POLITICO (ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2020) by Pspa Alumni

ΤΕΥΧΟΣ ΝΟ 13 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2020

P O L I T I C O

Θέμα: « Η Εκπαίδευση ως εργαλείο Οικονομικής Ανάπτυξης και Ευημερίας»

Σημείωμα του Διευθυντή Σύνταξης του Περιοδικού κ. Ιωάννη Κουτρουμπή Σημείωμα Αρχισυντάκτη κ. Παύλου Πετίδη ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Χριστίνα Χριστοδούλου «Εκπαίδευση στη Λατινική Αμερική: ένα βήμα πιο κοντά στην αγορά εργασίας» Γεώργιος Σμαΐλης «Μία νέα ηγεσία για τον 21ο αιώνα: συναισθηματική νοημοσύνη και εργασιακή αποδοτικότητα» Αργυρώ Ράπτη «Αναπτυσσόμενες χώρες: παράδειγμα προς μίμηση ή αποφυγή; Αναστασία Καραζεπούνη «Η ευημερία της εκπαίδευσης και η οικονομική μεγέθυνση» Ευάγγελος Δρέλλιας «Μία οικονομική προσέγγιση της εκπαίδευσης» Μάριος Βελαέτης «Ιστοριοεξερευνήσεις: ένα χρήσιμο εκπαιδευτικό εργαλείο»

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΕΥΧΟΣ ΝΟΥΜΕΡΟ 10 / ΙΟΥΛΙΟΣ 2019

Η Εκπαίδευση ως Εργαλείο Οικονομικής Ανάπτυξης και Ευημερίας, 13 (2020)

Μήνυμα Προέδρου ΣΑΠΠΕΔΔ

Μετά από 7 χρόνια ο Σύλλογος Αποφοίτων Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης συνεχίζει την δράση της έκδοσης ψηφιακού περιοδικού με ένα ακόμη σημαντικό θέμα, το οποίο βρίσκεται στην επικαιρότητα, αλλά και οι πολιτικοί επιστήμονες το αναλύουν στις μελέτες τους. Πριν όμως μπω στην ουσία του ζητήματος που θα διαβάσετε στις επόμενες σελίδες του περιοδικού, θα ήθελα να αναφέρω δύο πράγματα για το έργο του συλλόγου. Ο Σύλλογος μας την χρονιά που μας πέρασε πραγματοποίησε άλλη μία επιμορφωτική ημερίδα με θέμα την ενέργεια με καθηγητές και υποψήφιους διδάκτορες με τριβή πάνω στο ζήτημα, αλλά και μία δράση για την ενίσχυση του παραολυμπιονίκη Γιάννη Κωστάκη για την συμμετοχή του στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Τόκυο 2020. Συνεχίσαμε τη δράση πληροφόρησης των συναποφοίτων σχετικά με την επαγγελματική τους αποκατάσταση, διέξαγοντας για άλλη μία χρονιά τα σεμινάρια επαγγελματικής αποκατάστασης των αποφοίτων, στα οποία οι απόφοιτοι και οι φοιτητές του τμήματος έχουν την δυνατότητα να γνωρίσουν τα επαγγέλματα στα οποία μπορούν να απασχοληθούν. Επίσης ο Όμιλος μελέτης του ECOSOC, ήδη έχει παράξει policy papers, που έχουν υποβληθεί για προβληματισμό στην υπηρεσία των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων του ΟΗΕ, ενώ συνεχίζουμε και τις εκπομπές Homo Politicarius που πραγματοποιούνται στο web radio του Street. Στην έκδοση αυτή η ομάδα σύνταξης επέλεξε ως θέμα τους τρόπους με τους οποίους η εκπαίδευση μπορεί να συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη. Η εκπαίδευση έχει από καιρό θεωρηθεί ως σημαντικός καθοριστικός παράγοντας της οικονομικής ευημερίας. Μπορεί να αυξήσει το ανθρώπινο κεφάλαιο που είναι εγγενές στο εργατικό δυναμικό, γεγονός που αυξάνει την παραγωγικότητα της εργασίας. Μπορεί επίσης να αυξήσει την ικανότητα καινοτομίας της οικονομίας με αποτέλεσμα οι νέες γνώσεις σχετικά με τις αναδυόμενες τεχνολογίες, τα προϊόντα και τις διαδικασίες να προάγουν την ανάπτυξη (όπως στις ενδογενείς αναπτυξιακές θεωρίες, cf., π.χ., Lucas (1988), Romer (1990), Aghion and Howitt (1998)). Ακόμη, η εκπαίδευση μπορεί να διευκολύνει τη διάδοση και τη μετάδοση των γνώσεων που απαιτούνται για την κατανόηση και την επεξεργασία νέων πληροφοριών και για την επιτυχή εφαρμογή νέων τεχνολογιών που σχεδιάστηκαν από άλλους, γεγονός που προάγει την οικονομική ανάπτυξη. Παρά τις θεωρητικές αυτές προβλέψεις, οι εμπειρικές αποδείξεις σχετικά με τον αντίκτυπο της εκπαίδευσης στην οικονομική ανάπτυξη είναι ανάμεικτες και αντικατοπτρίζουν τα υφέρποντα προβλήματα μέτρησης.

Γιάννης Κουτρουμπής Πρόεδρος Συλλόγου Αποφοίτων Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης

2|Σελίδα

Η Εκπαίδευση ως Εργαλείο Οικονομικής Ανάπτυξης και Ευημερίας, 13 (2020)

Editorial Σε μία περίοδο κοινωνικοοικονομικών ανακατατάξεων στην Ευρώπη και διεθνώς, η εκπαίδευση και η κατάρτιση αποτελούν την αιχμή του δόρατος κάθε αλλαγής και διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο, καθόσον συμβάλλουν όχι μόνο στη τρέχουσα κοινωνική, πολιτική, οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη, αλλά και στη θεμελίωση του πνεύματος, της γνώσης και των δεξιοτήτων, προκειμένου οι νέοι να καταστούν ικανοί να αντιμετωπίσουν την πολυπλοκότητα, την ταχύτητα των αλλαγών και την έλλειψη προβλεψιμότητας που χαρακτηρίζουν τον σημερινό κόσμο. Μάλιστα, η βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσματικότητας των εκπαιδευτικών συστημάτων αναδεικνύεται ως ένας από τους κυριότερους στρατηγικούς στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης με το σκοπό να συνδυάζεται η παιδεία με την απόκτηση προσόντων και δεξιοτήτων που απαιτεί η αγορά εργασίας. Η εκπαίδευση έχει από καιρό θεωρηθεί ως σημαντικός καθοριστικός παράγοντας της οικονομικής ευημερίας. Μπορεί επίσης να αυξήσει την ικανότητα καινοτομίας της οικονομίας με αποτέλεσμα οι νέες γνώσεις σχετικά με τις αναδυόμενες τεχνολογίες, τα προϊόντα και τις διαδικασίες να προάγουν την ανάπτυξη (όπως στις ενδογενείς αναπτυξιακές θεωρίες, π.χ., Lucas (1988), Romer (1990), Aghion and Howitt (1998)). Ακόμη, η εκπαίδευση μπορεί να διευκολύνει τη διάδοση και τη μετάδοση των γνώσεων που απαιτούνται για την κατανόηση και την επεξεργασία νέων πληροφοριών και για την επιτυχή εφαρμογή νέων τεχνολογιών που σχεδιάστηκαν από άλλους,. Παρά τις θεωρητικές αυτές προβλέψεις, οι εμπειρικές αποδείξεις σχετικά με τον αντίκτυπο της εκπαίδευσης στην οικονομική ανάπτυξη είναι ανάμεικτες και αντικατοπτρίζουν τα υφέρποντα προβλήματα μέτρησης. Σε αυτό το τεύχος του Περιοδικού, θα εξετάσουμε το ζήτημα της εκπαίδευσης και τη σχέση του με την οικονομική ανάπτυξη. Πετίδης Παύλος Αρχισυντάκτης POLITICO

3|Σελίδα

Η Εκπαίδευση ως Εργαλείο Οικονομικής Ανάπτυξης και Ευημερίας, 13 (2020)

Επιστημονικό Περιοδικό του Συλλόγου Αποφοίτων Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Επίσημη Ιστοσελίδα Περιοδικού: www.politicoalumni.gr

«Εκπαίδευση στην Λ. Αμερική: ένα βήμα πιο κοντά στην αγορά εργασίας» Της Χριστίνας Χριστοδούλου* *Προπτυχιακή Φοιτήτρια, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης, Ε.Κ.Π.Α. ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΡΘΡΟΥ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΥ

Ιστορικό Άρθρου:

Η Χριστίνα Χριστοδούλου σπουδάζει στην Αθήνα στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης

Ελήφθη: Νοέμβριος 2019 Ελήφθη στην αναθεωρημένη μορφή :

και Δημόσιας Διοίκησης. Έχει συμμετάσχει σε διάφορα προ-γράμματα ούσα ενεργή

Δεκέμβριος 2019

φοιτήτρια, όπως στο ThessISMUN2019. Επίσης, βοηθάει στη Μονάδα Προσβασιμό-

Αποδοχή Άρθρου: Δεκέμβριος 2019

Λέξεις – κλειδιά: Λατινική Αμερική, αγορά εργασίας, δεξιότητες

τητας για Φοιτητές με Αναπηρία μέσω της συγγραφής και της παροχής σημειώσεων. Επέλεξε το τμήμα αυτό γιατί την ενδιαφέρουν οι Πολιτικές Επιστήμες και ειδικότερα οι Διεθνείς Σχέσεις.

1. Εισαγωγή Η δυναμική της εκπαίδευσης μίας χώρας καθορίζει αναμφίβολα και την δυναμική της οικονομίας της. Η εκπαίδευση είναι αυτή που καλλιεργεί στα άτομα τις απαραίτητες γνωστικές δεξιότητες, ώστε να αποτελέσουν αργότερα ένα αποτελεσματικό εργατικό δυναμικό. Είναι εκείνη που, μέσω της παροχής γνώσεων σε νέες τεχνολογίες και διαδικασίες, προωθεί την καινοτομία στην εργασία και την φέρνει πιο κοντά στα διεθνή πρότυπα και τις ανάγκες της αγορά εργασίας. Στην περίπτωση της Λατινικής Αμερικής και των εκπαιδευτικών συστημάτων των χωρών της, μπορεί να εντοπίσει κανείς δύο αντιθέσεις: από την μία πλευρά, παρατηρούνται χώρες όπως η Κούβα και η Κόστα Ρίκα για παράδειγμα, των οποίων η εκπαίδευση μεταφράζεται σε πολύ χαμηλά επίπεδα αναλφαβητισμού, και, από την άλλη, βλέπουμε χώρες όπως η Νικαράγουα, η Αϊτή και το Ελ Σαλβαδόρ, των οποίων τα επίπεδα αναλφαβητισμού είναι πολύ υψηλά. Όμως, κατά πόσον η κατάσταση του εκπαιδευτικού συστήματος επηρεάζει και την οικονομία της χώρας; Χωρίς ένα δυνατό εκπαιδευτικό σύστημα μπορεί να υπάρξει κοινωνική ευημερία στις χώρες της Λατινικής Αμερικής; 4|Σελίδα

Η Εκπαίδευση ως Εργαλείο Οικονομικής Ανάπτυξης και Ευημερίας, 13 (2020)

2. Κύριο Μέρος Η Κούβα, σύμφωνα με αναφορά της Παγκόσμιας Τράπεζας, έχει το καλύτερο εκπαιδευτικό σύστημα στην Λατινική Αμερική και την Καραϊβική, και αυτό αποτυπώνεται στα επίπεδα αναλφαβητισμού της χώρας: για τις νεαρές ηλικίες (15 έως 24 ετών) το ποσοστό αναλφαβητισμού είναι περίπου 1,2%, και για τις γηραιότερες ηλικίες (65 ετών και άνω) το ποσοστό κυμαίνεται στο 1% (World Economic Forum Report on Equality, 2017). Κατά το ίδιο μοτίβο, το εκπαιδευτικό σύστημα της Κόστα Ρίκα κατατάσσεται, σύμφωνα με αναφορά του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ (World Economic Forum), στα καλύτερα της Λατινικής Αμερικής, με το ποσοστό αναλφαβητισμού για τις νεαρές ηλικίες να είναι περίπου 2%. Δεδομένης της τόσης σημασίας που δίνεται στην εκπαίδευση σε αυτές τις χώρες, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι η οικονομία ‘’ανταποδίδει’’ με υψηλά επίπεδα ανάπτυξης. Συμβαίνει αυτό; Αν απομονώσουμε όλους τους άλλους παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν την διαδικασία ανάπτυξης της οικονομίας, τότε η απάντηση είναι ναι. Η Κουβανή κυβέρνηση αξιοποιώντας όσο το δυνατόν καλύτερα το δυναμικό της, με το ποσοστό ανεργίας να είναι περίπου 2,5%, προβαίνει τα τελευταία χρόνια σε μεταρρυθμίσεις πετυχαίνοντας σταδιακά την επιθυμητή οικονομική ανάπτυξη. Όμως και η Κόστα Ρίκα έχει παρουσιάσει σταθερή οικονομική ανάπτυξη τα τελευταία 25 χρόνια, με το επίπεδο φτώχειας της χώρας να είναι κοντά στο 20 με 25%. Από την άλλη, γίνεται περισσότερο κατανοητό σε τι βαθμό επηρεάζει την οικονομία το εκπαιδευτικό σύστημα μίας χώρας, όταν αυτό ειδικά είναι αδύναμο. Με ποσοστό περίπου 60% του πληθυσμού της να ζει κάτω από τα όρια της φτώχειας και ποσοστό ανεργίας περίπου στο 41% , η Αϊτή είναι η πιο φτωχή χώρα στην Αμερική (World Bank, 2018). Η ‘’ένδεια’’ αυτή υπάρχει φυσικά και στο εκπαιδευτικό της σύστημα, ενώ είναι γεγονός ότι στην πλειονότητά τους τα σχολεία, μετά τον σεισμό του 2010, είναι κατεστραμμένα. Είναι δύσκολο να σημειωθεί οικονομική ανάπτυξη, όταν δεν υπάρχει καταρτισμένο εργατικό δυναμικό έτοιμο για να την υποστηρίξει- κι αυτό το σώμα μπορεί να δημιουργηθεί μόνο μέσω της εκπαίδευσης. Φυσικά, δεν βρίσκεται μόνο η Αϊτή σε αυτή την κατάσταση. Στην ίδια μοίρα βαδίζουν κι άλλες χώρες όπως το Ελ Σαλβαδόρ και η Νικαράγουα, της οποία το ¼ του πληθυσμού της ζει κάτω από άθλιες συνθήκες φτώχειας, ενώ ,σύμφωνα με μετρήσεις της UNICEF, περισσότερο από 400.000 νέοι ηλικίας 5-17 χρονών δεν έχουν πάει σχολείο, αλλά δουλεύουν για να καταφέρουν να επιβιώσουν. Επίσης, στον Παναμά πολύ μεγάλος είναι ο αριθμός των παιδιών που παρατάνε το σχολείο εξαιτίας των μεγάλων αποστάσεων που χρειάζεται να διανύουν καθημερινά για να βρίσκονται εκεί (Unesco, 2017). Το ποσοστό ανεργίας δεν είναι υψηλό (6% περίπου), όμως το εργατικό δυναμικό είναι ως επί το πλείστων ανειδίκευτο, με αποτέλεσμα το επίπεδο φτώχειας να αγγίζει το 33%, χωρίς να υπάρχουν δείγματα οικονομικής ανάπτυξης.

