OSOZ Polska

OSOZ

System

Ochrony

Zdrowia

www.osoz .pl

11

2021 POLSK A

11 / 2021

ISSN 1897-5828, cena 15 zł (zawiera 8% VAT)

Otwart y

E-USŁUGI Z KORZYŚCIĄ

INNOWACJE 2021 ROKU

zdrowotne koszty COVID

Jarosław Kieszek, Dyrektor Centrum e-Zdrowia, w wywiadzie dla OSOZ opowiada o nowej strategii i planach na 2022 rok.

Najciekawsze wynalazki i technologie dla ochrony zdrowia – od rewolucyjnych odkryć naukowych do prostych gadżetów dla każdego.

Wzrost liczby zgonów o 16%, skrócenie średniej długości życia, epidemia depresji. Raport OECD obrazuje skutki pandemii koronawirusa.

KAMSOFT S.A.

6Gʑ UKȶ PKG FCL ]DVNRF]\É

2Q\PCL EDM ZV]\VWNR FR PXVLV] ZLHG]LHÉ R XGRVWÛSQLDQLX L Z\PLDQLH (OHNWURQLF]QHM 'RNXPHQWDFML 0HG\F]QHM

YGLFʏ PC

edm.kamsoft.pl

KS-EDM Suite KAMSOFT sa

KAMSOFT S.A.

|

edm.kamsoft.pl

|

medycyna@kamsoft.pl

Nota bene

Wszyscy za jednego Pandemia COVID-19 pokazała, że zapomnianym determinantem zdrowia człowieka jako jednostki jest współodpowiedzialność. Cyfryzacja w państwach demokratycznych nie będzie możliwa bez mocnego społeczeństwa obywatelskiego, w tym zaufania do przetwarzania danych oraz rekomendacji generowanych przez algorytmy AI. Wolność zdrowotna

Artur Olesch Redakcja Czasopisma OSOZ Polska OSOZ World  redakcja@osoz.pl Czytaj bieżące wydanie w aplikacji mobilnej OSOZ News

Wydawało się, że ochrona zdrowia znalazła się u progu wielkiej rewolucji. Dzięki nowym technologiom będzie można precyzyjnie i z wyprzedzeniem diagnozować choroby, skutecznie je leczyć, żyć dłużej w lepszym zdrowiu, a nawet personalizować profilaktykę. To przypomina trochę euforię, która towarzyszyła doniesieniom o stworzeniu pierwszych szczepionek przeciwko COVID-19. Szybki koniec pandemii miał być kwestią miesięcy. Firmy farmaceutyczne dostarczyły miliony dawek szczepionki w rekordowym tempie, ale po pierwszych sukcesach pojawiły się problemy: protesty ruchów antyszczepionkowych, nieprzestrzeganie restrykcji, walka rządów o dostawy nowych dawek, wyraźne różnice w wyszczepieniu społeczeństwa pomiędzy bogatymi a biednymi państwami. Wielkie marzenia o triumfie nauki ugrzęzły w obawach, dyskusjach o demokracji, obronie własnych interesów.

Nie wystarczyły akcje informacyjne, włączenie się mediów społecznościowych w walkę z fake newsami, bezprecedensowa poprawa komunikacji w instytucjach naukowych.

W międzyczasie często można było usłyszeć opinie, że kiedy Chiny opanowały pandemię w kilka miesięcy, państwom demokratycznym zajmuje to już drugi rok. To skłania do postawienia sobie co najmniej czterech pytań: Czy cyfryzację zdrowia – czyli renesans technologii – czeka podobny opór?

Jak wesprzeć rozwój cyfrowego społeczeństwa obywatelskiego? Jak pogodzić wolność wyboru z interesem zbiorowym? I czy w globalnym świecie cyfrowym nie czas pomyśleć o wprowadzeniu zasad etycznych rozwoju algorytmów, aby uniknąć gospodarek opartych na wyzysku danych?

Moje dane, ale czy mój wybór?

Algorytmy AI stają się sercem nowoczesnej medycyny. Na razie wspomagają ocenę zdjęć medycznych, ale wkrótce będą konieczne do analiz i prognoz zdrowia każdego człowieka oraz zarządzania zdrowiem populacyjnym. Jednak aby stworzyć wiarygodne algorytmy, potrzebne są wysokiej jakości dane i to w ogromnych ilościach. W medycynie pochodzą one przede wszystkim z kartotek pacjentów, badań klinicznych, baz danych podmiotów medycznych. Dotychczas dominują dwa podejścia: dane anonimowe po prostu pozyskiwane są bez zgody pacjenta lub pacjent daruje swoje dane do badań jak ma to miejsce przykładowo w wirtualnych badaniach klinicznych. W związku z tym, że ilość informacji w elektronicznych kartotekach pacjentów rośnie w ogromnym tempie, coraz głośniej mówi się o świadomej zgodzie na wykorzystanie danych. I taka jest przyszłość demokratycznych gospodarek cyfrowych.

Przywracając prawo jednostki do dysponowania własnymi danymi, należy zastanowić się, gdzie ustanowić granicę pomiędzy dobrem jednostki a interesem społecznym. Skoro bez danych nie ma mowy o postępach w medycynie i skuteczniejszej ochronie zdrowia na poziomie populacyjnym, digitalizacja powinna być traktowana jako wyzwanie społeczne. Indywidualne decyzje dotyczące udostępniania danych będą determinować korzyści dla całego społeczeństwa – chociażby w postaci nowej wiedzy pozyskanej dzięki analizom big data z wykorzystaniem milionów kartotek pacjentów przekazanych dobrowolnie. Cyfryzacja może okazać się papierkiem lakmusowym dla społeczeństwa obywatelskiego, odpowiedzialności zbiorowej wyważonej z ochroną praw jednostki. Przykładem testu dla tak zdefiniowanego patriotyzmu społecznego są chociażby aplikacje śledzące kontakty z osobami z COVID-19. Największą liczbę ich pobrań zanotowano w Finlandii, Islandii oraz Szwajcarii. Najmniejszą – w krajach Europy wschodniej, jak Polska, Czechy, Węgry, Rumunia. Skorelowanie tych danych ze średnim dochodem na mieszkańca prowadzi do prostego z pozoru wniosku – kraje

N ota b e n e

wysokorozwinięte cechuje automatycznie wysoki stopień zaangażowania społecznego. Ale takie wyjątki jak Francja, gdzie akceptacja dla aplikacji covidowych jest niska, pokazują, że zagadnienie jest o wiele bardziej skomplikowane. Tu nie chodzi o poziom smartfonizacji społeczeństwa, bo w wymienionych krajach jest on na wysokim poziomie, ale o takie miękkie elementy jak zaufanie do działań rządu, poczucie wspólnoty, ale i poziom dobrobytu.

Cyfryzacja nie tylko dla wybranych Jest jeszcze jeden element, który może mieć znaczenie: równy dostęp do usług cyfrowych i niwelowanie cyfrowego rozwarstwienia społeczeństwa, wyważenie pomiędzy zdrową konkurencją a polityką socjalną. Trudno mówić o społeczeństwie cyfrowym w modelu, w którym to tylko „wcześni innowatorzy” są pierwszymi beneficjentami technologii zanim się one upowszechnią w grupach sceptyków czy „późnej większości”.

Krzywą adaptacji technologii można skrócić poprzez odpowiednie interwencje na poziomie politycznym, w tym inwestycje w infrastrukturę techniczną i umiejętności cyfrowe. Jest to tym ważniejsze, że powszechny i sprawiedliwy dostęp do usług medycznych lada dzień będzie zależeć nie od nowinek, jak systemy AI czy wirtualna rzeczywistość, ale od wyrównywania szans cyfrowych. A to wymaga już dzisiaj zmiany systemu edukacji i nowych priorytetów w politykach zdrowotnych.

Postępująca zmiana Pandemia wymusiła wprowadzenie szybkich rewolucji, jak przykładowo szczepienia nieznanymi dotąd szczepionkami w technologii mRNA. Naturalnym efektem jest opór wynikający z obaw przed czymś nieznanym, choć i tak mówimy tutaj o zdecydowanej przewadze zwolenników szczepień nad przeciwnikami. Z kolei cyfryzacja to proces rozciągnięty na kolejne dekady, gdzie zapowiadane od lat przełomowe rozwiązania i tak wchodzą do codziennego użytku najczęściej z dużym opóźnieniem. Do dzielenia się danymi w ochronie zdrowia po prostu z czasem się przyzwyczaimy. Proces ten wspierany będzie naturalnym cyklem zmian pokoleniowych i etapowym wprowadzaniem kolejnych innowacji.

Nie wszyscy będą chcieli stać się częścią społeczeństwa cyfrowego. Opcja „opt-out” – zgodnie z pryncypiami wolnego wyboru – powinna być zawsze dostępna. Przynajmniej na początku, bo w dłuższej perspektywie nie będzie możliwe funkcjonowanie poza systemem, tak samo jak dzisiaj prawie niemożliwe stało się funkcjonowanie w społeczeństwie bez elektronicznej bankowości.

Zielony certyfikat dla algorytmów Niektórym krajom już dziś łatwiej jest pozyskiwać dane obywateli do wtórnego wykorzystania i opracowywania algorytmów AI. To one zostaną liderami cyfrowej rewolucji. Mowa o Chinach, gdzie dane jednostki są praktycznie własnością państwa, ale i USA, gdzie dane są masowo pozyskiwanym towarem komercjalnym. Europa, nie mówiąc o krajach Ameryki Południowej i Afryki, już teraz pozostaje daleko w tyle w cyfrowym wyścigu gospodarczym. Groźną konsekwencją może być nowa forma kolonizacji w postaci czerpania danych przez duże koncerny technologiczne działające w skali globalnej. Już dziś serwisy takie jak Facebook czy Google zawdzięczają swoją ekspansję pozyskiwaniu danych od użytkowników w krajach, które na tym nie korzystają. Mieszkańcy wielu krajów stają się nieświadomie żywymi kopalniami danych dla zagranicznych koncernów. I ten problem można rozwiązać wprowadzając nową formę opodatkowania wykorzystania danych, większą swobodę kontrolowania na poziomie indywidualnym (komu i jakie dane są udostępniane), nakładając embargo na kraje lub firmy rozwijające algorytmy w oparciu o nieetycznie pozyskane dane albo nawet certyfikację aplikacji AI. Demokratyczna i etyczna digitalizacja to najlepszy z dostępnych modeli, ale wymagać będzie sporych interwencji i regulacji, aby zapewnić jej stabilność oraz zaufanie społeczne. 

OSOZ Polska 11/2021

11

OSOZ POLSKA 2021

aktualności

8

W KADRZE

ROZMOWY

32

10

WAŻNE PYTANIE Zdrowie cyfrowe? Dlaczego, jak i kiedy

13

PERSPEKTYWY 2022 Jarosław Kieszek: Dzięki integracji e-usług, będziemy coraz bliżej pacjenta

Nowa fala postępu

35

Rynek zdrowia w pigułce

Susanne Gruber: Aplikacje o potwierdzonej klinicznie skuteczności poprawiają jakość życia pacjentów

Strategia walki z rakiem EU, szczepienia i zmiany na Miodowej

15

PRAKTYcznie

RADAR ZDROWOTNY Alergia, grypa i przeziębienie w styczniu 2022

38

BEZPIECZEŃSTWO DANYCH Wpływ pandemii COVID-19 na cyberbezpieczeństwo

INNOWACJE

16

40

Relacja Przyszłość zdrowia to cyfryzacja

Aplikacje medyczne Samsung Zdrowie, dobre samopoczucie i trening w domu

17

16 najciekawszych innowacji 2021 roku

20 24

42

44

ankieta Portret technologiczny polskiego lekarza pierwszego kontaktu

Infografika Future Health Index Polska

E-ZDROWIE NA ŚWIECIE Przegląd międzynarodowej prasy

quiz Test wiedzy o zdrowiu cyfrowym w Polsce i na świecie

nowe idee

NOWOŚCI/WYNALAZKI

46

RAPORTY RYNKOWE Jak wykorzystać zasoby danych w ochronie zdrowia

RAPORT

26

48

STREFA START-UP Głos jako marker zdrowia

ZDROWIE W LICZBACH Jak pandemia COVID-19 wpłynęła na ochronę zdrowia w 2021 roku? Przedstawiamy kluczowe wnioski corocznego podsumowania systemów ochrony zdrowia w krajach OECD, w tym także w Polsce.

OSOZ WORLD

52

WHAT’S NEXT 70% of health CEOs expect hospitals to evolve into “healthcare hubs”

54

How to design electronic patient records that doctors would love

TECHNOLOGIE

56

SZKOLENIA Nowe kursy w OSOZ TUTOR

MONITOR ZDROWOTNY

59

FELIETON Bezpieczeństwo zdrowotne

61

RANKINGI PEX Firmy i produkty (październik 2021)

62

MONITOR EPIDEMIOLOGICZNY Mapy zdrowotne kraju (październik 2021)

» W 2022 roku dokładnie zbadamy nie tylko poziom digitalizacji, ale i cyberbezpieczeństwa.« Jarosław Kieszek | Dyrektor Centrum e-Zdrowia | str. 32

OSOZ Polska 11/2021

66

Monitor farmacji Rynek farmaceutyczny (październik 2021)

73

MONITOR RYNKU LEKÓW Leki stosowane w menopauzie

online

» Dobra aplikacja mobilna dopasowuje się do pacjenta, potrafi go zmotywować do pozytywnych zmian.« Susanne Gruber | SideKick Health | str. 35

50%

Różne badania wskazują, że tylko w ok. połowie diagnoz dotyczących chorób psychicznych, lekarze się ze sobą zgadzają. To oznacza, że każdy klinicysta posługuje się inną metodologią rozpoznania choroby. Szumy towarzyszą lekarzom w wielu decyzjach, często zagrażając bezpieczeństwu pacjenta.

Zakres bezpłatnych certyfikowanych szkoleń online w ramach Akademii CeZ został rozszerzony o zagadnienia związane z programem Profilaktyka 40+. Wszystkie kursy dotyczące Elektronicznej Dokumentacji Medycznej realizowane będą do końca 2022 roku. W ich ramach zaplanowano przeszkolenie ponad 21 tys. osób z 3300 podmiotów leczniczych.

28%

Taki procent polskich menedżerów ochrony zdrowia twierdzi, że ograniczenia budżetowe są barierą dla placówek medycznych chcących przygotować się na wyzwania przyszłości. Według 53%, główną przeszkodą jest to, że personelowi brakuje umiejętności cyfrowych (badanie Future Health Index).

22%

O tyle wzrosła liczba nadmiarowych zgonów w Polsce w 2020 roku.

Przyczyną jest pandemia COVID-19. Niestety, spośród wszystkich krajów OECD, Polska pod tym względem znalazła się w czarnej czołówce, zajmując 3. miejsce.

online / offline

Czytaj magazyn OSOZ Polska w smartfonie Chcesz śledzić na bieżąco ważne informacji dotyczące cyfryzacji ochrony zdrowia w Polsce i na świecie?

Zainstaluj aplikację mobilną OSOZ News (iOS, Android) i zyskaj dostęp do wszystkich treści w smartfonie lub tablecie.

Pobierz aplikację OSOZ News!

Z nowego badania HIMSS Healthcare Cybersecurity wynika, że aż 70% placówek ochrony zdrowia z USA doświadczyło poważnego naruszenia bezpieczeństwa danych w ostatnich 12 miesiącach.

Jedną z przyczyn jest brak środków finansowych na wzmocnienie ochrony – budżety na cyberbezpieczeństwo nie przekraczają zwykle 6% łącznych nakładów na IT.

Rada Naukowa OSOZ (kolejność alfabetyczna, stan na grudzień 2021 r., liczba członków Rady: 99 osób) 1. prof. dr hab. n. med. Ryszard Andrzejak, 2. prof. dr hab. Piotr Andziak, 3. dr hab. n. med. Małgorzata Baka-Ostrowska, 4. dr Marek Balicki, 5. dr hab. n. med. Rafał Białynicki-Birula, 6. prof. dr hab. n. med.

Bożena Birkenfeld, 7. prof. dr hab. n. med. Andrzej Bohatyrewicz, 8. dr hab. med. prof. UJ Małgorzata Bulanda, 9. dr n. med. Małgorzata Czyżewska, 10. dr hab. n. med. (prof. PAN) Marek Durlik, 11. lek. med. Michał Ekkert, 12. dr n. med. Emilia Filipczyk-Cisarż, 13. lek. med. Halina Flisiak-Antonijczuk, 14. prof. dr hab. n. med. Ryszard Gellert, 15. prof. dr hab. med. Tomasz Grodzicki, 16. prof. dr hab. n. med.

Tomasz Grodzki, 17. dr hab. inż. Antoni Grzanka, 18. prof. dr hab. Edmund Grześkowiak, 19. dr n. farm.

Jerzy Hennig, 20. prof. zw. dr hab. n. med. Krzysztof Herman, 21. prof. dr hab. Tomasz Hermanowski, 22. dr med. Andrzej Horoch, 23. prof. dr hab. n. med. Jacek Imiela, 24. dr n. med. Maria Jagas, 25. prof. dr hab. Jerzy Janecki, 26. prof. dr hab. n. med. Marek Jarema, 27. prof. dr hab. n. med. Włodzimierz Jarmundowicz, 28. prof. dr hab. Mirosław Jarosz, 29. Urszula Jaworska, 30. mgr Renata Jażdż-Zaleska, 31. prof. dr hab. n. med. Sergiusz Jóźwiak, 32. prof. dr hab. n. med. Piotr Kaliciński, 33. prof. dr hab.

Roman Kaliszan, 34. prof. dr hab. n. med. Danuta Karczewicz, 35. prof. dr hab. med. Przemysław Kardas, 36. prof. dr hab. n. med. Andrzej Kaszuba, 37. prof. dr hab. n. med. Wanda Kawalec, 38. prof. zw. dr hab. n. med. Jerzy E. Kiwerski, 39. prof. dr hab. n. med. Marian Klinger, 40. prof. zw. dr hab. n. med.

Jerzy Kołodziej, 41. prof. dr hab. n. med. Jerzy R. Kowalczyk, 42. dr n. med. Robert Kowalczyk, 43. dr n. med. Jacek Kozakiewicz, 44. lek. Ryszard Kozłowski, 45. prof. dr hab. n. med. Leszek Królicki, 46. prof. dr hab. Maciej Krzakowski, 47. prof. dr hab., dr h.c. mult. Andrzej Książek, 48. prof. dr hab. Teresa Kulik, 49. prof. dr hab. n. med. Jan Kulpa, 50. prof. dr hab. n. med. Wojciech Kustrzycki, 51. dr hab. (prof.

UMK) Krzysztof Kusza, 52. dr n. med. Krzysztof Kuszewski, 53. dr n. med. Aleksandra LewandowiczUszyńska, 54. prof. dr hab. n. med. Andrzej Lewiński, 55. prof. dr hab. n. med. Witold Lukas, 56. prof. dr hab. n. med. Romuald Maleszka, 57. prof. dr hab. n. med. Paweł Małdyk, 58. dr n. med. Beata MałeckaLibera, 59. prof. dr hab. Grażyna Mielnik-Niedzielska, 60. prof. dr hab. n. med. Marta Misiuk-Hojło, 61. prof. dr hab. n. med. Janusz Moryś, 62. prof. dr hab. n. med. Krzysztof Narkiewicz, 63. prof. dr hab. n. med. Wojciech Nowak, 64. prof. dr hab. n. med. Krystyna Olczyk, 65. prof. dr hab. n. med. Tadeusz Orłowski, 66. dr hab. n. med. Krystyna Pawlas, 67. prof. dr hab. inż. Grzegorz Pawlicki, 68. prof. dr hab. n. med. Irena Ponikowska, 69. prof. zw. dr hab. n. med. Stanisław Radowicki, 70. dr n. med. Andrzej Rakowski, 71. dr n. med. Grażyna Rogala-Pawelczyk, 72. prof. dr hab. med. Kazimierz RoszkowskiŚliż, 73. prof. dr hab. n. med. Grażyna Rydzewska, 74. dr hab. n. med. Leszek Sagan, 75. prof. dr hab.

Bolesław Samoliński, 76. prof. dr hab. Maria Małgorzata Sąsiadek, 77. dr hab. med. (prof. UJ) Maciej Siedlar, 78. dr hab. n. med. Waldemar Skawiński, 79. lek. Maciej Sokołowski, 80. prof. dr hab. n. med.

Jerzy Stelmachów, 81. prof. dr hab. n. med. Krzysztof Strojek, 82. prof. dr hab. n. med. Jerzy Strużyna, 83. prof. dr hab. n. med. Andrzej Szawłowski, 84. prof. dr hab. n. med. Cezary Szczylik, 85. dr hab. n. med. prof. nadzw. Zbigniew Śliwiński, 86. dr n. med. Jakub Śmiechowicz, 87. prof. dr hab. n. med.

Barbara Świątek, 88. dr n. med. Jakub Trnka, 89. prof. dr hab. n. med. Tomasz Trojanowski, 90. prof. dr hab. n. med. Krystyna Walden-Gałuszko, 91. prof. dr hab. Andrzej Wall, 92. prof. dr hab. n. med. Anna Walecka, 93. prof. dr hab. Marek Wesołowski, 94. dr hab. n. med. Andrzej Wojnar (prof. nadzw. WSF), 95. dr n. med. Andrzej Wojtyła, 96. prof. dr hab. Jacek Wysocki, 97. prof. dr hab. n. med. Mirosław J. Wysocki, 98. dr hab. n. med. Stanisław Zajączek (prof. nadzw. PUM), 99. prof. dr hab. Marek Ziętek

OSOZ Polska 11/2021

zdj ę cie numeru

Nowa fala postępu Lista nowości technologicznych zmieniających ochronę zdrowia, które nabrały rozpę� du w 2021 roku, według zestawienia Światowego Forum Ekonomicznego (���������� World Eco� nomic Forum�� ).  Dekarbonizacja. Przeciwdziałanie zmianom klimatycznym, do którego zobowią� zały się kraje na całym świecie, wymusza zastosowanie innowacji w m.in. energety� ce, transporcie, rolnictwie. Coraz częściej mówi się też o „zielonej” ochronie zdrowia i energooszczędnych szpitalach.  Czujniki oddechu. Skład chemiczny wydychanego powietrza to dotąd rzadko wy� korzystywany parametr zdrowia. Precyzyjne czujniki oddechu usprawnią diagnosty� kę, zapewniając nieinwazyjny sposób gromadzenia kluczowych danych zdrowotnych.

Wyniki analiz są znacznie szybciej dostępne niż w przypadku badania krwi, a samo ba� danie – łatwiejsze do przeprowadzenia przez pacjenta.

OSOZ Polska 11/2021

 Zasilanie bezprzewodowe oraz 5G. Szacuje się, że do 2025 roku już ok. 40 miliar� dów urządzeń będzie się ze sobą komunikować w ramach Internetu Rzeczy (IoT). Ich wygodne zasilanie jest szybko rosnącym wyzwaniem. Z kolei piąta generacja techno� logii komórkowej, czyli 5G, umożliwi realizację m.in. operacji na odległość czy lepszy monitoring zdrowia pacjentów.  Produkcja leków na żądanie. Tradycyjna produkcja leków opiera się na modelu cen� tralnym, w którym duże fabryki muszą spełniać wyśrubowane standardy bezpieczeń� stwa i jakości. Jednak wraz z rozwojem m.in. druku 3D, leki można tworzyć z półproduk� tów w miejscach opieki nad pacjentem, dobierając indywidualnie ich skład i dawkę.  Internet z kosmosu. Firma Elona Muska, Starlink, jest pionierem w tej dziedzinie.

W planach ma rozmieszczenie 12 tys. satelitów, które zapewnią dostęp do Interne� tu w każdym zakątku świata, otwierając nową erę powszechnie dostępnej medycy� ny na odległość.

 Bezprzewodowe sensory zdrowia. Postępy w komunikacji bezprzewodowej o niskiej mocy, jak również nowe techniki detekcji chemicznej wykorzystujące sondy optycz� ne i elektroniczne, umożliwiają ciągłe, nieinwazyjne monitorowanie krytycznych in� formacji zdrowotnych.  Inżynieria lepszego starzenia się. Podążając za nowymi odkryciami naukowymi w biologii molekularnej i coraz lepiej zbadanym procesem starzenia, ponad 100 firm na całym świecie pracuje nad rozwiązaniami z dziedziny inżynierii genetycznej i far� macji, dzięki którym możliwe będzie nie tylko zdrowsze starzenie się, ale również dłuż� sze życie.

OSOZ Polska 11/2021

a k tua l no ś ci WA Ż N E P Y TA N I E

Zdrowie cyfrowe?

Dlaczego, jak i kiedy Nowa i dynamicznie zmieniająca się dziedzina digitalizacji w medycynie nadal budzi spore wątpliwości. Aby rozwiać niektóre z nich, przedstawiamy odpowiedzi na najczęściej zadawane w Internecie pytania.

Jaka jest różnica pomiędzy telezdrowiem, teleopieką i telemedycyną?

Do telezdrowia zaliczamy elektroniczne i telekomunikacyjne technologie oraz usługi stosowane w celu zapewnienia

10

OSOZ Polska 11/2021

opieki, gdy świadczeniobiorcy (pacjenci) i świadczeniodawcy znajdują się fizycznie w różnych miejscach. Wówczas opieka odbywa się na odległość w postaci teleporad, telekonsultacji, wizyt wideo, rozmów telefonicznych, zdal-

nego monitoringu. Telezdrowie obejmuje również edukację zdrowotną pacjentów.

Telemedycyna to zdalne świadczenie usług opieki zdrowotnej, medyczna część telezdrowia. Według American Academy of Family Practitioners, telemedycyna odnosi się konkretnie do zdalnych usług klinicznych, podczas gdy telezdrowie może zawierać zdalne usługi niekliniczne.

Z kolei teleopieka opisuje rozwiązania pozwalające konsumentom indy-

a k tua l no ś ci

widualnie zarządzać swoim zdrowiem.

Obejmuje m.in. mobilne aplikacje zdrowotne i fitness, systemy monitorujące zdrowie i kondycję fizyczną (urządzenia ubieralne).

Czy zdrowie cyfrowe to przyszłość opieki zdrowotnej?

Zdecydowanie tak. Wynika to z ogólnego trendu cyfryzacji we wszystkich dziedzinach gospodarki związanego z koniecznością stałego podnoszenia efektywności. Ochrona zdrowia boryka się z wieloma problemami – brakiem koordynacji działań pomiędzy poszczególnymi etapami leczenia, reaktywnym charakterem systemu nastawionego na leczenie, rosnącymi nakładami na zdrowie nieprzekładającymi się na wyniki i jakość, nierównym dostępem do usług medycznych zależnym od lokalnej infrastruktury medycznej i podaży personelu medycznego.

Ponadto, przy ograniczonych zasobach kadrowych, w obecnym modelu niemożliwe będzie zapewnienie optymalnej opieki dla szybko starzejącego się społeczeństwa. Centralnym celem jest indywidualizacja leczenia oraz wzmocnienie roli profilaktyki oraz zaangażowania pacjenta, aby osiągnąć dwa cele: zdrowsze życie i zdrowsze starzenie się.

Jakie czynniki napędzają rozwój rynku zdrowia cyfrowego?

Wśród najważniejszych można wymienić trzy elementy: inwestycje publiczne mające na celu modernizację systemu ochrony zdrowia; inwestycje prywatne (przykładowo w startupy rozwijające innowacyjne rozwiązania) oraz zmieniające się potrzeby pacjentów i rosnące w związku z tym zapotrzebowanie na nowe e-usługi zdrowotne oraz wellness.

Jakie trendy zdominowały zdrowie cyfrowe w 2021 roku?

Cyfryzacja jest procesem długookresowym – trudno wyodrębniać trendy z podziałem na poszczególne lata. Efektem pandemii COVID-19 jest znaczny wzrost poziomu korzystania z usług telezdrowia przez pacjentów oraz wprowadzenie przez wiele państw refundacji usług cyfrowych. Większym zainteresowaniem cieszą się też aplikacje zdrowotne i wellness. W związku z koniecznością bieżącego monitorowania i zarządzania pandemią w skali globalnej, rośnie znaczenie analiz Big Data. Wśród trendów wieloletnich można wskazać zastosowanie rozwiązań sztucznej inteligencji

i przesunięcie opieki z placówek ochrony zdrowia do domu.

Dlaczego wiele startupów opracowujących innowacyjne technologie cyfrowe dla ochrony zdrowia ponosi porażkę?

Głównym powodem jest niezrozumienie systemu ochrony zdrowia. Nawet jeżeli innowacja jest atrakcyjna dla pacjenta, nie oznacza to, że zostanie zaadaptowana na rynku. Sektor zdrowia jest mocno regulowany (urządzenia medyczne muszą spełniać standardy bezpieczeństwa i skuteczności), a liczba interesariuszy prowadzi często do konfliktów interesów. Drugim słabym ogniwem jest strategia biznesowa. Przykładowo, w przypadku aplikacji mobilnych pacjenci w wielu krajach nie są skłonni płacić za nie z własnej kieszeni. Z kolei publiczni i prywatni ubezpieczyciele z dużą nieufnością podchodzą do innowacji zdrowia cyfrowego.

Jakie są najnowsze i najciekawsze rozwiązania zdrowia cyfrowego?

Jest ich wiele – od urządzeń ubieralnych monitorujących parametry zdrowia w czasie rzeczywistym do systemów sztucznej inteligencji wspomagających podejmowanie decyzji klinicznych i rozwiązań wirtualnej rzeczywistości do szkoleń personelu oraz uśmierzania bólu u pacjentów. Dużo uwagi poświęca się tzw. terapiom cyfrowym (DTx), czyli certyfikowanym aplikacjom i platformom, których skuteczność została potwierdzona w badaniach klinicznych, i które mogą być przepisywane na receptę.

Jakie wyzwania stoją przed cyfryzacją zdrowia?

To przede wszystkim interoperacyjność danych i możliwość ich wymiany oraz analizy przez podmioty rynku zdrowia.

Wyzwaniem jest także radykalna transformacja modeli ochrony zdrowia, które tworzone były w czasach przed rewolucją informatyczną. Bez tego trudno będzie włączać nowe technologie do przestarzałego systemu.

Czy pacjenci czerpią dzisiaj konkretne korzyści z cyfryzacji?

Wszystko zależy od kraju i stopnia cyfryzacji. Jednak dużo zmieniło się od czasu upowszechnienia internetu oraz smartfonów. Każda osoba zyskała dostęp do wiedzy medycznej, którą wcześniej dysponował tylko lekarz. Nowym

dystrybutorem wiedzy i umiejętności zdrowotnych są aplikacje zdrowotne pomagające zarządzać chorobami albo zapobiegać im. Zamiana kartotek papierowych na elektroniczne jak na razie nie przekłada się na lepszą jakość opieki nad pacjentem, bo na obecnym etapie mamy do czynienia jedynie ze zmianą formy dokumentów. Ale w przyszłości elektroniczne dane będą integrowane z różnych źródeł i analizowane przez systemy AI w celu wczesnego wykrywania zagrożeń zdrowotnych i personalizacji profilaktyki/leczenia.

Nowe technologie są bardzo drogie. Czy nie napędzą one wzrostu kosztów opieki zdrowotnej?

Ceny nowych technologii zdrowia cyfrowego oferowanych bezpośrednio dla pacjentów (np. aplikacje mobilne) weryfikowane są przez rynek. Z kolei infrastruktura cyfrowa ochrony zdrowia na poziomie krajowym oraz nowoczesne systemy IT i sprzęt komputerowy w placówkach ochrony zdrowia wymagają ogromnych nakładów. Te jednak traktowane są jako inwestycja długookresowa w poprawę jakości i efektywności opieki zdrowotnej.

Co to jest cyfrowa przepaść w medycynie?

To różnica w dostępie do technologii cyfrowych oraz w umiejętnościach cyfrowych pomiędzy różnymi grupami społecznymi. Może ona wynikać z nierówności w dochodach oraz poziomu edukacji. Wraz z tym jak coraz więcej usług oferowanych jest online, te elementy stają się jednymi z kluczowych determinantów zdrowia.

Jakie parametry zdrowia mierzą inteligentne zegarki nowej generacji?

Z pomocą wbudowanych czujników monitorują one m.in. tętno, temperaturę ciała, potliwość, długość snu, liczbę kroków, saturację krwi tlenem, aktywność fizyczną. Na ich podstawie mogą być obliczane inne wskaźniki obrazujące kondycję fizyczną i psychiczną. Obecne smartwatche nie potrafią jeszcze mierzyć precyzyjnie ciśnienia krwi czy poziomu glukozy we krwi. I choć niektóre oferują taką możliwość, nie są to certyfikowane urządzenia medyczne.

