili urodzenia nadal rośnie – w 2020 roku osiągnęła 74,1 lat, w 2024 roku wzrośnie prawdopodobnie do 74,9 lat. Populacje Japonii, Wenezueli i dużej części Europy muszą stawić czoła szybko starzejącemu się społeczeństwu.

• Jak dowiodła pandemia, choroby zakaźne nadal stanowią zagrożenie, zwłaszcza w gospodarkach wschodzących. Godny uwagi jest również stały wzrost zachorowań na choroby niezakaźne (NCD), takie jak choroby serca,

» W latach 2020–2024 globalne wydatki na opiekę zdrowotną będą rosły o 3,9% rocznie.« rak i cukrzyca. Choroby niezakaźne są przyczyną 41 milionów zgonów rocznie, czyli 71% ogółu zgonów na świecie.

• Rosnąca średnia długość życia i czynniki związane ze stylem życia (szybka urbanizacja, brak ruchu, zmiana diety i rosnący poziom otyłości) są w głównej mierze odpowiedzialne za rosnącą zachorowalność na choroby niezakaźne.

Cyfryzacja COVID-19 stał się akceleratorem innowacji cyfrowych w dziedzinie opieki zdrowotnej w 2020 r. Pandemia zdemaskowała rosnącą lukę między zapotrzebowaniem na opiekę zdrowotną a podażą personelu medycznego. Stało się jasne, że likwidacja tej dysproporcji jest możliwa tylko poprzez szersze wprowadzenie cyfrowych opcji do opieki medycznej.

W ten sposób, wiele inicjatyw cyfrowych – które wcześniej napotykały na bariery wdrożenia – doczekało się implementacji praktycznie z dnia na dzień.

Jednym z trendów zaobserwowanych w 2020 roku jest coraz częstsze sięganie przez organizacje rynku ochrony zdrowia do systemów informatycznych opartych na chmurze danych oraz narzędzi umożliwiających monitoring zdrowia w czasie rzeczywistym. Rośnie zainteresowanie takimi technologiami jak wirtualna opieka i sztuczna inteligencja w kreowaniu nowej ścieżki pacjenta i świadczeniu usług w miejscu pobytu pacjenta, czyli bezpośrednio w domu.

Aplikacje i platformy e-zdrowia rozwijają się w kierunku systemów zarządzania dobrym samopoczuciem uwzględniających bodźce behawioralne i coaching zdrowotny.

Z ankiety przeprowadzonej przez Deloitte wśród 1 800 lekarzy i pielęgniarek w kilku krajach Unii Europejskiej (UE) wynika, że prawie 65% organizacji ochrony zdrowia wzmocniło wykorzystanie technologii cyfrowych wspierających pracę klinicystów. 64,3% badanych stwierdziła, że ich organizacja częściej sięga do digitalizacji w celu zapewnienia wirtualnego wsparcia pacjentom.

Najczęściej stosowanymi technologiami w całej UE są elektroniczna dokumentacja medyczna (EDM) i e-recepty.

Respondenci ankiety określili trzy najważniejsze przeszkody stojące na drodze transformacji cyfrowej: biurokracja w służbie zdrowia, koszty technologii oraz koszty związane z ochroną zdrowia. Równie istotny jest deficyt wiedzy w zakresie korzystania z technologii cyfrowych, który obserwowany jest u sporej części personelu medycznego. 

Prognozy dotyczące opieki zdrowotnej na świecie Raport Deloitte prezentujący najważniejsze trendy i zmiany w ochronie zdrowia w 2021 roku.

Aby pobrać raport, wejdź na stronę https://bit.ly/3f30nYj lub zeskanuj kod

44

OSOZ Polska 5/2021

n owe idee

sta rtup

Smartfon odczyta ciśnienie krwi z twarzy Polski startup MXLabs opracował aplikację mobilną, dzięki której za pomocą kamery w smartfonie można zbierać i analizować kluczowe parametry życiowe, w tym m.in. ciśnienie krwi. Jak działa technologia?

Rozmawiamy z założycielami MXLabs, Remigiuszem Kościelnym i Przemysławem Jaworskim.

Jak działa platforma Shen.AI będąca sercem waszej innowacji?

Platforma Shen.AI służy do bezkontaktowego pozyskiwania sygnałów życiowych z twarzy za pomocą widzenia maszynowego (computer-vision) oraz algorytmów sztucznej inteligencji (SI). Na niej opiera się nasza najnowsza aplikacja mobilna, z pomocą której każda osoba posiadająca smartfon może mierzyć parametry życiowe, jak np. trendy ciśnienia krwi albo puls. Urządzeniem pomiarowym jest kamera.

Według Banku Światowego i WHO, 3,5 mld ludzi nie ma dostępu do podsta-

wowych usług zdrowotnych. Jednocześnie, w 2019 roku zarejestrowano 5,11 mld użytkowników telefonów komórkowych.

2,87 mld z nich posiada smartfon wyposażony w aparat fotograficzny. Wyobraźmy sobie, że algorytmy sztucznej inteligencji mogą pomóc przekształcić każdy smartfon w powszechnie dostępne urządzenie do wstępnej oceny stanu zdrowia.

I to jest właśnie nasza misja: opracowanie rozwiązań do monitorowania zdrowia w każdym zakątku świata.

Nasza technologia nie wymaga żadnych urządzeń zewnętrznych, więc jest powszechnie dostępna. Jest to możliwe dzięki zastosowaniu technologii foto-

pletyzmografii – nieinwazyjnego badania, które pozwala na ocenę przepływu krwi w naczyniach krwionośnych położonych pod powierzchnią skóry.

Jakie parametry zdrowia można badać z pomocą fotopletyzmografii i z jaką dokładnością?

Zdalna fotopletyzmografia (rPPG), której używamy, to optyczna technika pomiarowa, polegającą na rejestracji zmian w pulsacji krwi w naczyniach krwionośnych pod skórą. Sygnał rPPG reprezentuje pulsacyjne wahania intensywności światła odbitego od skóry. Podczas

OSOZ Polska 5/2021

45

n owe idee

» Naszym celem jest pomoc ludziom w zachowaniu dobrego zdrowia poprzez dostarczanie precyzyjnych i łatwo dostępnych rozwiązań cyfrowych.« gdy te zmiany pozostają niewidoczne dla ludzkiego oka, mogą być mierzone przez zwykłą kamerę oraz analizowane z wykorzystanie algorytmów sztucznej inteligencji.

Dzięki tej technice i naszej platformie można zobaczyć przepływ krwi przez twarz w czasie rzeczywistym i odczytać za pomocą algorytmów puls oraz ciśnienie krwi. Aplikacja mierzy wiele innych parametrów związanych ze zdrowiem układu sercowo-naczyniowego, ale nie tylko. W zakresie ciśnienia krwi chcemy uzyskać dokładność zalecaną przez AAMI/ESH/ISO:81060–2, tj. prawdopodobieństwo błędu ≤10 mmHg w 85% pomiarów.

Zaawansowany algorytm stabilizacji obrazu gwarantuje najlepszą wydajność i niezawodną ekstrakcję tekstury twarzy.

Poprzez renderowanie wideo klatka po klatce, generowany jest parametryzowany dokładny model 3D skóry twarzy.

Do jakich zastosowań zdrowotnych kierowana jest aplikacja Heart Monitor?

Aplikacja mobilna Heart Monitor służy do kontrolowania nadciśnienia tętniczego. Umożliwia pomiar ciśnienia krwi i pulsu wyłącznie za pomocą smartphona, tabletu lub komputera – bez koniecz-

ności posiadania ciśnieniomierza. Na podstawie pomiarów, aplikacja wyznacza ryzyko związane z chorobami sercowo-naczyniowymi, wiek układu naczyniowego. Dokona również wstępnej analizy wyników oraz umożliwi umówienie teleporady ze specjalistą.

Co nowego oferuje pacjentom i jak może wpłynąć na poprawę standardów ochrony zdrowia?

Według Narodowego Funduszu Zdrowia, problem nadciśnienia tętniczego dotyczy ponad 30% Polaków, tj. około 10 mln osób. Nadciśnienie tętnicze jest jednym z głównym czynników chorób sercowo-naczyniowych, które odpowiadają za 45% wszystkich zgonów w Europie. Jednocześnie jest to choroba, której można łatwo zapobiegać poprzez prewencję, w tym m.in. zdrowy tryb życia, dietę, ruch, badania przesiewowe ciśnienia krwi. Kiedy już się rozwinie, można ją z kolei kontrolować z pomocą leków i w ten sposób uniknąć groźnych komplikacji.

Nasza aplikacja nie tylko umożliwia łatwy pomiar ciśnienia bez konieczności zakupu ciśnieniomierza lub wizyty u lekarza, lecz również pomaga we wdrożeniu zdrowych nawyków, przypomni

Aplikacja Heart Monitor pozwala na pomiar oddechu, ciśnienia krwi i pulsu z pomocą kamery umieszczonej w smartfonie.

o regularnych pomiarach i przyjmowaniu leków, jak również stworzy historię zdrowia pacjenta.

Jej stosowanie jest bardzo proste. Aby rozpocząć pomiar, użytkownik włącza odpowiednią opcję w aplikacji i nakierowuje telefon na twarz, tak jakby wykonywał selfie. Specjalny system stabilizuje obraz wideo i nakłada tzw. siatkę 3D, czyli spersonalizowaną reprezentację geometrii twarzy – model skóry twarzy.

Co warto podkreślić, nasza aplikacja nie zbiera żadnych zdjęć czy obrazów wideo wykonanych kamerą, a jedynie analizuje sygnały z kamery w czasie rzeczywistym. W ten sposób użytkownik ma zagwarantowaną pełną prywatność.

Jak innowacja będzie rozwijana w przyszłości?

W planach mamy rozszerzenie dostępności cyfrowego pomiaru ciśnienia i certyfikację medyczną. Z kolei platforma Shen.AI, która jest sercem technologii, umożliwi zbieranie innych danych w takich obszarach medycyny jak dermatologia i okulistyka. Myślimy też o zastosowaniach pozamedycznych.

Na jakich założeniach opiera się Wasz model biznesowy?

Model biznesowy będzie opierać się na subskrybcjach za dostęp do funkcji premium dla sektora B2C oraz licencjach dla sektora B2B. Nasze rozwiązanie będzie dostępne w formie SDK dla producentów oprogramowania i sprzętu.

W ten sposób będą oni mogli pozyskiwać dane z obrazów wykonywanych kamerą do wzbogacenia funkcjonalności innych aplikacji, np. typu fitness, zarządzania stresem i zdrowiem psychicznym oraz wielu innych. Wiele urządzeń – jak przykładowo inteligentne lustra, robotyczni opiekunowie – będą mogły lepiej ocenić stan zdrowia pacjenta w dyskretny sposób i tym samym dostarczyć cennych wskazówek.

Czy rozwiązanie jest dostępne na rynku?

Aplikacja Heart Monitor jest już dostępna w Polsce dla telefonów z systemem iOS oraz Android.  Od redakcji: przedstawione rozwiązanie nie jest certyfikowanym urządzeniem medycznym gwarantującym wiarygodną precyzję pomiarów ciśnienia krwi.

46

OSOZ Polska 5/2021

osoz world

COVID-19 passports will make it easier for Europeans to travel within the EU To facilitate safe and free movement inside the EU during the COVID-19 pandemic, the European Commission (EC) is working on a Digital Green Certificate (DGC).

How and when will the first PanEuropean electronic document in healthcare be implemented?

The Digital Green Certificate will be proof that a person has been vaccinated against COVID-19, received a negative test result, or was infected with SARSCoV-2 and recovered. A digital or paper version of the document is planned to be issued free of charge, with a QR code confirming the certificate’s authenticity.

To verify the documents across the EU, the Commission plans to develop necessary digital infrastructure and make it possible for the member states to join it. Participation in the project will be voluntary—member states will be the ones to decide which limitations concerning public health will be lifted for the travelers who have the certificate.

While implementing the new system of COVID-19 passports, the Commission wants to reinstate free movement within the EU – a fundamental right of European citizens which was severely limited in the last 14 months. It is also aimed as a step to revive joint fight with the pandemic and its consequences. Cooperation between EU countries has dramatically suffered from disputes over vaccination deliveries and policies concerning border control or quarantine for travelers centered on particular interests.

