e-Politikon (Απρίλιος 2021)

e-Politikon

Περιοδικό του Συλλόγου Αποφοίτων του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης

Οι γυναίκες μπροστά στις σύγχρονες προκλήσεις: από την πανδημία και την κλιματική αλλαγή στο κίνημα #metoo

Τεύχος Απριλίου 2021

Εκδότης e-Politikon: Σύλλογος Αποφοίτων Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης Διεύθυνση Σύνταξης: Ηλίας Ζαχαριουδάκης Αρχισυντάκτες: Δερμάτη Σαλώμη, Μουτσοντέμης Τζώρτζης Βοηθός Αρχισυντακτών: Κολυβάς Αλέξανδρος Συντακτική Ομάδα: Αναγνωστάκη Γεωργία, Βακιρτζή Αγγελική, Γιαπράκα Αφροδίτη, Μαρκέτου Αμαλία, Μουσουλίδη Ασπασία, Παγκούτσος Θάνος, Παλαιολόγου Ελένη, Σαμαρτζή Ιωάννα, Σεβαστού Δανάη, Σφίκα Αναστασία Αλεξάνδρα, Τριάντου Αναστασία Συντακτική Επιμέλεια: Δερμάτη Σαλώμη, Κολυβάς Αλέξανδρος, Μουτσοντέμης Τζώρτζης Διόρθωση: Δερμάτη Σαλώμη, Κολυβάς Αλέξανδρος

Περιεχόμενα «Tρανς γυναίκες: O αποδιοπομπαίος τράγος της ελληνικής κοινωνίας εντός της πανδημικής κρίσης» της Αμαλίας Μαρκέτου ..................................................................... 1 «Tο γυναίκειο κίνημα αντιμέτωπο με την κλιματική αλλαγή» των Ελένη Παλαιολόγου & Ιωάννα Σαμαρτζή ............................................................................................................... 7 «Κοινωνιολογική ανάλυση του κινήματος #metoo» της Δανάης Σεβαστού..................... 11 «Η συμβολή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην διάδοση του κινήματος me too» των Αφροδίτη Γιαπράκα & Θάνος Παγκούτσος....................................................................... 15 “Is “the F word” no longer relevant?” της Γεωργίας Αναγνωστάκη.................................. 19 “COVID-19 and Women: A Reflection of Traditional Gender Roles in the Workforce” της Αναστασίας Σφήκα........................................................................................................... 24 “Criminal Justice, Restorative Justice and Rape Victims: A Socio-legal Approach” της Αναστασίας Τριάντου ...................................................................................................... 27 “Gender Inequalities in Europe before and after the COVID-19 era; A North-South Division” των Αγγελική Βακιρτζή & Ασπασία Μουσουλίδη ............................................................. 32

Μήνυμα Προέδρου ΣΑΠΕΔΔ Μήνυμα Προέδρου ΣΑΠΠΕΔΔ Μία από τις πρώτες δράσεις του Συλλόγου από την ίδρυση του, ήταν η σύσταση και η λειτουργία ηλεκτρονικού περιοδικού με στόχο την δια βίου μάθηση των αποφοίτων, αλλά και για να μπορούν τα μέλη μας να έχουν την δική τους φωνή μέσα από το Σύλλογο, για πλειάδα ζητημάτων που αφορούν την επικαιρότητα. Σε αυτό το τεύχος το e-Politikon θα κυκλοφορήσει με τον τίτλο «Οι γυναίκες μπροστά στις σύγχρονες προκλήσεις: από την πανδημία και την κλιματική αλλαγή στο κίνημα #metoo». Το ζήτημα που αναλύουν οι αρθρογράφοι είναι αρκετά σημαντικό για την κοινωνία και για τις γυναίκες. Το κίνημα #metoo αφορά ένα ζήτημα που ανέκυψε κατά την περίοδο της πανδημίας, όμως οι ρίζες του προκύπτουν πολύ πιο πριν χρονικά και δεν νοείται εν έτη 2021 να υπάρχουν ακόμα αυτά τα φαινόμενα. Ούτε νοείται να σημειώνονται ακόμα περιστατικά σεξουαλικής κακοποίησης ή παρενόχλησης σε κανένα χώρο, οικογενειακό ή εργασιακό. Τώρα τελευταία μάλιστα ανέκυψε ένα θέμα με την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το γνωστό σε όλους “sofagate”, ένα θέμα που δείχνει πόσο πίσω βρίσκονται κάποιες χώρες ως προς τα γυναικεία δικαιώματα. Βέβαια, τα φαινόμενα αυτά δεν στερούνται παραδειγμάτων, ιδιαίτερα αν αναλογιστεί κανείς ότι σε κάποιες χώρες υπάρχει διάκριση στις οικονομικές αποδοχές μεταξύ ανδρών και γυναικών. Οι συντάκτριες και οι συντάκτες του περιοδικού μας πρόκειται να ρίξουν φως σε πολλές πλευρές του ζητήματος, ενώ μία από τις θεματικές κάνουν κοινωνιολογική ανάλυση στο ζήτημα του κινήματος #metoo. Λίγα λόγια για το σύλλογο Ο Σύλλογος Αποφοίτων του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης (ΣΑΠΕΔΔ), του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, ιδρύθηκε το 2013 από μία ομάδα νέων αποφοίτων του ομώνυμου τμήματος. Στοχεύει στην ενίσχυση των σχέσεων και της επικοινωνίας και των μελών του, όπως και στην δια βίου μάθηση και την επαγγελματική αποκατάσταση των αποφοίτων του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης. Οι συνεργασίες Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ο ΣΑΠΕΔΔ έχει συνάψει συνεργασίες με την Αμερικανική Πρεσβεία, την InterMediaKt, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, και έχει αποκτήσει Ειδικό Συμβουλευτικό Καθεστώς στο Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο (ECOSOC) του ΟΗΕ. Στο πλαίσιο των συνεργασιών του, ο ΣΑΠΕΔΔ προχώρησε στην υπογραφή τριετούς συνεργασίας με το Ίδρυμα Νεολαίας και Δια βίου Μάθησης. Μέσα σε αυτή τη συνεργασία περιλαμβάνεται η δυνατότητα έκδοσης της ευρωπαϊκής κάρτας νέων, σε προνομιακή τιμή, αποκλειστικά για τα μέλη του Συλλόγου. (μέχρι 30 ετών) Ακόμη, τον Φεβρουάριο, η Γενική Συνέλευση των καθηγητών του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης, έκανε δεκτό το αίτημα του φορέα, και με αυτόν τον τρόπο ο Σύλλογος Αποφοίτων είναι επίσημος φορέας του τμήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών. Σε κάθε περίπτωση ο Σύλλογος Αποφοίτων βρίσκεται δίπλα στους αποφοίτους πράττοντας ότι περισσότερο μπορεί προκειμένου να είναι η φωνή των φοιτητών και των αποφοίτων του τμήματος. Αν θέλετε να συμμετάσχετε και εσείς στις δραστηριότητες μας μπορείτε να γίνετε μέλη μέσω της νέας μας ιστοσελίδας politikoalumni.gr. Γιάννης Κουτρουμπής Πρόεδρος του Συλλόγου Αποφοίτων Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης

Editorial Σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο διεθνές σύστημα η συζήτηση περί δικαιωμάτων, δυνατοτήτων και δεσμεύσεων των γυναικών εντείνεται δυναμικά, φέρνοντας στο προσκήνιο νέες διαστάσεις και ρόλους. Τόσο εντός όσο και εκτός του δυαδικού (binary) πλαισίου κατανόησης και ταξινόμησης του ανθρώπινου πληθυσμού, ιδιαίτερη έμφαση δίνεται τελευταία στο μέχρι πρότινος «αδύναμο φύλο», αμφισβητώντας αιώνες συστημικής πατριαρχίας, στερεοτύπων και απαγορεύσεων. Η σύγχρονη γυναίκα έχει φωνή και θέση στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, στον αθλητισμό, στις τέχνες, στην εκπαίδευση, στην καινοτομία και στις επιστήμες. Παρ’ όλα αυτά, βλέποντας συνολικά τον κόσμο, αυτό δεν συμβαίνει παντού. Ο ρόλος των γυναικών σε πολλές περιπτώσεις αμφισβητείται, ενώ αλλού τα δικαιώματα τους είναι περιορισμένα. Και τα φαινόμενα αυτά δεν αφορούν μόνο διαφορές μεταξύ του Δυτικού, σύγχρονου ή προοδευτικού κόσμου και των υπόλοιπων, πιο συντηρητικών κοινωνιών. Υπάρχουν και εντός αυτών, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις αυτές οι διαφορές ακριβώς οδηγούν τις γυναίκες που ζουν σε λιγότερο ίσες με βάση το φύλο κοινωνίες να επιτυγχάνουν περισσότερα σε κάποιους τομείς‧ χαρακτηριστικό παράδειγμα συνιστούν οι έρευνες που δείχνουν πως οι γυναίκες στις πιο προοδευτικές κοινωνίες είναι λιγότερο πιθανό να επιλέξουν επαγγέλματα μαθηματικών και επιστημών. Παράλληλα με όλες αυτές τις εξελίξεις και την γενικότερη ενδυνάμωση του ρόλου των γυναικών και των κινημάτων, φαινόμενα όπως η κλιματική αλλαγή, και ιδίως η πανδημία του κορωνοϊού, αποδεικνύουν πως οι γυναίκες είναι περισσότερο ευάλωτες στις επιπτώσεις τους, αλλά και πως η ενδυνάμωση τους μπορεί να είναι καταλυτική για το μέλλον του κόσμου. Ο σκοπός του παρόντος τεύχους είναι διττός. Αφενός επιδιώκεται η απόκτηση μιας πολυεπίπεδης αφομοίωσης της καταγεγραμμένης προόδου στην αντιμετώπιση των γυναικών, όπως χαρακτηριστικά απέναντι στη Δικαιοσύνη. Αφετέρου επιχειρείται η σκιαγράφηση ανισοτήτων και εκκρεμών αλλαγών, για παράδειγμα υπέρ θρησκευτικών, εθνικών και σεξουαλικών μειονοτήτων. Η εμπέδωση αμφότερων γνωρισμάτων επηρεάζεται και επηρεάζει την τρέχουσα πανδημία του κορωνοϊού, τα βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα της οποίας είναι ήδη εμφανή. Οι αρχισυντάκτες Σαλώμη Δερμάτη, Μουτσοντέμης Τζώρτζης

e-Politikon | Απρίλιος 2021

«Tρανς γυναίκες: O αποδιοπομπαίος τράγος της ελληνικής κοινωνίας εντός της πανδημικής κρίσης» Της Αμαλίας Μαρκέτου* Ονομάζομαι Αμαλία Μαρκέτου. Πρόσφατα αποφοίτησα από το τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Κατά τη διάρκεια των σπουδών μουτου έκανα πρακτική άσκηση στο Η Αμαλία Μαρκέτου είναι απόφοιτη του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης Εθνικού και Καποδιστριακού Υπουργείο Εξωτερικών και στην Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα. Συμμετέχω εθελοντικά σε δράσεις Πανεπιστημίου Αθηνών. Κατά τη διάρκεια των σπουδών έχει κάνει πρακτική άσκηση στο Υπουργείο Εξωτερικών και στην Αρχή της Διεθνούς Αμνηστίας. Στην παρούσα φάση, κάνω την πρακτική άσκηση μέσω του προγράμματος Erasmus+ στην Μόνιμη Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα. Εθελοντική συμμετοχή σε δράσεις της Διεθνούς Αμνηστίας. Στην παρούσα φάση, κάνει τηςμέσω Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.στην Μόνιμη Αντιπροσωπεία της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. την Αντιπροσωπεία πρακτική άσκηση του προγράμματος Erasmus+

Περίληψη Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι να αναλύσει τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι τρανς γυναίκες από τη σημερινή ελληνική κοινωνία και πώς αυτά έχουν επιδεινωθεί λόγω του κορωνοϊού. Πρώτα, παρατίθενται οι ορολογίες προκειμένου να γίνουν αντιληπτές οι έννοιες αναφορικά με την τρανς ταυτότητα και την λοατκι+ κοινότητα εν γένει. Έπειτα, υπάρχει μια σύντομη ιστορική αναφορά για το ελληνικό τρανς κίνημα. Εν συνεχεία, αναλύονται οι δυσκολίες που βιώνουν οι τρανς γυναίκες στην Ελλάδα καθώς και πώς αυτές επιδεινώθηκαν λόγω της πανδημίας. Τέλος, οδηγούμαστε σε συμπεράσματα και σε προτάσεις με σκοπό να βελτιωθεί η θέση των τρανς γυναικών στην ελληνική κοινωνία. Λέξεις-κλειδιά: κορωνοϊός, τρανς γυναίκες, ΛΟΑΤΚΙ+, Ελλάδα

Εισαγωγή Είναι γεγονός ότι οι γυναίκες και οι θηλυκότητες εν γένει βρίσκονται αντιμέτωπες με μια σειρά προκλήσεων που προέρχονται από έναν κοινό πυρήνα, την πατριαρχική δομή της κοινωνίας. Το παρόν άρθρο θα ασχοληθεί με τις τρανς γυναίκες, οι οποίες βρίσκονται σε μια υποδεέστερη θέση από τις σις γυναίκες, καθώς, πέρα από τον σεξισμό που υφίστανται, γίνονται θύματα τρανσφοβικών επιθέσεων λόγω του κυρίαρχου ετεροκανονικού, ετεροφυλόφιλου διπόλου (Τζανάκη, 2019). Αυτό που θα μας απασχολήσει εν προκειμένω είναι τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι τρανς γυναίκες από τη σημερινή ελληνική κοινωνία και πώς αυτά τα προβλήματα έχουν επιδεινωθεί από την πανδημία του COVID-19.

Ορολογίες ΛΟΑΤΚΙ+/LGBTQI+: Το αρκτικόλεξο ΛΟΑΤΚΙ+ προέρχεται από τα αρχικά των λέξεων: λεσβίες, ομοφυλόφιλοι, αμφιφυλόφιλοι, τρανς, κουήρ, ίντερσεξ, και το + σηματοδοτεί όλες τις υπόλοιπες ταυτότητες που δεν εμπίπτουν στο ετεροκανονικό, ετεροφυλόφιλο δίπολο. Ο εν λόγω όρος καλύπτει ένα ευρύ φάσμα σεξουαλικών προσανατολισμών και ταυτοτήτων φύλου, το οποίο εμπλουτίζεται με την πάροδο του χρόνου (Πολυκάρπου, 2019). Διεμφυλικός/Transgender: Είναι το άτομο του οποίου το κοινωνικό φύλο (εμφάνιση, συμπεριφορά, καταμερισμός εργασίας) διαφοροποιείται από το ανατομικό φύλο, δηλαδή το φύλο το οποίο του καταχωρήθηκε νομικά κατά τη γέννηση. Έχει επικρατήσει να χρησιμοποιείται ο διεθνής όρος τρανς καθώς περιλαμβάνει όλα τα άτομα των οποίων η ταυτότητα φύλου, δηλαδή ο τρόπος με τον οποίο βιώνουν το φύλο τους καθώς και η έκφραση του φύλου τους, διαφέρει από το ανατομικό (Γαλανού, 2014). Σις/Cisgender: Είναι το άτομο το οποίου η ταυτότητα του φύλου του συμφωνεί με το ανατομικό του φύλο. Είναι όρος που χρησιμοποιείται ως αντίθετος του όρου τρανς («Ορολογίες»).

1

e-Politikon | Απρίλιος 2021

Φυλομετάβαση/Transition: Είναι μια διαδικασία στην οποία προβαίνει ένα τρανς άτομο για να νιώσει πιο κοντά με το επιθυμητό του φύλο. Περιλαμβάνει ιατρικές επεμβάσεις, ορμονοθεραπείες, νομική αλλαγή ταυτότητας, καθώς και κοινωνικές αλλαγές με τις οποίες το άτομο εξωτερικεύει τον τρόπο που βιώνει το φύλο του («Ορολογίες»). Επαναπροσδιορισμός/Επιβεβαίωση φύλου/Gender Reassignment: Είναι η ιατρική διαδικασία στην οποία προβαίνει ένα τρανς άτομο προκειμένου να επαναπροσδιορίσει/επιβεβαιώσει το επιθυμητό του φύλο. Η εν λόγω διαδικασία περιλαμβάνει χειρουργικές επεμβάσεις, όπως η φαλλοπλαστική, η αιδοιοπλαστική και η μαστεκτομή (Γαλανού, 2014).

Ιστορικό πλαίσιο Οι απαρχές του τρανς κινήματος στην Ελλάδα εντοπίζονται στα τέλη της δεκαετίας του 1970. Πιο συγκεκριμένα, το 1977 ξεκινάει μια σειρά συζητήσεων στη Βουλή αναφορικά με το χουντικής έμπνευσης νομοσχέδιο «περί αφροδισίων νοσημάτων και άλλων συναφών θεμάτων» που σχεδίαζε η κυβέρνηση Καραμανλή. Χρησιμοποιώντας ως πρόσχημα τον περιορισμό των σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων, ποινικοποιούσε τις ομοφυλόφιλες συνευρέσεις σε δημόσιο χώρο απειλώντας με έναν χρόνο φυλάκισης άνδρες που έψαχναν να συνευρεθούν ερωτικά με άλλους άνδρες (Γκελτής, 2018). Σύμφωνα με τον Θεοδόση Γκελτή (2018), το εν λόγω νομοσχέδιο επιδίωκε να αποδιώξει από το δημόσιο χώρο κάθε είδους ομοερωτισμού και να το εξοστρακίσει πίσω στον ιδιωτικό χώρο. Επί της ουσίας, στόχευε στην νομιμοποίηση των διώξεων τόσο εις βάρος των ομοφυλόφιλων ατόμων, όσο και των τρανς γυναικών, καθώς η ελεύθερη παρουσία τους στο δημόσιο χώρο [πιάτσες] ήταν ο μοναδικός τρόπος που διέθεταν για να επιβιώσουν (Γκελτής, 2019). Από τις πρώτες μαζικές κινητοποιήσεις των τρανς γυναικών ήταν αυτή που έγινε το 1977 στο θέατρο «Λουζιτάνια» με την Μπέτυ Βακαλίδου και την Αλόμα να πρωτοστατούν, καθώς και η συγκέντρωση στα Προπύλαια το 1981, πρωτοβουλία του ΑΚΟΕ (Απελευθερωτικό Κίνημα Ομοφυλόφιλων Ελλάδας) στην οποία συμμετείχαν ομοφυλόφιλα, τρανς άτομα καθώς και άλλα που προέρχονταν από τον αντιεξουσιαστικό χώρο (Αντωνόπουλος, 2019). Συγχρόνως, το περιοδικό «Κράξιμο» που εξέδιδε η Πάολα Ρεβενιώτη αποτελεί μια σημαντική πηγή πληροφοριών για να αντιληφθεί κανείς το πώς αντιμετωπίζονταν οι τρανς γυναίκες από την ελληνική κοινωνία τη δεκαετία του 1980. Ο διαρκής αγώνας του τρανς κινήματος και της λοατκι+ κοινότητας εν γένει οδήγησε στη θέσπιση νόμου για τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου το 2017, επιφέροντας σημαντικές αλλαγές στη ζωή των τρανς ατόμων, αλλά και αφήνοντας μεγάλα κενά τα οποία θα αναλυθούν στη συνέχεια.