Dlaczego cyfryzacja opieki zdrowotnej trwa tak długo?

Szybkość procesu adaptacji nowych technologii w medycynie zależy od wie-

OSOZ Polska 11/2021

11

a k tua l no ś ci

lu czynników, w tym umiejętności cyfrowych, zaufania społecznego do nowych rozwiązań, zmiany metod pracy personelu medycznego, reform na poziomie systemu ochrony zdrowia. Digitalizacja to wyzwanie społeczne, proces transformacji, który będzie stale ewoluował i nie ma określonego z góry końca.

Które sformułowanie jest poprawne: e-zdrowie czy zdrowie cyfrowe?

E-zdrowie to technologie informacyjne i komunikacyjne w przestrzeni opieki zdrowotnej. Pojęcie to odnosi się do konkretnych rozwiązań lub usług, przykładowo elektronicznej kartoteki medycznej pacjenta, systemów IT stosowanych przez lekarzy.

Zdrowie cyfrowe to termin opisujący sprzężenie nauk medycznych z technologiami informacyjnymi i komunikacyjnymi (ICT), transformację w ochronie zdrowia z wykorzystaniem nowych rozwiązań cyfrowych. Dotyczy takich kwestii, jak wsparcie podejmowania decyzji klinicznych, angażowanie pacjentów, nowe metody świadczenia usług medycznych, zmiana paradygmatu ochrony zdrowia z leczenia na profilaktykę. 

Podczas gdy termin „teleopieka” opisuje cyfrowe rozwiązania zdrowotne i fitness stosowane indywidualnie przez pacjenta, np. aplikacje zdrowotne i inteligentne zegarki mierzące parametry zdrowia, sformułowanie „telezdrowie” odnosi się do technologii stosowanych do komunikacji lekarza z pacjentem.

od redakcji

Wszystkim Pracownikom Ochrony Zdrowia oraz Farmaceutom życzymy zdrowych Świąt Bożego Narodzenia oraz Szczęśliwego Nowego Roku.

Redakcja Czasopisma OSOZ Polska 12

OSOZ Polska 11/2021

a k tua l no ś ci

R yne k zdrowia w pi g u łce

Strategia walki z rakiem EU, szczepienia i zmiany na Miodowej Podczas gdy firmy farmaceutyczne liczą nadal, że projekt dużej nowelizacji ustawy refundacyjnej przepadnie, MZ zaczęło spotkania z przedstawicielami aptek, hurtowni, lokalnymi samorządowcami, by uporządkować kwestie od lat zgłaszane jako problematyczne, w tym nocne i świąteczne dyżury aptek oraz poziom marż od leków Rx. Aleksandra Kurowska Redaktor naczelna Cowzdrowiu.pl

Leki i apteki Aptekarze coraz bardziej angażują się w wykonywanie szczepień przeciwko COVID-19. Równocześnie jednak rząd zaskoczył ich tym, że umożliwił darmowe szczepienie przeciwko grypie, co groziło stratami wśród aptek, które zakupiły i chciały normalnie sprzedawać szczepionki. W czasie zamykania numeru apteki alarmowały o tym, że sprzedaż szczepionek lawinowo spadła i pojawiły się postulaty, by państwo je odkupiło.

Fundusz Medyczny, który miał być przełomowy jeśli chodzi o dostęp do leczenia dla osób z chorobami rzadkimi oraz pacjentów onkologicznych, nadal nie przynosi efektów w postaci poszerzenia dostępu do innowacyjnych terapii. Pieniądze leżą na koncie bankowym, a kolejne leki odpadają z listy do finansowania. W związku z nagłaśnianiem tego przez pacjentów i opozycję, premier zwołał konferencję, na której prze-

konywał, że utworzenie Funduszu to wydarzenie przełomowe.

Wrócił też temat Funduszu Kompensacyjnego. Przypomnijmy, że rząd zapowiadał go przez wiele miesięcy, a w wakacje projekt trafił do Sejmu, ale nie doczekał się uchwalenia. W wersji okrojonej do minimum znów został zgłoszony. Przewiduje odszkodowania w przypadku NOP i miałby zachęcić część niezdecydowanych do szczepień. Rząd nadal boi się odważniej wesprzeć akcje szczepień – paszporty COVID-owe w listopadzie, mimo znacznych wzrostów liczby zakażeń i zgonów z powodu COVID-19, nadal nie były wykorzystywane. Rząd wysłał sms zachęcający do szczepień do tych, którzy ich nie wykonali, ale… wiadomości otrzymało tylko kilkaset tysięcy osób posiadających IKP. A prawdziwą farsą były zapowiedzi, wycofywanie się i znów zapowiedzi przepisów umożliwiających sprawdzanie, czy pracownik jest zaszczepiony. Choć projekt chcieli zgłosić posłowie PiS, to został spacyfikowany.

Warto też odnotować, że po zdjęciach zamieszczanych w mediach społecznościowych przez farmaceutów, a dotyczących bardzo podobnych opakowań różnych leków (np. Polpharmy), Rzecznik Praw pacjenta wystąpił do podmiotów odpowiedzialnych za oznakowanie produktów leczniczych o rozważenie zmiany wzoru opakowań oraz nazewnictwa.

W swoim wystąpieniu Rzecznik zwrócił uwagę między innymi, jak istotne w przebiegu procesu terapeutycznego jest odpowiednie rozróżnienie opakowań produktów leczniczych, w szczególności biorąc pod uwagę możliwe tragiczne skutki omyłkowego podania niewłaściwego produktu.

Zmiany systemowe Komisja specjalna ds. walki z rakiem Parlamentu Europejskiego po półtora roku prac przygotowała rekomendacje dotyczące wspólnej polityki zdrowotnej Unii Europejskiej. A premiera dokumentu, jeszcze przed oficjalną prezentacją w Brukseli, nastąpiła w polskim senacie.

– Chcemy, by Unia Europejska zbudowała wspólną strategię walki z rakiem, której do tej pory nie było – przekonywał europoseł Bartosz Arłukowicz, szef specjalnej komisji. W dokumencie proponuje się działania mające zwiększyć dostęp do profilaktyki, diagnostyki, leczenia. Podkreślano, że zniknąć powinny dysproporcje między różnymi krajami i pacjentami, które powodują obecnie,

OSOZ Polska 11/2021

13

a k tua l no ś ci

że uśredniona przeżywalność w różnych państwach UE znacznie się różni. Komisja rekomenduje także, aby wszystkie dzieci w Europie zaszczepić przeciwko HPV. Kolejna rekomendacja to wspólny standard szybkiej, wczesnej diagnostyki nowotworowej. W Europie powinna też powstać sieć certyfikowanych, referencyjnych ośrodków leczących raka.

Natomiast dla lekarzy powinna powstać baza danych o nietypowych przebiegach nowotworów. Lekarze powinni mieć też możliwość skorzystania z tzw. second opinion, czyli móc zasięgnąć opinii innego zespołu lekarskiego, np. w ośrodku referencyjnym.

Arłukowicz mówił też, że potrzebne są zmiany w zakresie dostępu do leków.

Wskazywał wspólne negocjacje cenowe i zakup najnowocześniejszych technologii medycznych przez UE. Ale także potrzebę budowy zapasów kluczowych leków onkologicznych, zwracając uwagę na występujące wcześniej problemy.

Jeśli chodzi o Polskę, to ukazał się długo zapowiadany projekt ustawy o Krajowej Sieci Onkologicznej. I spadło na niego wiele krytycznych uwag. Choć sama idea ma wiele pozytywów, to szczegółowe rozwiązania budzą obawy. Na dodatek nie poznaliśmy efektów pilotażu sieci – a w tych, które opublikowano, są zapisy budzące wątpliwości np. zerowe kolejki w ośrodku onkologicznym. Sieć ma przebudować strukturę udzielania świadczeń. Szpitale, spełniające kryteria kwalifikacyjne określone w ustawie, utworzą Krajową Sieć Onkologiczną. KSO będą tworzyć szpitale oraz placówki realizujące diagnostykę w ambulatoryjnej opiece specjalistycznej, które zawarły umo-

wę z NFZ w zakresie diagnostyki i leczenia onkologicznego, oraz które spełnią ustawowe wymogi. Strukturę KSO będą tworzyć specjalistyczne ośrodki leczenia onkologicznego trzeciego, drugiego i pierwszego poziomu referencyjnego z centrami kompetencji i ośrodkami satelitarnymi, a także ośrodki kooperacyjne.

Inna krajowa sieć, której pilotaż za to zalicza na razie falstart wdrażana jest w onkologii. Nadal jednak nie znamy nawet listy mazowieckich placówek, które zawarły umowę na udział w pilotażu.

OSOZ Polska 11/2021

pożegnała się ze stanowiskiem wiceminister zdrowia odpowiedzialnej za e-zdrowie i została dyrektor generalną w KPRM.«

Raporty Ukazał się m.in. raport „OECD Health at a Glance 2021”. Wynika z niego, że pandemia spowodowała 16-proc. wzrost liczby zgonów w 2020 r. i w pierwszym półroczu tego roku (w porównaniu do liczby oczekiwanej). To właśnie przełożyło się na skrócenie oczekiwanego trwania życia. Szczególnie widać to w danych z USA (spadek o 1,6 roku) i Hiszpanii (1,5 roku). Raport pokazuje też wydatki na zdrowie. W przypadku łącznych – czyli publicznych i prywatnych – Polska jest na 7 miejscu od końca – w czwartej dziesiątce państw OECD. Łączne nakłady zwiększyły się z 6,5 proc. PKB do 7,2 proc. PKB. W niektórych kategoriach jesteśmy pierwsi… od końca. Na przykład tylko 26 proc. Polaków jest zadowolonych z dostępności do opieki zdrowotnej wysokiej jakości. To najgorszy wynik spośród krajów OECD, dla których średnia wynosi 71 proc. Szczegółowa analiza raportu została opublikowana w tym numerze OSOZ Polska.

Walka z nowotworami jest jedną z 5 głównych misji EU na najbliższe lata. Pozostałe obszary to neutralnie klimatyczne i nowoczesne miasta, zdrowie gleby i żywności, adaptacja do zmian klimatycznych i transformacja społeczna, zdrowe oceany, morza, wybrzeża i woda.

14

» Anna Goławska

Pracownicy medyczni Białe miasteczko pod KPRM „zwinęło się”. Ale kolejni medycy zapowiadają składanie wypowiedzeń. Ministerstwo Zdrowia ogłosiło podpisanie porozumienia, ale nie z komitetem protestacyjnym, a członkami Komisji Trójstronnej, czyli związkami zawodowymi takimi jak Solidarność, OPZZ oraz Forum Związków Zawodowych. Przyznano podwyżki, ale nie takie, jakich oczekuje środowisko.

Zapowiedziano je, były w projekcie, usunięto i znów przyjęto. Pomysł z kształceniem medyków w szkołach zawodowych powrócił w wielkim stylu mimo protestów samorządu lekarskiego i zbiegu w czasie z informacjami o problemach z kształceniem lekarzy w Radomiu.

Kadry Anna Goławska po ponad roku pracy jako wiceminister zdrowia odpowiedzialna za e-zdrowie, pożegnała się z Miodową 15 i została dyrektor generalną w KPRM. Goławska z resortem zdrowia związana była od 2009 r., w latach 2015–2018 pełniła funkcję zastępcy dyrektora Departamentu Funduszy Europejskich i e-Zdrowia, a pod koniec 2018 r. została dyrektorem generalnym w MZ. Były szef sanepidu i wiceminister zdrowia Jarosław Pinkas został członkiem rady nadzorczej Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych. Jest też m.in. krajowym konsultantem w dziedzinie zdrowia publicznego.

Z kolei do rady nadzorczej największego w Polsce ubezpieczyciela, czyli PZU, skarb państwa zgłosił Radosława Sierpińskiego, szefa Agencji Badań Medycznych. A jako, że to w dużej mierze państwowa spółka, kandydatura bez problemu została przyjęta. 

a k tua l no ś ci

radar epidemio lo g iczny ( stycze ń 2 0 2 2 )

ALERGIA PROGNOZA KOSZTÓW ALERGII (styczeń 2022)

TREND W STOSUNKU DO grudnia

Dolnośląskie

731

Kujawsko-pomorskie

509

Łódzkie

646

Lubelskie

595

Lubuskie

684

Małopolskie

657

Mazowieckie

794

Opolskie

522

Podkarpackie

497

Podlaskie

515

Pomorskie

737

Śląskie

567

Świętokrzyskie

610

Warmińsko-mazurskie

547

Wielkopolskie

674

Zachodniopomorskie

681

               

PROGNOZA KOSZTÓW GRYPY I PRZEZIĘBIENIA (styczeń 2022)

TREND W STOSUNKU DO grudnia

WOJEWÓDZTWO

SPRAWDZALNOŚĆ POPRZEDNIEJ PROGNOZY

99%

 PONIŻEJ NORMY  NORMA  WYSOKI  BARDZO WYSOKI

GRYPA I PRZEZIĘBIENIE WOJEWÓDZTWO

SPRAWDZALNOŚĆ POPRZEDNIEJ PROGNOZY

97%

 PONIŻEJ NORMY  NORMA  WYSOKI  BARDZO WYSOKI

Dolnośląskie

10 915

Kujawsko-pomorskie

8 255

Łódzkie

8 278

Lubelskie

8 219

Lubuskie

9 568

Małopolskie

10 370

Mazowieckie

11 680

Opolskie

8 220

Podkarpackie

7 475

Podlaskie

7 773

Pomorskie

8 404

Śląskie

7 135

Świętokrzyskie

8 039

Warmińsko-mazurskie

7 404

Wielkopolskie Zachodniopomorskie

10 836 8 901

               

OSOZ Polska 11/2021

15

I nnowacje

A p l i k acje zdrowotne

Samsung Health

16

Remente: Self Help & Wellbeing

Peloton

Samsung to jeden z liderów sprzedaży smartfonów w Polsce. A te mają domyślnie zainstalowaną aplikację Samsung Health do zarządzania zdrowiem.

Najważniejszą funkcjonalnością jest monitorowanie aktywności fizycznej i parametrów zdrowia. Sama aplikacja pozwala jedynie rejestrować bazowe dane jak liczba kroków i długość snu. Bardziej zaawansowane pomiary wymagają integracji z innymi aplikacjami i urządzeniami (np. zegarek Samsung Galaxy). Opcja Samsung Health Together pozwala rywalizować na aktywność fizyczną z przyjaciółmi i członkami rodziny.

Drobne, codzienne czynności składają się w dłuższej perspektywie na zachowania trwale zmieniające życie – na tym założeniu bazuje Remente, aplikacja pomagająca poprawić samopoczucie i wyrobić zdrowe nawyki. We wnętrzu zawarto codzienne sesje z trenerem skupione na dobrych praktykach budowania zdrowia psychicznego, przewodniki dotyczące wyznaczania i realizacji celów, program zmiany nastawienia do życia, narzędzie śledzenia osiągnięć i nastroju, osobisty dzienniczek, liczne kursy i artykuły.

Jedna najpopularniejszych platform fitness na świecie z 5,9 mln użytkowników: 30 instruktorów, treningi dopasowane do osobistych celów fitness (trening siłowy, bieganie w pomieszczeniach i na świeżym powietrzu, jazda na rowerze, joga, HIIT, medytacja), transmisja treningów bezpośrednio w telewizorze dzięki integracji z Apple TV, AirPlay lub Chromecast. Peloton można stosować jako aplikację (abonament miesięczny kosztuje ok. 13 USD) lub w połączeniu z rowerem firmy, za który trzeba jednak zapłacić ok. 6 tys. zł. Angażująca i motywująca aplikacja jako substytut siłowni.

Android | PL + inne Bezpłatna

iOS | Android | ENG Bezpłatna w wersji podstawowej

iOS | Android | ENG + inne Bezpłatny 2-miesięczny okres próbny

OSOZ Polska 11/2021

I nnowacje

N owo ś ci / wyna l az k i

100 najciekawszych innowacji 2021 roku Jak co roku magazyn TIME wybrał wynalazki, które mają szansę zmienić nasze życie. Wśród nich znalazło się aż 25 nowości technologicznych w dziedzinie medycyny i fitness – od prostych aplikacji mobilnych do rozwiązań rewolucjonizujących ochronę zdrowia, jakość leczenia i opieki nad pacjentami. Spośród nich wybraliśmy 16 najciekawszych rozwiązań.

Revolve Air

Nike GO FlyEase

Lekki, mobilny wózek inwalidzki, który po złożeniu nie zajmuje więcej miejsca niż bagaż podręczny (według norm linii lotniczych), a do tego wygląda jak mała walizka. Producent planuje budowę automatycznych wypożyczalni na lotniskach, stacjach kolejowych i w centrach miast.

Pierwszy but zakładany na nogę bez użycia rąk. Został wynaleziony po to, aby ułatwić życie osobom z ograniczeniami w poruszaniu się i niepełnosprawnościami, dla których zawiązanie sznurowadeł jest często ogromnym problemem.

OrCam Read

Caption AI

Czytnik dla osób z dysleksją i/lub słabowidzących, który zamienia tekst na słowa. Przechwytuje od razu całą stronę tekstu i odczytuje ją użytkownikowi. Szacuje się, że co najmniej 5%–10% populacji cierpi na jakąś formę dysleksji, czyli zaburzenia czytania.

Oprogramowanie, które umożliwia pracownikom służby zdrowia – niezależnie od ich wcześniejszego doświadczenia w zakresie badań ultrasonograficznych – wykonywanie badań o jakości diagnostycznej w miejscu obsługi chorego.

OSOZ Polska 11/2021

17

I nnowacje

18

Tonal

Robot Robin

Cała siłownia w twoim domu i to w jednym, niewielkim urządzeniu montowanym na ścianie. Rozkładane ramiona pozwalają na wykonywanie wielu ćwiczeń siłowych. Osobisty trener i wskazówki oparte na analizie danych przez system AI pomagają optymalizować trening.

Dzieci kochają roboty – Robin został zaprojektowany specjalnie, aby pocieszać małych pacjentów, zabawiać ich, a w efekcie obniżyć poziom stresu podczas hospitalizacji. Sympatyczny towarzysz jest do tego łatwy w sterylizacji.

Klinika NeuroSphere

Purrble

Wirtualna klinika opracowana przez Abbott do opieki nad pacjentami poddawanymi neuromodulacji (leczeniu bólu prądem), zatwierdzona przez Amerykańską Agencję Leków i Żywności (FDA).

Interaktywna przytulanka uspokoi każde dziecko. Kiedy serce Purrble’a bije szybko, trzeba go przytulić i łagodnie głaskać, aż wyczuwalny pod futrem rytm serca unormuje się.

Rendever Live

Linus Health DCTclock

Platforma rzeczywistości wirtualnej zaprojektowana specjalnie z myślą o społecznościach seniorów i organizacjach opieki zdrowotnej. Umożliwia prowadzenie terapeutycznych programów grupowych i wspomaga walkę z samotnością.

Test polegający na malowaniu z pamięci zegara, trwający krócej niż trzy minuty, w prosty i dokładny sposób wykrywa zaburzenia poznawcze i chorobę Alzheimera. Diagnoza oparta jest na analizie obrazu przez algorytmy AI.

OSOZ Polska 11/2021

I nnowacje

Testy domowe COVID-19

Szczepionki COVID-19

Domowe testy, jak ten od Abbott, zrewolucjonizowały wczesną diagnozę coronavirusa. Wystarczy wymaz z nosa – wynik dostępny jest w kilka minut. Duża dostępność testu to potężna broń w walce z rozprzestrzenianiem się wirusa.

Wśród liderów innowacji 2021 roku nie mogło zabraknąć szczepionek przeciwko COVID-19 opracowanych w rewolucyjnej technologii mRNA, która daje także nadzieję na skuteczniejsze leczenie m.in. nowotworów.

GIBLIB

Stentrode – Synchron

Aplikacja VR i akredytowany program studiów dla lekarzy oparty na wirtualnych obrazach z sali operacyjnej transmitowanych na żywo lub nagranych w formie filmów szkoleniowych.

Wszczepialny interfejs mózg-komputer, który może tłumaczyć aktywność mózgu i stymuluje układ nerwowy z wnętrza naczynia krwionośnego, bez konieczności przeprowadzania otwartej operacji mózgu.

TimeChi

Emme Smart

Proste narzędzie, które nie tylko poprawi produktywność, ale i równowagę psychiczną w miejscu pracy. Timer na biurku odmierzający czas intensywnej pracy oraz planujący przerwy z możliwością analizowania własnych zachowań.

Program kontroli narodzin Emma to połączenie tradycyjnej antykoncepcji z aplikacją mobilną i modnym etui, które zmieści się w każdej torebce. Czy takie zestawy narzędzi cyfrowych i klasycznych leków to przyszłość farmacji?

OSOZ Polska 11/2021

19

I nnowacje q uiz

Test wiedzy o zdrowiu cyfrowym w Polsce i na świecie Sprawdź, co już wiesz o cyfryzacji ochrony zdrowia i jednocześnie zdobądź nowe informacje rozwiązując nasz test. Wiele faktów i liczb zaskakuje i uzmysławia, dlaczego digitalizacja ochrony zdrowia ma sens.

Prawidłowe odpowiedzi znajdziesz na końcu testu.

1. Jaki procent czasu – zgodnie z ostatnim raportem NIK – podczas każdej wizyty lekarze spędzają na wypełnianie dokumentacji medycznej i czynności administracyjne? a) 3%, b) 7%, c) 15%, d) 20%, e) 28%, f) 50%.

2. Ile mobilnych aplikacji zdrowotnych i fitness jest obecnie dostępnych dla pacjentów w oficjalnych sklepach z aplikacjami?

Wpisz liczbę: _________________________

20

OSOZ Polska 11/2021

3. Zaznacz tezę zgodną z prawdą dotyczącą sztucznej inteligencji (AI) w radiologii (wybór wielokrotny). a) AI zastąpi radiologów w najbliższych 5 latach b) Algorytmy AI stosowane w radiologii są certyfikowane tak samo jak urządzenia medyczne c) Niektóre algorytmy przewyższają precyzją diagnozę lekarzy d) Większość algorytmów AI nadal częściej popełnia błędy niż lekarze e) Nawet sam twórca algorytmu AI nie wie, jak AI podejmuje decyzje (black box)

4. Ilu Polaków aktywowało już Internetowe Konto Zdrowia? a) 100 tys., b) 1 mln, c) 5 mln, d) 13 mln, e) 30 mln.

I nnowacje 5. Jaki % placówek ochrony zdrowia – według ostatniego badania Centrum e-Zdrowia – deklaruje udostępnianie dokumentacji medycznej pacjenta w postaci elektronicznej poprzez system IT (NIE na dyskietce albo pendrive)? a) 13%, b) 25%, c) 37%, d) 55%, e) 78%, f) 91%.

6. Czy Polska już przystąpiła (lub kiedy zamierza przystąpić) do systemu transgranicznej wymiany e-recept w Europie? a) Przystąpiła 2 lata temu b) Przystąpiła w tym roku c) Przystąpi w I kwartale 2022 roku d) Przystąpi w 2025 roku

7. W ilu Państwach w Europie można wypisywać aplikacje mobilne na receptę? a) 0, b) 1, c) 3, d) 5, e) 10, f) 15.

8. Zaznacz 3 najczęściej występujące przyczyny niepowodzeń wdrożenia IT w szpitalach. a) Za niski budżet na IT b) Błędy w systemach IT c) Skomplikowane w obsłudze oprogramowanie d) Niewystarczający czas na szkolenie personelu e) Opór ze strony pracowników przez zmianą f) Brak dobrze zaplanowanego projektu cyfryzacji g) Sprzęt komputerowy nieodpowiadający wymaganiom lekarzy/pielęgniarek h) Nieodpowiednie zarządzania ryzykiem w projektach IT

9. Jaka jest proporcja pomiędzy procesami administracyjnymi a procesami medycznymi (leczenie pacjenta) w statystycznym szpitalu? a) 50% procesy administracyjne i 50% procesy medyczne b) 20% procesy administracyjne i 80% procesy medyczne

10. Ile błędów farmakoterapii, które są możliwe do uniknięcia poprzez wdrożenie odpowiednich rozwiązań IT kontrolujących zażywane przez pacjenta leki, notuje się co roku w Wielkiej Brytanii? a) 1000, b) 10 000, b) 50 000, c) 200 000, d) 1 000 000.

11. Ile szacunkowo chorób, z 30 000 opisanych w literaturze medycznej, jest w stanie poprawnie zdiagnozować statystyczny lekarz posiadający 10-letnie doświadczenie? a) 50, b) 500, c) 1000, d) 5000, e) 10000, f) 15000.

12. Ile czasu upływa statystycznie, zanim pacjent (w USA) z rzadką chorobą otrzyma prawidłową diagnozę? a) 3 miesiące, b) 6 miesięcy, c) 1 rok, d) 3 lata, e) 5 lat, f) 7 lat.

13. Ile algorytmów sztucznej inteligencji lub urządzeń opartych na AI dopuściła do stosowania w medycynie Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (odpowiednik polskiego Urzędu Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych)? a) 3, b) 10, c) 20, d) 50, e) 64.

14. Jaka liczba nowych artykułów naukowych na temat COVID-19 ukazała się od początku pandemii? a) 1000, b) 10 000, c) 50 000, d) 200 000, e) 500 000, f) 5 000 000, g) 100 000 000.

15. Jaka jest proporcja pomiędzy średnimi wydatkami na profilaktykę i leczenie w europejskich systemach ochrony zdrowia? a) 60% na leczenie i 40% na profilaktykę b) 80% na leczenie i 20% na profilaktykę c) 40% na leczenie i 60% na profilaktykę d) 97% na leczenie i 3% na profilaktykę

16. Ile osób na świecie nadal nie ma dostępu do podstawowych usług medycznych? a) 750 tys., b) 100 000 mln, c) 1 mld, d) 3,5 mld, e) 6 mld.

c) 80% procesy administracyjne i 20% procesy medyczne d) 60% procesy administracyjne i 40% procesy medyczne

Odpowiedzi: 1. E / 2. 400 000 / 3. B, C, E / 4. D / 5. A / 6. C / 7. C / 8. D, F, H / 9. C / 10. C / 11. B / 12. F / 13. E / 14. D / 15. D / 16. D

OSOZ Polska 11/2021

21

visii visimed.osoz.pl

' , 7!/,4&" 7 -)&( 'Ŧ &0& "!O '"!+"$, *&"'0 *,Ƥ"07 0-/ 4+&" 7 /7Ŧ!7 ũ 04,&* 7!/,4&"* o 2*č4&ũ 4&761ų !, )"( /7 B 7 *č4&ũ /" "-1ų 76 7 /"7"/4,4 ũ )"( 4 -, )&0(&"' -1" " -)&( ' -,*,Ƥ" & /č4+&"Ƥ 4 -/,4 !7"+&2 !,*,4"' -1" 7(& & (,+1/,)& ! 4(,4 +& )"(č4 &0& "! 7 -"4+& 1"Ƥ 076 (& !,01ų- !, %&01,/&& )" 7"+& 7$/,* !7,+"' + (,+ &"

07ų!7&" & , ( Ƥ!"' -,/7" *,Ƥ"07 46$,!+&" 7 ! ũ , 7!/,4&" 04,'" & 04,& % )&0(& %O UMÓW WIZYTĘ DO LEKARZA W prosty sposób wyszukasz lekarza i placówkę medyczną, sprawdzisz dostępne terminy wizyt, a wybrany – zarezerwujesz.

Jeśli zdecydujesz się na wizytę komercyjną, ,! / 72 *,Ƥ"07 ją opłacić. -)&( ' -,&+#,/*2'" &ų , 7 )&Ƥ 'Ŧ 6* 0&ų 1"/*&+&" 4&7616

ZAREZERWUJ LEKI W APTECE 6$,!+&" 0-/ 4!7&07 !,01ų-+,Ɛũ )"(č4 4 -, )&0(& % -1"( %B 1 (Ƥ" *,Ƥ"07 '" Ě 14, 7 /"7"/4,4 ũ 4 46 / +"' -1" " -)&( ' -,&+#,/*2'" &ų , 01 120&" /"7"/4 '&B !7&ų(& 7"*2 !, -1"(& 7$Ě,0&07 0&ųB $!6 )"(& ų!Ŧ $,1,4" !, ,! &,/2

ZAR Ĥ

ń &0& "! *,Ƥ"07 -/,4 !7&ũ &+!64&!2 )+6 ( )"+! /7 -/76'ų16 % & -) +,4 +6 % 07 7"-&"ƅ , %/,++6 % -)&( ' -/76-,*+& & , 7 )&Ƥ 'Ŧ 6* 0&ų 1"/*&+&" 07 7"-&"+&

POTRZEBUJESZ RECEPTY? Wygodnie zamówisz e-Receptę na kontynuację leczenia bez potrzeby przychodzenia do przychodni. -)&( ' -,&+#,/*2'" &ųB $!6 16)(, )"( /7 4601 4& /" "-1ų &0& "! 7/" )&72'"07 /" "-1ų 4 -1" " 46$,!+&" & "7 -,! 4 +& + $Ě,0 +2*"/2

PROWADŹ DOMOWĄ APTECZKĘ

ë Zanim kupisz lek, sprawdź - być może masz go już w domu. Dodaj wszystkie leki, jakie posiadasz, wygodnie skanując kody 7 ,- (,4 ƅ. Stworzysz mobilną apteczkę, którą *,Ƥ"07 przeglądać, np. przed zrobieniem zakupów w apteceB po wizycie 2 )"( /7 01 ) ! 4(,4 +&" )"(2 4 1"/*&+ /72 ! 4(,4 +& B -)&( ' -/76-,*+& & , 7 Ƥ6 &2 (,)"'+"' ! 4(&

P Ţ

,4,Ɛũ !) ƅO 7&"++& 7"( 6()2 4 &0& "! -,*,Ƥ" & Ɛ)"!7&ũ 7*& +6 4 4,&* 6()2 *"+01/2 6'+6* & *,+&1,/,4 ũ - / *"1/6 7!/,4,1+"

I nnowacje

Future Health Index Polska Raport Future Health Index 2021 analizuje sposób, w jaki liderzy polskiej ochrony zdrowia radzą sobie z aktualnymi wyzwaniami oraz to, jak może wyglądać opieka zdrowotna po zakończeniu pandemii COVID-19. Ze szczególną uwagą zobrazowano wyzwania, z jakimi mierzą się liderzy ochrony zdrowia, a także sposób przygotowania się na przyszłość w tym inwestycje w cyfrowe technologie medyczne, nawiązywanie partnerstw na rzecz zrównoważonego rozwoju oraz nowoczesnych modeli świadczenia usług zdrowotnych, zarówno w szpitalach i placówkach medycznych.

Najważniejsze priorytety dla liderów ochrony zdrowia w Polsce: Przygotowanie się na kryzys

Liderzy ochrony zdrowia, którzy twierdzą, że telemedycyna jest jedną z tych cyfrowych technologii medycznych, które wymagają największych inwestycji obecnie i w przyszłości:

Polska

78%

średnia z 14 krajów

69%

Holandia

80%

Polska

44%

średnia z 14 krajów

32%

Holandia

27%

Zwiększenie wydajności pracy mojego szpitala/placówki medycznej

Obecnie

48% Polska

Polska

26%

średnia z 14 krajów

10%

Holandia

83%

Holandia

Za trzy lata

53% Polska

Liderzy ochrony zdrowia, którzy twierdzą, że aby być przygotowanym na przyszłość, ich szpital lub placówka medyczna obecnie najbardziej wymaga inwestycji w przyszłościowe technologie medyczne:

41%

64%

średnia z 14 krajów

40% Polska

40%

średnia z 14 krajów

24%

Holandia

40% ankietowanych twierdzi, że aby skutecznie wdrażać cyfrowe technologie medyczne w ich szpitalu lub placówce medycznej, priorytetem musi stać się nawiązywanie strategicznego partnerstwa i współpracy.

„ Większość badanych uznało za priorytetowe sprawne zarządzanie w czasach kryzysu związanego z pandemią COVID-19, ale także, że obecny kryzys znacznie utrudnił przygotowanie się na przyszłość. Tym niemniej, wśród menedżerów ochrony zdrowia dominuje optymistyczne spojrzenie w przyszłość, między innymi w związku z nowoczesnymi technologiami, jak cyfryzacja, sztuczna inteligencja, telemedycyna, czy współpraca ze strategicznymi partnerami, będącymi uczestnikami systemu. Wśród wyzwań na drodze do innowacji ankietowani wymienili brak doświadczenia personelu, ograniczenia finansowe, braki kadrowe oraz problem z łańcuchem dostaw.”

