Про агенс
С о д р ж и н а: Содржина
3
Воведен осврт
11
I. КОМЕНТАР НА ЗАКОНОТ ЗА РАБОТНИТЕ ОДНОСИ
13
1. ВОВЕДНИ НАПОМЕНИ 1.1. Преглед на сите измени и дополнувања на ЗРО 1.2. Решенија што актуелниот ЗРО ги внесе како новини во системот на работните односи на РМ 1.3. Содржина на ЗРО
13 13
2. ОПШТИ КОЛЕКТИВНИ ДОГОВОРИ 2.1. Хронологија на колективното договарање во сферата на стопанството 2.2. Општ колективен договор за приватниот сектор од областа на стопанството 2.3. Општ колективен договор за јавниот сектор на Република Македонија
17 17
3. ОПШТИ ОДРЕДБИ НА ЗАКОНОТ ЗА РАБОТНИТЕ ОДНОСИ 3.1. Предмет и цел на ЗРО 3.2. Територијален принцип на примената на ЗРО 3.3. Дефиниции на изрази употребени во ЗРО 3.4. Забрана на дискриминација и право на надомест на штета 3.5 . Забрана на психичко вознемирување на работно место (мобинг) 3.6. Заштита од дискриминација на работничката поради бременост, раѓање и родителство 3.7. Ограничување на автономијата на договорните страни
21 21 22 23 25 27
4. ДОГОВОР ЗА ВРАБОТУВАЊЕ 4.1. Момент на отпочнување на правното дејство на договорот за вработување 4.2. Задолжително врачување на договорот за вработување и потврдата за социјално осигурување на работникот 4.3. Место на чување на договорот за вработување 4.4. Способност за склучување на договор за вработување со младо лице под 18 годишна возраст 4.5. Утврдување на посебни услови за вршење работа 4.6. Договорна слобода 4.7. Содржина на договорот за вработување 4.8. Анекс на договорот за вработување како правна форма за негова измена 4.9. Ништовни одредби на договорот за вработување
30
5. НАЧИН НА ОБЕЗБЕДУВАЊЕ НА ПОТРЕБАТА ОД РАБОТНИЦИ 5.1. Јавен оглас за вработување, упатување и посредување
41 42
Содржина
16 17
18 20
28 29
30 34 34 34 36 37 37 40 41
3
Про агенс
5.2. 5.3. 5.4. 5.5. 5.6. 5.7.
Засновање на работен однос без огласување, како исклучок Задолжителни елементи на јавниот оглас за вработување Права и обврски на работодавачот и на кандидатот во постапка за избор Обврски спрема работниците на определено време (потенцијални кандидати за нови работни места) Права на неизбраните кандидати Вработување во јавниот сектор (начело на правична застапеност)
43 44 47 48 49 49
6. ОБВРСКИ НА РАБОТНИКОТ 6.1. Основни обврски на работникот 6.2. Вршење друга работа која не е предвидена со договорот за вработување 6.3. Обврски за почитување на прописите за заштита при работа и за известување 6.4. Обврска за чување на податоци и информации со карактер на деловна тајна 6.5. Забрана на конкурентско дејствување
50 50
7. ОБВРСКИ НА РАБОТОДАВАЧОТ 7.1. Основни обврски на работодавачот 7.2. Обврска на обезбедување на безбедни работни услови 7.3. Мирување на правата и обврските од договорот за вработување
59 59 59 60
8. СПЕЦИФИКИ НА ДОГОВОРОТ ЗА ВРАБОТУВАЊЕ 8.1. Договор за вработување на неопределено и определено време 8.2. Договор за вработување за вршење сезонска работа 8.3. Договор за вработување со неполно (скратено) работно време 8.4. Договор за вработување со вршење на работа дома 8.5. Договор за вработување на куќни помошници 8.6. Договор за вработување на деловодни лица (менаџерски договор)