Especially in the early months of the pandemic, the Schengen Area practically ceased to exist, as the protection of their own citizens became increasingly crucial for EU governments. One more point needs to be considered: While China’s GDP is rising by 18% and the USA’s economic acceleration resulting from vaccinations and successive restrictions being lifted, the fight against the pandemic in Europe is uncoordinated and apathetic.

The Old Continent must swiftly revive its economy, and facilitation of traveling will end crises for, i.a. the tourism industry, providing a chance to escape the never-ending lockdowns.

Certificates for all EU citizens The Digital Green Certificate will encompass three types of certificates – a

vaccination certificate, a test certificate (NAAT/RT-PCR test or quick antigenic test), and certificates for persons who have recovered after being infected with COVID-19 Certificates will be issued in digital or paper form. Both will have a QR code with the necessary essential information and a digital signature to verify their authenticity. The EC will develop a digital gateway and support member states in developing software to enable authorities to verify all signatures on certificates across the whole EU. One of the premises is that the system will not collect and process personal data of certificate holders. Certificates will be available free of charge and in the official language or official languages of the issuing member state and English.

Equality in freedom of movement All persons – both vaccinated and unvaccinated – will be able to use the Digital Green Certificate while traveling within the EU. To avoid discrimination of unvaccinated persons, EC proposes to create not only interoperable vaccination certificates but also certificates of COVID-19 tests and certificates for persons who have recovered from COVID-19.

EU countries will thereby be able to quit restrictions which now make it practical-

OSOZ Polska 5/2021

47

osoz world

To ensure timely implementation of the Digital Green Certificate (DGC), EU Member States must implement the trust framework and technical standards, interoperability of DGC and full compliance with personal data protection.

ly impossible to go abroad for holidays, including, i.a. compulsory quarantine.

This approach considers varied paces of vaccinations among EU countries and fears that the countries with high rates of COVID-19 vaccinations or low levels of infections might still close for outsiders for fear of subsequent pandemic waves.

Only necessary information and safe personal data Certificates will contain a limited set of information, such as full name, date of birth, issue date, information on vaccination/test, and the unique identifier of the certificate. The data is to be examined only to confirm and verify the authenticity and validity of the certificates.

The Digital Green Certificate will be valid in all EU member states and open for Iceland, Liechtenstein, Norway, and Switzerland. It should be issued to EU citizens and their family members, regardless of their nationality, and citizens of non-EU countries who reside in the EU and visitors who are authorized to travel to other member states.

The COVID-19 passport system shall be temporary and will be suspended after the World Health Organization (WHO) declares the end of the COVID-19 international health emergency.

Will it work?

All premises of the certificates, together with reference documents and the premises of the digital infrastructure, are thoroughly characterized in the Regulation of the European Parliament and of the Council on a framework for the issuance, verification and acceptance of interoperable certificates on vaccination, testing and recovery to facilitate free movement during the COVID-19 pandemic (Digital Green Certificate). 

48

OSOZ Polska 5/2021

osoz world

World’s biggest pharma companies go digital Pharmaceutical companies were late to realize the impact of digitization on transforming the healthcare system and life sciences. Now they are trying to catch up by testing new business models and experimenting with innovations. Let’s analyze the digital-oriented strategic approach at Bayer, Johnson & Johnson, Servier, Astra Zeneca, Pfizer, and Novartis.

Bayer engages startups in search for innovations Back in 2013, Bayer established its flagship accelerator for startups developing digital solutions oriented to the diseases for which the company offers drugs.

Bayer G4A (previously Grants4Apps) was initially supposed to provide funding

for startups working on mobile health applications. G4A has recently evolved into a global ecosystem of stakeholders working with startups and technology companies from the healthcare sector.

This approach aims to create innovative digital solutions that could become a part of Bayer’s portfolio. G4A offers two

acceleration tracks: Growth Track for early to mid-stage startups and Advanced Track for companies who already have a product or solution in the market.

Another accelerator is CoLaborator—young companies from the life science industry are offered laboratory infrastructure and office spaces and ac-

OSOZ Polska 5/2021

49

osoz world

cess to the company’s knowledge and research. Also, a part of the company’s growth strategy – which emphasizes the fact that a combination of health sciences and data sciences will be the critical element of innovation in the pharmaceutical industry – is focused on digitalization. Moreover, Bayer notes that digital technologies may change the way of providing healthcare and that the COVID-19 pandemic has increased the awareness of both how important self-care is and how it has accelerated digitization.

Johnson & Johnson opts for apps Established in 1886, this medical equipment and medicines manufacturer is trying to become an innovator in health technologies. A few years ago, J&J launched several mobile applications which were supposed to help patients manage their diseases. For example, in 2017, the company developed an application for patients with diabetes, which allowed them to control their blood sugar levels and manage their disease. The app has not been as successful as mySugr, which grew out of a patient community (recently acquired by Roche).

Another application, The Health Partner Knees & Hips, helps patients prepare for a hip joint operation. However, not all applications have stood the test of time.

J&J collaborates with other innovative companies, such as Koa Health, which researches the use of digital cognitive behavioral therapy (dCBT) in major treatment-resistant depressive disorders. J&J is planning to develop a new generation of surgical robots under a project carried out with Google Verily since 2015. In 2020, the company announced its investment in Datavant Holdings, a company that helps health care organizations combine data from various institutions to improve medical research and patient care.

JLabs is J&J’s startup accelerator.

Servier is exploring digital therapeutics In November 2016, Servier established WeHealth Digital Medicine, an organizational unit supposed to coordinate digital strategies and help launch digital solutions. The department is responsible for looking for the most promising startups in the health care sector. In 2019, Servier signed a 10-year collaboration agreement with Lucine, a French company specializing in the development of digital therapeutics (DTx). DTx are the most promising innovations in delivering person-

50

OSOZ Polska 5/2021

health seem to be in the spotlight of Astra Zeneca—the goal is to regularly monitor patients at home in order to manage their diseases better and make sure that they always stay connected with care teams.

Pfizer wants to win the digital race in the pharmaceutical industry

» Hubs and accelerators for startups are a hotbed of innovation.«

alized care to patients, especially those with chronic diseases.

Servier is also developing software and applications for patients, doctors, and health care staff, which can be used throughout the care delivery process. An example is My Health Partner – a platform that delivers personalized content for patients with high blood pressure, coronary artery disease, high cholesterol, and diabetes.

Astra Zeneca invests in the digitization of clinical trials To improve patients’ experience and treatment results, Astra Zeneca keeps an eye on digital health—the company’s research and development department, Digital Health, helps define visionary strategy.

The company uses Merlin, an AIbased predictive analytics tool, to optimize and automatize the designing, planning, and managing of clinical trials.

Control Tower helps coordinate clinical trials at the global, regional, and national levels. Research conducted by Astra Zeneca shows that 70% of data in clinical trials may be carried out remotely.

The “hybrid” research approach combines the visits of clinical studies participants in health centers with capturing data at home, using devices and applications that support patients.

Moreover, partnerships with innovative companies that deal with digital

“We are using big data and such digital technologies as machine learning and artificial intelligence to expedite the drug discovery and development process and to enhance patient experiences and outcomes” – behind this general declaration of the company, there are many specific initiatives.

Pfizer collaborates with startups from the tech industry, for example, to improve the diagnostic process. In 2019, the company started a pilot project involving Mabu, a robot based on artificial intelligence. Its goal was to engage patients in the therapy to improve compliance.

LivingWith is a mobile app that offers support to cancer patients—it allows them to share information with carers, friends and family, and note essential information that can be critical for the doctors. Along with the Dominican Ministry of Health and WeRobotics, Pfizer completed a pilot project which involved drone deliveries of drugs to patients in remote and hard-to-reach locations. Like almost any other pharmaceutical company, Pfizer also has its startup accelerator – Healthcare Hub.

Novartis collaborates with big tech Since 2018, when Vas Narasimhan became the CEO, the company has been focusing on using digital technology, for example, to improve interactions with doctors and enhance clinical trials. In Novartis Biome—a network of hubs located in the US, India, United Kingdom, France, Germany, Canada, and China— startups may collaborate on health innovations. In China, Novartis teams up with Tencent, an Internet-based platform company. They are working together on an AI-driven “digital nurse” which is supposed to help treat heart diseases. Microsoft helps Novartis use artificial intelligence in drug research.

Start-up accelerators and hubs, partnerships with tech companies, digitally-driven clinical trials, digital therapeutics—for every leading pharmaceutical company, digitization is a must to survive in life sciences, which in the future will have to master the virtual patient journey. 

systemy i sprz ę t

Innowacyjne rozwiązania dla szpitali – aplikacja mobilna Obchód Pielęgniarski

Moduł do obsługi gabinetu stomatologicznego w KS-SOMED

Szkolenie dla pielęgniarek

Szkolenie dla stomatologów

Obchód Pielęgniarski to aplikacja mobilna stworzona z myślą o pielęgniarkach pracujących w szpitalu. Dzięki niej realizacja elektronicznych zleceń lekarskich, przeglądanie i wypełnianie elektronicznej dokumentacji medycznej może odbywać się bezpośrednio przy pacjencie. Pielęgniarka łatwo i szybko może wprowadzić do systemu wartości pomiarów takie jak temperatura ciała czy ciśnienia. Z kolei aplikacja przedstawi je w przejrzystej, graficznej postaci. Obchód Pielęgniarski umożliwia także przeglądanie szczegółów związanych z podawaniem leków, posiłków czy podgląd zaplanowanych u pacjenta badań.

Moduł Stomatolog w systemie KS-SOMED oferuje ogromne możliwości, a przede wszystkim tysiące usprawnień w sferze organizacji pracy oraz gromadzenia informacji medycznej w stomatologii. Pełny, trójwymiarowy diagram uzębienia, terminarz wizyt pacjentów, przejrzyste kartoteki, analizy statystyczne, rozliczenia z płatnikami – to tylko część udogodnień dostępnych w systemie.

System umożliwia rejestrowanie zabiegów, wywiadów stomatologicznych, transfer zdjęć z urządzeń zewnętrznych, planowanie zabiegów, wystawianie e-Recept, e-Skierowań, zaświadczeń lekarskich e-ZLA i wiele innych funkcji.

Ze szkolenia dowiesz się jakie są:

Ze szkolenia dowiesz się jak:

• zalety korzystania z aplikacji; • najważniejsze funkcjonalności systemu.

• umówić pacjenta i przeprowadzić wizytę; • dodawać załączniki do karty pacjenta.

Wejdź na stronę https://bit.ly/3rk0bqx lub zeskanuj kod

Wejdź na stronę https://bit.ly/3fq3A4s lub zeskanuj kod

OSOZ Polska 5/2021

51

systemy i sprz ę t

52

Platforma KS-OMNIPHARM ONE – Usługa RepoCloud

Aplikacja dla przedstawicieli farmaceutycznych KS-NaviCon

Szkolenie dla pracowników aptek

Szkolenie dla farmacji (firmy farmaceutyczne)

W aptece zachodzi bardzo dużo procesów, tworzona jest ogromna ilość dokumentów – w tym przede wszystkim elektronicznych, wpływających na rozmiar bazy danych i bezpieczeństwo.

Usługa RepoCloud świadczona przez KAMSOFT jest nowym rozwiązaniem mającym na celu zwiększenie bezpieczeństwa danych oraz zmniejszenie rozmiaru aptecznej bazy danych, w tym ochronę kopii e-Recept i dokumentów realizacji recept przed ewentualnymi niepożądanymi działaniami np.: atak hakerski, wirusy, programy szyfrujące itp.

KS-NaviCon jest rozwiązaniem klasy SFA, wspomagającym pracę przedstawicieli farmaceutycznych. Atutem tego rozwiązania jest integracja z systemem aptecznym KS-AOW. Integracja umożliwia m.in. sprawną automatyzację procesu obsługi zamówień w aptece oraz minimalizację czynności operacyjnych i administracyjnych. W przypadku pracy przedstawiciela farmaceutycznego zautomatyzowane mogą zostać czynności operacyjne i rutynowe związane na przykład z przygotowaniem zamówienia.