Αντιμετώπιση των τρανς γυναικών από την ελληνική κοινωνία Σχολείο: Σύμφωνα με την έρευνα για το σχολικό κλίμα που διεξήχθη από τη Colour Youth-Κοινότητα LGBTQ Νέων Αθήνας το 2018 - με στόχο να συλλέξει δεδομένα αναφορικά με το πώς βιώνει το σχολικό κλίμα η ΛΟΑΤΚΙ μαθητική κοινότητα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση - το 74.4% των μαθητών και μαθητριών δήλωσε ότι ακούει τρανσφοβικά σχόλια έστω και σπάνια, ενώ το 18.3% δήλωσε ότι αυτά τα σχόλια γίνονται συχνά ή πολύ συχνά (Ηλιοπούλου, Νικολακάκης, Διακουμάκου, Γραμμενίδης, 2018). Ακόμη, η υπόθεση μιας τρανς μαθήτριας που φοιτούσε σε εσπερινό σχολείο της Αττικής κατά τη σχολική χρονιά 2011-2012, και την οποία επιχείρησαν οι συμμαθητές της να κάψουν ζωντανή, ύστερα από ακραία λεκτική και σωματική βία που είχε υποστεί, καταδεικνύει την μη αποδοχή των τρανς γυναικών τόσο από το εκπαιδευτικό προσωπικό, όσο και από τους ίδιους τους μαθητές, καθώς και τη δυσκολία που αντιμετωπίζουν προκειμένου να ενταχθούν στο σχολικό περιβάλλον («Καταγγελία διακρίσεων, εκφοβισμού και ρατσιστικής βίας κατά τρανς γυναίκας στο χώρο της Εκπαίδευσης», 2012). Συγχρόνως, η κατάργηση της θεματικής εβδομάδας, η οποία θεσπίστηκε το 2016 και στόχευε στην ανάδειξη ουσιαστικών ζητημάτων, όπως το φύλο και η σεξουαλικότητα, δυσχεραίνει την ορατότητα των τρανς γυναικών (Γκελτής, 2020). Δημόσιες Υπηρεσίες: Συχνά τα τρανς άτομα υφίστανται λεκτική κακοποίηση κατά τη διάρκεια των συναναστροφών τους με τους υπαλλήλους των δημόσιων υπηρεσιών. Πιο συγκεκριμένα, τα προσφωνούν με το dead name τους [το όνομα στο οποίο καταχωρήθηκαν κατά τη γέννηση], είτε τους απευθύνονται σε λάθος γένος [ο αγγλικός όρος είναι

2

e-Politikon | Απρίλιος 2021

το misgendering] («Το φύλο ως κοινωνικό κατασκεύασμα (part 2)», 2021). Το εν λόγω φαινόμενο συμβαίνει ιδίως όταν η ταυτότητα των τρανς ατόμων δεν έχει ακόμη αλλάξει, λόγω της χρονοβόρας και κοστοβόρας διαδικασίας που απαιτείται, καθώς δεν πρόκειται για μια ληξιαρχική πράξη αλλά για μια δικαστική απόφαση («Δημοσιεύθηκε ο Νόμος 4491/2017 για τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου», 2017). Αστυνομία: Οι τρανς γυναίκες έρχονται συχνά αντιμέτωπες με την αστυνομική αυθαιρεσία και καταστολή. Από τις αστυνομικές «Επιχειρήσεις Αρετή» που πραγματοποιούνταν από τα τέλη του 1970 εις βάρος τους μέχρι τις επιχειρήσεις «Ξένιος Ζευς» το 2012 (Γαλανού, 2014), οι εν λόγω επιχειρήσεις περιλάμβαναν αυθαίρετες συλλήψεις και προσαγωγές («Προσαγωγές τρανς ατόμων στην επιχείρηση Ξένιος Ζευς», 2012). Ακόμη, είναι συχνό φαινόμενο κατά το οποίο οι αστυνομικές αρχές σταματούν τρανς άτομα στον δρόμο για την εξακρίβωση των προσωπικών τους στοιχείων. Ως αποτέλεσμα, τρανς άτομα τα οποία δεν έχουν αλλάξει την ταυτότητα τους ακόμη αναγκάζονται να πάνε στο τμήμα και να υποστούν την λεκτική κακοποίηση των αστυνομικών αρχών («Το φύλο ως κοινωνικό κατασκεύασμα (part 2)», 2021). Υπηρεσίες υγείας: Το Εθνικό Σύστημα Υγείας δεν καλύπτει τις χειρουργικές επεμβάσεις που σχετίζονται με τον επαναπροσδιορισμό/επιβεβαίωση φύλου. Ως αποτέλεσμα, οι τρανς γυναίκες, καθώς και τα τρανς άτομα εν γένει, αποκλείονται σε μεγάλο βαθμό από τις υπηρεσίες υγείας, οι οποίες καλύπτουν μόνο τις ορμονοθεραπείες, εφόσον πρώτα το άτομο έχει λάβει παραπεμπτικό από ψυχίατρο (Παγάνης, 2019). Αξίζει να σημειωθεί ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) έχει καθιερώσει ότι το κάθε κράτος υποχρεούται να παρέχει πλήρη ασφαλιστική κάλυψη σε όλα τα στάδια της φυλομετάβασης, συμπεριλαμβανομένης και της επέμβασης επαναπροσδιορισμού/ επιβεβαίωσης φύλου (Van Kück v. Germany - 35968/97) (L. v. Lithuania - 27527/03). Χώρος εργασίας: Οι περισσότερες τρανς γυναίκες καταφεύγουν στη σεξεργασία ως τη μόνο οδό επιβίωσης, καθώς η κοινωνία τις έχει αποκλείσει από τους υπόλοιπους χώρους εργασίας (Κουρουπού, 2017). Παρόλο που η Πολιτεία προωθεί τις τρανς γυναίκες στη σεξεργασία, θέτει πολλά εμπόδια αναφορικά με τη νομική προστασία του επαγγέλματος. Για παράδειγμα, η άδεια χρήσης επαγγέλματος πρέπει να ανανεώνεται κάθε 3 χρόνια και το εν λόγω άτομο να μην βρίσκεται σε έγγαμη κατάσταση («Σεξεργασία και κορωνοϊός - Συνέντευξη Άννας Κουρουπού και Δήμητρας Κανελλοπούλου στο TPP», 2020).

Κορωνοϊός και αντιμετώπιση των τρανς γυναικών από την ελληνική κοινωνία Εγκλεισμός: Τρανς γυναίκες που διαμένουν με μη υποστηρικτική ή κακοποιητική οικογένεια καταγωγής ενδέχεται να έρθουν αντιμέτωπες με στρεσογόνες καταστάσεις λόγω των τρανσφοβικών αντιδράσεων των γονέων ή άλλων μελών του σπιτιού. Συγχρόνως, τα μέτρα για τον περιορισμό της κυκλοφορίας δυσχεραίνουν τη ψυχολογική τους κατάσταση, καθώς δεν μπορούν να έρθουν σε επαφή με μέλη και με δραστηριότητες της ΛΟΑΤΚΙ+ Κοινότητας. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, η Colour-Youth- Κοινότητα LGBTQ Νέων Αθήνας δημιούργησε έναν οδηγό για να βοηθήσει ψυχολογικά τα νέα λοατκι+ άτομα προτείνοντας τους τεχνικές και ασκήσεις για να διαχειριστούν τα αρνητικά συναισθήματα και σκέψεις τους (Γεννατά,Χονδρού, Γκόμεζ,2020). Το Orlando LGBT+, επιστημονικός φορέας που εδράζεται στην Ελλάδα και ασχολείται εξειδικευμένα με τη ψυχική υγεία των λοατκι+ ατόμων, εξέδωσε με τη σειρά του έναν οδηγό με σκοπό να βοηθήσει τα εν λόγω άτομα και το περιβάλλον τους να δημιουργήσουν έναν ασφαλή χώρο που θα προστατέψει τη σωματική και τη ψυχική τους υγεία, όπως προτείνοντας τους εναλλακτικούς τρόπους για να διατηρούν την επαφή με την κοινότητα (ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα και κορωνοϊός: Οδηγός επιβίωσης, 2020). Αστυνομία: Κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κορονοϊού οι αστυνομικές αρχές έχουν προβεί σε αρκετούς ελέγχους εις βάρος των τρανς ατόμων για να εξακριβώσουν τα προσωπικά τους στοιχεία. Για την αντιμετώπιση του εν λόγω προβλήματος, η Colour Youth-Κοινότητα LGBTQ Νέων Αθήνας αποφάσισε να χορηγεί βεβαίωση σε όλα τα non-cis άτομα των οποίων η ταυτότητα φύλου τους δεν συνάδει με τα έμφυλα χαρακτηριστικά που αναγράφει η

3

e-Politikon | Απρίλιος 2021

ταυτότητα τους, προκειμένου να αποφευχθεί η κακομεταχείριση τους από την ελληνική αστυνομία («Responses of our members and partners», 2020). Υπηρεσίες Υγείας: Λόγω των μέτρων της υγειονομικής κρίσης, έχουν ανασταλεί οι ιατρικές διαδικασίες φυλομετάβασης σε πολλά δημόσια νοσοκομεία, τα οποία έχουν μετατραπεί σε ιδιότυπες μονάδες εντατικής θεραπείας (ΜΕΘ) για την νοσηλεία ασθενών με COVID-19. Ως αποτέλεσμα, τρανς γυναίκες, οι οποίες επιθυμούν τη φυλομετάβαση, αναγκάζονται να υπομείνουν τα ανατομικά τους χαρακτηριστικά, καθώς και να διαχειριστούν το ψυχολογικό βάρος που δημιουργείται από την εν λόγω κατάσταση. Σημαντική είναι η πρωτοβουλία του Σωματείου Υποστήριξης Διεμφυλικών (ΣΥΔ) που προσέφερε δωρεάν μοριακά τεστ ανίχνευσης κορονοϊού σε τρανς, καθώς και γενικότερα σε λοατκι+ άτομα («Δωρεάν Μοριακό Τεστ Ανίχνευσης COVID-19 για τρανς και ΛΟΑΤΚΙ+ πρόσωπα», 2020). Σεξεργασία: Όπως προαναφέρθηκε, η σεξεργασία είναι συνήθως η μόνη οδός επιβίωσης των τρανς γυναικών. Η Πολιτεία αγνοεί το αίτημα του ΣΥΔ για την οικονομική στήριξη όλων ανεξαιρέτως των προσώπων που εργάζονται στο σεξ μέσω του επιδόματος των 800 ευρώ. Το ΣΥΔ, σε συνεργασία με το «Aids Healthcare Foundation», το ίδρυμα Μποδοσάκη και το Τμήμα Σεξουαλικού Προσανατολισμού και Ταυτότητας Φύλου του Συμβουλίου της Ευρώπης, στηρίζει οικονομικά τις τρανς γυναίκες και μέλη της LGBT κοινότητας εν γένει που βρίσκονται σε ευάλωτη κατάσταση λόγω της πανδημίας («Συνεργασία με το Aids Healthcare Foundation για την στήριξη ευάλωτων τρανς και LGBT προσώπων λόγω των συνεπειών του covid-19», 2020). Επίσης, η Red Umbrella Athens, πρωτοβάθμιος φορέας πρόληψης και ενδυνάμωσης εργαζομένων στο σεξ, βοήθησε οικονομικά τις εργαζόμενες στο σεξ μέσω της δημιουργίας crowdfunding . («Έκκληση της Red Umbrella Athens για στήριξη των εργαζομένων στο σεξ»,2020).

Συμπεράσματα/Προτάσεις Το γεγονός ότι ο ψυχίατρος και ο δικαστής αντίστοιχα είναι αυτός ο οποίος θα αποφασίσει αν η τρανς γυναίκα θα προχωρήσει στη διαδικασία της φυλομετάβασης, καθώς και αν θα μπορέσει να αλλάξει τα κρατικά της έγγραφα (ταυτότητα), είναι αρκετά προβληματικό. Η αλήθεια του ειδικού (ψυχιάτρου, δικαστή) έρχεται να καθορίσει την ελευθερία της τρανς γυναίκας (Τζανάκη, 2018). Παρατηρούμε ότι η ελληνική νομοθεσία συνεχίζει να προωθεί τον ετεροπροσδιορισμό των ατόμων και να δημιουργεί δικό της καθεστώς αλήθειας παρά τις συστάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης αναφορικά με το δικαίωμα τον τρανς ατόμων στον αυτοπροσδιορισμό («Discrimination against transgender people in Europe», 2015). Για αυτό τον λόγο κρίνεται αναγκαίο η αλλαγή της ταυτότητας να πραγματοποιείται μέσω μιας ληξιαρχικής πράξης αντί να αποτελεί δικαστική απόφαση. Ακόμη, η ελληνική νομοθεσία δεν θα πρέπει να παραβιάζει την ιδιωτική ζωή των ατόμων θέτοντας ως προϋπόθεση στο τρανς άτομο που επιθυμεί να αλλάξει την ταυτότητα του να μην βρίσκεται έγγαμη κατάσταση. Επιπλέον, θα ήταν ορθό να οργανωθούν προγράμματα επιμόρφωσης και ευαισθητοποίησης των εκπαιδευτικών, των υπαλλήλων υγείας, των δημοσίων υπηρεσιών και των σωμάτων ασφαλείας για την κατανόηση της ταυτότητας των τρανς ατόμων, προκειμένου να αποφευχθούν επόμενες σωματικές, ψυχολογικές και λεκτικές κακοποιήσεις εις βάρος τους. Τέλος, η τρανς γυναίκα είναι αυτή που αντιστέκεται να υποταχθεί στο κυρίαρχο ιεραρχικό δίπολο άντρας/γυναίκα, είναι αυτή που δείχνει τα φθαρτά όρια ανάμεσα στα φύλα, είναι η ζωή δίχως όρια, που αυτό σαφέστατα τρομάζει τον καπιταλισμό (Τζανάκη, 2018).

Βιβλιογραφικές Αναφορές Αντωνόπουλος, Θ. (2019, Ιούνιος 7). Από τα '70s μέχρι σήμερα: αυτοί είναι οι σημαντικότεροι σταθμοί του ΛΟΑΤΚΙ+ ακτιβισμού στην Ελλάδα. LiFO Ανακτήθηκε από: https://www.lifo.gr/lgbtqi/apo-ta-70s-mehri-simera-aytoi-einai-oisimantikoteroi-stathmoi-toy-loatki-aktibismoy-stin. Βούρος, Σ., (16, Φεβρουάριος 2021) Το φύλο ως κοινωνικό κατασκεύασμα (part 2). [Εκπομπή podcast]. Ανακτήθηκε από: https://anchor.fm/stavros-vouros/episodes/part-2-eqged5. Γαλανού, Μ. (2014). Ταυτότητα και έκφραση φύλου: Ορολογία, διακρίσεις, στερεότυπα και μύθοι. Ανακτήθηκε από: https://transgendersupportassociation.files.wordpress.com/2014/11/001-106-tautotita-kai-ekfrasi-filou.pdf.

4

e-Politikon | Απρίλιος 2021

Γεννατά, Χ., Χονδρού, Ι. & Γκόμεζ, Α. (2020). ΝΕΑ ΛΟΑΤΚΙ+ ΑΤΟΜΑ ΚΑΙ ΠΑΝΔΗΜΙΑ: ΟΔΗΓΟΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ. Ανακτήθηκε από: https://www.colouryouth.gr/wp-content/uploads/2020/05/%CE%9F%CE%B4%CE%B7%CE%B3%CF%8C%CF%82%CE%A5%CF%80%CE%BF%CF%83%CF%84%CE%AE%CF%81%CE%B9%CE%BE%CE%B7%CF%82%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CE%9B%CE%9F%CE%91%CE%A4%CE%9A%CE%99%CE%AC%CF%84%CE%BF%CE%BC%CE%B1.pdf. Γκελτής, Θ. (2019, Ιούνιος 16). Από το 1976 μέχρι το 1990: το κίνημα για την απελευθέρωση της ομοφυλόφιλης επιθυμίας. Εφημερίδα των Συντακτών. Ανακτήθηκε από: https://www.efsyn.gr/ellada/koinonia/199943_apo-1976-mehri-1990kinima-gia-tin- apeleytherosi-tis-omofylofilis-epithymias. Γκελτής, Θ. (2020, Φεβρουάριος 5). Οι έμφυλες ταυτότητες στην εκπαίδευση και η κατάργηση της θεματικής εβδομάδας. alfavita. Ανακτήθηκε από: https://www.alfavita.gr/ekpaideysi/311463_oi-emfyles-taytotites-stin-ekpaideysi-kai-i-katargisi-tis-thematikis-ebdomadas.

Colour Youth Κοινοτητα LGBTQ Νέων Αθήνας (χ.χ.) Ορολογίες: Μάθε όσα ήθελες να μάθεις για τους LGBTQI+ όρους, αλλά ντρεπόσουν να ρωτήσεις. Ανακτήθηκε από:https://www.colouryouth.gr/terms/ . Δημοσιεύθηκε ο Νόμος 4491/2017 για τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου (2017,Οκτώβριος 13). Lawspot. Ανακτήθηκε από: https://www.lawspot.gr/nomika-nea/dimosieythike-o-nomos-4491-2017-gia-ti-nomiki-anagnorisi-tis-taytotitas-fyloy. Δύο φορές γυναίκα | Anna Kouroupou | TEDxChania (2017, Ιανουάριος 23). Ανακτήθηκε από: https://www.youtube.com/watch?v=4s6w6ICwlGc. Έκκληση της Red Umbrella Athens για στήριξη των εργαζομένων στο σεξ. (2020, Μάρτιος 23). LiFO. Ανακτήθηκε από:https://www.lifo.gr/now/greece/ekklisi-tis-red-umbrella-athens-gia-stirixi-ton-ergazomenon-sto-sex. Εuropean Foundation of Human Rights. (2010, Φεβρουάριος 11) CASE OF L. V. LITHUANIA – Application no._27527/03 (2007). Ανακτήθηκε από: https://en.efhr.eu/2010/02/11/case-l-v-lithuania-application-no-_2752703-2007/. Ηλιοπούλου, Χ., Νικολακάκης, Ν., Διακουμάκου, Φ., Γραμμενίδης, Κ. (2018). Πρώτη πανελλαδική έρευνα για το σχολικό κλίμα - Έκθεση αποτελεσμάτων: Οι εμπειρίες της ΛΟΑΤΚ μαθητικής κοινότητας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Αθήνα: Colour Youth. Ανακτήθηκε από: https://www.colouryouth.gr/wpcontent/uploads/2018/05/%CE%88%CF%81%CE%B5%CF%85%CE%BD%CE%B1-%CE%B3%CE%B9%CE%B1%CF%84%CE%BF-%CE%A3%CF%87%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CE%9A%CE%BB%CE%AF%CE%BC%CE%B1-Colour-Youth.pdf.

Orlando LGBT+- Ψυχική Υγεία Χωρίς Στίγμα (2020)ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα και κορωνοϊός: Οδηγός επιβίωσης. Ανακτήθηκε από: https://orlandolgbt.gr/wp-content/uploads/2020/04/LOATKI-atoma-kai-koronoios.pdf. Παγάνης, Φ. (2019). Οδηγός για νέα τρανς άτομα - Βασικές πληροφορίες για ζητήματα ταυτότητας φύλου. Αθήνα: Colour Youth Κοινότητα LGBTQ Νέων Αθήνας. Ανακτήθηκε από: https://www.colouryouth.gr/wpcontent/uploads/2020/03/%CE%9F%CE%94%CE%97%CE%93%CE%9F%CE%A3-%CE%93%CE%99%CE%91%CE%9D%CE%95%CE%91-%CE%A4%CE%A1%CE%91%CE%9D%CE%A3%CE%91%CE%A4%CE%9F%CE%9C%CE%91.pdf. Πολυκάρπου, Β. (2019). Το λοατκι+ κίνημα στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης υπό το πρίσμα της διαθεματικότητας [Διπλωματική Εργασία]. Ανακτήθηκε από: https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/frontend/file/lib/default/data/2888072/theFile.

Parliamentary Assembly (2015). Discrimination against transgender people in Europe. Ανακτήθηκε από: https://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-EN.asp?fileid=21736. Σεξεργασία και κορωνοϊός - Συνέντευξη Άννας Κουρουπού και Δήμητρας Κανελλοπούλου στο TPP. (2020, Ιούνιος 27). Ανακτήθηκε απόhttps://www.youtube.com/watch?v=76z1fR4wSQc&t=1232s. Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών (2012, Αύγουστος 16). Προσαγωγές τρανς ατόμων στην επιχείρηση ‘Ξένιος Ζευς’. Ανακτήθηκε από: https://transgendersupportassociation.wordpress.com/2012/08/16/%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CE%B1% CE%B3%CF%89%CE%B3%CE%AD%CF%82- . Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών (2012, Δεκέμβριος 3). Καταγγελία διακρίσεων, εκφοβισμού και ρατσιστικής βίας κατά τρανς γυναίκας στο χώρο της Εκπαίδευσης. Ανακτήθηκε από: https://transgendersupportassociation.wordpress.com/2012/12/03/%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%B1%CE%B3 %CE%B3%CE%B5%CE%BB%CE%AF%CE%B1-. Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών (2020, Ιούνιος 11). Δωρεάν Μοριακό Τεστ Ανίχνευσης COVID-19 για τρανς και ΛΟΑΤΚΙ+ πρόσωπα [δελτίο τύπου]. Ανακτήθηκε

5

e-Politikon | Απρίλιος 2021

από:https://transgendersupportassociation.wordpress.com/2020/06/11/%ce%b4%ce%b5%ce%b b%cf%84%ce%b9%ce%bf-%cf%84%cf%85%cf%80%ce%bf%cf%85-. Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών (2020, Ιούνιος 27). Συνεργασία με τo Aids Healthcare Foundation για την στήριξη ευάλωτων τρανς και LGBTI προσώπων λόγω των συνεπειών του covid-19 [δελτίο τύπου]. Ανακτήθηκε από:https://transgendersupportassociation.wordpress.com/2020/08/21/%ce%b4%ce%b5%ce%bb%cf%84%ce%b9%c e%bf-%cf%84%cf%85%cf%80%ce%bf%cf%85/ . Τζανάκη, Δ. (2018). ΦΥΛΟ & ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑ: Ξεριζώνοντας το «ανθρώπινο». Αθήνα: Εκδόσεις Ασίνη. Τζανάκη, Δ. (2019,Ιούνιος 16). Γενεαλογία φύλου και σεξουαλικότητας. Εφημερίδα των Συντακτών. Ανακτήθηκε από: https://www.efsyn.gr/ellada/dikaiomata/199863_genealogia-fyloy-kai-sexoyalikotitas. Τριανταφύλλου, Χ., & Γκελτής, Θ., (2018, Φεβρουάριος 25) Το ομοφυλόφιλο κίνημα στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης: η ανάδυση ενός νέου συλλογικού υποκειμένου. (12η εκπομπή) [Ραδιοφωνική Εκπομπή]. Στο Κόκκινο 105,5. Ανακτήθηκε από: http://www.askiweb.eu/index.php/el/2015-09-21-08-27-59/21-2015-09-14-13-14-37/257-2017-1019-10-24-11.