5|Σελίδα

Η Εκπαίδευση ως Εργαλείο Οικονομικής Ανάπτυξης και Ευημερίας, 13 (2020)

Ο στόχος της ποιοτικής εκπαίδευσης αποτελεί κομμάτι και της ατζέντας του 2030 μαζί με τους υπόλοιπους 16 στόχους για βιώσιμη ανάπτυξη. Στο πλαίσιο αυτό, ποιοτική εκπαίδευση σημαίνει διασφάλιση της πρόσβασης όλων σε ποιοτική προσχολική εκπαίδευση, ώστε να είναι έτοιμοι για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση· οικοδόμηση και αναβάθμιση των εκπαιδευτικών εγκαταστάσεων που να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των παιδιών · ουσιαστική αύξηση του αριθμού των νέων και των ενηλίκων που να έχουν τις κατάλληλες δεξιότητες για απασχόληση, αξιοπρεπή εργασία, επιχειρηματικότητα κ.α. (ILO, 2016) Όμως, στο εκπαιδευτικό σύστημα αυτού του μοντέλου που κατασκευάσαμε, δεν θα υπάρχει ένα τυχαίο πρόγραμμα διδασκαλίας, αλλά, αντιθέτως, ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα προσαρμοσμένο στις ανάγκες της τοπικής οικονομίας. Με το παράδειγμα του Παναμά, που δόθηκε παραπάνω, καταλαβαίνουμε ότι ένα χαμηλό ποσοστό ανεργίας δεν συνεπάγεται απαραίτητα χαμηλά επίπεδα φτώχειας και κατ’ επέκταση υψηλά επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης. Χρειάζεται ένα ειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό που να μπορεί να ανταποκριθεί στις επιτακτικές ανάγκες της αγοράς εργασίας. Φυσικά, σε ένα τέτοιο πρόγραμμα δεν υπονομεύεται κανένα μάθημα και όλα έχουν την ίδια αξία, ωστόσο η οικονομική ευημερία παραμένει ένας ακόμη πολύ βασικό στόχος. 3. Επίλογος Από τα παραπάνω, μπορεί να εξάγουμε ότι η κατάσταση του εκπαιδευτικού συστήματος μιας χώρας μπορεί να επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό και την οικονομία της- το καταλαβαίνουμε σίγουρα στην περίπτωση των χωρών της Λατινικής Αμερικής. Μπορεί, όμως, να επηρεάσει και την κοινωνία την ίδια. Γιατί το πιο σημαντικό με την εκπαίδευση είναι ότι εκτός από εργάτες πλάθει και ανθρώπους. Μέσω εκείνης μπορούν να ακουστούν σημαντικές έννοιες, όπως αυτές της συνεργασίας, της ομαδικότητας, της κατανόησης και του σεβασμού. Επίσης, με την βοήθεια της είναι δυνατόν να επιτευχθούν και οι υπόλοιποι στόχοι βιώσιμης ανάπτυξης της ατζέντας του 2030, που αφορούν την ισότητα των δύο φύλων, την καταπολέμηση της φτώχειας και άλλα σημαντικά ζητήματα. Γι’ αυτό έχει σημασία ο τρόπος που λειτουργεί το εκπαιδευτικό σύστημα κάθε χώρας ως αντανάκλαση της ίδιας της κοινωνίας.

6|Σελίδα

Η Εκπαίδευση ως Εργαλείο Οικονομικής Ανάπτυξης και Ευημερίας, 13 (2020)

Βιβλιογραφικές Αναφορές 1. ‘’ International Encyclopedia of Education’’, 3η έκδοση, 2010: E.A. Hanushek and L. Wößmann, ‘’ Education and Economic Growth ‘’, σ. 245- 252 [https://www.sciencedirect.com/referencework/9780080448947/international-encyclopedia-of-education] 2. CIA The World Factbook, Economy [https://www.cia.gov/library/publications/the-worldfactbook/]: 

Cuba



Haiti



Nicaragua



Panama

3. Sustainable Development Goals Fund/ Goal 4: Quality Education [https://www.sdgfund.org/goal-4quality-education] 4. UNESCO/Data for the Sustainable Development Goals, Education and Literacy: Cuba [http://uis.unesco.org/en/country/cu?theme=education-and-literacy] 5. Nina Lakhani, 2015 ‘’Poverty in Nicaragua drives children out of school and into the workplace ‘’ The Guardian [https://www.theguardian.com/global-development/2015/may/19/poverty-nicaragua-children-school-education-child-labour] 6. Alan Saidi, ‘’ 15 Facts on Cuba and its Education System ‘’ [ https://acei-global.blog/2017/10/05/15facts-on-cuba-and-its-education-system-2/ ] 7. InterNations: Education in Costa Rica [https://www.internations.org/costa-rica-expats/guide/livingin-costa-rica-15466/education-in-costa-rica-2]

7|Σελίδα

Η Εκπαίδευση ως Εργαλείο Οικονομικής Ανάπτυξης και Ευημερίας, 13 (2020)

«Μία νέα ηγεσία για τον 21ο αιώνα: συναισθηματική νοημοσύνη και εργασιακή αποδοτικότητα» Του Γεώργιου Σμαίλη* *Προπτυχιακός Φοιτητής, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΡΘΡΟΥ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΥ

Ιστορικό Άρθρου:

Ελήφθη: Νοέμβριος 2019

Ο Γιώργος Σμαΐλης είναι προπτυχιακός φοιτητής του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και

Ελήφθη στην αναθεωρημένη μορφή :

Δημόσιας Διοίκησης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Συμμετείχε

Δεκέμβριος 2019 Αποδοχή Άρθρου: Δεκέμβριος 2019

Λέξεις – κλειδιά: συναισθηματική νοημοσύνη, εργασία, ηγεσία, αποδοτικότητα

σε μαθητικούς αγώνες Ρητορικής, Εικαστικών, Λογοτεχνίας, καθώς και σε άλλες πολιτισμικές εκδηλώσεις και κοινωνικές δράσεις. Επιπλέον, συμμετείχε στο ThessISMUN 2019 και, μέχρι σήμερα, σε πολλά επιστημονικά συνέδρια, ημερίδες και εκδηλώσεις πανεπιστημίων ή διαφόρων ιδρυμάτων. Έχει έντονο ενδιαφέρον για την πολιτική επικαιρότητα, την Ελληνική και την Παγκόσμια Ιστορία, τις Διεθνείς Σχέσεις και τα Χρηματοοικονομικά.

1. Μία γενική επισκόπηση της παγκόσμιας κατάστασης. Διανύοντας τον 21ο αιώνα, η ανθρωπότητα βρέθηκε αντιμέτωπη με μεγάλες προκλήσεις που ανάγονται σε πολλούς τομείς του ατομικού και του συλλογικού βίου. Από τα προβλήματα διαχείρισης του περιβάλλοντος και την έξαψη της θρησκευτικής τρομοκρατίας έως την ευρεία σε γεωγραφική και κοινωνική κλίμακα παγκόσμια οικονομική ύφεση του 2007 και την εξέλιξη της τεχνολογικής παραγωγής καθίσταται επιτακτική η ανάγκη, πρωτίστως, μελέτης και, στη συνέχεια, εφαρμογής αποτελεσματικών πολιτικών θεωρητικώς και τεχνικώς σχεδιασμένων από ειδήμονες με υψηλές επιχειρησιακές ικανότητες, οι οποίοι ως ηγέτες του 21ου αιώνα κρίνονται αναγκαίοι για την αποτελεσματική και δημιουργική τους αντιμετώπιση και διαχείριση, αφού όμως έχουν καλλιεργήσει τις συναισθηματικές τους δεξιότητες. Αν ήταν δυνατό να τονιστεί μία κομβική αρετή που αποτελεί το μέγιστο διοικητικό και διανοητικό εφόδιο για τους αυριανούς ηγέτες-μάνατζερς, θα αποτελούσε σφάλμα να υποβαθμίσουμε τη σημασία της συναισθηματικής νοημοσύνης.

8|Σελίδα

Η Εκπαίδευση ως Εργαλείο Οικονομικής Ανάπτυξης και Ευημερίας, 13 (2020)

Εφόσον, για την επίτευξη της αύξησης της παραγωγής και της συνακόλουθης γενικής οικονομικής ανάπτυξης και της κοινωνικώς συνεπαγόμενης ατομικής και συλλογικής ευδαιμονίας, η διαπαιδαγώγηση των αυριανών ηγετών με βάση τις αρχές του ανθρωπίνου προσώπου της ηγεσίας με μοχλό τη συναισθηματική σύνδεση και αλληλεπίδραση με τους εργαζομένους σημειώνεται ως η πλέον υπεύθυνη και σίγουρη συνταγή επιτυχίας. 2. Προσδιορίζοντας τον ηγέτη. Οι σύγχρονες προκλήσεις απαιτούν από τους «μάνατζερς» να είναι έτοιμοι για κάθε ενδεχόμενο. Η αποτελεσματικότητα, όμως του μάνατζερ έγκειται στις δεξιότητες που έχει αναπτύξει, καθώς και στην γνωσιακή του κατάρτιση η οποία πρέπει να συνοδεύεται από ψυχική και διανοητική ενεργητικότητα και ευελιξία. Σε αυτό το σημείο είναι χρήσιμο να ερευνηθεί η έννοια του ηγέτη. Από τις πολλές κοινωνικές μελέτες και την πληθώρα παραδειγμάτων από την Ιστορία, υπάρχει μία κοινή συνισταμένη που ορίζει ως ηγέτη «αυτόν που έχει τη δυνατότητα να επηρεάζει τους ανθρώπους και να δένεται συναισθηματικά μαζί τους1». Η τελευταία παράμετρος θα απασχολήσει και στη συνέχεια την παρούσα μελέτη. Από την ιστορική και την εργασιακή εμπειρία, η σημασία της ηγεσίας ως της τέχνης της συναισθηματικής επιρροής και του ηγέτη φαίνεται πως επιτάσσει τη σύγχρονη κοινωνική έρευνα να επανεξετάσει το περιεχόμενο των εννοιών αυτών. Στόχος είναι η εύρεση ενός τρόπου μέσω του οποίου να μπορούν να λειτουργήσουν στον 21ο αιώνα και να βελτιώσουν το εργασιακό περιβάλλον των ανθρώπων ως προς τη μεγιστοποίηση της παραγωγής, και την ατομική τους τελείωση. Ο μάνατζερ του 21ου αιώνα που θέλει να επιτύχει τη μεγιστοποίηση των κερδών της εταιρείας του μέσω της αύξησης της παραγωγικότητας κατά άτομο οφείλει να υιοθετήσει μία συνεργατική νοοτροπία που χαρακτηρίζεται από συναισθηματική σύνδεση και επικοινωνία με τους υφισταμένους του. Δηλαδή, δεν πρέπει να είναι το «αφεντικό», αλλά ο συντονιστής της ομάδας. Το δημοκρατικό-ανθρωπιστικό μοντέλο άσκησης ηγεσίας που πρέπει να χαρακτηρίζει τον σύγχρονο μάνατζερ εδράζεται τις παρακάτω αρχές: 1. Επικοινωνία

5. Γνωσιακή κατάρτιση

2. Ομαδικότητα

6. Προσαρμοστικότητα

3. Οραματισμός

7. Ενθάρρυνση

4. Διαχείριση προβλημάτων

8. Ηθικότητα-ακεραιότητα

9|Σελίδα

Η Εκπαίδευση ως Εργαλείο Οικονομικής Ανάπτυξης και Ευημερίας, 13 (2020)

