POLITICO (ΙΟΥΝΙΟΣ 2020)

ΤΕΥΧΟΣ ΝΟ 14 ΙΟΥΝΙΟΣ 2020

P O L I T I C O

Θέμα: « Η εξάπλωση της πανδημίας του κορωνοϊού και οι συνέπειες σε τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο»

Σημείωμα του Προέδρου του Συλλόγου Αποφοίτων του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης κ. Ιωάννη Κουτρουμπή Σημείωμα Αρχισυντάκτη κ. Παύλου Πετίδη ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΝ ΑΡΘΡΩΝ

Βέτα Μαρτσούκου «Τα δικαιώματα στην εποχή του κορωνοϊού: συνταγματικές προβλέψεις και επιστημονικές επισημάνσεις » Σελ. 4-9 Αθηνά Μπίτσα «Μπροστά σε μία νέα πραγματικότητα: το περιβάλλον και οι επιπτώσεις της πανδημίας στη λειτουργία της φύσης» Σελ. 10-12 Εμμανουέλα Διακάκη «Η βιομηχανία του τουρισμού απέναντι στη πρόκληση του κορωνοϊού» Σελ. 13-18 Όλγα Πετίδη «Η λειτουργία των θεσμών στο πλαίσιο της πανδημικής κρίσης: ανάδυση συγκεντρωτικών τάσεων ή ισχυροποίηση των δικαιωμάτων; » Σελ. 19-24 Γεώργιος Μελής «Οι οικονομικές επιπτώσεις μίας προαναγγελθείσας πανδημίας: περιπτωσιολογικές μελέτες και συμπερασματικές επισημάνσεις» Σελ. 26-32 Γεωργία Περράκη «Εκπαίδευση: ο πρώτος παθών μπροστά στη πανδημία: νέες προκλήσεις για το εκπαιδευτικό προσωπικό αλλά και για το κράτος» Σελ. 34-39

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΕΥΧΟΣ ΝΟΥΜΕΡΟ 10 / ΙΟΥΛΙΟΣ 2019

Μήνυμα Προέδρου ΣΑΠΠΕΔΔ Μετά από 7 χρόνια ο Σύλλογος Αποφοίτων Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης συνεχίζει την δράση της έκδοσης ψηφιακού περιοδικού με ένα ακόμη σημαντικό θέμα, το οποίο βρίσκεται στην επικαιρότητα, αλλά και οι πολιτικοί επιστήμονες το αναλύουν στις μελέτες τους. Πριν όμως μπω στην ουσία του ζητήματος που θα διαβάσετε στις επόμενες σελίδες του περιοδικού, θα ήθελα να αναφέρω δύο πράγματα για το έργο του συλλόγου. Ο Σύλλογος μας την χρονιά που μας πέρασε πραγματοποίησε άλλη μία επιμορφωτική ημερίδα με θέμα την ενέργεια με καθηγητές και υποψήφιους διδάκτορες με τριβή πάνω στο ζήτημα, αλλά και μία δράση για την ενίσχυση του παραολυμπιονίκη Γιάννη Κωστάκη για την συμμετοχή του στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Τόκυο 2020. Συνεχίσαμε τη δράση πληροφόρησης των συναποφοίτων σχετικά με την επαγγελματική τους αποκατάσταση, διεξάγοντας για άλλη μία χρονιά τα σεμινάρια επαγγελματικής αποκατάστασης των αποφοίτων, στα οποία οι απόφοιτοι και οι φοιτητές του τμήματος έχουν την δυνατότητα να γνωρίσουν τα επαγγέλματα στα οποία μπορούν να απασχοληθούν. Επίσης ο Όμιλος μελέτης του ECOSOC, ήδη έχει παράξει policy papers, που έχουν υποβληθεί για προβληματισμό στην υπηρεσία των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων του ΟΗΕ, ενώ συνεχίζουμε και τις εκπομπές Homo Politicarius που πραγματοποιούνται στο web radio του Street. Στην έκδοση αυτή η ομάδα σύνταξης επέλεξε να αναλύσει την εξάπλωση της πανδημίας του κορωνοϊού σε πολιτικό, οικονομικό και τοπικό επίπεδο. Ο κορωνοϊός «χτύπησε» για πρώτη φορά την πόρτα της χώρας μας στις αρχές Μαρτίου και ήδη έχει προκαλέσει πολλές αλλαγές στο τεχνολογικό τομέα, δίνοντας λύσεις σε χρόνια γραφειοκρατικά προβλήματα. Ως προς την οικονομία, η πανδημία σε παγκόσμιο επίπεδο έχει προκαλέσει μεγάλη ύφεση καθώς για πάνω από 2 μήνες η παγκόσμια οικονομία ήταν «παγωμένη». Τέλος, η πανδημία εν γένει λειτούργησε στην επιτάχυνση κάποιων διαδικασιών που λίμναζαν για πάρα πολλά χρόνια, ενώ στο εργασιακό τομέα έθεσε το θέμα της απομακρυσμένης εργασίας, μίας μορφής εργασίας που μέχρι σήμερα θεωρείτο επικίνδυνο για τυχόν μειώσεις στις αποδοχές από το εργοδότη. Και όμως ήδη οι κυβερνήσεις ετοιμάζουν την επόμενη μέρα δημιουργώντας το νομικό πλαίσιο της νέας μορφής εργασίας, ενώ βοήθησε και στην σωστή εφαρμογή και τήρηση των μέτρων σε όλους τους τομείς.

Γιάννης Κουτρουμπής Πρόεδρος Συλλόγου Αποφοίτων Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης Υποψήφιος Διδάκτορας Διεθνών Σχέσεων Διεθνολόγος ΜΑ

2|Σελίδα

Editorial Ο αυξημένος αριθμός των νέων επιβεβαιωμένων κρουσμάτων παγκοσμίως τις τελευταίες ημέρες, καθώς οι οικονομίες προχωρούν σταδιακά σε χαλάρωση των περιοριστικών μέτρων σε μία προσπάθεια επιστροφής στην κανονικότητα, έχει δημιουργήσει έντονους φόβους για ένα δεύτερο κύμα της πανδημίας. Καθώς σε ορισμένες χώρες το δεύτερο κύμα του κορωνοϊού βρίσκεται ήδη προ των πυλών και σε πολλές άλλες δεν έχει ακόμη υποχωρήσει το πρώτο κύμα, η κλίμακα και η διάρκεια που θα έχει ο οικονομικός αντίκτυπος της πανδημίας προβληματίζουν όλο και περισσότερο οικονομικούς αναλυτές και διεθνείς οργανισμούς. Ιδιαίτερη ανησυχία εκφράζει ο οίκος πιστοληπτικής αξιολόγησης Moody’s καθώς προβλέπει πως η πανδημία θα αφήσει μόνιμα και βαθιά σημάδια στην παγκόσμια οικονομία, επιφέροντας ή επισπεύδοντας μεταβολές σε παγκόσμια κλίμακα. Την ίδια στιγμή, η συμβουλευτική Bolton Consulting Group προειδοποιεί πως η πανδημία θα έχει επιπτώσεις μεγαλύτερες από εκείνες της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης και θα προκαλέσει απώλεια πλούτου έως και 16 τρις δολαρίων. Κοινοτικοί αξιωματούχοι και διπλωμάτες τονίζουν με κάθε ευκαιρία ότι η κρίση του κορωνοϊού είναι τελείως διαφορετική από την ευρω-κρίση: είναι ένα εξωγενές σοκ, που δεν προέκυψε από τις διαρθρωτικές αδυναμίες της μίας ή της άλλης χώρας και δεν απαιτεί προγράμματα μακροοικονομικής προσαρμογής για να ξεπεραστεί. Οι συνέπειες είναι πολλές. Από τις ψυχολογίες επιπτώσεις της καραντίνας μέχρι τις παγκόσμιες εκτάσεις των συνεπειών από τα περιοριστικά μέτρα που έλαβαν οι χώρες . Μετά την Παγκόσμια Τράπεζα και ο Οργανισμός για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη (ΟΟΣΑ) προβλέπει δραματική ύφεση 7,6%, στην οποία θα περιπέσει η διεθνής οικονομία εάν ξεσπάσει νέο κύμα κορωνοϊού εντός του 2020 – πρόκειται για τη δραματικότερη ύφεση των τελευταίων 100 ετών. Διαφορετικά, η ύφεση θα είναι της τάξεως του 6% (έναντι 5,2% που προβλέπει η Παγκόσμια Τράπεζα). Ο ΟΟΣΑ επισημαίνει πως η πανδημία κατατρώγει την παγκόσμια οικονομία, εξ ου και οι πολιτικές ηγεσίες δεν έχουν την πολυτέλεια να αποσύρουν πρόωρα τα μέτρα στήριξης των επιχειρήσεων και των ευπαθών κοινωνικών ομάδων. Σε αυτό το τεύχος του Περιοδικού, θα εξετάσουμε τις επιπτώσεις της πανδημίας του κορωνοϊού σε κοινωνικούς τομείς όπως η εκπαίδευση, το περιβάλλον, η οικονομία και πολλοί άλλοι. Πετίδης Παύλος Αρχισυντάκτης POLITICO

3|Σελίδα

Επιστημονικό Περιοδικό του Συλλόγου Αποφοίτων Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Επίσημη Ιστοσελίδα Περιοδικού: www.politicoalumni.gr

«Δικαιώματα στην εποχή του κορωνοιού» Της Βέτας Μαρτσούκου* *Προπτυχιακή Φοιτήτρια, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης, Ε.Κ.Π.Α. ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΡΘΡΟΥ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΥ

Ιστορικό Άρθρου:

Η Βέτα Μαρτσούκου σπουδάζει στην Αθήνα στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και

Ελήφθη: Μάιος 2019 Ελήφθη στην αναθεωρημένη μορφή :

Δημόσιας Διοίκησης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Τα

Ιούνιος 2019

ερευνητικά της ενδιαφέροντα εντοπίζονται στα ζητήματα λειτουργίας των έννομων τά-

Αποδοχή Άρθρου: Ιούνιος 2019

Λέξεις – κλειδιά: Δικαιώματα, δημοκρατία, κράτος, κοινωνία, κορωνοιός

ξεων, των δικαιωμάτων και των θεσμών του δημοκρατικού πολιτεύματος. Ούσα ενεργή φοιτήτρια, έχει πραγματοποιήσει σειρά πρακτικών ασκήσεων σε δημόσιους οργανισμούς.

1. Εισαγωγή Η εξάπλωση του covid-19 έχει εγείρει ισχυρούς προβληματισμούς για τα εχέγγυα της δημοκρατίας και την προστασία των δικαιωμάτων σε εξαιρετικές και περίπλοκες περιστάσεις. Σε περιόδους κρίσης, το κράτος δικαίου και οι δημοκρατικοί θεσμοί δοκιμάζονται. Τα δικαιώματα, που αποτελούν την πεμπτουσία της δημοκρατίας, ενόψει του νέου ιού, περιστέλλονται για πρώτη φορά μετά το τέλος των πολέμων στο όνομα της δημόσιας υγείας διαμορφώνοντας παγκοσμίως μια πρωτοφανή συνθήκη. Τα δικαιώματα, δεν αποτελούν σταθερούς και αναλλοίωτους κανόνες στο πέρασμα του χρόνου, αντιθέτως, είναι αποτέλεσμα σύνθετων διαδικασιών και οφείλουν να προσαρμόζονται στις ανάγκες της εποχής λαμβάνοντας υπόψη τις εκάστοτε οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις, ώστε να μην καταστούν αφηρημένες έννοιες που υστερούν πρακτικής σημασίας (Βλαχόπουλος, 2017). Στο παρόν άρθρο, θα εξεταστεί η σύγκρουση των δικαιωμάτων που έχει προκαλέσει η νέα πανδημία, εστιάζοντας σε ορισμένα θεμελιώδη δικαιώματα στη χώρα μας, αφού προηγουμένως γίνουν κατανοητοί ορισμένοι όροι που είναι απαραίτητοι για την εν λόγω ανάλυση.

4|Σελίδα

2. Τα Δικαιώματα Τα δικαιώματα σύμφωνα με το δημόσιο δίκαιο χωρίζονται σε τρεις επιμέρους κατηγορίες για λόγους επιστημονικής μελέτης: στα ατομικά, στα κοινωνικά και στα πολιτικά (Χρυσόγονος, Βλαχόπουλος, 2017). Η πρώτη κατηγορία, αφορά τα ατομικά δικαιώματα, τα οποία έχουν αρνητικό ή αλλιώς αμυντικό περιεχόμενο (status negatives) , καθώς αξιώνουν την μη επέμβαση και αποχή της κρατικής εξουσίας από τη σφαίρα της ιδιωτικής ζωής του ατόμου. Η δεύτερη κατηγορία, αφορά τα κοινωνικά δικαιώματα, τα οποία αξιώνουν από το κράτος την παροχή υπηρεσιών, γι’ αυτό θεωρείται ότι έχουν θετικό περιεχόμενο (status positivus). Οι παροχές αυτές είναι αποτέλεσμα των επιρροών της ιδέας του κράτους-πρόνοιας και παρ’ όλο που δεν είναι υποχρεωτικά και αγώγιμα, θέτουν τις κατευθυντήριες αρχές για το έργο του κοινού νομοθέτη. Τέλος, είναι τα πολιτικά δικαιώματα τα οποία έχουν ενεργητικό περιεχόμενο (status activus) και προϋποθέτουν την συμμετοχή των πολιτών στην πολιτική ζωή, όπως το δικαίωμα του «συνέρχεσθε» και «συνεταιρίζεσθαι» (ΠΑΝΤΕΛΗΣ, 2016). Η παραπάνω κατηγοριοποίηση, δεν συνεπάγεται ότι τα δικαιώματα που ανήκουν σε μια κατηγορία είναι ανεξάρτητα από τα δικαιώματα μια άλλης κατηγορίας. Αντιθέτως όλα τα δικαιώματα αλληλοσυμπληρώνονται μεταξύ τους. Η «παραπληρωματικότητα» (Χρυσόγονος, Βλαχόπουλος, 2017) αυτή των δικαιωμάτων, κρίνεται απαραίτητη προκειμένου να υπάρχει ουσιαστική προστασία των δικαιωμάτων και ουσιαστική ύπαρξη του κράτους δικαίου. Προτού γίνει αναφορά στα δικαιώματα και στον ρόλο τους στην ελληνική έννομη τάξη, θα πρέπει προηγουμένως να σημειωθεί ότι, τα δικαιώματα είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τους περιορισμούς τους (Βλαχόπουλος, 2017). Δεδομένου ότι «Η ελευθερία του ενός σταματάει εκεί που αρχίζουν να θίγονται τα όρια της ελευθερίας των άλλων», όπως έχει αναφέρει ο Καντ, δεν θα μπορούσαν τα δικαιώματα να ισχύουν χωρίς κάποιον περιορισμό, διότι διαφορετικά θα δημιουργηθεί χάος. Για το λόγο αυτό, δεν γίνεται να εξετάζονται τα δικαιώματα χωρίς περιορισμούς. Οι περιορισμοί, θέτουν κατά κάποιο τρόπο τα όρια στο πεδίο άσκησης των δικαιωμάτων, προκειμένου η άσκησή τους να είναι εφικτή από όλους και ταυτόχρονα να μην εμποδίζει την ομαλή λειτουργία της κοινωνίας. Οι περιορισμοί χωρίζονται σε ειδικούς και γενικούς. Οι γενικοί αφορούν όλα τα δικαιώματα, όπως συμβαίνει με την διάταξη περί κήρυξης της χώρας σε κατάσταση πολιορκίας (άρθρο 48 παρ 1 και 2 του Συντάγματος) ενώ οι ειδικοί περιορισμοί αφορούν ειδικότερα ζητήματα και πρέπει να προβλέπονται από το Σύνταγμα, είτε με ρητή αναφορά είτε με επιφύλαξη υπέρ του νόμου (Χρυσόγονος, Βλαχόπουλος, 2017). Βέβαια, οι περιορισμοί δεν μπορούν να τίθενται αυθαίρετα και να οδηγούν σε συλλήβδην κατάργηση του δικαιώματος, γι’ αυτό το λόγο πρέπει να είναι γενικοί και απρόσωποι, να υπακούουν στην αρχή της νομιμότητας και της αναλογικότητας και κυρίως να μην παραβιάζουν τον πυρήνα του δικαιώματος. Για τον λόγο αυτό, στο Σύνταγμα