TGEU (2020, November 7) Responses of our members and partners. Ανακτήθηκε από:https://tgeu.org/covid19/responses-of-our-members/ .

Van Kück v. Germany - 35968/97. European Court of Human Rights(HUDOC). Ανακτήθηκε από: https://hudoc.echr.coe.int/app/conversion/pdf/?library=ECHR&id=002-4824&filename=002-4824.pdf&TID=ihgdqbxnfi.

6

e-Politikon | Απρίλιος 2021

«Tο γυναίκειο κίνημα αντιμέτωπο με την κλιματική αλλαγή» Των Ελένη Παλαιολόγου & Ιωάννα Σαμαρτζή* Παλαιολόγου Ελένη. Γεννήθηκε το 2001 και είναι πρωτοετής φοιτήτρια του τμήματος Αξιοποίησης Φυσικών Πόρων και Γεωργικής Μηχανικής της Σχολής Περιβάλλοντος και Γεωργικής Μηχανικής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει παρακολουθήσει σεμινάρια σχετικά με την οικολογία και το περιβάλλον. Ήταν συμμετέχουσα στο Ecotivity School 2020 και πλέον βρίσκεται στην οργανωτική επιτροπή του Ecotivity School 2021 ως columnist και στο κομμάτι του external communication. Είναι μέλος της ομάδας αρθρογραφίας του οργανισμού SAFIA για το 2020/21. Τον Οκτώβριο του 2020 συμμετείχε στο Athens Council of European Simulation στον θεματικό άξονα «Πως η κλιματική αλλαγή επηρεάζει την πολιτιστική μας κληρονομιά και ο ρόλος της εκπαίδευσης σε αυτό». Μιλάει άπταιστα αγγλικά και από το 2016 ασχολείται με την συγγραφή ποιητικού έργου. Ιωάννα Σαμαρτζή. Η Ιωάννα γεννήθηκε το 1995 στην Αθήνα. Είναι απόφοιτη του τμήματος Οργάνωσης και Διαχείρισης Αθλητισμού του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, όπου εκλέχθηκε μέλος του φοιτητικού συλλόγου και ανέλαβε την διοίκηση των εθελοντικών προγραμμάτων του Πανεπιστημίου. Το 2018 εγγράφηκε στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα “Σχεδιασμός, Οργάνωση και Πολιτική του Τουρισμού” του Πανεπιστημίου του Αιγαίου, από το οποίο έχει πλέον αποφοιτήσει. Αυτή την στιγμή εκπονεί διδακτορική διατριβή στο τμήμα Οργάνωσης και Διαχείρισης Αθλητισμού του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, σχετικά με την βιωσιμότητα (περιβαλλοντική, κοινωνική και οικονομική) στο αθλητικό περιβάλλον, ενώ ταυτόχρονα ανήκει στην οργανωτική επιτροπή του Ecotivity School 2021, έχοντας την θέση της columnist.

Περίληψη Σκοπός του άρθρου είναι να αναδείξει την ανάγκη για κοινωνική δικαιοσύνη και να τονίσει τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες που βιώνουν οι γυναίκες εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής παγκοσμίως, καθώς και να αναλυθούν οι λόγοι για τους οποίους οι γυναίκες τις βιώνουν. Ο σκοπός θα πραγματωθεί με παραδείγματα από φυσικές καταστροφές που έχουν πλήξει την ανθρωπότητα τα τελευταία χρόνια. Επιπλέον, θα εξηγηθεί και θα αναπτυχθεί ο ορισμός του “Ecofeminism”, πώς συνδέεται με το περιβάλλον και την κοινωνία και πώς μπορεί να μας βοηθήσει για ένα μέλλον πιο ισότιμο και περιβαλλοντικά βιώσιμο. Λέξεις-κλειδιά: ecofeminism, κλιματική αλλαγή, γυναικείο κίνημα, βιώσιμη ανάπτυξη

Εισαγωγή Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι δυσανάλογες από άτομο σε άτομο, ενώ παράλληλα, επιδεινώνουν τις ανισότητες στην πρόσβαση πόρων, για παράδειγμα στο καθαρό νερό και τα τρόφιμα, όπως τόνισε η Dankelman (2002). Επιπλέον, κατά την Burns, η κλιματική αλλαγή επηρεάζει διαφορετικά τους άντρες και τις γυναίκες λόγω των διαφορετικών κοινωνικών ρόλων που τους έχουν αποδοθεί, επηρεάζοντας αρκετά συχνά δυσανάλογα περισσότερο τις γυναίκες (2017). Παρόλα αυτά, υπάρχουν λίγες έρευνες που ασχολούνται με την ανισορροπία της κλιματικής αλλαγής μεταξύ γυναικών και ανδρών. Στην ιστοσελίδα του πλαισίου Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή, από τα 7.839 έγγραφα που σχετίζονται με αυτή, μόλις τα 30 περιείχαν σαν λέξη-κλειδί την λέξη φύλο, και ακόμα λιγότερα την λέξη γυναίκα (Ηνωμένα Έθνη, 2009).

Κλιματική Αλλαγή και Γυναίκες Είναι γεγονός πως τις μεγαλύτερες ανισότητες τις βιώνουν οι γυναίκες. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τις Ravinder και Narayana, το 70% από τα 1.3 δισεκατομμύρια ανθρώπων που ζουν σε συνθήκες φτώχειας είναι γυναίκες, και ενώ οι γυναίκες κυριαρχούν στην παγκόσμια παραγωγή τροφίμων (σε ποσοστό 50% με 80%) κατέχουν λιγότερο από το 10% της γης (2017, σελ. 221-237). Επιπρόσθετα, σύμφωνα με το πρόγραμμα ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών, οι γυναίκες έχουν γενικότερα περιορισμένη πρόσβαση και έλεγχο των περιβαλλοντικών αγαθών και υπηρεσιών. Δεν λαμβάνουν συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων και δεν εμπλέκονται στη διαχείριση του

7

e-Politikon | Απρίλιος 2021 περιβάλλοντος. Κατά συνέπεια, οι γυναίκες είναι λιγότερο έτοιμες στο να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής (Ηνωμένα Έθνη, 2004). Σύμφωνα με τον Denton, διακρίνεται έντονη ανισότητα ανάμεσα στα φύλα σχετικά με τα αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής (2000). Πολύ σημαντικό, επίσης, είναι το γεγονός πως οι γυναίκες δεν λαμβάνουν γνώσεις πρόληψης σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών, οι οποίες συνδέονται με την κλιματική αλλαγή. Κατά την διάρκεια των καταστροφών παραμένουν στα σπίτια τους, φέρνοντας τον εαυτό τους σε τεράστιο κίνδυνο γιατί απλά δεν έχουν διδαχθεί τρόπους να προστατευτούν από αυτά, όπως κολύμπι ή αναρρίχηση δέντρων (2006). Το Πρωτόκολλο του Κιότο το 1997 αποτέλεσε το πρώτο διεθνές έναυσμα προς συζήτηση των περιβαλλοντικών και κοινωνικών αδικιών που φέρνει η κλιματική αλλαγή. Εκεί αποδείχθηκε πως οι γυναίκες έχουν 14 φορές περισσότερες πιθανότητες να πεθάνουν σε καταστροφές που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγής. Ενώ, ακόμα, στις χώρες όπου διακυβεύονται τα δικαιώματα των γυναικών, τα κλιματολογικά ποσοστά θνησιμότητας λόγω καταστροφών είναι πάντα υψηλότερα για τις γυναίκες από ό,τι για τους άντρες. Επιπλέον, οι γυναίκες είναι πολύ πιο πιθανό να βιώσουν μεγαλύτερες αρνητικές επιπτώσεις μετά από τέτοια γεγονότα, από αυξημένο φόρτο απασχόλησης στο σπίτι έως δυσκολία εύρεσης αμειβόμενης εργασίας, βία και παρενόχληση και περιορισμένη ιδιοκτησία γής (Ηνωμένα Έθνη, 1997). Είναι γεγονός πως, παγκοσμίως, οι γυναίκες επηρεάζονται περισσότερο από την έλλειψη πρόσβασης σε νερό. Περισσότερα, από τα μισά από τα 1.2 δισεκατομμύρια άτομα που δεν έχουν πρόσβαση στο νερό, είναι γυναίκες. Στις περισσότερες αναπτυσσόμενες χώρες, οι γυναίκες είναι υπεύθυνες για τη διαχείριση του νερού, είναι εκείνες δηλαδή που ασχολούνται με την εύρεση νερού. Υπολογίζεται ότι οι γυναίκες (συμπεριλαμβανομένων και νεαρών κοριτσιών) ταξιδεύουν περισσότερο από οκτώ ώρες μέσα σε μια μέρα, διανύοντας από 10 μέχρι και 15 χιλιόμετρα για να μεταφέρουν από 15 έως 20 λίτρα νερού στην οικογένεια ή στην κοινότητά τους. Αντιθέτως, οι άνδρες, ειδικά στις αγροτικές περιοχές, δεν ασχολούνται καθόλου με την εργασία της μεταφοράς νερού (Cavanagh, 2014). Επιπλέον, αρκετές έρευνες έχουν δείξει πως οι γυναίκες είναι υπεύθυνες για μέχρι και το 65% των γεωργικών δραστηριοτήτων και, κατά συνέπεια, έχουν υπάρξει θύματα των βλαβερών συνεπειών των συνθετικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, κάτι το οποίο επιβαρύνει την υγεία των ιδίων αλλά και των οικογενειών τους (Tandon, 2007).

«Οικοφεμινισμός» Όλα αυτά τα στοιχεία συνηγορούν στην ανάγκη επαναπροσδιορισμού της θέσης του γυναικείου κινήματος απέναντι στην κλιματική αλλαγή. Η επέμβαση στην πρόσβαση στα αγαθά και τις υλικοτεχνικές υποδομές που μπορούν να προστατεύσουν από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής είναι αρκετά σημαντική. Σύμφωνα, όμως, με την αρχή της πρόληψης, πρέπει να δομηθεί εξολοκλήρου μια νέα θεωρία με δυναμική που θα συστήνει εκ νέου την σχέση γυναίκας και φύσης. Η γένεση του “Ecofeminism” έλκει την προέλευση της στην δεκαετία του 1970 και ανταποκρίνεται σε αυτή την ανάγκη. Όπως και ο φεμινισμός αφορά ένα ευρύ φάσμα πολιτικών θέσεων, έτσι και ο οικοφεμινισμός περικλείει μεγάλο εύρος τοποθετήσεων. Αρχικά, η αντιμετώπιση του περιβάλλοντος στον σύγχρονο δυτικό πολιτισμό συμπλέει με την οικονομική θεωρία του καπιταλισμού. Η κλασική αντίληψη της επικράτησης του ανθρώπου απέναντι στην φύση παραλληλίζεται και με την πατριαρχία, στην οποία υπάρχει η κυριαρχία του η άντρα απέναντι στην γυναίκα (Plumwood, 1986). Στον οικοφεμινισμό υπάρχει, ακόμα, η ταύτιση του περιβάλλοντος με ένα ιδεαλιστικό μοντέλο που αντιστέκεται στον υλισμό και στην κατάκτηση του πλούτου, θεωρία που απέχει παρασάγγας από τον καπιταλισμό. Οι σύγχρονες τεχνολογικές κατακτήσεις, η ανάγκη για αποδοχή, η ταχύτητα και η πληροφορία αποτελούν τους ακρογωνιαίους λίθους του καπιταλιστικού συστήματος. Ήταν χρειώδης η ύπαρξη μιας ιδεολογίας που δεν θα εγκλωβίζει τον άνθρωπο στο ανταγωνιστικό πνεύμα. Ένα κίνημα, όπως ο οικοφεμινισμός, αναγνωρίζει την ανάγκη για σεβασμό στο περιβάλλον.

8

e-Politikon | Απρίλιος 2021 Ο άνθρωπος είναι το μοναδικό ον που έχει την πλασματική εντύπωση πως μπορεί να ζήσει ανεξάρτητα από την φύση. Αντίθετα, κάθε άλλο είδος έχει αποδείξει πως μπορεί να επιβιώνει μέσα στο φυσικό περιβάλλον, αφού ούτως ή άλλως προϋπήρχαν για εκατομμύρια χρόνια πριν από αυτόν (Shahvisi , 2016). Η επιβίωση αυτή δεν εμπίπτει αυστηρά και μόνο στην αμετάβλητη μορφή τους αλλά και στην εξελικτική τους πορεία. Η εκμετάλλευση της φύσης από το ανθρώπινο είδος αποδεικνύει ότι υπάρχουν συνέπειες όταν δεν είναι εφικτή η ελεγχόμενη πρόσβαση στους πόρους, κάτι που συνεπάγεται και την διαταραχή του οικοσυστήματος. Μια έκφανση διαταραχής είναι η κλιματική αλλαγή. Η αλλαγή των περιβαλλοντικών φαινομένων είναι φυσιολογική και αναφέρεται με τον όρο “κλιματική μεταβλητότητα” (Δερμιτζάκης, 2019). Όμως οι απότομες μετεωρολογικές μεταβολές, απότοκο της ανθρώπινης δραστηριότητας και της εκμετάλλευσης του πρωτογενούς τομέα, δεν είναι φυσικό φαινόμενο. Η γυναίκα έχει βρεθεί σε ηγετικές θέσεις που μπορούν να επηρεάσουν την περιβαλλοντική πολιτική τις τελευταίες δεκαετίες. Για παράδειγμα η Carol Martha Browner υπηρέτησε ως η δεύτερη γυναίκα διαχειριστής του EPA από το 1993 έως το 2001 και αργότερα διετέλεσε διευθυντής του Γραφείου Ενέργειας και Πολιτικής για την Κλιματική Αλλαγή του Λευκού Οίκου από το 2009 έως το 2011, ενώ διάδοχος της στο EPA ήταν η Christine Todd Whitman. Ωστόσο, όπως καταμαρτυρούν τα δεδομένα, πλήττονται περισσότερο από τις αποφάσεις των ανδρών και τις πρακτικές για το περιβάλλον. Το κίνημα του οικοφεμινισμού είναι συνδεδεμένο με την βαθιά οικολογία (Chakraborty, 2015). Η βαθιά οικολογία αποτελεί ηθική ιδεολογία που δεν ασπάζεται την ανθρωποκεντρική αντίληψη, αλλά εξισώνει την αξία ανθρώπου και φύσης. Μια από τις επικρατούσες θρησκείες, που έχουν διαμορφώσει την ηθική σε μεγάλο βαθμό, ενστερνίζεται επίσης την πατριαρχία και την δυναμική της επικράτησης του ανθρώπου. Στον χριστιανισμό, στον οποίο εξυμνείται η δημιουργία του κόσμου και του περιβάλλοντος από τον θεό (συνειρμικά ο θεός αντιμετωπίζεται ως άνδρας) (Ruether, 1995), ο οικοφεμινισμός δεν συγκλίνει ιδιαίτερα. Μια θεωρία που στηρίζει την γυναικεία φύση και στρέφει την διαχείριση του κόσμου από τις γυναίκες συγκρούεται ριζικά με αυτόν. Αντίθετα, σε άλλες θρησκείες η γυναίκα και η φύση συσχετίζονται διαφορετικά. Στον πολιτικό Ισλαμισμό, επίσης, ο άνθρωπος, ανεξάρτητα από το φύλο, ορίζεται ως διαχειριστής της φύσης και στο κοράνι αναφέρεται ως Khalifa. Khalifa σημαίνει «βοηθός», δηλαδή ο άνθρωπος είναι η μόνη ύπαρξη στην οποία ο Θεός έχει εμπιστευτεί της προστασία της Γης. Η αντιμετώπιση της φύσης εν γένει από τον άνθρωπο οφείλει την μορφή της και στις αντιλήψεις που μεταφέρονται από θρησκευτικής καταβολής και τον διαχωρίζουν ή τον ενώνουν με αυτή συχνά με την αναφορά του όρου “πνευματικότητα” και όχι θρησκεία (Bron, 2001). Ο οικοφεμινισμός, είτε συγκλίνει με αυτές είτε απέχει, είναι ένα εγχείρημα για να προβληθεί η αντίληψη της ένωσης.

Επίλογος Καταληκτικά, οφείλει να αλλάξει η θέση της γυναίκας ως προς την κλιματική αλλαγή, το άμεσο αποτέλεσμα της ανθρώπινης παρέμβασης στην φύση. Οι γυναίκες βρίσκονται σε μειονεκτική θέση απέναντι στην υπεράσπιση τους από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, καθώς και στην πρόσβαση τους στην γνώση για αυτή. Χρειάζεται η αναθεώρηση της αντίληψης μας απέναντι στην εξάρτηση μας από το περιβάλλον, αλλά και της ενιαίας αντιμετώπισης μας ανεξαρτήτως του φύλου.

Βιβλιογραφικές Αναφορές Bron, T. (2001). Earth and Nature-Based Spirituality (Part I): From Deep Ecology to Radical Environmentalism. 31: 2 DOI : 10.1006/reli.2000.0256.

Burns, B., (2017). Pocket Guide to Gender Equality under the UNFCCC. Retrieved from: ,http://wedo.org/wpcontent/uploads/2017/11/Final-Gender.pdf.

Cavanagh, C., J., (2014) Biopolitics, Environmental Change, and Development Studies. Forum for Development Studies 41:2, pages 273-294. https://doi.org/10.1080/08039410.2014.901243.

Chakraborty, R., (2015) . Deep Ecology /Ecofeminism Debate: an Enquiry into Enviromental Ethics Calcutta. Journal of Indian Council of Philosophical Research, 32, 123-133 https://doi.org/10.1007/s40961-015-0005-y. Δερμιτζάκης, Κ. (2019). Κλιματική αλλαγή. DOI: 10.13140/RG.2.2.16632.90883 Ανακτήθηκε από https://www.researchgate.net/publication/332539194_Klimatike_Allage.

9

e-Politikon | Απρίλιος 2021 Dankelman,Ι. (2002) Climate change: Learning from gender analysis and women's experiences of organising for sustainable development, Gender & Development,10 (2), 21-29, https://doi.org/10.1080/13552070215899.

Denton, F. (2000) Gender impact of climate change: a human security dimension, Energia News, 3(3), 13-14.

IUCN 2004 (a), "Climate Change and Disaster Mitigation: Gender Makes the Difference". Intergovernmental Panel on Climate Change, 2001. Climate Change: Impacts, Adaptation and Vulnerability, Contribution of Working Group II to the Third Assessment Report of the IPCC. Mellor ,M. (1994) .

Varieties of ecofeminism.

Capitalism Nature Socialism 5(4), 117-125 https://doi.org/10.1080/10455759409358615 .

Oxfam.

(2005) The Tsunami’s impact on women, [Briefing], Retrieved from: www.oxfam.org.uk/what_we_do/issues/conflict_disasters/downloads/bn_tsunami_women.

United Nations (2009). Making Disaster Risk Reduction Gender-Sensitive: Policy and Practical Guidelines, Retrieved from:. http://www.preventionweb.net/files/9922_MakingDisasterRiskReductionGenderSe.pdf.

UN-HABITAT (2006) State of the World's Cities 2006/7: The Millennium Development Goals and Urban Sustainability: 30 Years of Shaping the Habitat Agenda, Retrieved from: https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/11292101_alt.pdf.

UNFCCC (1997) Kyoto Protocol to the United Nations Framework Convention on Climate Change adopted at COP3 in Kyoto, Japan, on 11 December 1997.