Από τα παραπάνω, γίνεται κατανοητό πως ο ηγέτης αποτελεί έναν κομβικό παράγοντα για τη λειτουργία και την επιτυχία ενός ανθρώπινου οργανισμού. Επιπλέον, η προσωπική επιτυχία του ηγέτη εξαρτάται άμεσα με τον τρόπο που αλληλοεπιδρά με τους υφισταμένους του, ώστε να ικανοποιήσει την ψυχική του στοχοθεσία. Στον σύγχρονο κόσμο των επιχειρήσεων, ο επιτυχημένος μάνατζερ θα είναι αυτός που θα αντιληφθεί τη σπουδαιότητα της συναισθηματικής αντίληψης της ηγεσίας τόσο για τον ίδιο όσο και για τον οργανισμό που καθοδηγεί. Ωστόσο, άξιο σχολιασμού είναι και η γνωσιακή κατάρτιση του ηγέτη και η διανοητική του ευελιξία. Εύλογα ο Ανδρέας Παπαστάμος υπογραμμίζει ότι η πρόγνωση του μέλλοντος απαιτεί καλή γνώση του παρελθόντος και αντίληψη του παρόντος. Το παρελθόν από την αρχαιοελληνική και ρωμαϊκή φιλοσοφία και φιλολογία για την αξία του ηγέτη, καθώς και οι σύγχρονες επιστημονικές προσεγγίσεις αποτελούν πλούσιο θεωρητικό οπλοστάσιο, ενώ το πολιτικό-οικονομικό-κοινωνικό παρόν επιτάσσει τον μάνατζερ να ενστερνιστεί τη σοφία της συναισθηματικής ηγεσίας για αποτελεσματική χάραξη του στρατηγικού σχεδιασμού για την παραγωγή και την κερδοφορία της επιχείρησης και τη μεγέθυνση των οικονομικών δεικτών. Συγκεφαλαιώνοντας, ο σύγχρονος μάνατζερ επιβάλλεται να είναι ένας συνεργάσιμος διαχειριστής με ομαδική νοοτροπία και καθοδηγητικό-υποστηρικτικό ρόλο. Ως αποτέλεσμα θα έχει τη συναισθηματική αλληλεπίδραση και τελικά διασύνδεση με τους εργαζομένους και, επομένως, τη βελτίωση του εργασιακού περιβάλλοντος. 3. Προσεγγίζοντας τη Συναισθηματική Νοημοσύνη και τον συναισθηματικά ανεπτυγμένο ηγέτη. «Η συναισθηματική νοημοσύνη αφορά την ικανότητα να αντιλαμβάνεσαι ακριβώς, να αξιολογείς και να εκφράζεις τα συναισθήματα, την ικανότητα να προσεγγίζεις και να παράγεις συναισθήματα όταν διευκολύνουν τη σκέψη, την ικανότητα να καταλαβαίνεις το συναίσθημα και τη συναισθηματική γνώση και την ικανότητα να ρυθμίζεις τα συναισθήματα για να προωθείς τη συναισθηματική και πνευματική ανάπτυξη»2. Γενικά, η συναισθηματική νοημοσύνη αναφέρεται στην κατά-ΝΟΗΣΗ των συναισθημάτων τόσο του ίδιου του εαυτού όσο και των άλλων ανθρώπων. Όπως γίνεται αντιληπτό, τα συναισθήματα αποτελούν την κεντρική ιδέα στην έννοια της συναισθηματικής νοημοσύνης, αλλά επεκτείνοντας τη σκέψη μας μπορούμε να προσθέσουμε πως αποτελούν και κεντρική ιδέα στην τέχνη της ηγεσίας. «Ο καθένας μπορεί να θυμώσει – αυτό είναι εύκολο. Αλλά το να θυμώσει κανείς με το σωστό άτομο, στο σωστό βαθμό και στη σωστή στιγμή, για τη σωστή αιτία και με το σωστό τρόπο – αυτό δεν είναι εύκολο»3. Από την εύλογη

2 3

Mayer & Salovey, 1997, σ.10 Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια, μέσα 5ου π.Χ. αιώνα 10 | Σ ε λ ί δ α

Η Εκπαίδευση ως Εργαλείο Οικονομικής Ανάπτυξης και Ευημερίας, 13 (2020)

τοποθέτηση του Αριστοτέλη συμπεραίνουμε πως συγκεκριμένα άτομα με ιδιαίτερες ικανότητες μπορούν να ελέγχουν τα συναισθήματά τους και κυρίως τα άτομα που εμφορούνται από έμφυτα ηγετικά προσόντα και υψηλές διανοητικές, αλλά και συναισθηματικές δεξιότητες που μπορούν να κινητοποιήσουν τους ανθρώπους και να τους (καθ)οδηγήσουν προς την πρόοδο. Η αξία και αποδοτικότητα της ηγετικής κουλτούρας με ρινίσματα τεχνικών συναισθηματικής σύνδεσης και επικοινωνίας οφείλει να αποτελέσει αντικείμενο στοχασμού και εκπαίδευσης των μελλοντικών ηγητόρων των επιχειρηματικών οργανισμών. Το εκπαιδευτικό σύστημα κρίνεται πολύτιμο να προσανατολίσει το πρόγραμμα διδασκαλίας του στη διαπαιδαγώγηση και την καλλιέργεια των συναισθηματικών δεξιοτήτων, όπως τις όρισε εύστοχα ο Daniel Goleman4: 

Αυτοεπίγνωση (self-awareness): αναφέρεται στην επίγνωση των συναισθημάτων, στην αυτο-αξιολόγηση και την αυτοπεποίθηση.



Αυτοέλεγχο (self-management): αναφέρεται στην αυτοπειθαρχία, την αυτορύθμιση, την αξιοπιστία, την ευσυνειδησία και την προσαρμοστικότητα.



Κοινωνικές δεξιότητες (social awareness): πρόκειται για δεξιότητες επιρροής, επικοινωνίας, ηγεσίας, καταλυτικής δράσης όσον αφορά την αλλαγή, χειρισμός διαφωνιών, καλλιέργεια δεσμών, συνεργασία, ομαδικότητα.



Διαχείριση σχέσεων (relationship management): η ικανότητα κατανόησης των άλλων, η ενίσχυση της ανάπτυξης των άλλων, ο σωστός χειρισμός της διαφορετικότητας.

Αργότερα, ο Ryback (1998) όρισε τα χαρακτηριστικά του συναισθηματικά ανεπτυγμένου ηγέτη: 1. Εποικοδομητική άσκησης κριτικής

8. Αυτοπεποίθηση

2. Κατανόηση των άλλων-προβολή του ιδίου ως παραδείγματος 3. Αυθεντικότητα-ευθύτητα 4. Υπευθυνότητα 5. Επικοινωνία-διαφάνεια-προσήνεια 6. Αποφασιστικότητα-ψυχραιμία 7. Ενθουσιασμός

D. Goleman, Harvard Business School Press, 2008 11 | Σ ε λ ί δ α

Από τα παραπάνω κατανοούμε πως η καλλιέργεια των συναισθηματικών δεξιοτήτων των ηγετών είναι ιδιαιτέρως πολύτιμη και σημαίνουσα, ενώ η εφαρμογή ενός προτύπου μάνατζμεντ βασισμένου στη συναισθηματική και την ψυχοκοινωνική σύνδεση και επικοινωνία ευνοεί την προαγωγή των δυνατοτήτων των εργαζομένων και την αύξηση της παραγωγικότητας κάτι που αποδεικνύεται από πληθώρα κοινωνικών ερευνών επί αυτού του θέματος.

Χαρακτηριστικό είναι ότι η συναισθηματική νοημοσύνη είναι τουλάχιστον 2 φορές πιο σημαντική από οποιονδήποτε άλλο παράγοντα στο να μπορέσουμε να προβλέψουμε τη πιθανή επιτυχία ατόμων και είναι υπεύθυνη για περισσότερο από το 85% της εξαιρετικής απόδοσης & αποτελεσματικότητας των κορυφαίων ηγετών σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο (D. Goleman, Harvard Business School Press, 2008). Επιπλέον, στρέφοντας τον ιστορικό φακό μας στην βιομηχανική και οργανωτική ψυχολογία, στην δεκαετία του 1940 υπό την διεύθυνση του Hemphill (1959) το κέντρο μελετών της πολιτείας του Ohio πρότειναν ότι η προσεκτική μεταχείριση των εργαζομένων, με ενδιαφέρον, είναι μια σημαντική πτυχή της αποτελεσματικής ηγεσίας. Πιο συγκεκριμένα, η έρευνα προτείνει ότι οι ηγέτες οι οποίοι είναι σε θέση να δημιουργήσουν συναισθήματα αμοιβαίας εμπιστοσύνης, σεβασμού και μια ορισμένη ζεστασιά με τα μέλη της ομάδας τους θα είναι πιο αποτελεσματικοί (Fleishman & Harris, 1962). Αν και η σύγχρονη εκπαίδευση παρουσιάζει μία ελλιπή σχεδιασμένη ανάπτυξη και καλλιέργεια συναισθηματικών ικανοτήτων για αποτελεσματική ηγεσία, αρκετές μελέτες αναδεικνύουν ότι η παραγωγικότητα αυξάνεται, όταν οι διευθυντές επιτρέπουν στους υφισταμένους τους να εκφράσουν τα συναισθήματά τους και να παρουσιάσουν τις πιο υγιείς και δημιουργικές δυνάμεις τους. Ο Leeper (1948) εστιάζει την προσοχή του σε μια κινητήρια δύναμη των συναισθημάτων και ότι τα συναισθήματα πυροδοτούν διαδικασίες, οι οποίες διεγείρουν, διατηρούν και διευθύνουν την προσοχή. Βέβαια, ορισμένες εταιρείες έχουν αντιληφθεί τη σπουδαιότητα (ποσοτική και ποιοτική) της συναισθηματικής οργανωσιακής ψυχολογίας και έχουν επενδύσει στην ανάπτυξη τέτοιων αρχών στον εργασιακό τους χώρο. Σύμφωνα με το American Society for training and Development (Goleman, 1998), οι τέσσερις στις πέντε εταιρείες προσπαθούν ενεργά να αυξήσουν τη συναισθηματική νοημοσύνη των υπαλλήλων τους προκειμένου να αυξήσουν τις πωλήσεις, να βελτιώσουν την εξυπηρέτηση πελατών (Cavelzani, Lee, Locatelli, Monti, and Villamira, 2003) και να βεβαιωθούν ότι η διοίκηση τους είναι σωστή (Gabel, Dolan, and Cerdin, 2005). Εν κατακλείδι, η συναισθηματική αντίληψη της ηγεσίας θα βοηθήσει τον ηγέτη στην προσωπική του βελτίωση, αλλά θα ωθήσει και την ανάπτυξη των υφισταμένων του «βγάζοντας τον καλύτερό τους εαυτό» και όπως έλεγε ο Κινέζος φιλόσοφος Λάο Τσε «Όποιος καταλαβαίνει τους άλλους έχει γνώση, όποιος καταλαβαίνει τον εαυτό του έχει σοφία».

4. Η κατάλληλη εκπαίδευση του ηγέτη πάνω στη Συναισθηματική Νοημοσύνη-συγκεκριμένα παραδείγματα. Εφόσον η παραπάνω ανάλυση κατέδειξε το εύρος και τη σημασία της Ηγεσίας και της Συναισθηματικής Νοημοσύνης, καθίσταται επιστημονικά αδήριτη ανάγκη να επισημάνουμε τον ρόλο του εκπαιδευτικού συστήματος στην καλλιέργεια και την εμβάθυνση του συναισθηματικού και διανοητικού οπλοστασίου του ηγέτη. Το σχολείο ως χώρος διάπλασης της προσωπικότητας του ανθρώπου, πέραν της γνωσιακής και επιμορφωτικής λειτουργίας που επιτελεί, μπορεί να αποτελέσει έναν χρήσιμο μηχανισμό για την διαμόρφωση των συναισθηματικών δεξιοτήτων των αυριανών ηγετών. Η επαρκής στελέχωση της εκπαίδευσης από ικανούς διδάσκοντες ειδικευμένους στη συναισθηματική και ψυχοκοινωνική αγωγή θα διευκόλυνε, αν όχι θα ήταν το παν, σε αυτήν την παιδαγωγική διαδικασία. Επιπροσθέτως, η εισαγωγή μαθημάτων και εκπαιδευτικών προγραμμάτων που σχετίζονται με την διάπλαση του χαρακτήρα και την εύρεση και την εξάσκηση των προσωπικών κλίσεων του μαθητή θα ήταν παιδαγωγικώς αποτελεσματική για την επαφή του με τον συναισθηματικό και ψυχικό του κόσμο. Όπως έχει αποδειχθεί και από έρευνες στο εκπαιδευτικό σύστημα χωρών, όπως για παράδειγμα είναι η Βρετανία, αποδεικνύεται πως η εισαγωγή της συναισθηματικής μάθησης στο σχολείο κατάφερε να βοηθήσει στην ένταξη των «δύσκολων» μαθητών στο σχολικό χώρο και να τους κάνει να έχουν θετικότερη στάση απέναντι σε αυτό, εμποδίζοντας παράλληλα την πρόωρη εγκατάλειψή του από μεγάλο ποσοστό αυτών. Από τη στιγμή που εισήχθη η συναισθηματική επικοινωνία στα σχολεία της Αγγλίας, από χρόνο σε χρόνο οι αποκλεισμοί από αυτά έχουν σταθερά όλο και πιο καθοδική τάση, από 113 το 1997 σε 22 το 2000 (Marziyah Panju, 2008, σ. 17). Σημαντικό για τον Daniel Goleman είναι ο τρόπος διδασκαλίας στη σχολική εκπαίδευση παρά το περιεχόμενο των μαθημάτων ανάπτυξης των συναισθηματικών δεξιοτήτων. Η εστίαση, δηλαδή, της εκπαιδευτικής πολιτικής στην προαγωγή των προσωπικών ικανοτήτων και την διάνοιξης και εξερεύνησης του συναισθηματικού μωσαϊκού των μαθητών αποτιμάται ως η πλέον επιστημονικώς ικανή μέθοδος για την κοινωνική προσαρμογή του μαθητή, αλλά και για την ατομική του διάπλαση ως συναισθηματικά ώριμου και ικανού ανθρώπου, έτοιμου να κατανοήσει το κοινωνικό γίγνεσθαι και την ανθρώπινη συμπεριφορά, αφού πρωτίστως μελετήσει, γνωρίσει, κατανοήσει και εξοικειωθεί με τον εαυτό του. Άλλωστε, αυτό είναι ένα προαπαιτούμενο για τον ηγέτη, δηλαδή ο μάνατζερ που επιθυμεί να εξελίξει τις ηγετικές του ικανότητες μαθαίνει πρώτα τον εαυτό του και έπειτα τους άλλους. Γίνεται, επομένως, όλο και πιο κατανοητή η αρχαία ελληνική ρήση «γνώθι σαυτόν», όχι μόνον για τους δυνάμει ηγέτης, αλλά και για όλους τους ανθρώπους. Ανά τον κόσμο έχουν γίνει προσπάθειες για την εισαγωγή της συναισθηματικής νοημοσύνης στη σχολική αίθουσα με σκοπό την ανάπλαση των συναισθηματικών δεξιοτήτων των μαθητών. Για αυτήν την πού σημαντική εκπαιδευτική και παιδαγωγική εκστρατεία κομβικό και συντονιστικό ρόλο έπαιξε o Collaborative for Academic, Social and Emotional Learning (εφεξής CASEL ), ένας διεθνής οργανισμός που από το 1994 έχει ως στόχο του την προαγωγή 13 | Σ ε λ ί δ α