5|Σελίδα

και στη νομολογία, προβλέπονται τα αντίβαρα στους περιορισμούς, οι λεγόμενοι «περιορισμοί των περιορισμών», οι οποίοι τίθενται με βάση τις γενικές αρχές της έννομης τάξης και λειτουργούν προστατευτικά σαν “ασπίδα” του σκληρού πυρήνα των όλων των δικαιωμάτων. Σε ακολουθία των παραπάνω, τα δικαιώματα συχνά εκφράζουν επιθυμίες, οφέλη και ιδανικά ανθρώπων, που έρχονται σε σύγκρουση με τα δικαιώματα κάποιων άλλων. Σε τέτοιες περιπτώσεις, εκτός από τα όρια δράσεις και ελευθεριών που διαμορφώνουν οι περιορισμοί και οι περιορισμοί των περιορισμών, τη λύση έρχεται να δώσει η συνταγματικά κατοχυρωμένη «αρχή της αναλογικότητας» (άρθρο 25 παράγραφος 1 του Συντάγματος ύστερα από την αναθεώρηση του 2001), η οποία λειτουργεί σαν εργαλείο για την έννομη τάξη προκειμένου να διασφαλίζεται και να προστατεύεται το κράτος δικαίου. Με γνώμονα την αρχή της αναλογικότητας, οι περιορισμοί που τίθενται πρέπει να βρίσκονται σε αναλογία με το μέσο που επιδιώκεται. Με άλλα λόγια, οι περιορισμοί πρέπει να είναι «κατάλληλοι, αναγκαίοι (οι λιγότερο επαχθείς) και να είναι ανάλογοι του σκοπού που επιδιώκουν» (ΠΑΝΤΕΛΗΣ, 2016) 3. Δικαιώματα εν καιρώ πανδημίας Τι τελευταίες μέρες, με τις εξελίξεις να διαδέχονται ραγδαία η μία την άλλη, γίνεται συχνά λόγος για σύγκρουση και καταπάτηση δικαιωμάτων. Οι κυβερνήσεις και οι θεσμοί της διεθνούς πολιτικής, προκειμένου να αναχαιτίσουν την εξάπλωση του νέου ιού, λαμβάνουν μέτρα τα οποία σε καιρούς ομαλότητας θα φάνταζαν αντιδημοκρατικά. Όμως τα πράγματα αλλάζουν και περιπλέκονται μπροστά στην απειλή ενός βιολογικού παράγοντα που απειλεί την ανθρώπινη ζωή. Έτσι εγείρονται ερωτήματα όπως: «ποια είναι η θέση των δικαιωμάτων σε καιρούς πανδημίας;», «υπάρχουν “δικλείδες” ασφαλείας για τα θεμελιώδη δικαιώματα σε περιόδους κρίσεων;», «πόσο προσωρινός είναι τελικά ο περιορισμός των δικαιωμάτων στο όνομα της δημόσιας υγείας;» κ.ά. Πρώτα απ’ όλα θα πρέπει να γίνει κατανοητό το πλαίσιο που έχει διαμορφωθεί στην ελληνική πραγματικότητα από την εμφάνιση των πρώτων κρουσμάτων του νέου ιού και τα μέτρα που ελήφθησαν για την αντιμετώπισή του. Αναλυτικότερα, σύμφωνα με την η Κοινή Υπουργική Απόφαση με τίτλο: «Επιβολή του μέτρου του προσωρινού περιορισμού της κυκλοφορίας των πολιτών προς αντιμετώπιση του κινδύνου διασποράς του κορωνοϊού COVID-19» (ΦΕΚ Β 986/2020), πολλά δικαιώματα που θεσπίζονται από το Σύνταγμα όπως, η ελεύθερη μετακίνηση των ανθρώπων εντός και εκτός της ελληνικής επικράτειας (άρθρο 4) και το δικαίωμα του «συνέρχεσθαι» (άρθρο 11 παρ. 1) πλήττονται άμεσα και με τρόπο προφανή. Επιπλέον περιορίστηκε το δικαίωμα για ελεύθερη θρησκευτική λατρεία (άρθρο 13 παρ. 1 και 2), προκαλώντας πλήθος αντιδράσεων μεταξύ πιστών, κράτους, επιστήμης και εκκλησίας. Παρ’ όλο που ο «άνθρωπος φύσει ζώον πολιτικόν», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Αριστοτέλης στις πραγματείες του, τονίζοντας την μεγάλη σημασία της αλληλεπίδρασης του ατόμου με το κοινωνικό σύνολο, τα πράγματα αλλάζουν σε καιρό πανδημίας και τα παραπάνω δικαιώματα, που αφορούν 6|Σελίδα

τόσο την ελεύθερη ανάπτυξη και διαμόρφωση του ατόμου όσο και την αντίληψή του ως μέλος της κοινωνίας (άρθρο 5 παρ. 1) περιστέλλονται. Παράλληλα υπάρχουν και κάποια δικαιώματα που πλήττονται με έναν πιο σύνθετο τρόπο, όπως το δικαίωμα στην εργασία που μολονότι προστατεύεται από το κράτος (άρθρο 22 παρ. 1 και 2), εν καιρώ πανδημίας το τοπίο αλλάζει με αύξηση ανεργίας, πάγωμα συμβάσεων εργασίας, υποχρεωτική διακοπή λειτουργίας των επιχειρήσεων, κλπ). Επιπλέον, στον τομέα της εργασίας, αξίζει να σημειωθεί ότι ταυτόχρονα περιστέλλονται δικαιώματα τόσο των εργοδοτών (όπως το δικαίωμα της επιχειρηματικής ελευθερίας) όσο και των εργαζομένων (κοινωνικό δικαίωμα εργασίας και ελευθερία συνδικαλιστικής δράσης) με μεγαλύτερο ζήτημα να απασχολεί την τηλε-εργασία η οποία απειλεί με αλλαγή των όρων εργασίας (ωράρια και τρόπος εργασίας), παρ’ όλο που οι όροι εργασίας πρέπει να είναι συγκεκριμένοι (δικαίωμα συνταγματικά κατοχυρωμένο, άρθρο 22 παρ.2) (Κουκιάδης, 2017). Ακόμη, ζήτημα εγείρεται γύρω από το δικαίωμα στην εκπαίδευση (άρθρο 16 παρ. 1, 2 και 4 Συντάγματος), στην οποία όμως ορισμένα παιδιά δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση στην τηλε-εκπαίδευση, λόγω της έλλειψης πόρων για τεχνολογικό εξοπλισμό. Παράλληλα πλήγμα ελευθεριών έχει υποστεί και ο χώρος του αθλητισμού (άρθρο 16 παρ. 9), για τα άτομα και τις οργανώσεις που αφορούν τα ομαδικά παιχνίδια, τα οποία έχουν σταματήσει με το κλείσιμο των σχετικών αθλητικών εγκαταστάσεων (πχ κολύμβηση, ποδόσφαιρο κ.ά.). Πλέον, η Ελλάδα, έχει περάσει σε ένα επόμενο στάδιο με σταδιακή άρση των μέτρων και ομαλή μετάβαση στην κανονικότητα τηρώντας τις επιταγές της επιστήμης., όμως ορισμένα από τα παραπάνω δικαιώματα εξακολουθούν να κλονίζονται (όπως τα ταξίδια στο εξωτερικό, το δικαίωμα των συναθροίσεων κλπ). Σε αυτό το σημείο, πρέπει να υπογραμμιστεί ότι οι παραπάνω ελευθερίες καταπατήθηκαν και ίσως εξακολουθήσουν να καταπατώνται “εν καιρώ κορωνοϊού”, στο όνομα της δημόσιας υγείας και του δημοσίου συμφέροντος. Και οι δύο έννοιες, βρίσκουν ερείσματα τόσο στο εθνικό όσο και στο διεθνές δίκαιο, ως έκτακτες συνθήκες τις οποίες τα άτομα πρέπει να σεβαστούν. Το δημόσιο συμφέρον αναφέρεται στο Σύνταγμα ως περιορισμός των ατομικών ελευθεριών (πχ. άρθρο 5 παρ.1). Βέβαια, θεωρείται κάπως “προβληματική” έννοια, καθώς, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως άλλοθι για την λήψη αντισυνταγματικών μέτρων. Στο σημείο αυτό, πρέπει να υπογραμμιστεί η ανάγκη για τήρηση της νομιμότητας από την εκάστοτε εκλεγμένη κυβέρνηση, μέσα από τη σαφή και συγκεκριμένη αιτιολόγηση της χρήσης του όρου. Στην συγκεκριμένη περίπτωση της πανδημίας το δημόσιο συμφέρον αναφερόταν στην προστασία της δημόσιας υγείας, η οποία όχι μόνο είναι κατευθυντήρια αρχή των κοινωνικών δικαιωμάτων αλλά συγχρόνως, συνδέεται άρρηκτα με τη συνταγματική προστασία του σεβασμού και της προστασία της αξίας του ανθρώπου που αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της πολιτείας σύμφωνα με το Σύνταγμα (άρθρο 2). Επομένως, μέσα από τους περιορισμούς που τίθενται, υιοθετείται μια μορφή κρατικού πατερναλισμού που όμως τίθεται για έναν ανώτερο και μακροπρόθεσμο στόχο, που δεν είναι άλλος από

7|Σελίδα

το γενικό καλό και την διατήρηση της υγείας των ανθρώπων, υπερισχύοντας των επιμέρους ατομικών δικαιωμάτων (Terkuma Chia,Oluwatosin Imoleayo Oyeniran, 2020). Σε αυτό το τοπίο, έχει διαμορφωθεί μια σύγκρουση δικαιωμάτων. Η σύγκρουση αυτή, πηγάζει από τον διαφορετικό τρόπο προσέγγισης των δικαιωμάτων εν γένει. Από τη μια υπάρχει μια μερίδα του πληθυσμού που μάχεται για τις ελευθερίες του, με όποιο κόστος, υιοθετώντας μια άκαμπτη λογική. Από την άλλη, είναι αυτοί που ταυτίζονται με μια σύγχρονη φιλελεύθερη προσέγγιση των δικαιωμάτων και είναι διατεθειμένοι να περιορίσουν προσωρινά ορισμένες ελευθερίες τους για την διασφάλιση της ζωής και της υγείας των συνανθρώπων τους (Τασόπουλος, 2020). Για τους τελευταίους το Σύνταγμα ερμηνεύεται σύμφωνα με τη θεωρία του κοινωνικού συμβολαίου, μεταξύ κράτους και πολιτών, θεμελιωμένο σε μια λογική αμοιβαίων παραχωρήσεων που επιτάσσει η κατευθυντήρια αρχή της «πρακτική εναρμόνισης» (Βλαχόπουλος, 2017), με γνώμονα τη στάθμιση των συνθηκών και τις ανάγκες των καιρών.

4. Συμπέρασμα Η προβληματική που έχει γεννηθεί αυτόν τον καιρό, τονίζει την ανάγκη για μεταβλητότητα των δικαιωμάτων, τα οποία θα πρέπει να προσαρμόζονται και να αναδιαμορφώνονται σύμφωνα με τις ανάγκες και τις επιταγές των περιστάσεων. Η επιλογή με γνώμονα την επιστήμη (υγεία, δικαιοσύνη) και την ορθολογικότητα στις ανάγκες των περιστάσεων είναι ιδιαίτερα σημαντική ώστε οι ελευθερίες να μην αποτελούν γραπτούς κανόνες δίχως περιεχόμενο. Η έλλειψη εμπιστοσύνης στην κρατική εξουσία θα μπορούσε να επιφέρει χάος, γι’ αυτό, απαραίτητη είναι η αιτιολόγηση (reasoning) (Μακρυδηήτρης, 2015) των αποφάσεων, η οποία αποτελεί σημαντικό νομιμοποιητικό παράγοντα ώστε να εξασφαλίζεται η διαφάνεια και η νομιμότητα των επιλογών του νομοθέτη και να αποφεύγεται η συλλήβδην και αυθαίρετη καταπάτηση των ελευθεριών. Συμπερασματικά, το κράτος οφείλει να προστατεύει την ανθρώπινη ζωή ως ύψιστο αγαθό και να διασφαλίζει το ευ ζην όλων των ανθρώπων, ιδιαίτερα σε περιόδους πανδημίας, ενώ παράλληλα οφείλει να δρα ως εγγυητής των δικαιωμάτων των ανθρώπων προκειμένου αυτή η κατάσταση να μην αποτελέσει αφορμή για μόνιμη καταπάτηση δικαιωμάτων και για παραβίαση του σκληρού πυρήνα τους.

8|Σελίδα

Βιβλιογραφικές Αναφορές 1. Βλαχόπουλος, Σ. (2017). ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ. Αθήνα: ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ.

2. Κουκιάδης, Ι. Δ. (2017). ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις και το Δίκαιο της Ευελιξίας της Εργασίας. ΑΘΗΝΑ - ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΚΚΟΥΛΑ.

3. Μακρυδηήτρης, Α. (2015). ΕΙΝΑΙ ΗΘΙΚΗ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ;. ΑΘΗΝΑ - ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ : ΣΑΚΚΟΥΛΑ.

4. ΠΑΝΤΕΛΗΣ, Α. Μ. (2016). ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ. ΑΘΗΝΑ: ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΛΙΒΑΝΗ.

5. Τασόπουλος, Γ. (2020, Απρίλιος 30). syntagmawatch.gr. Ανάκτηση Μάιος 15, 2020, από «Αθηναίοι» και «Σπαρτιάτες»: Η ασπίδα των δικαιωμάτων τον καιρό της πανδημίας (Μέρος Α'): https://www.syntagmawatch.gr/trending-issues/athinaioi-kai-spartiates-i-aspida-tondikaiomaton-ton-kairotis-pandimiasmerosa/?fbclid=IwAR0sX5FVyqyD1JouhBPcctnB02P10KWAUGgH468Bup4dRzNDiTmsuhIIkXo ΦΕΚ Β 986/2020.

6. Χρυσανθάκης, Χ. (2016). ΣΥΝΤΑΓΜΑ. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.

7. Χρυσόγονος, Βλαχόπουλος. (2017). Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.

8. Terkuma Chia,Oluwatosin Imoleayo Oyeniran. (2020, April 11). Ethics, Medicine and Public Health. Retrieved May 17, 2020, from Human Health Versus Human Rights: An Emerging Ethical Dilemma Arising From Coronavirus Disease Pandemic: https://doi.org/10.1016/j.jemep.2020.100511

9|Σελίδα

Επιστημονικό Περιοδικό του Συλλόγου Αποφοίτων Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Επίσημη Ιστοσελίδα Περιοδικού www.politicoalumni.gr

«Μπροστά σε μία νέα πραγματικότητα: το περιβάλλον και οι επιπτώσεις της πανδημίας στη λειτουργία της φύσης» Της Αθηνάς Μπίτσα* *Προπτυχιακή Φοιτήτρια, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΡΘΡΟΥ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΥ

Ιστορικό Άρθρου:

.

Ελήφθη: Μάιος 2020

Η Αθηνά Μπίτσα είναι προπτυχιακή φοιτήτρια του Τμήματος Οικονομικής Επιστή-

Ελήφθη στην αναθεωρημένη μορφή :

μης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Τα ερευνητικά της εν-

Ιούνιος 2020 Αποδοχή Άρθρου: Ιούνιος 2019

Λέξεις – κλειδιά: περιβάλλον, φύση, πανδημία, κορωνοιός

διαφέροντα περιλαμβάνουν θέματα διεθνούς και παγκόσμιας πολιτικής όπως το περιβάλλον, η οικονομία και άλλα. Ούσα ενεργή φοιτήτρια, συμμετείχε στο ThessISMUN 2019 και, μέχρι σήμερα, σε πολλά επιστημονικά συνέδρια, ημερίδες και εκδηλώσεις πανεπιστημίων ή διαφόρων ιδρυμάτων. Έχει έντονο ενδιαφέρον για την πολιτική επικαιρότητα, την Ελληνική και την Παγκόσμια Ιστορία, τις Διεθνείς Σχέσεις και τα Χρηματοοικονομικά.