Ze szkolenia dowiesz się:

Ze szkolenia dowiesz się:

• jakie są warianty świadczonej usługi; • jak zabezpieczone są dane; • jak wygląda obieg dokumentów z włączona usługą.

• jak można zoptymalizować pracę przedstawicieli farmaceutycznych; • jakie są zalety aplikacji KS-NaviCon.

Wejdź na stronę https://bit.ly/3rgJk8B lub zeskanuj kod

Wejdź na stronę https://bit.ly/3yK19kY lub zeskanuj kod

OSOZ Polska 5/2021

Czasopismo o e-zdrowiu Praktyczne porady Informacje z rynku zdrowia Teraz dostępne on-line

Pobierz bezpłatną aplikację mobilną

ZESKANUJ KOD, aby pobrać aplikację

Aplikacja na iOS i Android

STATYSTYKI | ANALIZY | WIEDZA

Monitor Zdrowotny OSOZ

55

FELIETON Rynek farmaceutyczny na drodze do odbudowy

57

RANKINGI PEX Firmy i produkty (kwiecień 2021)

58

MONITOR EPIDEMIOLOGICZNY Mapy zdrowotne kraju (kwiecień 2021)

62

Monitor farmacji Rynek farmaceutyczny (kwiecień 2021)

69

MONITOR RYNKU LEKÓW Środki z melatoniną

MONITOR ZDROWOTNY F E L I E TO N

Rynek farmaceutyczny na drodze do odbudowy Pandemia zaburzyła sensowność dotychczasowych sposobów prognozowania rynku farmaceutycznego. Panika zakupowa w marcu 2020, a potem spadek sprzedaży aptecznej podczas lockdownu, uniemożliwiają proste porównania sytuacji na rynku rok do roku. Wydaje się wręcz, że rok 2019 jest lepszym odniesieniem do porównań.

Dr Jarosław Frąckowiak, Prezes PEX PharmaSequence

Niezależnie od metody pomiaru, rynek się odbudowuje. Widać to w analizach wartości dziennej sprzedaży z aptek na podstawie informacji z 3 lat (2019, 2020 i 2021) oraz w bezpośrednim porównaniu rok do roku (na wykresie). Mimo, że zestawienie 2021/2020 jest nadal na minusie, to trend jest bardzo pozytywny. Na początku roku traciliśmy do

roku ubiegłego nawet do 25% w wartości sprzedaży, a ilościowo nawet więcej.

Dzień po dniu rynek odrabia straty.

Największe straty – rok do roku – notują, z kategorii o największych obrotach, leki OTC. To efekt braku sezonu przeziębień i słaby „sezon alergiczny”. To, co cieszy, to malejąca różnica wskaźnika RDR (rok-do-roku) dla leków na receptę. Bez wzrostów w tej kategorii nie zaczniemy spłacać długu zdrowotnego, czyli realizacji świadczeń, które nie

odbyły się przez pandemię (inicjacje leczenia, kontynuacja terapii, zabiegi planowe, nowe przypadki zachorowań czy pogorszenie stanu zdrowia ze względu na starzenie się społeczeństwa).

Wzrost rynku oparty nie o wzrost cen (tu nie ma wyboru – podwyżki będą, chociażby ze względu na wysoki poziom inflacji), ale o wzrost liczby opakowań sprzedanych leków jest warunkiem sine qua non poprawy stanu zdrowia społeczeństwa. Nie będzie wzrostu bez więk-

OSOZ Polska 5/2021

55

MONITOR ZDROWOTNY

Dzienny obrót aptek (mln PLN brutto) ƑƔƏ

ƑƏƏ

ƐƔƏ

ƐƏƏ

ƔƏ

2020

2021 (dane do 16.05.2021)

Źródło: Estymacja na poziomie narodowym na podstawie reprezentatywnego panelu aptek PEX PharmaSequence

KATEGORYZACJA PEX: STATUS WG REJESTRACJI, OMNIBUS/GRUPEX

WARTOŚĆ SPRZEDAŻY DO PACJENTA

ILOŚĆ SPRZEDAŻY DO PACJENTA

YTD 18.05.2021 vs YTD 18.05.2020 PPG% RYNEK APTECZNY MONITOROWANY – RAZEM

-4,3%

-10,1%

LEKI RX/LZ

-2,1%

-6,7%

-11,0%

-16,2%

-1,5%

-7,4%

-12,1%

-16,9%

-2,6%

-10,5%

LEKI OTC SUPLEMENTY DIETY I ŚRODKI DIETETYCZNE SPECJALNEGO PRZEZNACZENIA LEKI HOMEOPATYCZNE KOSMETYKI WYROBY MEDYCZNE POZOSTAŁE

-0,1%

-4,0%

-42,1%

-24,3%

Źródło: Estymacja na poziomie narodowym na podstawie reprezentatywnego panelu aptek PEX, kategoryzacja produktów – Status wg rejestracji – Omnibus/GRUPEX

szej ilości wizyt u lekarzy, badań przesiewowych, itd.

Oczywiście taka sytuacja pomoże aptekom, hurtowniom i firmom farmaceutycznym w poprawie ich rentowności. Słaba rentowność jest zagrożeniem.

Nasz system doskonale zdał egzamin w najtrudniejszych okresach pandemii również dlatego, że na wszystko przedsiębiorcy znaleźli pieniądze. Ale kolejne pieniądze potrzebne są na rozwój.

W przypadku aptek, przykładowo na

56

OSOZ Polska 5/2021

wprowadzenie Opieki Farmaceutycznej.

Tu nie obejdzie się bez inwestycji. Mam nadzieję, że za miesiąc sytuacja będzie jeszcze lepsza, bo na tym skorzystamy wszyscy.  Dane i informacje wykorzystane w artykule opracowane na podstawie bazy aptek PEX (DOBA) oraz badań PEX PharmaSequence w tym, na podstawie analiz z reprezentatywnego panelu PEX PharmaSequence umożliwiającego – aptekom i sieciom, członkom Aptecznego Banku Danych – dostęp do szczegółowych analiz. Adres do autora: jaroslaw.frackowiak@pexps.pl.

» Brak sezonu grypy i przeziębień znacznie obniżył sprzedaż leków OTC.«

ƐƑĺƒƐ

ƐƑĺƑƓ

ƐƑĺƐƕ

ƐƑĺƏƒ

ƐƑĺƐƏ

ƐƐĺƑѵ

ƐƐĺƐƖ

ƐƐĺƐƑ

ƐƐĺƏƔ

ƐƏĺƑƖ

ƐƏĺƐƔ

ƐƏĺƑƑ

ƐƏĺƏƐ

ƐƏĺƏѶ

ƏƖĺƑƓ

ƏƖĺƐƕ

ƏƖĺƐƏ

ƏƖĺƏƒ

ƏѶĺƑƕ

ƏѶĺƑƏ

ƏѶĺƐƒ

ƏƕĺƒƏ

ƏѶĺƏѵ

ƏƕĺƑƒ

ƏƕĺƏƖ

ƏƕĺƐѵ

ƏƕĺƏƑ

ƏѵĺƑƔ

ƏѵĺƐѶ

ƏѵĺƏƓ

2019

ƏѵĺƐƐ

ƏƔĺƑѶ

ƏƔĺƑƐ

ƏƔĺƏƕ

ƏƔĺƐƓ

ƏƓĺƒƏ

ƏƓĺƑƒ

ƏƓĺƐѵ

ƏƓĺƏƖ

ƏƓĺƏƑ

ƏƒĺƐƖ

ƏƒĺƑѵ

ƏƒĺƐƑ

ƏƒĺƏƔ

ƏƑĺƑѵ

ƏƑĺƐƖ

ƏƑĺƐƑ

ƏƑĺƏƔ

ƏƐĺƑƑ

ƏƐĺƑƖ

ƏƐĺƐƔ

ƏƐĺƏƐ

ƏƐĺƏѶ

Ə

MONITOR ZDROWOTNY

R a n k i n gi P E X

Rankingi PEX. Firmy i produkty. kwiecień 2021 Top 10 firm farmaceutycznych oraz 10 Top Total Brand dla wybranych segmentów rynku (pod względem sprzedaży w danym miesiącu w cenach detalicznych do pacjenta, pojęcie total brand oznacza sumę wszystkich prezentacji/SKU danego produktu występujących pod daną nazwą – np. różne dawki tego samego leku itd.). Obrazowane komentarzem i strzałkami zmiany w rankingu między miesiącami dotyczą pierwszych 10-ciu miejsc. Autorem rankingów jest PEX PharmaSequence (wszystkie dane na podstawie reprezentatywnego panelu aptek/sieci ABD PEX PharmaSequence).

Miejsce w rankingu

Ranking firm farmaceutycznych pod względem wartości sprzedaży aptecznej do pacjenta w kwietniu 2021

1

POLPHARMA

2

TEVA

Zmiana w stosunku do poprzedniego miesiąca

Miejsce w rankingu

         

1

XARELTO

2

NEOPARIN

3

PRADAXA

4

CLEXANE

5

ELIQUIS

LEKI NA RECEPTĘ

3

KRKA

4

ADAMED

5

BAYER

6

SANOFI

7

BAUSCH HEALTH

8

SANDOZ

9

BERLIN-CHEMIE

10

VIATRIS

1

POLPHARMA

2

USP ZDROWIE

3

GLAXOSMITHKLINE

4

SANOFI AFLOFARM

6

HASCO - LEK

7

TEVA

8

SANDOZ

9

BERLIN-CHEMIE

10

PERRIGO

6

FOSTEX

7

BISOCARD

8

GLUCOPHAGE

9

ATORIS

10

PRESTARIUM

1

IBUPROM

2

APAP

AFLOFARM NUTRICIA USP ZDROWIE OLIMP LABS N.P.ZDROVIT SIEĆ OLEOFARM POLPHARMA SYNOPTIS RECKITT BENCKISER

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

L’OREAL AFLOFARM PERRIGO IRENA ERIS ZIAJA PIERRE FABRE DERMO-COSMETIQUE POLPHARMA PIERRE FABRE GALDERMA BIOGENED

         

LEKI OTC

         

3

VOLTAREN

4

MAGNE-B6

5

ESSENTIALE

6

ACARD

7

GRIPEX

8

PYRALGINA

9

RUTINOSCORBIN

10

NUROFEN

         

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

MARKA WŁASNA BEBILON D-VITUM NUTRIDRINK NEOCATE NUTRAMIGEN DICOFLOR SANPROBI NATURELL ZDROVIT

         

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

SUPLEMENTY DIETY 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Zmiana w stosunku do poprzedniego miesiąca

LEKI NA RECEPTĘ

LEKI OTC

5

Ranking total brandów pod względem wartości sprzedaży aptecznej do pacjenta w kwietniu 2021

         

SUPLEMENTY DIETY

KOSMETYKI

         

KOSMETYKI VICHY PHARMACERIS LA ROCHE ZIAJA EMOLIUM CETAPHIL DERMEDIC AVENE BIODERMA ELUDRIL

         

Więcej danych?

Wszystkich Państwa, którzy są zainteresowani bardziej szczegółowymi raportami i/lub zakupem raportów-rankingów, prosimy o kontakt: rozwiazania@pexps.pl

OSOZ Polska 5/2021

57

MONITOR ZDROWOTNY mo n itor epidemio logicz n y

Monitor epidemiologiczny. Koszty leczenia.

