POLITICO

POLITICO Φωτογραφία: Emily Punkhurst

«Γυναίκα ως φορέας νέων ρόλων» ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

ΤΕΥΧΟΣ ΝΟΥΜΕΡΟ 10 / ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2019

Εκδότης POLITICO: Σύλλογος Αποφοίτων Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης Αρχισυντάκτης: Πετίδης Παύλος Υπεύθυνος Ύλης: Πετίδης Παύλος, Ηλίας Ζαχαριουδάκης Συντακτική Ομάδα: Εμμανουέλα Διακάκη, Χριστίνα Χριστοδούλου, Κατερίνα Στανέλλου, Αντώνης Παπαδούλας, Παύλος Πετίδης, Πασχάλης Μουσίκας, Μαρίνα Βασιλειάδου Συντακτική Επιμέλεια: Πετίδης Παύλος, Ηλίας Ζαχαριουδάκης Διόρθωση: Πετίδης Παύλος

2|Σελίδα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. Μήνυμα Προέδρου Συλλόγου Αποφοίτων του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης κ. Γιάννη Κουτρουμπή σελ.4 2. Μήνυμα Αρχισυντάκτη POLITICO κ. Πετίδη Παύλου σελ.5 3. «Το φύλο σήμερα: δομικές ανισότητες και κρατική ευθύνη» Συγγραφέας: Εμμανουέλα Διακάκη Σελίδες: 6-9 4. «Τέταρτο Κύμα Φεμινισμού: Μια Κριτική Επισκόπηση» Συγγραφέας: Αντώνης Παπαδούλας Σελίδες: 10-14 5. «Έμφυλες ανισότητες της πολιτικής δράσης στη Μέση Ανατολή» Συγγραφέας: Μαρίνα Βασιλειάδου Σελίδες: 15-19 6. «Αθλητισμός και Γυναίκα: Δύο Κόσμοι που Αλληλοεπιδρούν;» Συγγραφέας: Παύλος Πετίδης Σελίδες: 20 - 26 7. «Ο ρόλος της γυναίκας στην οικογένεια: παραδοσιακός ή όχι;» Συγγραφέας: Πασχάλης Μουσίκας Σελίδες: 27-33 8. «Η Γυναίκα στον 21ο Αιώνα: οι προκλήσεις παραμένουν» Συγγραφέας: Κατερίνα Στανέλλου Σελίδες: 35-38 9. «Στράτευση της Ισότητας στο Ισραήλ;» Συγγραφέας: Χριστίνα Χριστοδούλου Σελίδες: 39-42

3|Σελίδα

Μήνυμα Προέδρου ΣΑΠΠΕΔΔ

Μετά από 6 χρόνια ο Σύλλογος Αποφοίτων Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης συνεχίζει την δράση της έκδοσης ψηφιακού περιοδικού με ένα ακόμα σημαντικότερο θέμα, το οποίο βρίσκεται στην επικαιρότητα, αλλά και οι πολιτικοί επιστήμονες το αναλύουν στις μελέτες τους. Πριν όμως μπω στην ουσία του ζητήματος που θα διαβάσετε στις επόμενες σελίδες του περιοδικού, θα ήθελα να αναφέρω δύο πράγματα για το έργο του συλλόγου. Ο Σύλλογος μας την χρονιά που μας πέρασε πραγματοποίησε άλλη μία επιμορφωτική ημερίδα με θέμα την ενέργεια με καθηγητές και υποψήφιους διδάκτορες με τριβή πάνω στο ζήτημα. Συνεχίσαμε τη δράση πληροφόρησης των συναπόφοιτων σχετικά με την επαγγελματική τους αποκατάσταση, διεξάγοντας για άλλη μία χρονιά τα σεμινάρια επαγγελματικής αποκατάστασης των αποφοίτων, στα οποία οι απόφοιτοι και οι φοιτητές του τμήματος έχουν την δυνατότητα να γνωρίσουν τα επαγγέλματα στα οποία μπορούν να απασχοληθούν. Επίσης ο Όμιλος μελέτης του ECOSOC, ήδη έχει παράξει policy papers, που έχουν υποβληθεί για προβληματισμό στην υπηρεσία των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων του ΟΗΕ, ενώ συνεχίζουμε και τις εκπομπές Homo Politicarius που πραγματοποιούνται στο web radio του Street. Στο προκείμενο τώρα, σε αυτή την έκδοση αναλύουμε το ευρύ φάσμα των νέων ρόλων, θέσεων και αρμοδιοτήτων το οποίο καταλαμβάνουν σήμερα οι γυναίκες. Πιο αναλυτικά, το ανά χείρας περιοδικό, γράφει για τις προκλήσεις και τις πιέσεις που οδηγούν στην ανάδυση αυτών των ρόλων, ενώ εξετάζει τις συνέπειες τους ως προς την θέση της γυναίκας σε όλα τα πεδία της δραστηριότητάς της (επιχειρηματικό- οικονομικό, πολιτικό, πολιτιστικό, επιστήμη, τεχνολογία και άλλα). Τέλος, θα αξιολογήσει την ανάδειξη νέων ρόλων για τις γυναίκες στο πλαίσιο Μελετών Περίπτωσης, δηλαδή χωρών οι οποίες έχουν επιδείξει συγκεκριμένες αλλαγές και προσαρμογές στα νέα δεδομένα, πράγμα που στην χώρα μας δεν έχει γίνει ακόμα σε όλες τις δομές και θα πρέπει σύντομα η πολιτεία να αφουγκραστεί και να προχωρήσει στις απαραίτητες ενέργειες. Τέλος, ως Πρόεδρος του Συλλόγου Αποφοίτων του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης θα ήθελα να καλέσω για άλλη μια φορά μέσα από το περιοδικό αυτό τους τελειόφοιτους του Τμήματος μας, να γίνουν ενεργά μέλη του Συλλόγου και να μοιραστούν μαζί μας την εμπειρία, την γνώση και την θέληση τους για ποιοτική αναβάθμιση της θέσης του Πολιτικού Επιστήμονα στην αγορά εργασίας και πρωτίστως στην Κοινωνία.

Γιάννης Κουτρουμπής Πρόεδρος Συλλόγου Αποφοίτων Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης

4|Σελίδα

Editorial Ζούμε σε ένα κόσμο πλέον παγκοσμιοποιημένο. Αποτελεί μία πραγματικότητα την οποία οφείλουμε να αγκαλιάσουμε ακόμα και οι πιο δύσπιστοι, γιατί απλούστατα η ταχύτητα των αλλαγών δεν μας αφήνει περιθώριο για προσαρμογή. Η αλληλεξάρτηση και διασυνδεσιμότητα, οι οποίες χαρακτηρίζουν την παγκοσμιοποίηση μέσω της εξάπλωσης της τεχνολογίας, έχουν επιτρέψει την διείσδυση ιδεών και προτάσεων πολιτικής αμφισβητώντας τις δεδομένες σχέσεις εξουσίας. Στο πλαίσιο μάλιστα του δόγματος της «ισότητας των φύλων», η γυναίκα και ο ρόλος της στο κοινωνικό γίγνεσθαι επαναπροσδιορίζεται όχι στη βάση μίας εθνικής αλλά ευρωπαϊκής , διεθνούς και παγκόσμιας πολιτικής. Η γυναίκα και η θέση της συνιστά πλέον ένα «πεδίο πολιτικής» όπου προτάσεις και πολιτικές με διαφορετικές ιδεολογικές καταβολές παρουσιάζονται και ψηφίζονται στο πλαίσιο των ΗΕ, οι οποίες στοχεύουν στην ικανοποίηση του στόχου της ισότιμης συμμετοχής της γυναίκας στο ευρύτατο φάσμα της κοινωνικής δραστηριότητας. Σε αυτό το τεύχος του POLITICO, το κεντρικό αφιέρωμα του Περιοδικού θα ερευνήσει το ευρύ φάσμα των νέων ρόλων, θέσεων και αρμοδιοτήτων το οποίο καταλαμβάνουν σήμερα οι γυναίκες. Θα μελετήσει, ειδικότερα, τις θεωρητικές προσεγγίσεις για τους έμφυλους ρόλους, τη φύση των σύγχρονων προκλήσεων και των πιέσεων που οδηγούν στην ανάδυση αυτών των ρόλων ενώ θα εξετάσει τις συνέπειες τους ως προς την θέση της γυναίκας σε όλα τα πεδία της δραστηριότητάς της (επιχειρηματικό- οικονομικό, πολιτικό, πολιτιστικό, επιστήμη, τεχνολογία και άλλα). Τέλος, θα αξιολογήσει την ανάδειξη νέων ρόλων για τις γυναίκες στο πλαίσιο Μελετών Περίπτωσης, δηλαδή χωρών οι οποίες έχουν επιδείξει συγκεκριμένες αλλαγές και προσαρμογές στα νέα δεδομένα. Πετίδης Παύλος Αρχισυντάκτης POLITICO

5|Σελίδα

Σύλλογος Αποφοίτων Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών www.politicoalumni.gr

«Το φύλο σήμερα: δομικές ανισότητες και κρατική ευθύνη» Της Εμμμανουέλας Διακάκη* *Προπτυχιακή Φοιτήτρια Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης, Ε.Κ.Π.Α.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΡΘΡΟΥ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΥ

Ιστορικό Άρθρου:

Η Εμμανουέλα Διακάκη ενδιαφέρεται για τη διαμόρφωση και εφαρμογή διεθνών πο-

Ελήφθη: 27 Ιουνίου 2019 Ελήφθη στην αναθεωρημένη μορφή : 23

λιτικών σχετικά με την ανάπτυξη και την ασφάλεια. Τον τελευταίο χρόνο, μάλιστα, έχει

Ιουλίου 2019

πραγματοποιήσει 2 ομιλίες σε Διεθνή Συνέδρια, με την τελευταία να τιτλοφορείται

Αποδοχή Άρθρου: 24 Ιουλίου 2019 Λέξεις – κλειδιά: φύλο, έμφυλοι ρόλοι, κρατική ευθύνη, δομή, δομική ανισότητα

«Religious Identity in a Global Society» και να εκφωνείται στο Παρίσι. Παράλληλα, ασχολείται με τον εθελοντισμό σχετικά με την ενδυνάμωση των γυναικών στην επιχειρηματικότητα. Είναι ενεργό μέλος του International Association of Political Science Students και του American Women’s Organization of Greece.

Όταν γίνεται σήμερα λόγος για ανισότητα φύλων και τη θέση της γυναίκας στον πρώτο κόσμο, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά στην Ευρώπη, η πιο κοινή αντίδραση είναι η αμφισβήτηση αυτών και η παρουσίασή τους, στη χειρότερη, ως ανύπαρκτες και, στην καλύτερη, η υπονόμευσή τους έναντι άλλων προβλημάτων που μαστίζουν τον κόσμο. Το γεγονός αυτό είναι αφενός αποθαρρυντικό για την προσπάθεια ένταξης του έμφυλου παράγοντα στη διαμόρφωση πολιτικών, αφετέρου καθιστά ολοένα και σημαντικότερη την επικοινωνία των φαινομένων που επιβεβαιώνουν την ανάγκη για έμφυλη ευαισθητοποίηση στις πολιτικές. Η έμφυλη διάκριση και βία είναι πρακτικές με βαθιές ρίζες στην παράδοση και στο έθιμο, οι οποίες λαμβάνουν χώρα στις σύγχρονες κοινωνίες και αποτελούν εκδηλώσεις της δομικής ανισότητας. Η αναφορά μου στην κρατική ευθύνη για τέτοιας φύσης ανισότητες δεν υπονοεί σε κανένα βαθμό ότι τα δυτικά κράτη υποσκάπτουν τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία. Εντούτοις, το κράτος οφείλει να φέρει ευθύνη για την παθητική συμπεριφορά 6|Σελίδα

του απέναντι στο περιβάλλον, το υπόβαθρο και τις παραδοσιακές πρακτικές που υπονομεύουν τα δικαιώματα της γυναίκας ως ανθρώπινα δικαιώματα, όπως τα αναπαραγωγικά ή εργασιακά. Εξαιτίας της παραδοσιακής και εθιμικής φύσης της δομικής ανισότητας, είναι δύσκολο εγχείρημα να ανιχνεύσει και να αναγνωρίσει κανείς αυτές τις ανισότητες και συνεπώς να προσεγγίσει τις πρακτικές αυτές με κανονιστικό τρόπο. Ωστόσο, δίχως να παραβλέπουμε ότι η δομική ανισότητα είναι έμμεση και μη σκόπιμη, τα κράτη διαθέτουν τους συστημικούς μηχανισμούς να ανταποκριθούν και να μεταμορφώσουν τις κοινωνικές δομές μακροπρόθεσμα, αλλάζοντας την κατεύθυνση των πολιτικών προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αντιμετωπίζοντας ριζικά τα φαινόμενα παραβίασής τους στην ιδιωτική ζωή των πολιτών. Η έμφυλη ανισότητα είναι δομική διότι προέρχεται από αδιαμφισβήτητες και ανεξέταστες συνήθειες, κανονικότητες και σύμβολα που αποτελούν καθημερινότητα, από τις αντιλήψεις και τις ασυνείδητες αντιδράσεις καλοπροαίρετων ανθρώπων στις καθημερινές τους δραστηριότητες, από τα ΜΜΕ και τα πολιτισμικά πρότυπα, όπως και από τις δομές της γραφειοκρατίας αλλά και της αγοράς. Συνεπώς, πρόκειται για μια κοινωνική σύμβαση, όπου η οικειότητα και συνήθεια αναχαιτίζουν την αναγνώριση των ανισοτήτων. Σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση της δομικής ανισότητας διαδραμάτισε η Σύμβαση του ΟΗΕ για την Εξάλειψη Όλων των Μορφών Διακρίσεων κατά των Γυναικών. Στη σύμβαση αυτή είναι η πρώτη φορά όπου κρίνεται ότι τα κράτη οφείλουν να αναγνωρίσουν την ευθύνη τους για τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που συμβαίνουν στην ιδιωτική σφαίρα δραστηριοτήτων των πολιτών και όχι μόνο για τις παραβιάσεις τις οποίες επιφέρουν τα ίδια σε κρατικό επίπεδο. Ωστόσο, η νομοθεσία που αποτρέπει τις παραβιάσεις που προκύπτουν από συνειδητές επιλογές πολιτών δεν αρκούν, έτσι, ώστε να γίνει απαλοιφή της διάκρισης που γίνεται υποσυνείδητα με τη μορφή στερεοτύπων και κοινώς αποδεκτών αντιλήψεων. Σύμφωνα με την παραπάνω Σύμβαση, είναι ευθύνη του κράτους να τροποποιήσει τα κοινωνικά και πολιτιστικά μοτίβα τόσο των ανδρών όσο και των γυναικών, με σκοπό την εξάλειψη της προκατάληψης και της παράδοσης που τροφοδοτεί την ανισότητα, προκειμένου να εκπληρώσει τις διεθνείς του υποχρεώσεις σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η εξάλειψη της δομικής ανισότητας είναι ένα εξαιρετικά σύνθετο έργο, όπου το κράτος οφείλει να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο εξαιτίας της πλεονεκτικής του θέσης και των μηχανισμών που διαθέτει για την επιρροή των κοινωνικών δομών. Τη σημασία του κοινωνικού και πολιτιστικού υπόβαθρου και τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζει τις ζωές των ανθρώπων καταδεικνύει και ο σύγχρονος Αμερικανός φιλόσοφος Τζων Ρωλς αναφέροντας ότι τα αίτια του πλούτου ενός λαού και και της μορφής του είναι αποτέλεσμα της πολιτικής του καλλιέργειας και των θρησκευτικών, φιλοσοφικών και ηθικών του παραδόσεων που στηρίζουν τις βασικές δομές των πολιτικών και κοινωνικών τους θεσμών.