1. Εισαγωγή Ένα διαρκές πρόβλημα των σημερινών κοινωνιών αλλά και ζήτημα που απασχολεί μόνιμα την παγκόσμια κοινή γνώμη είναι η καταστροφή του περιβάλλοντος και επιπτώσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας στον πλανήτη. Είναι αλήθεια πως η επιβάρυνση που υφίσταται το περιβάλλον αποδεικνύει ότι ο άνθρωπος δεν έχει συνειδητοποιήσει πως αποτελεί μέρος της φύσης και ότι η σχέση του με αυτό καθώς και η ίδια η ύπαρξη του είναι προέκταση του φυσικού περιβάλλοντος με τον οποίο τον συνδέει ένας ακατάλυτος ομφάλιος λώρος. Παράλληλα, η τεχνολογία και οι κίνδυνοι που επισείει η μη ορθολογική χρήση της, ενισχύουν τον προβληματισμό για το περιβάλλον και καθιστά ακόμη πιο εύθραυστες τις ισορροπίες που θα πρέπει να διατηρηθούν για να αποτραπεί το σενάριο της επικείμενης ολοσχερούς εξαφάνισης κάθε μορφής ζωής από τον πλανήτη. Ωστόσο, μια νέα τροπή

10 | Σ ε λ ί δ α

φαίνεται να παίρνουν τα γεγονότα με την εμφάνιση του covid-19. Ο νέος coronavirus (SARS-CoV2) έχει δημιουργήσει άνευ προηγουμένου αντίκτυπο στις περισσότερες χώρες του κόσμου. Ο ιός έχει προσβάλει σχεδόν κάθε χώρα του πλανήτη -213 συνολικά- , εξαπλώθηκε σε περισσότερα από 2 εκατομμύρια άτομα και προκάλεσε περίπου 130.000 θανάτους. Επί του παρόντος, οι περισσότερες χώρες έχουν προσπαθήσει να καταπολεμήσουν την εξάπλωση του ιού με τεράστιες δοκιμές ελέγχου COVID-19 και καθιέρωση δημόσιων πολιτικών κοινωνικής απόστασης. Είναι σαφές ότι η προτεραιότητα περιστρέφεται γύρω από την υγεία των ανθρώπων. Για το λόγο αυτό, οι έμμεσες επιπτώσεις του ιού στο περιβάλλον δεν έχουν αναλυθεί παρά ελάχιστα. Έτσι, λοιπόν τώρα είναι σημαντικότερο από ποτέ να καταλάβουμε πω το πρόβλημα του περιβάλλοντος καθίσταται βαθμιαία το σημαντικότερο ίσως πρόβλημα ασφάλειας που αντιμετωπίζει ο κόσμος. Σε αυτό το άρθρο, λοιπόν θα αναλύσουμε τις επιπτώσεις του κορονοϊού στο περιβάλλον, αρνητικές και θετικές.

2. Κύριο Μέρος Ειδικότερα, οι πρώτες μελέτες κάνουν λόγο για θετικά αποτελέσματα στη λειτουργία του περιβάλλοντος με έμμεσο τρόπο. Από τη μία πλευρά, οι εμπειρογνώμονες προβλέπουν ότι οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (GHG) θα μπορούσαν να μειωθούν σε επίπεδα ίδια με εκείνα που υπήρχαν από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτό οφείλεται κυρίως στις πολιτικές «κοινωνικής απόστασης» που υιοθέτησαν οι κυβερνήσεις μετά την εμφάνιση της πανδημίας. Για παράδειγμα, στην επαρχία Χουμπέι (Κίνα), εφαρμόστηκαν ισχυρά μέτρα κοινωνικής απόστασης στα τέλη του 2019. Αυτά τα μέτρα επηρέασαν τις κύριες οικονομικές δραστηριότητες της χώρας. Ως αποτέλεσμα, οι εγκαταστάσεις παραγωγής ενέργειας και οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις διέκοψαν την παραγωγή τους. Επίσης, η χρήση οχημάτων μειώθηκε σημαντικά. Όλα αυτά οδήγησαν σε δραματική μείωση των συγκεντρώσεων διοξειδίου του αζώτου (NO2) και σωματιδίων στις κύριες πόλεις της Κίνας. Σε άλλα μέρη του κόσμου, όπως η Ευρώπη, η ατμοσφαιρική ρύπανση έχει μειωθεί δραματικά από τότε που οι κυβερνήσεις ψήφισαν την άρση των μετακινήσεων και οδήγησαν τους πολίτες να μείνουν στο σπίτι τους για να περιορίσουν τη διάδοση του νέου κοροναϊού. Οι κύριες βιομηχανίες καθώς και άλλες τακτικές δραστηριότητες έχουν σταματήσει. Για παράδειγμα, η χρήση αυτοκινήτου έχει μειωθεί, γεγονός που προκάλεσε μείωση των αερίων του θερμοκηπίου. Επίσης, τα μέτρα κοινωνικής απόστασης που υιοθετήθηκαν από τις περισσότερες κυβερνήσεις έχουν προκαλέσει τον καθαρισμό πολλών παραλιών σε όλο τον κόσμο. Αυτό οφείλεται στη μείωση των αποβλήτων που δημιουργούνται από τους τουρίστες που επισκέπτονται τις παραλίες. Ομοίως, τα επίπεδα θορύβου έχουν μειωθεί σημαντικά στις περισσότερες χώρες. Η μείωση της χρήσης ιδιωτικών και δημόσιων συγκοινωνιών, καθώς και εμπορικών δραστηριοτήτων, προκάλεσε μείωση του θορύβου.

11 | Σ ε λ ί δ α

Παρά τις θετικές έμμεσες επιπτώσεις στο περιβάλλον, η νέα πανδημία έχει επίσης δημιουργήσει αρνητικές. Για παράδειγμα, στις ΗΠΑ, ορισμένες πόλεις έχουν αναστείλει προγράμματα ανακύκλωσης επειδή οι αρχές ανησυχούν για τον κίνδυνο εξάπλωσης του ιού σε κέντρα ανακύκλωσης. Από την άλλη πλευρά, ορισμένες βιομηχανίες έχουν εκμεταλλευτεί την ευκαιρία ώστε να μην εφαρμόζουν τις απαγορεύσεις για τη σακούλα μίας χρήσης. Εταιρείες που κάποτε ενθάρρυναν τους καταναλωτές να φέρουν τις τσάντες τους επανάφεραν τη συσκευασία μίας χρήσης. Για παράδειγμα, μια δημοφιλής εταιρεία καφέ ανακοίνωσε προσωρινή απαγόρευση της χρήσης επαναχρησιμοποιήσιμων φλυτζανιών. Τέλος, η παραγγελία φαγητού μέσω των ηλεκτρονικών πλατφόρμων αυξήθηκε. Αυτές οι αυξήσεις έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση των οικιακών αποβλήτων.

3. Επίλογος Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα προαναφερθέντα, συμπεραίνουμε ότι η αλλαγή του κλίματος θα εξακολουθεί να υπάρχει και δεν θα αλλάξει πραγματικά από αυτήν την κρίση. Τα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα θα αποδειχθούν ευεργετικά για το περιβάλλον μόνο εάν ο καθένας από εμάς αντιμετωπίζει αυτό το παγκόσμιο ιό ως ευκαιρία να αλλάξει τρόπο ζωής. Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι η ταχύτητα και η έκταση της απόκρισης του ιού, έδωσε κάποια ελπίδα ότι θα μπορούσε επίσης να αναληφθεί ταχεία δράση για την κλιματική αλλαγή εφόσον η απειλή που θέτει αντιμετωπίζεται ως επείγουσα. Τέλος, συμπεραίνεται ότι το COVID-19 θα παράγει τόσο θετικές όσο και αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, αλλά το τελευταίο θα είναι μεγαλύτερο. Η μείωση των συγκεντρώσεων GHG σε σύντομο χρονικό διάστημα δεν είναι βιώσιμος τρόπος για να καθαρίσουμε το περιβάλλον μας. Ωστόσο, μια παγκόσμια πανδημία που διεκδικεί τη ζωή των ανθρώπων σίγουρα δεν θα πρέπει να θεωρείται ως τρόπος για την επίτευξη περιβαλλοντικής αλλαγής. Επιπλέον, η κρίση επιφέρει αυτός ο ιός φέρνει στην επιφάνεια άλλα περιβαλλοντικά προβλήματα που μπορεί να διαρκέσουν περισσότερο και ίσως να είναι πιο δύσκολο να αντιμετωπιστούν, εάν οι χώρες αυτές παραμελούν τον αντίκτυπο που έχει η επιδημία στο περιβάλλον.

12 | Σ ε λ ί δ α

Βιβλιογραφικές Αναφορές

1. Anderson et al., R.M. Anderson, H. Heesterbeek, D. Klinkenberg, T.D. Hollingsworth How will countrybased

mitigation

measures

influence

the

course

of

the

COVID-19

epidemic?

Lan-

cet, 395 (10228) (2020), pp. 931-934 2. G.F. Ficetola, D. Rubolini Climate Affects Global Patterns of COVID-19 Early Outbreak Dynamics MedRxiv (2020), 10.1101/2020.03.23.20040501 3. H. Harapan, N. Itoh, A. Yufika, W. Winardi, S. Keam, H. Te, D. Megawati, Z. Hayati, A.L. Wagner, M. Mudatsir Coronavirus disease 2019 (COVID-19): a literature review Journal of Infection and Public Health (2020), 10.1016/j.jiph.2020.03.019 4. M.G. Hemida, M.M.B. Abduallah The SARS-CoV-2 outbreak from a one health perspective One Health (2020), 10.1016/j.onehlt.2020.100127 5. H. Lau, V. Khosrawipour, P. Kocbach, A. Mikolajczyk, J. Schubert, J. Bania, T. Khosrawipour The positive impact of lockdown in Wuhan on containing the COVID-19 outbreak in China J Travel Med (2020), 10.1093/jtm/taaa037 6. B. McCloskey, D.L. Heymann SARS to novel coronavirus–old lessons and new lessons Epidemiol. Infect. (2020), 10.1017/S0950268820000254 7. H.A. Rothan, S.N. Byrareddy The epidemiology and pathogenesis of coronavirus disease (COVID-19) outbreak Journal of Auto Immunity, 109 (2020), p. 102433, 10.1016/j.jaut.2020.102433 8. T.P. Velavan, C.G. Meyer, Trop Med Int Health The COVID-19 epidemic 25 (3) (2020), pp. 278-280

13 | Σ ε λ ί δ α

Επιστημονικό Περιοδικό του Συλλόγου Αποφοίτων Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Επίσημη Ιστοσελίδα Περιοδικού: www.politikoalumni.gr

«Η βιομηχανία του τουρισμού απέναντι στη πρόκληση του κορωνοϊού» Της Εμμανουέλας Διακάκη* *Προπτυχιακή Φοιτήτρια, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΡΘΡΟΥ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΥ

Ιστορικό Άρθρου:

Η Εμμανουέλα Διακάκη είναι προπτυχιακή φοιτήτρια στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και

Ελήφθη: Μάιος 2020

Δημόσιας Διοίκησης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει πραγ-

Ελήφθη στην αναθεωρημένη μορφή : Ιούνιος 2020

ματοποιήσει πρακτικές ασκήσεις στο Υπουργείο Εξωτερικών, τη Τράπεζα της Ελλάδας ενώ

Αποδοχή Άρθρου: Ιούνιος 2020

έχει συμμετάσχει σε πλήθος προσομοιώσεων και διαγωνισμών διαπραγματεύσεων με αποκο-

Λέξεις – Κλειδιά : τουρισμός, παγκόσμια οικονομία

ρύφωμα τη κατάκτηση της δεύτερης θέσης στο Athens Negotiation Tournament που διοργανώθηκε από το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

1. Εισαγωγή Μέχρι τον Ιούνιο του 2020, o κορονοιός (COVID-19) έχει μολύνει πάνω από 10 εκατομμύρια ανθρώπους και έχει προκαλέσει τους θανάτους πάνω από 500.000 παγκοσμίως. Σε παγκόσμιο επίπεδο, η εξάπλωση δεν δείχνει κανένα σημάδι μείωσης. Αν και οι καθημερινές περιπτώσεις στην Ευρώπη και τον Δυτικό Ειρηνικό μειώνονται, αντιθέτως αυξάνονται στην Αμερική, τη Νοτιοανατολική Ασία και την Αφρική. Ως απάντηση, οι περισσότερες χώρες έχουν κλείσει τα σύνορά τους για τους επισκέπτες και τους τουρίστες. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού, ο οποίος λειτουργεί στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών, ανέφερε ότι για πρώτη φορά κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2020 το 100% των χωρών-προορισμοί εγκαινίασε πολιτικές με στόχο τον περιορισμό των ταξιδιών. Ως αποτέλεσμα, ο διεθνής τουρισμός έχει σχεδόν ανασταλεί πλήρως και ο εγχώριος τουρισμός περιορίζεται από τους περιορισμούς που επιβάλλονται σε πολλές χώρες. Αν και ορισμένοι προορισμοί έχουν αρχίσει να δέχονται και πάλι επισκέπτες, πολλοί φοβούνται ότι, παρόλο τις διαβεβαιώσεις των κρατικών αρχών, το βάρος της οικονομικής κρίσης δεν θα μπορέσουν να το επωμισθούν.

14 | Σ ε λ ί δ α

Ο τουρισμός είναι ένας κρίσιμος τομέας της διεθνούς οικονομίας. Το 2019, ο τουριστικός τομέας αντιπροσώπευε το 29% των παγκόσμιων εξαγωγών υπηρεσιών και περίπου 300 εκατομμύρια θέσεις εργασίας παγκοσμίως. Αποτελεί σημαντική πηγή εισοδήματος και απασχόλησης για τις ανεπτυγμένες καθώς και τις αναπτυσσόμενες χώρες. Η παγκόσμια συρρίκνωση των τουριστικών αφίξεων θα μπορούσε να έχει καταστροφικές οικονομικές συνέπειες, καθώς ορισμένες αναπτυσσόμενες χώρες εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τον τουρισμό. Σε ορισμένες χώρες, όπως αρκετά μικρά νησιωτικά αναπτυσσόμενα κράτη, ο τουρισμός αντιπροσωπεύει περισσότερο από το μισό του ΑΕΠ. Αυτό το κείμενο επικεντρώνεται στις πιθανές οικονομικές επιπτώσεις της διακοπής του τουρισμού, βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα, στους κύριους τουριστικούς προορισμούς καθώς και σε εκείνες τις χώρες που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τον τουρισμό (ως μερίδιο του ΑΕΠ). Σε αυτό το πλαίσιο, θα δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στις αναπτυσσόμενες χώρες όπου η ευημερία ορισμένων κοινοτήτων μπορεί να τεθεί σε κίνδυνο σοβαρά από την πτώση των τουριστικών εσόδων. Το κείμενο θα εξετάσει, τέλος, τις επιπτώσεις της μείωσης του παγκόσμιου τουρισμού στα εισοδήματα της χώρας, στο εμπόριο και στην απασχόληση.

