De versterkte wijnen uit Roussillon

Zoals je van een Indication géographique protégée mag verwachten dekt ze een groot gebied van wel 3,772 hectare (118 dorpen) die niet minder dan 141,500 hl opleverden in 2020 (en zelfs 159,000 gemiddeld over 5 jaar). De helft daarvan is rood, 28% is rosé en hier toch een redelijk groot aandeel van 20% wit. Het rendement per hectare ligt hier een stuk hoger (38hl) en mag theoretisch zelfs tot 90 hl/ha gaan. Veel wijnen zijn lichtvoetig, maar geconcentreerde exemplaren kunnen zeker ook, de vrijheid qua assemblage en bedruiving is hier zéér ruim. Een aparte categorie die hier ook onder valt zijn de rancio sec wijnen. Dat zijn naar aloude traditie oxidatief opgevoede wijnen. Ze bestaan in wit en rood, maar zien er meestal ambré uit. Ze kunnen van heel wat druivenrassen komen maar veelal is het grenache of macabeu. Deze droge, oxidatieve wijnen – resultaat van rijping in eiken vaten in open lucht - mogen pas op de markt komen op 1 september van het vijfde jaar na de oogst. Hoewel blijkt dat rancio ’ s mits wat speurwerk over heel Frankrijk te vinden zijn, is het overduidelijk dat Roussillon de bakermat van dit type wijn is. NB: de welbekende IGP Pays d’Oc dekt niet alleen Languedoc maar ook Roussillon. Die IGP dateert al van 1987 maar tot 2009 sprak men van ‘Vin de Pays d’Oc ’ . De hoofdidee hierachter was om ‘ vins de cépage ’ naar voren te schuiven, want zoals je merkte zijn de AOP in Roussillon assemblagewijnen.

IGP Côte Vermeille

Een gans anders verhaal, vermits het gaat over een heel klein gebied van amper 4 gemeenten: Banyuls-sur-Mer, Cerbère, Collioure, Port-Vendres, dat voor een deel samenvalt met de AOP Collioure ‘(zie hierboven). Ook onder deze IGP mag je, gezien de ligging rond Banyuls, rancio ’ s maken. En net als de vorige werd deze IGP amper een goede tien jaar geleden omschreven (2011).

De versterkte wijnen uit Roussillon

Met dit rancio verhaal komen we naadloos bij de groep versterkte wijnen uit onze regio. Ze zijn met 4 (of 5 als je Banyuls Grand cru apart telt) en de 5,430 ha maken met 126,000 hl (tegenover 164,149 hl AOP vins secs) praktisch 30% uit van de totale Roussillon productie. Ze verschillen ook behoorlijk van elkaar en dat heeft alles te maken met hun vinificatie.

Mutage betekent: de techniek waarbij men de alcoholische gisting van de most stopt om een versterkte wijn te bekomen (vin doux naturel maar ook vin de liqueur zoals pineau des Charentes en macvin du Jura, en porto). De uitvinding van deze techniek toegeschreven aan Arnaud de Villeneuve in 1258. De gebruikelijke methode hiervoor is het toevoegen van alcohol (maar het kan ook met zwaveldioxyde SO² en door temperatuurdaling) waardoor de gistcellen hun activiteit stopzetten. Etymologisch betekent mutage: rendre le vin muet, wat zou kunnen verwijzen naar het stoppen van het geluid van de broebelende CO² belletjes die zich tijdens de gisting voordoen. Voor vin doux naturel gebruikt men neutrale alcohol van 96% volume, die dus geen aromatische beïnvloeding meebrengt, vandaar de term ‘ naturel’ , hoewel die laatste ook verwijst naar het feit dat de zoetheid van die wijnen niet bekomen wordt door suikertoevoeging. De most van de vin doux naturel is op zich al zeer rijk aan suikers: minimum 252 gr/ liter. Het volstaat om 5 à 10% alcohol toe te voegen (bij porto is dat 20%, maar daar gebruikt men wijnalcohol van 77%). Het resultaat is een zoete wijn met restsuikers en tussen de 15% en de 18% alcohol (bij porto 20-21%). Het moment van de mutage (point de mutage) tijdens de gisting zal ook het karakter bepalen van de wijn en zijn zoetgehalte: van doux, demi-doux naar demi-sec. Hoe later men muteert hoe droger de wijn, gezien de vergisting van de suikers. Zo zie je zelfs tegenwoordig meer en meer Porto ’ s met de vermelding ‘ sec ’ , maar dat betekent nog niet dat die in onze smaak echt zo droog als een gewone wijn overkomen. Er worden in Roussillon twee methodes van mutage gebruikt: •Mutage sur jus is de meest gebruikte voor de Muscats: na de persing voegt men de alcohol toe; dit vermijdt ook de verkleuring van het sap; •Mutage sur grains of sur marc: hiermee bekomt men krachtiger en intensere wijnen door maceratie onder de alcohol. De mutage gebeurt op de chapeau de marc en zo kan de alcohol 2 à 3 weken inwerken en extraheren. Dit doet men vooral bij rode wijnen. Voor de volledigheid: men kan ook muteren vóór de gisting, dus op gewoon druivensap (pineau en macvin) of net omgekeerd, na de gisting = ‘ mutage sur vin ’ , zoals die gebeurt bij sherry en madeira.