61 62 63 64 67 68 68
9. ПРИПРАВНИЧКИ СТАЖ, ВОЛОНТЕРСКИ СТАЖ И ПРОБНА РАБОТА 9.1. Приправнички стаж 9.2. Пробна работа 9.3. Волонтерски стаж
70 70 71 73
10. ПРЕСТАНУВАЊЕ НА ДОГОВОРОТ ЗА ВРАБОТУВАЊЕ 10.1. Начини на престанување на договорот за вработување 10.2. Враќање на оригинали на документи и издавање потврда 10.3. Престанување на важноста на договорот за вработување на определено време 10.4. Престанување на важноста на договорот за вработување поради смрт на работник, односно работодавач 10.5. Престанување на важноста на договорот за вработување поради поведување постапка за престанок на работодавачот
77 77 78
4
51 53 54 55
78 78 78
Про агенс
10.6. Промена на работодавачот 10.7. Заштита на правата на работниците при пренесување на трговско друштво или делови на трговско друштво 10.8. Раскинување на договорот за вработување со спогодба 11. ОТКАЖУВАЊЕ НА ДОГОВОРОТ ЗА ВРАБОТУВАЊЕ СО ОТКАЗ ОД СТРАНА НА РАБОТНИКОТ И РАБОТОДАВАЧОТ 11.1. Содржина на главата VII од ЗРО 11.2. Дозволеност на отказ 11.3. Лични причини за откажување на договорот за вработување 11.4. Причини на вина за откажување на договорот за вработување 11.5. Форма и содржина на отказот 11.6. Врачување на отказот 11.7. Понуда на нов променет договор пред отказ 11.8. Отстранување од работа до донесување на одлука за отказ на договорот за вработување 11.9. Парична казна 11.10. Отказни рокови 11.11. Паричен надоместок наместо отказен рок 11.12. Застареност на правото на отказ 11.13. Информирање и консултирање на работниците во трговско друштво, ЈП и друго правно лице со над 50 работници и во установи со над 20 работници 11.14. Отказ од деловни причини и правата на работникот во случај на отказ 11.15. Други случаи на отказ од страна на работодавачот 11.16. Отказ од страна на работникот во посебни случаи 11.17. Забрана на отказ заради бременост, раѓање и родителство 11.18. Престанување на важноста на договорот за вработување врз основа на судска пресуда 11.19. Престанување на важноста на договорот за вработување заради утврдена трајна неспособност за работа 11.20. Прекин на договорот за вработување поради возраст на работникот 12. ПЛАЌАЊЕ НА РАБОТАТА 12.1. Право на работникот на плата 12.2. Закон за минимална плата во РМ 12.3. Плата и нејзините составни елементи 12.4. Еднакво плаќање на мажи и жени 12.5. Ден, место и начин на исплаќање на платата 12.6. Задржување и порамнување на исплаќањето на платата 12.7. Исплата на приправници 12.8. Надоместок на плата 12.9. Надоместување на трошоците поврзани со работата 12.10. Застарување на побарувањата од работен однос Содржина
79 80 83 85 85 86 88 89 91 95 95 97 98 99 101 101
103 104 116 117 118 121 124 124 127 127 127 133 146 146 148 152 152 172 187 5
Про агенс