Plumwood, V. (1986). Ecofeminism : An onerview and discussion of positions and arguments. Australasian Journal of Philosophy 64(1), 120-138 https://doi.org/10.1080/00048402.1986.9755430.

Ravinder, R. and Narayana, N. (2007) "Gender Empowerment in Africa: An Analysis of Women Participation in Eritrean Economy", New Delhi: International Journal of Women, Social Justice and Human Rights 2(2). 221-237 (Serials Publishers).

Ruether, R.R (1995) . Ecofeminism: Symbolic and Social Connections of the Oppression of Women and the Domination of Nature Feminist theology .3:9 , p 35-44, DOI: 10.11777/096673509500000903.

Shahvisi ,A. (2016). Ecofeminism: feminist intersections with other animals and the earth, Journal of gender studies. 25(1), 112114, DOI: 10.1080/09589236.2015.1126400.

Tandon, N. (2007) Biopolitics, climate change and water security: impact, vulnerability and adaptation issues for women, Agenda, 21:73, 4-17, DOI: 10.1080/10130950.2007.9676064.

10

e-Politikon | Απρίλιος 2021

«Κοινωνιολογική ανάλυση του κινήματος #metoo» Της Δανάης Σεβαστού* Η Δανάη Σεβαστού είναι απόφοιτος τους Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, με ειδίκευση στις Πολιτικές Επιστήμες. Έχει συνεργαστεί με πρόσωπα της εγχώριας πολιτικής σκηνής υπό την ιδιότητα του επιστημονικού συνεργάτη, ενώ παράλληλα αρθρογραφεί έχοντας ως πεδίο ενασχόλησης θέματα εθνικού, διεθνούς και κοινωνιολογικού ενδιαφέροντος.

Περίληψη Το παρόν άρθρο αποτελεί μια κοινωνιολογική προσέγγιση του κινήματος #metoo, μέσα από την εκτενή διερεύνηση των χαρακτηριστικών του. Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκε ως επιστημονικό εργαλείο ανάλυσης η θεωρία των νέου τύπου κινημάτων με μία ταυτόχρονη σύγκριση με τη θεωρία των παλαιού τύπου κινημάτων. Κατ΄αυτόν τον τρόπο κατέστη δυνατό να διεξαχθούν συμπεράσματα σχετικά με την εξελικτική του πορεία, τη θέση του στην ελληνική κοινωνία, αλλά και το αν και κατά πόσον δημιουργεί νέες βάσεις για τη μελέτη των σύγχρονων κοινωνικών κινημάτων. Λέξεις-κλειδιά: metoo, κοινωνιολογία

Εισαγωγή Το #metoo αποτελεί ένα κοινωνικό κίνημα παγκόσμιου βεληνεκούς που έχει λάβει διάφορες εκδοχές ανά την υφήλιο και το οποίο τίθεται κατά της σεξουαλικής κακοποίησης και παρενόχλησης όποια μορφή και αν λαμβάνουν. Βασικό πρόταγμα του κινήματος είναι η δημοσιοποίηση και η νομική καταγγελία κάθε μορφής σεξουαλικής βίας ή/και οποιασδήποτε άλλης κακοποιητικής συμπεριφοράς ως απόρροια κατάχρησης εξουσίας. Ως πεδίο μελέτης η εν λόγω κινητοποίηση παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς εντάσσεται στην κατηγορία των νέου τύπου κινημάτων τα οποία δεν μπορούν να μελετηθούν βάσει των κλασικών εργαλείων πολιτικής ανάλυσης μεταπολιτικών κινημάτων. Σκοπός, λοιπόν, της παρούσας ανάλυσης είναι η αποδόμηση του κινήματος και μέσα από τη διερεύνηση των χαρακτηριστικών του να διεξαχθούν ορισμένα συμπεράσματα σχετικά με την επίδραση του στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης, ενώ παράλληλα θα γίνει προσπάθεια σκιαγράφησης της εξελικτικής του πορείας· όλα αυτά στα πλαίσια μιας κοινωνιολογικής προσέγγισης.

Κύριο Μέρος Πριν την κατεξοχήν ανάλυση του εν λόγω κινήματος είναι απαραίτητο να γίνει σύντομη αναφορά στη θεωρία των νέου τύπου κινημάτων, η οποία θα αποτελέσει το βασικό εργαλείο της παρούσας ανάλυσης. Η θεωρία των νεών κοινωνικών κινημάτων αναπτύχθηκε κυρίως στην (δυτική́) Ευρώπη στον απόηχο των κινηματικών διεργασιών των δεκαετιών 1960 και 1970 από́ μελετητές που απορρίπτουν τη απορρίπτουν́ λογική́ της θεωρίας της κινητοποίησης πόρων και αντιμετωπίζουν τα νέα κινήματα ουχί τόσο ως οργανωμένες ορθολογικές διαδικασίες στρατηγικής επίτευξης στόχων αλλά́ κυρίως ως συστήματα δράσης που κατατείνουν στη δημιουργία καινούργιων δημοσιών χωρών και νεών ταυτοτήτων, που συνδέονται με οικουμενικά́ και μη διαπραγματεύσιμα αιτήματα όπως ισότητα των φυλών, σεβασμός ούλων των σεξουαλικών προτιμήσεων, σεβασμός και ισότητα των πολίτικων δικαιωμάτων ούλων των εθνικοτήτων, των φυλών και των ανθρώπων, προστασία του περιβάλλοντος (Cohen 1985. Touraine 1985. Melucci 1980, 1985, 1995 . Johnston-Larana-Gusfield 1994). Σε κάθε περίπτωση, λοιπόν, έχουν ως στόχο τη δημιουργία καλύτερων συνθηκών διαβίωσης και όχι έναν αγώνα επικράτησης μιας

11

e-Politikon | Απρίλιος 2021 κυρίαρχης κοινωνικής τάξης και υπερβαίνουν των οικονομικό ανταγωνισμό. Απεναντίας συναντάμε τη συνεργασία των διάφορων κοινωνικών τάξεων, ενώ τα αιτήματα είναι οικουμενικού χαρακτήρα. Με λίγα λόγια, τα νέα κοινωνικά κινήματα αποσκοπούν στη διαμόρφωση μια Ιδανικής κοινωνίας (Cohen 1985. Touraine 1985. Melucci 1980, 1985, 1995. Johnston-Larana-Gusfield 1994). Για αυτό και αποστασιοποιούνται από κομματικές παρατάξεις και έτσι αποτελούν, όπως αναφέρει ο Γερμανός θεωρητικός Habermas, «εξω-κοινοβουλευτικές μορφές διαμαρτυρίας». Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να καταστεί σαφές ότι δεν υπονοείται πως τα παλαιού τύπου κινήματα δεν αποσκοπούσαν σε μια ιδεατή κοινωνία· ωστόσο οραματίζονταν μια ιδεατή κοινωνία εστιάζοντας στην οικονομική και ταξική ισότητα. Τα κριτήρια αυτά όμως αναπροσαρμόζονται στο πέρας του χρόνου ανάλογα με τις ανάγκες της κοινωνίας. Ενώ τα νέου τύπου κινήματα ιδανικά όμοια με τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα· σαφή, αντικειμενικά και αναλλοίωτα. Η βασική διαφορά με τα παλαιού τύπου κοινωνικά κινήματα είναι ότι τα νέου τύπου χαρακτηρίζονται, σύμφωνα με τον Melucci, από μια «δομική αμφισημία» (Κανελλόπουλος, 2020) η οποία οφείλεται στην πολυπλοκότητα της νεωτερικής κοινωνίας. Αυτός είναι και ο λόγος που αμφισβητούν τους θεσμούς, συγκρούονται με το υπάρχον σύστημα και αναζητούν των εκσυγχρονισμό τους είτε μέσω της δημιουργίας νέων οργανωτικών δομών είτε προωθώντας νέους στόχους. Τα νέου τύπου κινήματα χαρακτηρίζονται συχνά από την απουσία κανονικότητας όσον αφορά τη διαπραγμάτευση και αμφισβητούν τη συμβατότητα της πολιτικής εκπροσώπησης. Είναι πολυκεντρικά και σχηματίζουν ένα ενιαίο δίκτυο, δηλαδή οι διαφορετικές συμμετέχουσες τάξεις συντονίζονται μεταξύ τους (Κανελλόπουλος, 2020)· ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούν να προκύψουν ιδεολογικές διαφοροποιήσεις. Το #metoo ανήκει σε αυτή την κατηγορία ακριβώς λόγω της πολυπλοκότητας του. Είναι σαφές ότι μπροστά σε ένα τόσο ευαίσθητο ζήτημα όπως είναι η σεξουαλική κακοποίηση οι διαφορετικές κοινωνικές τάξεις ενώνονται για έναν κοινό στόχο, που δεν είναι άλλος από την αναζήτηση όλων των εμπλεκόμενων και η απόδοση ευθυνών έτσι ώστε να επιτευχθεί η θεραπεία τόσο των θυμάτων όσο και της κοινωνίας. Ως κίνημα είναι απαλλαγμένο από κομματικές και πολιτικές παρατάξεις, αμφισβητώντας συνολικά την αποτελεσματικότητα των θεσμών ως προς την ορθή εφαρμογή τους ενώ παράλληλα η επιλογή των μέσων διάδοσης των μηνυμάτων του (διαδίκτυο, τηλεόραση) (Wikipedia, χ.χ.) επιβεβαιώνουν αυτό που αναφέρει ο Melucci ότι νέα κινήματα «μεταφράζουν τη δράση τους σε συμβολικές προκλήσεις που αναστατώνουν τους κυρίαρχους πολιτιστικούς κώδικες και αποκαλύπτουν την ανορθολογικότητα και μετριότητά τους, δρώντας στα επίπεδα (της πληροφόρησης και επικοινωνίας) στα οποία οι νέες μορφές τεχνοκρατικής εξουσίας επίσης ενεργούν» (Κανελλόπουλος, 2020) Έτσι, καθίσταται ένα κίνημα ταυτόχρονα διεκδικητικό και πολιτικό, ακριβώς γιατί παρεκκλίνει από τη συνηθισμένες οργανωτικές μορφές, τους ορθολογικούς τρόπους διαπραγμάτευσης και επειδή σαφώς εναντιώνεται στις επιλογές του πολιτικού συστήματος και των εκπροσώπων του υπό την έννοια ότι δεν στέκεται μόνο στην τιμωρία όσον διέπραξαν κακοποιητικά εγκλήματα, αλλά επιδιώκουν την συθέμελη αλλαγή των πολιτειακών θεσμών έτσι ώστε τέτοιου είδους συμπεριφορές να αποτραπούν μελλοντικά. Ωστόσο, παρεκκλίνει από ένα σημείο και έπειτα από την νομική και ηθική ικανοποίηση των θυμάτων και στοχοποιεί πολιτικά και κυβερνητικά πρόσωπα παρουσιάζοντας τα ως «συνεργούς» και «διεφθαρμένους»1, κάτι το οποίο ίσως αμαυρώνει τον βασικό σκοπό δημιουργίας του. Το κίνημα αυτό αναμφίβολα συμβάλλει στην ανατροπή της «κουλτούρας της σιωπής» (Rebekah Edwards, 2017) που χαρακτηρίζει παραδόξως τις σύγχρονες κοινωνίες τουλάχιστον με ό,τι θεωρούν ως θέματα ταμπού και η σεξουαλική κακοποίηση και παρενόχληση είναι ένα από αυτά, παρά το γεγονός ότι σαφώς και υπάρχει νομικό Όπως συμβαίνει με τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, την υπουργό πολιτισμού Λίνα Μενδώνη κ.λπ. σχετικά με το σκάνδαλο Λιγνάδη («Πολιτική θύελλα με την υπόθεση Λιγνάδη: Ο Μητσοτάκης απαντά θεσμικά, ο ΣΥΡΙΖΑ επιμένει για παραίτηση Μενδώνη», [2021]).

1

12

e-Politikon | Απρίλιος 2021 πλαίσιο που τα προστατεύει. Έτσι, υιοθετείται κατ’ εξακολούθηση μια λογική κατά την οποία ό,τι δεν έχουμε δει τότε δεν έχει συμβεί, με αποτέλεσμα τα θύματα να σιωπούν και οι θύτες να πληθαίνουν στα πλαίσια μιας σιωπηρής συμφωνίας η οποία έχει ως αποτέλεσμα την ανοχή (Σεβαστού, 2021). Γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό πόσο υψίστης σημασίας είναι η κοινωνική αποδοχή και στήριξη προκειμένου να βρουν το θάρρος να μιλήσουν. Επιπλέον, παρά το γεγονός ότι ξεκίνησε προς υπεράσπιση του γυναικείου φύλου, η κακοποίηση δεν κάνει διακρίσεις· γι’ αυτό και ένα από τα βασικότερα θετικά αποτελέσματα είναι ότι αποτέλεσε το έναυσμα να μιλήσουν και οι άντρες 2· και σε αυτό έγκειται η πραγματική του επιτυχία. Από την άλλη πλευρά λόγω των αναρίθμητων καταγγελιών για σεξουαλική βία, είναι πιθανό να αρχίσουν να αμφισβητούνται τέτοιου είδους ισχυρισμοί. To κίνημα του #MeToo προκαλεί σύγχυση ως προς τα όρια της επιτρεπτής συμπεριφοράς. Μάλιστα, υπάρχει ο κίνδυνος των ψευδών καταγγελιών, οι οποίες θα οδηγήσουν στο να ενοχοποιηθεί η ζωή ενός αθώου ανθρώπου. Οι ψευδείς κατηγορίες θα καταστήσουν τους άνδρες καχύποπτους με αποτέλεσμα να υπάρξει πρόβλημα για τις γυναίκες στην αγορά εργασίας εάν οι πρώτοι προσπαθήσουν να αποφύγουν συνεργασίες μαζί τους ή εάν άνδρες επιχειρηματίες αποφύγουν να τις προσλαμβάνουν στις επιχειρήσεις τους (Δημητρούλα, 2019 : 29-30) . Οι ισορροπίες, λοιπόν, είναι πολύ λεπτές όταν θίγονται τέτοια ζητήματα. Ο Νόμος είναι σε θέση να οριοθετήσει συμπεριφορές, να καταδείξει το αποδεκτό και το μη αποδεκτό και να τιμωρήσει τις παρεκκλίνουσες συμπεριφορές, ωστόσο υπάρχει πάντοτε ο παράγοντας της υποκειμενικής αντίληψης των πραγμάτων που μπορεί να οδηγήσει σε ίσως λανθασμένα συμπεράσματα. Αναφορικά με την εξελικτική του πορεία, το #metoo ακριβώς επειδή δραστηριοποιείται και ανθίζει κατά βάση στην Τηλεόραση και το Διαδίκτυο εκτιμάται ότι ίσως με την πάροδο των χρόνων σβήσει λόγω του χαοτικού και εφήμερου χαρακτήρα των social media (Δημητρούλα, 2019). Επιπλέον, αν εστιάσουμε αποκλειστικά στην ελληνική περίπτωση αυτού του είδους τα κινήματα συνήθως δεν έχουν μεγάλη διάρκεια στο χρόνο, αφού οι πεποιθήσεις που πρεσβεύουν δεν είχαν και συνήθως δεν αποκτούν βαθιές ρίζες στην κοινωνία με αποτέλεσμα - επιτρέψτε μου τον αδόκιμο όρο – να «φεύγουν από τη μόδα» (Σεβαστού, 2021. Παπανικολόπουλος, 2020). Στον ευτελισμό δε τέτοιων πεποιθήσεωνιδεολογιών συμβάλλουν πάντα οι πολιτικές αντιπαλότητες που βρίσκουν πρόσφορο έδαφος κατά την περίοδο μεγάλης έκρηξης τέτοιων κινημάτων3.

Επίλογος Είναι αδιαμφισβήτητο το γεγονός ότι πρόκειται για ένα κίνημα που αφήνει το στίγμα του στο παγκόσμιο κοινωνικό γίγνεσθαι, έχει προοπτικές και θέτει τις βάσεις για τη δημιουργία νέων εργαλειακών προσεγγίσεων. Κατ’ επέκταση οι αναλύσεις που θα προκύψουν θα είναι πιο εμπλουτισμένες τόσο για το συγκεκριμένο όσο και για άλλα παρεμφερή που μπορεί να υπάρχουν στο μέλλον. Τα αποτελέσματα του εν λόγω κινήματος είναι εμφανή και άμεσα. Όμως το αν και κατά πόσον θα αφήσει εις βάθος σημάδια στην κοινωνία υπό την έννοια ότι θα συμβάλλει στην διαμόρφωση της μόνο ο χρόνος θα το δείξει. Και αυτή θα είναι η παρακαταθήκη του.

Βιβλιογραφικές Αναφορές Cohen, Jean L. (1985). Strategy or Identity: New Theoretical Paradigms and Contemporary Social Movements. Social Research.

Della Porta Donatella, Diani Mario (2010). Κοινωνικά Κινήματα. Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική.

Johnston H., Larana E., Gusfield J. (1994). New Social Movements: From Ideology to Identity. Philadelphia, Pennsylvania:Temple University Press.

Melucci A. (1980). The new social movements: A theoretical approach. Social Science Information 19 199-226. https://doi.org/10.1177/053901848001900201.

Κάτι που απέδειξαν οι καταγγελίες ανδρών σε βάρος του Δημήτρη Λιγνάδη («Λιγνάδης : Έξι νέες καταγγελίες «φωτιά» τον καίνε – Αφορούν βιασμό, κακοποίηση και αποπλάνηση ανηλίκου», [2021]).

3 Κάτι το οποίο για παράδειγμα συνέβη με το σκάνδαλο Λιγνάδη («Πολιτική θύελλα με την υπόθεση Λιγνάδη: Ο Μητσοτάκης απαντά θεσμικά, ο ΣΥΡΙΖΑ επιμένει για παραίτηση Μενδώνη», [2021]).

2

13

e-Politikon | Απρίλιος 2021 Melucci A. (1985). The Symbolic Challenge of Contemporary Movements. Social Research 52(4) 789-816. Ανακτήθηκε από: http://sgpwe.izt.uam.mx/pages/egt/Cursos/relabo/TheSymbolicChallengeofContemporaryMovementsMelucci.pdf .

Melucci, A. (1995). The Process of Collective Identity. Στο Johnston, H. & Bert Klandermans, B., (επιμ.), Social Movements and Culture, Minneapolis/St. Paul:University of Minnesota Press.

Rebekah Edwards, (2017).

A culture of silence. The Liberator Magazine. Ανακτήθηκε από: https://repositories.lib.utexas.edu/bitstream/handle/2152/61646/A%20Culture%20of%20Silence.pdf?sequence=2&isA llowed=y.

Touraine Al. (1985). An Introduction to the Study of Social Movements. Social Research, 52 (4) 749-787.

Wikipedia, (χ.χ) Ανακτήθηκε από: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%AF%CE%BD%CE%B7%CE%BC%CE%B1_Me_Too. Δημητρούλα Γ.

(2019), Το κίνημα #metoo [Πτυχιακή Εργασία]. Ανακτήθηκε από: https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/frontend/file/lib/default/data/2882297/theFile. Κανελλόπουλος Κ. (2020). Συγκρουσιακή πολιτική (contentious politics) και κοινωνικά κινήματα. [Online] Πανεπιστήμιο Πελ/σου: Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων. Διαθέσιμο ppt στο e-class του μαθήματος. Ανακτήθηκε από: https://eclass.uop.gr/modules/document/file.php/1310/Συγκρουσιακή%20πολιτική%20και%20κοινωνικά%20κινήματ α_2.pdf. Λιγνάδης: Έξι νέες καταγγελίες «φωτιά» τον καίνε – Αφορούν βιασμό, κακοποίηση και αποπλάνηση ανηλίκου (2021, Μάρτιος 20). ΤΑ ΝΕΑ. Ανακτήθηκε από: https://www.tanea.gr/2021/03/20/greece/lignadis-eksi-nees-kataggelies-fotia-tonkaine-aforoun-viasmo-kakopoiisi-kai-apoplanisi-anilikou/. Παπανικολόπουλος Δ. (2020, Ιανουάριος 09). Τα κοινωνικά κινήματα μετά την κρίση: Από την αντιλιτότητα στην κλιματική αλλαγή. Η ΑΥΓΗ. Ανακτήθηκε από: https://www.avgi.gr/arheio/337278_ta-koinonika-kinimata-meta-tin-krisi-apo-tinantilitotita-stin-klimatiki-allagi. Πολιτική θύελλα με την υπόθεση Λιγνάδη: Ο Μητσοτάκης απαντά θεσμικά, ο ΣΥΡΙΖΑ επιμένει για παραίτηση Μενδώνη (2021, Φεβρουάριος 22). IEFIMERIDA.GR. Ανακτήθηκε από: https://www.iefimerida.gr/ellada/politiki-thyella-ypothesilignadi-22-02. Σεβαστού Δανάη (2021). Παρασιώπηση, υπόθαλψη, συγκάλυψη.