Prof. Jarosław Fedorowski, Prezes Polskiej Federacji Szpitali Źródło: Future Health Index 2021, Phillips

24

OSOZ Polska 11/2021

Procent liderów ochrony zdrowia, traktujących cyfrową dokumentację medyczną jako jedną z cyfrowych technologii zdrowotnych, w które należy najbardziej inwestować obecnie i w przyszłości: Obecnie

Polska

78%

średnia z 14 krajów

70%

Holandia

84%

Polska

40%

średnia z 14 krajów

42%

Holandia

53%

Za trzy lata

Liderzy opieki zdrowotnej, którzy twierdzą, że telemedycyna związana z relacjami pacjent–personel medyczny jest jedną z cyfrowych technologii medycznych, wartą największych inwestycji teraz i w przyszłości: Obecnie

Polska średnia z 14 krajów

Za trzy lata

71%

Polska

45%

średnia z 14 krajów

32%

Holandia

30% 15%

20%

Sztuczna inteligencja do wspierania decyzji klinicznych obecnie

8%

Sztuczna inteligencja do optymalizacji wydajności operacyjnej

53%

22%

38%

9%

7%

Sztuczna inteligencja do integracji diagnostyki

Sztuczna inteligencja do przewidywania przebiegu chorób

za trzy lata

Główne wewnętrzne przeszkody utrudniające przygotowanie się na przyszłość: 53%53% 49%

45% 28%

33%

27% 28%26%

24% 24% 15%

15%

Brak doświadczenia personelu w zakresie nowych technologii Polska

Ograniczenia finansowe / budżetowe

Braki kadrowe

średnia z 14 krajów

Problemy z łańcuchem dostaw

Holandia

Główne przeszkody utrudniające przyjęcie cyfrowych technologii medycznych w szpitalu lub placówce zdrowotnej: 41% Brak przeszkolenia 32% pozwalającego na 19% pełne wykorzystanie

Miejsca świadczenia rutynowej opieki medycznej poza placówką medyczną, które zgodnie z oczekiwaniami, będą jeszcze intensywniej wykorzystywane w tym celu: 28%

23%

20%

14%

11%

32%

Holandia

Cyfrowe technologie medyczne, w które najbardziej inwestują i będą inwestować liderzy polskiej ochrony zdrowia zarówno obecnie jak i w przyszłości – odpowiedzi dla sztucznej inteligencji:

cyfrowych technologii

35% Obawy związane 25% z ochroną danych 36%

22%

29% Obawy 44% z zarządzaniem 64% danymi 28% Brak interoperacyjności 37% pomiędzy systemami 38% i platformami technologicznymi

+25%

Placówki opieki ambulatoryjnej obecnie

+16%

Środowiska pozaszpitalne

27% Ograniczenie modelu 24% refundacji 25%

+13%

Domy pacjentów

Polska

średnia z 14 krajów

Holandia

za trzy lata OSOZ Polska 11/2021

25

R aport

Jak COVID-19 wpłynął na ochronę zdrowia w 2021 roku?

Najnowszy raport OECD obrazuje skalę oddziaływania pandemii koronawirusa na społeczeństwa i systemy ochrony zdrowia na całym świecie. Wydatki na zdrowie eksplodowały, a PKB obniżyło się do poziomu obserwowanego ostatnio podczas kryzysu gospodarczego w 2008 roku. Liczba pacjentów z objawami depresji i lęków wzrosła kilkukrotnie. Od marca 2020 do września 2021 roku łączna liczba nadmiarowych zgonów w Polsce związana z pandemią wyniosła ponad 140 000 (wzrost o 23,7%). Przedstawiamy najważniejsze wnioski z opracowania Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju.

System u progu wytrzymałości Pandemia COVID-19 wiąże się z ogromnymi kosztami zdrowotnymi, społecznymi i gospodarczymi oraz obnaża główne słabości systemów opieki zdrowot-

26

OSOZ Polska 11/2021

nej. Kryzys doprowadził do milionów zgonów, wiele osób cierpi z powodu złego stanu zdrowia będącego bezpośrednią lub pośrednią konsekwencją wirusa. Przeciążone jeszcze przed pandemią

systemy zdrowia stanęły na skraju zapaści, zmuszając personel medyczny i placówki do selekcji pacjentów najbardziej potrzebujących pomocy. Skalę ukrytego triage’u, występującego w wyniku utrudnionego dostępu do świadczeń medycznych, trudno oszacować.

Pandemia dobitnie pokazuje, że dobrze zaplanowane wydatki na ochronę zdrowia są inwestycją, a nie kosztem, który należy ograniczać – odporne systemy opieki zdrowotnej przynoszą korzyści zarówno całemu społeczeństwu jak i gospodarce. Niemniej jednak trzeba wziąć pod uwagę, że dodatkowe wydatki na opiekę zdrowotną i zadłużenie związane z COVID (szczepienia, wzrost liczby przyjęć do szpitali itd.) będą stanowiły poważne obciążenie dla budżetów w najbliższych latach.

R aport

Wydatki na zdrowie nadal koncentrują się głównie na leczeniu, a nie na zapobieganiu chorobom i promocji zdrowia. Ponadto, znacznie więcej pieniędzy wydaje się na opiekę szpitalną niż na podstawową opiekę zdrowotną. Zmiany systemowe i transformacja w ochronie zdrowia są nieuniknione, jednak – jak przekonaliśmy się podczas ostatnich miesięcy – są one łatwiejsze do przeprowadzenia za sprawą innowacji zdrowia cyfrowego.

Pandemia zbiera swoje żniwo, także ukryte Pandemia COVID-19 jest najważniejszym globalnym kryzysem zdrowotnym od czasu pandemii grypy z 1918 r. Do połowy października 2021 roku odnotowano prawie 240 milionów zachorowań, a prawie 4,9 miliona osób zmarło. Liczby te nie pokazują całościowego obrazu pandemii, ponieważ nie wszystkie przypadki zachorowań i zgony są wykrywane i raportowane.

COVID-19 doprowadził do ponad 2,5 miliona nadmiarowych zgonów w krajach OECD – to 16% więcej zgonów w 2020 r. i w pierwszej połowie 2021 r. niż w poprzednich latach. Oczekiwana długość życia spadła w 24 z 30 badanych krajów. Szczególnie duże spadki odnotowano w Stanach Zjednoczonych (–1,6 roku) i Hiszpanii (–1,5 roku). Pandemia dotknęła szczególnie słabsze populacje. Ponad 90% zarejestrowanych zgonów spowodowanych przez COVID-19 odnotowano wśród osób w wieku 60 lat i starszych. Występuje również wyraźny gradient społeczny, przy czym osoby znajdujące się w niekorzystnej sytuacji ekonomicznej, osoby mieszkające w ubogich dzielnicach oraz większość mniejszości etnicznych i imigrantów są bardziej narażone na ryzyko zakażenia i zgonu. Średnia długość życia w momencie narodzin to obecnie 81 lat. Polska zajmuje w tym rankingu jedno z ostatnich miejsc (78 lat). Liderem jest Japonia – 84,4 lata.

Szczepienia wyraźnie zmniejszyły ryzyko ciężkiego przebiegu i śmierci z powodu COVID-19, choć odsetek osób w pełni zaszczepionych osiągnął ponad 70% jedynie w 9 krajach. W Polsce, z końcem listopada, było to ok. 47% mieszkańców. Pod tym względem również znajdujemy się znacznie poniżej średniej (60%) i daleko od liderów jak Hiszpania (78%), Dania (75%). Najnowsze badanie przeprowadzone przez

Światową Organizację Zdrowia i Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób ECDC wskazuje, że od czasu rozpoczęcia szczepień przeciwko COVID-19 w 33 krajach regionu europejskiego WHO, udało się dzięki temu uratować życie 470 000 osób w wieku 60 lat i starszych.

Wpływ pandemii na zdrowie psychiczne jest zatrważający. Częstotliwość występowania lęku i depresji jest ponad dwukrotnie wyższa niż przed pandemią i to w większości objętych analizą krajów. We znaki dają się także długookresowe skutki zakażenia. W Stanach Zjednoczonych szacuje się, że 37% pacjentów cierpi na przewlekłe objawy COVID-19 (tzw. long COVID) jeszcze 4–6 miesięcy po diagnozie.

Rosną inne negatywne wskaźniki zdrowotne Niezdrowy styl życia i złe warunki środowiskowe nadal pogarszają jakość życia i skracają jego długość. Palenie tytoniu, szkodliwe spożywanie alkoholu i otyłość są podstawową przyczyną wielu przewlekłych schorzeń i zwiększają ryzyko zgonu z powodu COVID19. W ciągu ostatniej dekady w większości krajów OECD spadła liczba osób codziennie palących papierosy, ale 17% nadal pali codziennie. W Turcji, Grecji, na Węgrzech, w Chile i Francji odsetek ten wyniósł 25% lub więcej. W Polsce jest to 17,1%.

Osoby spożywające duże ilości alkoholu stanowią od 4% do 14% populacji w analizowanych krajach OECD (11% w Polsce). Jest to szczególnym problemem na Łotwie i Węgrzech. Nadal rosną wskaźniki otyłości – średnio 60% dorosłych ma nadwagę lub jest otyłych (56,7% w Polsce). Niepokojące są dane dotyczące zdrowia młodzieży.

Około 16% piętnastolatków pali papierosy przynajmniej raz w miesiącu, a ponad 30% upiło się przynajmniej dwa razy w życiu.

Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego (na zewnątrz) jest przyczyną średnio około 29 zgonów na 100 000 osób i różniło się ponad siedmiokrotnie w poszczególnych krajach OECD. W Polsce to aż 73 zgony na 100 000 osób. Prognozy OECD szacują, że zanieczyszczenie powietrza może być przyczyną od 6 do 9 mln przedwczesnych zgonów rocznie na całym świecie do 2060 r.

Profilaktyka jest nadal zaniedbywana Wydatki na zapobieganie chorobom po-

zostają niskie, stanowiąc średnio jedynie 2,7% wszystkich wydatków na zdrowie.

W większości krajów OECD nadal istnieją bariery w dostępie do usług zdrowotnych, a COVID-19 jeszcze bardziej zakłócił diagnozowanie i leczenie osób zwłaszcza chorych na nowotwory oraz choroby psychiczne. Liczba badań przesiewowych w kierunku raka piersi spadła średnio o 5 punktów procentowych w 2020 r. w porównaniu z 2019 r. Wydłużył się czas oczekiwania na zabiegi chirurgiczne, który już przed pandemią stanowił problem w wielu krajach. Mediana dla kolejek (liczona w dniach) wzrosła średnio o 58 dni w przypadku wymiany stawu biodrowego i 88 dni w przypadku wymiany stawu kolanowego w 2020 r. w porównaniu z rokiem 2019.

Osobiste konsultacje lekarskie na mieszkańca spadły w siedmiu z ośmiu krajów, dla których dostępne są dane z 2020 r., a w Chile i Hiszpanii nawet o 30%. Spadek liczby konsultacji osobistych został jednak zrównoważony przez wzrost liczby telekonsultacji.

Jedynie 26% Polaków deklaruje, że jest zadowolonych z dostępu do usług medycznych, podczas gdy średnia dla krajów OECD to 71%. To najniższy w rankingu wynik. Pod względem liczby łóżek szpitalnych na 1000 mieszkańców, z wynikiem 6,2 przewyższamy średnią (4,4). W dłuższej perspektywie, liczba łóżek będzie musiała zmaleć, aby lepiej wykorzystać dostępne zasoby. Bardzo pesymistycznie prezentują się dane dotyczące personelu medycznego – z 2,4 lekarzy i 5,1 pielęgniarek na 1000 osób Polska zajmuje jedno z ostatnich miejsc.

W większości państw Europy wskaźniki te są dwa razy większe, a czasami nawet kilkukrotnie. Przykładowo, w Szwajcarii jest niemal 4-krotnie więcej pielęgniarek niż w Polsce.

Kryzys napędza zmiany systemowe Pandemia przyspieszyła cyfrową transformację opieki zdrowotnej. Na przykład, w 2021 r. średnio 45% dorosłych skorzystało z telekonsultacji medycznych, a około 60% dorosłych poszukiwało informacji na temat zdrowia w Internecie, w porównaniu z 36% w 2010 r.

W 22 krajach europejskich OECD blisko połowa (45%) dorosłych zadeklarowała, że w okresie do marca 2021 r. skorzystała z usług konsultacji medycznej przez Internet lub telefon. Według ostatniego raportu McKinsey, pandemia spowodowała 38-krotny wzrost wykorzystania porad na odległość. Także w Polsce

OSOZ Polska 11/2021

27

R aport

udział telewizyt – po szczycie zanotowanym w okresie pierwszego lockdownu, w początkowym okresie pandemii – nadal utrzymuje się na wysokim poziomie.

Cześć pacjentów po raz pierwszy przetestowała tę formę kontaktu z lekarzem i przekonała się do niego, a refundacja ze strony NFZ pozwoliła na upowszechnienie się e-usług.

We wszystkich krajach miały miejsce spore inwestycje w systemy informatyczne i cyfrowe rozwiązania w zakresie zdrowia mające na celu lepsze monitorowanie i śledzenie zakażeń oraz poprawę dostępu do świadczeń medycznych na odległość. Podobnie w przypadku telemedycyny – monitoring parametrów zdrowia pacjentów bezpośrednio w domu odciążył przepełnione szpitale.

Bezprecedensową można nazwać współpracę międzynarodową w celu opracowania szczepionki, która była gotowa po niespełna kilku miesiącach od wybuchu pandemii. A do tego po raz pierwszy stworzona w nowej technologii mRNA o wysokiej skuteczności i bezpieczeństwie.

Jakość opieki poprawia się pod względem bezpieczeństwa i skuteczności, a większą uwagę przywiązuje się do wyników i doświadczeń pacjentów. Silne systemy podstawowej opieki zdrowotnej pozwalają utrzymać dobry stan zdrowia społeczeństwa i obsłużyć większość nieskomplikowanych przypadków medycznych, odciążając szpitale – liczba możliwych do uniknięcia przyjęć z powodu chorób przewlekłych spadła w większości krajów OECD w ciągu ostatniej dekady. Podobnie spada liczba przyjęć do szpitala z powodu chorób przewlekłych.

Mimo tych danych, na podstawową opiekę zdrowotną przeznacza się średnio jedynie 13% wydatków.

W prawie każdym kraju OECD, 30dniowa śmiertelność po zawale serca lub udarze mózgu jest niższa niż dziesięć lat temu. Wstępne wyniki wskazują na poprawę w zakresie wyników zgłaszanych przez pacjentów. Na przykład, po wymianie stawu biodrowego, jakość życia statystycznego pacjenta poprawiła się średnio o 44% (w oparciu o Oxford Hip Score). W 2020 roku, jakość opieki

w placówkach podstawowej opieki zdrowotnej utrzymywała się na tym samym poziomie i to pomimo poważnych utrudnień w dostępie do świadczeń.

Wydatki na zdrowie Przed wybuchem pandemii, wydatki na zdrowie wynosiły średnio ponad 4 000 USD na osobę w krajach OECD, osiągając prawie 11 000 USD w Stanach Zjednoczonych. Usługi szpitalne i ambulatoryjne stanowią większość wydatków na zdrowie, zwykle 60%. Wraz z nadejściem COVID-19, w wielu krajach, zwłaszcza w Europie, nastąpił gwałtowny wzrost wydatków na opiekę zdrowotną. Stosunek wydatków na zdrowie do PKB wzrósł z 8,8% w 2019 r. do 9,7% w 2020 r. Kraje poważnie dotknięte pandemią odnotowały bezprecedensowy wzrost udziału PKB przeznaczonego na zdrowie. Na przykład, Zjednoczone Królestwo szacowało wzrost z 10,2% w 2019 r. do 12,8% w 2020 r. O ile w Polsce wydatki na zdrowie wynosiły 6,5% PKB, to w 2020 roku, w następstwie pandemii, wzrosły do 7,2%. 

Skumulowana liczba zgonów spowodowanych przez COVID-19 na milion mieszkańców, od stycznia 2020 r. do początku października 2021 r.

Liczba zgonów na 1 mln mieszkańców

3 500 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 W ę Cz gry Br ech Ko azy y lu li Sł mb a o i Sł wen a ow ia a Be cja W lgia ło Me chy W ie lka ksyk Br US yt A a Po nia lsk Ch a i Hi Lit le s Po zpa wa �u ni g a Fr alia an cj a R Ro PA Sz sj we a Ło cja Gr twa Lu OE ecj ks CD a e 3 Ko mbu 8 Sz sta rg wa ryk jc a Au aria Ni stri e a Irl mc Ho and y la ia Es ndia to n Izr ia Tu ael K rc In ana ja do d ne a Da zja ni Fin Ind a No lan ie rw dia Ja egi p a Isl oni Au and a st ia No wa K ralia Ze ore la a nd Ch ia in y

0

% dorosłych w 22 krajach UE należących do OECD deklarujących, że podczas pandemii skorzystała z konsultacji z lekarzem przez internet lub telefon

28

OSOZ Polska 11/2021

Lit wa Ło tw Fin a la nd ia Cz ec hy Sz we cj a Da ni a Es to ni a OE CD 22 W ęg ry Po �u ga Lu lia ks em bu rg Ho la nd ia Sł ow ac ja Gr ec ja Au st ria Be lg ia W ło ch y Ni em cy Fr an cj a

Hi sz

pa ni a Sł ow en ia Po lsk a Irl an di a

% 80 70 60 50 40 30 20 10 0

100

60

40

20

99

-10

80

72 72 73

28

Całkowita liczba 50 zgonów w 2020 roku w stosunku do średniej 40 w latach 2015-2019, w % w przeliczeniu na 30 populację mieszkańców

20

9 10 11 11 11 11 12 12 12 13 14 14 15 15 17 17 17 18 20 20 22

10 4 5 5 5 5 5 5 5 7

Nadmiarowe zgony w 2020 roku 52

+0.5 0.1

0.3

0.1

0.3

0.3

0.2

0.1

0.5

0.3 0.1

0.1

0.3

0.2

0.2

0.2

0.2

0.1

0.2

0.1

0.2

0.0

0.2

0.3

0.2

0.2

0.2

0.2

0.1

0.2

0.3

0.3

Sz Japo wa n Hi jca ia sz ri p a W ania ło c K hy Isl ore an a Sz di Au wec a No stra ja r w lia Fr egia an c I ja Lu Irl zrae ks an l em di ho bu a la rg n Be dia K lg No F an ia wa inla ada Ze nd la ia nd Po Aus ia �u tri ga a G l Sł recia ow ja W ie lka Denia Br an y t ia Ni ani e a OE mc CD y 3 ko Ch 8 st ile ar y Cz ka ec hy Es USA to n Tu ia P rcj Sł ols a ow ka ac Ko Ch ja lu iny m W bia ęg L ry Br itw az a y Ło lia Me twa ks In Ro yk do sj ne a z In ja di e RP A

64.2

84.4 84.0 83.9 83.6 83.3 83.2 83.2 83.0 83.0 82.9 82.9 82.8 82.7 82.2 82.1 82.1 82.1 82.1 82.0 81.8 81.7 81.6 81.5 81.4 81.4 81.0 80.6 80.5 79.3 78.9 78.8 78.6 78.0 77.8 77.0 76.7 76.4 76.4 75.9 75.5 75.1 73.2 71.8 69.7

70

39 40 41 42 43 46 50 51 55 59 59 64

2

rw eg Ja ia 0.1 p Ko oni st a 0.1 a Fin ryka 0.1 la nd ia 0.1 Da ni a 0.1 Ło tw Isl a 0.0 an di a -0.1 Izr a Es el -0.1 to n Ni ia -0.3 em Ka cy -0.3 na d -0.4 Gr a ec Fr ja -0.5 an c OE ja -0.6 Po CD3 �u 0 -0.6 g Ho alia -0.7 la nd -0.7 Au ia st ri -0.7 W a ę Sz gry -0.7 w Sz ec wa ja -0.7 jc Sł aria -0.8 Lu owa W kse cja -0.8 ie m lka b Br urg -0.9 yt an -1.0 Cz ia ec Sł hy -1.0 ow en ia -1.0 Be lg -1.2 W ia ło ch -1.2 Po y lsk a -1.3 L Hi itwa sz -1.3 pa ni a -1.5 US A -1.6

80

-5 -3 -3 -1

90

5 6 6 7 7 7 10 11 12 15 15 16 19 19 20 20 21 21 22 26 27 27 27 29 29 30 31 31 32

No

Lata

Ze la Au ndi st a r Isl alia No and rw ia eg D ia Fin an la ia n Ja dia po ni Izr a Lu Est ael ks on em ia bu r Ko g re Ło a Sz twa we Ni cja em Ka cy na W da ę Au gry s Fr tria an c Gr ja e OE cja Sz CD wa 36 j Sł cari o a W H wac ie o ja lka la Br ndia Po ytan �u ia ga lia Ko Litw st a ar y Be ka W lgia ło ch Ch y Cz ile Hi ech sz y p Sł an ow ia en ia U Po SA Ko lsk lu a m Me bia ks yk

wa

No

Lata

wa Isla Ze nd la ia Sz nd Fin wecia l j Au and a No stra ia rw lia Ka egia n Irl ada a Es ndia to Lu n ks U ia e Sz mb SA w u Ko ajca rg s r Hi tary ia sz k p a F an Po ran ia �u cj W ie B ga a lka ra lia Br zyl yt ia an Ko Dania lu ia m A bi Ho ustr a la ia nd Iz ia Me rae OE ksy l CD k Be 38 lg C ia Ja hil po e N n In iem ia do c Sł nez y ow ja W enia ło ch R y Ko PA r Lit ea Tu wa rc Ro ja Gr sja e Cz cja ec h Sł Łotw y ow a ac W ja ęg In ry Po die ls Ch ka in y

Liczba zgonów na 100 000 mieszkańców

No

R aport

Oczekiwana długość życia w momencie narodzin – porównanie roku 1970 i 2019

60

0

-0.5

-1

2019 1970

50

40

Redukcja oczekiwanej długości życia w związku z pandemią COVID-19

+1

Średnia roczna zmiana w latach 2015–2019

Zmiana w latach 2019–2020

-1.5

-2

0

Przedwczesne zgony spowodowane zanieczyszczeniem powietrza

0

OSOZ Polska 11/2021

29

R aport

Główne przyczyny zgonów w krajach OECD w 2019 roku

Udar mózgu 7%

Rak płuc 5%

Rak jelita 3% Rak piersi 2%

Niedokrwienna choroba serca 11%

Choroby układu krążenia 30%

Nowotwory 24% Rak prostaty 1% Wszystkie zgony 11 390 721

Cukrzyca 3%

Choroby układu oddechowego 10%

POChP 4%

Przyczyny zewnętrzne 7%

Choroba Alzheimera, demencja 9%

Zapalenie płuc 3% Wypadki 4%

Samobójstwa 1%

% osób zadowolonych z dostępności wysokiej jakości opieki zdrowotnej w miejscu zamieszkania, 2020 rok 100 93 92 92 91 89 86 85 85 85 85 83 83 82 81 78 90 77 75 75 73 72 71 71 71 70 80 67 66 63 62 62 61 61 70 58 51 48 47 60 50 39 38 40 26 30 20 10 0 No

rw eg B ia Ho elgi Sz lan a wa dia jc ar Da ia Au nia S st Lu łow ria ks en em ia b Ni urg e Fin mc la y nd ia Au US st A r a Sz lia we Isl cja a No K nd ia w W a Z ana ie e da lka la n Br dia yt a Cz nia e Ja chy po ni Izr a a Ko el OE rea C Fr D37 Hi anc sz ja Po pan �u ia g Irl alia Ko and st ia ar y Tu ka rc W ja ę Es gry to W nia ł Sł och ow y ac j Lit a Me wa Ko ks lu yk m bi Ch a Gr ile ec Po ja lsk a

Procent populacji

Niezaspokojone potrzeby w zakresie opieki medycznej w ciągu pierwszych 12 miesięcy pandemii, 2020-2021 rok % niezaspokojonych potrzeb

40

34

35 30 25 20 15 10

16

15

14

12

10

16

16

19

20

22

22

23

23

24

24

25

26

26

28

27

35

29

5

30

OSOZ Polska 11/2021

Ło t Po wa �u ga lia W ęg ry

A

sk a

US

Po l

hy Fr an cj a Es to ni Fin a la nd ia OE CD 22 Be lg ia W ło ch y Sł ow ac ja Sł ow en ia Gr ec ja Hi sz pa ni a Lit wa Irl an di a

Cz ec

a

ja ec

Sz w

cy

di an

Ho l

st ria

em

Au

Ni

Da n

ia

0

14

2

0

7

6

5

4

3

2

1 16.8 11.7 11.3 11.1 11.0 10.9 10.8 10.7 10.5 10.4 10.2 10.2 10.0 9.6 9.5 9.4 9.3 9.2 9.1 9.1 8.8 8.7 8.6 8.5 8.3 8.2 7.8 7.8 7.7 7.5 7.3 7.0 7.0 6.7 6.7 6.6 6.5 6.4 5.6 5.4 5.4 5.1 4.3 3.6 2.9

% of GDP

U Sz NiemSA wa c jc y Fr aria a Ja ncj p a Sz oni w a Ka ecja na d No Bel a rw gia e A gi W ie Ho ust a lka la ria n Br d yt ia an D ia Br ani Po az a �u yli Au ga a st lia ra li Fin Ch a l a No H n ile i wa szp dia Ze an la ia OE ndi C a W D38 ł Isl och Sł and y ow ia en ia R Ko PA r e Gr a C ec Ko zec ja lu hy m b Ko Izr ia st ae ar l yk Sł Litwa ow a a Es cja t Irl onia an Ło dia Po twa l W ska ęg Ro ry Lu M sj ks ek a em sy bu k Ch rg Tu iny rc In In ja do di ne e zja

Ko re lka Me a Br ksyk yt an ia US No wa C A Ze hile la Ho ndi a Po land �u ia ga Ka lia na d Izr a a Be el lg Gr ia e Irl cja a Au ndia s Hi tral sz ia pa W nia ło Sz chy we cj Da a Fr nia an Ja cja po Isl nia a Fin ndi OE lan a C d Lu D3 ia ks 4/ em 35 b Ni urg e No mc rw y eg W ia ęg Cz ry ec h L y Sł itw ow a en Au ia st Es ria to n Ło ia Sł tw ow a ac Po ja lsk Tu a rc ja ie

W

% zaszczepionych

Gr ec Po Aus ja �u tri No ga a rw lia eg Hi Lit ia sz wa pa Sz Niemnia wa c j y Sz cari we a c Da ja n Ro ia Cz sja e W chy ł Isl och a Au nd y s i Ho tra a l li Sł and a ow ia OE acj CD a W 38 No ę wa Es gry Ze ton la ia Irl ndia an d Izr ia ae Sł Łotw l o Fin wen a la ia Fr ndia an c Ko Bel ja W Luk sta gia ie se ry lka m ka Br bu yt rg Ka ania na d Ch a ile Ja US po A ni Ko a Me rea k Po syk B lsk Ko razy a lu lia m b Ch ia Tu iny rc In ja d In R ie do P ne A zja

Fin la n Isl dia an d Iz ia Sz rae we l cj a No Dan rw ia eg E ia Ko ston st ia ar Ni yka em W cy ęg ry Ho Litw Po lan a �u dia Sł gal ow ia en Tu ia W rc ie lka Gr ja Br ecj yt a H a Lu iszp nia ks an em ia No I bu wa rla rg Ze nd OE lan ia CD dia 21 /2 4 U W SA ło Sł ch ow y Au acj st a r Ka alia na Cz da ec Be hy l Au gia s Fr tria an c Ko ja re Ło a tw Ch a i R le J osj Sz apo a wa ni jc a a Me ria ks Po yk lsk a

R aport

Odsetek gabinetów lekarskich podstawowej opieki zdrowotnej korzystających z elektronicznej dokumentacji medycznej, 2012 i 2021 r.

% 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 99 99 95 95 95 93 91 90 89 87 86

80

100

90 86

80

70

60 85

82 72

50

12 12.5 12.4

5.35.3

5.0

11.4

10

4.6 4.4 4.4 73

71 68

68 61

62 61

4.4 4.3 4.2 4.2 74 62

60 60 59 59 59

30

12.8 11.3 11.5 11.2 10.6 10.1

4.1 4.1 3.9 3.8 3.7 52 52 60

56 55

40

9.4 9.6 53 52

3.6 3.6 3.5 3.5 3.4

3.3

3.3 48 48

55

9.7 9.8 9.7 8.4 46

20

10

9.1

8

3.3 3.3 3.2 3.2 3.2

3.1 3.0 3.0

80 80 80 80

40 39 38 24 23

7.6 7.7 8.1 7.2

2.7 2.62.6

77

60

7.2

70 65

2.5 2.5 2.4 2.4 2.3

60

40

19 18 15

2021

42 40

12

0

2.3 2.2

30 30

55 47 24

6.2

0.9 0.8

2012

20

0

Odsetek osób w wieku 65 lat i starszych zaszczepionych przeciwko grypie, 2009, 2019 (lub najbliższe lata) i 2020 71 66 2020

2019

2009

22

12 10 6

Wydatki na ochronę zdrowia jako udział w PKB, 2019 r. (lub najbliższy rok) i 2020 r.

18

16

2020 2019

6

4

Lekarze praktykujący na 1 000 ludności, 2000 i 2019 (lub najbliższy rok)

6.2

2000

2019

2.0

0.5

0

OSOZ Polska 11/2021

31

rozmowy

Dzięki integracji e-usług, będziemy coraz bliżej pacjenta O planach cyfryzacji na 2022 rok, pomysłach na podniesienie poziomu digitalizacji placówek ochrony zdrowia i wzmocnienie cyberbezpieczeństwa oraz wtórnym wykorzystaniu danych medycznych opowiada Jarosław Kieszek, Dyrektor Centrum e-Zdrowia (CeZ).

Z tegorocznego badania stopnia informatyzacji zrealizowanego przez Centrum e-Zdrowia wynika, że jedynie 15,28% podmiotów medycznych udostępnia dokumentację elektroniczną innym podmiotom poprzez usługi elektroniczne.

32

OSOZ Polska 11/2021

To niewiele. Co CeZ zamierza zrobić, aby odsetek tych podmiotów zbliżył się do 100%?

Aby cyfryzacja sektora ochrony zdrowia zakończyła się sukcesem, bardzo ważne

jest, aby impuls do zmiany w systemie wyszedł od pacjentów. To z myślą o nich tworzone są rozwiązania cyfrowe i to m.in. dla ich wygody oraz jakości leczenia powinna odbywać się, np. wymiana dokumentacji medycznej w wersji elektronicznej. Jeżeli pacjent będzie świadomy, że taka usługa istnieje i jakie wiążą się z nią korzyści, będzie oczekiwać wdrożenia tego typu rozwiązań od swojego lekarza i placówki, z której usług korzysta.

Mając to na uwadze, planujemy nawiązanie bliskiej współpracy z orga-

rozmowy

nizacjami pacjenckimi, aby dotrzeć do pacjentów z informacją o tym, czego mogą oczekiwać w związku z cyfryzacją ochrony zdrowia, jakie mają prawa. Chciałbym w ten sposób zainteresować Polaków tematem nowych e-usług w ochronie zdrowia.

Kolejnym ważnym elementem jest współpraca z dostawcami oprogramowania. Pamiętajmy, że Centrum e-Zdrowia zapewnia usługi na poziomie centralnym. Jednak, aby pacjent mógł skorzystać z konkretnych rozwiązań, muszą być one dostępne w systemach IT, z których korzystają profesjonaliści medyczni, gabinety lekarskie czy szpitale. Bez harmonijnej współpracy, sami niczego nie osiągniemy. Tutaj mam na myśli m.in. dobrą komunikację z wytwórcami systemów informatycznych, przygotowywanie środowisk integracyjnych, albo – jak to miało miejsce podczas ostatniej konferencji zorganizowanej przez Centrum e-Zdrowia – organizację projectathonów, podczas których można testować integrację oprogramowania dla wybranych usług systemu e-zdrowie.