7|Σελίδα

Ένα ελληνικό κρατικό σχέδιο δράσης για την εξάλειψη της ανισότητας των φύλων ως δομικής θα ήταν ωφέλιμο να ξεκινούσε από προγράμματα σχετικά με την κοινωνικοποίηση των πολιτών της χώρας από νεαρή ηλικία. Στην Ελλάδα, περισσότερο από το 99,5 % των εργαζομένων σε παιδικούς σταθμούς και νηπιαγωγία είναι γυναίκες. Αυτό, διότι τα παιδιά από πολύ τρυφερή ηλικία μαθαίνουν να προσαρμόζουν τη συμπεριφορά τους σε κοινωνικά πρότυπα ανάλογα με το φύλο τους, συνδυάζοντας το ρόλο του τροφού ή του φροντιστή με τη θηλυκότητα. Το γεγονός αυτό έχει και ως συνέπεια την ανισότητα στη μη αμοιβόμενη εργασία όπως είναι η ανατροφή των παιδιών και η συντήρηση του νοικοκυριού. Ένας τρόπος αύξησης του αριθμού των ανδρών που ασχολούνται με την ανατροφή των παιδιών είναι να διευκολυνθεί η εξισορρόπηση της οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής για τους άνδρες μέσα από ευέλικτες εργασιακές πολιτικές όπως ο καταμερισμός ή η εξ αποστάσεως εργασία, μορφές που επιτρέπουν μεγαλύτερο έλεγχο του προγράμματός τους. Οι πολιτικές αυτές κρίνεται σκόπιμο να υιοθετηθούν αρχικά από το ίδιο το δημόσιο, ενώ θα ήταν σημαντικό να ενθαρρύνονταν οι ιδιωτικές επιχειρήσεις και εταιρείες να υιοθετήσουν έναν αντίστοιχο «Κώδικα Ευελιξίας για Σύζυγους και Γονείς». Ακόμα, για την εξισορρόπηση του έμφυλου χάσματος στα επαγγέλματα φροντίδας το κράτος έχει ευθύνη να υιοθετήσει ένα σχέδιο δράσης, με πενταετές τουλάχιστον πλάνο στόχων για την αύξηση της απασχόλησης των ανδρών σε αυτόν τον κλάδο, περιλαμβάνοντας την ενθάρρυνση σύμβουλων εργασίας να προτείνουν αντίστοιχα επαγγέλματα σε άνδρες, την αύξηση της δημοσιότητάς τους ως γυναικείων και ανδρικών και τη δημιουργία εκπαιδευτικών προγραμμάτων που να συμπεριλαμβάνουν εμφανώς τον ανδρικό παράγοντα όσο και το γυναικείο στα επαγγέλματα φροντίδας. Ιδιαίτερα στα επαγγέλματα βρεφονηπιαγωγών και νηπιαγωγών, η ισότητα εκπροσώπησης και των δύο φύλων είναι απαραίτητος, έτσι, ώστε να μην αναπαράγεται αέναα το μοτίβο που έχει οδηγήσει στη σύγχρονη ανισορροπία. Το παραπάνω παράδειγμα είναι ενδεικτικό του τρόπου με τον οποίο ένα κράτος και, συγκεκριμένα, η Ελλάδα, μπορεί να επέμβει σε δομικές ανισότητες όπως είναι η έμφυλη. Ένα ακόμα παράδειγμα είναι η προώθηση των γυναικών στην ενασχόληση με την τεχνολογία, την τεχνολογία πληροφοριών και την τεχνητή νοημοσύνη, επιστρατεύοντας αντίστοιχους μηχανισμούς με την παγκόσμια πρωτοβουλία για τις γυναίκες στην επιστήμη «Women and Girls in Science». Αντίστοιχα μέτρα και σχέδια δράσης για την επίτευξη ισότητας χρειάζεται να αναπτυχθούν σε επίπεδο υγείας αλλά αθλητισμού, όπου υπάρχουν προκαταλήψεις και στερεότυπα τα οποία ακόμα επηρεάζουν μισθολογικά τα δύο φύλα, αλλά και στη βιομηχανία παιχνιδιών παιδικών, εφηβικών και ενηλίκων τα οποία κοινωνικοποιούν τους πολίτες με στερεότυπα βαθιά ριζωμένα στην αντίληψή τους για τις γυναίκες και τους άνδρες. Σκοπός της αναγνώρισης της κρατικής ευθύνης για τις δομικές ανισότητες δεν είναι να κατηγορηθεί το κράτος για τις υπάρχουσες ανισότητες ή για παρελθοντικές δράσεις. Στόχος, αντίθετα, είναι η ενθάρρυνση του κράτους 8|Σελίδα

να διατηρήσει ενεργητική στάση για την επίτευξη της ισότητας με γνώμονα την αντιμετώπιση των δομικών αιτιών της και του υπόβαθρου που τη συντηρεί.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

1. Unesco.org.(2018), Πρωτοβουλίες για τις γυναίκες και τα κορίτσια στην Επιστήμη. Διαθεσιμότητα: https://en.unesco.org/women-and-girls-in-science/initiatives [Πρόσβαση: Ιούλιος 2019] 2. Γιανγκ, Ι. (2011). Ευθύνη για τη δικαιοσύνη. Νέα Υόρκη: Oxford University Press 3. Διακάκη, Ε. (2019) Έμφυλη ισότητα: κρατική ευθύνη και ο έμφυλος παράγοντας στη βιώσιμη ανάπτυξη. 22 Μαΐου, Πανεπιστήμιο Complutense Μαδρίτης, Ισπανία.

4. Διεθνής Σύμβαση για την Εξάλειψη Όλων των Μορφών Διακρίσεων κατά των Γυναικών(1979). Διαθεσιμότητα: https://www.un.org/womenwatch/daw/cedaw/text/econvention.htm 5. Έσκριτζ, Γ.Ν.,(2009) Πώς η κυβέρνηση επηρεάζει άθελα την κουλτούρα. Σειρά Υποτροφιών Νομικής Σχολής, Πανεπιστήμιο Yale Κονέκτικατ, ΗΠΑ.

6. Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία Eurostat, (2018) Έκθεση για την ισότητα ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες της ΕΕ, [Αρχείο Δεδομένων]. Διαθεσιμότητα: https://ec.europa.eu/newsroom/just/document.cfm?doc_id=50074

9|Σελίδα

Σύλλογος Αποφοίτων Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών www.politicoalumni.gr

«Τέταρτο Κύμα Φεμινισμού: Μια Κριτική Επισκόπηση» Του Αντώνη Παπαδούλα* *Προπτυχιακός Φοιτητής Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης, Ε.Κ.Π.Α.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΡΘΡΟΥ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΥ

Ιστορικό Άρθρου:

.

Ελήφθη: 24 Ιουνίου 2019

Ο Αντώνης Παπαδούλας γεννήθηκε το 1998. Είναι προπτυχιακός φοιτητής στο Πανε-

Ελήφθη στην αναθεωρημένη μορφή : 17

πιστήμιο Αθηνών, τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης με κατεύ-

Ιουλίου 2019 Αποδοχή Άρθρου: 18 Ιουλίου 2019 Λέξεις – κλειδιά: έμφυλοι ρόλοι , φεμινισμός, θεωρία των κυμάτων,

θυνση στις Διεθνείς Σχέσεις. Έχει συμμετάσχει σε προσομοιώσεις Διεθνών και Περιφερειακών Οργανισμών (ThessISMUN, RhodesMRC) και έχει πραγματοποιήσει πρακτική άσκηση στο Υπουργείο Εξωτερικών στην Α10 Διεύθυνση (Κίνας, Κορέας, Μογγολίας). Πέραν της Διεθνούς Πολιτικής είναι λάτρης της Μεσαιωνικής και Νεότερης Ευρωπαϊκής Ιστορίας.

Μόλις πριν μερικές ημέρες στη θέση της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εξελέγη γυναίκα, η Γερμανίδα πολιτικός Ursula von der Leyen, ενώ στο ίδιο χρονικό διάστημα ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Donald Trump έκανε εμπρηστικά σχόλια στο twitter για τέσσερις Αμερικανίδες πολιτικούς με διαφορετική καταγωγή. Τα γεγονότα αυτά, που τόσο πολύ απέχουν γεωγραφικά και ποιοτικά μεταξύ τους, είναι τμήματα/αντιδράσεις στο ίδιο φαινόμενο, την επάνοδο του φεμινισμού στη σύγχρονη πολιτική πραγματικότητα. Το παρόν άρθρο αποτελεί μια σύντομη κριτική επισκόπηση του σύγχρονου (κύματος)1 φεμινισμού των πτυχών του και των προκλήσεων που

1

Η θεωρία των κυμάτων του φεμινισμού δεν είναι γενικώς αποδεκτή στη φεμινιστική θεωρία, καθώς φαίνεται να αποτελεί κατά ορι-

σμένους μελετητές αυθαίρετο κατασκεύασμα που πραγματοποιεί γενικεύσεις, οι οποίες εντάσσουν τις φεμινίστριες σε χωριστές «στεγανές» σχεδόν κατηγορίες παραβλέποντας τη ρευστότητα των ιστορικών «κυμάτων» του φεμινισμού.

10 | Σ ε λ ί δ α

αντιμετωπίζει. Αν και η θεωρία των κυμάτων αμφισβητείται στη φεμινιστική κοινότητα, το άρθρο θα εστιάσει το πιο πρόσφατο «τέταρτο κύμα» φεμινισμού, δεδομένου ότι οι υποστηρίκτριές του αναπροσδιορίζονται ως το «τέταρτο κύμα»!2 Αν και οι απαρχές του τέταρτου κύματος δεν είναι τόσο ευδιάκριτες, η παρουσία του άρχισε να γίνεται αισθητή μετά το 2012 με τον ομαδικό βιασμό και δολοφονία γυναίκας στην Ινδία που πυροδότησε κύμα αντιδράσεων στον κόσμο.3 Πριν την ανάλυση χαρακτηριστικών του νέου κύματος αναγκαία είναι η εξέταση ενός κομβικής σημασίας όρου γι αυτό, της διατομεακότητας (intersectionality), που διατυπώθηκε σε επιστημονικό άρθρο της νομικού Kimberle Crenshaw το 1989.4 Ο όρος αυτός, εν ολίγοις, ανέδειξε την ύπαρξη διαφορετικών «αξόνων καταπίεσης», όπως φυλή (ρατσισμός) παράλληλα με το φύλο (σεξισμός). Αμφισβήτησε έτσι την ομοιογένεια του γυναικείου φύλου και ανέδειξε ιδιαιτερότητες ομάδων, όπως αφροαμερικανές εντός αυτού, δίνοντας έτσι το έναυσμα για περεταίρω κατηγοριοποιήσεις υποομάδων στο γυναικείο κίνημα. Ο παραπάνω όρος αποτελεί και το πρώτο στοιχείο του νέου κύματος, της έμφασης στην ιδιαιτερότητα. Ένα δεύτερο στοιχείο είναι η εκτεταμένη χρήση/αξιοποίηση του διαδικτύου και ιδίως των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Ηλεκτρονικές εκστρατείες που κάνουν χρήση έντονων συνθημάτων, όπως #metoo5, το οποίο έριξε φως σε υποθέσεις βιασμών όπου τα θύματα δεν θα είχαν τη δυνατότητα να ακουστούν μόνα τους, ή το # solidarityisforwhitewomen κλπ. Τα συνθήματα αυτά έχουν βοηθήσει στην ταχύτατη κινητοποίηση των σύγχρονων γυναικών. Το διαδίκτυο, όντας εκ φύσεως ανοιχτό μέσο επιτυγχάνει τον εκδημοκρατισμό της διαδικασίας εξέλιξης του θεωρητικού πλαισίου του φεμινισμού (ώστε να ανταποκρίνεται στη σύγχρονη πραγματικότητα) δίνοντας το βήμα σε όλες να εκφραστούν, και εξασφαλίζει την άμεση και ακώλυτη (θεωρητικά) πρόσβαση στις τελευταίες εξελίξεις του κινήματος ξεπερνώντας έτσι το εμπόδιο της ύπαρξης σχετικά κλειστών ακαδημαϊκών συζητήσεων που δέσποζαν στο παρελθόν. Στις σημαντικότερες κινητοποιήσεις συγκαταλέγεται η «πορεία των γυναικών» τον Ιανουάριο του 2017 ως αντίδραση στην εκλογή του Donald Trump. Το διαδίκτυο όχι μόνο κινητοποιεί, αλλά προάγει νέους κώδικες επικοινωνίας και ορολογίες. Ο σύγχρονος φεμινισμός έχει τις δικές του λέξεις, όπως cis, WoC και ΤΕRF.6 Νέες διαδικασίες γεννήθηκαν, όπως το privilege checking, δηλαδή ο έλεγχος

2 3

https://www.feminist.com/resources/artspeech/genwom/baumgardner2011.html Ο.π.

4https://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&url=https://chicagounbound.uchicago.edu/cgi/viewcontent.cgi%3F

article%3D1052%26context%3Duclf&ved=2ahUKEwjlpsXvobzjAhUCY8AKHZiBC8kQFjATegQIBxAB&usg=AOvVaw36y PHMVpAK8DAWsflgm7Yw&cshid=1563377266565 5

https://metoomvmt.org

6

https://www.psa.ac.uk/psa/news/feminism-fourth-wave

11 | Σ ε λ ί δ α

(βάσει της θεωρίας της διατομεακότητας) όσων μιλάνε για λογαριασμό άλλων ενώ οι ίδιοι ανήκουν στις προνομιούχες ομάδες πχ λευκές φεμινίστριες.7 Η ψηφιακή φύση του νέου κύματος έχει φυσικά και τις αδυναμίες της. Κατ’ αρχάς ο περιορισμός σε ηλεκτρονικές κινητοποιήσεις μπορεί να επιφέρει το φαινόμενο του «σλακτιβισμού» (slacktivism)8, που συνεπάγεται μια ελάχιστη (παθητική σχεδόν) προσπάθεια εκ μέρους των μελών του κινήματος και όχι ενεργό δράση. Παράλληλα, υπάρχει και το ζήτημα της άνισα κατανεμημένης πρόσβασης σε ηλεκτρονικά μέσα, που όπως φαίνεται από τις πιο πρόσφατες έρευνες της Παγκόσμιας Ένωσης Τηλεπικοινωνιών9 τέμνει τον κόσμο «στα δύο»! Τέλος, καθώς μιλάμε για μέσα κοινωνικής δικτύωσης, υπάρχει πάντοτε ο κίνδυνος του σχηματισμού «θαλάμων αντήχησης»10 (echo chambers) στις σελίδες των συζητήσεων, οξύνοντας έτσι προκαταλήψεις μέσα στην ίδια τη φεμινιστική κοινότητα και σκοτώνοντας τον αντίλογο. Ένα ακόμη στοιχείο του νέου «κύματος» φεμινισμού είναι η προσπάθειά του να συνδυάσει το ατομικιστικό στοιχείο της έμφασης στη διαφορετικότητα των μεμονωμένων περιπτώσεων πχ μετανάστριες (πράγμα που επιβάλει η θεωρία της διατομεακότητας) με την οικουμενική αλληλεγγύη, που προσιδιάζει σε ένα κοινωνικό κίνημα το οποίο επιδιώκει την ενεργό δραστηριοποίηση και την αντιμετώπισή του ως κάτι ενιαίο.11 Η ύπαρξη αυτών των δύο διαφορετικών προσανατολισμών δεν είναι κάτι νέο για το φεμινιστικό κίνημα, καθώς χαρακτήρισε τη συνύπαρξη του δεύτερου και τρίτου κύματος, του ενός, συλλογικού, προσανατολισμένου σε συστημικές ανισότητες με όρους Fortunati και Federici και του άλλου, ατομικιστικού, προσανατολισμένου στην αυτονομία βούλησης και δράσης της γυναίκας ως ώριμου όντος όπως φαίνεται στις απόψεις της Friedan στο “Feminine Mystique”. Αυτό το μείγμα ατομισμού και συλλογικής δράσης φαίνεται ξεκάθαρα στο κίνημα “metoo”, όπου συναντάται μια ρητορική που αποδίδει τις σεξουαλικές παρενοχλήσεις κατά των θυμάτων σε συστημικές καταστάσεις (πχ στον τρόπο που είναι δομημένος ο χώρος του θεάματος), οδηγώντας έτσι σε γενικεύεις για το φύλο ως κάτι ενιαίο, ενώ την ίδια στιγμή κυριαρχεί στο κίνημα ο όρος της διατομεακότητας, ο οποίος επιβάλει να λαμβάνεται υπ όψη το διαφορετικό (φυλετικό και κοινωνικό) υπόβαθρο της κάθε περίπτωσης. 12 Διαφαίνεται λοιπόν εδώ μια δυνητική αντίφαση που θα μπορούσε να κλονίσει τη συνοχή του κινήματος στην προσπάθειά του να «παντρέψει» το ατομικό με το συλλογικό. Παραταύτα, το κεντρικό σύνθημα “metoo” φαίνεται πως ενώνει