Incorrect.gr. Ανακτήθηκε από: https://incorrect.gr/2021/02/12/parasiwphsh-upothalpsh-sugkalhpsh/. Σεφεριάδης Σ. (2017). Συγκρουσιακή πολιτική, συλλογική δράση, κοινωνικά κινήματα: μια αποτύπωση. Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης, 27(1), 7-42. http://dx.doi.org/10.12681/hpsa.14671

14

e-Politikon | Απρίλιος 2021

«Η συμβολή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην διάδοση του κινήματος me too» Των Αφροδίτη Γιαπράκα & Θάνος Παγκούτσος* Αφροδίτη Γιαπράκα. Είναι ιδιωτική υπάλληλος στον τομέα της επικοινωνίας και απόφοιτη του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του ΕΚΠΑ. Αυτή την περίοδο ολοκληρώνει το Μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών «Δημοσιογραφία και Νέα Μέσα» στο Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του ΕΚΠΑ. Το θέμα της διπλωματικής της εργασίας είναι: «Social Media και Πολιτικοί: η άποψη των πολιτών». Διαθέτει άριστη γνώση αγγλικών και καλή γνώση γαλλικών. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα επικεντρώνονται στην πολιτική επικοινωνία, στην πολιτική ανάλυση, στην ισότητα των φύλων και στον ρόλο της γυναίκας στην σύγχρονη κοινωνία. Θάνος Παγκούτσος. Είναι απόφοιτος του Μουσικού Σχολείου Πτολεμαΐδας και απόφοιτος του Τμήματος Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών. Διαθέτει άριστη γνώση Αγγλικών και καλή γνώση γαλλικών. Έχει πραγματοποιήσει σπουδές Erasmus στο Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών το εαρινό εξάμηνο του 2019. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα επικεντρώνονται στην πολιτική ανάλυση, στην ευρωπαϊκή πολιτική, στα πολιτιστικά θέματα και στην πολιτιστική διπλωματία.

Περίληψη Το κίνημα MeToo συντάραξε την αμερικανική κοινή γνώμη το 2017, αποτελώντας το έναυσμα για μια παγκόσμια προσπάθεια των γυναικών και των ανδρών να ακουστούν οι ιστορίες παρενόχλησης ή κακοποίησής τους. Οι επιπτώσεις αυτής της «επανάστασης», όχημα της οποίας είναι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, έχουν αρχίσει να αλλάζουν τις συνθήκες στον χώρο της εργασίας, του πολιτισμού, του αθλητισμού κ.λ.π. Στην Ελλάδα από τον Ιανουάριο ο δημόσιος διάλογος στη χώρα μας κινείται καθημερινά γύρω από νέες μαρτυρίες σεξουαλικής παρενόχλησης ή κακοποίησης. Αν και παγκοσμίως πρωταγωνίστησαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στην εξάπλωση του κινήματος MeToo, εντούτοις στην Ελλάδα η τηλεόραση ανέλαβε αυτό το ρόλο, ενώ τα πρώτα διευκόλυναν τη διάδοσή του παροτρύνοντας τα θύματα να καταθέσουν τις ιστορίες τους. Λέξεις-κλειδιά: social media, metoo

Εισαγωγή Παρόλο που το κίνημα #MeToo έγινε ευρύτερα γνωστό στην ελληνική δημόσια σκηνή τους τελευταίους δύο μήνες μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ο όρος Me Too με το καγκελάκι (hashtag) πρωτοεμφανίστηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2006. Η γυναίκα που πρωτοστάτησε και εφηύρε τον όρο ήταν η αφροαμερικανή ακτιβίστρια Tarana Burke, η οποία βίωσε τη σεξουαλική κακοποίηση πολλές φορές και από μικρή ηλικία. Οι εμπειρίες αυτές την στιγμάτισαν, ωθώντας τη μητέρα της να την ενθαρρύνει να βρει κορίτσια με κοινά βιώματα, ώστε να στηρίξουν η μία την υποστήριξη (Carroll, 2020). Σε μια από τις εκδηλώσεις του Just Be την πλησίασε μια 13χρονη κοπέλα, η οποία της διηγήθηκε την ιστορία κακοποίησής της. Η Tarana αργότερα παραδέχτηκε “Δεν ήμουν έτοιμη. Μου ανοίχτηκε και την απέρριψα. Την παρέπεμψα σε κάποιον άλλον”, “Δεν επέστρεψε ξανά στο καμπ. Δεν έμαθα ποτέ τι απέγινε”. Εκ των υστέρων καταθέτει ότι ένιωσε ντροπή και επανειλημμένως σκέφτηκε “γιατί δεν μπορούσα άλλη. Το 2003 ίδρυσε τον Μη Κερδοσκοπικό Οργανισμό Just Be o οποίος απευθυνόταν σε έγχρωμες κοπέλες που είχαν υποστεί κακοποίηση και χρειάζονταν απλώς να πω ‘κι εγω’ (Me Too);”. Έτσι γεννήθηκε το καγκελάκι (hashtag) #MeToo στην πρώιμη εκείνη φάση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Δημιούργησε μια ιστοσελίδα στο μέσο κοινωνικής δικτύωσης MySpace, ονομάζοντάς την Me Too, καλώντας τις γυναίκες να καταθέσουν τις ιστορίες κακοποίησής τους. Πολλές γυναίκες

15

e-Politikon | Απρίλιος 2021 ενστερνίστηκαν το σκοπό της και αγκάλιασαν την προσπάθειά της, ωστόσο η διάδοση αυτού του νέου κινήματος μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης εκείνη την εποχή περιορίστηκε στα θύματα κακοποίησης (Garcia, 2017).

Το κίνημα #metoo στις ΗΠΑ Το κίνημα Me Too έγινε ευρέως γνωστό και έλαβε παγκόσμιες διαστάσεις τον Οκτώβριο του 2017 όταν ο δημοσιογράφος Ron Farrow, με τη βοήθεια των συναδέλφων του, Jodi Kantor και Megan Twohey των New York Times, έφεραν στη δημοσιότητα τις σεξουαλικές παρενοχλήσεις που έλαβαν χώρα επί πολλές δεκαετίες από τον πανίσχυρο άνδρα και παραγωγό του Χόλιγουντ, Harvey Weinstein. Το #MeToo έγινε viral όταν η ηθοποιός του Χόλιγουντ Alyssa Milano κατήγγειλε τον πολυεκατομμυριούχο Αμερικανό παραγωγό, συνιδρυτή της Miramax, αλλά και της The Weinstein Company, για σεξουαλική κακοποίηση. Δημοσίευσε στο δημοφιλές μέσο κοινωνικής δικτύωσης Twitter την φράση “Αν έχεις βιώσει σεξουαλική κακοποίηση ή παρενόχληση, γράψε ‘me too’ ως απάντηση σε αυτό το tweet”. Ενώ συνέχισε: “Εάν όλες οι γυναίκες που εχουν παρενοχληθεί ή σε κακοποιηθεί σεξουαλικά έγραφαν το "#me too" ως κατάσταση, θα μπορούσαμε να δώσουμε στους ανθρώπους μια αίσθηση του μεγέθους του προβλήματος” (Τσούλου, 2021). Με τον τρόπο αυτό προσπάθησε η δημοφιλής ηθοποιός να ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώμη για το κρίσιμο θέμα της σεξουαλικής παρενόχλησης και κακοποίησης των γυναικών, ενώ παράλληλα κάλεσε και άλλες γυναίκες να ακολουθήσουν το παράδειγμά της. Εκ του αποτελέσματος φαίνεται ότι ήταν επιτυχημένη η πρακτική της, καθώς το συγκεκριμένο tweet συγκέντρωσε πάνω από 60 χιλιάδες απαντήσεις και πολλαπλάσιες αντιδράσεις. Πολλές άσημες, αλλά και διάσημες γυναίκες βρήκαν το κουράγιο να καταθέσουν τις δικές του ιστορίες παρενόχλησης. Έτσι το έργο της Tarana Burke μετατράπηκε σε hashtag και γιγαντώθηκε. Κρίνεται λογική η εξέλιξη του hashtag Metoo στο μέσο κοινωνικής δικτύωσης Twitter, καθώς, όπως επισημαίνει η καθηγήτρια Μ. Ρήγου (2014) “το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του Twitter έγκειται στο γεγονός ότι ο χειρισμός του γίνεται σε άμεσο πραγματικό χρόνο. Είναι, δηλαδή, η ακαριαία αντίδραση σε ό,τι συμβαίνει”. Μετά την Alyssa Milano, ακολούθησαν για τον ίδιο παραγωγό καταγγελίες για σεξουαλική παρενόχληση από διάσημες συνάδελφός της, όπως η Gwyneth Paltrow, η Ashley Judd, η Jennifer Lawrence και η Uma Thurman. Σε αυτό το σημείο αξίζει να τονιστεί ότι το περιοδικό Time ανακήρυξε για το 2017 “Πρόσωπο της Χρονιάς” τις γυναίκες που επαναστάτησαν ενάντια στη σεξουαλική κακοποίηση (Zacharek, Dockterman, Edwards, 2017).

Το κίνημα #metoo στην Ελλάδα Στην Ελλάδα το κίνημα Me Too, αν και είχε γίνει γνωστό μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ήδη από το 2017, δεν είχε βρει πρόσφορο έδαφος για να βρουν το θάρρος οι Ελληνίδες και οι Έλληνες να εξομολογηθούν δημόσια τις προσωπικές τους ιστορίες παρενόχλησης ή κακοποίησης. Το σημείο αφετηρίας για το κίνημα στην Ελλάδα απετέλεσε η εξομολόγηση της Ολυμπιονίκου της Ιστιοπλοΐας Σοφίας Μπεκατώρου για την σεξουαλική της κακοποίηση από διακεκριμένο στέλεχος της Ελληνικής Ομοσπονδίας Ιστιοπλοΐας κατά τη διάρκεια μιας διαδικτυακής ημερίδας του Υφυπουργείου Αθλητισμού στο πλαίσιο του προγράμματος του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Προστασία των Παιδιών στον Αθλητισμό. Ακολούθησε μια σωρεία καταγγελιών στους χώρους κυρίως του Αθλητισμού και του Πολιτισμού (Μάγρα, 2021). Στο πεδίο του πολιτισμού η αρχή έγινε με την καταγγελία της ηθοποιού Ζέτα Δούκα σε πρωινή τηλεοπτική εκπομπή, όπου κατήγγειλε την κακοποίησή της από τον ηθοποιό Γιώργο Κιμούλη. Το παράδειγμά της ακολούθησαν πολλές γυναίκες και άνδρες ηθοποιοί που κατήγγειλαν φαινόμενα βίας, σεξουαλικής παρενόχλησης και κακοποίησης στο ελληνικό θέατρο. Το σκάνδαλο Me Too στην Ελλάδα, με τα μέχρι ώρας δεδομένα, κορυφώθηκε με την παραπομπή του Δημήτρη Λιγνάδη, πρώην Διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου, στη δικαιοσύνη με καταγγελίες για σεξουαλική κακοποίηση και παιδεραστία εις βάρος τριών ανδρών (Katsantonis, 2021).

Ο ρόλος των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης στην εξέλιξη του κινήματος #metoo Αξιοσημείωτη κρίνεται η συμβολή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ιδιαίτερα του Twitter, στη μετάδοση των μηνυμάτων του κινήματος Me Too αλλά και στην παγκόσμια εξάπλωσή του, πέρα από τα όρια της αμερικανικής

16

e-Politikon | Απρίλιος 2021 ηπείρου. Συγκριτικά με τα παραδοσιακά μέσα (τηλεόραση, ραδιόφωνο, εφημερίδες), τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης υπερτερούν σε αμεσότητα, σε ταχύτητα, σε διαδραστικότητα και σε εμβέλεια διάδοσης της είδησης (Prior, 2007). Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επιτρέπουν την άμεση αλληλεπίδραση μεταξύ των χρηστών, την αστραπιαία μετάδοση των γεγονότων, την ενημέρωση των χρηστών για παγκόσμια ζητήματα αλλά και την ανοικτή επικοινωνία. Σε αυτά τα πλεονεκτήματα που παρέχουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης βασίστηκε η αστραπιαία μετάδοση του κινήματος κατά σεξουαλικής παρενόχλησης και κακοποίησης. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η έρευνα του Pew Research Center των ΗΠΑ από την οποία διαφαίνεται η τεράστια συμβολή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στη μετάδοση του κινήματος. Συγκεκριμένα, διαπιστώθηκε ότι μέσα σε ένα χρόνο το #MeToo χρησιμοποιήθηκε 19 εκατομμύρια φορές από την ημέρα της πρώτης δημοσίευσης της Alyssa Milano με μέσο όρο 55,319 καγκελάκια (hashtag) τη μέρα (Brown, 2018). Επίσης, το ενδιαφέρον των ερευνητών εστιάστηκε και στο είδος των δημοσιεύσεων που συνοδεύονταν από το #MeToo. Οι δημοσιεύσεις αυτές κατά κύριο λόγο αφορούσαν προσωπικές ιστορίες παρενόχλησης ή κακοποίησης των συγγραφέων τους, δημοσιεύσεις που αφορούσαν συζητήσεις για το χώρο του θεάματος και δημοσιεύσεις που αφορούν συζητήσεις για την πολιτική ή τους πολιτικούς. Η έρευνα διεξήχθη μία μόλις χρονιά μετά τις καταγγελίες στο χώρο του θεάματος στις ΗΠΑ, αλλά λόγω της δυναμικής των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, φαίνεται ότι το κίνημα Me Too ξεπέρασε γρήγορα τα σύνορα της αμερικανικής ηπείρου καθώς το 30% των hashtag που χρησιμοποιήθηκαν εκείνη τη χρονιά ήταν γραμμένα σε άλλες γλώσσες πέρα από την αγγλική (Anderson, Toor, 2018). Στην εξέλιξη και διαμόρφωση της ελληνικής περίπτωσης του κινήματος τον πρωταρχικό ρόλο κατείχε η τηλεόραση και δευτερευόντως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, γεγονός που επιβεβαιώνει την δυναμική που επιδεικνύει η ελληνική τηλεόραση και τα τηλεοπτικά κανάλια στον σχηματισμό της κοινής γνώμης, ακόμα και σήμερα εν έτει 2021. Στην ελληνική περίπτωση, η τηλεόραση πρωτοστάτησε κυρίως σε όλα τα στάδια της διάδοσης και εξέλιξης του κινήματος Me Too, εντούτοις τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συνέβαλαν στην παρότρυνση για περαιτέρω καταγγελίες και άλλων θυμάτων. Δεκάδες σελίδες έχουν δημιουργηθεί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που υποστηρίζουν τα θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης ή κακοποίησης από την πρώτη κιόλας στιγμή της καταγγελίας της Σοφίας Μπεκατώρου. Δημιουργήθηκαν τα #eimasteoloimazi και #metoogreece, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν ιδιαίτερα από καλλιτέχνες του χώρου του θεάματος για να εκφράσουν την συμπαράσταση, την αλληλεγγύη και τον σεβασμό σε άντρες και γυναίκες θύματα κακοποίησης αλλά και για να τους παροτρύνουν να καταθέσουν τις δικές τους ιστορίες. Παράλληλα, η ελληνική κυβέρνηση δημιούργησε την ιστοσελίδα metoogreece.gr με σκοπό την συλλογή πληροφορίων για θέματα σεξουαλικής παρενόχλησης, κακοποίησης και εξουσιαστικής βίας και τις δράσεις καταπολέμησής τους.

Συμπεράσματα Αν και δεν υπάρχουν ακόμη επιστημονικές έρευνες που να αποδεικνύουν τη συμβολή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην εξάπλωση του κινήματος Me Too στην χώρα μας, είναι φανερό ότι διευκόλυναν τη διάδοσή του και παρότρυναν και άλλα θύματα να καταθέσουν τις δικές τους ιστορίες. Το ελληνικό κίνημα έφερε στην επιφάνεια μια βαθιά και ανεπούλωτη πληγή που υπήρχε και υπάρχει ακόμα στην ελληνική κοινωνία. Το βασικό, όμως, στην πορεία και εξέλιξη αυτού του κινήματος, είναι κατά πόσο θα μπορέσει η ελληνική κοινωνία να ξεπεράσει αυτή την παθογένεια, δηλαδή την κατακριτική στάση και την αδιαφορία της προς τα θύματα. Δεδομένης της αλλαγής που συντελείται στην κοινωνική δομή των ΗΠΑ μετά το ξέσπασμα του #MeToo, οξύνεται η πεποίθηση ότι θα επέλθει και στην ελληνική κοινωνία. Πέρα από την μεγάλη συμβολή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για την υπέρβαση αυτών των παθογενειών και ανισοτήτων, κρίνεται περισσότερο από αναγκαία η παρέμβαση του κράτους με αλλαγή της νομοθεσίας υπέρ των θυμάτων και την διαμόρφωση ενός πιο αυστηρού νομοθετικού πλαισίου για τις περιπτώσεις σεξουαλικής παρενόχλησης και κακοποίησης.

17

e-Politikon | Απρίλιος 2021 Βιβλιογραφικές Αναφορές Anderson, M., & Toor, S. (2018, October 11). How social media users have discussed sexual harassment since #MeToo went viral. Pew Research Center. Ανακτήθηκε από: https://www.pewresearch.org/fact-tank/2018/10/11/how-social-mediausers-have-discussed-sexual-harassment-since-metoo-went-viral/ Brown, D. (2018). 19 million tweets later: A look at #MeToo a year after the hashtag went viral. USA Today News Ανακτήθηκε από: https://eu.usatoday.com/story/news/2018/10/13/metoo-impact-hashtag-made-online/1633570002/ Carroll, N. (2020). Tarana Burke on the power of empathy, the building block of the Me Too movement. USA Today Life Ανακτήθηκε από: https://eu.usatoday.com/in-depth/life/women-of-the-century/2020/08/19/tarana-burke-me-toomovement-19th-amendment-women-of-century/5535976002/ Garcia, S. E. (2017, Οκτώβριος 20). The Woman Who Created #MeToo Long Before Hastags. New York Times Ανακτήθηκε από: https://www.nytimes.com/2017/10/20/us/me-too-movement-tarana-burke.html Katsantonis, N. (2021, Φεβρουάριος 16). Accusations of Sexual Harassment Rock Greek Arts World. New York Times. Ανακτήθηκε από: https://www.nytimes.com/2021/02/16/world/europe/greece-sexual-abuse-metoo.html Μάγρα, Η. (2021, Φεβρουάριος 08). Το #MeToo έφτασε και στην Ελλάδα. Καθημερινή. Ανακτήθηκε από: https://www.kathimerini.gr/society/561255481/to-metoo-eftase-kai-stin-ellada/ Prior, M. (2007). Post-broadcast democracy: how media choice increases inequality in political involvement and polarizes elections. New York: Cambridge University Press. Ρήγου, Μ. (2014). Από την ψηφιακή επανάσταση στην ψηφιακή επιτήρηση. Νέα μέσα, δημοσιότητα και πολιτική. Αθήνα: Σιδέρης. Τσούλου, Α. (2021, Μάρτιος 08). Ημέρα της Γυναίκας: Πως "γεννήθηκε" το κίνημα #MeToo. News 24/7 Ανακτήθηκε από: https://www.news247.gr/kosmos/imera-tis-gynaikas-pos-gennithike-to-kinima-metoo.9164109.html Zacharek, S., Dockterman, E., Edwards, H. (2017). The Silence Breakers. Time. Ανακτήθηκε από: https://time.com/time-personof-the-year-2017-silence-breakers/

18

e-Politikon | Απρίλιος 2021

“Is “the F word” no longer relevant?”

Georgia Anagnostaki* Georgia Anagnostaki is an undergraduate student in the Department of International and European studies, at University of Piraeus. During her studies, she has participated as a research analyst at SAFIA, publishing three articles regarding politics and international affairs, such as how Political Correctness contributed in the Trump phenomenon. Her academic interests are dichotomized between hard and soft politics, as she is interested in geopolitics and international relations, while equally intrigued by youth politics and democratic participation, gender equality, SDGs etc. Currently, she holds a position as a Project Development Manager at a youth-led organization, called WeFor, while working for Istorima.