Trzecim warunkiem są wyzwania po stronie świadczeniodawców. Chcemy pomóc tym, którzy są opóźnieni w digitalizacji. Wraz z Ministerstwem Zdrowia planowany jest projekt finansowany ze środków UE, mający na celu dostarczenie pakietu rozwiązań dla placówek o zerowym lub nikłym stopniu informatyzacji. W jego skład wchodziłby zarówno sprzęt, jak i oprogramowanie pozwalające na cyfrowy start, w tym szybkie wdrożenie elektronicznej dokumentacji medycznej. Planujemy także wsparcie finansowe dla placówek, które są już po części zinformatyzowane, ale nadal nie uruchomiły niektórych usług, w tym m.in. EDM. Ostatnim filarem są intensywne szkolenia pracowników ochrony zdrowia w ramach Akademii CeZ. Chcemy, aby lekarze, pielęgniarki i personel administracyjny mieli możliwość zapoznania się ze wszystkimi nowymi usługami i nauczyli się z nich korzystać. Realizujemy też szkolenia we współpracy z organizacjami branżowymi, jak np. w ostatnim czasie z Krajową Izbą Diagnostów Laboratoryjnych.

Przeprowadzona przez Centrum e-Zdrowia ankieta nie daje niestety pełnego obrazu digitalizacji. Istnieją szpitale o bardzo wysokich kompetencjach cyfrowych, a z drugiej strony – placówki, które nie mają nawet podstawowe-

go sprzętu czy oprogramowania. Czy nie należałoby zacząć od dokładnego audytu, aby określić stan wyjściowy oraz potrzeby i dopiero na tej podstawie przygotować pakiet rozwiązań, którego celem byłoby doprowadzenie do bazowego poziomu cyfryzacji wszystkich podmiotów medycznych w Polsce?

Ankietę stopnia digitalizacji, zrealizowaną w 2021 r., wypełniło niewiele ponad 5 tys. podmiotów. To zbyt mała liczba, żeby traktować badanie jako reprezentatywne. Dlatego kolejne badanie, w 2022 roku, planujemy przeprowadzić w zupełnie inny sposób – chcemy dotrzeć do placówek nowymi kanałami, tak by zachęcić do badania jak największą ich liczbę.

Zależy mi na pozyskaniu precyzyjniejszych danych, ale także dodatkowych informacji, jak np. dotyczących cyberbezpieczeństwa. W tym obszarze jest sporo do zrobienia, a dotąd nie był on poruszany w naszych badaniach.

Proszę także pamiętać, że w naszych bazach posiadamy już dużo danych zwrotnych, uzyskiwanych dzięki wdrożonym wcześniej e-usługom. Przykładem jest recepta – mamy dokładną wiedzę, ile podmiotów ją wystawia w postaci elektronicznej, a ile nadal w formie papierowej. Dzięki temu możemy na bieżąco monitorować rynek i w razie potrzeby reagować.

Nowa formuła badania oraz analiza dostępnych danych pozwolą nam uzyskać lepszy ogląd sytuacji i na tej podstawie podejmować kolejne decyzje, np. dotyczące konieczności wyrównania poziomu digitalizacji.

Część placówek zgłaszała ostatnio problemy z raportowaniem zdarzeń medycznych. Czy CeZ jest przygotowany technicznie na coraz większą liczbę informacji spływających do systemu e-zdrowie (P1)?

Wystąpiło chwilowe spowolnienie działania systemu – podmioty, które z opóźnieniem włączyły się do raportowania, próbowały przesyłać wcześniej wygenerowane, zaległe dane. Pamiętajmy, że czas na zaraportowanie zdarzenia medycznego to 2 dni. I taka nietypowa sytuacja spowodowała, że mogło dochodzić do opóźnień. Problem został już rozwiązany – m.in. wprowadziliśmy reguły, dzięki którym w przyszłości unikniemy hurtowego przesyłania historycznych danych. Po drugie, cały czas prowadzimy prace nad zwiększeniem wydajności sy-

stemu e-zdrowie (P1), zarówno od strony sprzętowej, jaki i systemowej. Widać już efekty – od kilku tygodni jest wyraźna poprawa, a liczba zgłoszonych zakłóceń znacznie zmalała.

Oczywiście, to nie jest jeszcze szczyt poziomu raportowania. Dlatego już dziś zmieniamy technologie w zakresie bazy danych, aby mieć pewność, że w przyszłości system będzie w pełni wydajny.

Jakie nowe usługi i rozwiązania planuje CeZ w 2022 roku?

Zmieniliśmy naszą strategię planowania, tak by móc skupić się na horyzoncie czasowym jednego roku. Z dotychczasowych doświadczeń wiemy, że wytyczanie planów na kilka lat do przodu nie sprawdza się w praktyce, bo otoczenie, w którym działamy, podlega dynamicznym przeobrażeniom. Pojawiają się nowe wyzwania i priorytety, jak np. pandemia koronawirusa, do których trzeba się na bieżąco dopasować.

Najważniejszą z usług, jaką chcemy uruchomić na początku 2022 roku, jest centralna e-rejestracja do specjalistów. Pilotaż powinien rozpocząć się już w pierwszym kwartale nowego roku.

Dzięki centralnej e-rejestracji, pacjent będzie mógł umówić się do specjalisty bezpośrednio z poziomu Internetowego Konta Pacjenta oraz aplikacji mobilnej mojeIKP. Usługa ta jest już zresztą po części znana, dzięki e-rejestracji na szczepienia przeciwko COVID-19, choć docelowe narzędzie jest dużo bardziej rozbudowanym i kompleksowym systemem. Wyzwaniem jest integracja systemów gabinetowych, aby zagwarantować pełną synchronizację danych.

W najbliższych tygodniach skupimy się przede wszystkim na tym zadaniu. Jesteśmy ciekawi efektów pilotażu i tego, jak nową funkcjonalność odbierze rynek, świadczeniodawcy i przede wszystkim pacjenci. Moją ambicją jest to, aby w przyszłości każdą wizytę czy badanie można było umówić online poprzez nasz system. Także wizyty do lekarzy POZ, choć to bardziej odległa perspektywa.

Chcemy także połączyć e-rejestrację z usługą telewizyt – świadczeniodawcy udostępniający swoje terminarze będą mogli zaznaczyć, że dana wizyta może być zrealizowana w formie teleporady – to będzie duże ułatwienie dla pacjenta.

Dalej będziemy rozwijać EDM, która zostanie rozszerzona o kolejne dokumenty: informacje rejestrowane w ramach

OSOZ Polska 11/2021

33

rozmowy

usług medycyny szkolnej, elektroniczną kartę zgonu, kartę urodzenia i urodzenia martwego dziecka. To bardzo ważne dane pod względem epidemiologicznym.

Te usługi powinny być dostępne w połowie przyszłego roku, a niezbędne prace legislacyjne są już w toku.

Równocześnie cały czas rozwijamy bieżące usługi, jak system e-krew, który ułatwi logistykę zasobów krwi i produktów krwiopochodnych, od zamówień składanych przez szpitale, przez dostawy, aż po magazynowanie. Pacjent będzie mógł zapoznać się ze swoją historią donacji bezpośrednio na Internetowym Koncie Pacjenta. Pojawi się także integracja urządzeń diagnostycznych, aby wyniki były przekazywane bezpośrednio do systemu. Lada dzień rozpoczniemy wdrożenie symulacyjne systemu e-krew.

Na podobnych założeniach oparty jest realizowany przez CeZ projekt Poltransplant. Chcemy ucyfrowić cały proces transplantologii, tak aby udrożnić kojarzenie dawców z potencjalnymi biorcami. Pierwsza wersja systemu Poltransplant jest już udostępniona.

Do tego dochodzi bardzo ważny obszar cyberbezpieczeństwa. Planujemy przeprowadzić kampanię dotyczącą zagrożeń i przekazywać praktyczne wskazówkina temat tego, jak wzmacniać bezpieczeństwo danych. W przyszłości chcemy również sprawdzać i testować wdrożone przez placówki rozwiązania, bo zdajemy sobie sprawę, że waga tematu bezpieczeństwa będzie z każdym kolejnym rokiem rosła.

W planach jest także wykorzystanie narzędzi opartych na AI do budowy systemu wsparcia decyzji lekarskich, który został ujęty w Krajowym Planie Odbudowy, a który zaczniemy realizować po zatwierdzeniu KPO. Jak widać, planów i pomysłów na 2022 rok nam nie brakuje.

Czy doczekamy się długofalowej strategii cyfryzacji polskiego rynku ochrony zdrowia, która dla podmiotów medycznych będzie drogowskazem, czego mogą się spodziewać?

Jestem zwolennikiem poglądu, że w digitalizacji ochrony zdrowia – obszarze, który podlega bardzo dynamicznym zmianom – tego typu strategie się nie sprawdzają. Dla mnie takim dokumentem – kierunkowskazem jest opracowanie „Zdrowa przyszłość. Ramy strategiczne rozwoju systemu ochrony zdro-

34

OSOZ Polska 11/2021

wia na lata 2021–2027, z perspektywą do 2030 r.”. W nim znajdziemy kluczowe elementy dotyczące nie tylko zdrowia, ale także e-zdrowia.

Moim zdaniem, musimy skupić się na konkretnych rozwiązaniach, które chcemy wprowadzić. Zależy mi na jak największej efektywności naszych działań i dlatego chciałbym się kierować rocznymi planami/mapami drogowymi, mając jasno wytyczone realne zadania do realizacji. Te i tak muszą być w międzyczasie weryfikowane i aktualizowane, co wymaga zwinnego modelu pracy, nadążającego za zmianami w otoczeniu i pozwalającego szybciej dostarczać rozwiązania e-zdrowia na rynek. Dla mnie kluczowym kierunkowskazem jest korzyść dla pacjenta z danej e-usługi oraz optymalizacja procesów prowadząca do określonych efektów – jakości lub oszczędności.

Dostępne w polskiej ochronie zdrowia dane marnują się – nie są wykorzystywane do planowania indywidualnych programów profilaktyki, nie mówiąc o ich wtórnym przetwarzaniu przykładowo do opracowywania algorytmów sztucznej inteligencji. Czy planuje Pan to zmienić?

Wizja rozwoju AI i jej wykorzystania w ochronie zdrowia już jest i została zawarta m.in. w Krajowym Planie Odbudowy. Aby zacząć wykorzystywać dostępne dane, chociażby do analiz sztucznej inteligencji, trzeba spełnić kilka warunków. Po pierwsze, przygotować odpowiednią legislację, aby można było wykorzystywać wtórne, pseudonimizowane dane do dalszych analiz. Po drugie, konieczne jest spełnienie kilku wymagań technologicznych, m.in. w zakresie dostępności do danych, bo jak wiemy, wiele zbiorów przechowywanych jest w oddzielnych, rozproszonych bazach czy rejestrach. Do tego, dochodzi pytanie, które informacje analizować i do jakich celów oraz w jaki sposób. Jestem zwolennikiem rozwiązań opartych na bezpiecznej chmurze danych i obecnie ten kierunek jest rozważany. Jednak zanim sięgniemy do danych pacjentów, trzeba uzyskać ich zgodę. Jak widać, to skomplikowany proces, wymagający odpowiedniego przygotowania.

W CeZ już dziś myślimy o wzmocnieniu roli AI. Jednym z rozważanych modeli jest współpraca z innymi podmiotami, przykładowo z Agencją Badań Medycznych, w ramach której udo-

stępnialibyśmy określone zbiory danych startup-om, które dzięki temu mogłyby pracować nad nowymi algorytmami. Ta ogólna wizja pokazuje kierunek działania – CeZ nie ma ambicji prowadzenia prac nad algorytmami AI. Chcielibyśmy skorzystać z potencjału rodzimych firm, które działają na rynku. Mamy wiele utalentowanych startup-ów, które na pewno mogłyby na takim modelu skorzystać.

Przymierzając się do wykorzystania dużych zbiorów danych w ochronie zdrowia, zaczynamy myśleć o odświeżeniu tematu interoperacyjności semantycznej i wprowadzeniu SNOMED-u na szerszą skalę. Chcemy wrócić do tego standardu, przetłumaczyć go na język polski i rozpowszechniać jego stosowanie wśród podmiotów na polskim rynku.

To warunek konieczny uzyskania dostępu do dobrej jakości danych, na których będziemy mogli dalej pracować.

Jakie jeszcze inne nowości, które stwarza cyfryzacja, Pana fascynują i chciałby Pan je także wdrożyć w polskim sektorze zdrowia?

Szczególnie interesuje mnie zagadnienie NLP – przetwarzania języka naturalnego. Chyba każdy lekarz chciałby mieć możliwość łatwiejszego wprowadzania danych do systemów informatycznych, bez konieczności pisania na klawiaturze.

Chodzi o stworzenie takiego narzędzia, które przetworzy głos na standaryzowany – zgodny ze SNOMED – zapis w dokumentacji. Tak, aby na końcu wizyty lekarz jedynie zatwierdzał sporządzoną przez system dokumentację.

Nie ukrywam też, że chciałbym, aby aplikacja mobilna mojeIKP była w stanie obsłużyć pełną ścieżkę pacjenta w systemie zdrowia – od diagnozy do zaplanowania leczenia oraz profilaktyki, aż po monitorowanie stanu zdrowia. Aplikacja mobilna jest świetnym i najszybszym kanałem komunikacji i dotarcia z nowymi usługami, w tym m.in. profilaktycznymi.

Ten potencjał będę się starał coraz bardziej wykorzystywać.

Co powinno być wizytówką CeZ pod Pana sterami?

Chciałbym być kojarzony z dostarczeniem Polakom dobrej aplikacji mobilnej, jaką jest mojeIKP. Będziemy z całym zespołem intensywnie pracować nad udoskonalaniem jej funkcji oraz jakości. 

rozmowy

Aplikacje o potwierdzonej klinicznie skuteczności poprawiają jakość życia pacjentów Prezentujemy rozmowę z Susanne Gruber, globalnym liderem ds. opieki zdrowotnej i wiceprezesem ds. partnerstwa farmaceutycznego w Sidekick Health – wiodącym w Europie dostawcy rozwiązań z dziedziny DTx z siedzibą w Irlandii, który znalazł się na prestiżowej liście 150 startupów zdrowia cyfrowego 2021 roku według CBInsights.

OSOZ Polska 11/2021

35

rozmowy

Pomimo postępu nauk medycznych i nowoczesnych systemów opieki zdrowotnej, pacjentom – zwłaszcza chorym przewlekle – trudno jest poruszać się po zagadnieniach związanych z chorobą.

– Wiele osób nie zauważa ani wpływu choroby na jakość ich życia, ani tego, jak styl życia oddziałuje na chorobę. Nie wiedzą wystarczająco dużo o chorobie, nie mają pojęcia co robić – mówi Susanne Gruber. Skoro pacjent ma okazję spotkać się lekarzem tylko kilka razy w roku, a do tego jedynie przez kilkanaście, kilkadziesiąt minut, potrzebuje stałego wsparcia, gdy przebywa sam na sam w domu. I tu z pomocą przychodzą cyfrowe terapeutyki – aplikacje i platformy cyfrowe stworzone w oparciu o solidne dowody kliniczne, indywidualizujące proces zarządzania zdrowiem, wykorzystujące elementy grywalizacji, aby pomóc zmienić nawyki na zdrowsze.

Z wykształcenia jest Pani informatykiem.

Skąd wzięło się zainteresowanie ochroną zdrowia?

Kiedy po raz pierwszy zetknęłam się z informatyką podczas stażu w IBM, zainspirowała mnie logika IT. Już w trakcie studiów wiedziałam, że chcę wykorzystywać technologię do ułatwiania ludziom życia. Byłam zafascynowana tym, jak szybko system informatyczny uczy się i wykorzystuje zdobyte informacje

Sidekick Health rozwija tzw. „terapie cyfrowe”, które wykorzystują aplikacje mobilne, aby pomóc pacjentom cierpiącym na choroby przewlekłe, takie jak przykładowo cukrzyca. 68% wszystkich zgonów na świecie jest związanych z chorobami związanymi ze stylem życia.

A tych można uniknąć wprowadzając odpowiednie zmiany w sposobie odżywiania się, aktywności fizycznej, zachowaniu.

Aby to osiągnąć, aplikacja Sidekick Health sięga do grywalizacji oraz nauk behawioralnych, aby budować trwałe nawyki. Opieka profilaktyczna jest obecnie kluczowym obszarem dla wielu odnoszących sukcesy startupów z branży healthtech. Obecnie jedynie 3% globalnego budżetu opieki zdrowotnej przeznacza się na usługi profilaktyczne – do 2030 roku liczba ta wzrośnie do ok. 9%. Źródło: www.sidekickhealth.com

36

OSOZ Polska 11/2021

» Aplikacja mobilna powinna być jak najlepszy przyjaciel, który zawsze ma odpowiedź opartą na dowodach.« w sposób o wiele bardziej niezawodny niż człowiek.

Ta zdolność IT zarówno do przetwarzania informacji, jak i wykonywania szybkich obliczeń była już wtedy podstawą cyfrowej transformacji w innych branżach. Zadałam sobie więc pytanie: Skoro istnieje tak duży potencjał w wykorzystaniu technologii i sztucznej inteligencji, dlaczego nie mielibyśmy wykorzystać IT i AI do poprawy zdrowia ludzi? To przekonanie rozpaliło moją pasję do cyfrowej transformacji w opiece zdrowotnej.

Firmy farmaceutyczne opracowują zaawansowane związki chemiczne w celu

leczenia chorób. Z kolei terapie cyfrowe sięgają do siły zmiany zachowań.

W jaki sposób DTx i farmacja mogą znaleźć wspólny język, aby poprawić opiekę i profilaktykę, zwłaszcza w przypadku pacjentów z chorobami przewlekłymi?

DTx nie zastąpią leków, ale uzupełnią ofertę dla pacjentów z chorobami przewlekłymi. Podczas gdy leki mają na celu leczenie stanu, który już się rozwija, DTx są tworzone, aby zapobiec temu stanowi lub jego postępowi poprzez odpowiednią modyfikację stylu życia. Innymi słowy, DTx wkraczają do gry na wczesnym etapie, dając pacjentom możliwość aktywnego włączenia się w zarządzanie swoim zdrowiem, przejęcia inicjatywy. To zupełnie inne podejście do zdrowia.

Czego firmy DTx mogą się nauczyć od firm farmaceutycznych i vice versa?

Podczas mojej pracy w farmacji nauczyłam się szukać rozwiązań od zadania sobie fundamentalnego pytania „dlaczego?”. Dlaczego dane rozwiązanie lub produkt jest istotny dla pacjentów, pracowników służby zdrowia, świadczeniodawców lub płatników? Wyzwaniem dla rozwiązań zdrowia cyfrowego nie jest sama technologia, ale znalezienie zrównoważonego modelu biznesowego opartego na współpracy firm nowych technologii z kluczowymi partnerami na rynku:

rozmowy

firmami farmaceutycznymi, ubezpieczycielami, jednostkami służby zdrowia.

Firmy farmaceutyczne mogą uczyć się od firm DTx, jak tworzyć produkty zorientowane na klienta, wychodzące naprzeciw jego potrzebom, dopasowujące się do zmieniających się oczekiwań.

Gdzie widzi Pani przestrzeń dla współpracy pomiędzy firmami DTx i farmaceutycznymi w celu poprawy opieki i profilaktyki?

Opieka zdrowotna ewoluuje od opieki reaktywnej do prewencyjnej, ponieważ koszty opieki zdrowotnej rosną w szybkim tempie, nie przekładając się na lepsze wyniki. Aby zapobiegać chorobom przewlekłym lub poważnym zdarzeniom, trzeba zrozumieć indywidualny stan pacjenta i towarzyszyć mu w chorobie w czasie rzeczywistym. Regularne korzystanie z systemów DTx powoduje, że pacjent i lekarz zyskusją holistyczny obraz stanu zdrowia. Dane zebrane w aplikacjach DTx pozwalają pracownikom służby zdrowia optymalizować za-

rządzanie ścieżką pacjenta i terapią, na bieżąco ją weryfikować i aktualizować.

Powinniśmy również pamiętać, że wielu pacjentów z chorobami przewlekłymi ma współwystępujące choroby.

Dziś przyjmują oni wiele leków, w przyszłości mogą korzystać z kilku DTx. Dlatego też DTx i Rx nie powinny być postrzegane jako odseparowane, silosowe rozwiązania, ale jako uzupełniające się metody leczenia. DTx mogą być stosowane w wielu chorobach, w rezultacie zaspokajając te potrzeby pacjentów, których tradycyjna pigułka zaspokoić nie może. Cyfrowe i chemiczne terapie są w stosunku do siebie komplementarne, uzupełniając się wzajemnie.

Jednym z wyzwań związanych z DTx jest zaangażowanie pacjentów. Skoro aplikacja ma zmienić styl życia i niezdrowe nawyki, musi być używana regularnie. Jak to osiągnąć?

Dobrze zaprojektowana platforma, która pozwala na stworzenie indywidualnego i ciekawego dla pacjenta programu, jest

kluczem do sukcesu. Pacjent musi otrzymywać konkretne, a nie ogólne wskazówki, a do tego dokładnie w momencie, kiedy ich potrzebuje. W przypadku DTx osiąga się to poprzez zastosowanie nowych technologii, takich jak uczenie maszynowe i AI, biofeedback lub pomiar postępów w życiu codziennym.

Aplikacja lub platforma powinna być jak najlepszy przyjaciel, który zawsze ma odpowiedź opartą na dowodach, dostarcza jasnych wytycznych, rozumie pacjentów i wykorzystuje to zrozumienie do poprawy wyników i jakości życia.

Aby uzyskać wysoką skuteczność, DTx bazują na naukach behawioralnych.

Aplikacja, która ma na celu modelowanie trwałej zmiany zachowania, musi dostarczać pozytywnych doświadczeń emocjonalnych sięgając do osobistych bodźców motywacyjnych, wpływając w efekcie na proces podejmowania decyzji. W miarę korzystania z DTx, użytkownik tworzy swój osobisty cyfrowy profil. Takie sprzężenie zwrotne pozwala w miarę czasu coraz lepiej personalizować terapię i stosowane bodźce. 

reklama

IT i Zdrowie

Polub czasopismo OSOZ na Facebooku Nowości e-zdrowia | Ciekawostki | Doniesienia naukowe Skład i łamanie: Piotr Chamera Druk: INFOMAX, Katowice Nakład: 1500 egzemplarzy

Wydawca: K AMSOFT S.A. 40–235 Katowice, ul 1 Maja 133 tel. +48 32 209-07-05 fax +48 32 209-07-15 e-mail: czasopismo@osoz.pl

Zespół redakcyjny: Zygmunt Kamiński, Agnieszka Golec, Aleksandra Kurowska, Katarzyna Płoskonka, Bożena Wojnarowicz-Głuszek.

Redaktor naczelny: Artur Olesch

Współpracownicy: Jarosław Frąckowiak, Monika Grabska, Susanne Gruber, Jarosław Kieszek, Łukasz Stopa, Karolina Szuścik, Mariusz Ziółko.

Przedruk, kopiowanie, skracanie, wykorzystanie tekstów (lub ich fragmentów) publikowanych w czasopiśmie OSOZ bez zgody wydawcy K AMSOFT S.A. jest zabronione.

Redakcja nie odpowiada za treść reklam, ogłoszeń i artykułów sponsorowanych.

Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania zamieszczanych materiałów. Niezamówionych materiałów nie zwracamy.

Prenumerata czasopisma Co miesiąc na łamach w OSOZ POLSK A prezentujemy starannie wyselekcjonowaną wiedzę m.in. z dziedziny nowoczesnych technologii w ochronie zdrowia i e-zdrowia.

Czytaj relacje z międzynarodowych wydarzeń, wywiady z ekspertami, autorskie raporty specjalne.

Cena rocznej prenumeraty: 180 zł (12 numerów).

Dołącz do społeczności e-zdrowia.

Zamówienia: redakcja@osoz.pl

Pobierz aplikację OSOZNews i czytaj bezpłatnie mobilne wydania czasopisma.

Jesteśmy partnerem European Connected Health Alliance

OSOZ Polska 11/2021

37

pra k tycznie

bezpiecze ń stwo danych

Wpływ pandemii COVID-19 na cyberbezpieczeństwo

Wybuch pandemii COVID-19 wiązał się z wieloma wyzwaniami dla pracodawców. Jednym z nich była organizacja pracy zdalnej, co nie pozostało bez wpływu na kwestię bezpieczeństwa danych. O sposobach i poradach dotyczących zapewniania wysokiego poziomu bezpieczeństwa podczas pracy zdalnej pisaliśmy w numerze 6/2020. Dziś podsumowujemy, jaki wpływ na bezpieczeństwo miała decyzja o zdalnej pracy i czy pracodawcy ograniczyli ryzyka z nią związane.

Karolina Szuścik, CISA Inspektor Ochrony Danych, KAMSOFT S.A.

Publikowany co roku przez IBM raport „Cost of A Data Breach” nie pozostawia złudzeń, że zaistniała sytuacja epidemiczna miała ogromny wpływ na stan

38

OSOZ Polska 11/2021

bezpieczeństwa danych. Prawie 80% badanych organizacji jest przekonana, że pandemia wpłynie na pogorszenie stanu cyberbezpieczeństwa. Wśród ponad 500 badanych organizacji z kilkunastu krajów na świecie, które padły ofiarą cyberprzestępców, średnia wielkość

szkody wyrządzona tymi atakami wynosi prawie 3,9 mln dolarów. Jednakże należy podkreślić, że raport publikowany jest za okres tylko częściowo obejmujący czas pandemii COVID-19. Mimo to, autorzy raportu szacują, że sama praca zdalna spowodowała wzrost wysokości średniej szkody o 137 tys. dolarów.

Dlaczego zmiana trybu pracy na zdalny ma tak znaczny wpływ na stan bezpieczeństwa organizacji? Jak pokazuje raport Komisji Europejskiej „Cyber security: What Europeans think” z początku 2020 roku, blisko połowa Europejczyków nie jest świadoma istnienia cyberzagrożeń. I choć sytuacja uległa poprawie w ostatnich latach, to tempo tych zmian jest niewystarczające biorąc pod uwagę dynamiczny wzrost działań cyberprzestępców.

pra k tycznie

Niski poziom świadomości istnienia zagrożeń, w połączeniu ze wzrostem częstotliwości prób ataków, w szczególności ataków typu phishing i ransomware, sprawia, że wiele organizacji jest obecnie dużo bardziej podatnych na atak niż przed pandemią. Takiemu stanowi sprzyja także korzystanie przez pracowników ze sprzętu prywatnego np. domowych routerów wi-fi, bardzo często z fabrycznymi ustawieniami, wykonywanie na jednym komputerze zadań służbowych i prywatnych ze względu na brak dostępności sprzętu w organizacjach oraz u do-

stawców, wysoka podatność na działania socjotechniczne spowodowane obawami o zdrowie swoje i najbliższych. Wymienione czynniki sprzyjają tym wszystkim, którzy zobaczyli szansę na zysk płynący z działalności cyberprzestępczej.

Warto także podkreślić, że skutkiem pandemii dla wielu organizacji było zagrożenie dla stabilności finansowej, a co za tym idzie brak funduszy kierowanych na walkę z nowo pojawiąjącymi się zagrożeniami cyberbezpieczeńsywa. Niestety brakuje analizy, jaki wpływ na działalność w zmienionych warunkach mogą

mieć nowe zagrożenia. Nierzadko powodowały one kolejne straty finansowe dla organizacji, co potwierdzają badania przywoływanego wyżej raportu – 40% szkód wynikających z ataków hackerskich stanowią utracone przychody przedsiębiorstwa. 

» Średni koszt wycieku danych w 2020 roku wyniósł 4,24 mln USD.«

Średni całkowity koszt naruszenia bezpieczeństwa danych w mln USD $4,40

$4,24

$4,20 $4,00 $4,00 $3,79

$3,80

$3,92

$3,86

$3,86

$3,62 $3,60 $3,40

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

Źródło: IBM

Średni całkowity koszt naruszenia bezpieczeństwa danych w zależności od branży (w mln USD) Ochrona zdrowia

$9,23

$7,13 $5,72 $5,85

Finanse Farmacja

$5,04 $5,06

Technologie

$4,88 $5,04

Energetyka

$6,39

Źródło: IBM

Średni czas identyfikacji i opanowania naruszenia bezpieczeństwa danych (w dniach) 2021

212

287

2020

207

73

280

2019

206

73

279

2018

197

2017

69

191

2016

50

100

257

70

206 0

266

66

201

2015 Źródło: IBM

75

271

69 150

200

275

250

300

razem dni

liczba dni na identyfikację liczba dni na opanowanie sytuacji

OSOZ Polska 11/2021

39

pra k tycznie REL AC JA

Zdjęcie: CeZ

Przyszłość zdrowia to cyfryzacja 30 listopada 2021 r. w Warszawie odbyła się konferencja „Pacjent w świecie usług e-zdrowia. Osiągnięcia, wyzwania, wizja rozwoju”. Organizatorami wydarzenia było Centrum e-Zdrowia wraz z Ministerstwem Zdrowia. „Ostatnie dwa lata dla obszaru e-usług w zdrowiu były rewolucyjne. W tak krótkim czasie udało nam się pogodzić potrzeby wielu podmiotów, od Ministerstwa Zdrowia, przez pacjentów i pracowników medycznych, po dostawców. Jest to przede wszystkim zasługa pracowników Centrum e-Zdrowia, którzy, dzięki swojej znajomości całego systemu, są w stanie rozwijać kolejne funkcjonalności i technologie IT” – powiedziała Anna Goławska, podsekretarz stanu w Ministerstwie Zdrowia podczas otwarcia konferencji.

W wydarzeniu, które organizowane było po raz pierwszy, wzięli udział eksperci z Ministerstwa Zdrowia, Centrum e-Zdrowia, placówek leczniczych oraz

40

OSOZ Polska 11/2021

dostawcy oprogramowania. Ci ostatni mogli przetestować swoje systemy w ramach towarzyszących konferencji warsztatów programistycznych, czyli Projectathonu. Podczas niego firmy IT walidowały swoje systemy w obszarach: zamawianie e-recept, zdarzenia medyczne, elektroniczna dokumentacja medyczna, a także w zakresie poprawnej komunikacji z Systemem P1, jak również wymiany EDM. Na liście dostawców, którzy zgłosili się do wykonania poszczególnych scenariuszy (zamawianie e-recept, EDM) i zaliczyli je w całości z wynikiem pozytywnym, znalazł się m.in. KAMSOFT S.A. „Chciałbym, by to wydarzenie weszło na stałe do kalendarza spotkań przedsta-

wicieli środowiska medycznego, dostawców oraz podmiotów publicznych.

To jedyne takie forum, na którym możemy wspólnie dyskutować o zmianach zachodzących w sektorze ochrony zdrowia oraz swobodnie dzielić się swoją wiedzą, doświadczeniem i spostrzeżeniami” – mówił Jarosław Kieszek, dyrektor CeZ, który przedstawił też najważniejsze osiągnięcia w obszarze cyfryzacji usług zdrowia.

Wśród nich wskazał system e-rejestracji na szczepienia przeciwko Covid-19, rozwój Internetowego Konta Pacjenta (IKP) i aplikacji mojeIKP, a także wdrożenie Elektronicznej Dokumentacji Medycznej (EDM).

pra k tycznie

„W CeZ postawiliśmy sobie ambitny cel, że do końca 2023 r. wymiana dokumentów w EDM osiągnie 80%. Jestem przekonamy, że wspólnie ten cel osiągniemy” – zadeklarował Dyrektor CeZ. EDM to nie jedyny projekt, nad którym pracują Centrum e-Zdrowia oraz Ministerstwo Zdrowia. Piotr Węcławik, Dyrektor Departamentu Innowacji w Ministerstwie Zdrowia, zaprezentował plany rozwoju Domowej Opieki Medycznej, szczególnie w zakresie wykorzystania eKTG, kardiologii, neurologii i geriatrii.

Andrzej Sarnowski z Centrum e-Zdrowia szerzej przedstawił nowe funkcjonalności, które wkrótce pojawią się w systemie e-zdrowia (P1). Wśród nich znalazły się m.in. rozbudowa Internetowego Konta Pacjenta, dodanie nowych kategorii do EDM, uruchomienie medycyny pracy i medycyny szkolnej. Trwają też prace w zakresie rejestrów chorób rzadkich

Przyszłość e-zdrowia to sytuacja, gdy to nie pacjent idzie do lekarza, ale lekarz sam do niego przychodzi. Umożliwi to AI oraz dostęp do spersonalizowanych danych o naszym zdrowiu – o kierunku rozwoju e-usług mówił Bartosz Jaroszewski z Centrum e-Zdrowia (zdjęcie: CeZ).

oraz wsparcia Krajowej Strategii Onkologicznej.