2. Κύριο Μέρος Ο τουρισμός είναι ένας από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους οικονομικούς τομείς και αποτελεί σημαντικό παράγοντα οικονομικής ανάπτυξης. Ειδικότερα, το 2018 πραγματοποιήθηκαν 1.407 εκατομμύρια διεθνείς αφίξεις τουριστών, κίνηση που σημειώνει αύξηση κατά 6% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Οι τουριστικές εισπράξεις ανήλθαν σε 1.480 δισεκατομμύρια δολάρια, αύξηση κατά 4,4. τοις εκατό, υψηλότερη από την παγκόσμια αύξηση του ΑΕΠ σε σχέση με τα προηγούμενα 8 χρόνια. Επίσης, οι τουριστικές εξαγωγές αντιπροσωπεύουν το επτά τοις εκατό του παγκόσμιου εμπορίου αγαθών και υπηρεσιών, ή διαφορετικά η αξία τους υπολογίζεται στα 1,7 τρισεκατομμύρια δολάρια. Το 2019, οι πιο δημοφιλείς προορισμοί ήταν η Γαλλία, η Ισπανία, οι ΗΠΑ και η Κίνα. Ο τουρισμός συνιστά, επίσης, μια σημαντική πηγή απασχόλησης παγκοσμίως. Πιο συγκεκριμένα, η αγορά εργασίας έχει ορισμένα χαρακτηριστικά. Η τουριστική βιομηχανία είναι εντάσεως εργασίας ενώ ένα υψηλό ποσοστό των θέσεων εργασίας καταλαμβάνουν οι γυναίκες σε ποσοστό 54 τοις εκατό, σημαντικά υψηλότερο από ό, τι στους περισσότερους άλλους τομείς. Ακόμα, οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να είναι επιχειρηματίες στον τουρισμό σε σχέση με άλλους τομείς με τις περισσότερες να κατέχουν θέσεις εργασίας με χαμηλή ειδίκευση, καθιστώντας τις ευάλωτες σε σοκ. Υπάρχει επίσης ένα σημαντικό ποσό έμμεσης απασχόλησης στον τομέα των κατασκευών και της ανάπτυξης υποδομών, καθώς και της παροχή τροφίμων και ποτών και αναμνηστικών στους τουρίστες. Επιπλέον, πολλοί υπάλληλοι έχουν άμεση επαφή με τουρίστες σε ταξιδιωτικά γραφεία, αεροπορικές εταιρείες, πλοία, ξενοδοχεία, εστιατόρια, εμπορικά κέντρα και διάφορα τουριστικά αξιοθέατα. Η πανδημική κρίση είναι πάνω από όλα όμως μια κρίση υγείας και οικονομίας σε παγκόσμια κλίμακα. Ενώ λίγα είναι γνωστά αυτή τη στιγμή για πολλές πτυχές της νόσου (όπως ασυμπτωματική μετάδοση, προληπτικά μέτρα, πιθανές θεραπείες, πιθανότητα εμβολίου και μακροπρόθεσμες 15 | Σ ε λ ί δ α

επιπτώσεις), είναι γενικά αποδεκτό ότι ο ιός μεταδίδεται εύκολα και ότι το ποσοστό θνησιμότητας είναι χαμηλό σε σύγκριση με προηγούμενες πανδημίες όπως το SARS, ο Έμπολα και η πανούκλα. Οι θάνατοι στρέφονται σε μεγάλο βαθμό σε ηλικιωμένους και σε άτομα με υπάρχουσες ασθένειες. Για να επιβραδύνουν την εξάπλωση του ιού, πολλές χώρες έχουν ενθαρρύνει τη χρήση υγειονομικών πρακτικών όπως το πλύσιμο των χεριών, τη κοινωνική (χωρική) απόσταση και τη απομόνωση. Στο πλαίσιο αυτό, η κυβέρνηση έχει εισαγάγει ένα ευρύ φάσμα μέτρων πολιτικής τα οποία περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, θερμομέτρηση για τον εντοπισμό κρουσμάτων, μέτρα απομόνωσης, αναβάθμιση εγκαταστάσεων δημόσιας υγείας και «σφράγισμα» συνόρων. Τα μέτρα επηρέασαν πολλούς κλάδους με το διεθνή τουρισμό να συγκαταλέγεται στους οικονομικούς τομείς που πλήττονται περισσότερο από την πανδημία COVID-19. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού των Ηνωμένων Εθνών (ΠΟΕ του ΟΗΕ) υπολογίζει απώλεια της τάξεως των 850 εκατομμυρίων έως 1,1 δισεκατομμύρια διεθνών αφίξεων τουριστών, μείωση των εσόδων από εξαγωγές κατά 910 εκατομμύρια έως 1,1 τρισεκατομμύρια δολάρια και απώλεια θέσεων εργασίας κατά 100-120 εκατομμύρια, ανάλογα με το αν τα σύνορα ανοίξουν τον Ιούλιο, τον Σεπτέμβριο ή τον Δεκέμβριο. Οι περισσότεροι προορισμοί έκλεισαν εντελώς τον Απρίλιο και τον Μάιο του 2020, ανοίγοντας μόνο σε ορισμένες περιοχές αργά για το καλοκαίρι. Οι προβλέψεις του ΟΗΕ και του ΠΟΕ αντικατοπτρίζουν τη σημαντική αβεβαιότητα σχετικά με τη διάρκεια της πανδημίας, εκτός από την ανταπόκριση της κυβέρνησης στην υποστήριξη της οικονομικής δραστηριότητας. Για τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες (ΛΑΧ), ο τουρισμός είναι επίσης ένας σημαντικός τομέας που συμβάλλει κατά μέσο όρο 9,5% στο ΑΕγχΠ τους. Για 42 από τις 47 λιγότερο αναπτυγμένες χώρες, ο τουρισμός θεωρείται βασικός τομέας της οικονομίας. Ορισμένες μεγαλύτερες χώρες με υψηλό ή μεσαίο εισόδημα, όπως η Κροατία, η Ελλάδα και η Ταϊλάνδη, εξαρτώνται επίσης σημαντικά από τον τουρισμό με μερίδιο του εισερχόμενου τουρισμού μεταξύ 8 και 18%. Ποιες είναι οι άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις της μείωσης των διεθνών τουριστικών εσόδων στην παγκόσμια οικονομία; Λαμβάνοντας υπόψη τους υποτομείς που υποστηρίζουν την τουριστική βιομηχανία, η ζημία που προκαλείται από το ΑΕγχΠ είναι πολύ μεγαλύτερη από τις άμεσες επιπτώσεις της απώλειας του τουρισμού. Oι παγκόσμιες απώλειες του ΑΕΠ στο πλαίσιο του πιο αισιόδοξου σεναρίου μείωσης του τουρισμού ανέρχονται σε εκτιμώμενα 1,17 τρισεκατομμύρια δολάρια, περίπου 1,5 τοις εκατό του παγκόσμιου ΑΕγχΠ. Η παράταση των τεσσάρων μηνών κλειδώματος σε οκτώ και 12 μήνες αυξάνει τις απώλειες με αρκετά γραμμικό τρόπο, σε 2,22 $ (2,8% του παγκόσμιου ΑΕΠ) και 3,3 τρισεκατομμύρια δολάρια (4,2% του παγκόσμιου ΑΕΠ) αντίστοιχα. Οι εκτιμώμενες απώλειες του ΑΕΠ ύψους 3,3 τρισεκατομμυρίων δολαρίων υπερδιπλασιάζουν το μέγεθος της διεθνούς τουριστικής βιομηχανίας μόνο στο χειρότερο σενάριο. Οι απώλειες του ΑΕΠ ανά χώρα ποικίλλουν. Οι απώλειες καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό από το μέγεθος της τουριστικής βιομηχανίας σε σχέση με το ΑΕΠ. Αυτό εξαρτάται επίσης εν μέρει από τους δια-τομεακούς δεσμούς της 16 | Σ ε λ ί δ α

προσφοράς στον τουριστικό κλάδο και από την ικανότητα μιας χώρας να αλλάζει από τον τουρισμό σε άλλες βιομηχανίες. Η Τζαμάικα ξεχωρίζει με απώλεια 11% του ΑΕΠ με το εύρημα αυτό να μην αποτελεί έκπληξη, καθώς η τουριστική βιομηχανία αντιπροσωπεύει το 20% του ΑΕΠ στην Τζαμάικα. Η Ταϊλάνδη είναι επίσης μεταξύ των χωρών που πλήττονται περισσότερο με την απώλεια στο ΑΕΠ να φτάνει το 9%. Ακολουθούν δημοφιλείς τουριστικοί προορισμοί όπως η Κροατία, η Πορτογαλία και η Δομινικανή Δημοκρατία που σημειώνουν απώλειες 9%, 8% και 6% αντίστοιχα. Πολλές χώρες αντιμετωπίζουν απώλειες άνω του 3% του ΑΕΠ. Σε απόλυτους όρους, οι μεγαλύτερες εμπορικές οικονομίες του κόσμου, οι ΗΠΑ και η Κίνα αντιμετωπίζουν τη μεγαλύτερη μείωση του ΑΕΠ. Οι ΗΠΑ υπέστη τις υψηλότερες απώλειες με πτώση 187 δισεκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ στο ΑΕΠ. Μετά τις ΗΠΑ, η Κίνα αντιμετωπίζει απώλεια 104 δισεκατομμυρίων δολαρίων ΑΕΠ. Σημαντικοί τουριστικοί προορισμοί όπως η Ταϊλάνδη, η Γαλλία και η Γερμανία χάνουν η καθεμία περίπου 47 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ στο ΑΕΠ λόγω της συρρίκνωσης του τουρισμού. Με βάση τα αποτελέσματα, ο αντίκτυπος στο ΑΕΠ είναι σημαντικός όταν αξιολογούνται οι άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις από τη μείωση του διεθνούς τουρισμού. Η μειωμένη ζήτηση για εξαγωγές και η μειωμένη εθνική ζήτηση και προσφορά λόγω παρατεταμένων μέτρων περιορισμού θα είχε επίσης αρνητική επίδραση στην οικονομική θέση για πολλές χώρες.

3. Επίλογος

Η μείωση των τουριστικών αφίξεων επηρεάζει την απασχόληση και το εισόδημα στην αλυσίδα εφοδιασμού. Ως εκ τούτου, οι επιπτώσεις του ΑΕγχΠ και της απασχόλησης είναι πολύ μεγαλύτερες από τις υποδείξεις των εισερχόμενων τουριστικών δαπανών. Πολλές χώρες εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τον τουρισμό και θα βιώσουν δραματικές επιπτώσεις στην αγορά εργασίας και στο εθνικό εισόδημα. Η απώλεια απασχόλησης στον ανειδίκευτο τομέα είναι πάνω από 10 τοις εκατό σε πολλές χώρες ακόμη και στο πιο αισιόδοξο (μέτριο) σενάριο και μπορεί να αυξηθεί πάνω από 40 τοις εκατό στο πιο απαισιόδοξο (δραματικό) σενάριο. Οι γυναίκες είναι πιθανό να επηρεαστούν δυσανάλογα λόγω του υψηλού μεριδίου της γυναικείας απασχόλησης στον τουριστικό τομέα. Ωστόσο, σχεδόν όλοι οι τομείς των οικονομιών που βασίζονται στον τουρισμό επηρεάζονται αρνητικά λόγω των διατομεακών δεσμών. Ορισμένοι εργαζόμενοι και κεφάλαια μπορεί να απασχολούνται σε άλλους τομείς, αν και το μεγαλύτερο κεφάλαιο δεν είναι εύκολα μεταβιβάσιμο, και θα είναι δύσκολο για πολλούς εργαζόμενους να βρουν απασχόληση σε άλλους τομείς σε φθίνουσες οικονομίες. Αυτό που δεν καταγράφει το GTAP είναι το κόστος προσαρμογής της απομάκρυνσης από έναν κλάδο και πάλι πίσω όταν ανακάμψει. Ο τουρισμός είναι πιθανό να ανακάμψει πιο αργά από ό, τι άλλες βιομηχανίες, ίσως για 19 μήνες, με βάση προηγούμενες πανδημίες, σύμφωνα με το WTTC (2020). Οι ιδιώτες, οι επιχειρήσεις και οι κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν την απόφαση να μεταβούν σε έναν άλλο τομέα, ο οποίος περιλαμβάνει επανεκπαίδευση και κάποια επένδυση κεφαλαίου, ή να το περιμένουν μέχρι να ανακάμψει η τουριστική βιομηχανία.

17 | Σ ε λ ί δ α

Βιβλιογραφικές Αναφορές 1. Chow, I. & Murphy, P. (2011) Predicting Intended and Actual Travel Behaviors: An Examination of Chinese Outbound Tourists to Australia, Journal of Travel and Tourism Marketing, 28 (3): 318-30.

2. CNN (2020) The coronavirus has grounded Chinese tourists. The global travel industry may notrecover for years, Retrieved from: https://edition.cnn.com/2020/02/28/business/global-tourism-novel-coronavirus/index.html 3. Lee, J.W. & McKibbin, W. (2004) Globalization and Disease: The case of SARS, Asian EconomicPapers, 3 (1): 113-31 4. McCoy, A., Norris, A., Saltzer, R. & Moscardo, G. (2004) Changing patterns of regional tourism:implications for tourism on the Great Barrier Reef, Journal of Tourism Studies, 15 (1): 34-50.

5. Reisinger, Y. & Mavondo, F. (2005) Travel anxiety and intentions to travel internationally:implications of travel risk perception, Journal of Travel Research, 43 (3): 212-25.

6. Skift (2020) Coronavirus and the travel industry, Retrieved from: https://skift.com/coronavirus-and-travel/ [Access on March 24, 2020] 7. Wang, Y. & Sheldon, P. (1996), The Sleeping Dragon Awakes: The Outbound Chinese Travel Market, Journal of Travel & Tourism Marketing, 4 (4): 41-54.

8. Zhang, Y. & Peng, Y. (2014) Understanding travel motivations of Chinese tourists visiting Cairns, Australia, Journal of Hospitality and Tourism Management, 21: 44-5

Επιστημονικό Περιοδικό του Συλλόγου Αποφοίτων Τμήματος 18 | Σ ε λ ί δ α

Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Επίσημη Ιστοσελίδα Περιοδικού:www.politikoalumni.gr

«Η λειτουργία των θεσμών στο πλαίσιο της πανδημικής κρίσης: ανάδυση συγκεντρωτικών τα σεων ή ισχυροποίηση των δικαιωμάτων; Της Όλγας Πετίδη* *Προπτυχιακή Φοιτήτρια, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης, Ε.Κ.Π.Α. ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΡΘΡΟΥ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΥ

Ιστορικό Άρθρου: Ελήφθη: Μάιος 2020

Η Όλγα Πετίδη είναι προπτυχιακή φοιτήτρια του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και

Ελήφθη στην αναθεωρημένη μορφή :

Δημόσιας Διοίκησης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Τα ερευ-

Ιούνιος 2020 Αποδοχή Άρθρου: Ιούνιος 2020

Λέξεις - Κλειδιά: θεσμοί, διαφάνεια, δημοκρατία, πανδημία

νητικά της ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν το διεθνές οικονομικό δίκαιο, τις διεθνείς σχέσεις και την ευρωπαική διακυβέρνηση. Αυτήν την περίοδο, πραγματοποιεί την πρακτική της άσκηση στο Υπουργείο Εξωτερικών.

‘

1. Εισαγωγή Σε απάντηση στην επιδημία, οι κυβερνήσεις έχουν εφαρμόσει προσωρινές αλλαγές στους κανόνες και τις διαδικασίες προκειμένου να προστατεύσουν τα άτομα που κινδυνεύουν και να διασφαλίσουν την παροχή κρίσιμων λειτουργιών όσο διαρκεί η κρίση. Τέτοιες αλλαγές επηρεάζουν τις σχέσεις μεταξύ ανθρώπων και κυβέρνησης με πολλούς τρόπους. Η πανδημία έχει δημιουργήσει σημαντικές διαταραχές στη λειτουργία των κυβερνήσεων στο σύνολό της και σε συγκεκριμένες δημόσιες λειτουργίες, συμπεριλαμβανομένης της χάραξης πολιτικής, της παροχής βασικών υπηρεσιών, της επιβολής του νόμου και της λειτουργίας του δικαστικού συστήματος.

2. Κύριο Μέρος Η επιτακτική ανάγκη περιορισμού της μετάδοσης επηρεάζει την ικανότητα του κράτους να εκτελεί τις λειτουργίες του. Οι περιορισμοί και τα μέτρα κοινωνικής απόστασης μπορούν να αμφισβητήσουν τις μεθόδους εργασίας και τις διαδικασίες θεσμών όπως τα κοινοβούλια ή τα δικαστήρια, όπου απαιτούνται προσωπικές συναντήσεις, δημιουργώντας εμπόδια για την τακτική διεξαγωγή των επιχειρήσεων και, ως εκ τούτου, ενδεχομένως υπονομεύοντας τη νομοθετική εποπτεία και τη νομοθεσία, τον περιορισμό της δικαστικής επιβολής ή τον επηρεασμό της πρόσβασης των πολιτών στη δικαιοσύνη, μεταξύ άλλων συνεπειών. Συγκεκριμένα όργανα διακυβέρνησης όπως η αστυνομία ή 19 | Σ ε λ ί δ α

το εκπαιδευτικό σύστημα ενδέχεται να προσαρμόσουν τις διαδικασίες τους ως απάντηση στην κρίση. Οι περιορισμοί που λαμβάνονται ως απάντηση στο COVID-19 μπορούν επίσης να επηρεάσουν αρνητικά τις δυνατότητες των δημόσιων φορέων να συνεργαστούν με την κοινωνία των πολιτών. Αντιδράσεις έκτακτης ανάγκης, καθώς και μέτρα για τον περιορισμό του οικονομικού αντίκτυπου της κρίσης COVID-19, όπως πακέτα τόνωσης, μπορούν επίσης να αυξήσουν τους κινδύνους για τη λογοδοσία και την ακεραιότητα, μεταξύ άλλων μέσω μεγαλύτερων ευκαιριών για απάτη και διαφθορά. Τέλος, στο πλαίσιο της επιδημίας, ορισμένες κυβερνήσεις έχουν πραγματοποιήσει ευρύτερες, διαρθρωτικές αλλαγές στα πολιτικά και θεσμικά συστήματα (όπως η υιοθέτηση νόμων έκτακτης ανάγκης που επιτρέπουν την εξουσία με διάταγμα και την αναστολή των ατομικών ελευθεριών), οι οποίοι ενδέχεται να έχουν περισσότερο χρόνο -πρόθεσμες αρνητικές συνέπειες για τα δημόσια ιδρύματα και τα ανθρώπινα δικαιώματα, ιδίως των περιθωριοποιημένων ομάδων. Μεταξύ άλλων επιπτώσεων, τέτοιες αλλαγές έχουν τροποποιήσει τις ισορροπίες που υπήρχαν πριν από την πανδημία του coronavirus όσον αφορά την υπευθυνότητα, τη διαφάνεια και τη συμμετοχή.