13. РАБОТНО ВРЕМЕ 13.1. Полно работно време 13.2. Обврска за евидентирање на работното време 13.3. Електронско евидентирање на полното работно време и на прекувремената работа 13.4. Евидентен лист за работното време кај работодавачите со под 25 вработени 13.5. Посебна евиденција за работниците со неполно работно време 13.6. Прекувремена работа 13.7. Дополнително работење 13.8. Скратено работното време со третман на полно работно време 13.9. Распоредување и прераспределба на работното време 13.10. Работа во смени 13.11. Ноќна работа и права на работниците кои работат ноќно време 14. ПАУЗИ И ОДМОРИ 14.1. Пауза за време на работното време 14.2. Дневен и неделен одмор 14.3. Посебности на начинот на вршење на работата 14.4. Годишен одмор 14.5. Определување на годишниот одмор одделно за секој вработен 14.6. Стекнување право на цел годишен одмор 14.7. Право на пропорционален дел од годишниот одмор 14.8. Користење на годишен одмор 14.9. Потврда за искористен годишен одмор 14.10. Надоместок за неискористен годишен одмор 14.11. Висина на надоместокот на плата за годишен одмор 14.12. Основица за плаќање на придонеси и персонален данок на надоместокот за годишен одмор 14.13. Платен одмор 14.14. Неплатено отсуство 14.15. Отсуство од работа со надоместок на плата 14.16 Мирување на работниот однос на работник избран или именуван на државна или јавна функција 14.17. Мирување на работен однос на работник упатен на работа во странство, во хуманитарни и мировни операции 14.18. Обврска за вршење на друга работа поради исклучителни околности (природни и други несреќи) 14.19. Образование на работниците и право на платено отсуство 15. НАДОМЕСТ НА ШТЕТА 15.1. Одговорност на работниците за штетата 15.2. Паушално обештетување и можност за намалување на обештетувањето 15.3. Одговорност на работодавачот за обештетување 6
187 187 188 189 191 192 192 196 197 199 201 201 204 204 204 206 206 209 213 213 214 217 218 221 222 222 223 224 225 225 226 226 227 227 229 230
Про агенс
16. ПОСЕБНА ЗАШТИТА НА РАБОТНИЧКИТЕ 16.1. Забрана за вршење на подземни работи од страна на работнички 16.2. Заштита на работниците поради бременост и родителство 16.3. Отсуство од работа поради бременост, раѓање и родителство 16.4. Право на мајката доилка
230 230 231 233 237
17. ПОСЕБНА ЗАШТИТА НА ОДРЕДЕНИ КАТЕГОРИИ РАБОТНИЦИ 17.1. Малолетни лица 17.2. Инвалидни работници 17.3. Повозрасни лица
237 237 237 239
18. ОСТВАРУВАЊЕ И ЗАШТИТА НА ПРАВАТА, ОБВРСКИТЕ И ОДГОВОРНОСТИТЕ ОД РАБОТНИОТ ОДНОС 18.1. Двостепен систем на заштита на ниво на работодавач и судска заштита 18.2. Остварување на правата кај работодавачот и судска заштита 18.3. Мирно решавање на индивидуални и колективни работни спорови 19. СИНДИКАТИ И ЗДРУЖЕНИЈА НА РАБОТОДАВАЧИ 19.1. Решенија во врска со синдикатите и здруженијата на работодавачи во сила од 5 ноември 2009 година 19.2. Синдикален претставник и негова заштита
239 239 239 241 244 245 246