Dalszym ułatwieniem procesu diagnostyki będzie wykorzystanie sztucznej inteligencji (AI) i algorytmów, umożliwiających pozyskiwanie i przetwarzanie znacznych ilości danych. Z punktu widzenia pacjentów oznacza to, że lekarze, stawiając diagnozę i zlecając leczenie, będą bazowali nie tylko na historii leczenia danej osoby, ale będą też mogli skorzystać ze wskazań aplikacji do śledzenia aktywności pacjenta oraz jego funkcji życiowych. W przypadku systemów takich jak Poltransplant i e-krew, odpowiednie programy pomogą np. w monitorowaniu zasobów krwi czy poszukiwaniu dawców organów także poza granicami kraju.

Roman Łożyński z CeZ zauważył, że równocześnie z rozwojem systemów, ma miejsce rozbudowa systemów cyberbezpieczeństwa. Właśnie w tym celu w CeZ zostanie powołany CSIRT dla sektora ochrony zdrowia. Do jego zadań będzie należało zapewnienie bezpieczeństwa danych oraz szkolenia kadry i podmiotów korzystających z systemów teleinformatycznych.

Ostatnim punktem konferencji była debata pt. „Wyzwania i kierunki rozwo-

» Centrum e-Zdrowia planuje pilotaż przeglądu lekowego.« ju e-zdrowia w Polsce” z udziałem Pawła Masiarza, zastępcy Dyrektora Departamentu Innowacji w Ministerstwie Zdrowia; Jarosława Kieszka, Dyrektora CeZ; Magdaleny Kołodzień, Prezes Zarządu Fundacji My Pacjenci; Anny Rulkiewicz, Prezes Zarządu LUX MED; dra Tomasza Zielińskiego, Wiceprezesa Federacji Związków Pracodawców Ochrony Zdrowia Porozumienie Zielonogórskie; Tomasza Judyckiego z Polskiej Izby Informatyki Medycznej. Uczestnicy podzielili się swoimi doświadczeniami związanymi z wdrożeniem kolejnych rozwiązań teleinformatycznych CeZ, dostosowania systemów, a także wykorzystania sztucznej inteligencji. Wśród postulatów, które pojawiały się najczęściej, były te związane z szerszymi konsultacjami, zarówno z dostawcami jak i podmiotami leczniczymi. 

OSOZ Polska 11/2021

41

nowe idee

E -zdrowie na ś wiecie

42

Fast Company

MobiHealthNews

Does the world’s first vaccine robot even make sense?

Survey: Telehealth use increases overall in 2021, but growth stabilizes

Czy pierwszy na świecie robot do szczepień ma w ogóle sens?

Ankieta: Wykorzystanie telezdrowia wzrosło w 2021 roku, ale powoli się stabilizuje

Opracowany przez kanadyjski startup Cobionix robot do automatyzacji szczepień, ochrzczony „vaxbotem”, prowokuje pytania o przyszłość pracy lekarzy i pielęgniarek.

Na razie jest to tylko prototyp, którego wprowadzenie na rynek może potrwać dwa lata lub nawet dłużej. Szczepienia to tylko jedno z wielu zadań, które robot może potencjalnie wykonywać – twierdzi współzałożyciel firmy Tim Lasswell. Czy Cobi rzeczywiście zastąpi pracownika służby zdrowia, nawet w tak pozornie prostym zadaniu jak podanie szczepionki? „Używamy wielu robotów w służbie zdrowia. Przykładowo, chirurdzy mają do dyspozycji robota Da Vinci opartego na zaawansowanej technologii” – mówi Melody Butler, dyrektor w Nurses Who Vaccinate. Jednak Da Vinci przez cały czas sterowany jest przez człowieka. Tymczasem Cobionix ma na celu automatyzację opieki nad pacjentem. Cobi wykorzystuje sztuczną inteligencję i wizję 3D, aby dokładnie ocenić miejsce podania szczepionki. Maszyna mogłaby także wykonywać badania ultrasonograficzne, pobierać krew i przeprowadzać biopsje, wymieniając każdorazowo narzędzia, podobnie jak robi to lekarz czy pielęgniarka.

Jednak jak wyjaśnia Butler, automatyzacja w medycynie musi poradzić sobie z kilkoma barierami. Pielęgniarka lub lekarz zapewniają pacjentowi komfort psychiczny. Nie tylko go uspokajają, ale też odpowiadają na pytania, rozwiewają obawy, są w stanie szybko zareagować, gdy coś pójdzie nie tak. Co więcej, dwie trzecie dzieci boi się igieł – w ich przypadku wsparcie emocjonalne pozwala w ogóle przeprowadzić szczepienie.

Cobionix jest świadomy tych wyzwań i bierze je pod uwagę w procesie opracowywania swojej platformy. Cobi wyposażono w technologię bezigłową – igła nie jest widoczna dla pacjenta, wysuwa się dopiero po przyłożenia ramienia robota do powierzchni skóry człowieka. Pod uwagę brane są także zmiany w wyglądzie, aby maszyna nie wzbudzała strachu u pacjentów.

Według projektantów, z czasem ludzie oswoją się z robotami, bo ich obecność w codziennym życiu będzie powszechna. Alternatywnie, robot może być wykorzystany do przygotowania szczepionki, a samo jej podanie pozostanie w rękach lekarza. 

W 2021 r. liczba udzielanych porad telezdrowotnych nadal rosła, ale już nie tak szybko jak w 2020 r. – sugerują wyniki badania CHIME Digital Health Most Wired. Ma to związek ze stabilizowaniem się sytuacji w ochronie zdrowia i znoszeniem obostrzeń pandemicznych.

W tym roku, 26% organizacji opieki zdrowotnej – w tym placówek opieki nocnej, ambulatoryjnej i długoterminowej – zgłosiło, że jedna czwarta lub więcej ich pacjentów korzystała z telezdrowia. To mniej niż w 2020 roku, gdzie 32% stwierdziło, że wielu pacjentów korzystało z usług telezdrowotnych, ale znacznie więcej niż 7% odnotowane w 2019 roku.

80% organizacji opieki ostrej i ambulatoryjnej oraz 68% placówek opieki długoterminowej zadeklarowało, że więcej niż 10% ich pacjentów korzystało z usług telemedycznych w ciągu ostatniego roku.

61% ankietowanych placówek służby zdrowia stwierdziło, że nie ma problemów z realizacją usług telemedycznych spowodowanych np. brakiem dostępu do szerokopasmowego Internetu. Jednak 39% z nich jest zdania, że ograniczenia w dostępie do Internetu uniemożliwiają niektórym pacjentom korzystanie z e-usług. Obok umiejętności obsługi komputera, to jedna z większych barier.

Poza telemedycyną, prawie 87% placówek opieki nocnej i ambulatoryjnej wdrożyło system zarządzania pobytem pacjentów w placówce, a 96% posiada narzędzia do śledzenia dostępności łóżek i przepływu pacjentów na oddziale ratunkowym.

Jeśli chodzi o bezpieczeństwo cybernetyczne, około 80% organizacji opieki nocnej i ambulatoryjnej oraz 82% placówek opieki długoterminowej stwierdziło, że pandemia nie wpłynęła negatywnie na ich zdolność do reagowania na cyberataki. Jednak tylko 32% organizacji wdrożyło „kompleksowy program bezpieczeństwa”, obejmujący m.in. kwartalne raporty o postępach i brakach w zakresie bezpieczeństwa, półroczne aktualizacje bezpieczeństwa z zarządem oraz zatrudnienie lidera wykonawczego zajmującego się bezpieczeństwem cybernetycznym. 

OSOZ Polska 11/2021

nowe idee

The Guardian

The Verge

Hospital robots will save the lives of hundreds of prema� ture babies

Health apps and wearables help rich people the most, study finds

Roboty szpitalne uratują życie setkom wcześniaków

Aplikacje zdrowotne i wearables najbardziej pomagają bogatym ludziom

Telemedyczne „roboty”, które umożliwiają lekarzom prowadzenie rozmów wideo przy łóżku pacjenta, zostały wykorzystane w szpitalach dziecięcych Liverpool Women’s i Alder Hey do leczenia chorych niemowląt.

Dyrektor oddziału neonatologicznego wymienionych szpitali planuje wykorzystanie nowych technologii, aby pomóc zespołom w mniejszych szpitalach w leczeniu dzieci, nawet w nagłych przypadkach. Osadzone na ruchomym ramieniu urządzenie telemedyczne posiada kamery, ekran, stetoskop i może pobierać dane z rezonansu magnetycznego oraz kamer termowizyjnych. Pozwala ono konsultantowi obserwującemu pacjenta z innego miejsca na bieżąco przeglądać jego dokumentację medyczną.

Dr Chris Dewhurst, dyrektor kliniczny Liverpool Neonatal Partnership i jego zespół zaczęli korzystać z dwóch tego typu urządzeń w marcu 2020 roku. Kiedy w wyniku pandemii część personelu nie mogła podjąć pracy, robot okazał się dużą pomocą, pozwalając konsultować pacjentki na odległość. Ponieważ urządzenie ma kamerę na wysięgniku, którą można umieścić bezpośrednio nad dzieckiem, aby dokonać oceny stanu zdrowia, lekarz może przeprowadzić szczegółowy wywiad.

Rocznie, ok. 90 000 dzieci w Anglii potrzebuje specjalistycznej opieki po urodzeniu, ale w całym kraju dostępne są tylko 54 jednostki intensywnej opieki noworodkowej (Neonatal Intensive Care Units – NICU) leczące najpoważniejsze przypadki wcześniaków. Kolejne 83 szpitale posiadają Lokalne Oddziały Neonatologiczne (Local Neonatal Units – LNU), które oferują krótkoterminową intensywną opiekę. Obecnie Dewhurst ubiega się o fundusze na urządzenia w szpitalach z oddziałami intensywnej terapii, aby zespoły kliniczne mogły szybko korzystać z porad specjalistów poprzez technologie telemedyczne. Czasami zdarza się, że placówka posiadająca wykwalifikowanego neonatologa znajduje się kilkadziesiąt kilometrów od szpitala, w którym specjaliści muszą zasięgnąć opinii dotyczącej stanu zdrowia wcześniaka. Podobny system został uruchomiony przez klinikę Mayo w Rochester (USA), gdzie neonatolodzy wspierają zespoły w 19 szpitalach regionalnych. Inną korzyścią jest uniknięcie przeniesienia dziecka do innego szpitala, co jest bardzo stresujące także dla rodziców. 

Jak wynika z nowej metaanalizy badań, narzędzia cyfrowe zachęcające do większej aktywności fizycznej nie są skuteczne w przypadku osób o niskich dochodach. Autorzy opracowania wykazali, że aplikacje i urządzenia typu wearables pomagają zwiększyć poziom aktywności fizycznej, ale tylko osobom o wysokim statusie społeczno-ekonomicznym, a to może prowadzić do pogłębiania różnic zdrowotnych.

Naukowcy przeanalizowali 19 badań, w których sprawdzano, czy wiadomości tekstowe wysyłane w aplikacjach mobilnych lub urządzenia do śledzenia kroków mogą skłonić ludzi do zwiększenia poziomu aktywności fizycznej. W żadnym z nich narzędzia behawioralne nie okazały się skuteczne w przypadku osób o niskim statusie społeczno-ekonomicznym, nawet jeśli sprawdzały się w przypadku osób zamożniejszych.

Autorzy badania wskazują na kilka powodów, dlaczego tak się dzieje. Osoby o niższym statusie społeczno-ekonomicznym mają zwykle niższe umiejętności korzystania z cyfrowych narzędzi zdrowotnych. A to oznacza, że są mniej skłonne do sięgania po technologie, aby poprawić swoje zdrowie. Mogą również nie mieć tyle czasu, co zamożniejsi konsumenci, aby wykonywać czynności, które proponują narzędzia cyfrowe, jak częstsze spacery czy ćwiczenia fizyczne.

Analiza dotyczyła w szczególności narzędzi cyfrowych, które mają na celu zwiększenie aktywności fizycznej, ale autorzy badania podkreślają, że można założyć, iż ten sam schemat będzie występował w programach ukierunkowanych na inne zachowania zdrowotne. Wraz z tym jak sektor medycyny przechodzi proces digitalizacji, tego typu badania mogą pomóc w identyfikacji determinantów zdrowia w erze nowych technologii.

Założeniem cyfryzacji jest bowiem osiągnięcie efektu odwrotnego – dotarcie z informacją i poradą do osób o niższych umiejętnościach zdrowotnych i wyrównywanie szans zdrowotnych.

Do tego dochodzi fakt, że jak na razie za większość rozwiązań cyfrowych trzeba zapłacić z własnej kieszeni, a urządzenia ubieralne czy inteligentne zegarki są nadal drogie.

Dopóki zdrowie cyfrowe będzie zepchnięte do sektora prywatnego, trudno będzie osiągnąć korzyści, które leżą u podstaw digitalizacji. 

OSOZ Polska 11/2021

43

nowe idee

L A B O R ATO R I U M T E C H N O LO G I I

Portret technologiczny polskiego lekarza pierwszego kontaktu IQVIA na zlecenie Samsung zapytała lekarzy pierwszego kontaktu, którzy w placówkach publicznych pracują przez min. 50% swojego czasu pracy, w jaki sposób korzystają ze smartfonów i tabletów do celów zawodowych.

Wyniki badań wskazują, że niezależnie od swojego wieku, polscy lekarze dostrzegają w urządzeniach mobilnych zarówno potencjał na usprawnienie opieki nad pacjentami, jak i szasnę na większą elastyczność zawodową.

Polskim lekarzom po drodze ze smartfonem Niemal jednogłośnie ankietowani lekarze wszystkich grup wiekowych uznali, że technologie mobilne mogą i powinny znaleźć szersze zastosowanie w branży medycznej. 96% lekarzy biorących udział w badaniu uznało smartfony i tablety za narzędzia przydatne w ich co-

44

OSOZ Polska 11/2021

dziennej pracy. Aż dwie trzecie deklaruje przy tym, że komputer i papierowe formularze wolałoby w pracy zastąpić tabletem bądź smartfonem. Jako powód, 9 na 10 lekarzy wskazało większą elastyczność jaką zapewnia im technologia mobilna, a także lepszą efektywność wykonywanej pracy. Na jednego specjalistę biorącego udział w badaniu przypa-

dają średnio ponad 2 urządzenia mobilne. Połowa lekarzy preferuje korzystanie ze smartfonu, a jedna trzecia woli tablet.

Swoją biegłość w zakresie ich obsługi trzy czwarte respondentów określa jako zaawansowaną.

Do czego lekarze wykorzystują technologie mobilne?

93% przebadanych lekarzy używa smartfonu i tabletu do wyszukiwania aktualnie potrzebnych informacji, a także sprawdzania klasyfikacji chorób (65%), zamienników i dawkowania leków (83%) oraz przysługującej pacjentom refundacji (78%). Lekarze na bieżąco śledzą też za pośrednictwem urządzeń mobilnych informacje o nowych farmakoterapiach i możliwościach leczenia (67%), a także sprawdzają służbową pocztę i konsultują się z innymi lekarzami. Smartfon służy im również do tego, by mogli być dostępni w nagłych wypadkach.

nowe idee

» Aż 96% lekarzy uważa, że smartfony mogłyby być szerzej wykorzystywane w sektorze medycznym, a 9 na 10 deklaruje, że monitorowanie stanu pacjenta przy pomocy profesjonalnych aplikacji znacznie usprawnia opiekę.« Lekarze: mHealth to przyszłość medycyny. Także po ustaniu pandemii Kryzys sanitarno-epidemiologiczny w światowej branży medycznej przyspieszył rozwój rozwiązań mHealth.

Również w polskich przychodniach publicznych, gdzie w czasie pandemii teleporady stanowiły ponad 66% wszystkich udzielanych porad w przypadku jednej trzeciej lekarzy. Blisko 9 na 10 z nich uznało, że telemedycyna jest dobrą formą komunikacji z pacjentami niewymagającymi badania fizykalnego i będzie nim także po ustaniu pandemii.

Z badania wynika, że już teraz dwie trzecie specjalistów woli polecać swoim pacjentom ogólnodostępne aplikacje mobilne monitorujące stan zdrowia, pozwalające kontrolować np. codzienny poziom cukru, poziom ciśnienia, tętna niż tradycyjne dzienniczki w formie papierowej.

Bez względu na wiek i biegłość w obsłudze technologii, od systemów mHealth lekarze oczekują przede wszystkim intuicyjności i łatwości obsługi, niezawodności działania oraz kompatybilności z innymi aplikacjami, a także m.in. wsparcia ze strony dostawcy i możliwości kontaktu z call center. Natomiast ich obawy najczęściej dotyczą bezpieczeństwa danych poufnych (43%) i wiarygodności informacji podawanych w aplikacji przez pacjentów (46%).

E-medycyna nadzieją na poprawę warunków leczenia – dla lekarzy, jak i pacjentów Jak wynika z badania, rozwiązania typu mHealth to zdaniem lekarzy nadzieja zarówno na polepszenie własnej sytuacji zawodowej, jak i na zapewnienie szybszej i bardziej kompleksowej opieki pacjentom. Najczęściej wskazywaną zaletą, przekonującą ankietowanych do mHealth, okazała się możliwość zdalnej pracy w określonych dniach i z różnych miejsc. Dogodność rozwiązań mobilnych jest kluczowym argumentem, aby do nich sięgać, aż dla 41% lekarzy. Przy tym, zdaniem blisko 9 na 10 z nich, możliwość wykonywania pracy z dowolne-

go miejsca pozytywnie wpłynęłaby też na ich efektywność.

Telemedycyna i mHealth to według lekarzy również szansa dla samych podopiecznych. Przede wszystkim na lepszy dostęp do bardziej kompleksowej opieki.

66% przebadanych lekarzy przyznało, że monitorowanie stanu zdrowia przy pomocy urządzeń mobilnych może zwiększać zaangażowanie pacjentów w proces leczenia. Innymi wskazywanymi zaletami telemedycyny były skrócenie kolejek do lekarzy i zoptymalizowanie czasu porady, dzięki dostępności zgromadzonych w aplikacji danych czy utrzymywanie stałego kontaktu z pacjentami. „mHealth przekłada się na ułatwienie kontaktu z pacjentem, jego częstotliwość i większą kontrolę m.in. nad przyjmowaniem zaleconych leków, ale także kompleksowość opieki” – tłumaczy jeden z respondentów badania IQVIA dla Samsung. „Technologia coraz silniej zaznacza swoją obecność w codziennej pracy lekarzy” – mówi dr Bogdan Falkiewicz, lekarz i Dyrektor Działu Consultingu & PMR IQVIA w Polsce. „W ciągu ostatnich lat, zarówno lekarze, jak i pacjenci doświadczyli rewolucji technologicznej, między innymi za sprawą Internetowego Konta Pacjenta, które integruje informacje o pacjencie i przepisywanych mu terapiach, szczepieniach, badaniach diagnostycznych. Widzimy tendencję wzrostową zainteresowania lekarzy rozwiązaniami technologicznymi, które pomagają im monitorować stan zdrowia swoich pacjentów, dzięki czemu mogą precyzyjniej kontrolować chorobę.”  Źródło: Samsung Polska.

Badanie na próbie 100 lekarzy pierwszego kontaktu na zlecenie Samsung przeprowadziła we wrześniu 2021 roku IQVIA Technology Solutions Poland. Wszyscy ankietowani ponad 50% czasu pracy spędzają w przychodniach publicznych POZ. Staż zawodowy badanych wynosił od 3–35 lat, a wiek 30–59 lat.

OSOZ Polska 11/2021

45

nowe idee

Jak wykorzystać zasoby danych w ochronie zdrowia?

Jak żaden inny sektor gospodarki, ochrona zdrowia skorzysta na powtórnym przetwarzaniu danych. Dane kliniczne z kartotek medycznych i badań klinicznych można łączyć z tymi zebranymi z innych źródeł, jak rejestry chorób czy technologie noszone na ciele. Odpowiednio zanonimizowane i przeanalizowane przez systemy AI, pozwalają generować nowe spostrzeżenia i optymalizować zdrowie populacji, poprawiać doświadczenia pacjentów, budować efektywne systemy opieki zdrowotnej. Aby tak się stało, trzeba spełnić kilka warunków. Jakich? Tego dowiemy się z nowego raportu „Secondary use of data in Europe” opublikowanego niedawno przez Open Data Institute i Roche.

Jeszcze przed pandemią COVID-19, istniała pilna potrzeba optymalizacji systemów opieki zdrowotnej i skuteczniejszego zarządzania ograniczonymi zasobami w celu zaspokojenia rosnących potrzeb zdrowotnych, co jest również efektem starzejącego się społeczeństwa. Wtór-

46

OSOZ Polska 11/2021

ne wykorzystanie danych dotyczących zdrowia prowadzi do wielu korzyści – od optymalizacji usług, zmniejszania nierówności w zakresie zdrowia poprzez lepszą alokację zasobów lub wykorzystanie danych do wzmocnienia zindywidualizowanej opieki zdrowotnej (porówny-

wanie metod leczenia osób o podobnych cechach) oraz prac naukowych nad nowymi terapiami i lekami.

Na przetwarzaniu danych skorzysta każdy pacjent, bo leczenie będzie dopasowane do personalnego profilu biologicznego. Pracownicy służby zdrowia, wykorzystując tzw. bliźniaki cyfrowe i wyniki analiz big data, sięgną do metod modelowania predykcyjnego i projektowania indywidualnych planów opieki. To oznacza koniec takich samych leków czy zaleceń terapeutycznych stosowanych w stosunku do każdego pacjenta i nową erę precyzyjnie obliczonych strategii terapeutycznych. Jak mogliśmy zaobserwować podczas pandemii COVID-19, wysokiej jakości dane dotyczące zdrowia mogą również pomóc rządom w zarządzaniu zdrowiem populacji oraz w tworzeniu systemów wczesnego ostrzegania.

W obliczu wzrostu liczby zachorowań na choroby przewlekłe, niedoborów kadr medycznych oraz wpływu zmian klima-

nowe idee

Przykłady wtórnego wykorzystania danych i korzyści

• Lepsze planowanie i bardziej efektywna alokacja zasobów • Wprowadzenie równego ustalania priorytetów • Unowocześnienie modeli refundacji i modeli cenowych • Umożliwienie wglądu w zarządzanie zdrowiem ludzi. Wczesna diagnostyka, profilaktyka

tu na zdrowie, musimy pilnie zwiększyć efektywność systemów opieki zdrowotnej. Wykorzystanie danych może pomóc w alokacji wydatków na opiekę zdrowotną, ułatwiając wprowadzenie modelu opartego na profilaktyce. Potencjalnie doprowadzi to do lepszego nadzoru epidemiologicznego oraz planowania dopasowanych do potrzeb społecznych interwencji zdrowia publicznego.

Jednak, aby w pełni wykorzystać potencjał danych wtórnych w ochronie zdowia, należy spełnić klka warunków: – stworzenie odpowiednich ram prawnych wspierających dzielenie się danymi na poziomie krajowym oraz europejskim; – ustanowienie zasad etycznych, aby budować zaufanie społeczne do gospodarki opartej na danych; – rozbudowa infrastruktury cyfrowej umożliwiającej zbieranie i przetwarzanie danych cyfrowych; – wzmocnienie standardów bezpieczeństwa dla danych zdrowotnych oraz transparentności procesu przetwarzania danych;

» W związku z pandemią COVID-19, opracowanie systemów wczesnej diagnostyki i nadzoru zdrowotnego stało się priorytetem zdrowia publicznego na całym świecie.«

Poprawa ścieżki pacjenta • Wczesna, zindywidualizowana i zaawansowana diagnostyka

Wzmacnianie zaangażowania • Umożliwienie pacjentom dzielenia się danymi

Rozwój innowacji • Umożliwienie prowadzenia nowych badań

• Zindywidualizowana opieka i wsparcie dla decyzji klinicznych

• Wykorzystanie danych rzeczywistych do optymalizacji zdrowia

• Wsparcie rozwoju leków i technologii

• Szybki dostęp do spersonalizowanych interwencji

• Poprawa opieki profilaktycznej • Wprowadzenie samodzielnego zarządzania chorobą przewlekłą

• Zdalne monitorowanie i opieka dzięki cyfrowym aplikacjom zdrowotnym

• Ułatwienie modelowania zdrowia • Zmniejszenie ryzyka i niepewności badań naukowych • Zachęcenie nowych przedsiębiorstw do współpracy • Wzmocnienie oceny technologii medycznych

Wtórne wykorzystanie danych w Europie: ranking krajów 100 jakość

Optymalizacja systemów zdrowia Kluczowe • Obniżenie kosztów opieki korzyści zdrowotnej

Wielka Brytania Finlandia Norwegia Luksemburg Po�ugalia Izrael Estonia Słowenia Chorwacja Szwajcaria

50

Rumunia

Belgia

Dania Szwecja

Austria Unia Europejska Włochy Hiszpania Czechy Francja

Niemcy Łotwa Litwa

Polska Irlandia Holandia

Słowacja

Węgry Bułgaria Grecja 0

0

50

– umożliwienie pacjentom wglądu do tego, kto i w jakim celu przetwarza dane z ich kartotek medycznych do np. celów naukowych; – zadbanie o równą dystrybucję korzyści z wtórnego przetwarzania danych; – stworzenie otwartych rejestrów, aby

postęp

100

dostęp do danych zyskały zarówno instytucje naukowe jak i firmy prywatne opracowujące innowacje; – przestrzeganie standardów danych i interoperacyjności systemów; – promowanie kultury dzielenia się danymi. 

Secondary use of health data in Europe Wtórne wykorzystanie danych zdrowotnych w Europie (38 stron, język angielski) Aby pobrać raport, wejdź na stronę bit.ly/3wPkgJL lub zeskanuj kod

OSOZ Polska 11/2021

47

nowe idee

Głos jako marker zdrowia

Subtelne, niesłyszalne dla ludzkiego ucha zmiany w głosie mogą świadczyć o rozwoju niektórych chorób. Polski startup Techmo pracuje nad algorytmami, dzięki którym będzie można wstępnie rozpoznać wczesne objawy m.in. dolegliwości psychicznych, w tym neurodegeneracyjnych.

I to zaledwie na podstawie próbki głosu lub rozmowy telefonicznej.

O innowacji opowiada Mariusz Ziółko, profesor Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie.

Jak zrodził się pomysł na stworzenie systemu do diagnozy chorób na podstawie analizy głosu?

Stało się to w trakcie wydarzenia Top 500 Innovators zorganizowanego na Stanford University. Jego uczestnicy byli zachęcani do generowania nowych pomy-

48

OSOZ Polska 11/2021

słów i współpracy międzydziedzinowej.

W ten sposób, profesor medycyny Karol Kamiński i inżynier informatyk Bartosz Ziółko opracowali koncepcję, która wiele lat później stała się fundamentem projektu VAMP (Voice Analysis for Medical Professionals) realizowanym przez Techmo sp.z o.o.

Jak działa technologia? Jaka jest jej dokładność?

Narządy zaangażowane w proces generowania mowy są wrażliwe zarówno na dolegliwości fizyczne jak i psychiczne.

Dysponujemy oprogramowaniem umożliwiającym wszechstronną analizę syg-

nowe idee

nałów akustycznych. Możliwe jest wyznaczanie kilkuset cech głosu, z których komputer wybiera cechy symptomatyczne dla zmian głosu wywołanych przez różnorodne choroby. Porównanie cech głosu osoby diagnozowanej z cechami osób chorych i osób pozbawionych tych dolegliwości, czyli z tzw. grupy kontrolnej, dokonują klasyfikatory.

Oprogramowanie do tworzenia klasyfikatorów jest dostępne, dlatego głównym zadaniem jest wybór efektywnego algorytmu. Aby stworzyć skuteczny system komputerowy, konieczne jest posiadanie nagrań głosów osób dotkniętych danym schorzeniem. Najtrudniejszym elementem jest uzyskanie odpowiednio dużej liczby nagrań do szkolenia oraz walidacji i testowania systemów diagnozowania. Rozwój korpusów mowy jest czasochłonny i kosztowny, a dobrej jakości nagrania mają kluczowe znaczenie.

System VAMP nie zastąpi wizyt lekarskich, ale może usprawnić wczesną diagnostykę chorób cywilizacyjnych, schorzeń psychicznych i zmian neurodegeneracyjnych. Kontakt z lekarzem określonej specjalności będzie wciąż niezbędny do postawienia diagnozy.

Stan zdrowia użytkowników można będzie analizować między innymi podczas rozmów telefonicznych. Pozwoli to na wcześniejsze zasygnalizowanie objawów chorobowych, co może mieć decydujący wpływ na efektywność leczenia.

Dokładność rozpoznania najczęściej rozumiemy jako odsetek poprawnych diagnoz. Tak jak i w innych ośrodkach badawczych, na ogół osiągamy poprawne rozpoznania dla ok. 75% nagrań testowych. Wyniki poniżej 60% są traktowane jako niezadowalające.

Jak przebiegają obecne prace nad innowacją?

Uniwersytet Medyczny w Białymstoku (UMB) zajmował się rejestracją głosów i diagnozowaniem nagrywanych pacjentów, a zebrane nagrania zostały przesłane do Techmo sp. z o.o, czyli partnera ana-

» Głos człowieka posiada kilkaset cech, których parametry mogą świadczyć o rozwoju określonej choroby.« litycznego. W ten sposób stworzyliśmy bazę łączącą nagrania mowy ze szczegółowymi charakterystykami medycznymi pacjentów reprezentujących określone zaburzenia chorobowe.

Dla wybranych chorób można badać cechy akustyczne mowy, np. bazujące na analizie częstotliwościowej. Szkolenie komputera rozpoczyna się od wprowadzania nagrań głosów, zarówno osób cierpiących na określoną dolegliwość, jak i osób z grupy kontrolnej. Następnie oprogramowanie do wyznaczania tzw. klasyfikatorów porównuje cechy charakteryzujące obie grupy, wyszukuje cechy, które są symptomatyczne dla danej choroby i dobiera najbardziej efektywny sposób podejmowania decyzji w oparciu o analizę wyznaczonych cech. W efekcie uzyskuje się system, który po otrzymaniu próbki głosu analizuje ją, wyznaczając odpowiednie cechy, a następnie stawia diagnozę szukając podobieństwa swoistych cech zarówno z cechami charakteryzującymi głosy osób chorych, jak i z cechami głosów grupy kontrolnej.

Dodatkowo, dla chorób psychicznych i neurodegeneracyjnych, można posługiwać się analizą lingwistyczną. Metody te wymagają zastosowania systemu konwersji zarejestrowanych wypowiedzi na tekst pisany. Oznacza to, że trzeba dysponować tzw. systemem automatycznego rozpoznawania mowy. Jedną z najbardziej efektywnych i łatwych w im-

plementacji metod jest analiza liczności przekonwertowanych na rdzenie wyrazów zawartych w wypowiedzi w postaci monologu. Osoby chore wyróżniają się na ogół uboższym słownictwem w stosunku do wypowiedzi osób z grupy kontrolnej. Można dodatkowo wyznaczyć rdzenie słów, które zarówno wyraźnie częściej jak i znacząco rzadziej występują w mowie patologicznej w stosunku do mowy grupy kontrolnej. Uzyskane w ten sposób obserwacje można wykorzystać przy badaniach przesiewowych.

Jakie wyzwania stoją na drodze dalszego rozwoju systemu?

Przeprowadzone testy pokazały, że jakość nagrań ma duży wpływ na efektywność badań przesiewowych. Zebrany przez UMB materiał był nagrywany w optymalnych warunkach akustycznych przy pomocy dobrych mikrofonów.

W oparciu o te nagrania zostały wyszkolone systemy do badań przesiewowych.

Do testowania otrzymujemy często próbki głosu nagrane przy pomocy telefonów komórkowych. Warunki akustyczne, jakość mikrofonów i stratna kompresja sieci telefonicznych są często poważnym utrudnieniem.

Czy technologia ma szansę trafić do pacjentów w najbliższym czasie? Jak wpłynie na ochronę zdrowia?

Niezaprzeczalną zaletą jest nieinwazyjność, łatwość użycia i szeroka dostępność procesu diagnostycznego. Pozytywne wyniki badań i rosnące zainteresowanie opinii publicznej pozwalają sądzić, że już niedługo dostępne będą zaawansowane technologicznie systemy głosowego diagnozowania. Akustyczne metody analizy głosu umożliwiają zastosowanie opracowanego systemu również dla wypowiedzi w językach obcych. W lecie 2022 roku spodziewamy się udostępnić nasz system do badań przesiewowych tych chorób, dla których uzyskamy najlepsze efektywności. 

reklama

Zaprezentuj swoją innowację dla ochrony zdrowia w OSOZ Polska!

Zapraszamy instytucje naukowe, startupy, zespoły badawcze do publikacji swoich prac, przedstawienia wynalazków oraz technologii.