Abstract This article explores the factors that have rendered feminism a controversial concept and discussion item. Regardless of whether people support the notion of gender equality, the feminist movement has historically received backlash from both outsiders and supporters. Overall, there is a dual approach: firstly, media coverage, stereotypes and conservative backlash are referred to as an external layer of repugnance; secondly, a few sub-categories of feminism are briefly presented, in order to showcase how the movement has deteriorated internally. Through presenting several aspects of feminist decay, the article examines if and how they are interconnected and leaves it up to the readers to preoccupy themselves with a conclusion, if there is any.

Keywords: feminism, gender equality

Introduction Over the years, societies have gradually accomplished the institutionalization of legislation and frameworks for gender equality, yet only in certain parts of the world. Even then, in so-called western societies, gender equality is not utterly achieved, as evident by recent reports (European Union [EU], 2021; World Economic Forum [WEF], 2019). Despite the persisting need to fight for gender equality, feminism is a controversial concept and an uncomfortable term, either among supporters of the cause1, or between them and those who deny it. What started as a social movement demanding the right to vote for women, has now become an umbrella term for a movement, a theory and even a political identity. Amidst the constant changes of women’s status and interests, the movement is changing along, adopting a more intersectional approach, plus acknowledging men’s interests, as they have also been affected by patriarchy2. Feminism has been receiving backlash since the emergence of the movement, but one would think that, after nearly a century, identifying as a feminist would cease to be a taboo. Evidently, feminism has given people plenty of reasons to avoid using the term, even if they believe in social, economic and political gender equality.

To add insult to the injury, in some cases feminism is failing feminists themselves.

The past, the media, the image Contemporary women3 are reluctant to identify as feminists, especially young women. If put in an intergenerational perspective, Baby Boomers were coming of age around the outburst of the second wave of feminism, while Gen X matured during the 80’s, when there was an anti-feminist mobilization. Thus, it is perceivable how one generation might be comfortable with the term “feminism”, while the latter one rejects it. The case with young women today, though, is rather complicated. To some extent, women and men do not identify with feminism due to the belief that 1

Meaning gender equality Another red-flag term for many.

3 Studying the term feminism varies between the sexes, so men’s viewpoint needs a completely different article. So women will be referred to more often than men.

2

19

e-Politikon | Απρίλιος 2021 equality has been achieved (Duncan, 2010). Yet, even when people believe that patriarchy, sexism, gender inequality and unconscious biases continue to condition societal interactions, they are repulsed by the notion of feminism. On one hand, feminism’s unattractiveness can be traced back to the movement’s image. In the 1920s, feminists were considered spinsters. Today, a brief, mis-guided description of a feminist would read: man-hating lesbian, constantly angry and unattractive, not wearing make-up or shaving their legs (Dr. Scharff, 2019). Moreover, one in three women feel that feminism is too aggressive against men (Harding, 2012). If a “feminist” in our culture is wrapped in negative connotations, then no woman would want to embrace it as an identity. This stereotypical image is more likely to affect females of disadvantaged backgrounds, like working-class women and women of color: if people are alienated from feminists due to stereotypes, then these women have more to lose if they are associated with the movement.

Disregard towards feminism is the byproduct of more than stereotypes. In 2008, during the presidential primaries between Hillary Clinton and Barack Obama, feminism resurfaced in public discourse, after being dormant in the eyes of the press for a few years. The debate that arose concerned claims raised by feminist icon Gloria Steinem, that H. Clinton was a victim of sexism, due to media representation. Subsequently, female democrats were urged to vote for Hillary, primarily because she is a woman. Thus, women democrats that wished to vote for B. Obama were considered traitors (Paglia, 2008). When feminists urge other women to vote a candidate basing their choice on sex instead of merit and competence, feminists themselves are being sexist and flagrant. In addition, multiple cases of aggressive behavior have been reported by the press over the years. Whether the incident concerned bra-burners at the protest of Miss America pageant, in 1968 (Beck, 1998), or British militant feminists in the 1910s, who would break windows and force their entrance into government meetings (Paglia, 2008), feminism has managed to create a very distinct profile. The media has had a huge part in that. Directing the public’s attention to certain stories of aggression and extremism, media outlets has given room to negative narrative and stereotypes of feminism, thus creating disdain and discomfort. Feminism is portrayed as a dirty word due to very specific, single incidents and how they have been capitalized at its expense (Beck, 1998), often overshadowing efforts of individuals or organizations to effect tangible change4.

There is a major contradiction that needs to be acknowledged here, the aggressiveness of feminism. Women are generally not considered belligerent. In fact, they have been characterized as too emotional or unstable to lead countries to war or through crises, based upon the claim that anger is not feminine and aggression does not become women. Females are perceived as delicate, while males are regarded as “agentic, decisive and authoritative” (Ro, 2021). Apart from anger being a human emotion, meaning it can be felt by people regardless of their gender, when women march on the streets to demand equal rights for all people on the gender spectrum, they are portrayed as villains; women are once again seen as wicked creatures, fueled by hatred for men and their wish to destroy family values and social stability. Therefore, extremist views or incidents are magnified under a utilitarian scope against feminism.

Internal and (more) contemporary issues Apart from the unattractive facade, feminism must combat some internal divisions and deficiencies. Aggressive feminism, for instance, disgraces and judges people5 for unconsciously perpetuating gender stereotypes6 through their perceptions or even poor linguistic choices (Narware, 2019). The negative effect this behavior has is disproportionate to the number of aggressive feminists out there, but as showcased earlier, if the story is not extreme, it does not get a spotlight, which explains the popularity of the term “feminazi”. In the 1990’s, conservatives of influence with the media were campaigning against feminism, renouncing it as a socialist political movement with an anti-family agenda (Moi, 2006). Specifically, feminazism got spread by Rush Limbaugh in 1992. The term wished to associate feminists with the Holocaust: supporting abortion automatically meant cancelling family, detesting husbands and ceasing 4

Examples are educational programmes, planned parenthood facilities, reproductive and sexual education etc.

Men and women alike!

6 Gender stereotypes have been a part of our upbringing, therefore we are all conditioned to them, making outbursts against unconscious bias completely irrational.

5

20

e-Politikon | Απρίλιος 2021 reproduction, thus having on humankind allegedly the same effect as Nazi concentration camps. These ideas gained more ground when a share of liberals and the left started adopting them, prompted by the spur of “reformed feminism” literature that took place around the same time (Moi, 2006). Present-day reformed feminism might answer to the names “Choice feminism” and “Girlboss feminism”. The first one concerns mostly people who actually identify as feminists and is revolved around the concept that each choice they make is a feminist one or needs to abide to “feminist culture”, thus criticizing people’s choices, from getting married and having kids to wearing heels and “being flattered by catcalls”. The question “Am I a Bad Feminist?” has made quite an appearance in public discourse, expressed in articles, blogs or even social media posts, casting doubt upon whether a woman is truly a feminist 7 if she decides to have a family and a traditional wedding ceremony (Zeisler, 2014). Accordingly, girlboss feminism has been mainstream for long enough, wishing to empower women to concur their workplace and achieve milestones in the professional department. However, it appears as an effort to render women’s struggles for power and recognition in the workplace more palatable, selling empowerment epidermically while omitting to emphasize the real struggles of working women8 (Spratt, 2020). Additionally, women who do not wish to vigorously pursue a career, but rather be stay-at-home moms, are ostracized (Kelly & Gauchat, 2016). The concoction of these types of feminism has put women in a place where they feel like too much is expected of them (career excellence, family “success” etc.)

(Harding, 2012), while being policed by others for not abiding to what is “mainstream”.

Intersectionality9, or the lack of it, is another thorn for feminism. It has gradually become evident that mainstream feminism, catered to the needs of middle and upper class, heterosexual white women does not suffice to achieve equality (Coleman, 2019). For so long, the needs and interests of people that did not fit the aforementioned description would be “excluded” from feminist discussion and action, hence these people would not identify as such. It is remarkable how white feminists became defensive when black women asked their support in vocalizing the injustice of the murder of 18-year-old Nia Wilson (Cargle, 2018). This is only an example of how white women have avoided addressing the fact that their non-white counterparts are in an inferior position. In recent years, there has been an increase in feminists who have started comprehending and supporting the notion of intersectionality, arguing that the movement needs to incorporate a broader agenda of social justice issues in order to sufficiently fight for equality.

People across the gender spectrum are not affected by one type of oppression, being that of patriarchy. Ethnicity, sexuality, disability, income etc. are factors that contribute to the absence or deprivation of opportunities for some women and non-binary people. Thus, feminism has evolved into a movement fighting for more than just a framework, like the Equal Pay Act, in 1970. The feminist movement is now fighting against patriarchy10, a web of discriminations, stereotypes and biases that derive from a system that was built on male supremacy. Therefore, it is not just about women anymore, especially not white heterosexual ones. However, if feminism is now a “global political movement for the liberation of women and society, based on equality of all people” (Mackay, 2015), why is it still called feminism?

According to Betsy Cairo, a reproductive biologist and Sexuality educator, our societies do not exist under a gender binary, despite that anachronistic belief. Consequently, feminism indicates a relation to a strict gender binary, conditioning people into conceiving two separate images of male and female, thus the sexes are perceived, treated, paid, respected in a different, dichotomized manner. That being the case, the terms “Equalism” and “equalist” are being introduced as a replacement for feminism (Cairo, 2016). Being gender neutral and ultimately inclusive, equalism is the polished version of feminism, since the latter has expanded the agenda, at least in theory. As the feminist movement has started addressing the variety of factors which, jointly with gender, affect people and dictate 7

Meaning, in this case, that she is not falling into loups of gender stereotypes and sexism, while fighting for her equal rights.

Such as sexual harassment, unconscious bias, unaffordable childcare etc.

9 The interconnected nature of social categorizations such as race, class, and gender, regarded as creating overlapping and interdependent systems of discrimination or disadvantage; a theoretical approach based on such a premise (Oxford English Dictionary).

10 a society in which the oldest male is the leader of the family, or a society controlled by men in which they use their power to their own advantage; Patriarchy is also the control by men, rather than women or both men and women, of most of the power and authority in a society (Oxford dictionary) 8

21

e-Politikon | Απρίλιος 2021 the supply of opportunities for them, equalism appears to be an evolutionary step. This might be a new era for feminism, during which people might actually embrace it, working towards and eventually establishing equality.

However, feminism is only one of the movements that fight against oppression and for equal rights. Taking into consideration that feminism is historically a movement with a focus on gender equality, if we accept the term equalism, we put every single equal rights’ movement under one umbrella term. The concern that lies here is whether it is appropriate to alter the name of a movement, or to introduce a new name as a continuation of said movement, because the current lingo inspires sentiments of discomfort and discontent. There is a historical and cultural precedent that weighs such a thought regarding evolution. Besides, if people embrace equalism, then they haven’t accepted feminism at its core, but merely a soothing version of it. If society chooses a new term to replace an old, inconvenient one, is it suddenly embracing political correctness? Being so disturbing, maybe feminism is as relevant as ever. It remains to be seen whether the term “Feminism” is both strong and significant enough to endure.

Last but not least in this never-ending narrative of feminism’s deficits, there is a carved-out space for Victim Feminism. This rendition lies upon critique for how feminist rhetoric has focused on what women allegedly cannot do, instead of the things they can (Fionola, 2018). By indicating the various aspects in which women are in a disadvantaged position, feminism turns them into helpless and needy people who take advantage of their position, so as to benefit from psychological and tangible compensations, at least according to “anti ‘victim-feminism’” writers (Cole, 1999). Additionally, these writers argue that feminism should abstain from any “affiliation with the Left”, meaning causes like race, sexuality and economic redistribution, and instead concentrate on issues shared by all women.

Final thoughts Having taken into consideration several factors that contribute to feminism’s decay, no common denominator is observable. We could claim that anti-feminist backlash comes mainly from conservatives. Indeed, feminism is widely affiliated with socialist and left ideology, because of voicing inequalities of a wide spectrum, thus challenging established norms, while fighting for rights that oppose conservative and traditional ideas, like abortion. However, neither qualitative nor quantitative data can support that feminists are leftists. The press, on the other hand, has a major contribution to feminism’s reputation. Even if the media exaggerate, they project feminism’s flaws from multiple occasions, therefore the movement “fed” its own reputation. As this article endeavored to portray, the feminist movement has been affected by a plethora of impediments; some were simply resistance to what the movement strives to achieve, like affordable child-care or safe abortions; some impediments appeared as derivatives of feminist reforms, such as radical or choice feminism. In policing, judging and excluding context, the essential and positive elements of feminism get trashed. That being said, a generic approach to equal rights, such as equalism, might not be adequate to tackle the intricacies posed by people’s diverse conditions and demands. As societies move forward, social movements will follow along and adapt to a constantly challenging environment. Feminism is no exception, therefore it will continue to transform, fail and succeed, as part of the process.

References BBC.

(2018, January 19). Feminism: What does it mean to be a feminist?. BBC. Retrieved from: https://www.bbc.co.uk/ideas/videos/feminism-what-does-it-mean-to-be-a-feminist/p05vfps7?playlist=the-a-z-of-isms.

Beck, D. B. (1998). The "F" Word: How the Media Frame Feminism. NWSA Journal, 10(1), 139-153.

Berry College (n.d.). Myths About Feminism. Retrieved from: https://www.berry.edu/womens_studies/myths/.

Cairo, B. (2016, May 18). Gender Neutral Language and the Word Feminism. The Huffington Post. Retrieved from: https://www.huffpost.com/entry/gender-neutral-language-a_b_9997322.

Cargle, R. E. (2018, August 16). When Feminism Is White Supremacy in Heels. Harper's Bazaar. Retrieved from: https://www.harpersbazaar.com/culture/politics/a22717725/what-is-toxic-white-feminism/.

Cole, A. M. (1999). "There Are No Victims in This Class": On Female Suffering and Anti-"Victim Feminism". NWSA Journal, 11(1), 72-96.

Coleman, A. L. (2019, March 29). What's Intersectionality? Let These Scholars Explain the Theory and Its History. Time.

Retrieved from: https://time.com/5560575/intersectionality-theory/ Duncan, L. E. (2010). WOMEN’S RELATIONSHIP TO FEMINISM: EFFECTS OF GENERATION AND FEMINIST SELFLABELING. Psychology of Women Quarterly, 498–507.

22

e-Politikon | Απρίλιος 2021 European Commission. (2021). 2021 report on gender equality in the EU. European Union.

Fionola, M. (2018, March 8). Feminism has become obsessed with victimhood. The Irish Times Retrieved from: https://www.irishtimes.com/life-and-style/people/feminism-has-become-obsessed-with-victimhood-1.3418483.

Harding, E. (2012, October 18). The death of feminism? One in three women say it's 'too aggressive' towards men and they don't need it any more. The Daily mail. Retrieved from : https://www.dailymail.co.uk/news/article-2219413/The-deathfeminism-Women-say-need-more.html.

Kelly, M., & Gauchat, G. (2016). Feminist Identity, Feminist Politics: U.S. Feminists' Attitudes toward Social Policies.

Sociological Perspectives, 855-872.

Mackay, F. (2015, March 23). The biggest threat to feminism? It's not just the patriarchy. The Guardian Retrieved from: https://www.theguardian.com/commentisfree/2015/mar/23/threat-feminism-patriarchy-male-supremacy-datingmakeup.

Moi, T. (2006). "I Am Not a Feminist, but...": How Feminism Became the F-Word. PMLA, 121(5), 1735-1741.

Narware, S. (2019, May 3). Is Aggressive Feminism A Threat To The Feminist Movement? Youth Ki Awaaz. Retrieved from: https://www.youthkiawaaz.com/2019/05/is-aggressive-feminism-a-threat-to-the-feminism/.

Paglia, C. (2008). Feminism Past and Present: Ideology, Action, and Reform. A Journal of Humanities and the Classics, 1-18.

Ro, C. (2021, January 19). Why do we still distrust women leaders? BBC. Retrieved from: https://www.bbc.com/worklife/article/20210108-why-do-we-still-distrust-women-leaders.

Scharff, C. (2019, February 6). Why so many young women don't call themselves feminist. BBC News. Retrieved from: https://www.bbc.com/news/uk-politics-47006912.

Spratt, V. (2020, January 20). Let 2020 Be The Year We Get Rid Of Girlboss Culture For Good. Refinery29. Retrieved from: https://www.refinery29.com/en-gb/2020/01/9044921/girlboss-culture-women-work.

Weiss, B. (2013, December 28). Camille Paglia: A Feminist Defense of Masculine Virtues. WSJ Opinion Retrieved from: https://www.wsj.com/articles/SB10001424052702303997604579240022857012920.

World Economic Forum. (2019). Global Gender Gap Report 2020.

Zeisler, A. (2014, September 2). The crisis of "bad feminism" is worse than you think. Salon Retrieved from: https://www.salon.com/2014/09/01/the_crisis_of_bad_feminism_is_worse_than_you_think/.

23

e-Politikon | Απρίλιος 2021

“COVID-19 and Women: A Reflection of Traditional Gender Roles in the Workforce” Anastasia Sfika* Anastasia Alexandra Sfika studied Political Science and Public Administration at the National and Kapodistrian University of Athens, majoring in public policy and conducting a dissertation on The New Public Management theory in the Health Sector.

She is now pursuing a MSc in Strategic Human Resources Management at the ALBA Graduate Business School, and holds the role of the Head of Human Resources and Member of the Extended Management Board in BETA Europe, an INGO aiming to promote the European identity through educational practices.

Abstract COVID-19 has undeniably touched many aspects of the status quo, including the labor market. The transition from a traditional way of working to remote working, as well as the shutdown of operations, such as childcare, has inevitably affected households; but the ones that were afflicted the most by this pandemic have been women. According to the findings of this research, their position in the labor market changed once again as a result of the existing stereotypes in our society. The article aims to identify those changes and provide a different perspective on why many women decided - or were forced - to step out of the labor market.

Keywords: COVID-19, workforce, women, gender roles, work

Introduction Stereotypes and biases towards women have always been embedded in society throughout the centuries. However, mostly on account of the rise of the second wave feminist movement in the 1970s, the discriminatory behaviour against females was placed under the microscope. The research around those social beliefs led to the examination of “Gender Stereotypes”. According to the European Institute for Gender Equality, gender stereotypes are the “preconceived ideas whereby females and males are arbitrarily assigned characteristics and roles determined and limited by their gender”. Those characteristics are mainly oriented at traits and achievements and portray women to be more kind, helpful and nurturing, therefore making them adequate housewives, suitable to maintain the household and to raise children (Correll, 2011).

The foundations of that progress were set after the breakout of the Second World War and the demand for labor that stemmed from the absence of men which led to women collectively entering the labor market. It was a turning point for women rights; they claimed the right to vote and they ameliorated their position in society. Even though women in many countries and civilizations are still underprivileged, in the so-called ‘Western Society’ women are allowed to act in the same way as men do. However, inequalities still exist; for instance, women are paid less for the same job, and sexual harassment incidents are more common against women than men. Respecting the female workforce distribution, 54% of global jobs in accommodations and food service, 43% in retail and wholesale trade, and 46% in other services, including the arts, recreation, and public administration, are occupied by women (McKinsey, 2020).

Pandemic-era The unprecedented crises of 2020 changed the scenery. The COVID-19 pandemic placed everyone under pressure, but with regard to the workforce, women are the ones disproportionately affected. According to the McKinsey Company, “women’s jobs are 1.8 times more vulnerable to the crisis than men’s jobs”. From a market point of view, this is explained by the fact that the aforementioned industries - occupied mostly by women - are the ones severely damaged by the pandemic; accommodation and food services remain closed one year after the beginning of the first lockdown, similarly to retail and the art industry. Based on a research conducted by PwC Company, the annual OECD

24

e-Politikon | Απρίλιος 2021 unemployment rate increased by 1.7 points for women just in one year (from 2019 to 2020), while the unemployment rate for women in the US increased from 4% to 16%. As a result, in order to undo the backlash noticed for women in work, the rate of progress towards gender equality needs to be doubled by 2030.

Despite differences that may appear from country to country, what is common worldwide is the burden of unpaid care. Stemming from the aforementioned stereotypes, discrimination, or even personal choices, women are the ones who stay at home to take care of children (in the US, 1 out of 4 women participating in the workforce has a child under 14 at home), take care of the elderly and dο the cooking and the cleaning. In fact, in the US only two out of ten fathers report doing tasks, such as meal preparation or groceries (Pew Research Centre, 2019). Women constitute 75% of the world’s unpaid work, while in areas such as South Asia, the Middle East and South Africa, they constitute 80-90% (McKinsey, 2020).

During the Covid crisis, the phenomenon of having to combine work with household duties has been intensified.

Domestic work and care work have been increased due to the social distancing measures that deprive households of the opportunity to outsource those functions. Schools have closed and home-schooling has become the new norm.