20. КОЛЕКТИВНИ ДОГОВОРИ 247 20.1. Видови на колективни договори 247 20.2. Примена и важност на колективните договори 248 20.3. Учесници во склучувањето на колективен договор 251 20.4. Должност за исполнување на обврските од колективниот договор 256 20.5. Време на склучување на колективниот договор, престанок и откажување 256 20.6. Доставување и регистрација на колективните договори 257 20.7. Влијание на статусните измени на примената на колективниот договор 258 20.8. Објавување на колективните договори 258 21. ШТРАЈК 21.1. Права и обврски за време на штрајк 21.2. Отстранување од процесот на работа 21.3. Придонеси од плата и надоместок на плата за време на штрајк
258 258 259 259
22. ЕКОНОМСКО-СОЦИЈАЛЕН СОВЕТ
260
23. ВРШЕЊЕ НА РАБОТИ ВО СТРАНСТВО 23.1. Испраќање на работник на работа во странство 23.2. Испраќање на работници во рамки на давање услуги
260 261 261
24. РАБОТА НА ДЕЦА ПОМЛАДИ ОД 15 ГОДИНИ, УЧЕНИЦИ И СТУДЕНТИ
264
25. ПОСЕБНИ ДОГОВОРИ 25.1. Граница меѓу договорот за вработување и другите договори
264 264
Содржина
7
Про агенс
25.2. Обврска на работодавачот за плаќање данок и придонеси на надоместоците од посебни договори (договор на дело /авторски договор/друг договор)
265
26. БРИШЕЊЕ НА РАБОТНАТА КНИШКА ОД ЗРО
268
27. ИНСПЕКЦИСКИ НАДЗОР ВО ОБЛАСТА НА РАБОТНИТЕ ОДНОСИ 27.1. Опфат на инспекцискиот надзор во работните односи 27.2. Решение за отстранување на повреди на закон и други прописи 27.3. Спроведување на едукација за одделен вид на прекршоци 27.4. Забрана за вршење на работи на работодавачот 27.5. Овластување на институцијата за јавни проходи 27.6. Решение за одлагање на извршување на одлука 27.7. Право на жалба против решението на инспекторот 27.8. Покренување на прекршочна постапка
268 268 269 269 272 275 275 275 276
28. ПРЕКРШОЧНИ ОДРЕДБИ 28.1. Прекршочен орган 28.2. Често менување на износот на глобите 28.3. Постапка за порамнување со цел избегнување на прекршочна постапка 28.4. Прекршоци и глоби од член 264 од ЗРО 28.5. Прекршоци и глоби од член 264-а од ЗРО 28.6. Прекршоци и глоби од член 265 од ЗРО 28.7. Прекршоци и глоби од член 265-а од ЗРО 28.8. Прекршоци и глоби за синдикатот и здружението на равотодавачи
278 278 280
29. ПРЕОДНИ И ЗАВРШНИ ОДРЕДБИ
287
II. ОПШТИ АКТИ
288
1. ПРИМЕР НА ПРАВИЛНИК ЗА РАБОТНИТЕ ОДНОСИ
288
2. ПРИМЕР НА ПРАВИЛНИК ЗА БЕЗБЕДНОСТ И ЗДРАВЈЕ ПРИ РАБОТА
301
3. ПРИМЕР НА ПРАВИЛНИК ЗА ВНАТРЕШНАТА ОРГАНИЗАЦИЈА И СИСТЕМАТИЗАЦИЈА НА РАБОТНИТЕ МЕСТА ВО ДРУШТВО
315
4. ИНФОРМАЦИИ ЗА ВРАБОТЕНИТЕ ЗА МЕРКИТЕ И ПОСТАПКАТА ЗА ЗАШТИТАТА ОД ВОЗНЕМИРУВАЊЕ НА РАБОТНО МЕСТО (МОБИНГ) - Пример на Изјава на работникот дека е информиран за мерките за заштита од вознемирување на работно место
280 282 282 283 286 287
325 334
5. EВИДЕНЦИИ ОД ОБЛАСТА НА ТРУДОТ ШТО СЕ ОБВРСКА ЗА РАБОТОДАВАЧОТ 335 Преглед на евиденциите од областа на трудот што се обврска за работодавачот 5.1. Евиденции според Законот за евиденциите од областа на трудот 5.2. Евиденцијата за полното работно време и прекувремената работа според ЗРО 5.3. Евиденции според Законот за безбедност и здравје при работа 8
335 335 341 342
Про агенс
5.4. 5.5. 5.6.