7

Ο.π

8

Ο.π

9

https://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Pages/stat/default.aspx

10

https://dictionary.cambridge.org/fr/dictionnaire/anglais/echo-chamber

11

https://www.theguardian.com/news/2018/may/11/how-metoo-revealed-the-central-rift-within-feminism-social-

individualist 12

Ο.π

12 | Σ ε λ ί δ α

τις διαφορετικότητες των γυναικών για ένα κοινό σκοπό, παρέχοντας τη δυνατότητα ενός διυποκειμενικού προσδιορισμού.13 Ένα ακόμη στοιχείο που δεν αποδίδεται στο νέο κύμα καθεαυτό, αλλά στην αποδοχή αυτού από εξωτερικούς (φαινομενικά ενάντιους) παράγοντες ιδίως από την αγορά και τους celebrities. Το φαινόμενο αυτό δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως θετικό ή αρνητικό, καθώς έχει αμοιβαίες προεκτάσεις.

14

Το femertizing15, δηλαδή ο

τύπος διαφήμισης που επισημαίνει την ιδιαίτερη αξία των γυναικών και ευαισθησία γι αυτές μπορεί να ευνοήσει το γυναικείο κίνημα μέσω της προβολής, μπορεί όμως και να το υπονομεύσει, α)εμπορευματοποιώντας τη γυναικεία διαφορετικότητα προβάλλοντας το φεμινισμό ως ένα ακόμη lifestyle, όχι πολιτικό κίνημα, β) μεταδίδοντας με λανθασμένο ίσως τρόπο φεμινιστικά μηνύματα (όπως συνέβη με τη διαφήμιση της Gillette τον περασμένο Ιανουάριο16) και καλλιεργώντας πόλωση, γ) προωθώντας μια μορφή κορπορατικού φεμινισμού «τύπου Sheryl Sandberg», που παρουσιάζει το μύθο της ατομικής επιτυχίας γυναικών σε εταιρίες δίχως να εστιάζει σε δομικούς μηχανισμούς ανισοτήτων εντός των εταιρειών.

13

https://digitalcommons.uri.edu/jfs/vol9/iss9/6/

14

Για τη σχέση marketing φεμινισμού ενδιαφέρον είναι το άρθρο της Pauline Maclaran:

https://www.researchgate.net/publication/282835840_Feminism's_fourth_wave_a_research_agenda_for_marketing_and_cons umer_research/link/564b988508ae020ae9f83392/download 15

http://corporate.shemedia.com/attachments/204/iBlog_Magazine-SheKnows-FemvertisingFeature.pdf

16

https://www.youtube.com/watch?v=koPmuEyP3a0

13 | Σ ε λ ί δ α

Βιβλιογραφικές Αναφορές

1. Baumgardner, Jennifer. IS THERE A FOURTH WAVE? DOES IT MATTER? BY JENNIFER BAUMGARDNER, www.feminist.com/resources/artspeech/genwom/baumgardner2011.html.

2. Crenshaw, Kimberle. “Demarginalizing the Intersection of Race and Sex: A Black Feminist Critique of Antidiscrimination Doctrine, Feminist Theory and Antiracist Politics.” University of Chicago Legal Forum, vol. 1989, no. 1, chicagounbound.uchicago.edu/uclf/vol1989/iss1/8.

3. “ECHO CHAMBER: Signification.” ECHO CHAMBER | Signification, Définition Dans Le Dictionnaire Anglais De Cambridge, dictionary.cambridge.org/fr/dictionnaire/anglais/echo-chamber.

4. Maclaran, Pauline. “Feminism’s Fourth Wave: a Research Agenda Formarketing and Consumer Research.” Journal of Marketing Management, vol. 31, 12 Sept. 2015, pp. 1732–1738.

5. Fetters, Cassandra Denise. “Moving Forward/Looking Back: Reclaiming and Revising Our Feminist Past and Searching for Solidarity.” Journal Fo Feminist Scholarship, vol. 9, no. 6, 20 Nov. 2018, pp. 73– 90., digitalcommons.uri.edu/jfs/vol9/iss9/6.

14 | Σ ε λ ί δ α

Σύλλογος Αποφοίτων Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης www.politikoalumni.gr

«Έμφυλες διαστάσεις της πολιτικής δράσης στην Μέση Ανατολή» Μαρίνα Βασιλειάδου* *Προπτυχιακή Φοιτήτρια Τμήματος Πολτιικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΡΘΡΟΥ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΥ

Ιστορικό Άρθρου: Ελήφθη: 24 Ιουνίου 2019

Η Μαρίνα Βασιλειάδου είναι φοιτήτρια του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δη-

Ελήφθη στην αναθεωρημένη μορφή : 17

μόσιας Διοίκησης από το 2017. Φέτος συμμετείχε στο πρώτο μου MUN συνέδριο

Ιουλίου 2019 Αποδοχή Άρθρου: 18 Ιουλίου 2019 Λέξεις – Κλειδιά : Μέση Ανατολή, έμφυλος ρόλος. πολιτική,

(ThessisMun) και έχει παρακολουθήσει σεμινάρια σχετικά με ζητήματα πολιτικής. Είναι λάτρης των ξένων γλωσσών και της λογοτεχνίας. Αγαπημένη της φράση είναι η 11η θέση του Μαρξ για τον Φόιερμπαχ : «Οι φιλόσοφοι έχουν ερμηνεύσει τον κόσμο με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, το ζήτημα είναι να τον αλλάξεις.»

Η ισότητα ανάμεσα στα δύο φύλα είναι ευρέως διαδεδομένη και στην πλειονότητα των περιπτώσεων αποδεκτή. Γυναίκες, όπως οι Margaret Thatcher, Eleanor Roosevelt, Angela Merkel κ.ο.κ. , έχουν κυριαρχήσει στον πολιτικό στίβο, παραμερίζοντας τυχόν δυσκολίες που προκύπταν, αντιμετωπίζοντας εχθρικές συμπεριφορές και κατορθώνοντας να διακριθούν σε έναν κόσμο εθιμικά ανδροκρατούμενο. Πλέον, τα ίσα δικαιώματα και οι ίσες ευκαιρίες ανάμεσα στα δυο φύλα είναι κατά ένα μέρος αυτονόητα. Ακολουθούν ωστόσο αυτή την εξέλιξη όλες οι περιπτώσεις; Κι όμως, όσο περίεργο κι αν φαντάζει, εξακολουθούν να υπάρχουν γωνιές στον πλανήτη όπου οι γυναίκες αψηφώντας τους κινδύνους, όχι μόνο επιδιώκουν να αποκτήσουν έμπρακτα ίσα δικαιώματα με το ανδρικό φύλο, αλλά προσπαθούν και να εξασφαλίσουν μια θέση στην πολιτική ζωή της χώρας τους. Ειδικότερα, χώρες όπως η Υεμένη είχαν παραχωρήσει το δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες το έτος 1967. Μάλιστα, η ενέργεια αυτή ήταν ιδιαίτερα πρωτοποριακή για τα δεδομένα της χώρας και συγκριτικά με τις γύρω περιοχές, με χαρακτηριστικό αντιθετικό παράδειγμα την περίπτωση της Σαουδικής Αραβίας όπου οι γυναίκες απέκτησαν εκλογικό δικαίωμα μόλις το 2015. Παράλληλα, στην χώρα του Ισραήλ μία γυναίκα είχε καταφέρει να διακριθεί και να αποτελέσει ένα σημαντικό πρόσωπο στην ιστορία. Εδώ γίνεται λόγος για την Golda Meir, η οποία

15 | Σ ε λ ί δ α

διατέλεσε Υπουργός Εργασίας και Υπουργός Εξωτερικών και στην συνέχεια βρέθηκε να επιτελεί το αξίωμα του Πρωθυπουργού της χώρας από το 1969 έως το 1974. Η ίδια είχε χαρακτηρισθεί ως «Ο μοναδικός πραγματικός άνδρας» στην κυβέρνηση του Νταβίντ Μπεν Γκουριόν. Αποτέλεσε την τρίτη γυναίκα στον κόσμο που ανέλαβε αντίστοιχο αξίωμα. Στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, το γυναικείο φύλο εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται ως ασθενές και αδύναμο με τις γυναίκες να αδυνατούν να ασκήσουν ορισμένα από τα θεμελιώδη δικαιώματά τους όπως αυτά απορρέουν από τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Ως αποτέλεσμα, η συμμετοχή στις πολιτικές διαδικασίες καθίσταται ιδιαίτερα προβληματική και υπόκειται σε περιορισμούς είτε υφέρποντες είτε θεσμικά εξόφθαλμους. Ο κανόνας ωστόσο αποτελείται και από εξαιρέσεις. Δεν είναι λίγες εκείνες οι χώρες της Μέσης Ανατολής στις οποίες οι γυναίκες κατάφεραν μέσα από μία πληθώρα αγώνων να αποκτήσουν την δυνατότητα άσκησης των δικαιωμάτων τους ή ακόμα και να καταξιωθούν στον πολιτικό χώρο. Έχουν πλέον λάβει νέους ρόλους που είτε είναι τελείως πρωτοφανείς για αυτές, είτε δεν επιφέρουν τεράστιες διαφοροποιήσεις από αυτούς που είναι ήδη προκαθορισμένοι. Στις 10 Ιανουαρίου 2016, μετά από τέσσερα χρόνια συνταγματικής οπισθοδρόμησης και εκλογικών ελιγμών, η Αίγυπτος υπό τον Πρόεδρο Abdel Fattah al-Sisi συγκάλεσε την πρώτη Κοινοβουλευτική της σύνοδο. Παρά το συντριπτικό ποσοστό της αποχής από τις εκλογές, οι γυναίκες υποψήφιοι κατάφεραν να κερδίσουν μόνο 17 από τις 420 μονοεδρικές έδρες. Ακόμα, ο Πρόεδρος Sisi διόρισε στη συνέχεια 14 γυναίκες στο κοινοβούλιο, αυξάνοντας έτσι τον αριθμό των γυναικών βουλευτών σε 87 περίπου, δηλαδή, το 15% των συνολικών θέσεων. Αν και θεωρείται βελτίωση σε σύγκριση με τη Λαϊκή Συνέλευση της Αιγύπτου υπό την Προεδρία του Mohamed Morsi - όταν οι γυναίκες κέρδισαν μόνο 10 από τις 508 έδρες - η σημερινή κατάσταση αποτελεί ένα παράδειγμα περιορισμένης προόδου. Αυτή η πολιτική πραγματικότητα δεν περιορίζεται στο πλαίσιο που προσφέρει η Αίγυπτος. Σε ένα γενικότερο πλαίσιο, οι γυναίκες στον αραβικό κόσμο εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν ένα ευρύτατο φάσμα εμποδίων και προσκομμάτων στην προσπάθεια επίτευξης ισορροπίας ως προς την εκπροσώπηση στα επίσημα νομοθετικά όργανα. Ειδικότερα, τα αραβικά κράτη παρουσιάζουν ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά πολιτικής εκπροσώπησης των γυναικών (17%) σε σύγκριση με τόσο με την Ευρώπη όσο και με την Αμερική(IPU 2015). Υπάρχουν επίσης έντονες διακυμάνσεις σε ολόκληρη την περιοχή όσον αφορά την αριθμητική παρουσία γυναικών στα αραβικά κοινοβούλια. Για παράδειγμα, ενώ μερικές αραβικές χώρες προσπάθησαν να γεφυρώσουν το χάσμα των φύλων στην πολιτική σκηνή μέσω της δημιουργίας συνταγματικών και εκλογικών μηχανισμών (π.χ. Τυνησία, Αλγερία και Μαρόκο), χώρες όπως το Κατάρ, η Υεμένη και το Ομάν συνιστούν εξέχοντα παραδείγματα όπου καταγράφεται σημαντική καθυστέρηση ως προς την ενσωμάτωση των γυναικών στα εθνικά νομοθετικά σώματα.