GRYPA I PRZEZIĘBIENIE

OGÓŁEM

ALERGIA

ZMIANA MIESIĘCZNA W kwietniu 2021 W ODNIESIENIU DO marca

92 459 zł

86 083 zł

8062 zł

6124 zł

691 zł

693 zł

marzec

kwiecień

marzec

kwiecień

marzec

kwiecień

-6376 zł

-6,90%

-1938 zł

-24,04%

2 zł

0,23%

TREND ROCZNY PORÓWNANIE ROKU 2021 I 2020

987 554 zł

1 066 649 zł

82 282 zł

79 879 zł

7 723 zł

7 953 zł

2020

2021

2020

2021

2020

2021

79 095 zł

8,01%

-2403 zł

-2,92%

230 zł

2,98%

kwiecień WOJEWÓDZTWA O NAJNIŻSZYCH I NAJWYŻSZYCH KOSZTACH Warmińsko-Mazurskie 69 195 zł Podlaskie 72 278 zł Opolskie 72 788 zł

Podlaskie 4 769 zł Warmińsko-Mazurskie 4 907 zł Podkarpackie 5 299 zł

Opolskie 528 zł Podkarpackie 537 zł Warmińsko-Mazurskie 560 zł

Łódzkie 96 447 zł Wielkopolskie 97 464 zł Mazowieckie 99 197 zł

Dolnośląskie 6 635 zł Mazowieckie 7 061 zł Wielkopolskie 7 311 zł

Dolnośląskie 761 zł Pomorskie 761 zł Mazowieckie 892 zł

ROK 2021 WOJEWÓDZTWA O NAJNIŻSZYCH I NAJWYŻSZYCH KOSZTACH Warmińsko-Mazurskie 824 737 zł Podlaskie 864 985 zł Opolskie 870 697 zł

Podlaskie 59 461 zł Warmińsko-Mazurskie 60 103 zł Świętokrzyskie 60 998 zł

Opolskie 5 653 zł Podlaskie 5 693 zł Warmińsko-Mazurskie 5 835 zł

Łódzkie 1 115 563 zł Wielkopolskie 1 135 273 zł Mazowieckie 1 157 572 zł

Pomorskie 76 757 zł Wielkopolskie 84 165 zł Mazowieckie 86 972 zł

Zachodniopomorskie 7 981 zł Pomorskie 8 604 zł Mazowieckie 8 785 zł

kwiecień WOJEWÓDZTWA Z NAJMOCNIEJSZYMI SPADKAMI I WZROSTAMI KOSZTÓW Mazowieckie -10 527 zł Łódzkie -8 418 zł Podkarpackie -8 116 zł

Mazowieckie -3 302 zł Podkarpackie -2 272 zł Pomorskie -2 076 zł

Łódzkie -108 zł Małopolskie -24 zł Lubuskie -17 zł

Brak wzrostów kosztów

Brak wzrostów kosztów

Warmińsko-Mazurskie 43 zł Podlaskie 67 zł Mazowieckie 86 zł

zestawienie KOSZTY W kwietniu W OSTATNICH LATACH

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

* wszystkie dane w przeliczeniu na 1000 mieszkańców

58

OSOZ Polska 5/2021

MONITOR ZDROWOTNY

mo n itor epidemio logicz n y

Ogólne koszty leczenia (zakup środków farmaceutycznych) przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

ƐƑƏƏƏƏ

prognoza

» Kwietniowe koszty

koszty, tys. zł

ƐƏƏƏƏƏ

leczenia były nieznacznie niższe niż w marcu.«

ѶƏƏƏƏ ѵƏƏƏƏ ƓƏƏƏƏ ƑƏƏƏƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƏ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƐ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ

MAJ prognoza

CZERWIEC prognoza

LIPIEC prognoza

SIERPIEŃ prognoza

WRZESIEŃ prognoza

PAŹDZIERNIK prognoza

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 5/2021

59

MONITOR ZDROWOTNY mo n itor epidemio logicz n y

Koszty grypy i przeziębienia przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

ƐƓƏƏƏ

prognoza

ƐƑƏƏƏ

grypy i przeziębienia znacznie spadły w stosunku do marca.«

koszty, tys. zł

ƐƏƏƏƏ ѶƏƏƏ ѵƏƏƏ ƓƏƏƏ ƑƏƏƏ Ə

60

» Koszty leczenia

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƏ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƐ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ

MAJ prognoza

CZERWIEC prognoza

LIPIEC prognoza

SIERPIEŃ prognoza

WRZESIEŃ prognoza

PAŹDZIERNIK prognoza

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 5/2021

MONITOR ZDROWOTNY

mo n itor epidemio logicz n y

Koszty alergii przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

prognoza

ƐƑƏƏ

» Obserwujemy wzrost

koszty, tys. zł

ƐƏƏƏ ѶƏƏ

kosztów alergii, które swoje maksimum osiągną w czerwcu.«

ѵƏƏ ƓƏƏ ƑƏƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƏ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƐ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ

MAJ prognoza

CZERWIEC prognoza

LIPIEC prognoza

SIERPIEŃ prognoza

WRZESIEŃ prognoza

PAŹDZIERNIK prognoza

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 5/2021

61

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Struktura dystrybucji leków kwiecień 2021 | WARTOŚCI STATYSTYCZNE I TRENDY W STOSUNKU DO marca

CENA OPAKOWANIA LEKU

MARŻA APTECZNA

OBRÓT W APTECE

LICZBA PACJENTÓW

23,94 zł

24,52%

246,5 tys. zł

3490

–18 tys. zł

–470

0,26 zł

*

–0,37%

(

*

3,84 zł

PROGNOZA NA

lipiec

SPRZEDAŻ WEDŁUG STATUSU LEKU

OSOZ Polska 5/2021

*

suplementy

INNE

58,19% 22,41% 9,34% 10,05%

(

*

(

POZIOM REFUNDACJI

24,72% 0,65%

Aktualna sytuacja epidemiczna sugeruje, że tegoroczne wakacje będą przebiegały we względnej normalności. Możemy więc również liczyć na wzrost sprzedaży środków dermatologicznych w aptekach. Prognozujemy, że w lipcu obrót średniej apteki wyniesie 238 tys zł. Jednak wszystko będzie zależeć od rozwoju pandemii COVID-19.

Obrót statystycznej apteki w kwietniu 2021 roku wyniósł 246,5 tys. zł.

W porównaniu z marcem 2021 roku był o 18 tys. zł niższy (–6,8%). Jednocześnie był o 42,5 tys. zł wyższy (+20,8%) niż w analogicznym okresie ubiegłego roku. Wartość rynku farmaceutycznego osiągnęła poziom 3,287 mld zł. Oznacza to spadek o 243,5 mln zł (–6,9%) w stosunku do marca 2021 roku oraz wzrost o 502 mln zł (18%) w stosunku do kwietnia 2020 roku. Udział refundacji stanowił 24,72% (+0,65 p.p. w porównaniu z marcem 2021) obrotu aptecznego i wyniósł 812 mln zł (–4,4%).

Obrót w statystycznej aptece w 2021 roku wyniesie 2,934 mln zł. Oznacza to wzrost średniego obrotu w stosunku do minionego roku o 6% (+165 tys. zł) oraz wzrost o 12,1% (+ 316,5 tys. zł) w stosunku do 2019 roku. Rynek farmaceu-

62

(

RX OTC

SPRZEDAŻ NA PACJENTA

70,63 zł

tyczny osiągnie wartość 39 mld zł. To odpowiednio o 1,307 mld zł więcej (+3,5%) niż w 2020 roku oraz o 1,842 mld zł więcej (+5,0%) niż w 2019 roku. Wartość refundacji wyniesie 9,6 mld zł, co będzie stanowiło 24,71% całkowitego obrotu aptecznego.

W kwietniu sprzedaż w podstawowych kategoriach sprzedażowych kształtowała się następująco: średni obrót apteczny wypracowany ze sprzedaży leków refundowanych wyniósł 80,5 tys. zł, leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 61 tys. zł, a produktów sprzedawanych bez recepty – 102,9 tys. zł. W porównaniu z marcem 2021 roku, we wszystkich trzech kategoriach zanotowaliśmy spadek wartości sprzedaży. W przypadku leków refundowanych, spadek ten wyniósł 3,9 tys. zł (–4,7%), dla sprzedaży leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 3,28

tys. zł (–4,7%), z kolei dla sprzedaży odręcznej 10,8 tys. (–9,5%). Wartość rynku farmaceutycznego wypracowana ze sprzedaży leków refundowanych wyniosła 1,1 mld zł, leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 813 mln zł, a sprzedaży produktów OTC – 1,4 mld zł.

Dniem tygodnia charakteryzującym się największym średnim obrotem aptecznym był piątek (11 133 zł), natomiast dniem roboczym o najniższym średnim obrocie aptecznym – poniedziałek (7 275 zł). Rozrzut pomiędzy tymi wartościami wynosił 3 858 zł.

W kwietniu 2021 roku, w stosunku do marca 2021 roku, w dwóch kategoriach sprzedażowych zanotowaliśmy wzrost wartości sprzedaży – dermatologia i krew oraz układ krwiotwórczy.

W pozostałych kategoriach zanotowaliśmy spadek wartości sprzedaży – naj-

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

większy w przypadku leków przeciwzakaźnych oraz produktów na układ oddechowy.

Największe zmiany w udziale poszczególnych grup terapeutycznych zaobserwowano w przypadku leków na układ oddechowy, układ sercowo–naczyniowy oraz krew i układ krwiotwórczy.

Największy udział w wartości sprzedaży należy do grupy produktów na przewód pokarmowy i metabolizm.

W kwietniu średnia marża apteczna wyniosła 24,52%. To o 0,37 p.p. mniej niż w marcu 2021 roku oraz o 0,01 p.p. mniej niż w kwietniu 2020 roku. Marża w podstawowych kategoriach sprzedażowych kształtowała się następująco: dla leków refundowanych wyniosła 18,33% (–0,5 p.p. w stosunku do marca 2021), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 21,92% (–0,76 p.p. w stosunku do marca 2021), natomiast dla produktów OTC – 28,74% (+0,07 p.p. w stosunku do marca 2021 roku).

W 2021 roku marża apteczna wyniesie 24,11%. Będzie to odpowiednio o 0,74 p.p. mniej niż w 2020 roku oraz o 0,59 p.p. mniej niż w 2019 roku. Dla leków refundowanych średnia marża apteczna wyniesie 18,88% (–0,01 p.p. w stosunku do 2020 roku), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 20,10% (–1,30 p.p. w stosunku do 2020 roku), a dla produktów OTC – 27,50% (–1,58 p.p. w stosunku do 2020 roku). Średnia cena za opakowanie leku w marcu 2021 roku wyniosła 23,94 zł.

Cena ta w porównaniu do marca 2021 roku wzrosła o 26 groszy. Porównując ją do ceny z kwietnia 2020 obserwujemy wzrost ceny o 1,67 zł. W dwóch kategoriach zanotowaliśmy wzrost średniej ceny sprzedaży (w stosunku do poprzedniego miesiąca). Średnia cena za opakowanie leków na recepty pełnopłatne wyniosła 30,48 zł (+0,38 zł). Średnia cena za opakowanie leków na recepty refundowane – 29,97 zł (+0,26 zł) a w przypadku sprzedaży odręcznej średnia cena wyniosła 18,44 (–0,01 zł).

W kwietniu statystyczną aptekę odwiedziło 3490 pacjentów (spadek o 470ciu pacjentów w stosunku do marca).

2840 osób zakupiło produkty OTC, 850 – leki refundowane, oraz 810 – leki wydawane na recepty pełnopłatne. Największy ruch w statystycznej aptece panował w drugim tygodniu miesiąca, tj. pomiędzy 8 a 14 kwietnia. Wówczas w statystycznej aptece zanotowano 858 osób.