Czekamy na zgłoszenia: redakcja@osoz.pl

OSOZ Polska 11/2021

49

KAMSOFT SYSTEM SZPITALNY (HIS)

Jednym z najpopularniejszych systemów klasy HIS na rynku, jest KS-MEDIS, MVȕT[ \CRGYPKC MQORNGMUQYȤ QDU WIȶ U\RKVCNK QF RTQEGUȕY CFOKPKUVTCE[LP[EJ RQRT\G\ \CT\ȤF\CPKG OCIC\[PGO K QDTȕV NGMCOK Cʑ RQ YURCTEKG RTQEGUȕY NGE\GPKC -5 /'&+5 \CRGYPKC TȕYPKGʑ QDU WIȶ '&/ QTC\ YURȕ RTCEWLG \ CRNKMCELCOK OQDKNP[OK K U[UVGOCOK \GYPȶVT\P[OK

5;56'/; 952Ǻ 24#%7,ȣ%' < -5 /'&+5

Aplikacje Mobilne FNC .GMCT\[ K 2KGNȶIPKCTGM KS-ASW (apteka U\RKVCNPC KS-MediVeris, 5[UVGO[ (KPCPUQYQ -UKȶIQYG oraz -CFTQYQ 2 CEQYG \ CRNKMCELȤ OQDKNPȤ FNC RTCEQYPKMȕY mZZL YURȕ RTCEC \ KS-SOLAB FKCIPQUV[MC NCDQTCVQT[LPC

SYSTEMY GABINETOWE

-#/51(6 QHGTWLG U\GTGI TQ\YKȤ\Cɛ MVȕTG QDU WIWLȤ G 4GEGRV[ '&/ eZLA, e-Skierowania, \NGECPKG VGUVȕY PC %18+& QTC\ UȤ RT\[IQVQYCPG FQ TGLGUVTCELK <FCT\Gɛ /GF[E\P[EJ KPFGMUQYCPKC K Y[OKCP[ '&/. Dla FWʑ[EJ RNCEȕYGM K RT\[EJQFPK FQUMQPCNG URTCYF\K UKȶ U[UVGO UVCELQPCTP[ KS-SOMED NWD EJOWTQY[ 5'47/ /PKGLU\G RQFOKQV[ OQIȤ VCMʑG UMQT\[UVCȦ \ FQDT\G \PCPGIQ RTQITCOW KS-PPS FGUMVQR NWD Mediporta (chmura).

41<9+ȣ<#0+# 952Ǻ 24#%7,ȣ%' Z SYSTEMAMI GABINETOWYMI

Aplikacje mobilne FNC NGMCT\[ K RKGNȶIPKCTGM 4GLGUVTCELC on-line Telewizyty CRNKMCELC OQDKNPC FNC RCELGPVȕY Ť VisiMed RQYKCFQOKGPKC 5/5 K Y CRNKMCELK 8KUK/GF 9[PKMK $CFCɛ on-line YURȕ RTCEC \ KS-SOLAB FKCIPQUV[MC NCDQTCVQT[LPC

POZNAJ SYSTEMY KAMSOFT

4Q\YKȤ\CPKC -#/51(6 FNC 4[PMW <FTQYKC 0C EQ F\KGɛ RCELGPEK PKG \FCLȤ UQDKG URTCY[ LCM VQ E\GIQ PKG YKFCȦ TGCNPKG YR [YC PC PCU\G \FTQYKG 5[UVGO[ KPHQTOCV[E\PG UȤ VGIQ FQUMQPC [O RT\[M CFGO %\[ \CUVCPCYKCNKɮEKG UKȶ DQYKGO 2CɛUVYQ MKGF[MQNYKGM UMȤF Y CRVGEG YKCFQOQ EQ NGMCT\ RT\GRKUC PC TGEGREKG NWD LCM F\KC C G UMKGTQYCPKG! 9 -#/51(6 YKGO[ VQ FQUMQ PCNG DQYKGO QF RQPCF NCV VYQT\[O[ VG TQ\YKȤ\CPKC

4Q\YKȤ\CPKC FNC 4[PMW 1EJTQP[ <FTQYKC ' 41<9+ȣ<#0+# 9 1%*410+' <&419+#

' TGEGRVC G UMKGTQYCPKG G <.# G<9/ \NGECPKG VGUVȕY PC %18+& VQ TQ\YKȤ\CPKC MVȕTG UVC [ UKȶ PKGQF\QYP[OK GNGOGPVCOK RTCE[ NGMCT\[ K RGTUQPGNW OGF[E\PGIQ 5[UVGO[ -#/51(6 UȤ TȕYPKGʑ IQVQYG FQ TGLGUVTCELK <FCT\Gɛ /GF[E\P[EJ KPFGMUQYCPKC K Y[OKCP[ '&/, które VQ PQYG GNGOGPV[ G <FTQYKC DȶFȤ QDQYKȤ\WLȤE[OK Y EC GL 2QNUEG

4;0'- (#4/#%'76;%<0;

+PHQTOCV[\CELC T[PMW HCTOCEGWV[E\PGIQ Y 2QNUEG TQ\RQE\ȶ C UKȶ QF RKGTYU\GIQ YFTQʑGPKC U[UVGOW KS-AOW, w jednej z katoYKEMKEJ CRVGM PC RQE\ȤVMW NCV 1DGEPKG RQPCF CRVGM MQT\[UVC \ VGIQ TQ\YKȤ\CPKC -#/51(6 FQUVCTE\C TȕYPKGʑ U[UVGO[ FQ QDU WIK JWTVQYPK HCTOCEGWV[E\P[EJ KS-HFW oraz U[UVGO WOQʑNKYKCLȤE[ YGT[ƒMCELȶ CWVGPV[E\PQɮEK RTQFWMVȕY leczniczych MediVeris dla aptek, przychodni, hurtowni i szpitali.

2#%,'06

4GLGUVTCELC YK\[V QP NKPG URTCYF\GPKG FQUVȶRPQɮEK NGMW Y CRVGEG E\[ \FCNPG \COCYKCPKG TGEGRV VQ V[NMQ PKGMVȕTG \ OQʑNKYQɮEK LCMKG QHGTWLȤ RCELGPVQO UGTYKU[ ƒTO[ -#/51(6 KtoMaLek.pl oraz LekarzeBezKolejki.pl.

9URQOPKCPG HWPMELG ȤE\[ Y UQDKG TȕYPKGʑ CRNKMCELC VisiMed, która ponadto WOQʑNKYKC \TGCNK\QYCPKG DG\FQV[MQYGL TGEGRV[ Y CRVGEG TGCNK\CELȶ VGNGYK\[V[ QTC\ RTQYCF\GPKG JCTOQPQITCOW FCYMQYCPKC NGMȕY

5'49+5; 9+&'1 &.# 52'%,#.+56Ǻ9

-#/51(6 LGUV TȕYPKGʑ Y[FCYEȤ UGTYKUȕY OSOZ-NEWS i 151< 67614. W ramach których eksperci KAMSOFT w przyUVȶRP[ URQUȕD RTG\GPVWLȤ PQYG HWPMELQPCNPQɮEK Y U[UVGOCEJ +6 CMVWCNK\CELG \YKȤ\CPG \G \OKCPCOK Y RTCYKG QTC\ PCT\ȶF\KC YURQOCICLȤEG RTCEȶ NGMCT\[ RKGNȶIPKCTGM K HCTOCEGWVȕY /CVGTKC [ UȤ RWDNKMQYCPG EQF\KGPPKG PC MCPCNG [QWVWDG RN QTC\ PC FGF[MQwanych stronach: news.osoz.pl VWVQT QUQ\ RN.

9 ȣ%< OSOZ-NEWS + $ȣ&ʎ 0# $+'ʐȣ%1

%QF\KGPPKG \ PCU\[EJ U[UVGOȕY K CRNKMCELK MQT\[UVC V[UKȤEG CRVGM K ICDKPGVȕY NGMCT UMKEJ UGVMK U\RKVCNK QTC\ OKNKQP[ RCELGPVȕY Y EC GL 2QNUEG 9[OKCPC KPHQTOCELK RQOKȶF\[ PKOK LGUV OQʑNKYC TȕYPKGʑ F\KȶMK U[UVGOQYK 151< 1VYCTV[ 5[UVGO 1EJTQP[ <FTQYKC MVȕT[ KPVGITWLG FCPG K ȤE\[ YU\[UVMKEJ WE\GUVPKMȕY T[PMW \FTQYKC

-#/51(6 5 # ^ WN /CLC ^ -CVQYKEG ^ ^ YYY MCOUQHV RN ^ DKWTQ"MCOUQHV RN

osoz world

70% of health CEOs expect hospitals to evolve into “healthcare hubs” KPMG surveyed 200 health leaders from around the world on using digital health technologies, the impact of COVID-19 and new healthcare models.

The results are reported in the recent “Healthcare CEO Future Pulse.” We present the main lessons learned from the report.

To better understand how healthcare executives will be charting this change in course towards the future, KPMG surveyed 200 healthcare CEOs from Australia, Canada, China, Germany, the Netherlands, Saudi Arabia, the United Kingdom and the United States. All these

52

OSOZ Polska 11/2021

leaders oversee medium-to-large hospitals, health systems and care provider networks that span privately and publicly funded systems.

80 percent of hospital directors believe that healthcare needs changes, whereas 79 percent expect care delivery

models to be reformed in the next three years. So what conclusions can be drawn from the survey?

• Less than a half of healthcare facility managers believe that their organizations were well-prepared for COVID-19.

Still, almost all of them think that the crisis will be a factor accelerating the transformation of their sector.

• The vast majority believe that in the next 3 years, all aspects of care delivery models will be significantly transformed.

However, few have already started the

osoz world

the growing gap between the demand for medical services and their supply.

• It is generally agreed that technology plays an essential role in transforming healthcare – from care delivery, increasing the number of employees, to focusing on the customer. However, few managers have developed digital strategies which look far enough into the future. Many of them regard challenges posed by the adaptation to new technologies as a potential barrier to transformation.

» 56% of the healthcare CEOs believe patients will develop the ability to self-manage their health.«

• When it comes to leadership in healthcare organizations, managers need to expand the scope of skills required to face digital future.

Digital healthcare. Not “if” but “when” process of adapting to such transformations.

• Healthcare leaders agree that the current models are not adjusted to the future challenges, in which the key role will not be played by the number of services but rather by their quality.

• The growing importance of the local community and non-hospital care is considered to be positive. However, many managers are still at an early stage of adapting their own care models.

• When it comes to challenges related to medical staff, leaders focus on supporting and optimizing the resources they have. However, they are aware of

The need for digital acceleration in the healthcare sector is obvious from the point of view of patients and healthcare professionals. When medical records are still kept on paper, service providers share information by fax and appointments are made by phone – even though this sector uses state-of-the-art technologies – so it is evident that digital transformation is inevitable and needs to speed up.

2021 Healthcare CEO Future Pulse shows that healthcare managers treat digitization as a priority. Yet, paradoxically, few respondents (14%) give high marks to services based on digital technologies and developed in the hospital they manage.

Concerns about the lack of appropriate solutions and skills are the biggest obstacle on the way to transformation.

The list of barriers includes rapid changes in the health sector, mismatched regulatory solutions and insufficient staff digital skills.

66 percent of managers expect that telemedicine and other digital methods of service provision will gain importance in the future. Over a half of respondents (59 percent) are sure that “a significant amount of diagnostics, consultations and treatment will be done digitally instead of in-person.” From this point of view, what is worth noting is the disparity between awareness and actions – one in ten directors (11 percent) declares zero organizational investment in digital healthcare. Only a small group of respondents (7 percent) can boast of “substantial” investments in digital architecture. A large group is still postponing specific initiatives: 40 percent of respondents plan to implement digital healthcare and 43 percent declare that they already have appropriate digital development strategies for their medical facilities.

Healthcare needs to catch up with other sectors when it comes to using digital technologies. It is the only way to create a balanced, accessible and efficient architecture for service provision. Digital technology may bring a range of benefits by supporting clinical processes and the communication between the patient and the service provider and by optimizing organizational processes. However, in practice, the implementation of a digital strategy goes way beyond the development of the required infrastructure – it requires holistic, forward-looking and flexible leadership, organizational change and training for staff in new ways of working. 

Digital technologies rated highest in terms of impact on quality and outcomes of care today Clinical decision support systems

62%

Data-supported decision making

61%

Robotic surgery

60%

AI

59%

Customer/patient care guidance platforms

57%

Remote monitoring

55%

Embedded biometric monitoring

53%

Telemedicine Patient peer networks Wearables

42% 35% 33%

Source: 2021 Healthcare CEO Future Pulse

OSOZ Polska 11/2021

53

osoz world

How to design electronic patient records that doctors would love Doctors need reliable information to make an accurate diagnosis and plan the treatment. However, they don’t want to waste time manually typing data into a computer and clicking around looking for relevant data. Electronic medical records (EMR), even those in the world’s most modern hospitals, are far from perfect. But scientists and engineers are working to make medical IT systems smarter.

A new chapter in medicine was supposed to begin with replacing paper patient records with electronic ones. Doctors were promised quick access to data, while patients should benefit from improved quality of care and personalized medicine.

Instead, frustrated doctors spend hours entering medical notes into a computer or browsing through electronic records

54

OSOZ Polska 11/2021

every day. This is not the digitalization they dreamed of.

First, the bad news. Today’s EDM is only as good as the available technology.

Similar challenges with recording and interpreting data also exist in other sectors.

Neither artificial intelligence nor voice recognition systems are good enough to transform the doctor’s interaction with

EDM. But there is also good news – the development of AI is so fast that in the next few years, it will be used more frequently in the doctor’s practice, improving the convenience of work.

New interaction between man and machine Until recently, the great hope for a breakthrough was IBM Watson – an artificial intelligence system to support clinical decision-making, especially in oncology. However, the first attempt to engage AI in the work of clinicians was disappointing. The problem was not the technology itself but the limited access to data.

Nevertheless, IBM has managed to build some exciting solutions. One example is Patient Synopsis, which helps radiologists better understand patient data.

osoz world

The system takes data from the EDM and then presents – in the form of a list in a single window – a summary of those that are relevant to the patient’s diagnosis.

Another interesting example is the MedKnowts system developed by researchers at MIT and Beth Israel Deaconess Medical Center. It combines the processes of searching through medical records and documenting patient information in one interactive interface. The EHR system does not display all patient information to the doctor but only the most critical elements. For example, suppose MedKnowts identifies the clinical term “diabetes” in the text typed by the clinician. In that case, it automatically displays a “diabetes chart” containing medications, lab values and excerpts from previous records relevant to diabetes management. This is a different approach from the current EHR design that focuses on showing information in either chronological or alphabetical order.

MedKnowts also automatically fills in fields with patient information as you take notes. The apparent convenience, however, has come up against several obstacles. One of them, paradoxically, was convincing doctors to... change their work practices. For several years now, doctors have been accustomed to using their current IT systems – sometimes, they intuitively clicked on subsequent windows. And even when reaching information required dozens of clicks, they did it without thinking – the more intuitive and friendly system required learning a new way of interacting with the machine. That’s why researchers are now working on creating an adaptive system, where the software gradually adapts to the doctor’s work and the data being entered.

In the future, the doctor will not be condemned to a system that is rigid in its functionality and structure – they will actively shape the evolution of its architecture through the type of data entered and their way of working. While customization is already possible through a system of options, modules and predefined templates, this is not enough. This structure means that even when the doctor uses only selected tabs during each visit, others are still displayed in the foreground, and the file looks exactly the same for both healthy patients needing preventive decisions and sick patients where other information is required.

For the EHR experience to improve, integration at the data and software le-

vel is essential. From within the EHR, the doctor must be able to access literally all of the other doctors’ notes. Otherwise, even small holes in the medical history cause uncertainty and the need to order additional tests.

Dictation into the EHR Will accurate voice recognition and voice control systems bring a dramatic improvement in the way notes are entered into the EHR? There are many open questions: will doctors want to talk to a computer all day? Is dictation into the EHR comfortable for the doctor and patient?

As in other areas related to technology transformation, in voice recognition tools, technology alone is not sufficient.

Nevertheless, the challenge is less than we thought a few years ago, as the amount of information a doctor needs to enter/dictate into the system will decrease over time. RIS/LIS/PACS and EHR systems are becoming better integrated with each other. The interoperability of e-health systems is improving.

Thanks to digitization, information from tracking devices and sensors is automatically sent to the patient’s record. AI systems can make initial health assessments based on symptoms recorded by the patient even before they see a doctor. Thus, the doctor’s task will only be to enter observations from the patient interview, i.e. non-measurable information such as general health assessment, subjective well-being, non-medical determinants of health, etc. But here, too, progress is rapid and much previously unmeasurable data can be recorded thanks, for example, to facial emotion recognition technologies.

In the case of voice recognition in the doctor’s office, we are talking about two functions: controlling IT systems by voice and voice recognition for medical notes. The latter involves systems that can transcribe the voice of the doctor and patient and assign the extracted critical data to standardized fields in IT systems.

Although advances in technology in recent years have been enormous, as can be seen by using the transcription offered

by ZOOM or by giving commands to Siri or Amazon Alexa, we are probably still a few years away from the perfection needed in medicine. Even if some manufacturers claim 99% accuracy.

A study published in JAMA in 2018 (“Analysis of Errors in Dictated Clinical Documents Assisted by Speech Recognition Software and Professional Trans-

criptionists”) – based on 217 clinical notes randomly selected at two healthcare organizations – found that EHRs created by speech recognition software contained an error rate of 7.4%. In contrast, the authors of “Electronic Health Record Interactions through Voice: A Review” suggest that voice recognition tools can improve work efficiency and remove the limitations imposed by classic graphical user interfaces, but further research is needed to understand the impact of these technologies on workflow and security.

Another concern is privacy. Some technologies use neural networks to map doctor-patient conversations and convert them into notes in the EHR. However, they require mounting devices with microphones to record each interaction. To capture even more data based on patient behavior or facial expressions would also require cameras. Doesn’t this compromise the intimate atmosphere that a patient burdened with a disease expects?

Doctors are waiting for the next generation of EHR systems. These are referred to as “ambient clinical intelligence systems.” The dream of fewer clicks and a more patient-centered visit is still a long way off. However, its materialization will not only be a question of new technologies but, above all, of the doctors’ acceptance of the new working methodology. It may turn out that inefficient systems have become firmly established in medicine and saying goodbye to them will not come easily. 

EHR systems » ������������ of the future will adapt to the data entered and the way the doctor works.«

OSOZ Polska 11/2021

55

systemy i sprz ę t

Rejestracja internetowa OSOZ

Refundacja 3.0

Szkolenie dla lekarzy

Szkolenie dla farmaceutów

Umawianie się na wizytę lekarską jest pierwszym ogniwem kontaktu pacjenta z placówką medyczną. Dlatego już na starcie warto zadbać o dobrą organizację całego procesu z pomocą rejestracji on-line.

Od 1 lipca 2021 r. system apteczny KS-AOW wysyła do SIM poszerzony zakres danych w DRR (Dokumentach Realizacji Recepty). Celem jest stopniowe przygotowywanie systemu KS-AOW do planowanego rozliczania aptek z NFZ wyłącznie na podstawie Dokumentu Realizacji Recepty.

Za pośrednictwem serwisu LekarzeBezKolejki.pl jednostka może udostępnić pacjentom opcję rezerwację wizyty osobistej, porady on-line lub porady telefonicznej. Pacjent ma także możliwość szybkiego i wygodnego opłacenia wizyty. Warto podkreślić, że z serwisem LekarzeBezKolejki.pl współpracuje aplikacja mobilna dla pacjentów VisiMed.

Z prezentacji dowiesz się: • jak działa serwis LekarzeBezKolejki.pl; • jakie są dostępne formy rezerwacji wizyty; • jak wygląda zamawianie e-recept przez pacjentów za pośrednictwem serwisu oraz w ramach IKP; • na czym polega automatyczne raportowanie kolejek oczekujących.

Wejdź na stronę bit.ly/3d07fE4 lub zeskanuj kod.

56

OSOZ Polska 11/2021

Z prezentacji dowiesz się: • co planuje ustawodawca w obszarze refundacji; • jaka będzie rola apteki w tym procesie; • jakie są wyzwania dla aptek; • jaka będzie rola usługi RepoCloud w tym procesie.

Wejdź na stronę bit.ly/3pbAPfA lub zeskanuj kod.

systemy i sprz ę t

Nowości planowane w P1

SWIAD 10

Szkolenie dla lekarzy

Szkolenie dla lekarzy

Jakie nowości są planowane w P1? Będą dotyczyć e-skierowań na rehabilitację oraz e-skierowań na opiekę psychiatryczną. Kolejnym obszarem, w którym należy spodziewać się zmian, jest e-recepta na import docelowy.

Sprawozdawczość do NFZ – SWIAD wersja 10.

Od 1 października 2021 r. obowiązują zmiany w komunikacie SWIAD (wersja 10). Zmiany dotyczą m.in. oświadczenia o uprawnieniach, diagnoz psychiatrycznych, danych dotyczących transportu medycznego, dodatkowych danych dotyczących porad pielęgniarek i położnych, a także zmiany sposobu przekazywania kodów specjalnego rozliczenia.

Od 1 czerwca 2022 r. MZ planuje uruchomić elektroniczną kartę urodzenia. Dokument, podobnie jak e-recepta i e-skierowanie, ma być bezpośrednio wysyłany do systemu P1 i tam przechowywany. Podobnie będzie z e-kartą zgonu. Kolejną nowością są zmiany związane z pojawieniem się nowych funkcjonalności dla pacjentów na koncie IKP w obszarze zamawiania recept oraz rejestracji do lekarza.

Z prezentacji dowiesz się: • jakie nowości są planowane w P1; • jakie funkcjonalności pojawią się w systemach medycznych KAMSOFT; • jak te zmiany wpłyną na pracę profesjonalistów medycznych.

Z prezentacji dowiesz się: • jakie są nowe wymogi w raportach SWIAD; • których obszarów dotyczą te wymogi; • jakie są planowane zmiany sposobu przekazywania kodów specjalnego rozliczenia.

Wejdź na stronę bit.ly/31gacOk lub zeskanuj kod.

Wejdź na stronę bit.ly/3E6UAv1 lub zeskanuj kod.

OSOZ Polska 11/2021

57

STATYSTYKI | ANALIZY | WIEDZA

Monitor Zdrowotny OSOZ

59

FELIETON Bezpieczeństwo zdrowotne

61

RANKINGI PEX Firmy i produkty (październik 2021)

62

MONITOR EPIDEMIOLOGICZNY Mapy zdrowotne kraju (październik 2021)

66

Monitor farmacji Rynek farmaceutyczny (październik 2021)

73

MONITOR RYNKU LEKÓW Leki stosowane w menopauzie

MONITOR ZDROWOTNY F E L I E TO N

Bezpieczeństwo zdrowotne Ofiarami pandemii nie są już tylko osoby starsze i/lub z wielochorobowością, ale i młodsze. Zgodnie z dostępnymi danymi, w 90% i więcej są to pacjenci, którzy się nie zaszczepili. Mamy olbrzymią nadumieralność, a jej skalę trudno oszacować. Wiadomo, jakie były trendy umieralności przed pandemią i jak COVID-19 zmienił sytuację.

Podobnie jest w diagnozowaniu i leczeniu – być może lata zajmie nam spłacanie Długu Zdrowotnego.

Dr Jarosław Frąckowiak Prezes PEX PharmaSequence

Większość dyskusji o słabości systemu ochrony zdrowia w Polsce sprowadza się do ogólnych stwierdzeń typu „potrzeba zmian systemowych”, do rozważań dotyczących zmian kluczowych mechanizmów regulacyjnych lub oddziaływania na najważniejsze zjawiska, z którymi mamy do czynienia, np. finansowanie, organizacja (od POZ, przez AOS do szpitali), braki kadrowe czy dostęp do terapii. To, czego moim zdaniem brakuje, to obiektywna diagnoza stanu syste-

mu opieki zdrowotnej zawierająca analizę dostępnych zasobów versus aktualne i przyszłe potrzeby.

Na użytek tego tekstu zdefiniujmy bezpieczeństwo zdrowotne kraju na poziomie standardowym jako stan, w którym realizacja potrzeb zdrowotnych społeczeństwa nie jest gorsza (w sensie ilościowym mierzonym poziomem podaży usług) niż przed pandemią. Dystans do tego poziomu standardowego (PS) można mierzyć na wiele sposobów. Jednym z nich jest pomiar widoczny w tabeli. Warto pamiętać, że nie osiągniemy PS odnosząc się wyłącznie do pomia-

rów z roku 2019. Gdyby wziąć pod uwagę trendy, wówczas – aby „dogonić” PS – podaż usług medycznych musiałaby wzrosnąć pewnie o około 20% lub więcej. A tego, przy obecnych zasobach kadrowych i wzmagającej się fali (niestety, pewnie nie ostatniej) pandemii, zrobić się nie da.

Co więc można zrobić? Przede wszystkim nie rezygnować z analiz typu „od szczegółu do ogółu”. Wszelkie ogólne tezy, które są oparte o dane historyczne, a takie są w statystykach, prowadzić mogą do błędnych wniosków. Wbrew pozorom i wielu opiniom, branża me-

OSOZ Polska 11/2021

59

MONITOR ZDROWOTNY

Zdrowotne efekty pandemii = Covid + Dług Zdrowotny + Odroczone Efekty Zdrowotne ANALIZA ZMIAN W ILOŚCI WYKUPIONYCH OPAKOWAŃ LEKÓW ORDYNOWANYCH PRZEZ WYBRANE SPECJALIZACJE

ILOŚĆ SPRZEDAŻY DO PACJENTA Porównanie okresów 1.01–7.11 w latach 2021 i 2019

SUMA ORDYNACJI

-2,53%

POZ

-5,81%

Psychiatria

11,36%

Położnictwo i Ginekologia

-4,25%

Kardiologia

9,41%

Pediatria/Neonatologia

8,30%

Diabetologia

5,09%

Neurologia

5,40%

Pulmonologia

-9,69%

Alergologia

0,59%

Dermatologia i Wenerologia

-3,96%

Onkologia

5,25%

Chirurgia

4,03%

Reumatologia

0,79%

Ortopedia i Traumatologia Urologia

6,26% -0,94%

Endokrynologia

15,57%

Gastroenterologia

-0,48%

Okulistyka

-10,98%

Otolaryngologia

dyczna jest bardzo zaawansowana w procesach informatyzacji. Zebranie aktualnych danych do rejestrów, o ile jeszcze ich w takowych nie ma, jest w dzisiejszych czasach przede wszystkim zadaniem administracyjnym, a w mniejszym stopniu technicznym. Ale do analiz danych potrzebne są pomysły.

Pytanie zasadnicze brzmi: czy szukamy remedium na największe bolączki, np. kolejki, czy – paradoksalnie – niechęć pacjentów do diagnostyki i leczenia, czy ustalamy mierzalny cel i badamy analitycznie, co trzeba zrobić, by cel

● Poziom sprzedaży leków na receptę jest rodzajem wskaźnika dostępności świadczeń zdrowotnych dla pacjenta ● Nadal – pod względem ilości wypisanych pacjentom opakowań leków na receptę – nie jesteśmy na poziomie przed-pandemicznego 2019 roku ● Od 2019 potrzeby zdrowotne wzrosły (starzenie się społeczeństwa) i nawarstwiły (świadczenia niezrealizowane przez COVID = Dług Zdrowotny) ● Duży popyt na usługi medyczne jest silnie ograniczany przez ich podaż ● By spłacać pandemiczny dług zdrowotny potrzeba znaczącego wzrostu podaży usług medycznych, co wymaga zmiana organizacyjnych i finansowych

-8,49%

był zrealizowany? Część z Czytelników stwierdzi: „ale jak się stawia cel, to nie da się analizować, bo to może być nowa rzeczywistość”. Ale tak być nie musi.

Bardzo często odpowiedzi już tkwią w danych, które są dostępne.

Na potrzeby tych rozważań przyjmijmy, że celem mierzalnym jest powrót do maksymalnej wartości średniej długości życia kobiet i mężczyzn w naszym kraju. Owa długość życia spadać zaczęła już przed pandemią. Zbudowanie modelu analitycznego, który podpowie, jakie czynniki i z jaką mocą decydują o długoś-

Mając do dyspozycji dane z rynku można zbudo» ��������������������������������������������� wać model analityczny obrazujący, jakie czynniki i z jaką mocą decydują o długości życia.«

60

OSOZ Polska 11/2021

ci życia jest wykonalne. Mówiąc o czynnikach, nie mam na myśli tylko chorób, ale także przykładowo szybkość diagnozowania, dostęp do leczenia. Te „zmienne” można kwantyfikować według ilości dni, świadczonych usług itd. Wykonalne też są analizy dla innych celów, o ile są postawione w sposób, który umożliwia ich kwantyfikację i badanie stopnia realizacji w oparciu o fakty.

Może warto postawić zadanie budowy modelu bezpieczeństwa zdrowotnego konsorcjum naukowców i firm dysponujących różnymi informacjami, systemami i know-how. Bez polityki, ale z dostępem do informacji, które umożliwią wykonanie zadania. Jest bardziej prawdopodobne, że będziemy zdrowsi, gdy „zdrowszy” będzie system ochrony zdrowia.  Analizy/wykresy na podstawie danych PEX PharmaSequence.

Adres do autora: jaroslaw.frackowiak@pexps.pl Twitter:@Jarek100

MONITOR ZDROWOTNY

R an k in g i P E X

Rankingi PEX. Firmy i produkty. październik 2021 Top 10 firm farmaceutycznych oraz 10 Top Total Brand dla wybranych segmentów rynku (pod względem sprzedaży w danym miesiącu w cenach detalicznych do pacjenta, pojęcie total brand oznacza sumę wszystkich prezentacji/SKU danego produktu występujących pod daną nazwą – np. różne dawki tego samego leku itd.). Obrazowane komentarzem i strzałkami zmiany w rankingu między miesiącami dotyczą pierwszych 10-ciu miejsc. Autorem rankingów jest PEX PharmaSequence (wszystkie dane na podstawie reprezentatywnego panelu aptek/sieci ABD PEX PharmaSequence).

Miejsce w rankingu

Ranking firm farmaceutycznych pod względem wartości sprzedaży aptecznej do pacjenta w październiku 2021

1

POLPHARMA

2

TEVA

3

ADAMED

4

KRKA

Zmiana w stosunku do poprzedniego miesiąca

Miejsce w rankingu

         

1

XARELTO

2

NEOPARIN

LEKI NA RECEPTĘ

5

BAYER

6

SANOFI

7

VIATRIS

8

BAUSCH HEALTH

9

SANDOZ

10

BOEHRINGER INGELHEIM

1

POLPHARMA

2

USP ZDROWIE

3

GLAXOSMITHKLINE

4

AFLOFARM

5

SANOFI HASCO - LEK

7

TEVA

8

RECKITT BENCKISER

9

ANGELINI

10

PROCTER & GAMBLE

3

NEBBUD

4

PRADAXA

5

ELIQUIS

6

CLEXANE

7

BISOCARD

8

FOSTEX

9

GLUCOPHAGE

10

INFLUVAC

1

IBUPROM

2

GRIPEX

AFLOFARM NUTRICIA USP ZDROWIE OLIMP LABS N.P.ZDROVIT OLEOFARM SYNOPTIS POLPHARMA BAYER ADAMED

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

L’OREAL AFLOFARM IRENA ERIS PERRIGO ZIAJA PIERRE FABRE DERMO-COSMETIQUE PIERRE FABRE POLPHARMA GALDERMA NAOS

         

LEKI OTC

         

9

NEOSINE

10

STREPSILS

         

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

         

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

3

APAP

4

MAGNE-B6

5

RUTINOSCORBIN

6

VOLTAREN

7

NUROFEN

8

THERAFLU

SUPLEMENTY DIETY 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Zmiana w stosunku do poprzedniego miesiąca

LEKI NA RECEPTĘ

LEKI OTC

6

Ranking total brandów pod względem wartości sprzedaży aptecznej do pacjenta w październiku 2021

         

SUPLEMENTY DIETY

KOSMETYKI

BEBILON DICOFLOR D-VITUM NEOCATE NUTRAMIGEN NUTRIDRINK SANPROBI NATURELL ZDROVIT MOLLERS

         

KOSMETYKI VICHY PHARMACERIS ZIAJA LA ROCHE EMOLIUM CETAPHIL ELUDRIL DERMEDIC BIODERMA AVENE

         

Więcej danych?