16 | Σ ε λ ί δ α

Οι γυναίκες βουλευτές αντιμετωπίζουν πολλές προκλήσεις για την απόκτηση πρόσβασης στην πολιτική, μόνο για να αντιμετωπίσουν ένα εχθρικό και επιθετικό περιβάλλον σε αυτά τα κατά κύριο λόγο "αρσενικά" συμβούλια. Όπως διατήρησε η Safa alHashem, η μόνη γυναίκα βουλευτής στο πιο πρόσφατο κοινοβούλιο του Κουβέιτ, μετά την παραίτησή της τον Μάιο του 2014. «Υπάρχουν συντριπτικά επίπεδα διαφθοράς στο Κοινοβούλιο του Κουβέιτ. Δεν έχω καταφέρει ποτέ να ασκήσω το νομοθετικό μου ρόλο». Ανάλυση έρευνας To 2013, το Ινστιτούτο Baker του Πανεπιστημίου Rice εγκαινίασε το Πρόγραμμα για «τα Δικαιώματα των Γυναικών στη Μέση Ανατολή», μία πρωτοβουλία η οποία στόχευε στην έρευνα και διεξοδικότερη ανάλυση των αιτίων που τροφοδοτούν την υποεκπροσώπηση των γυναικών στο πεδίο της πολιτικής. Ειδικότερα, η έρευνα προσλαμβάνει το πολίτευμα και την εκλογική διαδικασία στις υπό μελέτη περιπτώσεις ως μία έκφανση αυταρχικής εξουσίας, με ελάχιστες τις δυνατότητες για την γυναίκα να επηρεάσει το status quo, το οποίο είναι σαφώς υπερ της εκπροσώπησης των ανδρών. Οι χώρες που περιλαμβάνονται στην ανάλυση αυτή είναι τρεις αραβικές μοναρχίες με δημογραφικές και πολιτιστικές ομοιότητες που έχουν απολαύσει μεγάλη σταθερότητα τις τελευταίες δεκαετίες και έχουν παραμείνει σχετικά ανέγγιχτες από τους σαρωτικούς ανέμους της Αραβικής Άνοιξης. Με στόχο την εμβριθέστερη κατανόηση της δυναμικής της εξουσίας σε αυτά τα εκλεγμένα συμβούλια, η έρευνα παραθέτει μία σύντομη παρουσίαση του εκλογικού καθεστώτος κάθε χώρας σε σχέση πάντοτε με τις ρυθμίσεις που αφορούν τις γυναίκες. Το 2002, το Μαρόκο εισήγαγε 10% ποσοστό "κυρίων συμφωνίας" για τις γυναίκες στην Εθνοσυνέλευση (30 αποκλειστικές θέσεις στις εθνικές λίστες των κομμάτων). Το Μαρόκο διαθέτει σήμερα το 17% γυναικεία εκπροσώπηση στο κοινοβούλιο. Η Ιορδανία υιοθέτησε ένα σύστημα νομοθετικών ποσοστώσεων 5% το 2003, το οποίο αυξήθηκε σε 12% το 2013. Το Κουβέιτ δεν χορήγησε στις γυναίκες δικαίωμα ψήφου και θητείας μέχρι το 2005. Στις εκλογές του 2009, τέσσερις γυναίκες μπόρεσαν να κερδίσουν έδρες στο κοινοβούλιο την πρώτη φορά (περίπου το 8% των συνολικών θέσεων). Χρησιμοποιώντας ως κριτήριο τις κοινοβουλευτικές ερωτήσεις για ζητήματα που αφορούν τις γυναίκες και υποθέσεις διαφθοράς βουλευτών κατά τη διάρκεια προηγούμενων κοινοβουλευτικών συνόδων, συνέλεξαν δεδομένα. Τα στοιχεία για την Ιορδανία είναι από τον Φεβρουάριο του 2013 έως τον Μάιο του 2015. Όσον αφορά το Κουβέιτ, συλλέχθηκαν στοιχεία από τη στιγμή που οι γυναίκες απέκτησαν πρόσβαση στη Συνέλευση, από το 2009 έως το 2012. Τέλος, τα στοιχεία του Μαρόκου είναι από τον Ιανουάριο 2012 έως Ιουλίου 2013.

17 | Σ ε λ ί δ α

Τα στοιχεία παρουσιάζουν «το φαινόμενο των διακυμάνσεων». Ενώ οι γυναίκες βουλευτές ενδιαφέρονται σταθερά να θέτουν ερωτήματα σχετικά με τα γυναικεία ζητήματα - όπως η υγεία και η παιδεία - πολύ λίγοι βουλευτές εργάζονται για την προώθηση ιδιαίτερα «φεμινιστικών» ζητημάτων, ιδίως στην Ιορδανία και το Κουβέιτ. Οι γυναίκες βουλευτές στο κοινοβούλιο του Κουβέιτ πρότειναν μόνο το 2% των ερωτήσεων που αφορούσαν ζητήματα γυναικών / παιδιών / οικογενειών, ενώ οι γυναίκες πολιτικοί στο Ιορδανικό Κοινοβούλιο δεν πρότειναν ούτε μία ερώτηση όσον αφορά αυτά τα ζητήματα. Οι γυναίκες στο μαροκινό κοινοβούλιο έχουν εκφράσει περίπου το 58% των συνολικών ερωτήσεων στο Κοινοβούλιο, αλλά μόνο το 3% αυτών των ερωτήσεων επικεντρώθηκε σε θέματα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης. Παρόλο που η ύπαρξη εμποδίων θεσμικών και μη μπορεί να μην προκαλεί έκπληξη στους πολιτικούς αναλυτές δυτικών δημοκρατιών που απολαμβάνουν κάποιο επίπεδο ισότητας των φύλων, το συμπέρασμα αυτό δεν θα πρέπει να παραμεριστεί. Ειδικότερα, η γυναίκα σε αυτές τις τρεις χώρες εξακολουθεί να αντιμετωπίζει πολυάριθμες προκλήσεις όπως οι αυξανόμενοι ρυθμοί οικιακής βίας, τα εγκλήματα τιμής ή «εγκλήματα παράδοσης», η μισθολογική ανισότητα και οι απαρχαιωμένοι νόμοι προσωπικής κατάστασης. Ο πυρήνας της θεωρίας της αναπαράστασης είναι ότι οι γυναίκες βουλευτές θα εργαστούν για την "μετάφραση" της πίεσης (Phillips 1995) και θα είναι η «φωνή» τους σε αυτούς τους θεσμούς λήψης αποφάσεων. Ωστόσο, αυτό δεν φαίνεται να συμβαίνει στις υπό μελέτη χώρες. Η μελλοντική έρευνα θα περιλαμβάνει επιπλέον επιμέρους στοιχεία και δεδομένα συμφραζομένων για να ξεπεραστεί αυτό το συναρπαστικό παράδοξο. Ακτιβισμός: Νέο πεδίο διεκδικήσεων; Ο ακτιβισμός αποτελεί μία ακόμα μορφή πολιτικής δράσης μέσω της οποίας οι γυναίκες επιδιώκουν να εξασφαλίσουν τα δικαιώματά τους. Η ταχύτατη διάδοση του γυναικείου ακτιβισμού έχει ως στόχο την ενίσχυση των γυναικείων φωνών σε θέματα που σχετίζονται, ενδεικτικά ,με την αντιμετώπιση της εγχώριας σεξουαλικής βίας, την απόκτηση πλήρους δικαιώματος πάνω στο σώμα τους, την απαγόρευση της υποχρεωτικής hijab (μαντίλα). Αξίζει να αναφερθεί η περίπτωση μίας γυναίκας ακτιβίστριας, της Loujain al-Hathloul, η οποία αψηφώντας τον νόμο περί απαγόρευσης των γυναικών να οδηγούν μαγνητοσκόπησε τον εαυτό της να εισέρχεται στην Σαουδική Αραβία από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα οδηγώντας. Λόγω αυτής της παραβίασης του νόμου, αποτέλεσε πολιτική κρατούμενη από τον Νοέμβριο του 2014 έως τον Φεβρουάριο του 2015. Αφού αποφυλακίστηκε, έθεσε υποψηφιότητα στις τοπικές εκλογές της Σαουδικής Αραβίας, ωστόσο το όνομά της δεν αποτυπώθηκε ποτέ στις εκλογικές λίστες.

18 | Σ ε λ ί δ α

Στην πραγματικότητα, οι ρόλοι που έχουν αναλάβει οι γυναίκες ανά τα χρόνια ποικίλουν και σε πολλές περιπτώσεις η προσπάθειά τους είναι αξιοθαύμαστη. Ωστόσο, για να κατορθώσουν να γίνει απόλυτα αποδεκτή η ισότητά τους με το ανδρικό φύλο, ειδικότερα σε περιοχές όπως η Μέση Ανατολή, έχουν ακόμα να δώσουν πολλούς αγώνες. Η πολιτική τους δράση, αν και υπαρκτή, δεν σημαίνει ότι έχει επιτευχθεί πλήρως.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

1. Brand, Laurie. 1998. Women, the State, and Political Liberalization. New York: Columbia University Press.

2. David, Assaf, and Stefanie Nanes. 2011. “The Women’s Quota in Jordan’s Municipal Councils: International and Domestic Dimensions.” Journal of Women, Politics & Policy 32, no. 4: 275-304.

3. Goulding, Kristine. 2009. “Unjustifiable Means to Unjustifiable Ends: Delegitimizing Parliamentary Gender Quotas in Tunisia.” Al-Raida 126-127: 71-78.

4. Lust, Ellen. 2006. “Elections Under Authoritarianism: Preliminary Lessons From Jordan.” Democratization 13, no. 3: 455-470.

5. Fish, M. Stephen. 2002. “Islam and Authoritarianism.” World Politics 55, no. 1: 4-37.

6. Sabbagh, Amal. 2007. “Overview of Women’s Political Representation in the Arab Region: Opportunities and Challenges.” The Arab Quota Report: Selected Case Studies.

7. “2018: Θαρραλέος Αγώνας Για Τα Δικαιώματα Των Γυναικών, Που Πυροδοτήθηκε Από Τις Καταπιεστικές Και Σεξιστικές Πολιτικές.” Amnesty International, www.amnesty.gr/news/press/article/21892/2018-tharraleos-agonas-gia-ta-dikaiomata-ton-gynaikon-poy-pyrodotithike-apo.

19 | Σ ε λ ί δ α

Σύλλογος Αποφοίτων Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης www.politikoalumni.gr

«Αθλητισμός και Γυναίκα: Δύο κόσμοι που αλληλοεπιδρούν;» Του Παύλου Πετίδη* *Προπτυχιακός Φοιτητής Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης, Ε.Κ.Π.Α.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΡΘΡΟΥ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΥ

Ιστορικό Άρθρου:

Ο Παύλος Πετίδης είναι προπτυχιακός φοιτητής του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης και αρχισυντάκτης του Περιοδικού POLITICO. Τα ερευνητικά ενδιαφέροντα του αφορούν την Ευρωπαϊκή Ένωση και την πολιτική της για την Τεχνολογία και την Έρευνα, την Τεχνητή Νοημοσύνη και την Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση. Αυτήν την περίοδο πραγματοποιεί την πρακτική του άσκηση στο Παρατηρητήριο για την Κρίση υπό την αιγίδα του οποίου θα εκδώσει δύο policy papers (κείμενα πολιτικής) με θέμα την ΕΕ και την Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση

Ελήφθη: 24 Ιουνίου 2019 Ελήφθη στην αναθεωρημένη μορφή : 17 Ιουλίου 2019 Αποδοχή Άρθρου: 18 Ιουλίου 2019 Λέξεις - Κλειδιά: αθλητισμός, έμφυλος ρόλος, όργανα λήψης αποφάσεων, ηγεσία,

Παραδοσιακά, ο αθλητισμός αποτελεί έναν τομέα όπου οι άνδρες κυριαρχούν, η δε πρόοδος όσον αφορά την ισότητα των φύλων αντιμετωπίζει πολλά προσκόμματα από τις κοινωνικές αντιλήψεις περί θηλυκότητας και αρρενωπότητας, οι οποίες συνδέουν συχνά τον αθλητισμό με «ανδρικά» χαρακτηριστικά όπως η σωματική δύναμη και η αντοχή, η ταχύτητα και το εξαιρετικά ανταγωνιστικό, ενίοτε συγκρουσιακό, πνεύμα. Οι γυναίκες που ασχολούνται με τον αθλητισμό εκλαμβάνονται ως «αρρενωπές», ενώ οι άνδρες που δεν ενδιαφέρονται για τον αθλητισμό μπορεί να θεωρούνται «θηλυπρεπείς». Οι παραδοσιακοί ρόλοι των δύο φύλων και τα πρότυπα που απορρέουν από αυτούς δεν υπαγορεύουν μόνο τον χρόνο που θα αφιερώσουν οι γυναίκες σε αθλητικές δραστηριότητες αλλά επηρεάζουν τη συμμετοχή των γυναικών στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων των αθλητικών οργανώσεων. Είναι γεγονός ότι ο δείκτης ισότητας των φύλων του EIGE παρουσιάζει τις γυναίκες να αφιερώνουν περισσότερο χρόνο σε δραστηριότητες φροντίδας

20 | Σ ε λ ί δ α

σε σύγκριση με τους άνδρες και να συμμετέχουν λιγότερο σε άλλες κοινωνικές δραστηριότητες, όπως οι αθλητικές και πολιτιστικές ή σε δραστηριότητες αναψυχής.

Το προπονητικό επάγγελμα είναι ένας ακόμη από τους πολλούς τομείς του αθλητισμού στον οποίο οι γυναίκες παρουσιάζουν χαμηλά επίπεδα εκπροσώπησης. Λαμβάνοντας υπόψη στοιχεία από επτά κράτη μέλη της ΕΕ, σε όλα τα αθλήματα της ΕΕ μόνο το 20% έως 30% των προπονητών(τριών) είναι γυναίκες. Ειδικότερα, προπονήτριες εντοπίζονται συνήθως σε αθλήματα τα οποία παρουσιάζουν υψηλά ποσοστά συμμετοχής γυναικών (π.χ. χορός, ενόργανη γυμναστική, καλλιτεχνικό πατινάζ και ιππασία) και προπονούν κυρίως γυναίκες, εφήβους ή παιδιά που αγωνίζονται σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. Όργανα λήψης αποφάσεων Όσον αφορά την συμμετοχή τους στα όργανα λήψης αποφάσεων των αθλητικών θεσμών, οι γυναίκες εξακολουθούν να υποεκπροσωπούνται σε τοπικό, εθνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. Τα στοιχεία της έκθεσης του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων υπογραμμίζουν τάσεις οι οποίες διαμορφώνουν την οργανωσιακή κουλτούρα και σε άλλους τομείς λήψης αποφάσεων. Ειδικότερα, σε ευρωπαϊκό επίπεδο το 14 % των θέσεων λήψης αποφάσεων στις συνομοσπονδίες ολυμπιακών αθλημάτων της ηπειρωτικής Ευρώπης καταλαμβάνεται από γυναίκες ενώ στις 28 συνομοσπονδίες που περιλαμβάνονται στην έρευνα, εντοπίστηκαν μόνο μία γυναίκα πρόεδρος και οκτώ γυναίκες αντιπρόεδροι σε ένα σύνολο 91 τέτοιων θέσεων. Στα κράτη μέλη, η εκπροσώπηση των γυναικών στις κορυφαίες θέσεις λήψης αποφάσεων των αθλητικών οργανώσεων παραμένει πολύ χαμηλή. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2015 οι γυναίκες κατείχαν κατά μέσο όρο μόνο το 14 % του συνόλου των θέσεων, το δε ποσοστό τους κυμαινόταν από 3 % στην Πολωνία έως 43 % στη Σουηδία. Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή και «Γυναικεία» Ηγεσία Η Δ.Ο.Ε., ως μια από τις ισχυρότερες συνιστώσες του Παγκόσμιου Αθλητισμού, δεν είχε γυναίκες εκπροσώπους μέχρι και το 1980. Το 1996, οι γυναίκες κατείχαν μόνο 7 από τις 99 θέσεις των μελών της Δ.Ο.Ε και μεταξύ του 1990 και 1996, στους 42 διορισμούς που έκανε, μόνο δύο ήταν γυναίκες. Επίσης, το 1988, η Δ.Ο.Ε. παρότρυνε τις Εθνικές Ολυμπιακές Επιτροπές να αυξήσουν το ποσοστό της εκπροσώπησης των γυναικών σε διοικητικές θέσεις μέχρι το 2005 (ιστοσελίδα IOC). Μια τέτοια διεθνής πρωτοβουλία μας κάνει ξεκάθαρο ότι η κυριαρχία των ανδρών σε ηγετικές θέσεις είναι ένα εκτεταμένο φαινόμενο που έχει διαφορετικές αιτίες και συνέπειες17