και εφαρμογή των προγραμμάτων της κοινωνικής και συναισθηματικής μάθησης στο χώρο του σχολείου από την προσχολική ηλικία ως και τις τελευταίες τάξεις του γυμνασίου. Επιμέρους στόχοι του CASEL είναι η ανάπτυξη της επιστήμης της SEL και η ταυτόχρονη μεταφορά της σχετικής επιστημονικής γνώσης σε σχολικές πρακτικές που θα υιοθετούνται διαμέσου κατάλληλων εκπαιδευτικών στρατηγικών, για να προωθήσουν την κατάρτιση εκπαιδευτικών με τρόπο τέτοιο που θα τους βοηθήσει στην εκτέλεση προγραμμάτων της κοινωνικής και συναισθηματικής μάθησης με υψηλή ποιότητα και που θα συμβάλλουν στην αύξηση του συντονισμού των προσπαθειών για την εφαρμογή της. Ο CASEL έχει προσδιορίσει ένα σύνολο από κοινωνικό- συναισθηματικές δεξιότητες που ενισχύουν την όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματική απόδοση σε ένα ευρύ φάσμα από κοινωνικούς ρόλους και καθήκοντα αντλώντας τα συμπεράσματά του από έρευνες σε διάφορους τομείς, όπως είναι η λειτουργία του εγκεφάλου και οι μέθοδοι μάθησης και διδασκαλίας, δίνοντας στους νέους τις κατευθύνσεις προς μια επιτυχημένη πορεία στη ζωή. Επιπροσθέτως, το 2002 η UNESCO ξεκίνησε μια παγκόσμια πρωτοβουλία για την προώθηση της κοινωνικής και συναισθηματικής μάθησης, αποστέλλοντας ανακοίνωση για τις δέκα βασικές αρχές για την εφαρμογή της προς τα Υπουργεία Παιδείας σε 140 χώρες. Οι αρχές της κοινωνικής και συναισθηματικής μάθησης έχουν προβληθεί ως ένα ενοποιημένο πλαίσιο για τα συντονίζονται όλα τα συγκεκριμένα προγράμματα που εφαρμόζονται στο σχολείο κάτω από τη βασική προϋπόθεση ότι τα προβλήματα που απασχολούν τους νέους προκύπτουν από τους ίδιους συναισθηματικούς κινδύνους. Ειδικά στις Η.Π.Α. σε πολλές πολιτείες η κατοχή ενός συγκεκριμένου επιπέδου ικανοτήτων της κοινωνικής και συναισθηματικής μάθησης σε κάθε τάξη θεωρείται απαραίτητη από το αναλυτικό πρόγραμμα, όπως συμβαίνει και με τα μαθηματικά και τη γλώσσα. Θα πρέπει, πάντως, να σημειωθεί ότι τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται σημαντική αύξηση του ενδιαφέροντος των επιστημόνων, των εκπαιδευτικών και άλλων φορέων σε ολόκληρο τον κόσμο για την αντιμετώπιση της κοινωνικής και συναισθηματικής μάθησης με πιο συστηματικό τρόπο. Θεωρείται ως ένα μέσο που θα προετοιμάσει τους μαθητές για τη ζωή μετά το σχολείο, που θα προωθήσει την ιδέα της ιδιότητας του πολίτη και θα μεγιστοποιήσει τη μάθηση για όλους τους μαθητές. Για το λόγο αυτό η κοινωνική και συναισθηματική μάθηση περιλαμβάνεται αυτή τη στιγμή στο βασικό πρόγραμμα της Σιγκαπούρης και της Βρετανικής Κολομβίας, και σε τμήματα του Ηνωμένου Βασιλείου, της Αυστραλίας, σε περιφέρειες σε όλη την Ισπανία, καθώς και σε πολλά άλλα μέρη** . Εν κατακλείδι, η εκπαιδευτικές προσπάθειες ανά τον κόσμο εστιάζουν σε έναν μεγάλο βαθμό στην ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης των μαθητών που αποτελεί ένα πολύ καλό διανοητικό και γνωσιακό εργαλείο για την καλλιέργεια της προσωπικής ταυτότητας, καθώς και για την ανάδυση των μελλοντικών ηγετών.

πηγή αποτελεί η ετήσια έκθεση του CASEL: Past, Present, Future – Annual Report, στην ιστοσελίδα: http://www.casel.org/downloads/15yrreport.pdf **

14 | Σ ε λ ί δ α

5. Ένα καταληκτικό συμπέρασμα. Από την παραπάνω συλλογιστική πορεία συνάγουμε ότι η έννοια της συναισθηματικής νοημοσύνης είναι άρρηκτα εννοιολογικά και επιστημολογικά συνδεδεμένη με την έννοια της ηγεσίας και του μάνατζμεντ. Ως απόρροια των ανωτέρω στοιχείων και της αξιολογικής κρίσης που παρατέθηκαν, ο σύγχρονος ηγέτης της παγκοσμιοποιημένης μεταβιομηχανικής κοινωνίας του 21ου αιώνα καλείται να λειτουργήσει ως συντονιστικός καθοδηγητής των εργαζομένων του, ως εμψυχωτικός ομαδάρχης των υφισταμένων του και στρατηγικός διαχειριστής των υποθέσεων του οργανισμού του δείχνοντας το ανθρώπινο πρόσωπο της ηγεσίας. Εξαιτίας της πολυπλοκότητας των ανθρωπίνων συναισθημάτων και των κοινωνικών διεργασιών, ο ηγέτης του σήμερα επιβάλλεται να είναι συναισθηματικά έτοιμος να αντιμετωπίσει τον εαυτό του, πρώτα από όλα, και, έπειτα, τους συναδέλφους του με απώτερο σκοπό την αύξηση της παραγωγής αι την επίτευξη οικονομικής ανάπτυξης, μέσω της παρακίνησης των ανθρώπων και την απελευθέρωσής τους από συναισθηματικές αγκυλώσεις ή ψυχοκοινωνικές αδυναμίες και φοβίες. Τέλος, αυτό το ανθρωπιστικό και κοινωνικό πρόσωπο ηγεσίας θα αποτελέσει παράδειγμα και πρότυπο και για την πολιτική πτυχή των ανθρωπίνων πραγμάτων. Αποτέλεσμα αυτού θα είναι η καθιέρωση της δημοκρατικής αντίληψης της ανθρώπινης αλληλεπίδρασης και συνεργασίας καθιστώντας την πιο παραγωγική και αποτελεσματική σε έναν κόσμο που σήμερα κλονίζεται από αντιπαραγωγικές και αναποτελεσματικές πολιτικές με αμυδρό ανθρωπιστικό-κοινωνικό πρόσημο.

15 | Σ ε λ ί δ α

Βιβλιογραφικές Αναφορές 

Law, K. S., Wong, C.-S., & Song, L. J. (2004). The Construct and Criterion Validity of Emotional Intelligence and Its Potential Utility for Management Studies. Journal of Applied Psychology.



Πολλάλης Γιάννης (2012), «Ηγεσία & Συναισθηματική Νοημοσύνη».



Wechsler D., (1939), On Human Intelligence.



Goleman Daniel, (2015), How to Be Emotional Intelligent, New York Times.



Goleman Daniel, (2008), Leadership that gets results, Harvard Business Review.



Goleman Daniel (1991), Emotional Intelligence: Why it can matter than IQ.



Mohammed Issah, Change Leadership: The role of Emotional Intelligence.



Wilcox Laura, Emotional Intelligence is no soft skill, Harvard Division of Continuing Education.



Μπαντή Ασημίνα, «Προγράμματα Συναισθηματικής Ανάπτυξης στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση-παραδείγματα από τη διεθνή και την ελληνική πραγματικότητα», Τμήμα Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών, ΠΑ.ΜΑΚ.



Mayer & Salovey, (1997), What is Emotional Intelligence? Emotional Development amd Emotional Intelligence: Educational implications.



Αριστοτέλους, Ηθικά Νικομάχεια.



Ryback D., (1998), Putting emotional intelligence at work: Successful leadership is more than IQ.



Fleishman E., Harris E., (1962), Pattern of Leadership Behavior Related to Employ Grievances and Turnover.



Leeper R. W., (1949), A motivational theory of emotions to replace ‘emotions as disorganized response’. Psychological Review.



Cavelzani, Lee, Locatelli, Monti, Villamira, (2003), Emotional Intelligence and Tourist Services.



GabelR., Dolan S., Cardin J., (2005), Emotional Intelligence as predictor of cultural adjustment for success in global assignments, International Journal of Career Management.



Marziyah Panju, (2008), 7 Successful Strategies to promote emotional intelligence in the Classroom, Bloomsbury Academic.



Past, Present, Future – Annual Report: http://www.casel.org/downloads/15yrreport.pdf).

16 | Σ ε λ ί δ α

Επιστημονικό Περιοδικό του Συλλόγου Αποφοίτων Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Επίσημη Ιστοσελίδα Περιοδικού: www.politikoalumni.gr

«Αναπτυσσόμενες χώρες: παράδειγμα προς μίμηση ή αποφυγή;» Της Αργυρούς Ράπτης* *Προπτυχιακή Φοιτήτρια, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΡΘΡΟΥ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΥ

Ιστορικό Άρθρου:

Η Αργυρώ Ράπτη είναι προπτυχιακή φοιτήτρια του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης στο

Ελήφθη: Νοέμβριος 2019

Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν τις

Ελήφθη στην αναθεωρημένη μορφή : Δεκέμβριος 2019

διεθνείς σχέσεις, την ασφάλεια και η δημοσιογραφία. Στόχος της αποτελεί η απόκτηση όσο

Αποδοχή Άρθρου: Δεκέμβριος 2019

το δυνατόν περισσότερων εμπειριών στην Ελλάδα και το εξωτερικό μέσα από τη συμμετοχή

Λέξεις – Κλειδιά : αναπτυσσόμενες χώρες, εκπαίδευση, φτώχεια,

σε συνέδρια και πρακτικές ασκήσεις ώστε να πετύχει τους στόχους που έχει θέσει. Συμμετείχε ενεργά στη προσομοίωση μοντέλου του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών στη Θεσσαλονίκη ενώ διαθέτει εμπειρία και από σεμινάρια πάνω σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων.