Public care services and subsidized care support for the elderly have been restricted, while older people have to stay at home and be taken care of by their entourage. Even everyday chores, such as cleaning and cooking - that were sometimes, for the most privileged, actualized by domestic helpers - have now been added to the housewife’s list because the prevention against the virus made people sceptical of whom they were contacting. Hence, in the US, for instance, the time devoted to these tasks has been increased by 1.5 to 2 hours per day. The practical difficulties that occur from that, along with the estimation of the opportunity cost of hiring someone to take care of children while schools are closed, for example, led many women to take the decision to step out of the workforce.

Despite the fact that for some women the exit from the labor market was a personal choice, the effects are still dangerous. A decision to return to the workforce after the pandemic ends might be more difficult than expected, given the fact that career breaks result in harmful impacts on a person’s career development; women who are on a break now are expected to return in lower paid and lower skilled positions (PwC Global, 2021).

The same does not apply for men. According to a Stateline Analysis, “between February and August mothers of children 12 years old and younger lost 2.2 million jobs compared to 870,000 jobs lost among fathers”. This is not only a problem of numbers, rather than a problem of mindsets. The problem starts when the question of who is going to stay at home arrives. In a company, where 70% of the employees have to stay at home, women will be the majority.

When childcare facilities are out of activity, mothers are the first to be concerned. Even if their spouses are supportive, social norms impose differently.

Conclusion The Covid pandemic has exposed gender inequalities to a great extent. When someone is called to tackle multiple problems, it is “those countless women in economies of every size, who along with losing income, saw the unpaid care and the domestic work burden to have exploded” (UN Women, 2021). Between 2017 and 2019, a rapid progress with concern to gender equality had been achieved. Unfortunately, it was lost within a year, and according to PwC’s researchers, in order to undo the backlash, the rate of progress towards gender equality needs to be doubled by 2030.

McKinsey provides viable solutions based on three main clashes: a) addressing child care, b) addressing financial and digital inclusion, and c) addressing attitudinal biases.

Interventions to address child care issues include mainly financial provisions and motives for both spouses to work, policies and flexibility in terms or time in work and additional child care aid. The most crucial is active measures of promoting change in social norms, indicating that childcare is a responsibility of both parents. Directed at the change of attitudinal biases, campaigns and marketing advertisement could be the way to achieve this in the new digitised era. Stakeholders like NGOs, companies and other civil society actors should further develop initiatives and programs for women encouragement and upskilling, as well as programs targeted towards strengthening the development of

25

e-Politikon | Απρίλιος 2021 female entrepreneurship. Networking and platforms for communication between women can also boost their confidence and create important synergies with the upper goal of women empowerment.

The relationship between women and the labor market has been turbulent throughout the decades. The reason that gender equality is far from achieved is not only related to financial conditions; as already mentioned in this article, it stems from the implicit biases and stereotypes embedded in our society. The COVID-19 pandemic was not the cause that harmed women; it just uncovered already existing societal issues.

References Bateman, N. & Ross, M. (2020, October). Why has COVID-19 been especially harmful for working women?. Brookings.

Retrieved from: https://www.brookings.edu/essay/why-has-covid-19-been-especially-harmful-for-working-women/.

Carli, L. L. (2020). Women, gender equality and covid-19. Gender in Management, 35(7-8), 647–655. https://doiorg.acg.idm.oclc.org/10.1108/GM-07-2020-0236.

Correll, S.J. (Ed.) (2007). Social Psychology of Gender (Advances in Group Processes, Vol. 24), Bringley: Emerald Group Publishing Limited.

Klugman, J., & Melnikova, T. (2016). Unpaid Work and Care. A Police Brief. Retrieved from:https://www.empowerwomen.org//media/files/un%20women/empowerwomen/resources/hlp%20briefs/unpaid%20work%20%20carepolicy%20brief.pdf ?la=en&vs=5447.

Madgavkar, A., Krishnan, M., White, O., Mahajan, D., & Azcue, X. (2020, July 15). COVID-19 and gender equality: Countering the regressive effects. McKinsey & Company Retrieved from : https://www.mckinsey.com/featuredinsights/future-of-work/covid-19-and-gender-equality-countering-the-regressive-effects.

PWC. (2021, March 02). COVID-19 is reversing the important gains made over the last decade for women in the workforce - PwC Women in Work Index. Retrieved from: https://www.pwc.com/gx/en/news-room/pressreleases/2021/women-in-work-index-2021.html.

Schaeffer, K. (2019, September 24). Among U.S. couples, women do more cooking and grocery shopping than men. Pew Research Center Retrieved from: https://www.pewresearch.org/fact-tank/2019/09/24/among-u-s-couples-women-domore-cooking-and-grocery-shopping-than-men/.

UN Women. (2020, September 20). COVID-19 and its economic toll on women: The story behind the numbers.

Retrieved from: https://www.unwomen.org/en/news/stories/2020/9/feature-covid-19-economic-impacts-onwomen?gclid=Cj0KCQiA7NKBBhDBARIsAHbXCB4S6tFX_RRhGsPhG0mxNMfaVMI9aEVqxegynsPVoozndpnb BBKfYiUaAsbNEALw_wcB.

26

e-Politikon | Απρίλιος 2021

“Criminal Justice, Restorative Justice and Rape Victims: A Socio-legal Approach” Athanasia Triantou* Athanasia Triantou has graduated with honours from the Department of Sociology, Panteion University of Social and Political Sciences. She recently completed her LL.M. in Criminology and Criminal Policy at Athens Law School, along with an internship at the Public Prosecutor’s Office of the Athens’ Court of Appeals. Her academic interests include anti-corruption, sexual crimes, environmental harm and Critical Criminology. Currently, she attends online programmes related to International Criminal Law and International Human Rights Law, and coordinates the Social Issues Research Team of SAFIA (Student Association for International Affairs).

Abstract Restorative Justice (RJ) is considered to be a new paradigm in Criminology. It has often been stated that the criminal phenomenon contains three elements: a) the law, b) the offense and c) the sanction(s) (Φαρσεδάκης, 2005, p. 14).

Such approaches tend to ignore another vital element of it: the victim. Traditional criminal justice approaches usually focus on the offender and the litigation process. This analysis aims at answering the following questions: Does the traditional criminal justice system act in favor of rape victims? How can RJ act in order to heal trauma and make the victims’ voices be heard?

Keywords: criminal justice, restorative justice, rape victims

Restorative Justice (RJ): Definition and characteristics Definition of RJ First of all, it should be clarified that there is no widely accepted definition of RJ (Αρτινοπούλου, 2010, p. 19).

However, RJ is defined and described in Article 2(1)(d) of the Directive 2012/29/EU of the European Parliament and the Council, regarding the establishment of minimum standards on the rights, support and protection of victims of crime, and the replacement of Council’s Framework Decision 2001/220/JHΑ. In particular, RJ is considered to be “any process whereby the victim and the offender are enabled, if they freely consent, to participate actively in the resolution of matters arising from the criminal offence through the help of an impartial third party”.

Characteristics of RJ Taking into consideration the aforementioned definition, three main elements of RJ are detected (Newburn, 2017, p.

748): 1. Restoration: The offender apologizes to the victim for the harm they have caused and makes efforts to restore it.

2. Reintegration: The offender shall be admitted back to the community. This means that the members of the community shall make the offender realize the magnitude of the harm. Shaming is not used in a stigmatizing way, but in a reintegrative manner. The community accepts the offender, after the latter understands, making them realize the consequences of their actions, in order to maintain the equilibrium among its members and the group itself. This is the so-called “reintegrative shaming,” as described by Australian criminologist J. Braithwaite (Λάζος, 2005, p.

251; Σπινέλλη, 2014, p. 63).

3. Responsibility: The offender and their family members shall take full responsibility for the actions that caused harm to the victim and the community.

27

e-Politikon | Απρίλιος 2021 The concept of RJ is based on the idea that the offender and the victim have the opportunity to resolve the conflict, outside of the criminal justice system. Both parties have an active role in the entire process, in which the needs of the victim are treated with respect, and the offender takes responsibility for their actions. Any resolution should be the result of the consent of both parties, according to the aforementioned Directive.

RJ methods and techniques There are a variety of methods and techniques which follow the RJ paradigm, with mediation being the most well known one. The coordinator of it is the mediator, who acts as a third and neutral party, supervises the process and secures the protection of both the victim and the offender.

Some of the main principles of mediation are: a) the undertaking of responsibility by the offender, b) the recognition of the social circumstances that caused the conflict, and c) the consensual participation of both parties (Αρτινοπούλου, 2010, p. 116). Mediation can take place in a legal context (legal mediation), amongst classmates (peer/school-based mediation), or in the workplace (workplace mediation) (Αρτινοπούλου, 2010, pp. 118-133).

RJ methods and techniques also include (Newburn, 2017, p. 751): a) alternative criminal justice sanctions (e.g., community service), b) family group conferencing (mainly for minor offenders), c) healing circles, d) sentencing circles, and e) citizens’ panels and community boards. Those alternative sanctions and techniques focus on two elements: a) the restoration of the victim’s trauma and b) the reintegration of the offender back to the community, along with the realisation of the seriousness of their actions.

Conceptualizing sexual crimes and sexual violence: Statistical data and legal framework All sexual crimes fall into in the category of sexual violence. According to the World Health Organization (WHO, 2002, p. 149), sexual violence is relevant to “any sexual act, attempt to obtain a sexual act, unwanted sexual comments or advances, or acts to traffic, or otherwise directed, against a person’s sexuality using coercion, by any person regardless of their relationship to the victim, in any setting, including but not limited to home and work”.

Sexual assault can take many forms (for instance, rape, incest, non-consensual sexual touching, marital rape) [Women’s Center - Marshall University, n.d]. Offenders can be total strangers to the victim, acquaintances, partners, or even relatives. Such acts, especially rape, may be committed by two or more people (“gang rape”). Acts of sexual assault can also occur in environments such as prisons and detention centers (World Health Organization, 1997, pp.

1-2).

Rape is considered to be the most heinous sexual crime. The Federal Bureau of Investigation (FBI) approved a more expanded definition of rape by the Uniform Crime Report (UCR) in 2011, which defines rape as “penetration, no matter how slight, of the vagina or anus with anybody part or object, or oral penetration by a sex organ of another person, without the consent of the victim” (Tracy et al., 2012, p. 4).

Statistical facts on violence against women and rape It is important to cite some facts and figures regarding violence against women and rape. The World Health Organization (1997, p. 1) reports that rape consists a serious threat for women, both in developed and developing countries.

Specifically, according to UN Women (2020), 35% of women have been victims of physical and/or sexual intimate partner violence (IPV), or sexual violence by a non-partner; 49% of human trafficking victims are women, while women and girls together consist of 72%; 15 million teenage girls, aged 15 to 19 years, have been forced into sexual activities; At least 200 million girls and women, aged 15 to 49 years, have experienced female genital mutilation.

According to the Rape Crisis Centre (n.d.), 13% of rape victims attempt to commit suicide; 94% of rape victims experience post-traumatic stress disorder (PTSD) during the first two weeks after the incident; It is possible for rape victims to turn to drugs; 38% of rape survivors face significant problems in their work or school.

28

e-Politikon | Απρίλιος 2021 Sexual violence in International and European legal texts

Sexual violence has been the topic of a number of international and regional legal texts. Such texts are generally divided into two categories: hard-law and soft-law legal texts. On the one hand, hard-law texts call state parties to act upon certain acts and include their provisions in domestic law, while soft-law legal texts act in an advisory, nonbinding manner. One of the most important binding legal texts on sexual violence is the Council of Europe’s Convention on Preventing and Combating Violence against Women and Domestic Violence (2011), mostly known as the Istanbul Convention. Article 36(1) of it is titled “Sexual violence, including rape”. In particular, it is stated that all parties shall take action, in order to criminalize the following conducts under domestic law, when committed intentionally: a) engaging in non-consensual vaginal, anal or oral penetration of a sexual nature of the body of another person with any bodily part or object, b) engaging in other non-consensual acts of a sexual nature with a person, and c) causing another person to engage in non-consensual acts of a sexual nature with a third person. Moreover, the two remaining paragraphs of the Article state that consent should be given voluntarily, as a result of free will, and that all the aforementioned conducts shall also be criminalized when committed by current or former spouses or partners, as recognized by internal law.

Acts of sexual violence consist international crimes as well. In this case, acts of sexual violence are punished under International Criminal Law and -usually- the International Criminal Court, as, under such circumstances, those acts harm humanity and the international community as a whole. For instance, Article 27 of the Fourth Geneva Convention relative to the Protection of Civilian Persons in Time of War (1949) states that women shall be protected against any attack on their honour, especially against rape, enforced prostitution or any other indecent assault.

Similarly, the two Additional Protocols aiming at the Protection of Victims of International and Internal Armed Conflicts respectively (1977) condemn outrages upon personal dignity - namely humiliating and degrading treatment, rape, enforced prostitution and any form of indecent assault - and demand the protection of women in armed conflicts.

Some aspects of sexual violence are also criminalized under the Statute of the International Criminal Court (1998), widely known as Rome Statute. Article 7, which defines crimes against humanity, considers “rape, sexual slavery, enforced prostitution, forced pregnancy, enforced sterilization, or any other form of sexual violence of comparable gravity” as such crimes [Article 7(1)(g)]. Furthermore, those acts are treated as war crimes when committed as grave breaches of the Geneva Conventions, and “in particular when committed as part of a plan or policy or as part of a large-scale commission of such crimes” [Article 8(1) & (2)(xxii)].

Sexual crimes in domestic law Having already defined sexual violence at an international level, it is necessary to examine which unlawful acts are considered as sexual crimes under Greek law. First and foremost, the term “sexual crimes'' is criminological/sociological rather than legal. The legal term to describe sexual crimes under domestic law is “crimes against sexual freedom and crimes of financial exploitation of sexual life”. Such crimes are, according to the Greek Criminal Code (2019): Rape (Article 336), Offenses of sexual dignity (Article 337), Abuse of someone’s inability to resist, in order to engage in sexual acts (Article 338), Sexual acts with minors (either as actors or witnesses) [Article 339], Abuse of minors (Article 342), Abuse of a person, in the context of sexual acts (Article 343), Sexual acts between relatives (Article 345), Facilitation of (sexual) offenses towards minors (Article 348), Child pornography (Article 348A), Child attraction for sexual reasons (Article 348B), Pornographic representations of minors (Article 348C), Pimping (Article 349), Paid sexual acts with minors (Article 351A), Offense of sexual decency (Article 353).

Criminal justice & RJ: Pros and Cons for rape victims Against this background, the main difference between traditional criminal justice and RJ is the role of the victims in each process. Criminal justice systems focus mostly on the offender and the possible sanctions, whereas RJ considers the victim as an active element of the process. It has been noted that courts do not have a healing impact on rape

29

e-Politikon | Απρίλιος 2021 victims; on the contrary, they increase the risk of secondary victimization. Particularly, victims (Zinnstag & Keenan, 2017, pp. 1-12): a) have a limited (or non-existent) impact on the result of the legal process, b) act as observers, c) feel that the offender does not attempt to realize the harm they have caused, and d) realize that community/society is not a part of the process. On the other hand, according to the Restorative Justice Council (n.d.), some reasons that could lead a rape victim to turn to RJ could be: a) the victim’s questions can only be answered by the offender, b) the victim wants to let the offender know about the consequences of their actions, and c) the victim feels that cannot move on with their life. Such crimes are usually treated as unimportant by the criminal justice system, while secondary victimization starts at the early stage of reporting to the police (Koss, 2006, p. 218).

A well-known program which implements RJ techniques in sexual crimes is the “RESTORE” project. Originating from New Zealand, it attempts to provide justice to victims of sexual violence, especially rape, and help the offenders realize the impact of their actions on them (McGlynn, 2011, p. 832). It views the victim and the offender as the main parts of the conflict and aims at the development of an action plan, which will facilitate the victim’s healing, as well as the offender’s reintegration into society. In particular, it consists of a facilitator/mediator, who has been specialized in sexual violence cases, and two experts -a survivor specialist and a harmful behavior specialist. This is described as a “three-legged stool model”.

Some of its results so far include: a) the project’s cases consisted of 46% for misdemeanors and 26% for felonies, which originated from prosecutorial processes; b) a decrease in PTSD (post-traumatic stress disorder) symptoms was observed; c) victims agreed to participate in the Project to make the offender realise the magnitude of their actions and resolve the conflict using extrajudicial processes; d) offenders agreed to participate in order to take responsibility for their actions; d) more of 90% of the participants were satisfied by the Project’s outcome; and e) most participants felt protected, supported and respected during the process (Koss, 2013, pp. 1641-1647).

Conclusions The concept of using RJ techniques is new in cases of sexual crimes. However, it could be an alternative solution for rape victims, because RJ gives them the opportunity to raise their voices towards the offender and express the harm and the trauma they have experienced. Contrariwise, in traditional criminal justice systems, rape victims act as observers and experience secondary victimization, while the main focus is on the offender. Ιt should be noted that there are risks in RJ approaches as well. Firstly, a trained and specialized mediator in cases of sexual crimes has the responsibility to secure the wellbeing of the victim, while any participation in the process should be entirely consensual. Secondly, it should be mentioned that sexual crimes are characterized by a large dark figure, meaning that very few cases enter the criminal justice system, which could be explained due to the feelings of fear for the offender and disappointment of the victim by the criminal justice system. Therefore, a reconsideration of the criminal policy applications regarding rape - and sexual crimes in general - would be useful, primarily by adopting methods and techniques that are more attentive towards the needs and the trauma of the victims.

References Αρτινοπούλου, Β. (2010). Επανορθωτική δικαιοσύνη: Η πρόκληση των σύγχρονων δικαιικών συστημάτων. Πρόλογος: Dr. Theo Gavrielides. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.

Directive 2012/29/EU of the European Parliament and of the Council of 25 October 2012 establishing minimum standards on the rights, support and protection of victims of crime, and replacing Council Framework Decision 2001/220/JHA. Official Journal of the European Union, L. 315.

Retrieved from: https://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2012:315:0057:0073:EN:PDF. International Criminal Court (1998). Rome Statute of the International Criminal Court. Retrieved from: https://www.icccpi.int/nr/rdonlyres/add16852-aee9-4757-abe7-9cdc7cf02886/283503/romestatuteng1.pdf.

Koss, M.P. (2006). Restoring Rape Survivors: Justice, Advocacy and a Call to Action. Annals New York Academy of Sciences, 1087, 206-234.

Koss, M. P. (2013). The RESTORE Program of Restorative Justice for Sex Crimes. Journal of Interpersonal Violence, 29(9), 1623–1660. Λάζος, Γ. (2005). Κριτική Εγκληματολογία. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.

30

e-Politikon | Απρίλιος 2021 McGlynn, C. (2011). Feminism, Rape and the Search for Justice. Oxford Journal of Legal Studies, 31(4), pp. 825-842. Ν. 4619/2019 (ΦΕΚ Α’ 95/11.06.2019). Κύρωση του Ποινικού Κώδικα. Εφημερίς της Κυβερνήσεως. Retrieved from: https://www.kodiko.gr/nomologia/download_fek?f=fek/2019/a/fek_a_95_2019.pdf&t=a25c5af089b303113f7f0d472e 9a35fc.

Newburn, Τ. (2017). Restorative Justice. In Newburn, T. Criminology. Third Edition. New York: Routledge.

Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949, and relating to the Protection of Victims of International Armed Conflicts (Protocol I), 8 June 1977 & Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949, and relating to the Protection of Victims of Non-International Armed Conflicts (Protocol II), 8 June 1977. Retrieved from: https://web.law.columbia.edu/sites/default/files/microsites/gender-sexuality/Protocol%20I%20and%20II.pdf.

Project RESTORE - Restorative Justice following Sexual Violence. Retrieved from: https://www.projectrestore.nz/.

Restorative Justice Council (n.d.).

Restorative Justice and Sexual Harm.

Retrieved from: https://restorativejustice.org.uk/restorative-justice-and-sexual-harm. Σπινέλλη, Κ.Δ. (2014). Εγκληματολογία: Σύγχρονες και παλαιότερες κατευθύνσεις. 3η αναθεωρημένη έκδοση. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.

The Rape Crisis Centre (n.d.). Statistics. Retrieved from: https://rapecrisis.com/statistics/.

Tracy, E., Fromson, T., Long J.G. & Whitman C. (2012). Rape and sexual assault in the legal system. Presented to the National Research Council of the National Academies Panel on Measuring Rape and Sexual Assault in the Bureau of Justice Statistics Household Surveys Committee on National Statistics June 5, 2012. Retrieved from: http://www.womenslawproject.org/wp-content/uploads/2016/04/Rape-and-Sexual-Assault-in-the-Legal-SystemFINAL.pdf.