17

Pfinster & Ratke, 2009 21 | Σ ε λ ί δ α

Η Δ.Ο.Ε άσκησε και ασκεί πιέσεις για μεγαλύτερη συμμετοχή στους Αγώνες και σε συνεργασία με τις Παγκόσμιες Ομοσπονδίες Αθλητισμού και την Επιτροπή Διοργάνωσης των Ολυμπιακών Αγώνων παρότρυναν για αύξηση της συμμετοχή των γυναικών σε ηγετικές θέσεις στον χώρο του αθλητισμού. Με τη Δ.Ο.Ε να συνεχίζει τις προσπάθειες, για πρώτη φορά στους Ολυμπιακούς του Λονδίνου το 2012, ο αριθμός των γυναικών ήταν ίσος με αυτόν των ανδρών αθλητών και με την προσθήκη του αθλήματος της πυγμαχίας στα αθλήματα των γυναικών, οι γυναίκες για πρώτη φορά στην ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων, έχουν ίδιο αριθμό αθλημάτων με αυτό των ανδρών. Παρά τα μεγάλα επιτεύγματα που έχουν καταφέρει οι γυναίκες και την αύξηση του αριθμού της συμμετοχής τους στους Αγώνες, η συμμετοχή σε διοικητικές θέσεις δεν έχει αυξηθεί ιδιαίτερα. Τα στοιχεία είναι αποκαλυπτικά. Η έρευνα των Hartmann και Pfinster το 2003 αποκαλύπτει ότι οι γυναίκες αποτελούν μειοψηφία σε διοικητικές θέσεις στον χώρο του αθλητισμού. Θα τονίσουν στην μελέτη δεκαέξι χωρών ότι οι γυναίκες υποεκπροσωπούνται σε όλους τους τομείς και σε όλα τα επίπεδα ηγετικών θέσεων στον αθλητισμό. Η έρευνα που διεξήγαγε ο Rodriguez το 2003 κατέδειξε τα μεγάλα ποσοστά της υποεκπροσώπησης των γυναικών στις Διεθνείς Ομοσπονδίες του Αθλητισμού ( IF’s) με ποσοστό εκπροσώπησης λιγότερο από το 10% και με ποσοστό ακόμα λιγότερο όσον αφορά το διορισμένο μόνιμο προσωπικό. Επιπλέον, σε εξέταση κατανομής των φύλων που έγινε ανάμεσα στα μέλη 62 Εθνικών Ομοσπονδιών σε έξι επιλεγμένα αθλήματα, 11 Ευρωπαϊκών χωρών, τα συμπεράσματα κατέδειξαν ότι τρεις από τις Ομοσπονδίες είχαν επικεφαλής γυναίκα και ότι το 19% των Ομοσπονδιών έχουν μέλη μόνο άνδρες. Στις περισσότερες Ομοσπονδίες οι γυναίκες είναι η μειοψηφία σε θέσεις «δύναμης». Η Νορβηγία είναι η μόνη χώρα που και στις έξι Ομοσπονδίες έχει ποσοστό εκπροσώπησης γυναικών πάνω από 25% στη διοικητική επιτροπή18. Με λίγες αξιοσημείωτες εξαιρέσεις, το βιβλίο των Hartmann και Pfister του 2013 υπογράμμισε ότι οι περισσότερες οι περισσότερες υψηλόβαθμες θέσεις σε εθνικά όργανα διοίκησης στις 16 χώρες κατέχονται από άντρες και δεν υπάρχει γενικότερη τάση για αύξηση αλλά για μείωση. Σε ένα γενικότερο πλαίσιο, η υποεκπροσώπηση των γυναικών σε ηγετικές θέσεις σε αθλητικούς οργανισμούς, έχει διερευνηθεί σημαντικά, θεωρητικά και εμπειρικά από πολλούς μελετητές όπως τους Acosta & Carpenter (2004) Inglis, Danylchuk, & Pastore (2000), Knoppers, Bedker Meyer, Ewing, & Forrest, (1990) ), (1991) Lovett & Lowry (1988) με κάποιες από αυτές τις θεωρίες να επικεντρώνουν το πρόβλημα στην δυνατότητα της γυναίκας για αναπαραγωγή (Lovett & Lowry, 1994 ,Stangl & Kane, 1991), στην ηγεμονική αρρενωπότητα (Whisenant, Pedersen, και Obenour, 2002) και σε φεμινιστικές θεωρίες ( Aitchison, 2005; Shaw & Hoeber, 2003; Shaw & Slack, 2002).

18

Pfister, 2011 22 | Σ ε λ ί δ α

Πριν όμως οδηγηθούμε στη διερεύνηση και διεξοδικότερη ανάλυση των αιτιών της υποεκπροσώπησης σε ηγετικές θέσεις, θα παρουσιάσουμε τις κύριες πτυχές της θεωρίας της ηγεσίας. Ηγεσία είναι «η διαδικασία κατά την οποία ένα άτομο επηρεάζει την ομάδα με κατεύθυνση με σκοπό την επίτευξη των επιθυμητών στόχων της ομάδας». Κατά καιρούς έχουν διατυπωθεί διάφοροι ορισμοί περί ηγεσίας, αλλά στους περισσότερους εμφανίζεται ένα κοινό στοιχείο : η ύπαρξη επιρροής για την επίτευξη κοινών στόχων της ομάδας. Τη διαδικασία της ηγεσίας συναποτελούν ο ηγέτης, οι υφιστάμενοι και οι μεταβλητές εκείνες που σχετίζονται με την κατάσταση που επικρατεί σε μία επιχείρηση19. Κατά τον Stodgill20, κύρια γνωρίσματα του ηγέτη είναι η ικανότητα (ετοιμότητα ,κρίση, ευφυΐα), τα επιτεύγματα (γνώσεις, ακαδημαϊκή παιδεία), η ευθύνη (υπευθυνότητα, πρωτοβουλία, επιμονή), η συμμετοχή (δραστηριότητα, συνεργασία), η θέση (επαγγελματική, κοινωνικοοικονομική) και τέλος η κατάσταση (διανοητικό επίπεδο, δεξιότητες, ανάγκες). Οι Ross και Hendrey21 διέκριναν την ευφυΐα, την παρακίνηση των υφισταμένων τους, τις ικανότητες, τη συνέπεια, την αυτοπεποίθηση, τη σύνεση του να είναι ικανός να παράσχει κάθε δυνατή βοήθεια, τη δυνατότητα να είναι μέλος σε μια ομάδα και την ικανότητα αποκέντρωσης της εξουσίας, τη μεταβίβαση δηλαδή της ευθύνης και των αρμοδιοτήτων22 Παρά την υπεροχή κάποιου μοντέλου ηγεσίας, τη μεγαλύτερη βαρύτητα διαδραματίζει η ανθρώπινη προσωπικότητα. Ακόμη και στις περιπτώσεις που εμφανίζονται ατέλειες, όταν συνδέεται με το κατάλληλο ηγετικό στυλ, τότε μπορεί να έχει ικανοποιητικά αποτελέσματα23. Γιατί όμως οι γυναίκες συνεχίζουν να υποεκπροσωπούνται στον αθλητισμό? Το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών διερεύνησε το διοικητικό στυλ των γυναικών με βάση τον προσανατολισμό ως προς το έργο και τον προσανατολισμό ως προς τους ανθρώπους. Αποτελούμενο από 399 γυναίκες και 310 άνδρες όλων των επιπέδων ιεραρχίας διοίκησης από 79 επιχειρήσεις, η μελέτη του δείγματος κατέδειξε ότι όσο οι γυναίκες ανεβαίνουν στην ιεραρχία τόσο πιο πολύ χρησιμοποιούν διοικητικό στυλ προσανατολισμένο στο έργο. Το στοιχείο αυτό φαίνεται να είναι σύμφωνο με προηγούμενες έρευνες οι οποίες υποστηρίζουν ότι οι γυναίκες νιώθουν την ανάγκη να αλλάξουν το διοικητικό στυλ τους, προκειμένου να γίνουν αποδεκτές οι ίδιες σαν ηγέτες. Κατά αυτόν τον τρόπο, ενώ οι γυναίκες θεωρούν ότι είναι ανοιχτές, συνεργατικές και προσανατολισμένες προς τα άτομα και την ενδυνάμωση τους, νιώθουν ότι για να επιτύχουν ως «φορείς αλλαγών» (change agents) πρέπει να υιοθετήσουν

19

Μπουραντάς, 2008

Stodgill (1974) Ross και Hendrey (1958) 22 Γρηγορίου Σ. & Γρηγορίου Ι. & Ασπρίδης Γ.,2012 23 Υψηλάντης & Συρακούλης, 2005 20 21

23 | Σ ε λ ί δ α

περισσότερο «ανδρικό» διοικητικά στυλ. Ο προσανατολισμός ως προς τους ανθρώπους δεν διαφοροποιείται σύμφωνα με τη θέση των γυναικών στην ιεραρχία24. Όπως αναφέρει ο Rosener, η γυναίκα φαίνεται να προσδιορίζει διαφορετικά την εξουσία από τους άνδρες, να είναι πιο συνεργατική και λιγότερο αυταρχική συγκριτικά με το ανδρικό πρότυπο. Οι γυναίκες αναπτύσσουν συμπεριφορές που εστιάζουν στην ευημερία και ανάπτυξη των άλλων, στην ενθάρρυνση της συμμετοχής και τον καταμερισμό εξουσίας, ενώ οι άνδρες αναπτύσσουν συμπεριφορές που εστιάζουν στον έλεγχο, τους στόχους και την επίσημη «τυπική» εξουσία25. Σε πρόσφατη έρευνά τους οι Folkman & Zinger (2012), έθεσαν το ερώτημα εάν οι γυναίκες θεωρούνται καλύτεροι ηγέτες από τους άνδρες. Κατά την έρευνα απευθύνθηκαν σε άτομα του άμεσου εργασιακού περιβάλλοντος των ηγετών αυτών – σε ανώτερους, ομοιόβαθμους και συναδέλφους τους και τους ρώτησαν ποιες ηγετικές δεξιότητες νομίζουν ότι αποτελούν «το δυνατό σημείο τους», προτείνοντας τους να επιλέξουν μεταξύ 16 δεξιοτήτων οι οποίες είναι πολύ σημαντικές για την αποτελεσματικότητα του ηγέτη. Οι γυναίκες ηγέτες συγκέντρωσαν στις 12 από τις 16 δεξιότητες υψηλότερη βαθμολογία από τους άνδρες. Ενώ αυτές οι θεωρίες βοηθούν στην κατανόηση του δυσανάλογου αριθμού των αντρών και γυναικών σε οργανωτικό επίπεδο, δεν κάνουν λόγο για τις συναισθηματικές και διανοητικές διεργασίες των γυναικών όταν έρχονται αντιμέτωπες με τη διαφορετική μεταχείριση σε ένα ανδροκρατούμενο αθλητικό κλάδο. Η ένταση της υποεκπροσώπησης στον αθλητικό χώρο στηρίζεται κατά πρώτον στο γεγονός ότι οι θέσεις εργασίας είναι άμεσα συνδεδεμένες με την ηγεμονική αρρενωπότητα και τα παραδοσιακά στερεότυπα του φύλου και του σεξουαλικού ρόλου26 και κατά δεύτερον στην ιδιαίτερη ανάγκη να ανταποκρίνονται σε μια καθημερινή γλώσσα και σε ένα περιβάλλον όπου κυριαρχούν οι πεποιθήσεις που έχουν να κάνουμε με τη διαφορετικότητα των φύλων 27. Τα αποτελέσματα της έρευνας που διεξήγαγαν οι Pfinster και Ratke το 2009 στο Γερμανικό αθλητικό σύστημα, τους οδήγησαν σε κάποια συμπεράσματα σχετικά με την δυσανάλογη εκπροσώπηση των γυναικών σε ηγετικές θέσεις. Η παράθεση των συμπερασμάτων αυτής της Ευρωπαϊκής χώρας, μας βοηθάει να καταλάβουμε τη γενικότερη εικόνα του προβλήματος. Αρχικά συμπέραναν ότι παρά το γεγονός ότι οι άνδρες και οι γυναίκες μέλη των εκτελεστικών οργάνων έχουν τα ίδια προσόντα, παρόμοιες θέσεις στην επαγγελματική τους ζωή και παρόμοια δέσμευση και αγάπη για τον αθλητισμό, οι γυναίκες δεν έχουν τις ίδιες θέσεις και το ίδιο κύρος με του άνδρες στα διοικητικά συμβούλια των αθλητικών οργανώσεων. Τα εμπόδια που δυσχεραίνουν την πρόσβαση και την εξέλιξη της σταδιοδρομίας σε αθλητικούς οργανισμούς δεν είναι μόνο εμπόδια με βάση το φύλο, όπως οι αρνητικές αντιδράσεις από έναν 24

Γρηγορίου Σ. & Γρηγορίου Ι. & Ασπρίδης Γ., 2012

25

Rosener, 1995

26

Gherardi & Poggio, 2001;Heilman et al., 2004; Jawahar & Mattsson, 2005; Whisenant et al., 2002 Davidson & Burke, 2000; Heilman, 2001; Knoppers et al., 1990; Lovett & Lowry, 1988

27

24 | Σ ε λ ί δ α

άντρα συνάδελφο, αλλά είναι αντιλήψεις που προέρχονται από την οργανωτική κουλτούρα. Αυτές οι αντιλήψεις προσδίδουν στον «ιδανικό ηγέτη» χαρακτηριστικά όπως η υψηλή κοινωνικοοικονομική κατάσταση, μεγάλη δέσμευση στον αθλητισμό και στα αθλητικά σωματεία, ελευθερία από οικογενειακά καθήκοντα, υψηλό βαθμό αυτοπεποίθησης και επιβολή σε τυχόν διαφορές και συγκρούσεις. Κατά μέσο όρο, οι γυναίκες «συμμορφώνονται» λιγότερο με αυτή την εικόνα του «ιδανικού ηγέτη». Επίσης, η γυναίκα βρίσκεται αντιμέτωπη με την εξισορρόπηση της εργασίας εντός και εκτός σπιτιού, και αυτό είναι κάτι που θα επηρεάσει αρνητικά τη θέση εργασίας της όπως και την πιθανότητα να πάρει επιπλέον εθελοντική εργασία. Τα αποτελέσματα δείχνουν ξεκάθαρα ότι είναι πιο δύσκολο για τις γυναίκες παρά για τους άντρες να πετύχουν εξισορρόπηση δουλειάς και προσωπικής ζωής. Παρά το γεγονός ότι τα παιδιά είναι απαραίτητα για κάθε κοινωνία, έχει αφεθεί κυρίως στις γυναίκες να μπορούν να λύσουν την ταυτόχρονη υποχρέωση να βγάζουν λεφτά και να ανατρέφουν τα παιδιά αλλά και να μπορούν να διαχειριστούν την οικογενειακή ζωή, την επαγγελματική, τον ελεύθερο χρόνο και την εθελοντική εργασία. Για όλους αυτούς τους λόγους, οι γυναίκες με οικογένειες, συνιστούν πρόβλημα για μια ηγετική θέση στον αθλητικό χώρο. Ακόμα, οι αθλητικοί οργανισμοί προτιμούν υποψήφιους που θα επηρεάζουν τα μέλη της ομάδας, που θα βελτιώνουν την εικόνα και τη δύναμή τους. Σε έναν ανδροκρατούμενο κόσμο, οι γυναίκες ίσως δεν προτιμώνται, καθώς θα θέλουν να προωθήσουν τα γυναικεία δικαιώματα. Ένα άλλο εμπόδιο, που είναι βαθιά ριζωμένο στον οργανωτικό πολιτισμό και ιδιαίτερα των μεγάλων εταιρειών και αθλητικών ομοσπονδιών , είναι η χρήση του χρόνου. Αυτό επηρεάζει και τα δύο φύλα αλλά έχει συγκεκριμένες συνέπειες για τις γυναίκες ιδιαίτερα με οικογένειες28 (). Η οργανωσιακή κουλτούρα βασίζεται σε κανόνες, ιδανικά και σε μύθους. Ένας από τους πιο ισχυρούς μύθους είναι η ιδεολογία της εποχής, η οποία λέει ότι η ποσότητα του χρόνου που δαπανάται για τη δουλειά, είναι ένας δείκτης απόδοσης εργασίας και επιτυχίας. Ο μύθος του χρόνου και η αποθέωση των υπαλλήλων που δεν έχουν ζωή εκτός της επαγγελματικής σταδιοδρομίας, μπορεί να σταθεί σημαντικό εμπόδιο για μια γυναίκα που επιθυμεί να κάνει καριέρα σε αθλητική ομοσπονδία. Σε γενικές γραμμές, τα αποτελέσματα της έρευνας συμβάλλουν στην εξήγηση της άνισης αναλογίας των δύο φύλων, με μια οργανωτική κουλτούρα που φαίνεται να έχει το φύλο σε ουδέτερη θέση αλλά στην πραγματικότητα βάζει τους άνδρες σε πλεονεκτική θέση. Αυτό, δεν ισχύει μόνο για το Γερμανικό σύστημα αλλά και για το σύστημα των δυτικών Ευρωπαϊκών χωρών. Σήμερα, στις περισσότερες χώρες η ευαισθητοποίηση των γυναικών για τα αθλητικά ζητήματα, έχει αυξηθεί και ο εκσυγχρονισμός και η παγκοσμιοποίηση έχουν εξαπλώσει την ιδέα του «αθλητισμού για όλους». Ωστόσο, η