1. Εισαγωγή Η εκπαίδευση είναι το ισχυρότερο μέσο για την καταπολέμηση της φτώχειας, των κοινωνικών ανισοτήτων και της περιθωριοποίησης. Είναι δικαίωμα όλων των ανθρώπων χωρίς να υπάρχουν διακρίσεις ώστε όλοι να έχουν την ευκαιρία να διεκδικήσουν ένα καλύτερο βιοτικό επίπεδο††. Η ποιοτική εκπαίδευση είναι σημαντικός αναπτυξιακός στόχος για πολλές χώρες καθώς και κύριος στόχος των Ηνωμένων Εθνών (UN Development Report, 2017). Από το 1960 έχει υιοθετηθεί από την UNESCO η Σύμβαση ενάντια στην διάκριση στην εκπαίδευση, η οποία αναγνωρίζει το δικαίωμα σε αυτή. Επιπλέον, από το 1966 η πρόσβαση στην εκπαίδευση χαρακτηρίζεται ως ανθρώπινο δικαίωμα με το Διεθνές Σύμφωνο του ΟΗΕ (Unesco, 2016)

Κουλούρης, Γεώργιος. “Η Εκπαίδευση Είναι Το Ισχυρότερο Εργαλείο Για Την Καταπολέμηση Της Φτώχειας: Του Γιώργου Κουλούρη.” Helpis, 1 Sept. 2018, www.helpis.gr/helpis-voices/ekpedefsi-ine-ischyrotero-ergalio-gia-tin-katapolemisi-tis-ftochias-tou-giorgou-koulouri/. ††

17 | Σ ε λ ί δ α

2. Κύριο Μέρος Για τις αναπτυσσόμενες χώρες, η πρόσβαση στην εκπαίδευση κρίνεται ως ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες για την γενικότερη ανάπτυξή τους. Σε αυτό το πλαίσιο, η διεθνής κοινότητα χρειάζεται να εφιστήσει περισσότερο τη προσοχή της στη εισαγωγή πολιτικών με στόχο τη μείωση του αναλφαβητισμού. Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών εστίασε την πολιτική κατά την περίοδο 2000-2015 στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Παρά τα βήματα προόδου που έχουν γίνει στην τελευταία, τεράστια κενά στη λειτουργία της δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης παραμένουν. Σε ό,τι αφορά την δευτεροβάθμια εκπαίδευση, η εικόνα δεν είναι παρά άλλο θετική. Περιορίζεται αρκετά και αυτό φαίνεται από το παράδειγμα της Υποσαχάριας Αφρικής όπου η συμμετοχή στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση αγγίζει μόλις το 36%. Σε χειρότερη θέση βρίσκεται η τριτοβάθμια την οποία παρακολουθεί μόνο το 6% σε αντίθεση με το 26% του παγκόσμιου μέσου όρου. Το συγκεκριμένο ποσοστό ανησυχεί και προβληματίζει διότι μειώνονται οι πιθανότητες διεκδίκησης μίας ποιοτικής εργασίας και ενός καλύτερου βιοτικού επιπέδου. Είναι γεγονός ότι τα παιδιά φτωχότερων οικογενειών είναι 4 φορές πιθανότερο να μείνουν εκτός σχολείου και πρωτοβάθμιας παρακολούθησης. Μάλιστα το 34% των παιδιών αυτών δεν ολοκληρώνει την πρωτοβάθμια εκπαίδευση σε σχέση με τις ευπορότερες οικογένειες. Στόχος λοιπόν θα πρέπει να είναι μία ισότιμη πρόσβαση σε όλους στην εκπαίδευση, με βελτιωμένες όλες τις βαθμίδες για την καλύτερη δυνατή κατάρτιση. Συγκεκριμένα, θα αναλύσουμε την περίπτωση της Αφρικής. Η εκπαίδευση έχει γίνει σημαντικός στόχος της συγκεκριμένης ηπείρου, όμως η πρόοδος σε αυτή γίνεται αργά και με δειλά βήματα. Αρχικά, υπάρχουν χαμηλά ποσοστά συμμετοχής παιδιών σε οποιαδήποτε σχολική βαθμίδα. Όλες οι χώρες που ανήκουν στον οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης έχουν παρακολουθήσει και ολοκληρώσει και την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Αντίθετα, η Αφρική βρίσκεται πολύ μακριά απ’ αυτό διότι μόλις το 13% βρίσκεται στην τριτοβάθμια εκπαίδευση(grade 9), το 59% τελειώνει και παρατά το σχολείο στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση(grade 5) και το σημαντικό και απογοητευτικό ποσοστό του 44% δεν πήγε ποτέ σχολείο. Αυτά τα στατιστικά δεδομένα προβληματίζουν και δείχνουν ότι όσες πολιτικές κι αν έχουν ακολουθηθεί από κυβερνήσεις με σκοπό την ανάπτυξη και πρόοδο της εκπαίδευσης, η Αφρική έχει μακρύ δρόμο ακόμα. Συνεχίζοντας, ακόμα και η ποιότητα της εκπαίδευσης που λαμβάνουν τα παιδιά της Αφρικής είναι χαμηλή. Το γεγονός ότι έχουν παρακολουθήσει την δευτεροβάθμια ή και τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν πιστοποιεί ότι έχουν λάβει τις απαραίτητες γνώσεις, μαθησιακές ικανότητες και ό,τι άλλο μπορεί να προσφέρει ένα οργανωμένο σχολείο. Θα παραθέσουμε ένα παράδειγμα που καταδεικνύει τη διάσταση μεταξύ των ανεπτυγμένων κρατών και των αναπτυσσόμενων. Σε 18 | Σ ε λ ί δ α

διεθνής μαθητικούς διαγωνισμούς και τεστ που γίνονται, σημειώθηκε το εξής πρόβλημα προς επίλυση σε μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Το ερώτημα έλεγε: “Η Alice έτρεξε ένα αγώνα σε 49.86 δευτερόλεπτα. H Betty έτρεξε τον ίδιο αγώνα σε 52.30 δευτερόλεπτα.» Πόσο περισσότερο διήρκησε ο αγώνας της Betty σε αντίθεση με την Alice;» Στην Σιγκαπούρη το ποσοστό του 88%, στην Ουγγαρία το 80% και στις Ηνωμένες Πολιτείες το 74% έδωσαν την σωστή απάντηση. Εν αντιθέσει στην Αφρική μόλις το 29% απάντησε σωστά. Τα αποτελέσματα αυτού του είδους διαγωνισμάτων αντιπροσωπεύουν την χαμηλή εκπαίδευση των μαθητών της Αφρικής και δίνουν σαν απόρροια ότι το 1 στα 10 παιδιά αποκτά τις βασικές μαθησιακές και γραμματικές ικανότητες. 3. Επίλογος

Συμπερασματικά, καθώς διαιωνίζεται η κατάσταση αυτή στο κομμάτι της εκπαίδευσης, τόσο η οικονομική ανάπτυξη όσο και η ευημερία εν συνόλω θα αντιμετωπίζουν σοβαρά προσκόμματα. Ως αποτέλεσμα, το βιοτικό επίπεδο θα παραμένει χαμηλό, οι κοινωνικές ανισότητες θα σκαρφαλώνουν σε υψηλά επίπεδα ενώ η Αφρική θα βυθίζεται όλο και περισσότερο στο περιθώριο και την αφάνεια. Κλείνοντας, όπως έχει δηλώσει και ο Νέλσον Μαντέλα «η εκπαίδευση είναι το πιο ισχυρό που μπορείς να χρησιμοποιήσεις για να αλλάξεις τον κόσμο.» Αυτό το ρητό πρέπει να ακολουθήσει και να αντιστρέψει τα δεδομένα, φέροντας ριζικές αλλαγές.

Βιβλιογραφικές Αναφορές 1. Κουλούρης, Γιώργος. “Η Πρόσβαση Στην Εκπαίδευση Στις Αναπτυσσόμενες Χώρες Και Οι Δράσεις Του Ο.Η.Ε.” HuffPost Greece, HuffPost Greece, 1 Sept. 2018, www.huffingtonpost.gr/entry/e-prosvasesten-ekpaideese-stis-anaptessomenes-chores_gr_5b636f34e4b08c2f0a5e108f. 2. Hanushek, Eric A. “Educational siteresources.worldbank.org/.

Quality

and Economic

Growth.”

Siteresourses, 2007,

3. Sfakianakis, Giannis. “SDG 4: Ποιοτική Εκπαίδευση.” AIESEC Στην Ελλάδα, 15 Sept. 2019, aiesec.gr/sdg-4-%CF%80%CE%BF%CE%B9%CE%BF%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CE%B5%CE%BA%CF%80%CE%B1%CE%AF%CE%B4%CE%B5%CF%85%CF%83%CE%B7

19 | Σ ε λ ί δ α

20 | Σ ε λ ί δ α

«Η ευημερία της εκπαίδευσης και η οικονομική μεγέθυνση» Της Αναστασίας Καραζεπούνη* *Προπτυχιακή Φοιτήτρια, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΡΘΡΟΥ Ιστορικό Άρθρου: Ελήφθη: Νοέμβριος 2019 Ελήφθη στην αναθεωρημένη μορφή : Δεκέμβριος 2019 Αποδοχή Άρθρου: Δεκέμβριος 2019

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΥ

Η Αναστασία Καραζεπούνη είναι προπτυχιακή φοιτήτρια του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του ΕΚΠΑ. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν τις διεθνείς σχέσεις και ειδικότερα το ερευνητικό αντικείμενο των διεθνών οργανισμών.

Λέξεις - Κλειδιά: οικονομική ευημερία, εκπαίδευση

1. Εισαγωγή Η εκπαίδευση ως έννοια διαθέτει ένα αρκετά ευρύ περιεχόμενο. Σε αυτό το άρθρο θα εξεταστεί πως η ατομική ευημερία προκύπτει μέσα από την εκπαίδευση και οδηγεί στην παραγωγικότητα και την συνακόλουθη οικονομική ανάπτυξη, σε ποιο βαθμό τις καθορίζει, μα κυρίως, ποια είναι η ενδιάμεση συμβολή της εκπαίδευσης ως συνδετικού κρίκου αυτών των εννοιών. Πώς εν τέλει καταλήγουμε στην οικονομική ανάπτυξη των ανθρώπων, των κοινωνιών και κατά συνέπεια των κρατών μέσα από την προαγωγή της ατομικής ευημερίας; Πριν από τον 19ο αιώνα δεν υπήρχε αξιοσημείωτη συστηματική εκπαίδευση στο ανθρώπινο κεφάλαιο. Κατά τον 20ο αιώνα όμως, η εκπαίδευση, οι δεξιότητες και η απόκτηση γνώσεων εν γένει έχουν καταστεί καθοριστικοί παράγοντες για την παραγωγικότατα ενός ατόμου και κατ’ επέκταση ενός έθνους . «Μπορεί κανείς να αποκαλέσει τον 20ο αι. την γενιά του ανθρωπίνου κεφαλαίου» (Iehan Ozturk,2015), υπό την έννοια ότι πρωταρχικός καθοριστικός παράγοντας της γενικότερης ευημερίας μίας χώρας είναι σε ποιο βαθμό καταφέρνει να αναπτύξει και να χρησιμοποιήσει τις δεξιότητες και τις γνώσεις των ανθρώπων που την αποτελούν, να προωθήσει την υγεία και να εκπαιδεύσει την πλειοψηφία. Η εκπαίδευση μπορεί να αναδείξει εκτός των άλλων και τις μη γνωστικές δεξιότητες και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του ατόμου. Συνήθως, η παιδεία βελτιώνει όλο το εύρος των ατομικών παραγωγικών δεξιοτήτων. Εάν η εκπαίδευση πρόκειται να εκπαιδεύσει, πρέπει να απελευθερώσει τις πηγές τέτοιων δραστηριοτήτων. Το

ανθρώπινο μυαλό είναι ανάγκη να καθοδηγείται προκειμένου οι δραστηριότητες του να μην είναι τυχαίες και σπάταλες. Πυλώνες άμεσα συνδεόμενοι με την ατομική ευημερία, όπως η ορθή επιλογή επαγγέλματος, η πνευματική ανάπτυξη, η καλλιέργεια της εφευρετικότητας και της φαντασίας, η συναισθηματική νοημοσύνη και πληρότητα , η σφυρηλάτηση ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων, ακόμη και η υγεία μπορούν να καρποφορήσουν μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία, οδηγώντας στην ατομική ευημερία, την παραγωγικότητα και την οικονομική ανάπτυξη. 2. Κύριο Μέρος Η σύνδεση της ατομικής ευημερίας με την εκπαίδευση είναι πολυδιάστατη. Ξεκινώντας από τον επαγγελματικό τομέα, είναι δεδομένο ότι η άσκηση ενός επιθυμητού, για τον εκάστοτε άνθρωπο, επαγγέλματος, σύμφωνα με τις δεξιότητες, τις κλίσεις – κάποια έμφυτα ταλέντα ή προδιαθέσεις – αν θέλετε, είναι αξιοσημείωτη για τις ακόλουθες υψηλές (επαγγελματικές) επιδόσεις. Η αγάπη για το εκάστοτε επάγγελμα μεταμορφώνει την εργασιακή εμπειρία σε δημιουργική απασχόληση συμπορευόμενη από υψηλή απόδοση. Η οπτική του εργαζόμενου παύει να είναι μονοδιάστατα υλική (βιοποριστική) με αποτέλεσμα να καταβάλλεται προσπάθεια, να αναπτύσσεται ειλικρινές ενδιαφέρον για τη συνέχεια της επιχείρησης (– του γραφείου κλπ) και να λαμβάνεται υπόψη διαρκώς η ατομική και συνολική αποτελεσματικότητα . Το κέρδος δεν θα μπορούσε να απουσιάζει για παράδειγμα από μια ορθά καταρτισμένη επιχείρηση με στελέχη που πραγματώνουν καθημερινά το επιθυμητό. Η παιδεία είναι το κλειδί, η κατευθυντήρια γραμμή για την ανακάλυψη και καλλιέργεια των προσωπικών ενδιαφερόντων, την εξοικείωση με την ποικιλότητα και την διαφορετικότητα των επαγγελμάτων, καθώς και την ανάδειξη της σπουδαιότητας πραγμάτωσης σοβαρών επιλογών στον τομέα της εργασίας, παραγκωνίζοντας τον παράγοντα «τυχαιότητα» ή την πιθανή επιρροή από οικογενειακούς – κοινωνικούς παράγοντες. Η επαγγελματική ανάπτυξη περιγράφεται, επίσης, ως ένα δίπολο, μια ενεργητική διαδικασία ανθρώπου και επαγγέλματος. Για τον λόγο αυτό η επιλογή του επαγγέλματος δεν μπορεί να είναι στιγμιαία απόφαση, αλλά μακροχρόνια διαδικασία που διαπερνά όλα τα αναπτυξιακά στάδια του ανθρώπου. Το σχολείο, ως φορέας εκπαίδευσης που σαν βασικός μηχανισμός κοινωνικοποίησης, δημιουργεί στα παιδιά ένα σύστημα αξιών και προτύπων, ταυτόχρονα καθορίζει σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό το είδος και την κατεύθυνση της επαγγελματικής μόρφωσης του ατόμου μέσα από την αξιολόγηση των ικανοτήτων που επιβάλλει, αλλά και μέσα από το είδος των γνώσεων που παρέχει. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η ολοκλήρωση της προσωπικότητας εξαρτάται κυρίως από την παιδεία και την αγωγή του ατόμου, δεν θα μπορούσε να παραβλεφθεί η συμβολή της γνώσης στην προσωπικότητα, την νοημοσύνη και το μέλλον με την ευρύτερη έννοια. Η πνευματική καλλιέργεια και ανάπλαση οδηγεί τα άτομα πιο κοντά στην πληρότητα και την ολοκλήρωση. Πέραν της αντικειμενικής της διάστασης, η οποία είναι η παροχή πληροφοριών για την αντίληψη και κατανόηση του κόσμου και του ίδιου του εαυτού (αυτογνωσία), η παιδεία διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες, συμβάλλει στην κατανόηση της σπουδαιότητας της επίγνωσης και συλλογής στοιχείων που τροφοδοτούν 22 | Σ ε λ ί δ α