Wszystkich Państwa, którzy są zainteresowani bardziej szczegółowymi raportami i/lub zakupem raportów-rankingów, prosimy o kontakt: solutions_by_pex@pexps.pl

OSOZ Polska 11/2021

61

MONITOR ZDROWOTNY monitor epidemio lo g iczny

Monitor epidemiologiczny. Koszty leczenia.

OGÓŁEM

GRYPA I PRZEZIĘBIENIE

ALERGIA

ZMIANA MIESIĘCZNA W październiku 2021 W ODNIESIENIU DO września

82 938 zł

98 272 zł

12 924 zł

12 093 zł

608 zł

582 zł

wrzesień

październik

wrzesień

październik

wrzesień

październik

–831 zł

–6,43%

–27 zł

–4,36%

1677 zł

1,74%

TREND ROCZNY PORÓWNANIE ROKU 2021 I 2020

987 554 zł

1 055 077 zł

82 282 zł

92 199 zł

7 723 zł

8 087 zł

2020

2021

2020

2021

2020

2021

67 523 zł

6,84%

10 252 zł

12,46%

364 zł

4,71%

październik WOJEWÓDZTWA O NAJNIŻSZYCH I NAJWYŻSZYCH KOSZTACH Warmińsko-Mazurskie 79 384 zł Opolskie 84 221 zł Podlaskie 85 740 zł

Warmińsko-Mazurskie 9 647 zł Świętokrzyskie 9 679 zł Opolskie 10 502 zł

Podlaskie 430 zł Opolskie 452 zł Warmińsko-Mazurskie 459 zł

Wielkopolskie 111 409 zł Łódzkie 112 267 zł Mazowieckie 113 859 zł

Łódzkie 13 222 zł Wielkopolskie 14 163 zł Mazowieckie 14 388 zł

Łódzkie 672 zł Mazowieckie 680 zł Pomorskie 688 zł

ROK 2021 WOJEWÓDZTWA O NAJNIŻSZYCH I NAJWYŻSZYCH KOSZTACH Warmińsko-Mazurskie 859 821 zł Opolskie 882 644 zł Podlaskie 907 446 zł

Świętokrzyskie 75 716 zł Podlaskie 77 329 zł Warmińsko-Mazurskie 77 481 zł

Opolskie 6 136 zł Podlaskie 6 301 zł Kujawsko-Pomorskie 6 444 zł

Wielkopolskie 1 164 070 zł Łódzkie 1 165 344 zł Mazowieckie 1 200 057 zł

Łódzkie 98 014 zł Wielkopolskie 105 967 zł Mazowieckie 109 657 zł

Małopolskie 8 823 zł Pomorskie 9 353 zł Mazowieckie 9 598 zł

październik WOJEWÓDZTWA Z NAJMOCNIEJSZYMI SPADKAMI I WZROSTAMI KOSZTÓW Małopolskie -1 414 zł Świętokrzyskie -1 076 zł Warmińsko-Mazurskie -514 zł

Małopolskie -1 458 zł Świętokrzyskie -1 447 zł Warmińsko-Mazurskie -1 398 zł

Podkarpackie -64 zł Pomorskie -48 zł Małopolskie -42 zł

Mazowieckie 2 775 zł Wielkopolskie 3 193 zł Dolnośląskie 4 801 zł

Dolnośląskie 370 zł

Brak wzrostów kosztów

zestawienie KOSZTY W październiku W OSTATNICH LATACH

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

* wszystkie dane w przeliczeniu na 1000 mieszkańców

62

OSOZ Polska 11/2021

MONITOR ZDROWOTNY

monitor epidemio lo g iczny

Ogólne koszty leczenia (zakup środków farmaceutycznych) przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

ƐƑƏƏƏƏ

prognoza

» Znajdujemy się

koszty, tys. zł

ƐƏƏƏƏƏ ѶƏƏƏƏ

w okresie podwyższonych kosztów leczenia.«

ѵƏƏƏƏ ƓƏƏƏƏ ƑƏƏƏƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƏ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƐ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ

MAJ

CZERWIEC

LIPIEC

SIERPIEŃ

WRZESIEŃ

PAŹDZIERNIK

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 11/2021

63

MONITOR ZDROWOTNY monitor epidemio lo g iczny

Koszty grypy i przeziębienia przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

ƐƓƏƏƏ

prognoza

grypy i przeziębienia w październiku znajdowały się nadal na rekordowym poziomie.«

ƐƑƏƏƏ

koszty, tys. zł

ƐƏƏƏƏ ѶƏƏƏ ѵƏƏƏ ƓƏƏƏ ƑƏƏƏ Ə

64

OSOZ Polska 11/2021

» Koszty leczenia

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƏ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƐ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ

MAJ

CZERWIEC

LIPIEC

SIERPIEŃ

WRZESIEŃ

PAŹDZIERNIK

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

MONITOR ZDROWOTNY

monitor epidemio lo g iczny

Koszty alergii przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

prognoza

» Koszty leczenia alergii

ƐƑƏƏ

koszty, tys. zł

ƐƏƏƏ

w październiku były prawie takie same jak we wrześniu.«

ѶƏƏ ѵƏƏ ƓƏƏ ƑƏƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƏ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƐ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ

MAJ

CZERWIEC

LIPIEC

SIERPIEŃ

WRZESIEŃ

PAŹDZIERNIK

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 11/2021

65

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Struktura dystrybucji leków październik 2021 | WARTOŚCI STATYSTYCZNE I TRENDY W STOSUNKU DO września

CENA OPAKOWANIA LEKU

MARŻA APTECZNA

OBRÓT W APTECE

LICZBA PACJENTÓW

24,33 zł

25,00%

284 tys. zł

4420

0,28 zł

(

(

(

*

–1,25%

*

(

(

(

0,52 zł

PROGNOZA NA

styczeń

SPRZEDAŻ WEDŁUG STATUSU LEKU

OSOZ Polska 11/2021

(

suplementy

INNE

(

(

55,45% 24,77% 9,82% 9,96%

*

*

40

(

(

(

*

*

POZIOM REFUNDACJI

23,00% 0,07%

Styczeń, przy obecnej sytuacji zdrowotnej w naszym kraju, będzie kolejnym miesiącem z wysokimi wartościami obrotu w statystycznej aptece. Według obliczeń ekspertów OSOZ, będzie się on kształtował się na poziomie ok. 235 tys. zł. W prognozach możemy już uwzględniać dane z analogicznego, pierwszego roku pandemii (2020), co zwiększa precyzję obliczeń.

Obrót statystycznej apteki w październiku 2021 roku wyniósł 284 tys. zł. W porównaniu z wrześniem 2021 roku był o 5,5 tys. zł wyższy (+2,0%). Jednocześnie był o 18 tys. zł wyższy (+6,8%) niż w analogicznym okresie ubiegłego roku.

Wartość rynku farmaceutycznego osiągnęła poziom 3,753 mld zł. Oznacza to wzrost o 64,0 mln zł (+1,7%) w stosunku do września 2021 roku oraz wzrost o 156,7 mln zł (+4,4%) w stosunku do października 2020 roku. Udział refundacji stanowił 23,00% (+0,07 p.p. w porównaniu z wrześniem 2021) obrotu aptecznego i wyniósł 863,2 mln zł (+2,1%).

Obrót w statystycznej aptece w 2021 roku wyniesie 3 002,5 mln zł. Oznacza to wzrost średniego obrotu w stosunku do minionego roku o 8,4% (+233,5 tys. zł) oraz wzrost o 14,7% (+385 tys. zł) w stosunku do 2019 roku. Rynek farma-

66

*

RX OTC

SPRZEDAŻ NA PACJENTA

64,25 zł

*

5,5 tys. zł

ceutyczny osiągnie wartość 39,9 mld zł.

To odpowiednio o 2,170 mld zł więcej (+5,8%) niż w 2020 roku oraz o 2,704 mld zł więcej (+7,3%) niż w 2019 roku. Wartość refundacji wyniesie 9,6 mld zł, co będzie stanowiło 23,95% całkowitego obrotu aptecznego.

W październiku sprzedaż w podstawowych kategoriach sprzedażowych kształtowała się następująco: średni obrót apteczny wypracowany ze sprzedaży leków refundowanych wyniósł 87,4 tys. zł, leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 70,7 tys. zł, a produktów sprzedawanych bez recepty – 123,6 tys. zł.

W porównaniu z wrześniem 2021 roku, we wszystkich kategoriach zanotowaliśmy wzrost wartości sprzedaży. W przypadku leków refundowanych wzrost ten wyniósł 1,84 tys. zł (+2,1%), dla sprzedaży leków wydawanych na recepty peł-

nopłatne – 2,84 tys. zł (+4,2%), z kolei dla sprzedaży odręcznej zanotowaliśmy wzrost wartości sprzedaży o 0,6 tys. zł (+0,5%). Wartość rynku farmaceutycznego wypracowana ze sprzedaży leków refundowanych wyniosła 1 154 mln zł, leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 934 mln zł, a sprzedaży produktów OTC – 1,6 mld zł.

Dniem tygodnia charakteryzującym się największym średnim obrotem aptecznym był piątek (11 891 zł), natomiast dniem roboczym o najniższym średnim obrocie aptecznym – czwartek (11 360 zł). Rozrzut pomiędzy tymi wartościami wynosił 531 zł.

W październiku 2021 roku, w stosunku do listopada 2021 roku, w większości kategorii sprzedażowych zanotowaliśmy wzrost wartości sprzedaży – największe wzrosty cechują produkty na układ mo-

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

czowo–płciowy, układ oddechowy oraz leki przeciwpasożytnicze. Największy spadek wartości zanotowaliśmy w przypadku produktów przeciwzakaźnych.

Największe zmiany w udziale poszczególnych grup terapeutycznych zaobserwowano w przypadku produktów przeciwzakaźnych, produktów na układ oddechowy oraz układ moczowo–płciowy. Największy udział w wartości sprzedaży należy do grupy produktów na przewód pokarmowy i metabolizm.

W październiku średnia marża apteczna wyniosła 25,00%. To o 1,25 p.p. mniej niż we wrześniu 2021 roku oraz o 0,02 p.p. mniej niż w październiku 2020 roku.

Marża w podstawowych kategoriach sprzedażowych kształtowała się następująco: dla leków refundowanych wyniosła 17,95% (–0,83 p.p. w stosunku do września 2021), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 22,43% (–2,85 p.p. w stosunku do września 2021), natomiast dla produktów OTC – 29,56% (–0,64 p.p. w stosunku do września 2021 roku).

W 2021 roku marża apteczna wyniesie 24,73%. Będzie to odpowiednio o 0,13 p.p. mniej niż w 2020 roku oraz o 0,03 p.p. więcej niż w 2019 roku. Dla leków refundowanych średnia marża apteczna wyniesie 18,51% (–0,38 p.p. w stosunku do 2020 roku), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 22,01% (+0,61 p.p. w stosunku do 2020 roku), a dla produktów OTC – 28,71% (–0,37 p.p. w stosunku do 2020 roku). Średnia cena za opakowanie leku w październiku 2021 roku wyniosła 24,33 zł. Cena ta w porównaniu do września 2021 roku wzrosła o 29 groszy. Porównując ją do ceny z października 2020, obserwujemy wzrost ceny o 1,60 zł. W przypadku leków refundowanych średnia cena opakowania w stosunku do września 2021 wzrosła (+0,5%) i wyniosła 30,32 zł. W przypadku leków na recepty pełnopłatne cena w październiku wyniosła 31,20 zł (+0,2 zł), zaś w przypadku sprzedaży odręcznej – 19,17 zł (+0,23 zł).

W październiku statystyczną aptekę odwiedziło 4420 pacjentów (wzrost o 50-ciu pacjentów w stosunku do września). 3560 osób zakupiło produkty OTC, 1030 – leki refundowane, oraz 950 – leki wydawane na recepty pełnopłatne. Największy ruch w statystycznej aptece panował w drugim tygodniu miesiąca, tj. pomiędzy 8 a 14 października. Wówczas w statystycznej aptece zanotowano 1031 osób. Kolejnym w rankingu tygodniem

Rys. 1. Wielkość obrotu statystycznej apteki w poszczególnych dniach października (porównanie do ubiegłego roku) październik 2021

październik 2020

ƐƑƏƏƏ

ƐƏƏƏƏ

ѶƏƏƏ

ѵƏƏƏ

ƓƏƏƏ

ƑƏƏƏ

Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ ƐƏ ƐƐ ƐƑ Ɛƒ ƐƓ ƐƔ Ɛѵ Ɛƕ ƐѶ ƐƖ ƑƏ ƑƐ ƑƑ Ƒƒ ƑƓ ƑƔ Ƒѵ Ƒƕ ƑѶ ƑƖ ƒƏ ƒƐ

Rys. 2. Wielkość obrotu statystycznej apteki w poszczególnych dniach października – podział na dni tygodnia (porównanie do ubiegłego roku) październik 2021

październik 2020

ƐƑƏƏƏ

ƐƏƏƏƏ

ѶƏƏƏ

ѵƏƏƏ

ƓƏƏƏ

ƑƏƏƏ

Ə

omb;7 b-j;h

)|ou;h

ࡆuo7-

-u|;h

b.|;h

"o0o|-

b;7 b;Ѵ-

Rys. 3. Podział sprzedaży aptecznej na kategorie – % wartości sprzedaży układ moczowo-płciowy 4,36% i hormony płciowe

5,78% układ mięśniowo-szkieletowy 13,59% przewód pokarm. i metabolizm

układ 11,55% oddechowy 1,89% narządy zmysłów 4,23% leki przeciwzakaźne 0,3% leki przeciwpasożytnicze, owadobójcze i repelenty 1,39% leki onkologiczne i immunomodulacyjne

10,93% układ sercowo-naczyniowy

5,05% krew i układ krwiotwórczy 1% endokrynologia – hormony, bez horm. płciowych 2,87% dermatologia

varia 10,12% 10,94% centralny układ nerwowy nieokreślona 16%

OSOZ Polska 11/2021

67

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Rys. 4. Poziom marży aptecznej (%) w latach 2008–2021 ƒƏѷ ƑƖѷ ƑѶѷ Ƒƕѷ Ƒѵѷ ƑƔѷ ƑƓѷ Ƒƒѷ ƑƑѷ

(

ƑƏƏѶ

(

ƑƏƏƖ

(

ƑƏƐƏ

(

ƑƏƐƐ

(

ƑƏƐƑ

(

ƑƏƐƒ

(

ƑƏƐƓ

(

ƑƏƐƔ

(

ƑƏƐѵ

(

ƑƏƐƕ

(

ƑƏƐѶ

(

ƑƏƐƖ

Rys. 5. Podział średniej ceny leku (w zł) na zapłatę pacjenta i dopłatę refundacyjną w latach 2020–2021

(

ƑƏƑƏ

ƐƏ

ƑƏƑƐ

zapłata pacjenta

refundacja

ƑƔ ƑƏ ƐƔ

Ɛѵķƕ ƐѵķƕƑ ƐѵķѶƑ ƐƕķƑƐ ƐƕķƑѶ ƐƕķƒƓ ƐƕķƒѶ ƐƕķƓƖ ƐѶķƑƑ ƐƕķѶƔ ƐƕķƖѶ ƐѶķƏƑ ƐѶķƏѶ ƐѶķƏƓ ƐѶķƐƑ ƐѶķƒƒ ƐѶķƔƒ ƐѶķƕƒ ƐѵķѵƐ ƐѵķѶƐ ƐѵķƒƓ ƐѵķƔƓ

ƐƏ Ɣ ƔķƒƔ

ƔķƑƑ

ƔķƐƕ

Ɣķƕƒ

ѵķƐƔ

ѵķƐѶ

ƔķƖƔ

ƔķƓѵ

Ɣķѵ

ƔķƒƖ

ƔķƔƓ

ƔķѶƑ

ƔķƒƐ

ƔķѶƔ

Ɣķƕ

ƔķƖƑ

ƔķѶƖ

ƔķѶƐ

ƔķѶѵ

ƔķѵѶ

ƔķƔƐ

ƔķƔƖ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ

ƐƐ

ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ

Ə

ƑƏƑƏ

ƐƐ

ƐƑ

ƑƏƑƐ

Rys. 6. Podział średniej ceny pozycji sprzedanej na receptę refundowaną (w zł), na zapłatę pacjenta i dopłatę refundacyjną w latach 2020–2021 zapłata pacjenta

ƒƔ

refundacja

ƒƏ ƑƔ

ƕķƓƔ

ƕķѵƔ

ƕķƔƔ

ƕķƑѵ

ƕķƑƔ

ƕķƑѶ

ƕķƒƓ

ƕķƒѵ

ƕķƔƑ

ƕķѵ

ƕķѵƒ

ƕķѵƐ

ƕķƔƑ

ƕķѵƕ

ƕķѵѵ

ƕķƕƐ

ƕķѶ

ƕķƕƔ

ƕķѶ

ѶķƏƓ

Ѷ

ƕķѵƖ

ƑƏ ƐƔ ƐƏ

ƑƐķƏѶ ƑƐķƔƓ ƑƐķƑѶ ƑƐķƔƖ ƑƐķѵƖ ƑƐķƕƔ ƑƐķѶƐ ƑƐķѵѵ ƑƐķƔѶ ƑƐķƔƑ ƑƐķƔѶ ƑƑķƏѵ ƑƐķѵƔ ƑƐķѶƕ ƑƐķƖѵ ƑƑķƒ ƑƐķѶѶ ƑƐķƖƒ ƑƑķƏѵ

ƑƑ

ƑƑķƐƔ ƑƑķƑѶ

Ɣ Ə

Ɛ

Ƒ

Ɠ

ƒ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ

ƐƐ

Ɛ

ƐƑ

Ƒ

Ɠ

ƒ

Ɣ

ѵ

ƑƏƑƏ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƐ

ƐƏ

ƐƑ

ƑƏƑƐ

Rys. 7. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w ciągu miesiąca w latach 2008–2021 ƓѵƏƏ ƓƓƏƏ ƓƑƏƏ ƓƏƏƏ ƒѶƏƏ ƒѵƏƏ ƒƓƏƏ ƒƑƏƏ ƒƏƏƏ ƑѶƏƏ ƑѵƏƏ

(

ƑƏƏѶ

68

OSOZ Polska 11/2021

(

ƑƏƏƖ

(

ƑƏƐƏ

(

ƑƏƐƐ

(

ƑƏƐƑ

(

ƑƏƐƒ

(

ƑƏƐƓ

(

ƑƏƐƔ

(

ƑƏƐѵ

(

ƑƏƐƕ

(

ƑƏƐѶ

(

ƑƏƐƖ

(

ƑƏƑƏ

ƐƏ

ƑƏƑƐ

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Rys. 8. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w rozbiciu na przedziały godzinowe w dniu powszednim w październiku Ɛѵ ƐƓ ƐƑ ƐƏ Ѷ ѵ Ɠ Ƒ

statystyczną aptekę odwiedziło 4420 pacjentów, o 50-ciu pacjentów więcej niż we wrześniu.«

ƑƒŋƑƓ

ƑƑŋƑƒ

ƑƐŋƑƑ

Rys. 9. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w poszczególnych dniach października (porównanie do ubiegłego roku) październik 2021

październik 2020

ƑƏƏ ƐѶƏ ƐѵƏ ƐƓƏ ƐƑƏ ƐƏƏ ѶƏ ѵƏ ƓƏ ƑƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ ƐƏ ƐƐ ƐƑ Ɛƒ ƐƓ ƐƔ Ɛѵ Ɛƕ ƐѶ ƐƖ ƑƏ ƑƐ ƑƑ Ƒƒ ƑƓ ƑƔ Ƒѵ Ƒƕ ƑѶ ƑƖ ƒƏ ƒƐ

Rys. 10. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w poszczególnych tygodniach października (porównanie do ubiegłego roku) październik 2021

» W październiku

ƑƏŋƑƐ

ƐƖŋƑƏ

ƐѶŋƐƖ

ƐƕŋƐѶ

ƐѵŋƐƕ

ƐƔŋƐѵ

ƐƓŋƐƔ

ƐƒŋƐƓ

ƐƑŋƐƒ

ƐƐŋƐƑ

ƖŋƐƏ

ƐƏŋƐƐ

ѶŋƖ

ƕŋѶ

ѵŋƕ

Ɣŋѵ

ƓŋƔ

ƒŋƓ

Ƒŋƒ

ƐŋƑ

Ə ƏŋƐ

był 22–28 października (1012 osób), 1–7 października (1008 osób), 15–21 października (1005 osób). Najwięcej pacjentów zarejestrowano w aptece w godzinach 11.00–12.00.

Statystyczny pacjent podczas jednej wizyty w aptece zakupił produkty o łącznej wartości 64,25 zł. To o 0,52 zł więcej niż w minionym miesiącu oraz o 0,47 zł mniej niż w analogicznym okresie roku 2020. Z kwoty tej 49,48 zł zapłacił pacjent, a 14,78 zł dopłacił refundator. Wartość refundacji w porównaniu z wrześniem wzrosła o 1,1% (+0,17 zł). W tym samym okresie wartość zapłaty pacjenta wzrosła o 0,7% (+0,36 zł). Dla leków refundowanych wartość koszyka statystycznego pacjenta wyniosła 84,82 zł (z czego 22,49 zł to zapłata pacjenta, a 62,33 zł – wartość refundacji), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 74,41 zł, a dla produktów OTC – 34,72 zł.

W 2021 roku wartość koszyka statystycznego pacjenta wyniesie 65,58 zł. Z kwoty tej 49,87 zł zapłaci pacjent, a 15,71 zł dopłaci refundator. W podziale na podstawowe kategorie sprzedażowe, wartość sprzedaży na pacjenta będzie kształtowała się następująco: dla leków sprzedawanych na recepty pełnopłatne wyniesie 69,53 zł, produktów OTC – 35,56 zł, a leków refundowanych – 91,69 zł (z czego 25,80 zł to zapłata pacjenta, a 65,90 zł wartość refundacji). 

październik 2020

ƐƐƏƏ ƐƏƏƏ ƖƏƏ ѶƏƏ ƕƏƏ ѵƏƏ ƔƏƏ ƓƏƏ ƒƏƏ ƑƏƏ ƐƏƏ Ə

Ɛŋƕ r-৳7 b;umbh-

ѶŋƐƓ r-৳7 b;umbh-

ƐƔŋƑƐ r-৳7 b;umbh-

ƑƑŋƑѶ r-৳7 b;umbh-

ƑƖŋƒƐ r-৳7 b;umbh-

Tab. 1. Sprzedaż produktów w statystycznej aptece wg. statusu produktu Wg. statusu leku w bazie BLOZ

Wartość sprzedaży w statystycznej aptece (PLN)

Udział w całkowitej wartości sprzedaży aptecznej

październik 2021

październik 2020

październik 2021

październik 2020

157 488

147 131

55,45%

55,31%

Lek - OTC

70 358

67 475

24,77%

25,37%

Suplement diety lub dietetyczny środek spożywczy

27 881

27 636

9,82%

10,39%

Pozostałe

28 273

23 758

9,96%

8,93%

Lek - RX

OSOZ Polska 11/2021

69

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Tab. 2. Opis stanu statystycznej apteki w formie skróconego biuletynu informacyjnego za październik 2021 październik 2021 obrót całkowity (w tys. zł) recepty refundowane (w tys. zł)

zmiana w stosunku do (%) września 2021

stycznia 2021

zmiana w stosunku do (liczbowo)

października 2020

września 2021

stycznia 2021

października 2020

statystyczna apteka

284,0

2,0%

32,7%

6,8%

5,50

70,00

18,00

cały rynek apteczny

3 753 060

1,7%

30,9%

4,4%

64 049,00

886 530,00

156 740,00

statystyczna apteka

87,4

2,1%

37,2%

4,1%

1,84

23,69

3,41

cały rynek apteczny

1 154 559

1,9%

35,4%

1,7%

21 645,81

301 557,28

19 489,71

recepty pełnopłatne (w tys. zł)

statystyczna apteka

70,7

4,2%

44,1%

20,2%

2,84

21,63

11,87

cały rynek apteczny

934 115

3,9%

42,1%

17,5%

35 453,87

276 956,79

138 950,21

sprzedaż odręczna (w tys. zł)

statystyczna apteka

123,6

0,5%

24,6%

2,0%

0,61

24,38

2,42

cały rynek apteczny

1 633 400

0,3%

22,9%

-0,3%

4 235,15

304 348,53

-4 993,73

wartość refundacji (w tys. zł)

statystyczna apteka

65,3

2,3%

35,2%

3,6%

1,47

16,99

2,27

cały rynek apteczny

863 156

2,1%

33,3%

1,3%

17 424,80

215 820,82

10 795,39

w całkowitym obrocie

23,00%

0,3%

1,8%

-3,0%

0,00

0,00

-0,01

w sprzedaży refundowanej

73,49%

0,0%

-1,0%

-0,6%

0,00

-0,01

0,00

ogółem

24,33 zł

1,2%

3,4%

7,1%

0,29

0,80

1,60

dla leków z list refundacyjnych

30,32 zł

0,5%

3,9%

4,1%

0,16

1,15

1,19

dla leków z recept pełnopłatnych

31,20 zł

0,6%

4,9%

5,7%

0,20

1,44

1,69

dla produktów bez recepty (OTC)

19,17 zł

1,2%

4,4%

8,3%

0,23

0,80

1,47

liczba pacjentów w aptece

4 420

1,1%

36,4%

7,5%

50,00

1 180,00

310,00

liczba pacjentów w aptece (recepty refundowane)

1 030

3,0%

47,1%

10,8%

30,00

330,00

100,00

950

4,4%

35,7%

14,5%

40,00

250,00

120,00

3 560

0,6%

34,8%

5,6%

20,00

920,00

190,00

ogółem

25,00%

-4,8%

3,2%

-0,1%

-0,01

0,01

0,00

dla leków z list refundacyjnych

17,95%

-4,4%

-2,0%

-3,6%

-0,01

0,00

-0,01

dla leków na recepty pełnopłatne

22,43%

-11,4%

6,5%

4,5%

-0,03

0,01

0,01

dla sprzedaży odręcznej

29,56%

-2,1%

8,2%

0,2%

-0,01

0,02

0,00

wartość sprzedaży na pacjenta

64,25 zł

0,8%

-2,7%

-0,7%

0,52

-1,80

-0,47

udział refundacji

średnia cena opakowania

liczba pacjentów w aptece (recepty pełnopłatne) liczba pacjentów w aptece (sprzedaż odręczna) średnia marża apteczna

wartość zapłaty przez pacjenta

49,48 zł

0,7%

-3,2%

0,2%

0,36

-1,66

0,10

wartość dopłaty refundatora

14,78 zł

1,1%

-0,9%

-3,7%

0,17

-0,14

-0,56

wartość sprzedaży na pacjenta (recepty refundowane)

84,82 zł

-0,8%

-6,8%

-6,0%

-0,71

-6,15

-5,45

wartość zapłaty przez pacjenta (recepty refundowane)

22,49 zł

-0,9%

-4,1%

-4,5%

-0,20

-0,96

-1,07

wartość dopłaty refundatora (recepty refundowane)

62,33 zł

-0,8%

-7,7%

-6,6%

-0,51

-5,19

-4,38

wartość sprzedaży na pacjenta (recepty pełnopłatne)

74,41 zł

-0,2%

6,2%

5,0%

-0,15

4,32

3,55

wartość sprzedaży na pacjenta (sprzedaż odręczna)

34,72 zł

-0,1%

-7,6%

-3,4%

-0,02

-2,86

-1,24

opakowania (w tys.)

statystyczna apteka

12,6

0,9%

24,8%

-1,9%

0,11

2,51

-0,25

cały rynek apteczny

167 034

0,6%

23,1%

-4,2%

1 048,57

31 393,73

-7 244,03

opakowania – recepty refundowane ( w tys.)

statystyczna apteka

2,9

1,8%

28,7%

-3,7%

0,05

0,65

-0,11

cały rynek apteczny

38 615

1,6%

27,0%

-5,9%

608,63

8 201,83

-2 403,10

opakowania – recepty pełnopłatne (w tys.)

statystyczna apteka

2,3

3,7%

36,6%

12,8%

0,08

0,61

0,26

cały rynek apteczny

30 100

3,5%

34,8%

10,3%

1 009,51

7 770,49

2 811,08

opakowania - sprzedaż statystyczna apteka odręczna ( w tys.) cały rynek apteczny

7,4

-0,5%

20,3%

-5,2%

-0,03

1,24

-0,41

97 478

-0,7%

18,7%

-7,3%

-678,17

15 326,09

-7 731,89

Rys. 11. Prognoza miesięcznych obrotów statystycznej apteki Wartości w cenach detalicznych brutto prognoza obrotu

Obrót 2021: 3 002,5 tys. zł

Tysiące zł

Zmiana obrotu: wzrost 7 do 9%

70

OSOZ Polska 11/2021

ƒƏƏ ƑƖƏ ƑѶƏ ƑƕƏ ƑѵƏ ƑƔƏ ƑƓƏ ƑƒƏ ƑƑƏ ƑƐƏ ƑƏƏ ƐƖƏ ƐѶƏ

(

(

(

(

realizacja obrotu

(

*

realizacja (poprzedni rok)

*

*

*

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Prognoza sprzedaży rocznej w oparciu o dane do paódziernika 2021 2021

Dane narastające od początku roku

zmiana w stosunku do (%)

zmiana w stosunku do (liczbowo)

2020

2020

2019

2021

2019

zmiana w stosunku do (%)

zmiana w stosunku do (liczbowo)

2020

2020

2019

2019

3 002,5

8,4%

14,7%

233,5

385,0

2 473,5

7,6%

15,0%

175,0

323,5

39 876 978,4

5,8%

7,3%

2 170 342,9

2 704 760,9

32 898 754,0

4,9%

7,3%

1 524 991,0

2 230 644,5

983,4

8,0%

10,3%

72,9

92,0

785,3

3,8%

6,7%

28,4

49,0

13 061 564,0

5,4%

3,2%

663 326,6

401 581,6

10 445 278,5

1,1%

-0,5%

114 164,8

-56 014,0

680,6

9,7%

16,3%

60,2

95,5

621,5

21,2%

29,2%

108,6

140,4

9 039 899,7

7,0%

8,8%

592 832,0

732 451,6

8 265 975,2

18,1%

20,5%

1 265 375,2

1 405 967,0

1 313,3

8,0%

17,2%

97,2

192,5

1 045,8

3,5%

14,2%

35,4

129,9

17 441 876,4

5,3%

9,6%

880 215,5

1 522 921,2

13 908 735,2

0,8%

6,4%

116 207,9

841 760,4

719,2

4,7%

7,5%

32,1

50,4

590,8

3,4%

7,0%

19,3

38,7

9 552 178,1

2,1%

0,6%

195 174,2

54 568,4

7 858 144,1

0,7%

-0,2%

57 633,8

-14 743,8

23,95%

-3,5%

-6,3%

0,0

0,0

23,88%

-3,9%

-7,0%

0,0

0,0

71,87%

-3,3%

-2,8%

0,0

0,0

73,91%

-0,6%

0,1%

0,0

0,0

23,89 zł

8,7%

12,5%

1,91

2,66

23,91 zł

9,6%

13,0%

2,09

2,75

30,20 zł

1,7%

4,9%

0,52

1,40

29,79 zł

2,3%

3,7%

0,66

1,07

30,37 zł

2,8%

12,9%

0,83

3,48

30,55 zł

3,5%

13,3%

1,04

3,59

18,61 zł

3,5%

9,0%

0,62

1,54

18,62 zł

5,2%

11,0%

0,93

1,85

45 784

3,8%

-2,0%

1 684,2

-925,8

37 910,0

2,4%

-1,7%

890,0

-670,0

10 725

8,3%

13,6%

825,2

1 285,2

8 900,0

8,3%

15,7%

680,0

1 210,0

9 788

8,5%

2,2%

768,2

208,2

8 170,0

8,8%

3,5%

660,0

280,0

36 933

2,6%

-4,3%

923,4

-1 676,6

30 530,0

0,8%

-4,4%

250,0

-1 420,0

24,73%

-0,5%

0,1%

-0,0013

0,0003

24,88%

0,0%

0,7%

0,0

0,0

18,51%

-2,0%

-3,6%

-0,0038

-0,0070

18,46%

-2,8%

-4,0%

0,0

0,0

22,01%

2,9%

3,8%

0,0061

0,0082

22,49%

5,2%

6,6%

0,0

0,0

28,71%

-1,3%

-1,2%

-0,0037

-0,0035

29,05%

-0,7%

-0,3%

0,0

0,0

65,58 zł

4,4%

17,0%

2,8

9,5

64,25 zł

3,5%

15,3%

2,2

8,5

49,87 zł

5,6%

19,5%

2,7

8,2

49,48 zł

6,1%

19,5%

2,8

8,1

15,71 zł

0,8%

9,7%

0,1

1,4

14,78 zł

-4,3%

3,3%

-0,7

0,5

91,69 zł

-0,3%

-2,9%

-0,3

-2,7

84,82 zł

-7,9%

-11,4%

-7,3

-10,9 -2,6

25,80 zł

9,1%

4,7%

2,2

1,2

22,49 zł

-4,9%

-10,2%

-1,2

65,90 zł

-3,6%

-5,6%

-2,4

-3,9

62,33 zł

-8,9%

-11,8%

-6,1

-8,4

69,53 zł

1,1%

13,8%

0,8

8,5

74,41 zł

8,9%

22,0%

6,1

13,4

35,56 zł

5,3%

22,5%

1,8

6,5

34,72 zł

4,1%

21,1%

1,4

6,1

138,7

1,0%

3,2%

1,4

4,4

112,3

-2,6%

1,1%

-3,0

1,3

1 842 848,2

-1,5%

-3,5%

-28 434,8

-66 248,9

1 493 640,0

-5,1%

-5,7%

-79 601,1

-90 385,0

33,4

0,9%

-3,0%

0,3

-1,0

26,9

-2,8%

-6,1%

-0,8

-1,8

443 844,1

-1,6%

-9,3%

-7 333,8

-45 705,7

357 479,1

-5,3%

-12,5%

-19 924,2

-50 960,8

23,3

6,7%

5,0%

1,5

1,1

20,4

12,7%

11,7%

2,3

2,1

309 302,3

4,0%

-1,8%

12 000,1

-5 540,8

271 912,0

9,8%

4,1%

24 210,7

10 815,6

81,4

-0,6%

5,4%

-0,5

4,2

64,4

-6,6%

1,3%

-4,5

0,8

1 081 089,1

-3,0%

-1,4%

-33 815,3

-15 578,9

857 024,0

-9,0%

-5,6%

-84 516,4

-50 766,1

Rys. 12. Prognoza miesięcznej wartości obrotu w kraju (ceny detaliczne brutto) Obrót 2021: 39,9 mld zł

realizacja obrotu

realizacja obrotu (rok 2020)

prognoza refundacji

realizacja refundacji

realizacja refundacji (rok 2020)