28

Habermann, Ottesen & Pfister, 2005; Hovden, 2000 25 | Σ ε λ ί δ α

εξάπλωση αυτής της ιδέας δεν συνάδει αναγκαστικά με την εφαρμογή της ισότητας στον αθλητισμό. Για παράδειγμα, στην Τσεχική Δημοκρατία μεταφράζεται σαν αθλητισμός για τα παιδιά και τους νέους, χωρίς να υπάρχει ειδική αναγνώριση για τα κορίτσια και τις γυναίκες και στο Ιράν ενώ τα σχολεία παρέχουν αθλητικές δραστηριότητες για όλους, οι ισλαμικές παραδόσεις περιορίζουν την ανοιχτή πρόσβαση σε όλες τις δραστηριότητες για τα κορίτσια και τις γυναίκες. Πολλές χώρες δίνουν την εντύπωση ότι κατανοούν την ιδέα «αθλητισμός για όλους», όμως αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι το πραγματοποιούν με δράσεις.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

1. Γρηγορίου, Σ. & Γρηγορίου, Ι. & Ασπρίδης, Γ.(2012). «Ο ρόλος της αθλητικής ηγεσίας και η θέση της γυναίκας», Αναζητήσεις στη Φυσική Αγωγή & τον Αθλητισμό τόμος 10 (3), σελ. 66 – 75.

2. Μπουραντάς, Δ. (2008). Ηγεσία - Ο δρόμος της διαρκούς επιτυχίας, Κριτική: Αθήνα.

3. Υψηλάντης, Π.Γ. & Συρακούλης, Κ.Ι. (2005). Project Management, η ελληνική εμπειρία, Αθήνα: Προπομπός 4. Folkman, J. & Zinger, J. (2012), “Are Women Better Leaders than Men?” From:http://blogs.hbr.org/cs/2012/03/a_study_in_leadership_women_do.ht ml?goback=.gde_732157_member_101440098

5. Gherardi, S. & Poggio, B. (2001), Creating and recreating gender order in organizations. Journal of World Business, 36, pp.245-259.

6. Pfinster, G. (1990), “The Medical Discourse on Female Physical Culture in Germany in the 19th and early 20th Centuries” , Journal of Sport History, Vol.17(2),pp.183-198.

7. Pfinster, G. (2011), “Women, Sport and Power” in Emily A. Roper (Eds.), Gender Relations in Sport, pp.174 -177. Netherlands, Published by: Sense Publishers.

8. Rosener, J. (1995), America’s competitive secret. Oxford University Press, New York.

26 | Σ ε λ ί δ α

Σύλλογος Αποφοίτων Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης www.politikoalumni.gr

Ο ρόλος της γυναίκας στην οικογένεια: Παραδοσιακός ή όχι; Πασχάλης Μουσίκας* *Προπτυχιακός Φοιτητής Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΡΘΡΟΥ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΥ

Ιστορικό Άρθρου: Ελήφθη: 24 Ιουνίου 2019 Ελήφθη στην αναθεωρημένη μορφή : 17 Ιουλίου 2019 Αποδοχή Άρθρου: 18 Ιουλίου 2019 Λέξεις - Κλειδιά: οικογένεια, θεσμός,

O Πασχάλης Μουσίκας είναι απόφοιτος της Σχολής Μονίμων Υπαξιωματικών το 2016 ενώ από το 2019 σπουδάζει στο Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Τα ακαδημαϊκά ενδιαφέροντά του αποτελούν οι Διεθνείς Σχέσεις, η Διεθνής Στρατηγική καθώς και ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων στη παγκόσμια σκακιέρα. Είναι λάτρης των βιβλίων και των ξένων γλωσσών. Στον ελεύθερο του χρόνο αρθρογραφεί σε τοπικές εφημερίδες.

έμφυλος ρόλος, θεωρία των ρόλων

Αδιαμφισβήτητα, η οικογένεια αποτελεί το κύριο και καίριο στοιχείο της οργάνωσης του συλλογικού όσο και του ατομικού βίου. Η σημασία που της αποδίδεται στηρίζεται κυρίως στο ρόλο της ως «γέφυρας» που συνδέει τον κοινωνικό και τον ατομικό, το δημόσιο και τον ιδιωτικό βίο. Κατά συνέπεια, ως κοινωνικός θεσμός, η οικογένεια έχει χαρακτήρα δημόσιο, εφ’ όσον παραπέμπει στην οργάνωση του συλλογικού βίου και εξαρτάται από συλλογικές αξίες και κοινωνικές συνθήκες. Ταυτόχρονα, η οικογένεια, κατά τη Μουσούρου, έχει και χαρακτήρα ιδιωτικό, καθώς παραπέμπει στην οργάνωση του ατομικού βίου και, στις σύγχρονες κοινωνίες, εξαρτάται από προσωπικές αξίες, συνθήκες και προσδοκίες. Ιστορία της Οικογένειας Ως μια οργανωμένη κοινωνική ομάδα διαφορετικών γενεών που διέπεται από κοινωνικές νόρμες , η οικογένεια συνδέεται, κατά την Αρτέμιδα Γιώτσα, με δύο έννοιες, τη δομή και τη λειτουργία. Κατά τον Smith, η δομή και της οικογένειας αναφέρεται «… στον αριθμό, στις θέσεις και στους ρόλους των μελών του οικογενειακού συστήματος όπως γονέας, σύζυγος, παιδί, άλλος συγγενής» η δε λειτουργία «… στους τρόπους με τους οποίους η οικογένεια εγγυάται την συνέχιση και την επιβίωσή της και ικανοποιεί τις φυσικές και ψυχολογικές ανάγκες των μελών της….».

Όντας ένα «δυναμικό» κοινωνικό σύστημα που συνεχώς αλλάζει, κάθε μέλος της οικογένειας αλλά και ολόκληρη η οικογένεια εξελίσσεται στο διάνυσμα της ζωής, το οποίο συναρτάται με την εξελικτική πορεία κάθε μέλους στις διάφορες ηλικίες. Λαμβάνοντας υπόψη μία από τις θεωρητικές επιταγές της θεωρίας των συστημάτων, χρειάζεται να αναφέρουμε ότι το όλο είναι διαφορετικό από το άθροισμα των μερών του. Οι ρόλοι που αναλαμβάνουν τα μέλη σε μία οικογένεια προκύπτουν από τη θέση τους στην οικογένεια, από την κατανομή των ρόλων που έχει κάνει το συζυγικό υποσύστημα στην τωρινή οικογένεια, από τα βιώματά τους στην οικογένεια καταγωγής, από τα στερεότυπα για τους ρόλους των δύο φύλων που επιβάλλει το ευρύτερο κοινωνικό σύστημα και από τις εμπειρίες κάθε μέλους ξεχωριστά. Ακόμα, το 1965 ο Talcott Parsons έκανε μία θεμελιώδη διαφοροποίηση των ρόλων του πατέρα και της μητέρας, καταλογίζοντας στον πατέρα τον εκτελεστικό ρόλο και στη μητέρα τον εκφραστικό ρόλο. Ο εκφραστικός ρόλος της μητέρας εστιάζεται στην ανάληψη συναισθηματικών λειτουργιών από μέρους της, στη συναισθηματική στήριξη των μελών της οικογένειας, στην ανατροφή των παιδιών και στην εκτέλεση των οικιακών εργασιών. Σε ένα γενικό πλαίσιο, η διαφοροποίηση των ρόλων στα δύο φύλα , μέσα στο σύστημα της οικογένειας, διατηρεί ισορροπία μέσα στην οικογένεια, επιτρέπει στην οικογένεια να προβεί στη διαδικασία της αναπαραγωγής και της κοινωνικοποίησης των παιδιών ενδυναμώνοντας με αυτό τον τρόπο την κοινωνική ισορροπία29. Θεωρία των ρόλων Οι επιστήμονες της θεωρίας των ρόλων30 έχουν διαμορφώσει δύο θεωρητικές επιταγές. Πρώτον, τονίζουν ότι οι ρόλοι μαθαίνονται κατά τη διάρκεια της κοινωνικής αλληλεπίδρασης ενώ, κατά το δεύτερον, πιστεύουν ότι οι άνθρωποι, όταν αλληλοεπιδρούν συμπεριφέρονται σύμφωνα με τις κοινωνικές θέσεις που κατέχουν και με τις προσδοκίες των άλλων για τη συγκεκριμένη θέση. Στη θεωρία των ρόλων συνυπάρχουν δύο διαφορετικές παραδόσεις: η «κοινωνικοψυχολογική παράδοση» που εκπηγάζει από το έργο του George Herbert Mead (1934) και «η δομική παράδοση» που αναδείχθηκε με το έργο του Ralph Linton. Σύμφωνα με την κοινωνικοψυχολογική παράδοση, η συμπεριφορά ενός ατόμου σε μια συγκεκριμένη κατάσταση συνιστά αποτέλεσμα μιας περίπλοκης αλληλεπίδρασης στοιχείων τα οποία διαμορφώνονται από τις εμπειρίες που είχε και που αποκτά το άτομο. Μέσα από τη διαδικασία της αλληλεπίδρασης, το άτομο που μπαίνει σε αλληλεπίδραση αποφασίζει πως θα ήθελε να φαίνεται. Συνήθως το άτομο επιλέγει να παρουσιάζει τον εαυτό

Kingsbury, Ν., & Scanzoni, J. (1993). Structural-functionalism. In P. G. Boss,W.J. Doherty, R. La Rossa,W.R. Schumm, & S.K. Stein metz (Eds.), Sourcebook of family theories and methods (pp. 195- 217). New York: Plenum Press 29

30

Mead, 1934' Linton, 1936, 1945, 1959

28 | Σ ε λ ί δ α

του, όπως ταιριάζει με την αυτοεικόνα του. Η θεωρία του Mead εστιάζεται στην εξέλιξη του ατόμου, στις διαδικασίες εκμάθησης των ρόλων και στη φύση της διαδικασίας αλληλεπίδρασης. Πιο συγκεκριμένα μελετά τις εσωτερικές διαδικασίες που διαδραματίζονται σε μία οικογένεια, υφίσταται όμως τον περιορισμό ότι αναφέρεται μόνο στη σύγχρονη δυτική κοινωνία. Από την άλλη, η δομική προσέγγιση εξετάζει την σχέση μεταξύ των οικογενειακών ρόλων και των εξωτερικών συστημάτων. Εστιάζεται δηλαδή στην επιρροή που αναλαμβάνουν τα μέλη ενός οικογενειακού συστήματος. Στις κοινωνίες που μετακινούνται προς τη βιομηχανοποίηση, οι παραδοσιακές οικογενειακές μορφές μετακινούνται από την εκτεταμένη στη συζυγική οικογένεια31. Αυτές οι απόψεις επηρεάζουν και τις σύγχρονες έρευνες για τη σχέση μεταξύ της κοινωνικής δομής και της δομής της οικογένειας. Οι έρευνες σήμερα υποστηρίζουν ότι πέρα από το σημαντικό ρόλο που ασκεί η οικονομία στη διαμόρφωση της οικογενειακής δομής και λειτουργίας, σημαντική επιρροή ασκούν και οι ιδεολογικές και πολιτισμικές αλλαγές που σχετίζονται με τον ατομισμό, την αυτονομία, την οικογένεια και τους ρόλους των δύο φύλων32. Όπως τονίζει ο Παπαστάμου (2001), δεν μπορεί κανείς «να αρνηθεί την ύπαρξη μεγαλύτερων ή μικρότερων συλλογικών μορφωμάτων, τα οποία δημιουργούν και διατηρούν αποστάσεις μεταξύ των ανθρώπων, συσφίγγουν τις σχέσεις μεταξύ άλλων και εξυπηρετούν συμφέροντα που ξεπερνούν πολύ εκείνων των ατόμων που τα απαρτίζουν». Γυναίκα και Οικογένεια Κατ’ αρχάς, μέσω της γυναίκας συντελείται το θαύμα της ζωής, σαν μητέρα είναι η πρώτη παιδαγωγός του παιδιού από την βρεφική του ακόμη κατάσταση, αυτή αποτελεί το πρώτο πρόσωπο με το οποίο το παιδί συνάπτει μία εξέχουσας σημασίας δυαδική σχέση προτού αποκτήσει τη συνείδηση του φύλου και εξωτερικεύσει τον αντίστοιχο ρόλο33. Πριν ακόμη το παιδί αρχίσει να μιλάει η συναισθηματική επαφή μητέρας – παιδιού αναπτύσσει σημαντικά το δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου (συναισθηματικό ημισφαίριο) του βρέφους βοηθώντας έτσι στην ανάπτυξη των συναισθημάτων. Σύμφωνα με τον Ganz Ferrance ένα παιδί μπορεί να δείξει στοιχεία της προσωπικότητάς του από 4 έως 7 ετών. Σε αυτή την τρυφερή ηλικία η μητέρα μπορεί να παίξει καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού και ενός ανθρώπου γενικότερα. Σκοπός των παραπάνω δεν είναι να πείσουν ότι η γυναίκα πρέπει να μένει σπίτι αλλά αντίθετα να οδηγήσουν στην εκτίμηση του σημαντικότατου ρόλου της ως στυλοβάτη της οικογένειας.

31 32 33

Clayton, R.P. (1979). The family, marriage and social change. (Lexington) MA: D.C. Heath Hutter, M. (1981). The changing family: Comparative perspectives. New Υork: Wiley

Seltzer J. A.