Kolejnym w rankingu tygodniem był 15–21 kwietnia (805 osób), 22–28 kwiet-

Rys. 1. Wielkość obrotu statystycznej apteki w poszczególnych dniach kwietnia (porównanie do ubiegłego roku) kwiecień 2021

kwiecień 2020

ƐƑƏƏƏ

ƐƏƏƏƏ

ѶƏƏƏ

ѵƏƏƏ

ƓƏƏƏ

ƑƏƏƏ

Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ ƐƏ ƐƐ ƐƑ Ɛƒ ƐƓ ƐƔ Ɛѵ Ɛƕ ƐѶ ƐƖ ƑƏ ƑƐ ƑƑ Ƒƒ ƑƓ ƑƔ Ƒѵ Ƒƕ ƑѶ ƑƖ ƒƏ ƒƐ

Rys. 2. Wielkość obrotu statystycznej apteki w poszczególnych dniach kwietnia – podział na dni tygodnia (porównanie do ubiegłego roku) kwiecień 2021

kwiecień 2020

ƐƑƏƏƏ

ƐƏƏƏƏ

ѶƏƏƏ

ѵƏƏƏ

ƓƏƏƏ

ƑƏƏƏ

Ə

omb;7 b-j;h

)|ou;h

ࡆuo7-

-u|;h

b.|;h

"o0o|-

b;7 b;Ѵ-

Rys. 3. Podział sprzedaży aptecznej na kategorie – % wartości sprzedaży układ mięśniowo-szkieletowy 5,55% układ moczowo-płciowy 4,25% i hormony płciowe układ oddechowy 8,36%

13,71% przewód pokarm. i metabolizm

2% narządy zmysłów 3,05% leki przeciwzakaźne 0,27% leki przeciwpasożytnicze, owadobójcze i repelenty 1,48% leki onkologiczne i immunomodulacyjne 5,64% krew i układ krwiotwórczy

12,15% układ sercowo-naczyniowy

1,13% endokrynologia – hormony, bez horm. płciowych 3,35% dermatologia varia 11,64%

11,12% centralny układ nerwowy nieokreślona 16,32%

OSOZ Polska 5/2021

63

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Rys. 4. Poziom marży aptecznej (%) w latach 2008–2021 ƒƏѷ ƑƖѷ ƑѶѷ Ƒƕѷ Ƒѵѷ ƑƔѷ ƑƓѷ Ƒƒѷ ƑƑѷ

(

ƑƏƏѶ

(

ƑƏƏƖ

(

ƑƏƐƏ

(

ƑƏƐƐ

(

ƑƏƐƑ

(

ƑƏƐƒ

(

ƑƏƐƓ

(

ƑƏƐƔ

(

ƑƏƐѵ

(

ƑƏƐƕ

(

ƑƏƐѶ

Rys. 5. Podział średniej ceny leku (w zł) na zapłatę pacjenta i dopłatę refundacyjną w latach 2020–2021

(

ƑƏƐƖ

(

ƑƏƑƏ

zapłata pacjenta

Ɠ

ƑƏƑƐ

refundacja

ƑƔ ƑƏ ƐƔ

Ɛѵķƕ ƐѵķƕƑ ƐѵķѶƑ ƐƕķƑƐ ƐƕķƑѶ ƐƕķƒƓ ƐƕķƒѶ ƐƕķƓƖ ƐѶķƑƑ ƐƕķѶƔ ƐƕķƖѶ ƐѶķƏƑ ƐѵķѵƐ ƐѵķѶƐ ƐѵķƒƓ ƐѵķƔƓ

ƐƏ Ɣ ƔķƒƔ

ƔķƑƑ

ƔķƐƕ

Ɣķƕƒ

ѵķƐƔ

ѵķƐѶ

ƔķƖƔ

ƔķƓѵ

Ɣķѵ

ƔķƒƖ

ƔķƔƓ

ƔķѶƑ

ƔķƒƐ

ƔķѶƔ

Ɣķƕ

ƔķƖƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ

ƐƐ

ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ə

Ɣ

ѵ

ƑƏƑƏ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƐ

ƐƏ

ƐƑ

ƑƏƑƐ

Rys. 6. Podział średniej ceny pozycji sprzedanej na receptę refundowaną (w zł), na zapłatę pacjenta i dopłatę refundacyjną w latach 2020–2021 zapłata pacjenta

ƒƏ ƑƔ

ƕķƓƔ

ƕķѵƔ

ƕķƑѵ

ƕķƔƔ

ƕķƑƔ

ƕķƒƓ

ƕķƑѶ

ƕķƒѵ

ƕķƔƑ

ƕķѵ

ƕķѵƒ

ƕķѵƐ

ƕķƔƑ

ƕķѵƕ

ƕķѵѵ

ƕķƕƐ

refundacja

ƑƏ ƐƔ ƐƏ

ƑƐķƏѶ ƑƐķƔƓ ƑƐķƑѶ ƑƐķƔƖ ƑƐķѵƖ ƑƐķƕƔ ƑƐķѶƐ ƑƐķѵѵ ƑƐķƔѶ ƑƐķƔƑ ƑƐķƔѶ ƑƑķƏѵ ƑƐķѵƔ ƑƐķѶƕ ƑƐķƖѵ ƑƑķƒ

Ɣ Ə

Ɛ

Ƒ

Ɠ

ƒ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƐ

ƐƏ

Ɛ

ƐƑ

Ƒ

Ɠ

ƒ

Ɣ

ѵ

ƑƏƑƏ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƐ

ƐƏ

ƐƑ

ƑƏƑƐ

Rys. 7. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w ciągu miesiąca w latach 2008–2021 ƓѵƏƏ ƓƓƏƏ ƓƑƏƏ ƓƏƏƏ ƒѶƏƏ ƒѵƏƏ ƒƓƏƏ ƒƑƏƏ ƒƏƏƏ ƑѶƏƏ ƑѵƏƏ

ƑƏƏѶ

64

OSOZ Polska 5/2021

(

ƑƏƏƖ

(

ƑƏƐƏ

(

ƑƏƐƐ

(

ƑƏƐƑ

(

ƑƏƐƒ

(

ƑƏƐƓ

(

ƑƏƐƔ

(

ƑƏƐѵ

(

ƑƏƐƕ

(

ƑƏƐѶ

(

ƑƏƐƖ

(

ƑƏƑƏ

(

Ɠ

ƑƏƑƐ

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Rys. 8. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w rozbiciu na przedziały godzinowe w dniu powszednim w kwietniu Ɛѵ ƐƓ ƐƑ ƐƏ Ѷ ѵ Ɠ Ƒ ƑƒŋƑƓ

ƑƑŋƑƒ

ƑƐŋƑƑ

ƑƏŋƑƐ

ƐƖŋƑƏ

ƐѶŋƐƖ

ƐƕŋƐѶ

ƐѵŋƐƕ

ƐƔŋƐѵ

ƐƓŋƐƔ

ƐƒŋƐƓ

ƐƑŋƐƒ

ƐƐŋƐƑ

ƖŋƐƏ

ƐƏŋƐƐ

ѶŋƖ

ƕŋѶ

ѵŋƕ

Ɣŋѵ

ƓŋƔ

ƒŋƓ

Ƒŋƒ

ƐŋƑ

Ə ƏŋƐ

nia (788 osób), 1–7 kwietnia (703 osoby). Najwięcej pacjentów zarejestrowano w aptece w godzinach 11.00–12.00.

Statystyczny pacjent podczas jednej wizyty w aptece zakupił produkty o łącznej wartości 70,63 zł. To o 3,83 zł więcej niż w minionym miesiącu oraz o 1,00 zł więcej niż w analogicznym okresie roku 2020. Z kwoty tej 53,17 zł zapłacił pacjent, a 17,46 zł dopłacił refundator. Wartość refundacji w porównaniu z marcem wzrosła o 8,6%. W tym samym okresie wartość zapłaty pacjenta wzrosła o 4,8% (+2,46 zł). Dla leków refundowanych wartość koszyka statystycznego pacjenta wyniosła 94,66 zł (z czego 24,22 zł to zapłata pacjenta, a 70,44 zł – wartość refundacji), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 75,34 zł, a dla produktów OTC – 36,22 zł.

W 2021 roku wartość koszyka statystycznego pacjenta wyniesie 94,61 zł. Z kwoty tej 71,24 zł zapłaci pacjent, a 23,38 zł dopłaci refundator. W podziale na podstawowe kategorie sprzedażowe, wartość sprzedaży na pacjenta będzie kształtowała się następująco: dla leków sprzedawanych na recepty pełnopłatne wyniesie 103,42 zł, produktów OTC – 50,15 zł, a leków refundowanych – 140,86 zł (z czego 38,72 zł to zapłata pacjenta, a 102,14 zł wartość refundacji). 

Rys. 9. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w poszczególnych dniach kwietnia (porównanie do ubiegłego roku) kwiecień 2021

kwiecień 2020

ƑƏƏ ƐѶƏ ƐѵƏ ƐƓƏ ƐƑƏ ƐƏƏ ѶƏ ѵƏ ƓƏ ƑƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ ƐƏ ƐƐ ƐƑ Ɛƒ ƐƓ ƐƔ Ɛѵ Ɛƕ ƐѶ ƐƖ ƑƏ ƑƐ ƑƑ Ƒƒ ƑƓ ƑƔ Ƒѵ Ƒƕ ƑѶ ƑƖ ƒƏ ƒƐ

Rys. 10. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w poszczególnych tygodniach kwietnia (porównanie do ubiegłego roku) kwiecień 2021

» W kwietniu statystyczną aptekę odwiedziło 3490 pacjentów, o 470 pacjentów mniej niż w marcu.«

kwiecień 2020

ƖƏƏ ѶƏƏ ƕƏƏ ѵƏƏ ƔƏƏ ƓƏƏ ƒƏƏ ƑƏƏ ƐƏƏ Ə

Ɛŋƕ h b;|mb-

ѶŋƐƓ h b;|mb-

ƐƔŋƑƐ h b;|mb-

ƑƑŋƑѶ h b;|mb-

ƑƖŋƒƏ h b;|mb-

Tab. 1. Sprzedaż produktów w statystycznej aptece wg. statusu produktu Wg. statusu leku w bazie BLOZ

Wartość sprzedaży w statystycznej aptece (PLN)

Udział w całkowitej wartości sprzedaży aptecznej

kwiecień 2021

kwiecień 2020

kwiecień 2021

kwiecień 2020

143 446

121 075

58,19%

59,35%

Lek - OTC

55 252

43 068

22,41%

21,11%

Suplement diety lub dietetyczny środek spożywczy

23 032

18 108

9,34%

8,88%

Pozostałe

24 770

21 748

10,05%

10,66%

Lek - RX

OSOZ Polska 5/2021

65

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Tab. 2. Opis stanu statystycznej apteki w formie skróconego biuletynu informacyjnego za kwiecień 2021 kwiecień 2021

zmiana w stosunku do (%) marca 2021

stycznia 2021

zmiana w stosunku do (liczbowo)

kwietnia 2020

marca 2021

stycznia 2021

kwietnia 2020

obrót całkowity (w tys. zł) statystyczna apteka

246,5

-6,8%

15,2%

20,8%

-18,00

32,50

42,50

cały rynek apteczny

3 287 571

-6,9%

14,7%

18,0%

-243504,50

421040,50

502154,50

statystyczna apteka

80,5

-4,7%

26,4%

16,8%

-3,95

16,78

11,58

cały rynek apteczny

1 073 165

-4,8%

25,8%

14,1%

-53772,84

220163,25

132576,11

statystyczna apteka

61,0

-5,1%

24,4%

41,0%

-3,28

11,97

17,75

cały rynek apteczny

813 890

-5,2%

23,8%

37,7%

-44621,38

156731,73

223013,58

statystyczna apteka

102,9

-9,5%

3,7%

14,4%

-10,77

3,65

12,92

cały rynek apteczny

1 371 924

-9,6%

3,2%

11,7%

-145143,46

42871,94

143746,54

statystyczna apteka

60,9

-4,3%

26,1%

16,1%

-2,74

12,61

8,46

cały rynek apteczny

812 776

-4,4%

25,6%

13,4%

-37323,50

165440,07

96217,57

w całkowitym obrocie

24,72%

2,7%

9,5%

-3,9%

0,01

0,02

-0,01

w sprzedaży refundowanej

74,41%

0,4%

0,3%

-0,6%

0,00

0,00

0,00

ogółem

23,94 zł

1,1%

1,8%

7,5%

0,26

0,41

1,68

dla leków z list refundacyjnych

29,97 zł

1,2%

2,7%

3,9%

0,35

0,80

1,12

dla leków z recept pełnopłatnych

30,48 zł

1,2%

2,4%

10,8%

0,38

0,72

2,96

dla produktów bez recepty (OTC)

18,44 zł

0,0%

0,4%

9,0%

-0,01

0,07

1,52

3 490

-11,9%

7,7%

19,1%

-470,00

250,00

560,00

liczba pacjentów w aptece (recepty refundowane)

850

-8,6%

21,4%

25,0%

-80,00

150,00

170,00

liczba pacjentów w aptece (recepty pełnopłatne)