3. Θεσμικές Αρχές Η διαφάνεια είναι κρίσιμη για την υπευθυνότητα και την εμπιστοσύνη του κοινού στην κυβέρνηση. Για να εμπιστεύονται οι πολίτες θεσμικές αντιδράσεις στην κρίση COVID-19, πρέπει να γνωρίζουν τι κάνουν οι κυβερνήσεις και να έχουν πρόσβαση σε αξιόπιστες πληροφορίες, όπως: τα γεγονότα σχετικά με τον ιό, τα δεδομένα σχετικά με την εξάπλωση της επιδημίας και τις επιπτώσεις της · και τις δημόσιες πολιτικές για την αντιμετώπιση της κρίσης, καθώς και τις παραδοχές και τα σενάρια στα οποία βασίζονται. Στη Δημοκρατία της Κορέας, για παράδειγμα, η κυβέρνηση παρείχε δύο ημερήσιες ενημερώσεις για να εξηγήσει την εξέλιξη της επιδημίας και τις απαντήσεις της κυβέρνησης. Σε πολλές χώρες, ιστοσελίδες παρέχουν πληροφορίες σε πραγματικό χρόνο και σε τοπικό επίπεδο σχετικά με την εξέλιξη της πανδημίας. Ανάλογα με τη χώρα, τη διαχείριση αυτών των ιστοτόπων έχουν αναλάβει είτε η κυβέρνηση είτε η κοινωνία των πολιτών. Η κυβέρνηση του Μεξικού, από την άλλη, δημιούργησε ένα μικροσκόπιο για την παροχή πληροφοριών σχετικά με το COVID-19 σε άτομα με αναπηρία. Σε άλλες χώρες, οι μη κρατικοί φορείς προσπαθούν να κάνουν προσβάσιμες τις πληροφορίες για τον κοραναϊό. Στην Αργεντινή, η Ένωση Πολιτών για την Ισότητα και τη Δικαιοσύνη σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Torcuato di Tella και το Πανεπιστήμιο του Μπουένος Άιρες έχουν ξεκινήσει μια πρωτοβουλία για να καταστήσουν τις νομικές πληροφορίες για το COVID19 προσβάσιμες σε ευάλωτους πληθυσμούς. Τα ισχυρά νομοθετικά σώματα είναι ιδιαίτερα κρίσιμα σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης όπως η πανδημία COVID-19 για την εξισορρόπηση της εξουσίας και τη διασφάλιση ανεξάρτητης εποπτείας, την εκπροσώπηση των αναγκών και των απαιτήσεων των ανθρώπων και τη θέσπιση νομοθεσίας για την ανάπτυξη δημόσιων πόρων σε όσους έχουν ανάγκη. Ωστόσο, οι περιορισμοί των μεγάλων συγκεντρώσεων, των κοινωνικών αποστάσεων καθώς και άλλα 20 | Σ ε λ ί δ α

μέτρα περιορισμού έχουν περιορίσει τη λειτουργία των κοινοβουλίων. Τα κοινοβούλια σε όλο τον κόσμο έπρεπε να βρουν καινοτόμους τρόπους αντιμετώπισης αυτού του περιορισμού. Τα νομοθετικά σώματα στην Αλβανία, την Κολομβία, τις Μαλδίβες και τη Μογγολία έχουν τροποποιήσει τις διαδικασίες ολομέλειας για να επιτρέψουν εικονικές συζητήσεις. Ένα Σύστημα Απομακρυσμένης Συνεργασίας έχει επιτρέψει, μέσω βίντεο και ασφαλούς εξατομικευμένης εφαρμογής, τη συνέχεια των συζητήσεων και των ψήφων στη Γερουσία της Βραζιλίας. Οι νομοθέτες σε διάφορες χώρες (π.χ. Αρμενία, Ινδονησία) χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να παρέχουν ενημερώσεις σχετικά με την πανδημία και να αλληλοεπιδρούν με τις εκλογικές τους περιφέρειες. Τα μέλη του OPeN (Open Parliament e-Network) προμηθεύονται και μοιράζονται δεδομένα χωρών σχετικά με τη συμμετοχή των πολιτών και ανοίγουν διαδρομές στο κοινοβούλιο κατά τη διάρκεια του COVID-19 φορές. Το Parlamericas και ο νομοθετικός κατάλογος έχουν δημοσιεύσει ένα έγγραφο σχετικά με τις νομοθετικές ορθές πρακτικές και συστάσεις κατά τη διάρκεια του COVID-19 στην Αμερική. Ο Νομοθετικός Κατάλογος έχει επίσης αναπτύξει αρκετές αναφορές για το πώς λειτουργούν τα Συνέδρια στην περιοχή. Καθώς οι κυβερνήσεις έχουν αμφισβητηθεί ως προς την απόκρισή τους στους κινδύνους έκτακτης ανάγκης του ιού κοροναϊού, η συνεργασία με ομάδες ενδιαφερομένων και η εμπλοκή των πολιτών δημιούργησαν καινοτόμες απαντήσεις στο COVID-19 και βοήθησαν στην ενίσχυση της εμπιστοσύνης του κοινού. Οι στρατηγικές συμμετοχικής απόκρισης, η ανάπτυξη και χρήση νέων ψηφιακών εργαλείων για τη διευκόλυνση της εμπλοκής και η χρήση κοινωνικών μέσων για την επικοινωνία με ανθρώπους είναι μερικές από τις προσεγγίσεις που χρησιμοποιούνται σε διαφορετικές χώρες. Στη Σλοβακία, για παράδειγμα, το Υπουργείο Παιδείας, Επιστημών, Έρευνας και Αθλητισμού συνεργάστηκε με την κοινωνία των πολιτών για την ανάπτυξη ενός ιστότοπου για να παρέχει στους εκπαιδευτικούς, τους διευθυντές σχολείων, τους γονείς και τους μαθητές ενημερωμένες πληροφορίες για θέματα που σχετίζονται με την εκπαίδευση και τους εκπαιδευτικούς πόρους κατά τη διάρκεια του λουκέτου στα σχολεία. Οι θεμελιώδεις διασφαλίσεις της λογοδοσίας της κυβέρνησης μπορούν να αμφισβητηθούν ή να παραβλεφθούν από θεσμικές αντιδράσεις σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης (για παράδειγμα, η απόφαση με διάταγμα χωρίς νομοθετική εποπτεία). Επιπλέον, οι καταστάσεις έκτακτης ανάγκης και οι επακόλουθες ταχείες αντιδράσεις καθώς και άλλα μέτρα που εστιάζονται στη μακροπρόθεσμη οικονομική ανάκαμψη (π.χ. πακέτα οικονομικών κινήτρων) μπορεί να δημιουργήσουν ευκαιρίες για παραβιάσεις της ακεραιότητας σε δημόσιους οργανισμούς, στην κατανομή και χρήση δημόσιων πόρων, και στη λειτουργία της κεντρικής κυβέρνησης όπως οι δημόσιες συμβάσεις. Τα συστήματα υγείας σε πολλές χώρες υποφέρουν από συστημικές αδυναμίες που τις καθιστούν ιδιαίτερα ευάλωτες σε κινδύνους διαφθοράς που σχετίζονται με χρηματοδότηση έκτακτης ανάγκης και προμήθειες.

21 | Σ ε λ ί δ α

Η νομοθετική και δικαστική εποπτεία μπορεί να συμβάλει στον μετριασμό των ευκαιριών για παραβιάσεις και περιπτώσεις κακής διοίκησης. Το Κοινοβούλιο της Κένυας, για παράδειγμα, ζήτησε και έλαβε συγκεκριμένες πληροφορίες από το Υπουργείο Υγείας για τη διάθεση και τη χρήση δημόσιων πόρων για την καταπολέμηση της επιδημίας, τη διανομή ιατρικών πόρων και την προμήθεια ιατρικών αγαθών και εξοπλισμού, μεταξύ άλλων θεμάτων. Στην Ουγκάντα, το Ανώτατο Δικαστήριο έκρινε ότι οι νομοθέτες πρέπει να επιστρέψουν τα χρήματα που έλαβαν στους προσωπικούς τους λογαριασμούς ως μέρος ενός πακέτου 2,4 εκατομμυρίων ευρώ που εγκρίθηκε για την καταπολέμηση του κοροναϊού. Οι εσωτερικοί και εξωτερικοί ελεγκτές διαδραματίζουν επίσης κρίσιμο ρόλο στον εντοπισμό πιθανών κινδύνων στη διαχείριση των δημόσιων οικονομικών και στα συστήματα προμηθειών, παρέχοντας διασφάλιση για τις συναλλαγές, ενισχύοντας τη διαφάνεια και παρέχοντας κρίσιμες πληροφορίες και δεδομένα. Ο Γενικός Ελεγκτής της Κόστα Ρίκα έχει αναπτύξει μια διαδικτυακή πλατφόρμα για την ενίσχυση της διαφάνειας στις κυβερνητικές αντιδράσεις στον κοραναϊό, συμπεριλαμβανομένων των δημοσίων συμβάσεων. Το Ελεγκτικό Συνέδριο της Βραζιλίας ξεκίνησε ένα ειδικό πρόγραμμα (Coopera), το οποίο περιλαμβάνει ένα σχέδιο παρακολούθησης για τον εντοπισμό κινδύνων, αδυναμιών και αποκλίσεων στην απόκριση της κυβέρνησης στο COVID-19. Οι κορυφαίοι οργανισμοί διαφάνειας και καταπολέμησης της διαφθοράς κάλεσαν τις δημόσιες αρχές να διασφαλίσουν τη διαφάνεια για την πρόληψη της διαφθοράς και να ενισχύσουν την προστασία αυτών που καταγγέλλουν παρατυπίες κατά την κατάσταση έκτακτης ανάγκης που προκαλείται από την πανδημία του κοροναϊού. Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, όπως το Ινστιτούτο για την Ανάπτυξη της Ελευθερίας της Πληροφορίας, έχουν επίσης αναπτύξει κατευθυντήριες γραμμές για τη διαφάνεια των δημοσίων συμβάσεων που σχετίζονται με το Covid-19. Κορυφαίοι οργανισμοί που εργάζονται στη Λιβερία ζήτησαν αυξημένη διαφάνεια και εποπτεία των πόρων που διατίθενται στους νομοθέτες ως μέρος ενός πακέτου έκτακτης ανάγκης και οικονομικών κινήτρων, καθώς και των πόρων εξωτερικής βοήθειας που ελήφθησαν για την καταπολέμηση της πανδημίας. Η εμπειρία από τις πρόσφατες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης στον τομέα της υγείας και της ανθρωπιστικής βοήθειας (π.χ. ξέσπασμα του Έμπολα, τυφώνας Κατρίνα) δείχνει τη σημασία της αντιμετώπισης των κινδύνων διαφθοράς καθώς και των αδυναμιών ακεραιότητας και λογοδοσίας και παρέχει πολύτιμα διδάγματα για το παρόν και για το μέλλον . Σε μια πρόσφατα δημοσιευμένη έκθεση, η Αναπτυξιακή Πρωτοβουλία INTOSAI (IDI) υπενθυμίζει μαθήματα και παραδείγματα από προηγούμενες κρίσεις σχετικά με τη διαχείριση των παγκόσμιων ταμείων υγείας, τη διαφθορά κατά την επείγουσα βοήθεια για την υγεία και τις προσεγγίσεις κατά της διαφθοράς στον τομέα της υγείας.

22 | Σ ε λ ί δ α

4. Καταληκτικά συμπεράσματα Η πανδημία έχει δημιουργήσει μοναδικές προκλήσεις ως προς τη λειτουργία της διαφάνειας, της πληροφόρησης και εν γένει της δημοκρατίας. . Εθνικοί και διεθνείς φορείς έχουν ανταποκριθεί γρήγορα και δυναμικά σε αυτές τις προκλήσεις. Σε ορισμένες χώρες, τα ιδρύματα που ασχολούνται με ζητήματα λογοδοσίας, όπως τα ανώτατα όργανα ελέγχου παρακολουθούν και διαδίδουν πληροφορίες σχετικά με τον αντίκτυπο των πολιτικών και των κανονισμών που έχουν υιοθετηθεί από τις κυβερνήσεις ως απάντηση στην κρίση. Στην προσπάθεια αυτή, η κοινωνία των πολιτών διαδραματίζει βασικό ρόλο ως προς τον έλεγχο των κυβερνητικών πρωτοβουλιών και προτείνει καινοτόμες λύσεις για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των θεσμών. Διεθνείς οργανισμοί και δίκτυα διαδραματίζουν επίσης κρίσιμο ρόλο, συλλέγοντας παραδείγματα καινοτόμων πρακτικών και υποστηρίζοντας χώρες στις προσπάθειές τους να διατηρήσουν τις βασικές λειτουργίες των δημόσιων ιδρυμάτων μέσω διαφορετικών εργαλείων, συμπεριλαμβανομένων ηλεκτρονικών αποθετηρίων, φόρουμ συζητήσεων, καθοδήγησης και προϊόντων βασισμένων στη γνώση. Οι περισσότερες χώρες προσπαθούν ακόμη να περιορίσουν την εξάπλωση της επιδημίας, να διαχειριστούν άμεσους κινδύνους για την υγεία και να μετριάσουν τις ευρύτερες οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις. Καθώς οι χώρες μεταβαίνουν από την άμεση ανταπόκριση στην κρίση σε πιο μακροπρόθεσμες προσπάθειες ανάκαμψης, θα είναι εξαιρετικά σημαντικό να αποτιμηθεί ο τρόπος με τον οποίο η πανδημία COVID-19 επηρέασε τις βασικές διαστάσεις των εθνικών θεσμικών συστημάτων σε θέματα λογοδοσίας, διαφάνειας και συμμετοχής, προκειμένου να αποτρέψει την αναστροφή της προόδου σε αυτές τις κρίσιμες θεσμικές διαστάσεις και να αποτρέψει μακροπρόθεσμες συνέπειες για τους δημόσιους θεσμούς και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Μαζί με άλλες βασικές αρχές που ενσωματώνονται στον Στόχο Αειφόρου Ανάπτυξης 16, αυτές οι θεσμικές διαστάσεις μπορούν να προσφέρουν ενδείξεις για την αύξηση της ανθεκτικότητας των εθνικών θεσμών σε εξωτερικούς κραδασμούς στο μέλλον. Βιβλιογραφικές Αναφορές 1. Chu, Y., K.-P. Huang, M. Lagos, and R. Mattes. 2020. “A Lost Decade for Third-Wave Democracies?” Journal of Democracy 31 (2): 166–181. doi:10.1353/jod.2020.0029.

2. Dahl, R. 1971. Polyarchy: Participation and Opposition. New Haven: Yale University Press.

3. Ginsburg, T., and A. Z. Huq. 2018. How to Save Constitutional Democracy. Chicago: University of Chicago Press.

4. Human Rights Watch. 2020. Bolivia: COVID-19 Decree Threatens Free Expression. New York: Human Rights Watch. https://www.hrw.org/news/2020/04/07/bolivia-covid-19-decree-threatens-free-expression.

5. Huntington, S. 1991. The Third Wave: Democratization in the Late Twentieth Century. Oklahoma: University of Oklahoma Press.

6. Landman, T. 2013. Human Rights and Democracy: The Precarious Triumph of Ideals. London: Bloomsbury Press.

7. Landman, T. 2018. “Democracy and Human Rights: Concepts, Measures and Relationships.” Politics and Governance 6 (1): 48–59. doi:10.17645/pag.v6i1.1186.