29 | Σ ε λ ί δ α

Ποιος είναι, όμως, ο ρόλος της γυναίκας εντός του οικογενειακού πλαισίου? Διαχρονικά ο ρόλος της γυναίκας στην οικογένεια έχει περάσει από πολλά στάδια. Η ηγεμονική γυναικεία ταυτότητα όρισε ως πρωταρχική ευθύνη της γυναίκας τη φροντίδα των παιδιών34. Η χρονικά ορισμένη αναπαραγωγική της ικανότητα, επίσης, όρισε η γυναίκα να παντρεύεται και να τεκνοποιεί σε μικρή ηλικία, ως συνέπεια της φύσης της 35. Στην Ελλάδα, ειδικότερα, έχει αποδειχτεί από σχετική έρευνα ότι η ιδανική ηλικία γάμου για τα κορίτσια θεωρείται από το οικογενειακό και κοινωνικό πλαίσιο τα 25-30 χρόνια μετά την ολοκλήρωση των σπουδών τους36. Από την άλλη, η οικονομική συνεισφορά των γυναικών στην οικογένεια θεωρείται δευτερεύουσας σημασίας, σε σχέση με αυτή του άντρα και παρόλο που είναι απαραίτητη, δεν εκτιμάται ανάλογα, εκ μέρους των ανδρών 37. Βασικός τρόπος έκφρασης της γυναικείας στήριξης είναι η συναισθηματική στήριξη, η εμψύχωση των συντρόφων και η επιδίωξη διατήρησης τάξης και ηρεμίας στο σπίτι. Στο πλαίσιο του γάμου, οι συγκρούσεις και οι διαφωνίες ανάμεσα στους δύο συντρόφους επιλύονται διαφορετικά από τα δύο φύλα. Έρευνες έχουν αποδείξει ότι οι γυναίκες εκφράζουν τον θυμό τους λεκτικά38 είναι πιο εριστικές και κατακρίνουν το σύντροφό τους, αποδίδοντάς του ευθύνες για τα κακώς κείμενα39. Αλλαγή ρόλου ή Διατήρηση της Παράδοσης; Η μελέτη της επιστημονικής βιβλιογραφίας δεν μας οδηγεί σε ένα συγκεκριμένο συμπέρασμα. Υπάρχουν αρκετοί παράγοντες που άλλαξαν το ρόλο της γυναίκας στην οικογένεια αλλά και αρκετοί που διατήρησαν τον παραδοσιακό της ρόλο. Ένας από αυτούς τους παράγοντες που θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι άλλαξε ριζικά αυτόν το ρόλο είναι η κατάργηση του θεσμού της προίκας όπου μέχρι τότε οι γυναίκες έπρεπε να δίνουν ένα σύνολο υλικής περιουσίας στον γαμπρό, πριν ή μετά το γάμο, σαν βοήθεια για το ξεκίνημα του νέου σπιτικού. Με αυτό τον τρόπο οι γυναίκες άρχισαν ν’ αντιμετωπίζονται ως ισότιμα μέλη της οικογένειας, ικανά να εργάζονται για να συνεισφέρουν οικονομικά στις συνεχείς ανάγκες της οικογένειας. Επίσης, η γυναίκα βάζει και αυτή στόχους την επαγγελματική αποκατάσταση και σταδιοδρομία το οποίο την οδηγεί να τεκνοποιεί σε μεγαλύτερες ηλικίες από ότι παλαιότερα. Ενδεικτικά, η μέση ηλικία πρώτης γέννας στην Ε.Ε. είναι τα 28.9 έτη και στην Ελλάδα τα 30.2 έτη40. Το ίδιο συμβαίνει και με την ηλικία του γάμου. Ενδεικτικά η μέση ηλικία γάμου

Thompson & Walker, 1989 , Δεληγιάννη – Κουιμτζή, Μαζηρίδου & Κιοσέογλου, 2003, Μαζηρίδου, 2007 Foucault, 1981 36 Δεληγιάννη – Κουιμτζή, Μαζηρίδου & Κιοσέογλου, 2003 37 Thompson &Walker, 1989 34 35

Brody, 1987 Barnes and Buss, 1985 , Kelley, Cunningham, Grishman, Lefebvre, Sink&Yablon, 1978 40 Eurostat 2015 38 39

30 | Σ ε λ ί δ α

για τις Ελληνίδες το 2000 ήταν τα 26.6 έτη ενώ το 2010 εκτοξεύθηκε στα 32 έτη41. Αυτό σημαίνει ότι η γυναίκα πλέον κάνει οικογένεια πιο επιτυχημένη και ώριμη από ότι παλαιότερα. Από την άλλη πλευρά, τα στοιχεία αυτά αμφισβητούνται από εκείνη την μερίδα των επιστημόνων, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι ο ρόλος των γυναικών διατηρεί πολλές από τις παραδοσιακές πτυχές του. Ένας τέτοιος παράγοντας είναι οι διαφημιστικές καμπάνιες εταιριών που προβάλουν ακόμα αναχρονιστικά και κάποιες φορές σεξιστικά γυναικεία πρότυπα, οδηγώντας στη χαμηλή αυτοπεποίθηση των γυναικών και έτσι στην αποδοχή ενός πιο κλασσικού προτύπου της νοικοκυράς που μένει στο σπίτι. Σύμφωνα με το Money.co.uk πάνω από το 50% των ανδρών είναι υπεύθυνοι για τα οικονομικά του σπιτιού ενώ οι γυναίκες τους αναλαμβάνουν την φροντίδα του νοικοκυριού. Αυτό οφείλεται και στην ανισότητα που παρατηρείται στις μισθολογικές αμοιβές μεταξύ των δυο φύλων οδηγώντας και πάλι τις γυναίκες στην μείωση της αυτοπεποίθησής τους και την απροθυμία να αναλάβουν σημαντικές διοικητικές θέσεις αλλά και να αναζητήσουν εργασία γενικότερα, περιορίζοντας τον εαυτό τους στην διαχείριση του νοικοκυριού. Δεν μπορεί να αγνοηθεί επίσης και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον με τα πρότυπα που προωθεί για τους ρόλους των δύο φύλων στην οικογένεια, το οποίο είναι συνήθως κι ο σημαντικότερος λόγος διατήρησης των παραδοσιακών προτύπων της γυναίκας. Οι ευρωπαϊκές χώρες συνιστούν ιδιαίτερα παραδείγματα. Σε αντίθεση με τη Γαλλία όπου μια μητέρα μπορεί μερικούς μόνο μήνες μετά τη γέννηση του παιδιού της να επιστρέψει στη δουλειά της, στη Γερμανία το ποσοστό των γυναικών που εργάζονται είναι μικρότερο από ότι στη Σουηδία. Και αυτό που ανησυχεί πολιτικούς και δημογράφους είναι το γεγονός ότι όλο και περισσότερες γυναίκες που έχουν πτυχίο ανώτατης εκπαίδευσης δεν κάνουν παιδιά. Και αυτό γιατί τις περισσότερες φορές είναι δύσκολη η επανένταξη στον κόσμο της εργασίας. Όσο για τα επιδόματα μητρότητας, αυτά εξαρτώνται από το γενικότερο εισόδημα της οικογένειας, δεν υπερβαίνουν τα 300 ευρώ το μήνα και καταβάλλονται για ένα χρόνο, το πολύ δύο εάν το εισόδημα της οικογένειας είναι μικρό. Στην Τσεχία αντίθετα οι γυναίκες δεν έχουν πολλές επιλογές. Ελάχιστοι άνδρες θα μπορούσαν να φανταστούν ότι θα καθίσουν στο σπίτι να φροντίσουν το παιδί τους.

41

ΤΟ ΒΗΜΑ 31 | Σ ε λ ί δ α

Συμπέρασμα Συνοψίζοντας, όσο οι κοινωνίες εξελίσσονται, έτσι θα εξελίσσονται και θα διαφοροποιούνται οι ρόλοι των ανθρώπων μέσα σε αυτές. Τα τελευταία 50 χρόνια έχουν γίνει σημαντικά βήματα για την ισότητα μεταξύ των δυο φύλων και πλέον ο καθένας μπορεί ελεύθερα να επιλέξει τον τρόπο ζωής του. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον δεν θα ήταν δυνατόν να μην εξελιχθεί και αλλάξει κι ο ρόλος τη γυναίκας. Εννοείται ότι δεν θα ήταν λογικό να υιοθετούμε ακραίες αναχρονιστικές αντιλήψεις που αφορούν τις γυναίκες και που δεν έχουν καμιά σχέση με το παρόν και το σύγχρονο τρόπο ζωής, πλην όμως, δεν είναι δυνατόν και να μην επισημαίνουμε τον σημαντικότατο ρόλο τους στην οικογένεια και την κοινωνία.

32 | Σ ε λ ί δ α

Βιβλιογραφικές Αναφορές

1. Δουλκέρη Τ., (1990), Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και ισότητα των δύο φύλων, Αθήνα: Παπαζήσης 2. Λεντάκης A., (1986), Γυναίκα και Τοπική Αυτοδιοίκηση. Είναι η γυναίκα κατώτερη από τον άνδρα;, Αθήνα: Καστανιώτη 3. Παπαδιώτη-Αθανασίου B. (2000). Οικογένεια και όρια. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα 4. Παρασκευόπουλος Ι., Μπεζεβέγκης Η. & Γιαννίτσας Ν., (1998), Διαφυλικές Σχέσεις, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα 5. Μουσούρου Λ. Μ., 1990, «Για τη σύγχρονη Κοινωνιολογία της Οικογένειας: αναφορά στη διεθνή βιβλιογραφία», Διαβάζω, τ. 241, σ. 14-20.

6. Μουσούρου Λ. Μ., 1993, Από τους γκασταρμπάϊτερ στο πνεύμα του Σενγκέν, Αθήνα, Gutenberg 7. Huffpost GR 14/3/2017 «Σε ποια ηλικία κάνουν το πρώτο τους παιδί οι γυναίκες στην Ευρώπη».

8. Το ΒΗΜΑ 22/2/2012 «Σήμερα γάμος γίνεται;».

9. Αλεξάνδρα Κορδόση Συμβουλευτική Ψυχολόγος, «Η μοναδική σχέση μητέρας-παιδιού και το μητρικό στρες».

10. Κων/να Παπαγεωργίου Καθηγήτρια Α’ βάθμιας «Πώς οι διάφοροι ρόλοι της μητέρας επηρεάζουν το παιδί».

11. Parsons Τ. (1965). The normal American family, ln S. Färber (επ.). Man and civilization: The Family's Search for Survival (pp. 34- 36). New York: McGraw-Hill

33 | Σ ε λ ί δ α

Σύλλογος Αποφοίτων Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης www.politikoalumni.gr

«Η Γυναίκα στον 21ο Αιώνα: Οι προκλήσεις παραμένουν» Της Κατερίνα Στανέλλου* *Προπτυχιακή Φοιτήτρια Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΡΘΡΟΥ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΥ

Ιστορικό Άρθρου: Ελήφθη: 24 Ιουνίου 2019 Ελήφθη στην αναθεωρημένη μορφή: 17 Ιουλίου 2019

Η Κατερίνα Στανέλλου σπουδάζει Πολιτικές Επιστήμες και Διεθνείς Σχέσεις στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Παράλληλα, κάνει

Αποδοχή Άρθρου: 18 Ιουλίου 2019

“minor” σπουδές στον τομέα της επιχειρηματικότητας. Της αρέσει πολύ να μα-

Λέξεις - Κλειδιά: επχειρηματικότητα,

θαίνει ξένες γλώσσες και ενδιαφέρεται για ζητήματα που έχουν να κάνουν με την

έμφυλος ρόλος, ΕΕ, καινοτομία

επιχειρηματικότητα και την καινοτομία.

Σύμφωνα με τους H. Stevenson και J. C. Jarillo η επιχειρηματικότητα είναι η διαδικασία με την οποία τα άτομα επιδιώκουν να εκμεταλλευτούν ευκαιρίες ανεξάρτητα από τους πόρους που διαθέτουν επί του παρόντος. Εναλλακτικά, είναι η τέχνη της μετατροπής μιας ιδέας σε επιχειρηματική δράση (Fred Wilson). Οι ορισμοί επιλέχθηκαν ενδεικτικά από ένα μεγάλο εύρος ερμηνειών της επιχειρηματικότητας. Κατά τη πάροδο των χρόνων η γυναικεία επιχειρηματικότητα έχει σημειώσει σημαντική αύξηση στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Έρευνες που διεξήχθησαν το 2014 φανέρωσαν ότι στην Ε.Ε, μόλις το 34.4% των γυναικών είναι αυτοαπασχολούμενες και το 30% ιδρυτές startup. Τα ποσοστά αυτά δεν είναι αρκετά ικανοποιητικά καθώς οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν το 52% του πληθυσμού των κρατών μελών της ΕΕ. Σε αντιδιαστολή, σύμφωνα με έρευνα του GEΜ (2017) στην Μαλαισία, την Ινδονησία και τη Βραζιλία τα ποσοστά διείσδυσης των γυναικών στον επιχειρηματικό κόσμο αγγίζουν ή ξεπερνούν εκείνα των ανδρών. Κοινό και διαρκώς σταθερό χαρακτηριστικό στις μελέτες για την γυναικεία επιχειρηματικότητα είναι οι τομείς που αιχμαλωτίζουν περισσότερο το ενδιαφέρον τους. Συνήθως, η επιχειρηματική τους δράση συγκεντρώνεται στις κοινωνικές εργασίες, στην υγεία, στις υπηρεσίες ή στην εκπαίδευση. Κατά πολύ μικρότερη είναι η συμμετοχή τους σε “ανδροκρατούμενους” κλάδους όπως η τεχνολογία, η ανθρακωρυχεία και η βιομηχανοποίηση.

35

Παρά την αναλογικά πιο αδύναμη συμμετοχή τους, το γυναικείο φύλο έχει κατορθώσει να αναδειχθεί και να επιφέρει πολλές επιτυχίες σε όλες τις κατευθύνσεις. Υπάρχουν πολλά χαρακτηριστικά που μπορούν να καταστήσουν κάποιον επιτυχημένο επιχειρηματία. Μολονότι, πολλά από αυτά είναι κοινά στους άντρες και στις γυναίκες, όπως το πάθος, η αυτοπεποίθηση, η πολλή ενέργεια, το κάθε φύλο προσεγγίζει διαφορετικά τη διοίκηση της επιχείρησης του και ίσως αντλεί από διαφορετικές πηγές τη κινητήρια δύναμη του και την ενεργητικότητα του. Τα χαρακτηριστικά επιτυχίας των γυναικών επιχειρηματιών εδράζονται στο όραμα, στην αποφασιστικότητα, στις επικοινωνιακές τους δεξιότητες και στο ομαδικό τους πνεύμα. Σε αντίθεση με το ανδρικό φύλο, το οποίο συνήθως ξεκινά την επιχειρηματική του δραστηριότητα αποβλέποντας να αποκομίσει γρήγορα μεγάλα κέρδη, το κίνητρο των γυναικών είναι η προσφορά προς το κοινωνικό σύνολο ή η αυτοπραγμάτωση. Επιδιώκουν δηλαδή κάτι ανώτερο από την χρηματική απολαβή. Το όραμα τους, ο στόχος τους και η επιμονή τους να υπερκεράσουν τα υπάρχοντα στερεότυπα αποτελούν τη βάση της ατέρμονης αποφασιστικότητας τους να πετύχουν. Αυτό αιτιολογεί εν μέρει και το γεγονός ότι οι γυναίκες προτιμούν μια ασφαλέστερη διαδρομή προς την επιτυχία, με μικρότερα αλλά καλά μελετημένα ρίσκα, δίνοντας έμφαση στον λεπτομερή προγραμματισμό και στην οργάνωση. Διακατέχονται επίσης από υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη, είναι πιο επικοινωνιακές όσον αφορά το όραμα τους και επιδιώκουν καλές σχέσεις με τους υπαλλήλους τους. Τις ενδιαφέρει εξίσου πολύ η εξέλιξη τους καθώς στηρίζουν την επιτυχία της επιχείρησης τους πάνω στις ηθικές αρχές και στην ανεξίτηλη δύναμη της συλλογικής προσπάθειας. Σκόπιμο είναι να γίνει μια σύντομη αναφορά σε μερικές σπουδαίες επιχειρηματίες όπως η Kiran MazumdarShaw, η Sara Blakely, η Weili Dai και η Oprah Winfrey. Η αξία της επιχειρηματικής δράσης των παραπάνω προσωπικοτήτων ανέρχεται ξεχωριστά σε δισεκατομμύρια δολάρια.Οι επιχειρηματίες αυτές αποτελούν αυταπόδεικτο παράδειγμα ότι η γυναικεία επιχειρηματικότητα δεν ανήκει σε ορισμένους μόνο κλάδους αλλά μπορεί να ανθίσει και να διαπρέψει σε ένα πολύ μεγαλύτερο εύρος, όπως στη βιοτεχνολογία, στη μόδα, στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Σύμφωνα με έρευνες, οι γυναίκες έρχονται αντιμέτωπες με πάρα πολλές προκλήσεις από την αρχή της επιχειρηματικής τους δραστηριότητας. Τις περισσότερες φορές ξεκινούν με αρκετά χαμηλότερα κεφάλαια σε σχέση με το ανδρικό φύλο και συχνά συναντούν δυσκολίες όσον αφορά τη προσβασιμότητα τους στη χρηματοδότηση. Συνήθως, λαμβάνουν μικρότερα δάνεια με πιο αυστηρούς όρους καθώς οι τράπεζες τις θεωρούν λιγότερο αξιόπιστες. Αυτό έγκειται σε ορισμένα στερεότυπα που κυριαρχούν. Κυρίως βασίζεται στην πεποίθηση ότι οι γυναίκες κατέχουν λιγότερη εμπειρία και δεν έχουν ενστερνιστεί τον επιχειρηματικό τρόπο σκέψης. Επιπλέον, το γυναικείο φύλο τείνει να είναι λιγότερο δικτυωμένο στον τομέα δράσης του. Οι σωστές