Dit is wellicht de bekendste Franse vin doux naturel, of toch de meest geproduceerde met 46,166 hl (in 2020, maar over de vijf laatste jaren zelfs gemiddeld bijna 60,000hl). De productie van die andere bekende muscat, die van Beaumes de Venise draait rond de 12,000hl. Het rendement mag hier 30hl/ha halen, maar zou in de praktijk maar de helft zijn. Men mag ook met twee muscat-druiven werken: de Petits Grains en d’Alexandrie. De aanplant van eerstgenoemde is 2,880 ha, die van Alexandrie iets minder met 2,200ha. Ze mogen van 99 dorpen komen. Vroeger had je meerdere muscats: Muscat de Banyuls,Muscat de Maury, Muscat de Rivesaltes, Muscat des Côtes d’Agly en Muscat des Côtes du Haut Roussillon, maar die werden in 1956 onder één noemer gebracht en kregen in 1999 een strikt cahier de charges. De vin doux naturel van Rivesaltes moeten minimum 100 gram/l restsuiker bevatten en ze kunnen vanaf februari na oogst op de markt komen.

En er is ook een bijzonder product: de Muscat de Noël, gebaseerd op de oude gewoonte om met Kerst een eerste keer de jonge wijn te proeven; die werd nieuw leven ingeblazen in 1997. Zo ’ n 100 producenten stellen in totaal 500,000 flessen ‘ vi de Nadal’ te koop, en dat de formule succes heeft mag blijken uit het feit dat de wijnbouwers van Lunel en Saint-Jean de Minervois ook zo ’ n Kerstcuvée van hun muscat willen creëren.

AOP Rivesaltes

Heel wat moeilijker te vinden bij ons is de Rivesaltes, hoewel ook afkomstig van een groot gebied van 86 dorpen, en hier zelfs 9 uit de noordelijkere Aude. 1,363 ha en meer dan 25,600 hl in 2020. Hier zien we vooreerst een opmars in aanplant (+70ha). Een eerste constatatie die zich opdringt: hier zoek je vergeefs een ‘ witte ’ , ook al zijn meerdere witte druiven mogelijk met naast de twee muscats de grenache blanc en gris en de malvoisie en macabeu. Men onderscheidt hier namelijk vijf types + de rancio: vins grenat, tuilé, ambré, rosé en de heerlijke hors d’âge. Dat vraagt alweer om wat uitleg: • vin rosé: moet gebotteld zijn ten laatste eind van het jaar volgend op de oogst. • vin grenat is een wijn die in een ‘ milieu réducteur ’ dus afgesloten van de lucht veroudert, minstens 8 maanden waarvan 3 op fles (botteling binnen de 2 jaar). Granaatkleurig als hij zijn naam volgt. • vin ambré: mag 20% muscat bevatten en wordt 30 maand oxidatief opgevoed. • vin tuilé is van minimum 50 % grenache noir gemaakt, ook 30 maand oxidatie. • hors d’âge: is een bijkomende aanduiding voor ambré en tuilé die evenwel minimum 5 jaar oud zijn. • rancio tenslotte is een hors d’âge die door ouderdom een rancio karakter heeft gekregen, met de typische noterigheid en droge vruchten…

Komt natuurlijk van dat uiterste zuidoostelijk puntje van Frankrijk, van het gelijknamige stadje maar kan ook uit Collioure, Cerbère en Port Vendres komen. Het unieke landschap met muurtjes en leisteen alom heb ik al beschreven, en wie heeft nog geen foto ’ s gezien van de vaten buiten in de zon? Op de 862 ha is grenache noir koning maar niet de enige speler. 13,500 hl in totaal, en alweer een hele waaier producten. De klassieke Banyuls is rood en voor minstens de helft van grenache (ook carignan, syrah en cinsault). Staat er ‘Rimage ’ of ‘ rimage mise tardive ’ op de fles dan is hij niet oxidatief, wel minimum een jaar verouderd (in reuze vaten). Er is ook Banyuls blanc en rosé te vinden - ook niet oxidatief gerijpt. Banyuls ambré en tuilé zijn dan wél ‘élevé en milieu oxydatif’ .

AOP Banyuls Grand Cru

Kun je als een aparte appellatie beschouwen. Topwijn natuurlijk van minimum 75% grenache noir, uit de beste vaten, resultaat ook van mutage sur marc. 30 maand houtlagering op oxidatieve wijze (vaten non ouillés, buiten in de zon én de kou. En dan heb je nog de keuze tussen « Dry », « Sec » of « Brut » (met restsuikers van ≥ 54g/l). Hier mag je je verwachten aan een subtiele mix van ingekookt fruit, kruiden, moka en zwarte chocolade hints, en dan nog wat tabak en ceder…hmm! Onverslijtbaar in de tijd bovendien.

AOP Maury doux

Maury ligt ten noordwesten van Perpignan. Ook Tautavel, Saint-Paul de Fenouillet en Rasiguères mogen deze versterkte wijnen maken. Ondergrond: zwarte mergel en dito leisteen. Nog zeldzamer en met super lage rendementen van 12hl/ha. De 225ha zijn goed voor 2,680 hl. Ook deze appellatie biedt een breed gamma, sterk vergelijkbaar met dat van Rivesaltes. Je vindt hier dus : • Grenat & Tuilé: van grenache noir ≥ 75%, macabeu ≤ 10%, carignan en syrah ≤ 10%. De Grenat is een reductieve wijn, terwijl de Maury Tuilé 30 maand minimum in een oxidatief milieu rijpt. • Blanc & Ambré: van muscat ≤ 20%. Mas Amiel maakt er een van 100% grenache gris. De ambré is oxidatief. • Maury Hors d’Âge: minimum 5 jaar oxidatieve veroudering. • Maury Rancio: krijgt door nog langere veroudering de fameuze rancio smaak.