23 | Σ ε λ ί δ α

8. Lindberg, S. 2006. Democracy and Elections in Africa. Baltimore: Johns Hopkins University Press.

9. Koppell, J. 2005. ‘Pathologies of Accountability’, Public Administration Review, 65(1), 94-108; https://asu.pure.elsevier.com/en/publications/pathologies-of-accountability-icann-and-the-challenge-of-multiple (Accessed 5 April 2020) 10. European Commission (2020) Human Rights and Democracy Action Plan, 2020-2024;https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say/initiatives/12122-EU-Action-Plan-on-Human-Rights-andDemocracy-2020-2024 (Accessed 7 April 2020).

11. The Economist Intelligence Unit. 2019. Democracy Index 2019. London: The Economist Intelligence Unit.

12. Frances Brown, Saskia Brechenmacher and Thomas Carothers ‘How will the coronavirus reshape democracy and global governance’, Carnegie Endowment for International Peace, 6 April 2020; https://carnegieendowment.org/2020/04/06/how-will-coronavirus-reshape-democracy-and-governance-globally-pub-81470

(Ac-

cessed 7 April 2020) 13. Pzreworski, A. 2019. Crises of Democracy. Cambridge: Cambridge University Press.

14. Spinelli, A. 2020. “Managing Elections under the COVID-19 Pandemic: The Republic of Korea’s Crucial Test”.

International IDEA Technical Paper 2/2020.

24 | Σ ε λ ί δ α

Επιστημονικό Περιοδικό του Συλλόγου Αποφοίτων Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Επίσημη Ιστοσελίδα Περιοδικού: www.politikoalumni.gr

«Οι οικονομικές επιπτώσεις μίας προαναγγελθείσας πανδημίας: περιπτωσιολογικές μελέτες και συμπερασματικές επισημάνσεις» Του Γεωργίου Μελή* *Προπτυχιακός Φοιτητής, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΡΘΡΟΥ Ιστορικό Άρθρου: Ελήφθη: Μάιος 2020 Ελήφθη στην αναθεωρημένη μορφή : Ιούνιος 2020 Αποδοχή Άρθρου: Ιούνιος 2020 Λέξεις - Κλειδιά: οικονομική ανάπτυξη, Λαική Δημοκρατία της Κίνας, πανδημία

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΥ

Ο Γεώργιος Μελάς είναι προπτυχιακός φοιτητής του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα περιλαμβάνουν τις διεθνείς σχέσεις και ειδικότερα το ερευνητικό αντικείμενο των διεθνών οργανισμών.

1. Εισαγωγή Το ξέσπασμα του κορωνοϊού (COVID-19) έχει ήδη προκαλέσει οικονομική αναστάτωση σε παγκόσμια κλίμακα. Στην Κίνα, οι προσπάθειες περιορισμού περιλάμβαναν περιοριστικά μέτρα (π.χ. καραντίνα) και εκτεταμένους περιορισμούς στην κινητικότητα των εργαζομένων και τα ταξίδια, με αποτέλεσμα απρόβλεπτες καθυστερήσεις στην επανεκκίνηση των εργοστασίων καθώς και σημαντικές περικοπές σε πολλές δραστηριότητες του τομέα των υπηρεσιών. Αυτά τα μέτρα έχουν οδηγήσει σε σημαντική συρρίκνωση της παραγωγής ενώ τα συνολικά αποτελέσματα της πανδημίας δεν έχουν ακόμα αποτυπωθεί. Οι δυσμενείς συνέπειες αυτών των εξελίξεων για χώρες όπως η Ιταλία, η Ισπανία είναι σημαντικές, συμπεριλαμβανομένης της άμεσης διαταραχής των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού, της ασθενέστερης τελικής ζήτησης για εισαγόμενα αγαθά και υπηρεσίες και της ευρύτερης περιφερειακής πτώσης του διεθνούς τουρισμού και των επαγγελματικών ταξιδιών. Η αποτροπή του κινδύνου έχει αυξηθεί στις χρηματοπιστωτικές αγορές, με το επιτόκιο των 10 ετών των ΗΠΑ να πέφτει σε ρεκόρ χαμηλό και οι τιμές των μετοχών να μειώνονται απότομα, οι τιμές των εμπορευμάτων έχουν μειωθεί και η εμπιστοσύνη των επιχειρήσεων και των καταναλωτών έχουν μειωθεί. Σε σχέση με παρόμοια επεισόδια στο παρελθόν, όπως το ξέσπασμα του SARS το 2003, η παγκόσμια οικονομία έχει γίνει ου-

σιαστικά πιο διασυνδεδεμένη και η Κίνα διαδραματίζει πολύ μεγαλύτερο ρόλο στις παγκόσμιες αγορές παραγωγής, εμπορίου, τουρισμού και εμπορευμάτων. Αυτό μεγεθύνει τις οικονομικές διαρροές σε άλλες χώρες από ένα αρνητικό σοκ στην Κίνα. Ακόμα κι αν η αιχμή της επιδημίας αποδειχθεί βραχύβια, με σταδιακή ανάκαμψη της παραγωγής και της ζήτησης τους επόμενους μήνες, θα εξακολουθήσει να ασκεί σημαντική επιρροή στην παγκόσμια ανάπτυξη το 2020.

2. Κύριο Μέρος Πριν από την πανδημία με το COVID-19, τα δεδομένα της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας είχαν αρχίσει να σταθεροποιούνται και ακόμα περισσότερο να βελτιώνονται τόσο στον κατασκευαστικό τομέα όσο και στον τομέα των υπηρεσιών. Οι χρηματοοικονομικές συνθήκες ενισχύθηκαν επίσης μετά από κινήσεις για αύξηση της νομισματικής πολιτικής και μείωση των εντάσεων της εμπορικής πολιτικής. Οι προκαταρκτικές εκτιμήσεις υποδηλώνουν ότι η παγκόσμια αύξηση του ΑΕΠ επιβραδύνθηκε περαιτέρω το τέταρτο τρίμηνο του 2019, σε λίγο περισσότερο από 2½ τοις εκατό με απεργίες, κοινωνικές αναταραχές και φυσικές καταστροφές που επηρεάζουν τη δραστηριότητα σε έναν αριθμό χωρών. Η ανάπτυξη παρέμεινε κοντά στην τάση στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά η ζήτηση μειώθηκε απότομα στην Ιαπωνία μετά την αύξηση του φόρου κατανάλωσης τον Οκτώβριο και παρέμεινε αδύναμη σε οικονομίες που εκτίθενται έντονα στην επιβράδυνση του παγκόσμιου εμπορίου, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας. Η ανάπτυξη εξακολούθησε να είναι συγκρατημένη σε πολλές αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς, με την αύξηση του ΑΕΠ να επιβραδύνεται αργά στην Κίνα και τα μεγάλα μη εξυπηρετούμενα δάνεια και οι υπερβολικοί μοχλοί ισολογισμοί των επιχειρήσεων να επιβαρύνουν τις επενδύσεις στην Ινδία. Η βιομηχανική παραγωγή εξακολούθησε να παραμένει στάσιμη στα τέλη του 2019 και η αύξηση των καταναλωτικών δαπανών έχασε τη δυναμική του παρά τα συνεχή σταθερά κέρδη στην απασχόληση. Ο ρυθμός μείωσης των παγκόσμιων πωλήσεων αυτοκινήτων μετριάστηκε έως το 2019, αλλά στη συνέχεια η ζήτηση μειώθηκε και πάλι, με προσωρινά στοιχεία που υποδηλώνουν μηνιαία πτώση των πωλήσεων κατά 10% τον Ιανουάριο του 2020, με μείωση κατά 20% στην Κίνα. Το παγκόσμιο εμπόριο παραμένει επίσης πολύ αδύναμο. Ο όγκος συναλλαγών των εμπορευμάτων συρρικνώθηκε το τέταρτο τρίμηνο του 2019 και εν συνόλω μειώθηκε το 2019, το πρώτο ημερολογιακό έτος πτώσης από το 2009. Η κυκλοφορία των εμπορευματοκιβωτίων μέσω των λιμένων και η εναέρια κυκλοφορία ήταν επίσης αδύναμες και πιθανόν θα πρέπει να αναμένουμε περαιτέρω απότομες πτώσεις στο εγγύς μέλλον. Τα επενδυτικά δεδομένα είναι επίσης ήπια, συγκρατημένα εν μέρει από τη συνεχιζόμενη υψηλή αβεβαιότητα και τη μικρή αναμενόμενη μελλοντική ανάπτυξη. Η συνολική αύξηση των επενδύσεων στις οικονομίες της G20 (εκτός της Κίνας) επιβραδύνθηκε από ετήσιο ρυθμό 5% στις αρχές του 2018 σε μόλις 1% το περασμένο έτος.

27 | Σ ε λ ί δ α

2.1. Το ξέσπασμα του κορωνοϊού έχει αποδυναμώσει σημαντικά τις βραχυπρόθεσμες παγκόσμιες οικονομικές προοπτικές Από το ξέσπασμα της πανδημίας, σχεδόν 85.000 άνθρωποι έχουν μολυνθεί παγκοσμίως, με ένα ραγδαία αυξανόμενο ποσοστό αυτών εκτός της Κίνας. Το επίκεντρο της πανδημίας ήταν στην επαρχία Χουμπέι, η οποία αντιπροσωπεύει περίπου το 4,5% της παραγωγής της Κίνας, αλλά οι επιπτώσεις ήταν γρήγορα εμφανείς σε ολόκληρη την Κίνα με τη κυβέρνηση να προσπαθεί να ελέγξει την εξάπλωση τον ιό επιβάλλοντας περιορισμούς στη μεταφορά επιβατών και εργαζομένων. Οι διαθέσιμοι δείκτες για τον Φεβρουάριο δείχνουν σημαντική μείωση της οικονομικής δραστηριότητας εντός της Κίνας και τα προσωρινά σημάδια μιας ήπιας βελτίωσης προς το τέλος του μήνα φαίνεται απίθανο να είναι αρκετά ταχεία για να αποτρέψει το επίπεδο παραγωγής κατά το πρώτο τρίμηνο του 2020 να είναι χαμηλότερο από ό, τι στο τέταρτο τρίμηνο του 2019. Ως αποτέλεσμα, οι μειώσεις της παραγωγής στην Κίνα έγιναν γρήγορα αισθητές από επιχειρήσεις σε όλο τον κόσμο, δεδομένου του βασικού ρόλου της Κίνας στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού ως παραγωγός ενδιάμεσων αγαθών, ιδίως σε υπολογιστές, ηλεκτρονικά, φαρμακευτικά προϊόντα και εξοπλισμό μεταφορών και ως η κύρια πηγή ζήτησης για πολλά εμπορεύματα. Η παρατεταμένη καθυστέρηση στην αποκατάσταση της πλήρους παραγωγής στις πληγείσες περιοχές θα αύξανε την αδυναμία των μεταποιητικών τομέων σε πολλές χώρες, δεδομένου του χρόνου που απαιτείται για την αποστολή προμηθειών σε όλο τον κόσμο. Ταξιδιωτικοί περιορισμοί και η ακύρωση πολλών προγραμματισμένων επισκέψεων, πτήσεων, επιχειρηματικών και ψυχαγωγικών εκδηλώσεων επηρεάζουν σοβαρά πολλούς τομείς υπηρεσιών. Αυτό είναι πιθανό να συνεχιστεί για κάποιο χρονικό διάστημα. Σε όλο τον κόσμο, οι Κινέζοι τουρίστες αντιπροσωπεύουν περίπου το ένα δέκατο όλων των διασυνοριακών επισκεπτών και το ένα τέταρτο ή περισσότερους από όλους τους επισκέπτες στην Ιαπωνία, την Κορέα και ορισμένες μικρότερες ασιατικές οικονομίες. Οι εξαγωγές ταξιδιωτικών υπηρεσιών προς την Κίνα, συμπεριλαμβανομένων των δαπανών από Κινέζους επισκέπτες, είναι επίσης σημαντικές σε πολλές χώρες. Η παύση του εξερχόμενου τουρισμού από την Κίνα αντιπροσωπεύει ένα σημαντικό βραχυπρόθεσμο αρνητικό σοκ στη ζήτηση. Αυτό είναι ήδη εμφανές σε πολλούς προορισμούς. Οι αφίξεις επισκεπτών στο Χονγκ Κονγκ, την Κίνα τον Φεβρουάριο ήταν 95% χαμηλότερες από τις συνηθισμένες. Οι προοπτικές ανάπτυξης είναι πολύ αβέβαιες. Οι προβλέψεις βασίζονται στην υπόθεση ότι η πανδημία θα κορυφωθεί στην Κίνα το πρώτο τρίμηνο του 2020 και τη σταδιακή ανάκαμψη έως το δεύτερο τρίμηνο. Μαζί με την πρόσφατη έντονη επιδείνωση των παγκόσμιων χρηματοοικονομικών συνθηκών και την αυξημένη αβεβαιότητα, αυτό θα μειώσει την αύξηση του παγκόσμιου ΑΕΠ στις αρχές του έτους, πιθανόν ακόμη και να το ωθήσει κάτω από το μηδέν το πρώτο τρίμηνο του 2020. Σε αυτή τη βάση, το παγκόσμιο ΑΕΠ προβλέπεται 28 | Σ ε λ ί δ α

να επιβραδυνθεί από 2,9% το 2019 σε 2,4% φέτος, προτού φτάσει το 3¼% περίπου το 2021 καθώς τα αποτελέσματα του κοροναϊού θα εξασθενίζει και η παραγωγή σταδιακά θα ανακάμπτει. Οι δράσεις που θα ανακοινώνονται και θα εφαρμόζονται, θα βοηθούν στη στήριξη των εισοδημάτων στο εγγύς μέλλον, ιδίως εκείνων στις πληγείσες επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά. Η τόνωση της μακροοικονομικής πολιτικής στις πιο εκτεθειμένες οικονομίες θα συμβάλει στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης ενώ τα χαμηλά επιτόκια θα βοηθήσουν στη μείωση της ζήτησης. Η χαλάρωση των δημοσιονομικών πολιτικών θα βοηθήσει επίσης στις ασιατικές οικονομίες, αλλά φαίνεται πιθανό να είναι πιο περιοριστική από ό, τι είναι επιθυμητή σε πολλές άλλες, ιδίως στην Ευρώπη, λόγω των μαλακών προοπτικών ανάπτυξης και των χαμηλών επιτοκίων δανεισμού. Οι δαπάνες των νοικοκυριών εξακολουθούν να υποστηρίζονται από τη βελτίωση των συνθηκών στην αγορά εργασίας, αλλά η επιβράδυνση της δημιουργίας θέσεων εργασίας είναι πιθανό να επηρεάσει την αύξηση του εισοδήματος και η συνεχής αδύναμη αύξηση της παραγωγικότητας και οι επενδύσεις θα ελέγξουν τη δύναμη των πραγματικών μισθών. Η αβεβαιότητα είναι πιθανό να παραμείνει αυξημένη, ενώ το εμπόριο και οι επενδύσεις παραμένουν πολύ αδύναμες. Η κάμψη του κλίματος των κινδύνων στις χρηματοοικονομικές αγορές και οι μειώσεις στα επαγγελματικά ταξίδια και τον τουρισμό είναι επίσης πιθανό να περιορίσουν την αύξηση της ζήτησης για κάποιο χρονικό διάστημα.

3. Πολιτικές Στο πλαίσιο μιας ήδη αδύναμης παγκόσμιας οικονομίας και των αρνητικών κινδύνων, οι βραχυπρόθεσμες προκλήσεις από το ξέσπασμα του κοροναϊού ενισχύουν την ανάγκη για δράσεις πολιτικής για τον περιορισμό της εξάπλωσης του ιού, την ενίσχυση των συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης, την ενίσχυση της εμπιστοσύνης και της ζήτησης και τον περιορισμό της αρνητικής προσφοράς υπάρχοντα. Ο πολυμερής διάλογος για την πολιτική είναι απαραίτητος για τη συμφωνία σχετικά με τα κατάλληλα μέτρα περιορισμού και πολιτικής για τον περιορισμό της εξάπλωσης του κοροναϊού και τον περιορισμό του οικονομικού κόστους. Εάν η ανάπτυξη ήταν σημαντικά ασθενέστερη από την προβλεπόμενη, η συντονισμένη πολιτική δράση εντός και σε όλες τις μεγάλες οικονομίες θα παρείχε το πιο αποτελεσματικό και έγκαιρο αντίβαρο. Μια άμεση ανάγκη σε όλες τις οικονομίες, αλλά ιδιαίτερα σε εκείνες που πλήττονται περισσότερο από την επιδημία COVID-19, είναι για αποτελεσματικά μέτρα δημόσιας υγείας που εμποδίζουν την εξάπλωση της μόλυνσης. Καλά στοχευμένες οικονομικές πολιτικές. 

