Balans meten

20

Tekst Mariët Ebbinge Fotografie Zuidwester, José Boone - van Herpen

Een meetinstrument helpt om de balans van cliënten te bepalen

Balans en valrisico meten

De Zuidwester Balans Schaal (ZBS) is ontwikkeld om onderbouwde uitspraken te doen over de balans en het valrisico van cliënten met een matige tot ernstige verstandelijke beperking. Fysiotherapeut en onderzoeker Lynda Akkermans licht toe hoe de schaal werkt.

MMensen met een verstandelijke beperking vallen vaker en vanaf jongere leeftijd dan mensen zonder die beperking. Waar bij de laatste groep de meeste valincidenten voorkomen vanaf een gemiddelde leeftijd van 65 tot 70 jaar, is dat bij mensen met een verstandelijke beperking gemiddeld vanaf 40 tot 50 jaar. Bovendien is het risico op letsel dat mensen met een matige tot ernstige verstandelijke beperking oplopen door een val groter. Er komen bij hen relatief meer botbreuken en ziekenhuisopnames voor. Daar komt bij dat de oorzaak van het vallen bij mensen met een matige tot ernstige verstandelijke beperking niet ook gevolgen kunnen hebben voor de balans, is de oorzaak van een val alleen vaak moeilijk te achterhalen. Naast struikelen kunnen bijvoorbeeld ook gedragsproblemen, medicijngebruik, een epileptische aanval, hartfalen of spierzwakte (mede) de oorzaak vormen van een val.

Valkans verkleinen

Voor fysiotherapeuten die met mensen met een matige tot ernstige verstandelijke beperking werken, is het een uitdaging om vallen bij deze mensen te voorkomen of zo veel mogelijk tegen te gaan. Door een complexiteit van factoren is het soms niet

Met de schaal meet je iemands balans meerdere keren in de tijd

altijd makkelijk is te achterhalen. Soms is de reden duidelijk: een stoepje of een gladde badkamervloer bijvoorbeeld. Door die oorzaak van het vallen weg te nemen, los je het probleem op. Omdat mensen met een verstandelijke beperking vaak kampen met meerdere aandoeningen die alleen moeilijk om vast te stellen wat de precieze oorzaak ervan is, maar ook wat er aan gedaan kan worden. Lynda Akkermans, fysiotherapeut bij Zuidwester: “We hebben te maken met de Wet zorg en dwang, die ons gelukkig dwingt om goed te kijken naar de maatregelen die we in overleg met de cliënt, diens vertegenwoordiger en de begeleider willen inzetten om het vallen te verminderen. Je wilt iemands vrijheid niet te veel inperken, maar de veiligheid wel vergroten om de valkans te verkleinen.”

Naast het gebruik van meetinstrumenten gaan fysiotherapeuten bij mensen met een verstandelijke beperking af op hun ervaring, vergelijkbare casuïstiek en hun fysiotherapeutisch instinct. Ze kunnen meestal niet putten uit een op wetenschappelijke inzichten gebaseerde praktijk. Een fysiotherapeut die met mensen zonder een verstandelijke beperking werkt, kan dat vaker wel. Het kunnen gebruiken van meetinstrumenten ontwikkeld voor de doelgroep waartoe je cliënt behoort, draagt bij aan de onderbouwing van de uitspraken over het valrisico. Ook kan hij door de tijd heen voor- of achteruitgang betrouwbaarder meten.