το ενδιαφέρον για ζωή, ανακάλυψη, μόρφωση, μα συνάμα αυτοβελτίωση . Η τροφοδοσία της φαντασίας εντούτοις επιτυγχάνεται με ποικίλους τρόπους. Το ερέθισμα όμως προέρχεται από την γνώση κάποιου στοιχείου και την επιθυμία για την εξέλιξη του. Η επιστήμη, υπό την έννοια της άριστης –αρκετά καλής γνώσης, και η επισήμανση της σπουδαιότητας της, θα καταρτίσει πρόσωπα με πνευματική ευελιξία και ωρίμανση, ενώ σε συνδυασμό με την καλλιέργεια της φαντασίας τα αποτελέσματα στον επαγγελματικό τομέα θα ξεπερνούν συμβατικές προσδοκίες. Η διάθεση ανακάλυψης και η ικανότητα εφαρμογής νέων τεχνολογικών μεθόδων, διενέργειας ερευνών καθώς και η αποτελεσματική αντιμετώπιση συνθέτων ζητημάτων, συμβάλλει στην υψηλή οικονομική απόδοση σε κρατικό επίπεδο , η πρωτοπορία αποτελεί τον συνοδοιπόρο και ο ανταγωνισμός σε επίπεδο χωρών – κρατών εξελίσσεται. Η παρατήρηση της χρησιμότητας εφαρμογής των γνώσεων από τον άνθρωπο, η προθυμία δηλαδή και η αίσθηση της αποτελεσματικότητας και της προσφοράς αποτελούν κάποιες από τις κινητήριες δυνάμεις της εξέλιξης. Πέραν της πνευματικής ικανοποίησης όμως, και σε μία πιο υλική διάσταση, μέσω της έμπρακτης διαπίστωσης ότι ‘τα αγαθά κόποις κτώνται’ το άτομο απολαμβάνει και τους υλικούς καρπούς της προόδου, (χρηματική αμοιβή, κάλυψη αναγκών) και συνεχίζει με περισσότερη διάθεση και όρεξη. Κάπου εδώ, προβληματιζόμενη με την επίδραση των αναφερόμενων παραγόντων στον ψυχισμό του ανθρώπου, και ενθυμούμενοι ότι ένας από τους βασικούς στόχους του ΣΕΠ (στα πλαίσια της εκπαιδευτικής αγωγής) είναι η προσωπική ανάπτυξη των μαθητών - μελλοντικών εργαζομένων, δεν θα μπορούσα να μην αναφερθώ στην εξέλιξη της συναισθηματικής νοημοσύνης και πληρότητας που βρίσκονται σε άρρηκτη σύνδεση με την παιδεία και την παραγωγική απόδοση. Η ανακάλυψη του εαυτού πέραν των δεξιοτήτων – κλίσεων, περιλαμβάνει και την επίγνωση της παρουσίας – του κοινωνικού ρόλου και της συνεισφοράς. Η συναισθηματική νοημοσύνη διευκολύνει την σταθεροποίηση του ηθικού υπόβαθρου και γαλουχεί αρετές όπως την αντίληψη της βαρύτητας της ουσιαστικής και αρμονικής συνύπαρξης και συνεργασίας, την αυτοκριτική, τη βελτιστοποίηση. Η ηθική ποιότητα ουσιαστικά καθοδηγεί το άτομο να λειτουργεί στα πλαίσια της κοινωνίας (οικογένεια-εργασιακό περιβάλλον – κοινωνία) με γνώμονα το συλλογικό συμφέρον . Η αντίληψη της σημασίας της προσφοράς και του αντίκτυπου των ενεργειών με κριτήριο την πρόοδο οδηγεί στην ανάπτυξη και στην προσωπική-συναισθηματική ολοκλήρωση. Τα παραπάνω φυσικά δεν αναιρούν ούτε και επιδιώκουν την αναίρεση της καθαρά κερδοσκοπικής αντιμετώπισης της εργασίας και της ανταγωνιστικής διάστασης και αντιμετώπισης της, ωστόσο η συναισθηματική πληρότητα που επέρχεται μέσω της πραγμάτωσης αυτού που αποτελεί την ειλικρινή επιθυμία ενώ ταυτόχρονα ορίζεται και ως κοινωνικά επωφελές δεν θα οδηγούσε ούτε μακροχρόνια στην φθορά και την ανία που ακολουθεί σε αντίθετη περίπτωση. Δεν αποτελεί άραγε μία πτυχή της ευημερίας αυτό ; Μιλώντας για ευημερία, o κλάδος της υγείας ξεχωρίζει. Εμφανώς ένα υγιές άτομο παράγει περισσότερα από ποιοτικής και ποσοτικής άποψης. Ποια όμως η συνεισφορά της εκπαίδευσης ; Βάσει ερευνών οι πιο μορφωμένοι άντρες 23 | Σ ε λ ί δ α

και γυναίκες τείνουν να επενδύουν περισσότερο στην υγεία τους και στην υγεία των παιδιών τους. Πράγματι, η εκπαίδευση μπορεί να είναι ο πιο σημαντικός προσωπικός καθοριστικός παράγοντας για την υγεία και το προσδόκιμο ζωής ενός ανθρώπου. Θα αναφερθούν μόνο μερικά παραδείγματα των σημαντικών στοιχείων για τη σχέση μεταξύ εκπαίδευσης και υγείας. Τα μορφωμένα άτομα στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε άλλα «πλούσια» έθνη είναι λιγότερο πιθανό να καπνίζουν. Το κάπνισμα στις Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκεται τώρα σε σημαντικό αριθμό μόνο μεταξύ των ατόμων που δεν έχουν εκπαίδευση κολλεγίων και είναι ιδιαίτερα κοινό μεταξύ των μαθητών που εγκαταλείπουν το σχολείο. Η εκπαίδευση των κατώτερων κοινωνικών τάξεων συμβάλλει στη βελτίωση της πρόσληψης τροφής όχι μόνο αυξάνοντας τα εισοδήματά τους και τις δαπάνες για τα τρόφιμα, αλλά και προκαλώντας τους να κάνουν καλύτερες και υγιεινότερες επιλογές. Μελέτες από διαφορετικά έθνη δείχνουν ότι τα μορφωμένα άτομα τείνουν να ακολουθούν μια πιο υγιεινή διατροφή ακόμα και όταν το συνολικό ποσό που καταναλώνεται για τα τρόφιμα διατηρείται σταθερό. 3. Επίλογος Καμία χώρα δεν έχει επιτύχει σταθερή οικονομική ανάπτυξη χωρίς σημαντικές επενδύσεις στο ανθρώπινο κεφάλαιο. Προηγούμενες μελέτες έχουν δείξει αξιόλογες αποδόσεις σε διάφορες μορφές συσσώρευσης ανθρώπινου κεφαλαίου: βασική εκπαίδευση, έρευνα, κατάρτιση, μάθηση με πράξη και ικανότητα. Στη δεκαετία του 1960, τα αυξανόμενα εμπειρικά στοιχεία τόνωσαν την «επανάσταση της ανθρώπινης επένδυσης στην οικονομική σκέψη». Τα έργα των (Schultz, 1961) και (Denison, 1962) οδήγησαν σε μια σειρά μελετών ανάπτυξης που καταδεικνύουν τη συμβολή της εκπαίδευσης στην οικονομική ανάπτυξη των δυτικών οικονομιών. Μια έρευνα του 1984 σχετικά με τις μελέτες ανάπτυξης που καλύπτουν 29 αναπτυσσόμενες χώρες βρήκε εκτιμήσεις για τη συμβολή της εκπαίδευσης στην οικονομική ανάπτυξη που κυμαίνεται από λιγότερο από 1 τοις εκατό στο Μεξικό έως 23 τοις εκατό στη Γκάνα. Ολοκληρώνοντας στη σημείο αυτό, θεωρώ χρήσιμη μια παραπομπή στον Σωκράτη (469-399 π.Χ. Φιλόσοφος) ο οποίος είχε πει πως ‘Η παιδεία, καθάπερ ευδαίμων χώρα, πάντα τ’ αγαθά φέρει’.

24 | Σ ε λ ί δ α

Βιβλιογραφικές Αναφορές 

‘Δημόσιο Ημερολόγιο . Μία πολιτική για την εκπαίδευση’ Δημήτρης Α. Φατούρος Εκδόσεις Καστανιώτη Αθήνα 1994



‘Παιδαγωγική και Εκπαίδευση’ Γεώργιος Πασιάς, Γεώργιος Φλουρής, Δημήτρης Φωτεινός. Εκδόσεις Γρηγόρη Νοέμβριος 2015



Scheffler, Israel. Of Human Potential: An Essay in the Philosophy of Education. Boston: Routledge & Kegan Paul, 1985



The Home of Science: the Role of the University by Dael Wolfle McGraw-Hill Book Company, New York; 1st edition (1972)



Κάντας Α. & Α. Χατζή (1991). Ψυχολογία της εργασίας, Θεωρίες Επαγγελματικής Ανάπτυξης. Στοιχεία Συμβουλευτικής. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα



Λύτσιου Λ. (2007). Σχολεία Δεύτερης ευκαιρίας: Μια εναλλακτική Προσέγγιση της γνώσης στο πλαίσιο της ελληνικής εκπαιδευτικής πραγματικότητας, σσ. 15-19, Αθήνα 2007.



Bairaktari, A. “The Interaction Between Informatics & Literature in The Second Chance Schools.” Scientific Journal Articles Online, 2002, www.scientific-journal-articles.org/greek/free-online-journals/education/education-articles/allilepidrasi-mpairaktari/allilepidrasi-mpairaktari.htm.



Moisiadou, Ekaterini. “Social Factors Which Affect Professional Orientation during Adolescence.” Scientific Journal Articles Online, www.scientific-journal-articles.org/greek/free-online-journals/education/education-articles/moisiadou-aikaterini-prosanatolismos-efiveia/moisiadouepaggelmatikos-prosanatolismos.htm.

25 | Σ ε λ ί δ α

26 | Σ ε λ ί δ α

Η Εκπαίδευση ως Εργαλείο Οικονομικής Ανάπτυξης και Ευημερίας, 13 (2020)

«Μια οικονομική προσέγγιση της εκπαίδευσης» Του Ευάγγελου Δρέλλια* *Προπτυχιακός Φοιτητής, Τμήμα Οικονομικής Επιστήμης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΡΘΡΟΥ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΥ

Ιστορικό Άρθρου: Ελήφθη: Νοέμβριος 2019 Ελήφθη στην αναθεωρημένη μορφή:

O Ευάγγελος Δρέλλιας είναι προπτυχιακός φοιτητής του τμήματος Οικονομικής Επι-

Δεκέμβριος 2019

στήμης του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΑΣΟΕΕ) με κατεύθυνση σπουδών

Αποδοχή Άρθρου: Δεκέμβριος 2019

την "Οικονομική Θεωρία και Πολιτική". Συνεργάζεται ως δόκιμος ερευνητής με το Κέ-

Λέξεις - Κλειδιά: εκπαίδευση, πολιτική οικονομία , οικονομικά της εκπαίδευσης,

ντρο Διεθνούς & Ευρωπαϊκής Πολιτικής Οικονομίας & Διακυβέρνησης (ΚεΔΕΠΟΔ) του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα στρέφονται γύρω από ζητήματα πολιτικής οικονομίας, μικροοικονομικής, πολιτικής φιλοσοφίας.

1. Εισαγωγή Τα τελευταία χρόνια στον δημόσιο διάλογο, η έννοια της εκπαίδευσης «ξεφεύγει» όλο και περισσότερο από τον παραδοσιακό-παιδαγωγικό, κοινωνικό, ψυχολογικό- ρόλο της, και παρουσιάζεται συχνότερα ως «εγγύηση» για την εύρυθμη εξέλιξη των οικονομιών. Είναι πράγματι πολύ γνώριμο το επιχείρημα πως η βελτίωση της εκπαίδευσης είναι το κλειδί για την οικονομική ανάπτυξη. Με ποιόν τρόπο όμως αυτό προκύπτει; Την σχέση μεταξύ εκπαίδευσης και οικονομικής ανάπτυξης, μελετούν τα «Οικονομικά της Εκπαίδευσης», ένα επιστημονικό πεδίο της οικονομικής θεωρίας με ταχεία εξέλιξη. Υιοθετώντας τις βασικές αρχές της νεοκλασικής θεωρίας(ατομική ορθολογικότητα, τέλεια πληροφόρηση, τάση για μεγιστοποίηση του προσωπικού οφέλους), τα Οικονομικά της Εκπαίδευσης, αντιλαμβάνονται την εκπαίδευση ως μια εξειδικευμένη επένδυση με μακροχρόνια οφέλη τόσο για το άτομο όσο και για την κοινωνία (Γιαννακόπουλος και Ντεμούσης, 2015, σελ.9-13).