Πρώτα απ 'όλα, απαιτείται πρόσθετη φορολογική υποστήριξη για υπηρεσίες υγείας, συμπεριλαμβανομένων επαρκών πόρων για την εξασφάλιση στελεχών και εγκαταστάσεων δοκιμών, καθώς και όλα τα απαραίτητα μέτρα πρόληψης.

29 | Σ ε λ ί δ α



Μπορούν επίσης να ληφθούν μέτρα για την αντιμετώπιση των αρνητικών επιπτώσεων της επιδημίας σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Τα προγράμματα βραχυπρόθεσμης εργασίας, όπου είναι διαθέσιμα, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να βελτιώσουν την ευελιξία των ωρών εργασίας διατηρώντας ταυτόχρονα τις θέσεις εργασίας και τις αποδοχές κατ 'οίκον, αν και τέτοια προγράμματα δεν προστατεύουν τους προσωρινούς ή διακινούμενους εργαζομένους από τις απολύσεις. Οι κυβερνήσεις μπορούν επίσης να βοηθήσουν τα νοικοκυριά παρέχοντας προσωρινή βοήθεια, όπως μεταφορά μετρητών ή ασφάλιση ανεργίας, για τους εργαζόμενους που έχουν άδεια άνευ αποδοχών και εγγυώντας για την κάλυψη του κόστους υγείας που σχετίζεται με ιούς για όλους.



Βραχυπρόθεσμα, η παροχή επαρκούς ρευστότητας στο χρηματοπιστωτικό σύστημα αποτελεί επίσης βασική πολιτική, επιτρέποντας στις τράπεζες να παρέχουν βοήθεια σε εταιρείες με προβλήματα ταμειακών ροών, ιδίως μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, και διασφαλίζοντας ότι διαφορετικά οι εταιρείες δεν πτωχεύουν ενώ ισχύουν μέτρα περιορισμού. Θα πρέπει να ληφθούν υπόψη μέτρα που μειώνουν ή καθυστερούν τις πληρωμές φόρων ή χρεών ή μειώνουν το κόστος εισροών, όπως η ενέργεια, για επιχειρήσεις στις περιοχές και τους τομείς που πλήττονται περισσότερο. Προσωρινές μειώσεις στο επίπεδο των αποθεματικών που πρέπει να διατηρούν οι τράπεζες στην κεντρική τράπεζα θα μπορούσαν επίσης να εφαρμοστούν εάν απαιτείται.



Εκτός από το να επιτρέπεται στους αυτόματους δημοσιονομικούς σταθεροποιητές να λειτουργούν πλήρως, και η επέκταση των δαπανών για υπηρεσίες υγείας, στοχευμένα και προσωρινά φορολογικά μέτρα θα μπορούσαν επίσης να εφαρμοστούν για τη στήριξη επιχειρήσεων σε τομείς ιδιαίτερα εκτεθειμένους σε απότομη κάμψη των ταξιδιών και του τουρισμού. Θα μπορούσαν επίσης να χρησιμοποιηθούν κονδύλια για την επανένταξη εργαζομένων που έχουν χάσει τις δουλειές τους λόγω της παγκοσμιοποίησης. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, άλλες πιθανές επιλογές είναι η προσωρινή προσαρμογή του πλαισίου για τις κρατικές ενισχύσεις, όπως έγινε στο αποκορύφωμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης κατά την περίοδο 2008-09, ή να επιτραπεί περισσότερο περιθώριο εντός των δημοσιονομικών κανόνων της ΕΕ στις επηρεαζόμενες οικονομίες, σε αναγνώριση των εξαιρετικών περιστάσεων.

Γενικότερα, τα χαμηλότερα επιτόκια και οι ισχυρότερες κυβερνητικές δαπάνες μπορούν να βοηθήσουν στην ενίσχυση της εμπιστοσύνης και στην ανάκαμψη της ζήτησης μόλις χαλαρώσει το ξέσπασμα και καταργηθούν οι ταξιδιωτικοί περιορισμοί. 

Στην Κίνα, ένα ευρύ φάσμα φορολογικών δράσεων και πρωτοβουλιών νομισματικής πολιτικής έχουν ανακοινωθεί τον τελευταίο μήνα δεδομένου του αρνητικού σοκ για την οικονομία, και θα πρέπει να βοηθήσει τη ζήτηση να ανακάμψει καθώς αρθούν οι περιορισμοί στην κινητικότητα της εργασίας. Υπάρχει 30 | Σ ε λ ί δ α

περιθώριο για πρόσθετα μέτρα εάν η ανάπτυξη αποδυναμωθεί περαιτέρω ή εάν τα μέσα πολιτικής είναι λιγότερο αποτελεσματικά από ό, τι στο παρελθόν. Απαιτούνται όμως και προσεκτικές επιλογές για να αποφευχθεί η ανάδυση επιπρόσθετων διαρθρωτικών προβλημάτων όπως το υψηλό εταιρικό χρέος και οι συνεχιζόμενες προκλήσεις απομόχλευσης. 

Επιπρόσθετες προληπτικές μειώσεις στα επιτόκια μπορούν επίσης να αποδειχθούν ιδιαίτερα σημαντικά σε ορισμένες οικονομίες που είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένες στο ξέσπασμα του κοροναϊού, συμπεριλαμβανομένης της Κορέας και της Αυστραλίας. Τέτοια μέτρα μπορούν να βοηθήσουν στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης και στη μείωση του κόστους εξυπηρέτησης του χρέους.



Οι ισχυρότερες κυβερνητικές επενδυτικές δαπάνες, ιδίως προωθώντας προγραμματισμένες επισκευές και συντήρηση του κεφαλαίου του δημόσιου τομέα, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να βοηθήσουν στην παροχή βραχυπρόθεσμου κινήτρου.

4. Επίλογος Κοιτώντας μπροστά, αυτό το επεισόδιο αδύναμης ανάπτυξης ενισχύει την ανάγκη για ισχυρότερες δημόσιες επενδύσεις σε πολλές χώρες, που ορίζονται ευρέως για να συμπεριλάβουν τις δαπάνες για την εκπαίδευση και την υγειονομική περίθαλψη, για τη στήριξη της ζήτησης και την ενίσχυση του μεσοπρόθεσμου βιοτικού επιπέδου. Μετά από παρατεταμένη περίοδο συγκράτησης των δαπανών από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, σημάδια έλλειψης δημόσιου κεφαλαίου έχουν αρχίσει να εμφανίζονται σε αρκετές οικονομίες, ιδίως στη ζώνη του ευρώ. Με μακροπρόθεσμα επιτόκια σχεδόν μηδενικά σε πολλές προηγμένες οικονομίες, το κοινωνικό ποσοστό απόδοσης των δημοσίων επενδύσεων είναι πιθανό να υπερβεί το κόστος χρηματοδότησης για πολλά έργα. Οι επενδύσεις απαιτούνται ιδιαίτερα σε τομείς που έχουν μεγάλες θετικές εξωτερικές επιπτώσεις για την υπόλοιπη οικονομία και όπου οι υποεπενδύσεις θα μπορούσαν διαφορετικά να προκύψουν λόγω αδυναμιών της αγοράς, όπως υγεία, εκπαίδευση και ψηφιακές και περιβαλλοντικές υποδομές. Η ενισχυμένη χρήση στρατηγικών σχεδίων υποδομής θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην προτεραιότητα και την υποστήριξη μακροπρόθεσμων επενδυτικών έργων μεγάλης κλίμακας. Εκτός από τα προσωρινά μέτρα για την υποστήριξη βιώσιμων επιχειρήσεων και ευάλωτων εργαζομένων, θα χρειαστούν συντονισμένες πολιτικές δράσεις σε όλες τις μεγάλες οικονομίες για να εξασφαλιστεί αποτελεσματική παροχή υγειονομικής περίθαλψης σε όλο τον κόσμο και να παρέχουν το πιο αποτελεσματικό κίνητρο για την παγκόσμια οικονομία. Η πρόσθετη υποστήριξη της δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής και οι ενισχυμένες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις σε όλες τις χώρες θα βοηθήσουν στην αποκατάσταση της ανάπτυξης, στη βελτίωση της εμπιστοσύνης των καταναλωτών και των επενδυτών και στη μείωση της αβεβαιότητας.

31 | Σ ε λ ί δ α

Βιβλιογραφικές Αναφορές 1. Bloom D. E., Cadarette D. and Sevilla J.P., “The Economic Risks and Impacts of Epidemics”, International Monetary Fund, F&D Magazine, June 2018.

2. “China’s Economy Suffers Historic Slump Due to Virus Shutdown”. (2020, March 16). Bloomberg News. Available at: https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-03-16/chinamanufacturing-andretail-contract-for-first-time-on-virus. [Accessed: 19 March 2020] 3. Dean, J. (2020, March 17) “American GDP to shrink 5%, warns Goldman Sachs”. The Times. Available at:

https://www.thetimes.co.uk/article/american-gdp-to-shrink-5-warns-goldmansachs-ljh2fgmvk.

[Accessed: 19 March 2020] 4. Global Preparedness Monitoring Board (2019). “A world at risk: annual report on global preparedness for health emergencies”. Geneva: World Health Organization.

5. Haacker, M., (2002a). “The economic consequences of HIV/AIDS in Southern Africa”. IMF Working Paper W/02/38, 41-95.

6. Lee J-W and W. McKibbin (2004) “Globalization and Disease: The Case of SARS”. Asian Economic Papers Vol. 3 No. 1, pp. 113-131.

7. Walsh, D. (2020, March 17) “Travel giant in lockdown as it applies for state aid”. The Times. Available at:

https://www.thetimes.co.uk/article/travel-giant-in-lockdown-as-it-applies-forstate-aid-psk68650k.

[Accessed: 19 March 2020] 8. World Bank Group (2019) “Pandemic Preparedness Financing – Status update”. World Bank, September 2019.

9. World Bank Group (2019) “Pandemic Preparedness Financing” – Status update'”. Washington, DC: World Bank Group.

10. World Bank Group (2017) “From panic and neglect to investing in health security: financing pandemic preparedness at a national level”. Washington, DC: World Bank Group 11. World Bank Group (2019). “Pandemic Preparedness Financing-STATUS UPDATE, June 2019” Commissioned paper by the GPMB, www.who. int/gpmb.

12. World Health Organization (2019) “A World at Risk’. Annual report on global preparedness for health emergencies”. Geneva: World Health Organization

32 | Σ ε λ ί δ α

33 | Σ ε λ ί δ α

Επιστημονικό Περιοδικό του Συλλόγου Αποφοίτων Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Επίσημη Ιστοσελίδα: www.politikoalumni.gr

«Εκπαίδευση: ο πρώτος παθών μπροστά στη πανδημία: νέες προκλήσεις για το εκπαιδευτικό προσωπικό αλλά και για το κράτος» Της Γεωργίας Περράκη* *Προπτυχιακή Φοιτήτρια, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΡΘΡΟΥ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΥ

Ιστορικό Άρθρου: Ελήφθη: Μάιος 2020 Ελήφθη στην αναθεωρημένη μορφή:

Η Γεωργία Περράκη είναι προπτυχιακή φοιτήτρια του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης

Ιούνιος 2020

και Δημόσιας Διοίκησης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών με

Αποδοχή Άρθρου: Ιούνιος 2020

κατεύθυνση σπουδών τις «Διεθνείς Σχέσεις». Αυτήν την περίοδο πραγματοποιεί τη πρα-

Λέξεις - Κλειδιά: εκπαίδευση, πολιτική οικονομία , οικονομικά της εκπαίδευσης, πανδημία

κτική της άσκηση στο Υπουργείο Εξωτερικών στη Β7 Οικονομική Διεύθυνση. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα στρέφονται γύρω από ζητήματα πολιτικής οικονομίας, μικροοικονομικής, πολιτικής φιλοσοφίας.

1. Εισαγωγή Από τις 13 Απριλίου του 2020, οι περισσότερες χώρες έχουν εφαρμόσει δέσμες περιοριστικών μέτρων προκειμένου να σταματήσουν έκρηξη των κρουσμάτων της νόσου του κορονοιού (COVID-19). Από τις πρώτες τους κινήσεις ήταν το κλείσιμο των σχολείων και των Πανεπιστημίων, χωρών δηλαδή που προσέφεραν πολλές ευκαιρίες ώστε η νόσος να μεταδοθεί σε ένα μεγάλο αριθμό ατόμων. Ειδικότερα, το 91,4% των συνολικών εγγεγραμμένων μαθητών σε παγκόσμια κλίματα δηλαδή 1,58 δισεκατομμύρια παιδιά διέκοψε τις σπουδές τους με τα περισσότερα εκπαιδευτικά συστήματα να έχουν εξωθηθεί στην ανάπτυξη της «εξ αποστάσεως εκπαίδευσης». Ακόμα, τα νούμερα δεν μπορούν παρά να είναι αποκαλυπτικά. Η πανδημία επηρέασε επίσης το έργο περισσότερο από 63 εκατομμυρίων καθηγητών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς και αμέτρητο προσωπικό υποστήριξης της εκπαίδευσης. Έχει επίσης επηρεάσει το προσωπικό της προσχολικής εκπαίδευσης, το προσωπικό τεχνικής και επαγγελματικής κατάρτισης και τους εκπαιδευτικούς τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

34

2. Κύριο Μέρος Στην προσπάθεια αυτή και κάτω από αντίξοες συνθήκες, τα σχολεία και οι δάσκαλοι ήταν δημιουργικοί υιοθετώντας μια ποικιλία στρατηγικών που βασίζονται στην τεχνολογία. Παρείχαν μαθήματα μέσω τηλεδιασκέψεων και κοινοποιούσαν το υλικό στους μαθητές τους μέσα από πλατφόρμες ανταλλαγής μηνυμάτων. Σε ορισμένες χώρες, τα ραδιοφωνικά προγράμματα και η τηλεόραση χρησιμοποιήθηκαν και συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται ως εργαλεία μετάδοσης των σχολικών μαθημάτων καθώς και εκπαιδευτικού υλικού, ιδίως σε περιοχές που ενδεχομένως η απαραίτητη τεχνολογική υποδομή δεν υπάρχει. Από την άλλη, δημιουργείται μία ζοφερή πραγματικότητα διότι σχολεία βρίσκονται σε καλύτερη θέση ως προς την εκμετάλλευση των πόρων και της τεχνολογικής υποδομής για να ανταποκριθούν στην κρίση με πιο αποτελεσματικό τρόπο. Στην ουσία, η έμφαση στην εικονική μάθηση μπορεί να επιδεινώσει τις υπάρχουσες ανισότητες στην εκπαίδευση, ιδίως σε αναπτυσσόμενες χώρες, περιθωριοποιημένες κοινότητες και αγροτικές περιοχές, όπου η πρόσβαση σε τεχνολογία και η σύνδεση στο Διαδίκτυο μπορεί να είναι προβληματική. Ακόμα και στα σχολεία, ανισότητες όπως αυτές που σχετίζονται με άτομα με αναπηρία ή οικογενειακό εισόδημα μπορούν να εμποδίσουν την πρόσβαση στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση δεν επιτρέπει στα σχολεία και τους δασκάλους να διαδραματίσουν τον σημαντικό ρόλο τους στην κοινωνικοποίηση των μαθητών και στην παροχή κοινωνικών υπηρεσιών, όπως, για παράδειγμα, προγράμματα σχολικών γευμάτων.