810

-6,9%

15,7%

35,0%

-60,00

110,00

210,00

2 840

-11,8%

7,6%

16,4%

-380,00

200,00

400,00

ogółem

24,52%

-1,5%

1,3%

0,0%

0,00

0,00

0,00

dla leków z list refundacyjnych

18,33%

-2,7%

0,1%

-1,3%

-0,01

0,00

0,00

dla leków na recepty pełnopłatne

21,92%

-3,3%

4,1%

5,0%

-0,01

0,01

0,01

dla sprzedaży odręcznej

28,74%

0,3%

5,2%

0,3%

0,00

0,01

0,00

wartość sprzedaży na pacjenta

70,63 zł

5,7%

6,9%

1,4%

3,84

4,58

1,01

wartość zapłaty przez pacjenta

53,17 zł

4,8%

4,0%

2,8%

2,46

2,03

1,46

wartość dopłaty refundatora

17,46 zł

8,6%

17,1%

-2,5%

1,38

2,55

-0,45

wartość sprzedaży na pacjenta (recepty refundowane)

94,66 zł

4,3%

4,1%

-6,6%

3,90

3,69

-6,64

wartość zapłaty przez pacjenta (recepty refundowane)

24,22 zł

3,1%

3,3%

-5,0%

0,74

0,77

-1,27

wartość dopłaty refundatora (recepty refundowane)

70,44 zł

4,7%

4,3%

-7,1%

3,16

2,92

-5,37

wartość sprzedaży na pacjenta (recepty pełnopłatne)

75,34 zł

1,9%

7,5%

4,5%

1,42

5,25

3,21

wartość sprzedaży na pacjenta (sprzedaż odręczna)

36,22 zł

2,6%

-3,6%

-1,7%

0,93

-1,36

-0,64

recepty refundowane (w tys. zł)

recepty pełnopłatne (w tys. zł)

sprzedaż odręczna (w tys. zł)

wartość refundacji (w tys. zł)

udział refundacji

średnia cena opakowania

liczba pacjentów w aptece

liczba pacjentów w aptece (sprzedaż odręczna) średnia marża apteczna

Rys. 11. Prognoza miesięcznych obrotów statystycznej apteki Wartości w cenach detalicznych brutto prognoza obrotu

Obrót 2021: 2 934 tys. zł

Tysiące zł

Zmiana obrotu: wzrost 4 do 6%

66

OSOZ Polska 5/2021

ƒƏƏ ƑƖƏ ƑѶƏ ƑƕƏ ƑѵƏ ƑƔƏ ƑƓƏ ƑƒƏ ƑƑƏ ƑƐƏ ƑƏƏ ƐƖƏ ƐѶƏ

(

(

(

(

realizacja obrotu

(

*

realizacja (poprzedni rok)

*

*

*

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Prognoza sprzedaży rocznej w oparciu o dane do kwietnia 2021 2021

Dane narastające od początku roku

zmiana w stosunku do (%)

zmiana w stosunku do (liczbowo)

2020

2020

2019

2021

2019

zmiana w stosunku do (%)

zmiana w stosunku do (liczbowo)

2020

2020

2019

2019

2 934,0

6,0%

12,1%

165,0

316,5

946,0

-4,9%

9,8%

-49,0

84,5

39 014 511,7

3,5%

5,0%

1 307 876,2

1 842 294,2

12 638 177,5

-7,6%

1,5%

-1 045 175,5

180 852,5

980,4

7,7%

10,0%

69,9

88,9

301,1

-6,7%

3,8%

-21,5

10,9

13 037 412,2

5,2%

3,0%

639 174,8

377 429,9

4 022 687,6

-9,3%

-4,1%

-413 906,8

-172 963,4

658,8

6,2%

12,6%

38,4

73,7

238,1

10,9%

26,6%

23,5

50,0

8 760 443,1

3,7%

5,5%

313 375,5

452 995,1

3 180 319,5

7,7%

17,0%

228 724,8

461 038,7

1 266,2

4,1%

13,0%

50,1

145,4

398,6

-11,5%

5,8%

-51,8

22,0

16 836 006,2

1,7%

5,8%

274 345,3

917 051,0

5 325 659,3

-14,0%

-2,2%

-867 915,9

-121 168,7

724,9

5,5%

8,4%

37,8

56,1

227,5

-6,2%

5,3%

-15,0

11,4

9 639 530,7

3,0%

1,5%

282 526,8

141 921,0

3 039 088,7

-8,9%

-2,7%

-296 013,5

-85 698,6

0,2

-0,4%

-3,3%

0,0

0,0

0,2

-1,3%

-4,1%

0,0

0,0

0,7

-2,4%

-1,9%

0,0

0,0

0,7

0,2%

1,1%

0,0

0,0

23,0

4,6%

8,3%

1,02

1,76

22,2

3,7%

5,1%

0,8

1,1

30,5

2,7%

5,9%

0,80

1,69

30,0

3,9%

6,3%

1,1

1,8

29,8

0,8%

10,7%

0,22

2,88

30,5

10,8%

17,8%

3,0

4,6

18,4

2,3%

7,8%

0,42

1,34

18,4

9,0%

13,2%

1,5

2,2

31 010,0

-29,7%

-33,6%

-13 090,0

-15 700,0

14 090,0

-12,0%

-9,9%

-1 930,0

-1 540,0

6 960,0

-29,7%

-26,3%

-2 940,0

-2 480,0

3 290,0

-9,1%

6,5%

-330,0

200,0

6 370,0

-29,4%

-33,5%

-2 650,0

-3 210,0

3 110,0

-4,3%

-1,0%

-140,0

-30,0

25 250,0

-29,9%

-34,6%

-10 760,0

-13 360,0

11 430,0

-13,4%

-12,6%

-1 770,0

-1 650,0

0,2

-3,0%

-2,4%

0,0

0,0

0,2

-1,7%

-0,4%

0,0

0,0

0,2

-0,1%

-1,7%

0,0

0,0

0,2

-3,0%

-1,6%

0,0

0,0

0,2

-6,1%

-5,1%

0,0

0,0

0,2

3,5%

5,6%

0,0

0,0

0,3

-5,4%

-5,4%

0,0

0,0

0,3

-2,9%

-3,0%

0,0

0,0

94,61 zł

50,7%

68,8%

31,8

38,6

70,6

13,7%

28,1%

8,5

15,5

71,24 zł

50,9%

70,8%

24,0

29,5

53,2

13,2%

28,8%

6,2

11,9

23,38 zł

50,0%

63,3%

7,8

9,1

17,5

15,3%

26,3%

2,3

3,6

140,86 zł

53,2%

49,2%

48,9

46,4

94,7

6,2%

0,8%

5,5

0,7

38,72 zł

63,8%

57,1%

15,1

14,1

24,2

4,7%

-3,2%

1,1

-0,8

102,14 zł

49,5%

46,3%

33,8

32,3

70,4

6,7%

2,2%

4,5

1,5

103,42 zł

50,4%

69,3%

34,6

42,3

75,3

14,1%

25,8%

9,3

15,4

50,15 zł

48,5%

72,7%

16,4

21,1

36,2

6,2%

25,8%

2,1

7,4

Rys. 12. Prognoza miesięcznej wartości obrotu w kraju (ceny detaliczne brutto) Obrót 2021: 39,01 mld zł

realizacja obrotu

realizacja obrotu (rok 2020)

prognoza refundacji

realizacja refundacji

realizacja refundacji (rok 2020)

ƓƔƏƏ

Refundacja: 9,64 mld zł

ƓƏƏƏ

Zmiana obrotu: wzrost 2 do 4% (w stosunku do roku 2020)

ƒƏƏƏ

Zmiana refundacji: wzrost 2 do 4% (w stosunku do roku 2020)

prognoza obrotu

Miliony zł

ƒƔƏƏ

ƑƔƏƏ ƑƏƏƏ ƐƔƏƏ ƐƏƏƏ ƔƏƏ Ə

(

(

(

(

(

*

*

*

*

OSOZ Polska 5/2021

67

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Tab. 3. Średnia miesięczna sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na rodzaje sprzedaży – kwiecień 2021 Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. U-R

645,54

0,07

38400,73

0,16

8541,00

0,05

29859,73

0,49

0,22

0,78

1086,20

35,35

59,49

2. U-30

465,32

0,05

20367,11

0,08

8314,37

0,04

12052,74

0,20

0,41

0,59

786,61

25,89

43,77

3. U-50

232,51

0,03

5800,83

0,02

3313,70

0,02

2487,13

0,04

0,57

0,43

304,29

19,06

24,95

4. U-BEZPŁATNY

23,23

0,00

2157,76

0,01

137,09

0,00

2020,67

0,03

0,06

0,94

62,65

34,44

92,90

5. INWALIDA WOJENNY

11,33

0,00

668,42

0,00

0,02

0,00

668,40

0,01

0,00

1,00

20,32

32,89

58,98

0,15

0,00

5,10

0,00

0,81

0,00

4,29

0,00

0,16

0,84

0,26

19,76

33,33

10,19

0,00

329,34

0,00

54,01

0,00

275,33

0,00

0,16

0,84

16,85

19,54

32,33

0,00

0,00

0,02

0,00

0,00

0,00

0,02

0,00

0,00

1,00

0,00

12,49

24,98

243,11

0,03

11473,27

0,05

0,57

0,00

11472,70

0,19

0,00

1,00

437,87

26,20

47,19

4,24

0,00

982,58

0,00

225,82

0,00

756,75

0,01

0,23

0,77

8,15

120,60

232,00

6. INWALIDA WOJSKOWY 7. ZHK 8. AZ 9. SENIOR 75+ 10. NARKOTYKI 11. ŚRODKI POMOCNICZE

14,88

0,00

2143,77

0,01

1071,80

0,01

1071,97

0,02

0,50

0,50

54,49

39,34

144,04

12. PEŁNOPŁATNE

1457,44

0,17

61025,00

0,25

61026,37

0,33

-1,37

0,00

1,00

0,00

2009,45

30,37

41,87

13. ODRĘCZNA

5542,49

0,64

102866,00

0,42

102873,02

0,55

-7,02

0,00

1,00

0,00

6317,55

16,28

18,56

14. RAZEM

8652,65

1,00

246500,00

1,00

185558,58

1,00

60941,42

1,00

0,75

0,25

11108,38

22,19

28,49

Tab. 4. Średnia okresowa sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na rodzaje sprzedaży – średnia narastająca od początku roku Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. U-R

618,91

0,07

35799,99

0,15

8148,00

0,05

27651,99

0,49

0,23

0,77

1074,36

33,32

57,84

2. U-30

437,92

0,05

19029,46

0,08

7789,19

0,04

11240,28

0,20

0,41

0,59

741,09

25,68

43,45

3. U-50

219,32

0,03

5438,66

0,02

3111,36

0,02

2327,30

0,04

0,57

0,43

286,73

18,97

24,80

4. U-BEZPŁATNY

22,13

0,00

2062,84

0,01

135,33

0,00

1927,51

0,03

0,07

0,93

60,33

34,19

93,23

5. INWALIDA WOJENNY

11,10

0,00

650,64

0,00

0,56

0,00

650,07

0,01

0,00

1,00

19,85

32,78

58,60

6. INWALIDA WOJSKOWY

0,15

0,00

4,84

0,00

0,78

0,00

4,05

0,00

0,16

0,84

0,26

18,54

31,85

7. ZHK

9,68

0,00

308,82

0,00

50,96

0,00

257,86

0,00

0,17

0,83

15,99

19,31

31,90

8. AZ

0,00

0,00

0,04

0,00

0,00

0,00

0,04

0,00

0,07

0,93

0,00

16,29

31,04

226,13

0,03

10823,25

0,05

9,31

0,00

10813,94

0,19

0,00

1,00

407,78

26,54

47,86

3,92

0,00

914,92

0,00

193,41

0,00

721,51

0,01

0,21

0,79

7,59

120,49

233,15

9. SENIOR 75+ 10. NARKOTYKI 11. ŚRODKI POMOCNICZE

14,11

0,00

2049,15

0,01

1009,05

0,01

1040,10

0,02

0,49

0,51

53,71

38,15

145,18

12. PEŁNOPŁATNE

1440,23

0,17

59515,75

0,25

59517,07

0,33

-1,32

0,00

1,00

0,00

1989,22

29,92

41,32

13. ODRĘCZNA

5393,52

0,64

99654,25

0,42

99661,14

0,55

-6,89

0,00

1,00

0,00

6160,77

16,18

18,48

14. RAZEM

8399,14

1,00

236500,00

1,00

179626,37

1,00

56873,63

1,00

0,76

0,24

10821,00

21,86

28,16

Tab. 5. Średnia miesięczna sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na grupy sprzedaży – kwiecień 2021 Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