36

γνωριμίες και οι διασυνδέσεις διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη πορεία και την εξέλιξη μιας επιχείρησης. Εξίσου σημαντικοί ανασταλτικοί παράγοντες είναι η ανεπαρκής εκπαίδευση και κατάρτιση των γυναικών επιχειρηματιών καθώς και οι δυσκολίες που συναντούν στην συμφιλίωση της οικογενειακής ζωής με την επαγγελματική. Τέλος, μερικές φορές αποτελεί εμπόδιο ο εαυτός τους, καθώς συχνά δεν έχουν πίστη στις ικανότητες τους και κατατρύχονται από αβεβαιότητα. Καταλήγοντας, είναι απαραίτητο να αναφέρουμε ότι υπάρχουν πολλά προγράμματα σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο τα οποία ενορχηστρώνοντας τις πρακτικές τους με τις αντίστοιχες εθνικές πολιτικές έχουν καταφέρει να ενισχύσουν σημαντικά την γυναικεία επιχειρηματικότητα. Ωστόσο, το κενό που πρέπει να καλυφθεί όσον αφορά την ίση συμμετοχή ανδρών-γυναικών είναι αξιοσημείωτο. Σημαντικότερο όμως είναι να κατανοηθούν δύο πράγματα. Αρχικά, ότι οι γυναίκες μπορούν να συναγωνιστούν ικανοποιητικά το αρσενικό φύλο και κατά δεύτερον ότι ενώ πολλές φορές δύναται να ακολουθήσουν μια διαφορετική στρατηγική ή προσέγγιση από τους άνδρες, μπορούν με αποτελεσματικότητα να φτάσουν στην ανάπτυξη της επιχείρησης τους. Άλλωστε ο επιχειρηματικός κόσμος είναι ένας ζωντανός λαβύρινθος.

37

Βιβλιογραφικές Αναφορές

1. Howard H. Stevenson and J. Carlos Jarillo, “A Paradigm of Entrepreneurship: Entrepreneurial Management,” Strategic Management Journal 11, Special Issue (Summer 1990): 17–27. (Kuratko, 01/2017) 2. Shmailan AB, Compare the Characteristics of Male and Female Entrepreneurs as Explorative Study. Journal of Entrepreneurship & Organization Management, 2016, 5: 203. https://www.omicsonline.org/open-access/compare-the-characteristics-of-male-and-female-entrepreneurs-as-explorative-study-2169-026X-1000203.pdf (Accessed 3 April 2019)

3. European Commission, Statistical Data Women Entrepreneur Report, 2014 http://ec.europa.eu/DocsRoom/documents/7481/attachments/1/translations (Accessed 3 April 2019)

4. European Commission DG Enterprise and Industry, Evaluation on policy- Promotion of Women Innovators and Entrepreneurship, 2014 http://ec.europa.eu/DocsRoom/documents/2131/attachments/1/translations (Accessed 3 April 2019)

5. Global Entrepreneurship Monitor, Global Report 2016/2017, 2017 https://www.gemconsortium.org/report/49812 (Accessed 3 April 2019)

6. https://ec.europa.eu/growth/smes/promoting-entrepreneurship/we-workfor/women_en https://www.forbes.com/pictures/lml45effkg/the-worlds-most-powerful-female-entrepreneurs/

38

Σύλλογος Αποφοίτων Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης www.politikoalumni.gr

«Στράτευση της Ισότητας στο Ισραήλ;» Της Χριστίνα Χριστοδούλου *Προπτυχιακή Φοιτήτρια Τμήματος Πολτιικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΡΘΡΟΥ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟΥ

Ιστορικό Άρθρου:

Η Χριστίνα Χριστοδούλου σπουδάζει στην Αθήνα στο τμήμα Πολιτικής

Ελήφθη: 24 Ιουνίου 2019 Ελήφθη στην αναθεωρημένη μορφή:

Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης. Έχει συμμετάσχει σε διάφορα προ-

17 Ιουλίου 2019

γράμματα όντας ενεργή φοιτήτρια, όπως στο ThessISMUN2019. Επίσης,

Αποδοχή Άρθρου: 18 Ιουλίου 2019 Λέξεις – Κλειδιά : έμφυλος ρόλος, Ισραήλ, στρατός

βοηθάει στη Μονάδα Προσβασιμότητας για Φοιτητές με Αναπηρία μέσω της συγγραφής και της παροχής σημειώσεων. Επέλεξε το τμήμα αυτό γιατί την ενδιαφέρουν οι Πολιτικές Επιστήμες και ειδικότερα οι Διεθνείς Σχέσεις.

Τι υπάρχει στο παρασκήνιο, πίσω από τις προσπάθειες προώθησης των δικαιωμάτων και εν γένει των συμφερόντων των γυναικών μέσα στην κοινωνία; Το όνειρο της επίτευξης την ισότητας των δύο φύλων. Αυτό που θα επιχειρήσουμε να εξετάσουμε σε αυτό το άρθρο είναι αν η στράτευση των γυναικών στο Ισραήλ, ήδη από την ίδρυση του νέου κράτους, αποτελεί μία τέτοια προσπάθεια. Πρώτα όμως αξίζει να κάνουμε μία σύντομη ανασκόπηση στα χρόνια πριν την ίδρυση, ώστε να κατανοήσουμε το κίνητρο της στρατολόγησης των γυναικών. Το 1917,ο Άρθουρ Τζέιμς Μπάλφουρ, Βρετανός Υπουργός Εξωτερικών, υπόσχεται στους Εβραίους την δημιουργία μίας ‘’εθνικής εστίας’’ στην Παλαιστίνη (η Διακήρυξη του Μπάλφουρ). Νωρίτερα, οι Βρετανοί υποσχέθηκαν τα ίδια εδάφη στους Άραβες, ώστε να συμμαχήσουν εναντίον των Τούρκων, στους οποίους τότε άνηκε το σύνολο σχεδόν της Μέσης Ανατολής. Αναδύεται σταδιακά μία διαμάχη μεταξύ των Εβραίων και των Αράβων που νιώθουν απειλή από την πιθανή δημιουργία ενός εβραϊκού κράτους σε μία περιοχή που πίστευαν ότι τους άνηκε. Το κλίμα κορυφώνεται μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν η δραματική

39

εμπειρία του ‘’Ολοκαυτώματος’’ συνεπάγεται την ανάγκη οριστικής διευθέτησης του ‘’ εβραϊκού ζητήματος’’ . Στις 29 Νοεμβρίου 1947 η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ αποφασίζει την σύσταση δύο κρατών, του αραβικού και του εβραϊκού, ενώ αργότερα στις 14 Μαΐου 1948, ανακοινώνεται η ίδρυση του Ισραήλ. Ο φόβος του Αραβικού κόσμου έγινε πραγματικότητα. Ο Αραβοϊσραηλινός πόλεμος ξεκίνησε με τις στρατιωτικές δυνάμεις της Αιγύπτου, της Ιορδανίας, του Λιβάνου, του Ιράκ και της Συρίας να επιτίθενται εναντίον του νεοσύστατου κράτους. Βλέπουμε το Ισραήλ να ‘’γεννιέται’’ μέσα σε ένα κλίμα πολέμου και γι’ αυτό πρωταρχικός του στόχος γίνεται η ενίσχυση της εθνικής ασφάλειας και, κατ’ επέκταση, του στρατού. Για να καταφέρει να αντιμετωπίσει την απειλή πρέπει να επιστρατεύσει όλα τα μέσα – ακόμα και την στράτευση των ίδιων των γυναικών. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να διερωτηθούμε το εξής: η στράτευση των γυναικών αποτελεί τελικά ένα δείγμα πρωτοπορίας, που αναδεικνύει την ισότητα των δύο φύλων ή απλά μια προσπάθεια εκπλήρωσης του προαναφερθέντα στόχου; Μέχρι το 1990 και τις σημαντικές αλλαγές στον χώρο των Ισραηλινών Αμυντικών Δυνάμεων (IDF) που αναλύονται στη συνέχεια, η γυναίκες δεν αντιμετωπίζονται το ίδιο με τους άνδρες. Το γεγονός αυτό έγκειται στην σημασία που είχε η μητρότητα για την επιβίωση του έθνους και γι’ αυτό δεν μπορούσαν ούτε καν να στρατευθούν οι παντρεμένες γυναίκες, οι εγκυμονούσες και οι μητέρες. Σε όσες στρατεύονται ο Νόμος της Ισραηλινής Αμυντικής Υπηρεσίας απαγορεύει τη θέση στο πεδίο μάχης και έτσι αναλαμβάνουν ρόλους διοικητικού και, κυρίως, βοηθητικού χαρακτήρα. Ακόμη κι ως προς τη θητεία τους, οι γυναίκες υπηρετούν ένα χρόνο λιγότερο από τους άνδρες, παρόλο που και τα δύο φύλα ξεκινούν με την εκπλήρωση του 18ου έτους της ηλικίας τους. Επίσης, δεν τους επιτρέπεται να υπηρετήσουν ούτε στην Πολεμική Αεροπορία ούτε στις Ειδικές Δυνάμεις. Φαίνεται, λοιπόν, από τα παραπάνω ότι η επίτευξη της ισότητας δεν αποτέλεσε τη κινητήριο δύναμη πίσω από την στράτευση των γυναικών. Από το 1990, όμως, γίνεται φανερή η πηγαία ανάγκη των γυναικών να αποδείξουν ότι είναι εξίσου σημαντικές και απαραίτητες για την διασφάλιση της ασφάλειας του έθνους. Τον Νοέμβριο 1993 η υπόθεση της Alice Miller προκαλεί το ενδιαφέρον παγκοσμίως. Ενώπιον του Ανώτατου Δικαστηρίου του Ισραήλ ζητά να παρακολουθήσει στη Σχολή Πολεμικής Αεροπορίας, εφόσον περάσει με επιτυχία τις σχετικές εξετάσεις. Με αφορμή αυτό κατακρίνει και την απουσία γυναικών από το πεδίο μάχης. Συγκεκριμένα αναφέρει: ‘’ Θέλουμε να πιστεύουμε ότι βρισκόμαστε σε μία ανοιχτή κοινωνία και έχουμε ίσες ευκαιρίες, αν και όλο αυτό είναι πραγματικό άδικο’’. Τελικά το δικαστήριο αποφαίνεται υπέρ της Miller. Ακολουθούν χρόνια δικαίωσης για τις γυναίκες. Όλο και περισσότερες εκπαιδεύονται στη Σχολή Πολεμικής Αεροπορίας και πολλές μπαίνουν στον πόλεμο του Λιβάνου το 2006 ως πιλότοι ελικοπτέρων, ενώ τις βλέπουμε και στο πεδίο μάχης. Στις Ειδικές Δυνάμεις υπηρετούν σε επίλεκτες στρατιωτικές μονάδες όπως είναι η Unit 669. Υπηρετούν και στις Ναυτικές Δυνάμεις και στις Δυνάμεις Ξηράς. Μόνο ένα 8% των

40

θέσεων δεν καταλαμβάνεται από γυναίκες: στο πεζικό, τεθωρακισμένα, πυροβολικό, ως πιλότος μαχητικού αεροσκάφους και άλλα. Όλα αυτά γίνονται πραγματικότητα μετά την υπόθεση της Alice Miller και, ειδικότερα, το Σεπτέμβριο του 1999 όταν ο στρατηγός Shaul Mofaz παρουσιάζει ένα σχέδιο για τη διεύρυνση των ρόλων των γυναικών στις ένοπλες δυνάμεις -περιλαμβανομένων και των θέσεων που είχαν αποκλειστεί. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να εξαχθεί από αυτό το άρθρο το συμπέρασμα ότι το Ισραήλ δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ για το θέμα της ισότητας των δύο φύλων. Είναι λογικό, άλλωστε, ένα κράτος σε εμπόλεμη κατάσταση να ενδιαφέρεται μόνο για το πως θα παραμείνει στο χάρτη. Αυτό που τίθεται προς αμφισβήτηση είναι η άποψη ότι η στρατολόγηση των γυναικών, ήδη από το 1948, ήταν μόνο ένας τρόπος επίτευξης της ισότητας των δύο φύλων, παραβλέποντας το στοιχείο στρατηγικής. Από την άλλη, αν το κράτος δεν ενδιαφερόταν για το θέμα δεν θα προέβαινε στις προαναφερθείσες ενέργειες. Ωστόσο, η δύναμη των γυναικών δεν τίθεται προς αμφισβήτηση και η αέναη προσπάθειά τους να ακουστούν είναι άξια σεβασμού. Σε μία χώρα όπου οι συνθήκες δεν ευνοούν, όπου οι εβραίες γυναίκες υπόκεινται κάτω από την κυριαρχία του ανδρός σύμφωνα με νόμο του Ηalakhak, εκείνες έφεραν την ισότητα στο στράτευμα.

41

Βιβλιογραφικές Αναφορές

1.

Jewish Virtual Library / Women of the Israel Defense Forces table of contents (

https://www.jewishvirtuallibrary.org /women-of-the-israel-defense-forces-table-of-contents ) 2.

Εφημερίδα η Καθημερινή : ‘’Η ίδρυση του κράτους του Ισραήλ’’ του Εμμανουήλ

Κούμα (https://www.kathimerini.gr/449654/article/epikairothta/kosmos/h-idrysh-toykratoys-toy-israhl?fbclid=IwAR1_tSjaWfVrE9bJfK6BKt3oHP94v6oBgSkuJyr4Rue9c7b7los36hwOq8 ) 3.

Council on Foreign Relations/ Global Conflict Tracker: The Israeli-Palestinian

Conflict ( https://www.cfr.org/interactive/global-conflict-tracker/conflict/israeli-palestinian-conflict ) 4.

Jewish Virtual Library / Women of the Israel Defense Forces table of contents (

https://www.jewishvirtuallibrary.org /women-of-the-israel-defense-forces-table-of-contents ) 5.

Jewish Women’s Archive/ CHEN: Women’s Corps of Israel Defense Forces (

https://jwa.org/encyclopedia/article/chen-womens-corps-of-israel-defense-forces )

42

43