2.1. Επαγγελματική υποστήριξη και εκπαίδευση Η ξαφνική έναρξη της κρίσης ανάγκασε πολλούς καθηγητές σε «εικονικές αίθουσες διδασκαλίας», απροετοίμαστοι όμως για τις απαιτήσεις και τις προσδοκίες αυτής της νέας πραγματικότητας. Η ανάγκη για μετάβαση στην εργασία εξ αποστάσεως τούς άφησε ανεπαρκή χρόνο προετοιμασίας για να μάθουν και να προσαρμοστούν στις μεθόδους της εικονικής και εξ αποστάσεως διδασκαλίας, τη διαχείριση εικονικών χώρων εργασίας και τάξεων και τη συμμετοχή των μαθητών με νέους και καινοτόμους τρόπους μάθησης. Για ορισμένους δασκάλους, αυτές οι προκλήσεις ενισχύονται από την ανάληψη ενός βαρύτατου προσωπικού κόστους για να αποκτήσουν πρόσβαση στον απαραίτητο εξοπλισμό και την αναγκαία υλικοτεχνική υποδομή. Σε απάντηση στην τρέχουσα πανδημία, το Υπουργείο Παιδείας των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και το Πανεπιστήμιο Hamdan Bin Mohammed Smart παρείχαν ένα μάθημα ηλεκτρονικής κατάρτισης για περισσότερους από 42.000 εκπαιδευτικούς και ακαδημαϊκούς σχετικά με τον τρόπο διαχείρισης διαδικτυακών αιθουσών και χρήσης τεχνολογίας. Με 22.000 πιστοποιητικά που έχουν ήδη εκδοθεί, το μάθημα ισχυρίζεται ότι μπορεί να παράσχει εκπαίδευση εντός 24 ωρών. Αν και τέτοια μέτρα αντιμετωπίζουν άμεσες ανάγκες, η κατάρτιση πρέπει να είναι συνεπής με τα επαγγελματικά πρότυπα, δεν πρέπει να υπονομεύει την ποιότητα της εκπαίδευσης και πρέπει να αναπτυχθεί διεξοδικά για να συμπληρώσει την εικονική διδασκαλία μακροπρόθεσμα.

35

2.2. Εργασιακή ασφάλεια και υγεία Ενώ οι κοινωνικές συγκεντρώσεις σε όλο τον κόσμο έχουν περιοριστεί, ορισμένες κυβερνήσεις έχουν αργήσει να λάβουν τα απαραίτητα για το κλείσιμο των σχολείων, γεγονός που εγείρει το ερώτημα πότε οι εκπαιδευτικοί έχουν το δικαίωμα να αρνηθούν την εργασία με την αιτιολογία ότι είναι ασφαλές για αυτούς. Σε ορισμένες πολιτείες στην Αυστραλία, για παράδειγμα, τα σχολεία παραμένουν ανοιχτά για να διασφαλίσουν ότι οι υποχρεώσεις παιδικής μέριμνας δεν εμποδίζουν τους εργαζόμενους που απασχολούνται στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης, δηλαδή βρίσκονται στη πρώτη γραμμή. Οι δάσκαλοι, από την άλλη πλευρά, είχαν ζητήσει το κλείσιμο των σχολείων, παράλληλα με όλες τις άλλες μη απαραίτητες υπηρεσίες, για την προστασία όχι μόνο της ασφάλειας και της υγείας τους, αλλά και των μαθητών τους και του ευρύτερου κοινού. Σε χώρες όπως το Βέλγιο, τα νηπιαγωγεία συνεχίζουν να λειτουργούν για παιδιά γονέων που εργάζονται σε κρίσιμους τομείς. Οι κοινωνικο-συναισθηματικές και ψυχικές επιπτώσεις του COVID-19 και τα μέτρα αντιμετώπισης της πανδημίας στους δασκάλους, τους γονείς και τους μαθητές - συμπεριλαμβανομένου του άγχους, του στρες και των αισθήσεων αβεβαιότητας - δεν έχουν συζητηθεί ευρέως, αλλά είναι εξίσου ζωτικής σημασίας για την ασφάλεια και την υγεία στην εργασία. Τέτοιες ψυχικές επιπτώσεις πιθανότατα θα ενισχυθούν καθώς ορισμένες χώρες προετοιμάζονται για τη επιστροφή στα σχολεία. Το επιπλέον βάρος της φροντίδας στις οικογένειες που προκαλούνται από το COVID-19 είναι πιθανό να επηρεάσει δυσανάλογα τις γυναίκες εργαζόμενες, δεδομένου του φύλου της οικιακής εργασίας. Σε πολλές χώρες, ιδίως στην παιδική ηλικία και στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, η διδασκαλία είναι ένα θηλυκό επάγγελμα και επομένως είναι πιθανό να επηρεαστεί ιδιαίτερα από αυτό το επιπλέον βάρος.

2.3. Απασχόληση και συνθήκες εργασίας Τα περισσότερα σχολικά συστήματα έχουν εγγυημένους μισθούς για τακτικούς δασκάλους κατά τη μετάβαση στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση. 3Η υιοθέτηση της διαδικτυακής και εξ αποστάσεως μάθησης, σε συνδυασμό με το κλείσιμο του σχολείου, έχει εντείνει τις ανησυχίες για την ασφάλεια της εργασίας μεταξύ των εργαζομένων στην εκπαίδευση που συχνά έχουν σχέσεις εργασίας ορισμένου χρόνου, συμπεριλαμβανομένων των εργαζομένων στην προσχολική εκπαίδευση, των αναπληρωτών και των συμβασιούχων καθώς και των βοηθών διδασκαλίας. Σε πολλές χώρες, το προσωπικό υποστήριξης της εκπαίδευσης απασχολείται σε περιστασιακή, μερική απασχόληση ή και συχνά στερείται συλλογικής εκπροσώπησης. Λόγω του κλεισίματος του σχολείου, πολλοί εκπαιδευτικοί προμηθειών και αναπληρωτών βρέθηκαν χωρίς εργασία, εισόδημα ή παροχές. Ειδικότερα, στη τριτοβάθμια εκπαίδευση, οι συμβασιούχοι και το προσωπικό υποστήριξης, όπως καθαριστές και

36

προσωπικό τροφοδοσίας, αντιμετωπίζουν απολύσεις καθώς οι πανεπιστημιουπόλεις έκλεισαν και οι αλλοδαποί μαθητές επέστρεψαν στις χώρες καταγωγής τους, ενώ πολλοί έχουν απορριφθεί από τα προγράμματα παρά την αρχική αποδοχή τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο Ηνωμένο Βασίλειο η ένωση εκπαιδευτικών έχει αναφέρει επανειλημμένως ότι οι συμβάσεις ορισμένου χρόνου τερματίζονται πρόωρα χωρίς αμοιβή, οι προσφορές εργασίας αποσύρονται και οι εκπαιδευτικοί απειλούνται με μειώσεις αμοιβών. Παρόμοιες τάσεις έχουν καταγραφεί και στις Ηνωμένες Πολιτείες, με αναπληρωματικούς δασκάλους σε ορισμένες πολιτείες να μην έχουν λάβει τους μισθούς τους και να διακινδυνεύουν με την απώλεια του συνόλου των παροχών που διατίθενται από την Πολιτεία στην οποία εργάζονται. Το πρόβλημα όμως τείνει να πάρει παγκόσμιες διαστάσεις. Έχουν αναφερθεί απώλειες θέσεων εργασίας στην Κένυα, με καθηγητές που εργάζονται για ορισμένα ιδιωτικά σχολεία χαμηλού κόστους να βρίσκονται αντιμέτωποι και αντιμέτωπες με «προσωρινές» απολύσεις χωρίς αμοιβή κατά το κλείσιμο του σχολείου. Κατά τη διάρκεια της υποχρεωτικής άδειας, το προσωπικό θα λάβει το 10 τοις εκατό του μισθού του, καθώς και τις παροχές υγείας τους. Εκπαιδευτικοί που εργάζονται σε ιδιωτικά σχολεία στο Πακιστάν έχουν εκφράσει παρόμοιες ανησυχίες σχετικά με την απώλεια θέσεων εργασίας και εισοδήματος, με την κυβέρνηση του Punjab να ζητά πρόσφατα από τα ιδιωτικά σχολεία να μειώσουν εθελοντικά τα μηνιαία δίδακτρα κατά 20 τοις εκατό για να διασφαλίσουν την ασφάλεια της εργασίας για τους εκπαιδευτικούς.

3. Πολιτικές Αντιμετώπισης Ενώ οι περισσότερες κυβερνήσεις έχουν κλείσει σχολεία και έχουν δημιουργήσει ένα είδος προγραμμάτων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης για μαθητές, η πολιτική απάντηση σχετικά με την υποστήριξη των εκπαιδευτικών σε αυτό το θέμα ποικίλλει. Σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), σχεδόν όλες οι κυβερνήσεις έχουν αυξήσει τις δαπάνες για την εκπαίδευση. Μεγάλο μέρος αυτής της χρηματοδότησης έχει χρησιμοποιηθεί για την ανάπτυξη διαδικτυακών τεχνολογιών και εξ αποστάσεως διδασκαλίας τεχνολογιών, και υπάρχουν λίγα στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η χρηματοδότηση προορίζεται για μισθούς δασκάλων ή για κατάρτιση στη χρήση διαδικτυακών τεχνολογιών. Η μετατροπή του διδακτικού υλικού σε ψηφιακή μορφή σε σύντομο χρονικό διάστημα καθίστατο μια πρόκληση, καθώς λίγοι εκπαιδευτικοί είχαν ισχυρές ψηφιακές δεξιότητες. Σε πολλές χώρες της Νοτιοδυτικής Ασίας και της υποσαχάριας Αφρικής, μόνο το 20% των νοικοκυριών διαθέτουν σύνδεση στο Διαδίκτυο και λίγα διαθέτουν προσωπικούς υπολογιστές. Στο Περού, το 35% των εκπαιδευτικών έχουν πρόσβαση σε υπολογιστή και σύνδεση στο Διαδίκτυο. Σε αυτό το πλαίσιο, η περουβιανή κυβέρνηση χρησιμοποιούσε τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά κανάλια για να παρέχει μαθήματα και περιεχόμενο σε μαθητές, καθώς και διαδικτυακές πλατφόρμες όπως το Aprendo en casa (μαθαίνω στο σπίτι). Στο Καμερούν, εκτιμάται ότι το 20-25 τοις

37

εκατό των εκπαιδευτικών έχουν πρόσβαση στο Διαδίκτυο και ότι η πλειονότητα των εκπαιδευτικών δεν διαθέτουν δεξιότητες υψηλής τεχνολογίας. Για αυτόν τον λόγο, συγκροτήθηκε μια ειδική πλατφόρμα η οποία επιτρέπει στους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές να έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση μέσω του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης. Στην Ουγκάντα, ιδρύθηκαν εκπαιδευτικά ιδρύματα για την παροχή εργαστηρίων για την ανάπτυξη ικανοτήτων για εκπαιδευτικούς χωρίς τις απαραίτητες δεξιότητες. Στις Φιλιππίνες, η κυβέρνηση καταβάλλει προσπάθειες να πληρώσει τους μισθούς των δασκάλων για τον Μάρτιο και τον Απρίλιο νωρίτερα, και οι αξιολογήσεις των επιδόσεων των εκπαιδευτικών έχουν ανασταλεί. Το διδακτικό προσωπικό και το εκπαιδευτικό προσωπικό που εξακολουθούν να βρίσκονται στα σχολεία θα λάβουν «επίδομα κινδύνου» μπόνους και επίδομα ρουχισμού. Δεν είναι σαφές εάν έχουν εφαρμοστεί τέτοια μέτρα, καθώς τα συνδικάτα έχουν εκφράσει ανησυχίες για την οικονομική κατάσταση των εκπαιδευτικών στην κρίση. Στην Ουγκάντα, το Υπουργείο Παιδείας και Αθλητισμού έχει υπογραμμίσει την ανάγκη για την έγκαιρη πληρωμή των μισθών, έτσι ώστε οι εκπαιδευτικοί να μπορούν να εστιάζουν στην αποστολή τους. Σε διεθνές επίπεδο, ο Οικονομικός, Επιστημονικός και Πολιτιστικός Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών (UNESCO) ξεκίνησε έναν «Παγκόσμιο Συνασπισμό Εκπαίδευσης», που επιδιώκει να φέρει σε επαφή διεθνείς οργανισμούς, μη κυβερνητικούς οργανισμούς και τον ιδιωτικό τομέα προκειμένου να δοθούν άμεσες λύσεις στα παγκόσμια προβλήματα που έχει προκαλέσει ο κορονοιός στην εκπαίδευση. Η Διεθνής Ειδική Ομάδα για τους Εκπαιδευτικούς για την Εκπαίδευση 2030, της οποίας είναι επίσης μέλος η ΔΟΕ, εξέδωσε πρόσκληση για δράση στους εκπαιδευτικούς, καλώντας τις κυβερνήσεις, τους παρόχους εκπαίδευσης και τους χρηματοδότες - δημόσιους και ιδιωτικούς - και όλους τους σχετικούς εταίρους να διατηρήσουν την απασχόληση των εκπαιδευτικών, αποδίδοντας προτεραιότητα στην υγεία, την ασφάλεια και την ευημερία των εκπαιδευτικών και των εκπαιδευομένων. Πολλοί άλλοι διεθνείς οργανισμοί έχουν αναπτύξει εργαλεία για την υποστήριξη της εκπαίδευσης συμπεριλαμβανομένου του Ταμείου Παιδιών των Ηνωμένων Εθνών (UNICEF) σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο οι εκπαιδευτικοί πρέπει να μιλούν στα παιδιά για το COVID-19. Ακόμα, οι εταιρείες και τα ιδρύματα ανταποκρίθηκαν απελευθερώνοντας διάφορα εργαλεία που στοχεύουν στην προώθηση συστημάτων διαχείρισης εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, συστημάτων μάθησης τεχνολογίας κινητής τηλεφωνίας, μαζικών ανοιχτών διαδικτυακών μαθημάτων, πλατφόρμες συνεργασίας που υποστηρίζουν ζωντανή επικοινωνία μέσω βίντεο, εργαλεία που μπορούν να ληφθούν για εκμάθηση εκτός σύνδεσης και εργαλεία για τους εκπαιδευτικούς για τη δημιουργία ψηφιακού μαθησιακού περιεχομένου. Ταυτόχρονα, αυτή η ταχεία εξάπλωση των τεχνολογιών στην εκπαίδευση έχει δημιουργήσει ανησυχίες σχετικά με τη διείσδυση εμπορικών προϊόντων στην αγορά δημόσιας εκπαίδευσης σε πολλές χώρες χωρίς να περάσει από διαδικασίες ποιοτικού ελέγχου και δημοσίων συμβάσεων. Η παγκόσμια ένωση «Education International» έχει εκδώσει ένα πλέγμα κατευθυντήριων αρχών

38

για τη πανδημία COVID-19, οι οποίες αφορούν τη προστασία των εκπαιδευτικών, τον κοινωνικό διάλογο και την προώθηση της ισότητας στην παροχή εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Βιβλιογραφικές Αναφορές 1. Archambault, L. and Crippen, K. (2009) ‘K-12 distance educators at work: Who’s teaching online across the united states’, Journal of Research on Technology in Education, 41(4), 363-391. https://doi.org/10.1080/15391523.2009.10782535 2. Anastasiades, P. S. et al. (2010) ‘Interactive Videoconferencing for collaborative learning at a distance in the school of 21st century: A case study in elementary schools in Greece’, Computers and Education, 54(2), 321-339. https://doi.org/10.1016/j.compedu.2009.08.016 3. Ash K. (2014) ‘E-Learning’s Potential Scrutinized in Flu Crisis’. Education Week, 282009, 1-13. Baiyere, A., & Li, H. (2016) ‘Application of a virtual collaborative environment in a teaching case’.

In AMCIS 2016: Surfing the IT Innovation Wave - 22nd Americas Conference on Information Systems.

4. United Nations Educational Scientific and Cultural Organization (2020), COVID-19 educational disruption and response, https://en.unesco.org/themes/education-emergencies/coronavirusschool-closures, Date accessed: March 19, 2020.

5. Brooks SK, Webster RK, Smith LE et al., The psychological impact of quarantine and how to reduce it: rapid review of the evidence, Lancet. 2020; 395: 912-920.

6. Keogh-Brown MR, Smith RD, Edmunds JW, Beutels P, The macroeconomic impact of pandemic influenza: estimates from models of the United Kingdom, France, Belgium and the Netherlands., Eur J Health Econ. 2010; 11: 543-554. A 7. UNESCO. (2020). UNESCO Report, ‘National learning platforms and tools’. Retrieved on 4 April 2020 from https://en.unesco.org/covid19/educationresponse/nationalresponses 8. Uscher-Pines, L., et al. (2018) ‘School practices to promote social distancing in K-12 schools: Review of influenza pandemic policies and practices’. BMC Public Health. BMC Public Health, 18(1), pp. 113. https://doi.org/10.1186/s12889-018-5302-3

39

40