ƓƔƏƏ

Refundacja: 9,6 mld zł

ƓƏƏƏ

Zmiana obrotu: wzrost 5 do 7% (w stosunku do roku 2020)

ƒƏƏƏ

Zmiana refundacji: wzrost 1 do 3% (w stosunku do roku 2020)

prognoza obrotu

Miliony zł

ƒƔƏƏ

ƑƔƏƏ ƑƏƏƏ ƐƔƏƏ ƐƏƏƏ ƔƏƏ Ə

(

(

(

(

(

*

*

*

*

OSOZ Polska 11/2021

71

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Tab. 3. Średnia miesięczna sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na rodzaje sprzedaży – październik 2021 Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. U-R

685,30

0,07

40242,01

0,14

8958,54

0,04

31283,47

0,48

0,22

0,78

1135,64

35,44

58,72

2. U-30

486,34

0,05

21576,81

0,08

9124,59

0,04

12452,22

0,19

0,42

0,58

811,46

26,59

44,37

3. U-50

303,94

0,03

8045,34

0,03

4642,75

0,02

3402,59

0,05

0,58

0,42

382,43

21,04

26,47

4. U-BEZPŁATNY

24,55

0,00

2552,23

0,01

147,80

0,00

2404,43

0,04

0,06

0,94

66,44

38,41

103,95

5. INWALIDA WOJENNY

11,44

0,00

698,07

0,00

0,41

0,00

697,66

0,01

0,00

1,00

20,49

34,06

61,04

0,18

0,00

5,44

0,00

1,04

0,00

4,41

0,00

0,19

0,81

0,29

18,51

30,79

10,69

0,00

345,15

0,00

64,13

0,00

281,02

0,00

0,19

0,81

17,42

19,81

32,29

0,00

0,00

0,06

0,00

0,00

0,00

0,06

0,00

0,00

1,00

0,00

19,60

32,32

265,09

0,03

12581,61

0,04

13,38

0,00

12568,23

0,19

0,00

1,00

475,17

26,48

47,46

2,53

0,00

295,85

0,00

0,17

0,00

295,68

0,00

0,00

1,00

4,15

71,36

117,04

6. INWALIDA WOJSKOWY 7. ZHK 8. AZ 9. SENIOR 75+ 10. CIĄŻA + 11. NARKOTYKI

4,66

0,00

1024,73

0,00

212,27

0,00

812,46

0,01

0,21

0,79

8,55

119,88

219,80

16,42

0,00

2344,70

0,01

1219,79

0,01

1124,91

0,02

0,52

0,48

63,66

36,83

142,75

13. PEŁNOPŁATNE

1708,60

0,17

70686,00

0,25

70687,92

0,32

-1,92

0,00

1,00

0,00

2277,69

31,03

41,37

14. ODRĘCZNA

6540,44

0,65

123602,00

0,44

123610,79

0,57

-8,79

0,00

1,00

0,00

7376,31

16,76

18,90

10060,18

1,00

284000,00

1,00

218683,58

1,00

65316,42

1,00

0,77

0,23

12639,71

22,47

28,23

12. ŚRODKI POMOCNICZE

15. RAZEM

Tab. 4. Średnia okresowa sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na rodzaje sprzedaży – średnia narastająca od początku roku Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. U-R

628,52

0,07

36748,57

0,15

8331,56

0,04

28417,01

0,48

0,23

0,77

1070,73

34,32

58,47

2. U-30

453,84

0,05

19823,86

0,08

8289,27

0,04

11534,58

0,20

0,42

0,58

763,12

25,98

43,68

3. U-50

237,58

0,03

6003,81

0,02

3441,63

0,02

2562,17

0,04

0,57

0,43

307,18

19,54

25,27

4. U-BEZPŁATNY

22,82

0,00

2213,04

0,01

137,92

0,00

2075,12

0,04

0,06

0,94

61,91

35,75

96,98

5. INWALIDA WOJENNY

11,18

0,00

661,24

0,00

0,30

0,00

660,94

0,01

0,00

1,00

19,96

33,12

59,13

6. INWALIDA WOJSKOWY

0,15

0,00

4,95

0,00

0,86

0,00

4,09

0,00

0,17

0,83

0,26

18,94

32,00

7. ZHK

9,96

0,00

319,16

0,00

56,69

0,00

262,47

0,00

0,18

0,82

16,41

19,45

32,05

8. AZ

0,00

0,00

0,04

0,00

0,00

0,00

0,04

0,00

0,06

0,94

0,00

16,86

30,84

243,39

0,03

11510,80

0,05

8,02

0,00

11502,78

0,19

0,00

1,00

436,26

26,39

47,29

2,24

0,00

274,43

0,00

0,11

0,00

274,31

0,00

0,00

1,00

3,73

73,49

122,56

9. SENIOR 75+ 10. CIĄŻA + 11. NARKOTYKI

4,21

0,00

971,28

0,00

219,69

0,00

751,60

0,01

0,23

0,77

7,90

122,91

230,78

14,80

0,00

2095,63

0,01

1057,16

0,01

1038,46

0,02

0,50

0,50

54,31

38,58

141,60

13. PEŁNOPŁATNE

1493,08

0,17

62147,50

0,25

62145,36

0,33

2,14

0,00

1,00

0,00

2044,24

30,40

41,62

14. ODRĘCZNA

5650,18

0,64

104575,70

0,42

104582,09

0,56

-6,39

0,00

1,00

0,00

6443,50

16,23

18,51

15. RAZEM

8771,94

1,00

247350,00

1,00

188270,67

1,00

59079,33

1,00

0,76

0,24

11229,52

22,03

28,20

12. ŚRODKI POMOCNICZE

Tab. 5. Średnia miesięczna sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na grupy sprzedaży – październik 2021 Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

1795

0,18

87367

0,31

23165

0,11

64202

0,98

0,27

0,73

2922

29,90

48,68

2. Recepty pełnopłatne

1709

0,17

70686

0,25

70688

0,32

-2

0,00

1,00

0,00

2278

31,03

41,37

3. Sprzedaż odręczna

6540

0,65

123602

0,44

123611

0,57

-9

0,00

1,00

0,00

7376

16,76

18,90

16

0,00

2345

0,01

1220

0,01

1125

0,02

0,52

0,48

64

36,83

142,75

10060

1,00

284000

1,00

218684

1,00

65316

1,00

0,77

0,23

12640

22,47

28,23

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 6. Średnia okresowa sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na grupy sprzedaży – zestawienie narastające od początku roku Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

1613,89

0,18

78531,17

0,32

20486,05

0,11

58045,12

0,98

0,26

0,74

2687,47

29,22

48,66

2. Recepty pełnopłatne

1493,08

0,17

62147,50

0,25

62145,36

0,33

2,14

0,00

1,00

0,00

2044,24

30,40

41,62

3. Sprzedaż odręczna

5650,18

0,64

104575,70

0,42

104582,09

0,56

-6,39

0,00

1,00

0,00

6443,50

16,23

18,51

14,80

0,00

2095,63

0,01

1057,16

0,01

1038,46

0,02

0,50

0,50

54,31

38,58

141,60

8771,94

1,00

247350,00

1,00

188270,67

1,00

59079,33

1,00

0,76

0,24

11229,52

22,03

28,20

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 7. Prognoza rocznej sprzedaży w statystycznej aptece w rozbiciu na grupy sprzedaży Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

Refundacja

Udział wart. %

%

Wartość

%

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

19858,84

0,19

983430,10

0,33

276667,36

0,12

706762,74

0,98

0,28

0,72

33414,53

29,43

49,52

2. Recepty pełnopłatne

16630,07

0,16

680585,29

0,23

680585,29

0,30

0,00

0,00

1,00

0,00

23285,59

29,23

40,92

3. Sprzedaż odręczna

69886,42

0,66

1313347,27

0,44

1313347,27

0,58

0,00

0,00

1,00

0,00

81399,62

16,13

18,79

177,91

0,00

25115,66

0,01

12671,48

0,01

12444,17

0,02

0,50

0,50

648,32

38,74

141,17

106553,24

1,00

3002478,32

1,00

2283271,40

1,00

719206,92

1,00

0,76

0,24

138748,07

21,64

28,18

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 8. Prognoza rocznej sprzedaży w rozbiciu na grupy sprzedaży z uwzględnieniem zmieniającej się w ciągu roku liczby aptek – cały rynek apteczny Rodzaj sprzedaży

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

263772711

0,19

13061563967

0,33

3674709574

0,12 9386854393

0,98

0,28

0,72

443844103

29,43

49,52

2. Recepty pełnopłatne

220890603

0,16

9039899682

0,23

9039899682

0,30

0

0,00

1,00

0,00

309302319

29,23

40,92

3. Sprzedaż odręczna

928157208

0,66

17441876446

0,44 17441876446

0,58

0

0,00

1,00

0,00

1081089119

16,13

18,79

2363185

0,00

333638331

0,01

0,01

165323755

0,02

0,50

0,50

8612645

38,74

141,18

1415183707

1,00

39876978425

1,00 9552178148

1,00

0,76

0,24

1842848187

21,64

28,18

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

72

Transakcje Liczba

OSOZ Polska 11/2021

168314575

1,00 30324800277

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Leki stosowane w menopauzie Z raportu „Polki 50 plus” wynika, że kobiety przechodzą menopauzę pomiędzy 48. a 52. rokiem życia. Średnia dla kobiet żyjących w kręgach kultury zachodniej to 50 lat. Wydłużająca się średnia długość życia sprawia, że wiele kobiet stara się odsunąć w czasie ten etap, sięgając po środki hormonalne oraz metody medycyny naturalnej. Nie bez znaczenia jest presja społeczna.

Okres menopauzy to czas pojawiania się różnych objawów somatycznych u kobiet. Z ogólnopolskich badań przeprowadzonych w sierpniu 2021 roku w ramach programu „Zdrowa ONA” na ponad tysiącu kobiet w wieku powyżej 45. roku życia wynika, że najczęściej wymienianymi przez kobiety objawami są: uderzenia gorąca (77,6 proc.), pocenie się i nocne poty (63,7 proc.), zmienność nastrojów (60,2 proc.), przybieranie na wadze (48,2 proc.). Uderzenia gorąca pojawiają się u większości kobiet w 6–12 miesięcy przed menopauzą, a zanikają zwykle w 2–3 lata po menopauzie. Wiele badań wskazuje na korelację pomiędzy częstszym występowaniem depresji a wiekiem okołomenopauzalnym. Wahania estrogenów typowe dla klimakterium zwiększają też ryzyko choroby niedokrwiennej serca oraz prowadzą do zmniejszenia gęstości kości.

WSKAŹNIKI SPRZEDAŻY aptecznej. ROK 2020 I ZMIANA % W STOSUNKU DO ROKU 2002

WARTOŚĆ SPRZEDAŻY

ilość sprzedaży

asortyment

ŚREDNIA CENA

102 739 265 zł

3 852 817

130

26,67 zł

23%

251%

18%

6%

INFORMACJE DODATKOWE

5–8 Średni okres (w latach) trwania perimenopauzy – okresu poprzedzającego menopauzę właściwą, w którym notowany jest spadek poziomu niektórych hormonów.

10%

44% 5

O taki procent maleje gęstość kości odcinka lędźwiowo-krzyżowego w pierwszych 10 latach po menopauzie. Utrata masy kostnej po tym czasie jest procesem trwałym.

Według badania Avon, taki procent pacjentek nie wie o istnieniu okresu zwanego perimenopauzą. 46% badanych menopauza zaskoczyła.

Tyle lat może trwać menopauza. W tym okresie najskuteczniejszą metodą redukcji uciążliwych objawów jest hormonalna terapia zastępcza.

80% Według badań amerykańskich, 80% kobiet twierdzi, że menopauza nie obniżyła jakości ich życia.

150

5

120

4

90

3

60

2

30

1

0

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022

ilość [mln op.]

wartość [mln zł]

Sprzedaż ilościowa i wartościowa w latach 2002–2020

0

PROGNOZA

OSOZ Polska 11/2021

73

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Klimakterium (menopauza) to nieodłączny okres w życiu każdej kobiety. Wiąże się ono z wieloma zmianami hormonalnymi, które przekładają się na uciążliwe objawy, takie jak wahania nastroju, pogorszenie stanu włosów i paznokci, problemy z wagą, uderzenia gorąca, czy spadek libido. Objawy te można złagodzić, a niektóre nawet w pełni wyeliminować dzięki zastosowaniu leków na menopauzę dostępnych w aptekach. Bazują one głównie na naturalnych składnikach o wysokiej zawartości estrogenów wspomagających układ hormonalny.

Opis rynku W pierwszym okresie analiz (rok 2002) w aptekach sprzedanych zostało 4,7 mln opakowań leków na menopauzę – najwięcej na przełomie ostatnich dwudziestu lat. W kolejnych latach sprzedaż głównie spadała. Największe spadki miały miejsce w 2005, 2012 oraz 2020 roku (kolejno 7,31%, 6,83%, 7,23%). Wzrosty liczone rok do roku pojawiły się czterokrotnie. Największy, wynoszący 14,28%, miał miejsce w 2016 roku. W 2013 roku sprzedaż była najniższa, wynosiła 3,36 mln opakowań. W minionym roku pacjentki zakupiły 3,85 mln opakowań leków na menopauzę, o 7,23% mniej niż

74

OSOZ Polska 11/2021

w roku poprzednim oraz o 17,97% mniej niż w 2002 roku.

Wartość sprzedaży leków na menopauzę kształtowała się w całym okresie analiz w sposób zbliżony jak ilość sprzedaży. W 2002 roku wynosiła 132,86 mln zł i była najwyższa na przełomie dwóch ostatnich dekad. W kolejnych latach kwota ta głównie malała. W 2004 oraz 2012 roku miały miejsce największe spadki wynoszące kolejno 9,92% oraz 11,69%. W 2013 roku pacjentki zapłaciły za leki na menopauzę zakupione w aptekach najniższą kwotę – 90,22 mln zł.

W 2008 oraz 2016 roku nastąpiły największe wzrosty wartości sprzedaży,

wynoszące kolejno 8,15% oraz 16,23%.

W 2020 roku pacjentki zapłaciły za leki na menopauzę 102,74 mln zł. Była to kwota o 6,10% mniejsza niż w roku poprzednim oraz o 22,67% niższa niż ta odnotowana w pierwszym okresie analiz. Średniomiesięczna wartość sprzedaży wyliczona na podstawie ostatnich dwóch dekad dla poszczególnych miesięcy kształtuje się na bardzo wyrównanym poziomie. Sprzedaż leków na menopauzę nie podlega sezonowości.

Najmniej pacjentki płacą za omawiany asortyment apteczny w lutym (średnio 8,35 mln zł), a najwięcej w (lipcu 9,23 mln zł). W skali pojedynczego mie-

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Tab. 1. Liczba produktów wprowadzonych na rynek w poszczególnych latach, będących do dzisiaj w ofercie oraz średnia cena dla tych produktów.

Liczba produktów wycofanych z rynku w poszczególnych latach oraz średnia cena dla tych produktów Liczba badanych produktów

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2020

24

Produkty będące w ofercie w latach 2003–2020 a nie będące w ofercie w 2002 roku

29,30

29,88

29,09

29,07

27,69

27,69 26,25 26,00

26,12 26,83

27,27

25,98 25,31

2

Produkty będące w ofercie w latach 2004–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2003

29,19 30,81 31,43 31,40 32,26 32,88 33,35 34,50 35,24

29,43

29,56

28,69

28,19

27,71

27,89

26,27 26,07

3

Produkty będące w ofercie w latach 2005–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2004

21,70 22,59 22,62

22,54

21,55 21,90 23,59 22,98

23,79 24,25

3

Produkty będące w ofercie w latach 2006–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2005 Produkty będące w ofercie w latach 2007–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2006 Produkty będące w ofercie w latach 2008–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2007

1

Produkty będące w ofercie w latach 2009–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2008

2

38,75 50,90

Produkty będące w ofercie w latach 2010–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2009

1

64,38 70,46 83,48 84,90

86,59

87,09 86,62 88,42

Produkty będące w ofercie w latach 2011–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2010

3

28,00 31,33 31,68

31,45

32,11 34,10 34,30 36,08

36,78

Produkty będące w ofercie w latach 2012–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2011

3

18,10

18,67

18,62

19,04 19,37

19,91

19,87

20,43 22,11

Produkty będące w ofercie w latach 2013–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2012

2

20,60

30,81 35,23 43,71

47,81

29,45

22,31 23,29

Produkty będące w ofercie w latach 2014–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2013

3

45,79 45,46 44,32

42,19

41,25 40,21

Produkty będące w ofercie w latach 2015–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2014

6

23,83 24,19 24,21

24,74

25,39 26,84

Produkty będące w ofercie w latach 2016–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2015

8

31,73 31,39 34,56

35,53 36,50

Produkty będące w ofercie w latach 2017–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2016

8

39,81

20,44

29,97 28,02

27,03

27,84

28,61 28,89

23,16 22,42 22,69 22,36

27,80

22,96

23,74

37,66

45,69 48,49 50,49 46,41 46,13

47,56

45,42

45,51

44,29

44,10 43,53 44,12

43,96

42,22 42,63

1

16,79 18,45

17,98

19,17

19,52

19,26

19,97 20,16 20,73

21,18

21,88 22,73

2

33,07

32,72

31,95 32,65 33,64

31,63

31,24 31,42 31,20

29,71

30,21 31,01

25,30 25,03 25,02

24,99 22,99 23,06

22,69 22,69 22,64

22,41 22,45

21,26 21,52

69,96

43,92 38,58 62,50

77,74 64,39

39,62

17,58 19,30 18,21 33,16 33,21

67,16

63,97

45,52

89,40

77,36

88,98 86,80 37,82

33,95 31,84 32,77

Produkty będące w ofercie w latach 2018–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2017

9

21,66 22,33 23,60

Produkty będące w ofercie w latach 2019–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2018

11

29,41

Produkty będące w ofercie w 2020 roku a nie będące w ofercie w latach 2002–2020

7 Liczba badanych produktów

31,75 15,83

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2020

24

29,30

29,88

29,09

29,97 28,02

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2019 a nie będące w ofercie w 2020 roku

1

47,89

47,75

47,25

47,20 44,08 40,87 40,75 40,92 40,98 40,33

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2018 a nie będące w ofercie w latach 2019–2020

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2017 a nie będące w ofercie w latach 2018–2020

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2016 a nie będące w ofercie w latach 2017–2020

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2015 a nie będące w ofercie w latach 2016–2020

2

48,19 45,53 44,99 44,28

39,40

37,08

37,69

37,73 38,86

39,73

39,17

39,15

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2014 a nie będące w ofercie w latach 2015–2020

1

36,96 36,82 36,45 36,39

34,16

31,61

31,99 32,87 32,33 31,26

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2013 a nie będące w ofercie w latach 2014–2020

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2012 a nie będące w ofercie w latach 2013–2020

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2011 a nie będące w ofercie w latach 2012–2020

1

40,83 40,20 34,88 190,00 22,50

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2010 a nie będące w ofercie w latach 2011–2020

1

15,69

16,11

15,93

15,91 15,82 13,55

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2009 a nie będące w ofercie w latach 2010–2020

1

48,18

47,81

45,71

47,20 44,03 40,89 40,30 41,19

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2008 a nie będące w ofercie w latach 2009–2020

0

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2007 a nie będące w ofercie w latach 2008–2020

1

11,91 12,09

11,94

11,82

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2006 a nie będące w ofercie w latach 2007–2020

0

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2005 a nie będące w ofercie w latach 2006–2020

0

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2004 a nie będące w ofercie w latach 2005–2020

0

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2003 a nie będące w ofercie w latach 2004–2020

1

49,17

47,87

Produkty będące w ofercie w 2002 roku a nie będące w ofercie w latach 2003–2020

0

—

—

27,03

27,84

28,61 28,89

21,74 22,80 22,31

—

4,00

2,66

29,07

27,69

27,69 26,25 26,00

41,71 41,34

31,15 30,44

39,18

26,12 26,83

27,27

25,98 25,31

39,18

39,18

37,21

—

—

—

—

—

—

—

—

39,18 39,18

40,90 36,45 22,72

—

19,70 16,00 2,30

—

11,71 10,36 —

OSOZ Polska 11/2021

75

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

siąca, pacjentki zapłaciły najmniej za leki na menopauzę w styczniu 2012 roku (6,08 mln zł), a najwięcej w marcu 2002 roku (12,28 mln zł). Średnia cena za pojedyncze opakowanie leku na menopauzę, podobnie jak

ilość i wartość sprzedaży, nie podlegała znaczącym wahaniom w całym okresie analiz. W 2002 roku była równa 28,29 zł.

W kolejnych latach raz po raz wzrastała (o maksymalnie 2,71%) i spadała (o maksymalnie 5,22%). W 2014 roku

za pojedyncze opakowanie leku z omawianej grupy pacjentki płaciły najmniej, średnio 25,56 zł. Natomiast w roku 2011 średnia cena była najwyższa i wynosiła 28,74 zł. W 2020 roku średnia cena była równa 26,67 zł, o 1,21% więcej niż przed

Tab. 2. Roczne zestawienie sprzedaży leków na menopauzę w aptekach w latach 2002–2020 oraz prognoza na lata 2021–2022

Wartość sprzedaży (zł)

Rok

Średnia cena za pojedyncze opakowanie (zł)

Liczba sprzedanych opakowań

Wartość sprzedaży na jeden produkt (zł)

Liczba sprzedanych opakowań na jeden produkt

Procentowa zmiana wartości w stosunku do roku poprzedniego

Liczba produktów będących w ofercie

Procentowa zmiana liczby w stosunku do roku poprzedniego

2002

132 863 743

4 696 893

28,29

3 590 912

126 943

37

2003

126 937 581

4 436 554

28,61

3 254 810

113 758

39

-4,46%

-5,54%

2004

114 342 815

4 179 934

27,36

2 659 135

97 208

43

-9,92%

-5,78%

2005

107 764 567

3 874 247

27,82

2 292 863

82 431

47

-5,75%

-7,31%

2006

104 525 462

3 759 619

27,80

1 866 526

67 136

56

-3,01%

-2,96%

2007

98 692 730

3 623 437

27,24

1 672 758

61 414

59

-5,58%

-3,62%

2008

106 731 726

3 846 344

27,75

1 840 202

66 316

58

8,15%

6,15%

2009

107 878 717

3 797 242

28,41

1 797 979

63 287

60

1,07%

-1,28%

2010

104 667 543

3 674 775

28,48

1 744 459

61 246

60

-2,98%

-3,23%

2011

104 060 728

3 621 287

28,74

1 625 949

56 583

64

-0,58%

-1,46%

2012

91 893 429

3 373 928

27,24

1 413 745

51 907

65

-11,69%

-6,83%

2013

90 220 991

3 360 945

26,84

1 326 779

49 426

68

-1,82%

-0,38%

2014

93 073 953

3 640 726

25,56

1 149 061

44 947

81

3,16%

8,32%

2015

93 076 885

3 610 018

25,78

1 045 808

40 562

89

0,00%

-0,84%

2016

108 182 956

4 125 510

26,22

992 504

37 849

109

16,23%

14,28%

2017

113 911 513

4 229 264

26,93

1 035 559

38 448

110

5,30%

2,51%

2018

112 859 721

4 174 384

27,04

981 389

36 299

115

-0,92%

-1,30%

2019

109 413 318

4 152 882

26,35

854 792

32 444

128

-3,05%

-0,52%

2020

102 739 265

3 852 817

26,67

790 302

29 637

130

-6,10%

-7,23%

2021

103 483 544

3 769 883

27,45

—

—

—

0,72%

-2,15%

2022

101 884 156

3 631 032

28,06

—

—

—

-1,55%

-3,68%

Rys. 1. Wartość sprzedaży leków na menopauzę w aptekach w latach 2002–2020 oraz prognoza na lata 2021–2022 ƐƓ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƐƑ ƏƏƏ ƏƏƏ

ƐƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ѷ ƏƏƏ ƏƏƏ

ѵ ƏƏƏ ƏƏƏ

» Miesięczna wartość sprzedaży leków na menopauzę kształtuje się od lat na poziomie 8–10 mln zł.«

Ɠ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ƒ ƏƏƏ ƏƏƏ

Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

76

OSOZ Polska 11/2021

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƑƑ

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Rys. 2. Liczba opakowań leków na menopauzę sprzedanych w aptekach w latach 2002–2020 oraz prognoza na lata 2021–2022 ƓƔƏ ƏƏƏ ƓƏƏ ƏƏƏ ƒƔƏ ƏƏƏ ƒƏƏ ƏƏƏ ƑƔƏ ƏƏƏ ƑƏƏ ƏƏƏ

» Miesięczna sprzedaż leków na menopauzę w minionych latach wynosiła około 300–350 tys. opakowań.«

ƐƔƏ ƏƏƏ ƐƏƏ ƏƏƏ ƔƏ ƏƏƏ Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƑƑ

Rys. 3. Średnia cena sprzedaży za pojedyncze opakowanie leku na menopauzę dostępnego w aptekach w latach 2002–2020 oraz prognoza na lata 2021–2022 ƒƔ

ƒƏ

ƑƔ

» Średnia cena leków na menopauzę w całym okresie analiz kształtowała się na wyrównanym poziomie około 25 zł.«

ƑƏ

ƐƔ

ƐƏ

Ɣ

Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƑƑ

Rys. 4. Liczba różnych leków na menopauzę dostępnych w aptekach w latach 2002–2020 ƐƏƏ ƖƏ ѶƏ ƕƏ ѵƏ ƔƏ ƓƏ

» W ostatnich latach, w skali miesiąca, pacjentki mogły wybierać spośród około 90 produktów na menopauzę.«

ƒƏ ƑƏ ƐƏ Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ƐƏ

ƑƏƏƑ

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

OSOZ Polska 11/2021

77

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Rys. 5. Średnia miesięczna wartość sprzedaży w latach 2002–2020 ƖƓƏƏƏƏƏ

ƖƑƏƏƏƏƏ

ƖƏƏƏƏƏƏ

ѶѶƏƏƏƏƏ

ѶѵƏƏƏƏƏ

ѶƓƏƏƏƏƏ

ѶƑƏƏƏƏƏ

ѶƏƏƏƏƏƏ

ƕѶƏƏƏƏƏ

"| 1 ;ॉ

|

-u ;1

rokiem oraz o 5,73% mniej niż w pierwszym okresie analiz.

W pierwszym okresie analiz pacjentki zakupiły 37 różnych produktów wspomagających przy menopauzie. W kolejnych latach asortyment z roku na rok poszerzał się o kilka do kilkunastu sztuk.

Najwięcej nowych produktów (20) pojawiło się na rynku farmaceutycznym w roku 2016. W minionym roku asortyment leków na menopauzę liczył sobie 130 różnych produktów, o 251,35% więcej niż w roku 2002.

W ostatnich latach zarówno ilość jak i wartość sprzedaży produktów na menopauzę spadały z roku na rok. Natomiast średnia cena głównie rosła. Poniżej znajdują się prognozy pokazujące, w jaki sposób ukształtują się dane za pełny rok 2021 oraz za 2022 rok.

Trendy przyszłości W 2021 roku pacjentki zapłacą 103,48 mln zł za leki na menopauzę – o 0,72% więcej niż w 2020 roku. W 2022 roku wartość sprzedaży spadnie o 1,55% i zgodnie z prognozami wyniesie 101,88 mln zł.

Sprzedaż leków na menopauzę zarówno z 2021 roku, jak i 2022 roku będzie spadać. W pierwszym roku pro-

78

OSOZ Polska 11/2021

b;1b;ॉ

-f

;u b;1

brb;1

"b;urb;ॉ

gnoz spadek wyniesie 2,15%, a w kolejnym 3,68%. Tym samym, w 2021 roku sprzedaż leków na menopauzę ukształtuje się na poziomie 3,77 mln opakowań, a w 2022 roku na poziomie 3,63%. Średnia cena będzie stopniowo wzrastać. W pierwszym roku prognoz wzrost wyniesie 2,94%, a cena osiągnie poziom 27,45 zł. W kolejnym roku analiz nastąpi wzrost o 2,22%, a cena średnia cena będzie wynosić 28,06 zł.

Podsumowanie Produkty wspomagające przy menopauzie to niewielka, choć bardzo ważna gałąź rynku farmaceutycznego. Prawidłowo dobrane leki na menopauzę mogą pomóc wielu kobietom zmagającym się z nieprzyjemnymi symptomami klimakterium.

W minionym, 2020 roku pacjentki zakupiły w aptekach 3,85 mln opakowań omawianego asortymentu aptecznego.

Oznacza to, że statystycznie, co dwudziesta Polka zakupiła jedno opakowanie (w 2019 roku w Polsce mieszkało 19,8 mln kobiet). Zgodnie z prognozami, w kolejnych latach sprzedaż utrzyma się na podobnym poziomie. Średnia cena za pojedyncze opakowanie produktu na menopauzę utrzymuje się obecnie

)u ;vb;ॉ

-৳7 b;umbh

bv|or-7

u 7 b;ॉ

na poziomie około 27 zł, a w najbliższych latach będzie delikatnie piąć się w górę. W 2020 roku pacjentki zapłaciły za analizowane produkty ponad 100 mln zł. W 2021 oraz 2022 roku ta wartość będzie utrzymywać się na zbliżonym poziomie. Na wielkość sprzedaży tego asortymentu wpływa wiele czynników: reklama, porada lekarza lub farmaceuty, informacje przekazywane pocztą pantoflową. Trzeba też uwzględnić proces starzejącego się społeczeństwa, który może wpłynąć na wzrost sprzedaży. Wszystko zależy od tego, czy na rynku nie pojawią się alternatywne środki o większej skuteczności.  Metodologia prognoz Do wyliczenia prognozy ilości oraz wartości sprzedaży leków stosowanych w menopauzie i dostępnych w aptekach zastosowano sezonową metodę prognozowania z uwzględnieniem wahań multiplikatywnych. Metoda ta pozwala na wyznaczenie trendu na podstawie ostatnich okresów, z uwzględnieniem wahań sprzedaży w ciągu roku. Założono także, że w najbliższym czasie nie nastąpią żadne zmiany, które w istotny sposób mogłyby wpłynąć na wielkość sprzedaży tej gałęzi rynku farmaceutycznego.

'EDM R ]GURZLH ] DSOLNDFMĆ

visimed.osoz.pl