1638

0,19

80465

0,33

20587

0,11

59878

0,98

0,26

0,74

2727

29,51

49,13

2. Recepty pełnopłatne

1457

0,17

61025

0,25

61026

0,33

-1

0,00

1,00

0,00

2009

30,37

41,87

3. Sprzedaż odręczna

5542

0,64

102866

0,42

102873

0,55

-7

0,00

1,00

0,00

6318

16,28

18,56

15

0,00

2144

0,01

1072

0,01

1072

0,02

0,50

0,50

54

39,34

144,04

8653

1,00

246500

1,00

185559

1,00

60941

1,00

0,75

0,25

11108

22,19

28,49

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 6. Średnia okresowa sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na grupy sprzedaży – zestawienie narastające od początku roku Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

1551,26

0,18

75280,85

0,32

19439,11

0,11

55841,73

0,98

0,26

0,74

2617,30

28,76

48,53

2. Recepty pełnopłatne

1440,23

0,17

59515,75

0,25

59517,07

0,33

-1,32

0,00

1,00

0,00

1989,22

29,92

41,32

3. Sprzedaż odręczna

5393,52

0,64

99654,25

0,42

99661,14

0,55

-6,89

0,00

1,00

0,00

6160,77

16,18

18,48

14,11

0,00

2049,15

0,01

1009,05

0,01

1040,10

0,02

0,49

0,51

53,71

38,15

145,18

8399,14

1,00

236500,00

1,00

179626,37

1,00

56873,63

1,00

0,76

0,24

10821,00

21,86

28,16

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 7. Prognoza rocznej sprzedaży w statystycznej aptece w rozbiciu na grupy sprzedaży Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

Refundacja

Udział wart. %

%

Wartość

%

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

19835,90

0,19

980352,64

0,33

269483,93

0,12

710868,71

0,98

0,27

0,73

33502,93

29,26

49,42

2. Recepty pełnopłatne

15960,57

0,15

658777,81

0,22

658777,81

0,30

0,00

0,00

1,00

0,00

22854,34

28,83

41,28

3. Sprzedaż odręczna

67898,78

0,65

1266248,16

0,43

1266248,16

0,57

0,00

0,00

1,00

0,00

82913,89

15,27

18,65

191,90

0,00

28629,61

0,01

14564,38

0,01

14065,24

0,02

0,51

0,49

734,42

38,98

149,19

103887,15

1,00

2934008,22

1,00

2209074,27

1,00

724933,95

1,00

0,75

0,25

140005,57

20,96

28,24

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 8. Prognoza rocznej sprzedaży w rozbiciu na grupy sprzedaży z uwzględnieniem zmieniającej się w ciągu roku liczby aptek – cały rynek apteczny Rodzaj sprzedaży

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

263879900

0,19

13037412208

0,33

3584901535

0,12 9452510672

0,98

0,27

0,73

445750459

29,25

49,41

2. Recepty pełnopłatne

212324959

0,15

8760443126

0,22

8760443126

0,30

0

0,00

1,00

0,00

303993087

28,82

41,26

3. Sprzedaż odręczna

903011018

0,65

16836006221

0,43 16836006221

0,57

0

0,00

1,00

0,00

1102659906

15,27

18,64

2551484

0,00

380650181

0,01

0,01

187020055

0,02

0,51

0,49

9765078

38,98

149,19

1381767362

1,00

39014511736

1,00 9639530727

1,00

0,75

0,25

1862168529

20,95

28,24

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

68

Transakcje Liczba

OSOZ Polska 5/2021

193630127

1,00 29374981010

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y NK U L E KÓ W

Środki z melatoniną Problemy z zasypianiem i bezsennością dotyczą około 30–50% dorosłych. Szacuje się, że u 15% z nich mają negatywny wpływ na codzienne życie. Kiedy nie możemy zasnąć, przewracając się z boku na bok, przyczyn może być wiele: od nieprawidłowej diety, stresu, czynników chorobowych aż do zaburzeń w wydzielaniu hormonu snu, czyli melatoniny. Melatonina uwalniana jest w mózgu, gdy do oka zaczyna docierać coraz mniejsza ilość światła. Ten naturalny regulator powoduje, że wieczorem stajemy się senni. Jednak nowoczesny tryb życia, oświetlenie miejskie, a w ostatnich latach media elektroniczne, mocno zaburzyły dobowy rytm życia. Kiedy spojrzymy na analizę sprzedaży środków z melatoniną w Polsce, zauważymy wyraźny wzrost od roku 2009. Można to tłumaczyć m.in. szybkim upowszechnieniem smartfonów począwszy od 2008 roku. Od tego czasu dużo mówi się o wpływie tzw. niebieskiego światła emitowanego przez ekrany telefonów na zaburzenia rytmu snu oraz znaczeniu melatoniny. W pandemicznym roku 2020, sprzedaż hormonu snu w aptekach wzrosła o 27%. Dziś w ofercie jest 16 razy więcej produktów w tym asortymencie niż w 2002 roku i – co zdarza się rzadko – ich cena spadła w tym okresie o 14%.

WSKAŹNIKI SPRZEDAŻY aptecznej. ROK 2020 I ZMIANA % W STOSUNKU DO ROKU 2002

WARTOŚĆ SPRZEDAŻY

ilość sprzedaży

asortyment

ŚREDNIA CENA

77 938 432

3 448 744

100

22,60 zł

473%

583%

1560%

14%

INFORMACJE DODATKOWE











Od momentu pojawienia się pierwszych smartfonów, sprzedaż ilościowa melatoniny w Polsce wzrosła 10-krotnie, a wartość sprzedaży – 6-krotnie. Środki te są także dostępne w drogeriach i marketach spożywczych.

Emitowane przez smartfony oraz ekrany komputerów niebieskie światło zaburza wydzielanie melatoniny, co może opóźniać moment zaśnięcia. Wiele urządzeń posiada już tryb wieczorny filtrujący niebieskie światło.

Wzrost sprzedaży środków z melatoniną w pandemicznym roku 2020 obserwowany jest na całym świecie. W USA wyniósł on 42,6%.

Podczas pandemii COVID-19 korzystanie ze smartfonów znacznie wzrosło.

Wiele badań naukowych potwierdza związek światła niebieskiego z zaburzeniami rytmu snu. Naukowcy z Harwardu dowiedli, że może ono przesunąć rytm okołodobowy nawet o 3 godziny.

Zażywanie melatoniny powinno być zlecone przez lekarza, a problemy z bezsennością należy w pierwszej kolejności zwalczać zmianą higieny snu.

Wciąż nie ma badań nad długoterminowym wpływem suplementacji tego hormonu.

100

5

80

4

60

3

40

2

20

1

0

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022

ilość [mln op.]

wartość [mln zł]

Sprzedaż ilościowa i wartościowa w latach 2002–2020

0

PROGNOZA

OSOZ Polska 5/2021

69

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y NK U L E KÓ W

Melatonina, zwana „hormonem ciemności”, odgrywa bardzo istotną rolę w regulacji biologicznego rytmu okołodobowego organizmu. To neurohormon produkowany głównie w nasadce mózgowej (szyszynce). Melatonina jest wytwarzana po zapadnięciu zmroku. Informacje o porze dnia szyszynka uzyskuje za pośrednictwem siatkówki oka. W miarę uwalniania się „hormonu ciemności”, człowiek staje się coraz bardziej senny, aż w końcu przy odpowiednio wysokim poziomie, zasypia. Rytm wytwarzania melatoniny może zostać zaburzony – w mniejszym stopniu przez aktywność fizyczną przed snem, nieregularne posiłki, stres, czy nieprawidłową higienę snu; w większym stopniu poprzez nieprawidłowe oświetlenie. Następstwem zaburzeń produkcji melatoniny są problemy ze snem. Pomocne wówczas mogą okazać się farmaceutyki zawierające omawiany hormon.

Opis rynku Przedstawione poniżej analizy dotyczą wąskiej grupy produktów farmaceutycznych zawierających melatoninę, dostępnych w aptekach od stycznia 2002 roku.

Roczna sprzedaż produktów aptecznych zawierających melatoninę w 2002 roku wynosiła 504 tys. opakowań. W kolejnych latach, aż do 2013 roku, poziom sprzedaży był bardzo wyrównany.

W 2014 roku nastąpił wzrost o 28,42%.

W każdym kolejnym roku skok w górę był równie wysoki. Rekordowy wzrost ilości sprzedaży nastąpił w 2015 roku (49,79%) – roczna sprzedaż po raz

70

OSOZ Polska 5/2021

pierwszy przekroczyła próg 1 mln opakowań. W minionym roku sprzedaż melatoniny wynosiła 3,45 mln opakowań i była o 583,83% wyższa niż w pierwszym okresie analiz oraz o 21,34% wyższa niż w 2019 roku.

W bardzo zbliżony sposób kształtowała się także wartość sprzedaży farmaceutyków zawierających „hormon ciemności”. W pierwszym okresie analiz pacjenci zapłacili za melatoninę zakupioną w aptece 13,58 mln zł. Następnie wartość sprzedaży spadła i w latach 2005–2009 nie przekraczała 10 mln zł.

W 2012 roku nastąpił największy wzrost

wynoszący 51,08%. Wartość sprzedaży ponownie wzrosła do poziomu z 2002 roku. W kolejnych latach miały miejsce następujące po sobie wzrosty (z wyjątkiem roku 2013 roku, kiedy to nastąpił minimalny spadek). W 2020 roku pacjenci zapłacili za melatoninę zakupioną w aptekach 77,94 mln zł – o 26,98% więcej niż w roku 2019 oraz o 473,71% więcej niż w 2002 roku. Średniomiesięczna wartość sprzedaży produktów zawierających melatoninę jednoznacznie wskazuje na to, że ta grupa farmaceutyków podlega sezonowości.

Najmniej za melatoninę pacjenci płacą

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y NK U L E KÓ W

Tab. 1. Liczba produktów wprowadzonych na rynek w poszczególnych latach, będących do dzisiaj w ofercie oraz średnia cena dla tych produktów.

Liczba produktów wycofanych z rynku w poszczególnych latach oraz średnia cena dla tych produktów Liczba badanych produktów

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2020

3

Produkty będące w ofercie w latach 2003–2020 a nie będące w ofercie w 2002 roku

29,87 29,73 25,85 17,75 17,39 18,98 17,77 20,31 25,05 26,05 28,51 29,98 29,15 28,16 27,01 26,74 26,80 29,00 30,13

0

Produkty będące w ofercie w latach 2004–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2003

0

Produkty będące w ofercie w latach 2005–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2004

0

Produkty będące w ofercie w latach 2006–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2005

0

Produkty będące w ofercie w latach 2007–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2006

0

Produkty będące w ofercie w latach 2008–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2007

1

Produkty będące w ofercie w latach 2009–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2008

0

Produkty będące w ofercie w latach 2010–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2009

0

Produkty będące w ofercie w latach 2011–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2010

0

Produkty będące w ofercie w latach 2012–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2011

1

Produkty będące w ofercie w latach 2013–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2012

1

17,53 17,13 17,36 17,14 17,98 17,73 17,69 18,04

Produkty będące w ofercie w latach 2014–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2013

2

17,38 20,73 20,57 22,22 21,70 22,67 23,61

Produkty będące w ofercie w latach 2015–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2014

4

19,76 16,11 15,49 16,04 16,34 17,20

Produkty będące w ofercie w latach 2016–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2015

14

18,14 17,96 15,70 14,95 15,09

Produkty będące w ofercie w latach 2017–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2016

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

13,67 21,10 20,08 20,57 22,90 22,15 21,54 17,49 12,00 10,28 —

9,54 11,91 13,42

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

7,07

7,02

7,00

6,85

7,44

8,44

9,33

9,48 10,01

13

19,70 18,85 18,36 17,72

Produkty będące w ofercie w latach 2018–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2017

18

22,32 22,08 20,37

Produkty będące w ofercie w latach 2019–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2018