Начин на водење на евиденциите од областа на трудот Глоба за работодавачот кој не ги води евиденциите Останати обврски на работодавачот од Законот за евиденциите од областа на трудот
343 343 344
III. ПОЕДИНЕЧНИ АКТИ
347
6. ПРИМЕРИ НА АКТИ ЗА ЗАСНОВАЊЕ НА РАБОТЕН ОДНОС 6.1. Пример на Договор за вработување 6.2. Пример на Анекс на Договорот за вработување 6.3. Пример на Договор за дополнително работење 6.4. Пример на Изјава за согласност за дополнително работење
347 347 353 353 356
7. ПРИМЕРИ НА МЕНАЏЕРСКИ ДОГОВОРИ
357
8. ПРИМЕРИ НА АКТИ ВО ПОСТАПКАТА НА ПРЕСТАНОК НА РАБОТНИОТ ОДНОС 8.1. Пример на Спогодба за раскинување на Договорот за вработување 8.2. Пример на Изјава на работникот за откажување на Договорот за вработување 8.3. Пример на Одлука за престанок на работен однос, со отказ од работникот 8.4. Пример на Одлука за престанување на важноста на Договорот за вработување на определено време 8.5. Пример на Предупредување поради неисполнување на работните обврски (причини на вина) 8.6. Пример на Предупредување поради кршење на работната дисциплина 8.7. Пример на Предупредување поради неспособност за работа (лични причини) 8.8. Пример на Одлука за отказ, со отказен рок 8.9. Пример на Одлука за отказ, без отказен рок 8.10. Пример на Одлука за отстранување на работникот од кај работодавачот 8.11. Пример на Одлука за изрекување на парична казна 8.12. Пример на Одлука за отказ од деловни причини 8.13. Пример на Отказ, со Понуда на нов Договор за вработување 8.14. Пример на Одлука за отказ поради неуспешна пробна работа 8.15. Пример на писмено Предупредување од страна на работникот за неисполнување на обврските на работодавачот 8.16. Пример на Изјава на работникот за откажување на Договорот за вработување поради неисполнување на обврската на работодавачот 8.17. Пример на Одлука за прекин на Договорот за вработување поради возраст на работникот 8.18. Пример на Одлука за престанување на важноста на Договорот за вработување заради утврдената трајна неспособност за работа
363 363
Содржина
364 364 365 366 367 368 368 370 371 372 372 374 376 377 377 378 379 9
Про агенс
8.19. Пример на Потврда за работата што ја вршел работникот, во случај на престанок на работниот однос 9. ПРИМЕР НА АКТИ ЗА ОДМОРИ И ОТСУСТВА 9.1. Пример на Барање за користење на годишен одмор 9.2. Пример на План за користење на годишен одмор 9.3. Пример на Решение за користење на годишен одмор во еден дел 9.4. Пример на Решение за користење на годишен одмор во повеќе делови 9.5. Пример на Решение за користење на пропорционален дел од годишен одмор 9.6. Пример на Одлука за исплата на регрес за годишен одмор 9.7. Пример на Потврда за искористен годишен одмор кај стариот работодавач 9.8. Пример на Одлука за плаќање на неискористен годишен одмор 9.9. Примери на: Барање за одобрување на неплатено отсуство, Одлука за неплатено отсуство и Одлука за престанок на неплатено отсуство 9.10. Примери на: Барање за одобрување на неплатено родителско отсуство, Одлука за неплатено родителско отсуство и Одлука за престанок на неплатено родителско отсуство 9.11. Примери на: Барање за одобрување на платено отсуство и Одлука за платено отсуство
380 381 381 381 382 383 384 385 386 386 387
390 392
10. ЕВИДЕНЦИЈА НА РАБОТНОТО ВРЕМЕ Пример на евидентен лист за работното време (до 25 вработени)
394
11. УНИФИЦИРАНИ ПРИЈАВИ УТВРДЕНИ ОД МИНИСТЕРСТВОТО ЗА ТРУД И СОЦИЈАЛНА ПОЛИТИКА 11.1. Известување за прекувремена работа (член 117 став 6) 11.2. Известување за работа на државен празник (член 148 став 3) 11.3. Известување за ноќна работа (член 127 став 3) 11.4. Известување за започнување на дејност (член 23 став 1) 11.5. Известување за започнување на градежни работи (член 23 став 2) 11.6. Известување за несреќа на работа (член 36)
395 395 396 397 398 399 400
IV. ЗАКОН ЗА РАБОТНИТЕ ОДНОСИ (Редакциски пречистен текст до 74/15)
402
V. ОПШТ КОЛЕКТИВЕН ДОГОВОР ЗА ПРИВАТНИОТ СЕКТОР ОД ОБЛАСТА НА СТОПАНСТВОТО
524
VI. ОПШТ КОЛЕКТИВЕН ДОГОВОР ЗА ЈАВНИОТ СЕКТОР НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА
548
10