Η Εκπαίδευση ως Εργαλείο Οικονομικής Ανάπτυξης και Ευημερίας, 13 (2020)

a. Ιστορική Αναδρομή Η αντίληψη πως η εκπαίδευση αποτελεί κινητήριο δύναμη για την κοινωνία και την οικονομία, εμφανίζεται από την εποχή του Adam Smith. Ο πατέρας της Οικονομικής Επιστήμης αναφέρεται στον «Πλούτο των Εθνών», από το 1776, για τον θετικό ρόλο της εκπαίδευσης στην κοινωνία, επιχειρηματολογώντας μάλιστα υπέρ της κρατικής παρέμβασης στον τομέα αυτό (Τσουλφίδης, 2008, σελ. 106-111). Ο Alfred Marshall , επίσης, στο έργο του «Αρχές των Οικονομικών» υπογραμμίζει τον σημαντικό ρόλο της κατάρτισης και της γνώσης, ως προϋπόθεση για την αύξηση της παραγωγής (Γράβαρης,

1994,

σελ. 103). Η όχι και τόσο δημοφιλής-μεταξύ των

κλασικών

της πολιτικής οικονομίας-

ά-

ποψη πως η εκπαίδευση μπορεί να αποτελέσει αιτία οικονομικής ανάπτυξης, παγιώνεται αρκετά χρόνια αργότερα, το 1963, με την έκδοση του βιβλίου «Η οικονομική αξία της εκπαιδεύσεως» (Αστερίου, 1997, σελ. 910). Ο συγγραφέας του έργου και νομπελίστας Theodore Schultz, θεωρείται ο άνθρωπος που μαζί με τον Garry Becker και τον Jacob Mincer θεμελίωσαν μια νέα θεωρία, τη «Θεωρία του Ανθρωπίνου Κεφαλαίου(Human Capital Theory-HCT)» (Αστερίου, 1997, σελ.11-14/ Γιαννακόπουλος και Ντεμούσης, 2015, σελ. 10-12).Η έννοια του ανθρώπινου κεφαλαίου είναι παρούσα όχι μόνο στα οικονομικά της εκπαίδευσης, αλλά και στον κλάδο που καλείται «οικονομικά της εργασίας» καθώς και στα «οικονομικά της ανάπτυξης». Σύμφωνα με την HCT, το ανθρώπινο κεφάλαιο, δηλαδή οι δεξιότητες και οι γνώσεις που αποκτώνται μέσω της εκπαίδευσης, συνδέονται με την παραγωγικότητα άρα και με το εισόδημα του ατόμου (Γαλανάκης, 2015, σελ. 1-3). Η HCT, ως μια θεωρία ορθολογικής επιλογής, υποστηρίζει ότι ένα άτομο θα αποφασίσει να αποκτήσει εκείνο το επίπεδο εκπαίδευσης που θα μεγιστοποιήσει τις χρηματικές απολαβές του στο μέλλον. Με άλλα λόγια θα προχωρήσει σε μια «ορθολογική επένδυση» κάτω από τις υποθέσεις του νεοκλασικού homo economicus (Γιαννακόπουλος και Ντεμούσης,2015, σελ. 23-27). Σχήμα 1:Η βασική θεωρία του ανθρωπίνου κεφαλαίου

Η Εκπαίδευση ως Εργαλείο Οικονομικής Ανάπτυξης και Ευημερίας, 13 (2020)

Το σχήμα 1 απεικονίζει ότι το άτομο που θα επενδύσει στην εκπαίδευση (πιο μορφωμένο), για ένα πρώτο διάστημα (αριστερά του σημείου Α) θα λαμβάνει λιγότερο μισθό από κάποιο άτομο που δεν θα επενδύσει (λιγότερο μορφωμένο). Αυτό συμβαίνει επειδή η επένδυση στην εκπαίδευση έχει κάποιο κόστος , όπως βιβλία και δίδακτρα (Ehrenberg και Smith, 2017, σελ. 414-416). Από το Σημείο Υπερπήδησης όμως και πέρα (δεξιά του σημείου Α), το άτομο λαμβάνει υψηλότερο μισθό, αφού η περαιτέρω κατάρτιση του προσφέρει περισσότερες απολαβές (Borjas, 2016, σελ. 338-340). Η απόφαση επιλογής του επιπέδου εκπαίδευσης μπορεί να γενικευθεί σε περιστάσεις που οι εκπαιδευτικές επιλογές δεν είναι μόνο δύο όπως στο σχήμα 1. Σχήμα 2: Η καμπύλη μισθού-εκπαδευσης Πηγή: Borjas, 2016, σελ 343 Στο σχήμα 2 φαίνεται ότι τα άτομα μπορούν να υπολογίσουν τον μισθό που αντιστοιχεί σε κάθε εκπαιδευτική επιλογή (πχ 1 έτος εκπαίδευσης, 2 έτη εκπαίδευσης κ.ο.κ), αλλά και το μέγεθος της εκπαίδευσης που μεγιστοποιεί τις απολαβές, βάσει δε αυτών να αποφανθούν για την «επένδυσή» τους (Borjas, 2016, σελ. 342343). Έτσι, παρατηρείται πως η αύξηση των ετών εκπαίδευσης οδηγεί σε αύξηση της παραγωγικότητας, και συνεπώς αύξηση των αποδοχών μέχρι ένα σημείο. Η επικράτηση της HCT που κυριαρχεί στους κόλπους της οικονομικής επιστήμης, έχει οδηγήσει τους οικονομολόγους της μικροοικονομικής να αποδέχονται πως η εκπαίδευση είναι επένδυση σε ανθρώπινο κεφάλαιο με θετικές επιπτώσεις για τα άτομα ως ξεχωριστές οικονομικές μονάδες. Πώς όμως μέσα από αυτό προάγεται η οικονομική ανάπτυξη; Ποια η άποψη των μακροοικονομολόγων; Στα σύγχρονα μακροοικονομικά που κυριαρχούνται από το νεοκλασικό δόγμα, ως οικονομική ανάπτυξη ορίζεται η αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ με ταυτόχρονη βελτίωση του τεχνολογικού και θεσμικού πλαισίου της οικονομίας. Τον ίδιο ορισμό θα κρατήσουμε και για τον όρο οικονομική μεγέθυνση, αν και συχνά αυτά τα δύο διαχωρίζονται (Κολλίντζας και Τσουκαλάς, 2011, σελ. 10-20). Ως συνέπεια της ευρείας απήχησης της HCT, ο νομπελίστας οικονομολόγος Robert Lucas κατασκεύασε στα τέλη της δεκαετίας του 1980 ένα μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης, ενσωματώνοντας την εκπαίδευση σε αυτό (Δημέλη, 2010, σελ. 235). Γεννήθηκε με αυτό τον τρόπο (με την συμβολή του νομπελίστα Paul Romer) ένα νέο είδος υποδειγμάτων, τα

Η Εκπαίδευση ως Εργαλείο Οικονομικής Ανάπτυξης και Ευημερίας, 13 (2020)

«υποδείγματα ενδογενούς οικονομικής μεγέθυνσης» (Δημέλη, 2010, σελ. 238-241). Η βιβλιογραφία για τα είδη υποδειγμάτων είναι εκτενέστατη και πολύ αναλυτική για όποιον ενδιαφέρεται να ασχοληθεί πιο διεξοδικά. Λόγω οικονομίας χώρου εδώ θα δοθεί μόνο ένα απλουστευμένο παράδειγμα. Σύμφωνα με το υπόδειγμα οικονομικής ανάπτυξης του Lucas, η συνολική παραγωγή της οικονομίας(ΑΕΠ) εξαρτάται από

κάποιους

παραγωγικούς

συντελεστές:

την τεχνολογία παραγωγής (Α), το φυσικό κεφάλαιο (Κ), δηλαδή τον κεφαλαιουχικό εξοπλισμό που χρησιμοποιείται στην παραγωγή το ανθρώπινο κεφάλαιο (h), δηλαδή δεξιότητες και γνώσεις από την εκπαίδευση στην εργασία (L).

Σχήμα 3: Συνάρτηση Παραγωγής στο υπόδειγμα Lucas Πηγή: Αλογοσκούφης, 2012, σελ 12

Αυτό παριστάνεται με τον τύπο που απεικονίζεται στο Σχήμα 3. Όπως φαίνεται και στο σχήμα 3, η εργασία (L) επηρεάζεται από το ανθρώπινο κεφάλαιο (h) που δημιουργείται μέσω της εκπαίδευσης. Σύμφωνα με τον Lucas, το ανθρώπινο κεφάλαιο επιδρά στη συνολική παραγωγή, κατά τρόπο που αν βελτιωθεί η εκπαίδευση, θα αυξηθεί το h , θα βελτιωθεί η παραγωγικότητα της εργασίας (L) κάθε μεμονωμένου εργάτη, και άρα θα αυξηθεί και το προϊόν (Y) (Δημέλη, 2010, σελ. 240250/ Κολλίντζας και Τσουκαλάς, 2011, σελ. 129-139). Η συσσώρευση ανθρωπίνου κεφαλαίου οδηγεί, δηλαδή ,σε ενδογενή οικονομική μεγέθυνση, αλλά και η μεγέθυνση οδηγεί σε περαιτέρω συσσώρευση ανθρωπίνου κεφαλαίου καθώς βελτιώνεται η εκπαίδευση (Αλογοσκούφης, 2012, σελ. 12-13).

Ο Lucas αναφέρει

ότι μπορεί να υπάρξει θετική εξωτερικότητα, δηλαδή θετική οικονομική επίδραση, από το ανθρώπινο κεφάλαιο, καθώς η παραγωγικότητα κάθε ατόμου εξαρτάται από το συνολικό ανθρώπινο κεφάλαιο που βρίσκεται στην οικονομία (Θεοχαράκης και Τσερκέζης, 2009, σελ 80-83). Έτσι το ενδογενές αυτό υπόδειγμα οικονομικής ανάπτυξης υποστηρίζει πως η εκπαίδευση μέσω του ανθρωπίνου κεφαλαίου, δημιουργεί θετικές εξωτερικότητες και συμβάλει στην οικονομική ανάπτυξη. b. Υπόδειγμα και πραγματικότητα… Εύκολα συμπεραίνεται πως εφόσον το ανθρώπινο κεφάλαιο μπορεί να αυξήσει το προϊόν της οικονομίας, η συνταγή για μια αέναη οικονομική ανάπτυξη είναι η περαιτέρω χρηματοδότηση και η προσπάθεια βελτίωσης του εκπαιδευτικού συστήματος. Μπορεί πράγματι στην μικροοικονομική ανάλυση να υπάρχει θετική συσχέτιση μεταξύ εκπαίδευσης και απολαβών, αλλά στο μακροοικονομικό πεδίο τα δεδομένα ποικίλουν. Αρκετές μελέτες μεταξύ χωρών δείχνουν θετική σχέση ανάμεσα σε εκπαίδευση και ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης, ενώ κάποιες άλλες δεν βλέπουν ιδιαίτερη σύνδεση μεταξύ των δύο (Williamson, 2018, σελ. 254-255).

Τι

μπορεί να σημαίνει αυτό; Είτε πως υπάρχουν άλλοι παράγοντες που επιδρούν ανάμεσα στην εκπαίδευση και

Η Εκπαίδευση ως Εργαλείο Οικονομικής Ανάπτυξης και Ευημερίας, 13 (2020)

στην οικονομική ανάπτυξη (θεσμικό πλαίσιο, κοινωνική δομή), είτε πως υπάρχουν στρεβλώσεις στην οικονομία κάθε χώρας που «διαταράσσουν» την ανάλογη σχέση των μεταβλητών, είτε ακόμα πως οι υποθέσεις των υποδειγμάτων είναι πολύ μακριά από την πραγματικότητα του υφιστάμενου οικονομικού συστήματος. Βιβλιογραφικές Αναφορές 1. Αλογοσκούφης Γ. (2012). Θέματα Δυναμικής Μακροοικονομικής, Ανακτήθηκε στις 29/10/2019 από: https://alogoskoufis.files.wordpress.com/2012/03/5-romer.pdf 2. Αστερίου Δ. (1997). Ο ρόλος της Εκπαίδευσης στην Οικονομική Ανάπτυξη: η περίπτωση της Ελλάδας 1960-1992,

Ανακτήθηκε

στις

29/10/2019

από:

https://dspace.lib.uom.gr/bit-

stream/2159/597/3/AsteriouDimitriosMsc1996.pdf 3. Γαλανάκης Ι. (2015). Οι αποδόσεις της εκπαίδευσης πριν και μετά την οικονομική κρίση: η περίπτωση της Ελλάδας. Ανακτήθηκε στις 29/10/2019 από: https://www.dept.aueb.gr/sites/default/files/undergrad_thesis_galanakis.pdf 4. Γιαννακόπουλος Ν. και Ντεμούσης Μ. (2015). Οικονομική της Εκπαίδευσης, Εκδόσεις Κάλιππος, Αθήνα. 5. Γράβαρης Δ. (1994). Εκπαίδευση και Πολιτική Οικονομία, Ίδρυμα Σάκη Καράγιωργα, Αθήνα. 6. Δημέλη Σ. (2010). Μακροοικονομικά Μεγέθη και Ανάπτυξη της ελληνικής Οικονομίας, Εκδόσεις ΟΠΑ, Αθήνα. 7. Θεοχαράκης Ν. και Τσερκέζης Λ. (2009). Σημειώσεις στην Θεωρία της Οικονομικής Μεγέθυνσης, Ανακτήθηκε

στις

29/10/2019

από:

https://eclass.uoa.gr/modules/docu-

ment/file.php/ECON205/Growth_lecture_notes_2012.pdf 8. Κολλίντζας Τ. και Τσουκαλάς Κ. (2011). Θεωρία Οικονομικής Ανάπτυξης, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα. 9. Τσουλφίδης Λ. (2008). Ιστορία Οικονομικής Θεωρίας και Πολιτικής, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη. 10. Borjas G. (2016). Οικονομικά της Εργασίας, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα. 11. Ehrenberg S. και Smith R. (2017). Οικονομικά της Εργασίας, Εκδόσεις Broken Hill Publishers Ltd, Κύπρος. 12. Williamson S. (2018). Μακροοικονομική, Εκδόσεις Τζιόλα, Θεσσαλονίκη.