20

16,96 21,28

Produkty będące w ofercie w 2020 roku a nie będące w ofercie w latach 2002–2020

20

18,26

Liczba badanych produktów

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2020

3

29,87 29,73 25,85 17,75 17,39 18,98 17,77 20,31 25,05 26,05 28,51 29,98 29,15 28,16 27,01 26,74 26,80 29,00 30,13

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2019 a nie będące w ofercie w 2020 roku

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2018 a nie będące w ofercie w latach 2019–2020

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2017 a nie będące w ofercie w latach 2018–2020

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2016 a nie będące w ofercie w latach 2017–2020

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2015 a nie będące w ofercie w latach 2016–2020

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2014 a nie będące w ofercie w latach 2015–2020

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2013 a nie będące w ofercie w latach 2014–2020

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2012 a nie będące w ofercie w latach 2013–2020

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2011 a nie będące w ofercie w latach 2012–2020

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2010 a nie będące w ofercie w latach 2011–2020

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2009 a nie będące w ofercie w latach 2010–2020

0

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2008 a nie będące w ofercie w latach 2009–2020

0

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2007 a nie będące w ofercie w latach 2008–2020

0

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2006 a nie będące w ofercie w latach 2007–2020

0

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2005 a nie będące w ofercie w latach 2006–2020

0

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2004 a nie będące w ofercie w latach 2005–2020

0

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2003 a nie będące w ofercie w latach 2004–2020

0

—

—

Produkty będące w ofercie w 2002 roku a nie będące w ofercie w latach 2003–2020

0

—

OSOZ Polska 5/2021

—

71

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y NK U L E KÓ W

w okresie letnim, zwłaszcza w czerwcu – średnio 1,54 mln zł. W kolejnych miesiącach wartość sprzedaży stopniowo wzrasta, aby w styczniu osiągnąć najwyższy poziom 2,64 mln zł. Następnie znowu spada (tempo spadku w miesiącach od

lutego do maja jest bardziej dynamiczne niż tempo wzrostu w okresie od lipca do stycznia). W skali jednego miesiąca, najwięcej za produkty zawierające melatoninę pacjenci zapłacili w styczniu bieżącego roku – ponad 9 mln zł.

Na średniej cenie za pojedyncze opakowanie melatoniny w całym okresie analiz raz po raz pojawiały się spadki i wzrosty. W latach 2005–2006 pacjenci płacili najmniej za statystyczne opakowanie produktu z omawianej grupy, nie-

Tab. 2. Roczne zestawienie sprzedaży środków zawierających melatoninę w aptekach w latach 2002–2020 oraz prognoza na lata 2021– 2022

Wartość sprzedaży (zł)

Rok

Średnia cena za pojedyncze opakowanie (zł)

Liczba sprzedanych opakowań

Wartość sprzedaży na jeden produkt (zł)

Liczba sprzedanych opakowań na jeden produkt

Procentowa zmiana wartości w stosunku do roku poprzedniego

Liczba produktów będących w ofercie

Procentowa zmiana liczby w stosunku do roku poprzedniego

2002

13 584 933

504 324

26,94

2 264 156

84 054

6

2003

15 210 800

574 015

26,50

2 535 133

95 669

6

11,97%

2004

12 800 967

543 301

23,56

1 422 330

60 367

9

-15,84%

-5,35%

2005

7 912 119

468 079

16,90

791 212

46 808

10

-38,19%

-13,85%

2006

8 735 460

519 196

16,82

671 958

39 938

13

10,41%

10,92%

2007

9 226 217

498 065

18,52

768 851

41 505

12

5,62%

-4,07%

2008

7 742 369

442 774

17,49

553 026

31 627

14

-16,08%

-11,10%

2009

8 537 727

430 523

19,83

776 157

39 138

11

10,27%

-2,77%

2010

12 899 208

516 243

24,99

1 612 401

64 530

8

51,08%

19,91%

2011

14 289 168

549 306

26,01

1 786 146

68 663

8

10,78%

6,40%

2012

16 512 501

583 635

28,29

1 270 192

44 895

13

15,56%

6,25%

2013

16 455 322

600 880

27,39

1 371 277

50 073

12

-0,35%

2,95%

2014

18 714 441

771 649

24,25

1 247 629

51 443

15

13,73%

28,42%

2015

26 025 893

1 155 816

22,52

1 182 995

52 537

22

39,07%

49,79%

2016

33 717 440

1 562 131

21,58

766 305

35 503

44

29,55%

35,15%

2017

40 445 238

1 866 848

21,66

697 332

32 187

58

19,95%

19,51%

2018

49 079 488

2 281 070

21,52

654 393

30 414

75

21,35%

22,19%

2019

61 376 425

2 842 198

21,59

697 459

32 298

88

25,06%

24,60%

2020

77 938 432

3 448 744

22,60

779 384

34 487

100

26,98%

21,34%

2021

91 779 055

3 874 157

23,69

—

—

—

17,76%

12,34%

2022

104 943 934

4 502 056

23,31

—

—

—

14,34%

16,21%

13,82%

Rys. 1. Wartość sprzedaży melatoniny w aptekach w latach 2002–2020 oraz prognoza na lata 2021–2022 ƐƑ ƏƏƏ ƏƏƏ

» Od 2014 roku wartość sprzedaży melatoniny wzrasta z roku na rok.

W początkowych miesiącach analiz, pacjenci płacili za produkty zawierające melatoninę około 1 mln zł miesięcznie. W styczniu 2021 roku kwota ta osiągnęła rekord – ponad 9 mln zł.«

ƐƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ѷ ƏƏƏ ƏƏƏ

ѵ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ɠ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ƒ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

72

OSOZ Polska 5/2021

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƑƑ

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y NK U L E KÓ W

Rys. 2. Liczba opakowań środków zawierających melatoninę sprzedanych w aptekach w latach 2002–2020 oraz prognoza na lata 2021– 2022 ƔƏƏ ƏƏƏ

» Podobnie jak w przypadku wartości sprzedaży, także ilość sprzedaży melatoniny od 2014 roku mocno pnie się w górę.

W styczniu 2021 roku wynosiła niemal 400 tys. opakowań.«

ƓƏƏ ƏƏƏ

ƒƏƏ ƏƏƏ

ƑƏƏ ƏƏƏ

ƐƏƏ ƏƏƏ

Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƑƑ

Rys. 3. Średnia cena za pojedyncze opakowanie produktu zawierającego melatoninę dostępnego w aptekach w latach 2002–2020 oraz prognoza na lata 2021–2022 ƒƏ

ƑƔ

ƑƏ

ƐƔ

» Średnia cena za pojedyncze opakowanie produktu aptecznego zawierającego melatoninę przyjmowała wartości od ponad 15 zł do niecałych 30 zł. Obecnie, od 2019 roku, towarzyszy jej trend rosnący.«

ƐƏ

Ɣ

Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƑƑ

Rys. 4. Liczba różnych opakowań produktów zawierających melatoninę dostępnych w aptekach w latach 2002–2020 ƖƏ ѶƏ

» Asortyment produktów aptecznych zawierających melatoninę w latach 2002–2014 był bardzo ubogi i liczył sobie od kilku do kilkunastu opakowań miesięcznie. Obecnie pacjenci mogą wybierać spośród około 80 opakowań.«

ƕƏ ѵƏ ƔƏ ƓƏ ƒƏ ƑƏ ƐƏ Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( Ɠ

ƑƏƏƑ

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ ƑƏƑƐ

OSOZ Polska 5/2021

73

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y NK U L E KÓ W

Rys. 5. Średnia miesięczna wartość sprzedaży w latach 2002–2020 ƒƏƏƏƏƏƏ

ƑƔƏƏƏƏƏ

ƑƏƏƏƏƏƏ

ƐƔƏƏƏƏƏ

ƐƏƏƏƏƏƏ

ƔƏƏƏƏƏ

Ə

"| 1 ;ॉ

|

-u ;1

całe 17 zł. W 2012 roku pacjenci płacili najwięcej, ponad 28 zł. Od roku 2015 średnia roczna cena melatoniny utrzymuje wyrównany poziom. W 2020 roku wynosiła 22,60 zł – była o 4,65% wyższa niż w roku poprzednim oraz o 16,10% niższa niż w pierwszym okresie analiz.

Liczebność farmaceutyków zawierających melatoninę jest niewielka. W latach 2002–2014 pacjenci mogli wybierać zaledwie spośród kilku lub kilkunastu produktów. Obecnie asortyment leków wspomagających zasypianie jest już nieco szerszy. W 2020 roku pacjenci zakupili w aptekach 100 różnych opakowań produktów z melatoniną, to o 12 opakowań więcej niż w roku 2019.

Zarówno ilość, jak i wartość sprzedaży melatoniny za okres od stycznia do kwietnia 2021 roku istotnie wzrosła w porównaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego. Poniższe dane pokazują prognozowaną sprzedaż melatoniny za pełny rok 2021 oraz 2022.

Trendy przyszłości 3,87 mln oraz 4,50 mln – tyle według prognoz wyniesie liczba opakowań melatoniny, które zostaną sprzedane w aptekach w 2021 i 2022 roku. Wzrost liczo-

74

OSOZ Polska 5/2021

b;1b;ॉ

-f

;u b;1

brb;1

"b;urb;ॉ

ny rok do roku wyniesie kolejno 12,34% oraz 16,21% Wartość sprzedaży także będzie piąć się w górę. W 2021 roku wzrośnie o 17,76% i ukształtuje się na poziomie 91,78 mln zł. W 2022 roku wzrost wyniesie 14,34%, a wartość sprzedaży omawianej grupy produktów po raz pierwszy przekroczy próg 100 mln zł (wyniesie 104,94 mln zł). Średnia cena w 2021 roku wzrośnie o 4,83%. Za statystyczne opakowanie melatoniny pacjenci będą musieli zapłacić średnio 23,69 zł. Natomiast w 2022 roku cena spadnie o 1,60% do kwoty 23,31 zł.

Podsumowanie Jak pokazują zgromadzone dane statystyczne, zażywanie produktów zawierających melatoninę jest coraz bardziej powszechne. W pierwszym okresie analiz sprzedaż melatoniny wynosiła zaledwie 0,5 mln opakowań, a asortyment liczył sobie jedynie 6 różnych produktów.

W minionym roku sprzedaż była o prawie 600% wyższa i wynosiła 3,45 mln opakowań, a asortyment farmaceutyków zawierających „hormon ciemności” liczył już 100 opakowań. W 2020 roku pa-

)u ;vb;ॉ

-৳7 b;umbh

bv|or-7

u 7 b;ॉ

cjenci zapłacili za melatoninę zakupioną w aptekach prawie 80 mln zł (płacąc za opakowanie średnio 22,60 zł). Te dane pokazują częściowo problem bezsenności pacjentów, który jak widać, w ostatnich kilkunastu latach przybiera na sile.

Wyliczone prognozy pokazują, że sprzedaż i wartość sprzedaży w najbliższych latach nadal będą piąć się w górę. Sezonowość sprzedaży można tłumaczyć dwoma czynnikami. W okresie letnim generalnie spada liczba pacjentów w aptekach, to też okres urlopowy i mniejsze obciążenie stresem. Jesienią i zimą wzrasta sprzedaż także środków uspokajających i nasennych (z grup innych niż zawierających melatoninę) – obciążenie stresem i problemy z zasypianiem nasilają się.  Metodologia prognoz

Do wyliczenia prognoz sprzedaży melatoniny zastosowano metodę najmniejszych kwadratów z zastosowaniem wahań multiplikatywnych. Jednocześnie założono, że w przyszłości nie wystąpią żadne wahania przypadkowe mogące w znaczący sposób wpłynąć na sprzedaż.

KAMSOFT S.A.

7FQUVȶRPKCL K Y[OKGPKCL 'NGMVTQPKE\PȤ &QMWOGPVCELȶ /GF[E\PȤ

\ KS-EDM

Suite

2Q\PCL EDM ZV]\VWNR FR PXVLV] ZLHG]LHÉ R XGRVWÛSQLDQLX L Z\PLDQLH (OHNWURQLF]QHM 'RNXPHQWDFML 0HG\F]QHM

YGLFʏ PC

edm.kamsoft.pl

KS-EDM Suite KAMSOFT sa

KAMSOFT S.A.

|

edm.kamsoft.pl

|

medycyna@kamsoft.pl