United Nations (1949). Geneva Convention relative to the Protection of Civilian Persons in Time of War of 12 August 1949.

Retrieved from: https://www.un.org/en/genocideprevention/documents/atrocity-crimes/Doc.33_GC-IV-EN.pdf.

UN Women (2020). Facts and figures; Ending violence against women. Retrieved from: https://www.unwomen.org/en/whatwe-do/ending-violence-against-women/facts-and-figures. Φαρσεδάκης, Ι. (2005). Στοιχεία Εγκληματολογίας. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.

Women’s Centre Marshall University (n.d.).

Types of sexual assault.

Retrieved from: https://www.marshall.edu/wcenter/sexual-assault/types-of-sexual-assault/.

World Health Organization (1997). Violence against women: Rape and sexual assault. Retrieved from: https://www.who.int/gender/violence/v6.pdf.

World Health Organization (2002).

World Report on Violence and Health.

Retrieved from: https://www.who.int/violence_injury_prevention/violence/global_campaign/en/chap6.pdf.

Zinnstag, E. & Keenan, M. (2017). Restorative responses to sexual violence: An introduction. In Zinnstag, E. & Keenan, M. (Eds.). Restorative Responses to Sexual Violence: Legal, Social and Therapeutic Dimensions. London & New York: Routledge.

31

e-Politikon | Απρίλιος 2021

“Gender Inequalities in Europe before and after the COVID-19 era; A NorthSouth Division” Aggeliki Vakirtzi & Mousoulidi Aspasia* Vakirtzi Aggeliki is a political scientist, having obtained a bachelor degree from the Department of Political Science & Public Administration at the National and Kapodistrian University of Athens. She obtained a MA in Studies of Southeast European countries. She has been involved as a Trainee in the Greek Ministry of Foreign Affairs, specialized in bilateral foreign policy relations among Southeast European countries. Her research interests are concentrated in European affairs, politics and diplomacy. As a member of research groups conducted analysis about foreign policy and diplomacy of European and Asian countries. She speaks Greek, English and French .

Mousoulidi Aspasia is a political scientist, having obtained a bachelor’s degree from the Department of Political Science and Public Administration at the National & Kapodistrian University of Athens. She is currently working as a management consultant. Moreover, she has been involved as a Trainee in EKKE and in Greek Ministry of Foreign Affairs, working on sustainable development goals and Greek policy and on policies related to socioeconomic inequality.

Abstract The paper examines inequalities related to gender and migration in North and South Europe in the pro and post Covid19 eras. Inequality and poverty lists are complex and interlinked with policy changes, such as labour market reforms, social protection mechanisms and demography. Based on a comparative analysis methodology of four different European welfare states, the ways in which the pandemic influences gender inequalities and vulnerable groups in these states are explored.

Keywords: Europe, COVID-19, gender inequality, South & North Division

Introduction One of the challenges of the 21st century is that gender stereotypes against women in the workplace have weakened.

However, women in Europe are less present than men in the labour market. EU-27 data of 2019 show that “67.3% of women across the EU are employed compared to 79% of men” (European Commission, 2019). One of the main characteristics of women equalities, gender pay gap - that is, the percentage which shows the difference between the average gross hourly earnings of female and male - is connected to inequalities women face regarding their job acquisition.

This article examines gender inequalities among European states. More specifically, the following countries are examined because they create major interest as unique examples of different welfare state types. Concening Denmark, it has developed a welfare state with respect to social policies where social inclusion policy resulted in low levels of inequality by international comparison. In addition, it is the typical form of social democratic state (the political ideology that originally advocated a peaceful evolutionary transition of society from capitalism to socialism using established political processes). Concerning Germany, it is a paradigm of a conservative state (coordinated economic model) and a pioneer in establishing social welfare benefits. Amongst the Southern states, Spain is a typical Mediterranean state, with focus on social security and a modernized welfare state after 2000 towards the inclusion of women. Lastly, Greece is a relatively new welfare state which combines social security benefits along with liberal policies; its mixed welfare system is facing structural reforms under the sign of memorandum of understanding of 2010.

32

e-Politikon | Απρίλιος 2021 In the following sections a huge division within Europe is showcased concerning women’s access to work - between North and South European states - and specifically, among different social groups, such as single mothers, the LGBTQ+ community and migrants. Secondly, gendered disparities among the above groups are increased because of Covid-19.

Gender inequalities in Europe Gender inequalities between women social groups in North Europe Amongst the Northern states, a noteworthy example of a social democratic state, Denmark, is one of the champions in gender equality, ranking second in the Gender Equality Index. Particularly in the work domain, women represent 88.7% of it, whereas the EU-27 average is 79.7% (Gender Equality Index: Denmark, 2020). As far as household income is concerned, Denmark belongs to the most equal incomes in the world according to OECD’s data (I. Neamtu, N. Westergaard-Nielsen, 2013). As a consequence, employment rates are higher for women than men, whereas social measures of parental leave and tax-subsidized daycare assist Danes in joining the workplace while raising a family.

However, lone mothers experience high rates of unemployment, spend longer time on social assistance, and experience greater difficulty to escape from poverty, because Danes have achieved women-friendly welfare state measures rather than measures of gender equality policy as such. The social democratic government of Danes since 2019 increased efforts in favor of women’s labour market participation, and has focused on women with an ethnic minority background. According to Danish Minister of Equality, primary barriers to overcome are traditional gender roles in families, isolation, early marriages, as well as gender prejudices from the surrounding society (Lise R. Agustin, 2011). Lastly, the field of labour market for the LGBTQ+ Community needs improvement. A Eurofound study published in 2016 argued that the female-dominated workplaces are more open and accepting of an LGBT person than the male-dominated Danish workplaces (Bühring, Tobias, 2016).

Another interesting example of a Northern country, a more conservative state, Germany, maintains a considerable percentage of women in the labour market; nevertheless, there are still high rates of workplace inequalities. This is the reason why the German Institute for Economic Research describes Germany as a country with “lasting poverty and established wealth,” steadily intensifying the unequal distribution of wealth and income among citizens (A. Rühlemann, E. Staudt, R. Fleißner (2019). Social measures are aiming at providing financial incentives for both parents. For instance, in 2015 Germany introduced the Parental Allowance Plus and Partnership Bonus measures (EIGE, Gender Equality Index 2019. Work-life balance, 2019).

However, women, both German and migrants, face the largest gender pension gap among OECD countries (46%) (OECD, 2019). This trend can be justified since the majority of women work part-time in Germany and their future pension entitlements remain low compared to those of men. Moreover, the number of crimes committed against LGBT+ community has, in fact, risen significantly since 2017 and 2018 as AfD, the far right-wing party, is gaining momentum (DW, 2019). The justification for the rejection of the LGBT+ community relies on that it is not part of the “classical model family,” given that AfD opposed gay marriage.

In general, while Germany’s long-standing welfare institutions are estimated to reduce inequality, since the 1990s income gains have predominantly gone to those earning more, leading to increases in the level of income inequality before redistribution by the state. Even if disparities and poverty have been rising, employment and social benefits do not prevent poverty.

Gender inequalities between women social groups in South Europe Amongst the Southern states, Spain has ranked ninth in the EU on the Gender Equality Index in 2019 (EIGE, Gender Equality Index 2019: Spain, 2019). After the end of General Franco’s 36-year long dictatorship in 1975, Spain has gradually transformed into a democracy with a market economy. Moreover, its inclusion in 1986 as a member state of the European Union has opened the door of politics to women. Today, the gender gap in political knowledge is

33

e-Politikon | Απρίλιος 2021 reduced, as progress is made on the road towards equality between men and women. This is a result of the support of the State through the public policies it implements. Nevertheless, the democratic welfare state in Spain has been built on social security. In particular, women are still considered as a fundamental axis, as other so-called Mediterranean welfare regimes. Referring to the policies that actually enhance gender equality, important measures that have been undertaken were the main national action plan on gender equality of 2014-2016, which aimed at formulating tools for improving gender inequality, such as the Institute for Women and Equal Opportunities which drafts gender equality policies for the government (EIGE, Spain).

Another interesting example of South Europe is Greece, which has a mixed welfare state, encompassing both social security benefits, as well as neoliberal reforms which were gradually inserted after the 1990s. More specifically, Greek gender policies are a result of a low rate of industrialization, the small size of the companies, and the conservatism that the 7-year-old dictatorship (1967-1974) has generated. Regarding gender equality reforms, the General Secretariat for Gender Equality (GSGE) published the NAP 2016-2020 in February 2017. This Plan covered the principles and strategic objectives set by the National Programme for Gender Equality related with the following: a) social inclusion of women facing multiple discrimination, b) combating violence against women, and c) labour market, reconciliation of professional and family life (EIGE, Greece). The gender gap remains high in top positions in work, since one in four managers are women, the second lowest proportion in Europe (average - one in three). As far as LGBTIQ rights are concerned, the European Union Agency for Fundamental Rights highlighted in 2019 that 39% of LGBTIQ citizens in Greece avoid often or always certain locations for fear of being assaulted (FRA, 2019).

Increased gendered disparities and inequality in COVID-19 era First of all, concerning workplace conditions, the labor market shock influences men and women severely, and thus makes inequalities between them more visible. More specifically, the severe lockdown measures in Denmark and Germany confirms that mothers predominantly provide childcare, whereas in only a minority of households is care work equally shared between both partners (Möhring et al. 2020; Kreyenfeld and Zinn 2020; Hank and Steinbach, 2020). Moreover, women are more likely than men to have lost their jobs since the start of the Covid-19 crisis in Spain. In particular, more than two-thirds of Spanish mothers were required to stay at home in 2020 due to lockdown (Esade, 2020). Based on the same research, 13% of Spanish couples with dependent children, fathers have been assigned with the role of the main providers of childcare.

Nevertheless, a report from McKinsey Global Institute estimates that, even though women make up almost two-fifths of the global labour force, they have suffered more than half of total job losses from the crisis, and are therefore 1.8 times more vulnerable to the pandemic’s impact than men. By increasing the burden of unpaid care, women’s employment is dropping faster than average (A. Madgavkar, O. White, M. Krishnan, et al., 2020).

Another injustice is that part-time work and teleworking have become the new trends in the majority of European countries. Germany’s distancing measures led most families to try working from home and taking care of their children (Bennhold and Eddy 2020). Moreover, part-time employment does not allow for an increase in hours, leading women to remain permanently in part-time employment. A common trend in Denmark and Germany is that in high-skilled jobs part-time work is often associated with lower career prospects; for example, part-time leadership has been scarce. These disadvantages usually add up over the course of working life, and in the end part time wages and pension rights alike are lower. Thus, in Northern Europe, higher-earning employees, who are more educated, are more likely to work from home and continue advancing their careers. At the same time, those unable to work from home, because of their job nature or the lack of internet connection, are left behind (Joe Myers, 2020).

Furthermore, COVID-19 also influences the mental health of vulnerable groups. According to the International Lesbian, Gay, Bisexual, Trans and Intersex Association (ILGA, 2020) social distancing measures have been particularly difficult for those who have been rejected by their families, such as LGBT+. According to the same research paper, it has been highlighted that Spanish LGBTI organisations report the lack of country specific measures

34

e-Politikon | Απρίλιος 2021 in the context of domestic violence, especially against transgender people and LGBTI youth in 2020. However, homophobia is not the only form of violence, having taken into account a University of Pisa’s research paper. Based on the latter (2020), the number of calls to helplines for women victims of violence has increased dramatically. In particular, there was a rise of 51% between the calls received in 2019 and the ones in 2020. The same trend has been also seen in Spain, since domestic violence against women has surged by 23% in the first lockdown in 2020 (The Academic Times, 2021).

Critical Analysis and concluding remarks Despite some positive trends, gender differences and inequalities remain an important issue in the aforementioned European states. Against this background, the Covid-19 pandemic reinforces the need to recognize the contribution of front-line work, to better evaluate women skills, efforts and responsibilities in undervalued sectors, as well as to establish a redistributive tax system. More specifically, laws of equal pay in European countries should be revised, so that work of equal value becomes more transparent. In addition, concerning the role of social states, it is recommended that the institutions who carry out career counseling of young people could present the young people with options that are not limited by gender stereotypical ideas on work.

Moreover, it is recommended for European states to update the legislative framework concerning the LGBT+ and migrants rights. In the effort to combat the virus, states should urgently take into account the impact of this crisis on LGBT persons and migrants when designing and evaluating the measures to combat the pandemic. For instance, law enforcement officials should be instructed not to discriminate against these populations providing protection for trans and non-binary individuals.

Finally, gender inequalities are amplified when considering additional drivers of vulnerability. Women are not a homogenous group, and nor will they all experience these impacts in the same way. Race, age, social status, religion, sexual orientation, and ethnicity will further affect women’s experience of Covid-19. When considering policy development and scrutiny, the downstream effects of policy must recognize the real-world of those experiencing the outbreak and seek to mitigate against further harms amongst the most vulnerable.

References Bühring, T. (2016, February 08). Denmark: Greater acceptance of LGBT colleagues in female-dominated workplaces, Eurofound, Retrieved from: https://www.eurofound.europa.eu/publications/article/2016/denmark-greater-acceptanceof-lgbt-colleagues-in-female-dominated-workplaces.

Dunne, P. (2020). Sexual orientation discrimination law outside the labour market. European Commission, Luxembourg: Publications Office of the European Union, p.35-37.

European Commission (2020). Equal Pay: Time to close the gap. Retrieved from: https://ec.europa.eu/info/policies/justice-andfundamental-rights/gender-equality/equal-pay/gender-pay-gap-situation-eu_en#documents.

European Institute for Gender Equality (2020). Gender Equality Index 2020: Denmark. Retrieved from: https://eige.europa.eu/publications/gender-equality-index-2020-denmark.

European Institute for gender Equality (2020). Gender Equality Index 2020 Digitalisation and the future of work. Retrieved from: https://eige.europa.eu/publications/gender-equality-index-2020-digitalisation-and-future-work.

European Institute for Gender Equality (2020), Gender Equality Index 2020: Romania. Retrieved from: https://eige.europa.eu/publications/gender-equality-index-2020-romania.

European Union Agency for Fundamental Rights (2020). A long way to go for LGBTI equality, Luxembourg: Publications Office of the European Union, Retrieved from: https://fra.europa.eu/sites/default/files/fra_uploads/fra-2020-lgbti-equality1_en.pdf.

European Union of Fundamental Rights (2019). Rising inequalities and harassment as fundamental rights protection falters.

Retrieved from: https://fra.europa.eu/en/news/2019/rising-inequalities-and-harassment-fundamental-rights-protectionfalters.

European Law and Gender, (2020), Violence against women and lockdowns in Greece: available data and the situation during the second lockdown. Retrieved from: https://elan.jus.unipi.it/blog/violence-against-women-and-lockdowns-in-greeceavailable-data-and-the-situation-during-the-second-lockdown/.

35

e-Politikon | Απρίλιος 2021 Hupcau,

C. (2020, April 24). Covid-19 and gender inequality in https://dobetter.esade.edu/en/covid-19-genderinequality?_gl=1*1kncfks*_ga*MTIxMTI0NDA4MC4xNjE2NjA5MjY0.

Spain,

Do

Better

Retrieved

from:

Madgavkar, A., Krishnan, M., White, O., Mahajan, D., & Azcue, X. (2020, July 15). COVID-19 and gender equality: Countering the regressive effects. McKinsey & Company Retrieved from : https://www.mckinsey.com/featuredinsights/future-of-work/covid-19-and-gender-equality-countering-the-regressive-effects .

Madsen, P. K. (2016), Labour market integration of asylum seekers and refugees: Denmark, European Commission, Brussels, p.2.

Myers, J. (2020, August 18). 5 things COVID-19 has taught us about inequality, World Economic Forum, Retrieved from: https://www.weforum.org/agenda/2020/08/5-things-covid-19-has-taught-us-about-inequality.

Neamtu, I., & Westergård-Nielsen, N. (2014). Sources and Impact of Rising Inequality in Denmark. In B. Nolan (Ed.), Changing Inequalities and Societal Impacts in Rich Countries: Thirty Countries' Experiences (196-221). Oxford: Oxford University Press.

Rolandsen Agustin, L. (2011). The policy on gender equality in Denmark, Europarl, Retrieved from: https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/note/join/2011/453213/IPOL-FEMM_NT(2011)453213_EN.pdf.

Roig, R., Aybar, C., Pavia, J.M. (2020). Gender Inequalities and Social Sustainability. Can Modernization Diminish the Gender Gap in Political Knowledge?, Sustainability 12(8) 3143 https://doi.org/10.3390/su12083143.

Rühlemann, A., Staudt, E., Fleißner, R. (2019). Inequalities in Germany, SDG Watch Europe, Retrieved from: https://www.sdgwatcheurope.org/wp-content/uploads/2019/06/3.3.a-report-DE.pdf UN Women, (n.d.), Bulgaria pledges adoption of a gender equality law and aims to achieve full equality in 15 years, Retrieved from: https://www.unwomen.org/en/get-involved/step-it-up/commitments/bulgaria.

Vassileva, R. (2021). Sexism and violence against women. Will this nightmare in Bulgaria end?, New Eastern Europe, Retrieved from https://neweasterneurope.eu/2021/02/02/sexism-and-violence-against-women-will-this-nightmare-in-bulgariaend/.

Wayt, T. (2021, January 21). Lockdowns linked to 23% surge in domestic violence, The Academic Times, Retrieved from: https://academictimes.com/lockdowns-linked-to-23-surge-in-domestic-violence/.

36

e-Politikon | Απρίλιος 2021

Συνεργασία με ECOTIVITY Το κείμενο «Το γυναικείο κίνημα αντιμέτωπο με την κλιματική αλλαγή» από τις Ελένη Παλαιολόγου και Ιωάννα Σαμαρτζή, υλοποιήθηκε στο πλαίσιο της συνεργασίας του e-Politikon με την ομάδα νέων Ecotivity School. Στο παρακάτω απόσπασμα θα βρείτε λίγα λόγια για το Ecotivity και τις δράσεις του, καθώς και την σημασία που έχει για την ομάδα τους, η ενδυνάμωση των γυναικών. Το Ecotivity School, ξεκίνησε ως μία συνεργασία της Ομάδας Εθελοντισμού του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, με τρεις ακόμα ομάδες προερχόμενες από Γαλλία, Αγγλία και Ρωσία μέσω της συμμετοχής της στο φόρουμ NCG (Nantes Creative Generations) και συγκεκριμένα στον διαγωνισμό του NCG Cooperation Awards. Η ονομασία του προέρχεται από δύο λέξεις, Ecology + Activity, αποτυπώνοντας συνοπτικά και τον σκοπό του. Πρόκειται για ένα εθελοντικό πρόγραμμα με βάση την βιωσιμότητα και την αειφορία που προσδοκά η επιμόρφωση των συμμετεχόντων να γίνεται βιωματικά. Το Ecotivity, ουσιαστικά είναι ένα πενθήμερο σχολείο από νέους για νέους που μέσα από ομιλίες , διαδραστικά workshop, καθώς επίσης και δραστηριότητες, πραγματεύεται οικολογικά και περιβαλλοντικά ζητήματα. Στα πλαίσια των δράσεων του, αρχής γεννωμένης τον Μάρτιο του 2021, ξεκίνησαν και τα Eco-seminars, όμοια με το βασικό πρόγραμμα, αλλά μικρότερα σε διάρκεια από το θερινό σχολείο. Η συμβολή των γυναικών στην δράση του EcotivitySchool είναι μείζονος σημασίας. Το Ecotivity είναι οι άνθρωποι που το πλαισιώνουν και λαμβάνουν μέρος σε αυτό - χωρίς την ενεργώ στήριξη των συμμετεχόντων, θα ήταν μια θεωρητική έννοια. Την φετινή οργανωτική επιτροπή στελεχώνουν 8 γυναίκες (από τα συνολικά 12 μέλη ) καταλαμβάνοντας σημαντικές θέσεις, όπως η Event coordinator, υπεύθυνη για την γενική διεξαγωγή η Νεφέλη Κλεοπάτρα Βενετσιάνου. Ταυτόχρονα, έχει παρατηρηθεί πως οι αιτούντες συμμετοχής, στην συντριπτική πλειοψηφία είναι γυναίκες, που ενδεχομένως ενισχύει την θέση πως είναι και πιο ευαισθητοποιημένες σε περιβαλλοντικά ζητήματα. Η οικολογία, δεν είναι θέμα φύλου, εκτιμούμε την δράση όλων των συμμετεχόντων, αλλά οφείλουμε να αναγνωρίσουμε, πως η ποσόστωση έχει αρνητικό πρόσημο για τους άρρενες.

37

e-Politikon | Απρίλιος 2021

38