Η Εκπαίδευση ως Εργαλείο Οικονομικής Ανάπτυξης και Ευημερίας, 13 (2020)

«Ιστοεξερευνήσεις: Ένα χρήσιμο εκπαιδευτικό εργαλείο» Του Μάριου Βελαέτη* *Προπτυχιακός Φοιτητής, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΡΘΡΟΥ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΥ

Ιστορικό Άρθρου: Ελήφθη: Δεκέμβριος 2019

Ο Μάριος Βελαέτης γεννήθηκε το 2000 στην Αθήνα και από το 2018 είναι προπτυχιακός

Ελήφθη στην αναθεωρημένη μορφή:

φοιτητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου

Δεκέμβριος 2019 Αποδοχή Άρθρου: Ιανουάριος 2019

Λέξεις – Κλειδιά : ιστοεξερευνήσεις, εκπαιδυετικό εργαλείο, webquests

Αθηνών. Στα ενδιαφέροντα του συγκαταλέγονται θέματα όπως οι διεθνείς σχέσεις και η νεότερη ελληνική και παγκόσμια ιστορία. Το 2018 συμμετείχε για πρώτη φορά στο ThessISMUN και, τέλος, ασχολείται με τον εθελοντισμό, όντας πρόσκοπος από το 2006.

Ένα από τα βασικότερα ζητούμενα για την πρόοδο της σημερινής Ελλάδας είναι μια σταθερή και συνεχής οικονομική ανάπτυξη. Παρόλο που τα τελευταία χρόνια έχουν υπάρξει κάποια βήματα προς την κατεύθυνση αυτή, αυτά δεν αρκούν και υπάρχουν πολλοί τρόποι, με τους οποίους μπορεί να επιτευχθεί η προαναφερθείσα οικονομική ανάπτυξη. Ένας από τους πιο αποτελεσματικούς από αυτούς δεν είναι άλλος από την εκπαίδευση. Η εκπαίδευση αποτελεί τον βασικότερο πυλώνα για την ανάπτυξη οποιασδήποτε χώρας, ακόμη περισσότερο δε με τα σύγχρονα δεδομένα του 21ου αιώνα. Κατά την πάροδο των τελευταίων 20 χρόνων, ειδικότερα, έχουν κάνει την εμφάνισή τους κάποιες δεξιότητες, οι οποίες μπορούν να ξεκλειδώσουν πολλές δυνατότητες για τους επαγγελματίες και τους εργαζομένους του αύριο. Ένας τρόπος με τον οποίο μπορούν αυτές οι δεξιότητες να διδαχθούν είναι η χρήση Ιστοεξερευνήσεων ή Web Quests. Τι είναι, λοιπόν, οι ιστοεξερευνήσεις; Ο όρος «Ιστοεξερεύνηση» ή «Web Quest» είναι σχετικά πρόσφατος, καθώς χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1995 και συνίσταται από διάφορες ερευνητικές δραστηριότητες, οι οποίες έχουν συγκεκριμένη δομή και εκπονούνται από μαθητές ή σπουδαστές. Για την αποπεράτωση των δραστηριοτήτων αυτών,

Η Εκπαίδευση ως Εργαλείο Οικονομικής Ανάπτυξης και Ευημερίας, 13 (2020)

αυτοί που τις αναλαμβάνουν χρησιμοποιούν κυρίως δεδομένα από τον Παγκόσμιο Ιστό και, αν χρειαστεί, χρησιμοποιούν συμπληρωματικά άλλες πηγές, όπως βιβλία, συνεντεύξεις κ.ά. Ένα Web Quest, αποτελείται από έξι φάσεις: τη φάση της εισαγωγής (introduction), της δραστηριότητας (task), της διαδικασίας (process), των πηγών – μέσων (resources), της αξιολόγησης (evaluation) και, τέλος, του συμπεράσματος (conclusion). Στα πλαίσια της εισαγωγής, γίνεται προσπάθεια να κατανοήσουν οι μαθητές τη βάση της διαδικασίας, με τι ασχολείται και τι επιδιώκει, καθώς και να προετοιμαστούν για την υλοποίησή του. Έπεται το στάδιο της δραστηριότητας, κατά το οποίο αναδεικνύεται στους μαθητές το αποτέλεσμα της ιστοεξερεύνησης. Μετά έρχεται η φάση της διαδικασίας, κατά την οποία παρουσιάζεται η τεχνοτροπία που θα χρησιμοποιήσουν οι μαθητές και η φάση των πηγών – μέσων, η οποία περιλαμβάνει όχι μόνο τα βήματα που θα ακολουθήσουν, αλλά και τα εργαλεία που θα χρησιμοποιήσουν οι μαθητές για τον πιο πάνω σκοπό. Τέλος, στην αξιολόγηση και το συμπέρασμα περιγράφεται αναλυτικά ο τρόπος αξιολόγησης του εγχειρήματος και γίνεται αξιολόγηση των μαθητών από τον υπεύθυνο καθηγητή, αλλά και αυτοαξιολόγηση, από τους ίδιους τους μαθητές, ως προς το τι πέτυχε ο καθένας και το τι ήθελε να πετύχει. Ωστόσο, για να γίνει πραγματικά αντιληπτή η επιρροή που μπορεί να έχει μια ιστοεξερεύνηση στον τρόπο σκέψης και τις ικανότητες ενός μαθητή, είναι αναγκαίο να εξεταστεί ένα παράδειγμα και, εν προκειμένω, το πείραμα που εκπόνησε η καθηγήτρια Μαραβελάκη Σωφρονία σε Γυμνάσιο των Σερρών, στα πλαίσια του μαθήματος των Αγγλικών και με τη συμβολή 60 μαθητών της Β’ Γυμνασίου. Για τις ανάγκες της μελέτης η ως άνω κα. Μαραβελάκη σχεδίασε δύο ιστοεξερευνήσεις, μέσω των οποίων θα διερευνούσε τρία ερωτήματα: Πρώτον, αν μια ιστοεξερεύνηση έχει τη δυνατότητα να καλλιεργήσει την κριτική σκέψη των συμμετεχόντων, δεύτερον, αν δύναται να βελτιώσει τη συνεργατικότητά τους και, τρίτον, αν μπορεί να ανυψώσει τον βαθμό εγραμματισμού τους με τους Η/Υ. Για την αξιολόγηση του κάθε ερωτήματος, χρησιμοποιήθηκε διαφορετική μεθοδολογία. Για το πρώτο ερώτημα, η κα. Μαραβελάκη βασίστηκε στις έξι κατηγορίες αντικειμενικών στόχων της ταξινόμησης του Bloom (1956) στο γνωστικό τομέα, οι οποίες είναι οι εξής: γνώση, κατανόηση, εφαρμογή, ανάλυση, σύνθεση και αξιολόγηση των πληροφοριών. Για το δεύτερο, χρησιμοποιήθηκε το πρότυπο μετάβασης των μαθητών από τα κυριότερα στάδια σχηματισμού των ομάδων και, ειδικότερα, το στάδιο του προσανατολισμού, των αντιπαραθέσεων, της ένταξης, της επίδοσης, της σταθεροποίησης και, τέλος, αυτό της διάλυσης αλλά και τα βασικά στοιχεία συνεργατικότητας που θα επιδείκνυαν οι μαθητές. Τέλος, για τον εγραμματισμό των μαθητών με τους Η/Υ, χρησιμοποιήθηκαν έξι κριτήρια: γνώση εννοιών και χρήσης Η/Υ, κοινωνικά – ηθικά ζητήματα, εργαλεία παραγωγής ψηφιακού υλικού, δεξιότητες ψηφιακής επικοινωνίας, αναζήτησης, επίλυσης προβλημάτων και λήψης απόφασης. Η παραπάνω καθηγήτρια, προκειμένου να εξασφαλίσει έγκυρα αποτελέσματα από την μελέτη αυτή, χρησιμοποίησε δύο ερωτηματολόγια, τα οποία συμπληρώθηκαν πριν και μετά την διαδικασία, ούτως ώστε να αναδείξουν, με ποσοτικά δεδομένα, τη βελτίωση των συμμετεχόντων στις ως άνω δεξιότητες. Εκτός των ερωτηματολογίων, ωστόσο, με περιγραφικές κλίμακες αξιολόγησης δόθηκε στους μαθητές η ευκαιρία να αξιολογήσουν τις δικές τους επιδόσεις στη συγκεκριμένη διαδικασία, αλλά και αυτές των συμμαθητών τους, παράλληλα με την αξιολόγηση από την εκπαιδευτικό.

Η Εκπαίδευση ως Εργαλείο Οικονομικής Ανάπτυξης και Ευημερίας, 13 (2020)

Η μάθηση με ανάπτυξη έργου (PBL) ήταν η επιλεγμένη από την εκπαιδευτικό μεθοδολογία, η οποία αποτελείται από τα παρακάτω στάδια: Προετοιμασία. Το στάδιο αυτό συμπεριλαμβάνει τις δύο πρώτες φάσεις μιας ιστοεξερεύνησης, αυτές της εισαγωγής και της δραστηριότητας και αντιστοιχεί στις 2 πρώτες κατηγορίες των αντικειμενικών στόχων ταξινόμησης του Bloom (1956), τη γνώση και την κατανόηση. Σκοπός του σταδίου αυτού είναι να παρουσιαστεί το θέμα στους μαθητές με τρόπο, που να ενεργοποιεί τη μνήμη τους και να κεντρίζει το ενδιαφέρον τους. Ολοκλήρωση. Εδώ συμπεριλαμβάνονται οι φάσεις της διαδικασίας και των πηγών – μέσων και αντιστοιχούν η 3η (εφαρμογή), 4η (ανάλυση) και 5η (σύνθεση) κατηγορία ταξινόμησης του Bloom. Στο στάδιο αυτό, οι μαθητές καθοδηγήθηκαν βήμα προς βήμα, ώστε να διεκπεραιώσουν τους στόχους που οι ίδιοι έθεσαν, χρησιμοποιώντας πηγές που τους δόθηκαν από την εκπαιδευτικό. Αξιολόγηση. Πρόκειται για τις φάσεις της αξιολόγησης και του συμπεράσματος, καθώς και την 6η κατηγορία ταξινόμησης του Bloom (αξιολόγηση). Έγινε παρουσίαση των δημιουργιών των μαθητών, αλλά και αξιολόγησή τους. Τους δόθηκαν τα κριτήρια, σύμφωνα με τα οποία θα διαμόρφωναν τη βαθμολογία τους, η οποία θα δινόταν μέσω πινάκων και κλιμάκων. Έτσι, θα τους δινόταν η δυνατότητα να αναγνωρίσουν παραδείγματα προς μίμηση και να βελτιωθούν στο μέλλον. Το απότοκο της διαδικασίας μαρτυρούν οι απαντήσεις που προέκυψαν από τα ερωτηματολόγια. Όσον αφορά το πρώτο ερώτημα, την καλλιέργεια κριτικής σκέψης, σημειώθηκε σημαντική βελτίωση στην κριτική ικανότητα των μαθητών, ο βαθμός της οποίας, ωστόσο, απείχε από το αναμενόμενο. Σχετικά, τώρα με το δεύτερο ερώτημα, την ανάπτυξη της συνεργατικότητας, παρουσιάστηκε εξίσου αξιοσημείωτη βελτίωση, εφόσον οι μαθητές πέρασαν από όλα τα στάδια δημιουργίας ομάδων και επέδειξαν ποικίλλα χαρακτηριστικά συνεργατικότητας. Τέλος, οι μαθητές εξοικειώθηκαν σε μεγάλο βαθμό με την καθημερινή χρήση Η/Υ. Όπως φαίνεται, λοιπόν, οι ιστοεξερευνήσεις μπορούν να καλλιεργήσουν διάφορες σημαντικές ικανότητες στους μαθητές. Οι ικανότητες αυτές μπορούν να τους καταστήσουν αργότερα ανταγωνιστικούς στην αγορά εργασίας και, κατ’ επέκταση, να επιφέρουν την πολυσήμαντη οικονομική ανάπτυξη που επειγόντως έχει ανάγκη η Ελλάδα.

Η Εκπαίδευση ως Εργαλείο Οικονομικής Ανάπτυξης και Ευημερίας, 13 (2020)

Βιβλιογραφικές Αναφορές 

Ananiadou, K. & Claro, M. (2009). 21st century skills and competences for new Millennium learners in OECD countries. OECD Education Working Papers,41, στο ,



Auditor, E., & Roleda, L. (2014). The webquest: Its impact on students’ critical thinking, performance, and perceptions in physics. International Journal of Research Studies in Educational Technology, 3/1: 3-21.



Bell, S. (2010). Project-based learning for the 21st century: Skills for the future. The Clearing House, 83/3: 39-43, at



Lara, S., & Repáraz, Ch. (2007). Effectiveness of cooperative learning fostered by working with webquest. Electronic Journal of Research in Educational Psychology, 13/5: 731-756.



Manou, E. (2012). Using webquest to explore hypertext reading strategies in the sixth grade of primary school: A case study. Unpublished Master's Dissertation. Patras: Hellenic Open University



McGraw-Hill (2000). An introduction to critical thinking in small groups



Ogg, P. (2013). Webquests 101. Oakville, ON: Sheridan College.



Puthikanon, N. (2009). Examining critical thinking and language use through the use of webquests in an EFL reading class. Unpublished PhD Thesis. Ann Arbor, MI: University of Indiana.



Soland, J., Hamilton, L. S., & Stecher, B. M. (2013). Measuring 21st century competences: Guidance for educators. Santa Monica, CA: Rand Corporation

Η Εκπαίδευση ως Εργαλείο Οικονομικής Ανάπτυξης και Ευημερίας, 13 (2020)