Tot voor kort waren er alleen balansschalen gericht op (oudere) mensen zonder een verstandelijke beperking. Deze schalen blijken ook geschikt te zijn voor oudere mensen met een licht verstandelijke beperking, maar niet voor ouderen met een matige tot ernstige verstandelijke beperking en bijkomende problematiek.

gezondheidmethode

21

Bij het testonderdeel reiken in zit wordt Johan uitgedaagd om zover mogelijk naar voren te reiken Bij dit testonderdeel reikt Aad zijwaarts met de ring naar de balanspaal. Zijn voeten moeten in het op de grond gemarkeerde vlak blijven

De Zuidwester Balans Schaal bevat functionele testonderdelen, zoals het oppakken van een voorwerp van de grond

Voor deze laatste groep is er sinds kort een eigen balansschaal. Een groepje enthousiaste fysiotherapeuten van zorgorganisatie Zuidwester heeft, ondersteund door de leerstoel Geneeskunde voor Verstandelijk Gehandicapten van het Erasmus MC, een balansschaal voor deze groep ontwikkeld. Met deze zogenoemde Zuidwester Balans Schaal (ZBS) kunnen fysiotherapeuten beter onderbouwde uitspraken doen over de balans en het valrisico van hun cliënten.

Lynda Akkermans is een van de fysiotherapeuten die de ZBS heeft helpen ontwikkelen. Als fysiotherapeut ervaart ze dagelijks de uitdaging om het valrisico van haar cliënten goed in te schatten en hun de best mogelijke adviezen en oefeningen mee te geven om dit te voorkomen. “Als je iets wilt bereiken, moet je de cliënt als geheel zien en niet alleen zijn fysieke beperkingen. Ook moet je aansluiten bij zijn belevingswereld. Dat betekent dat je je communicatie moet aanpassen. De ene cliënt kun je met woorden bereiken, bij de ander moet je iets voordoen of ondersteuning geven bij een oefening.”

Meer info

De Zuidwester Balans Schaal (ZBS) wordt op dit moment alleen nog door de fysiotherapeuten van Zuidwester gebruikt. Het is de bedoeling dat in 2022 de balansschaal, inclusief een handleiding, ook voor anderen beschikbaar komt. Voor meer informatie, kun je terecht bij: Lynda Akkermans: lynda.akkermans@zuidwester.org. Rollator

Ook is de ervaring van Lynda dat je niet ‘zomaar’ oefeningen kunt meegeven. “Cliënten met een verstandelijke beperking maken vaak moeizaam de stap om datgene wat ze leren bij de fysiotherapeut toe te passen in het dagelijkse leven. Sommigen kunnen zelfstandig naar de oefenruimte komen en doen hun oefeningen uit zichzelf, maar de meesten hebben daarbij hulp nodig. Daarom zijn begeleiders ook zo belangrijk.”

De fysiotherapeut licht de waarde toe van de ZBS. “De balansschalen voor mensen zonder een verstandelijke beperking gaan uit van aannames die niet voor onze doelgroep gelden. Om als fysiotherapeut iemands balans te kunnen meten, moet de cliënt bepaalde oefeningen doen. De reeds bestaande balansschalen gaan ervan uit dat de cliënt de instructies voor die oefeningen kan opvolgen. Maar veel mensen uit onze doelgroep begrijpen die niet. De ZBS biedt handvatten om zoveel mogelijk aan te sluiten bij het niveau van de cliënt. Er staan korte, concrete instructies in als: ‘Ga maar staan’ en ‘En nu nog een keer’. Ook mag je volgens de ZBS als fysiotherapeut iets voordoen of ondersteuning bieden, voordat een client een oefening zelf moet uitvoeren. Bij andere balansschalen mag dat vaak niet.”

Ook op een andere manier is de ZBS toegespitst op mensen met een matige tot ernstige verstandelijke beperking. Lynda: “In de balansschalen voor mensen zonder een verstandelijke beperking sluit het lopen met een

22

Carolien voert een testonderdeel uit van de subschaal Lopen, ze mag hiervoor haar rollator gebruiken

rollator of aan de arm van een begeleider je van meting uit. Met de ZBS kunnen we ook mensen die minder mobiel zijn testen. Dus ook als ze aan iemands arm of achter de rollator lopen.”

Daarnaast kan je de balans van clienten die alleen maar kunnen zitten of staan vaststellen. Daarvoor bestaat de ZBS uit drie verschillende schalen: “Eén voor als je loopt, één voor als je staat en één voor als je zit. Die schalen kunnen apart worden gebruikt, bijvoorbeeld de zittende voor iemand die niet kan staan of lopen, maar ook allemaal samen.”

Tot slot voorziet de speciale schaal voor mensen met een matige tot ernstige verstandelijke beperking in bepaalde op hen toegesneden meetinstrumenten. Zo zijn er aangepaste instrumenten voor mensen met visusbeperkingen en hebben de fysiotherapeuten van Zuidwester een balanspaal ontwikkeld. Lynda legt uit: “Een voorbeeld van een oefening om iemands balans te meten is dat hij in de leegte moet reiken. Als ik dat sommige cliënten laat doen, stuit dat op problemen. Ze durven het niet, bukken zich of doen een paar passen naar voren. Daarom hebben we een balanspaal gemaakt waar ze een ring omheen moeten doen, waarbij de stok steeds iets verder weg staat. Hierdoor kunnen we ook meten hoe het met hun balans is gesteld.”

De Zuidwester Balans Schaal helpt volgens Lynda om gefundeerde uitspraken te doen over iemands balans en risico op vallen. Daarbij is het belangrijk om met behulp van de schaal iemands balans meerdere keren in de tijd te meten. Wordt dat bijvoorbeeld door de kracht- en balansoefeningen die ze meegeeft beter of gaat het desondanks achteruit?

Haar advies is belangrijk, maar meestal een deel van de oplossing. “Omdat onze cliënten vaak meerdere lichamelijke, psychische en gedragsproblemen hebben, is het belangrijk dat meerdere disciplines naar iemand kijken.”

Down en dementie

Lynda licht dit toe met een voorbeeld. Niet zo lang geleden kwam een 52-jarige vrouw met Down met een begeleider langs voor een afspraak. De vrouw ziet slecht. Ook heeft ze dementie. De begeleiders zagen dat de vrouw achteruitging: ze wist soms niet waar ze was en ging steeds slechter lopen.

De vrouw woonde in een sociowoning, een woning zonder wakende nachtdienst. In geval van nood kon de begeleider die er sliep gealarmeerd worden, maar die bleef niet de hele nacht wakker. Was haar woning nog wel geschikt voor haar nu ze zo was achteruitgegaan? De woning stond behoorlijk vol met spullen. En er was een trap die ze op moest. Hoe groot was het risico op vallen?

Lynda nam een nulmeting bij haar af met hulp van de ZBS. Die wees uit dat ze balansproblemen ervaarde. Niet alleen bij het lopen, maar ook bij het opstaan en het gaan zitten. Bij een volgende meting bleek dat er een duidelijke afname was van haar balans op deze drie gebieden.

In een multidisciplinair overleg, waarbij Lynda, de wettelijk vertegenwoordiger, de begeleiders, een gedragskundige, een AVG en de ergotherapeut aanwezig zijn, bespreken ze de casus. In overleg met de wettelijk vertegenwoordiger wordt besloten dat het beter is voor de vrouw om naar een andere woning te verhuizen die ruimer is opgezet en overzichtelijker is. De woning heeft geen trap. Daar zal ze ondanks haar visuele beperking en dementie veiliger kunnen wonen. |

Tips voor begeleiders

Als iemand wel eens valt, kan dat om verschillende redenen gebeuren. Het is belangrijk om uit te zoeken hoe het komt. Ga als begeleider daarom altijd naar een fysiotherapeut, een arts verstandelijk gehandicapten of een ergotherapeut. Meestal kunnen er oplossingen worden bedacht om het vallen tegen te gaan of te voorkomen. Met de ZBS krijgen begeleiders meer inzicht in de ontwikkeling van de balans van hun cliënten. Dit kan hen helpen om, samen met andere professionals en verwanten, de meest optimale maatregelen te nemen om vallen te voorkomen. Waarbij uiteraard de bewegingsvrijheid van de cliënt zo min mogelijk wordt aangetast.